Europa / Estland
Estland is een land in Noordoost-Europa, dat in het westen wordt begrensd door de Oostzee, in het noorden door de Finse Golf, in het oosten door Rusland en in het zuiden door Letland. Het is het noordelijkste en kleinste van de drie Baltische landen, en onderscheidt zich van het middelste Baltische land Letland in de eerste plaats door de taal, die Finoegrisch is en niet Baltisch.
land & cultuur
algemeen
Algemeen Feiten en cijfers Oppervlakte: 45.227 km² (1,1 x Nederland) Hoofdstad: Tallinn (430.000 inwoners) Inwonertal: 1.342.000 (2007) Bevolkingsdichtheid: 30 inwoners per km² Godsdienst: Luthers (16%), Russisch-orthodox (14%) 1
22-6-2016 12:12
Bevolkingsgroepen (2006): Esten (68,6%), Russen (25,7%), overigen (5,7%) Taal: Estisch, een Finno-oegrische taal; Russisch Klimaat: gematigd
De drie Baltische landen verschillen onderling op meer punten dan deze spreekwoordelijke ‘samenvoeging’ doet vermoeden. Ze verschillen onderling in taal, godsdienst en geschiedenis. Landschappelijk is de gelijkenis groter: een landschap met weinig reliëf en traag stromende rivieren, meren, moerassen en bossen. Sinds de kruistochten in de Middeleeuwen vanuit Duitsland is hun blik altijd gericht gebleven op het Westen, ook al zijn ze lange tijd bezet door Rusland en was de Russische invloed groot. Sinds Estlands onafhankelijkheid in 1991 en toetreding tot de EU in 2004 is het land in hoog tempo gemoderniseerd.
bevolking
Bevolking Esten, Russen, Wit-Russen en Oekraïners Esten zijn een Fin-oegrisch volk, dat met andere stammen vóór 1400 voor Chr. van achter de Oeral naar het westen getrokken is. Deze volkeren zijn op hun beurt verdrongen door zich westwaarts verplaatsende Mongolische en Slavische volken. Ze hebben zich slechts in enkele Europese landen/streken kunnen handhaven, waaronder Finland en Hongarije. Voor de Tweede Wereldoorlog, toen Estland voor het eerst onafhankelijk was, waren 90% van de 1.100.000 inwoners Esten. In de oorlog verloor het land bijna 20% van haar bevolking, de meeste mensen werden naar Siberië gedeporteerd, anderen werden gedood door oorlogsgeweld, weer anderen ontvluchtten het land. Tot 1989 nam de bevolking weer toe tot 1.400.000 inwoners, vooral door immigratie van Russen. Het percentage etnische Esten nam in deze periode af tot 60%. Tegenwoordig daalt het inwoneraantal weer door repatriërende Russen en een laag geboortecijfer. Nu zijn 69% van de bevolking Esten, 26% Rus en behoren de overige inwoners vooral tot de WitRussen en Oekraïners. Godsdienst Met de kruistochten in de Middeleeuwen kreeg de Rooms-katholieke Kerk vaste voet in Estland. Maar met de Lutherse Reformatie (1517) gingen de Duitse landheren over tot de Evangelisch-lutherse Kerk en daarmee ook de aan hen onderhorige boeren. In 1525 werd deze staatskerk. De Toomkirik (Domkerk) is de Lutheraanse Kathedraal in Tallinn. Tijdens hun 250 jaar lange bezetting introduceerden de Russen in Estland de Russisch-orthodoxe Kerk, die op haar beurt staatskerk werd. Deze Kerk is nu de tweede na de Lutherse Kerk en de Alexander Nevski Kathedraal in Tallinn is haar meest indrukwekkende symbool. Een aantal Esten stichtten in deze tijd de Estse Apostolisch-orthodoxe Kerk, die beter aan spirituele behoefte voldeed. In 1925 vond scheiding tussen kerk en staat plaats. In de dertiger jaren gaf 98% van de bevolking aan aangesloten te zijn bij een van beide kerken. De Lutherse Kerk heeft een bescheiden, maar toch niet onbelangrijke rol gespeeld 2
22-6-2016 12:12
in de tachtiger jaren bij de totstandkoming van een onafhankelijk Estland. Nu is Estland een van de meest geseculariseerde landen waarin zich 16% van de mensen zich Luthers noemt en 14% Russisch-orthodox.
gastronomie
Gastronomie Maaltijden in de Baltische landen zijn eenvoudig, maar degelijk. Het was in Estland de gewoonte gezamenlijk en zwijgzaam de maaltijd te gebruiken, een ernstig, haast heilig ritueel. Vooral brood had een bijna heilige status. ‘Eet smakelijk’ in het Estisch betekent dan ook: ‘Moge u lang van het brood genieten’. In het drukke bestaan is deze ‘maaltijdsetting’ in onbruik geraakt. Estland is nog steeds een land van melkproducten, kaas, vis en garnalen, varkensvlees (ham), roggebrood, erwten, kool en aardappels, al of niet gezoet of gezouten. Traditionele gerechten zijn donker zuurdesemroggebrood, zult en zuurkoolsalades. Maar ook in Estland is de buitenlandse keuken doorgedrongen. In de grotere steden bevinden zich Italiaanse, Mexicaanse, Japanse of Indiase restaurants, evenals gezellige koffiehuizen die bekend staan om hun soms uitgebreide taart- en gebakassortiment. Avondmaaltijd Klimaat, flora en fauna en het boerenbedrijf zijn belangrijke factoren geweest bij het menu van traditionele maaltijden. Tijdens lange donkere en koude winteravonden eten de Esten zware maaltijden met dikke soepen, stamppotten, geroosterd vlees en zuurkoolsalades. In de zomer gebruiken ze lichtere maaltijden van aardappelen, verse groenten en fruit uit de tuin en wilde paddestoelen, wilde bessen als aardbeien, frambozen en bosbessen, verzameld in veld en bos. Er zijn ook regionale verschillen. Langs de kust waar de bodem arm is, eten de kustbewoners meer vis. In het binnenland is gerstepap meer traditioneel en zijn vlees, eieren, boter en allerlei graanproducten beschikbaar. Estse specialiteiten ‘Kama’ is bij uitstek hèt traditionele Estse gerecht. De precieze samenstelling is het geheim van de kok, vandaar het Estse gezegde ‘het zal mij kama zijn’ (vgl. ‘het zal mij worst zijn’). Het wordt bereid van grof gemalen bloem en erwten en, aangemaakt met verse melk of karnemelk en zout/suiker naar smaak, is het een verfrissend gerecht op een warme dag. ‘Kohuke’ is een zoet product van gestremde melk met jam, afgedekt met chocola (vgl. chocolade formaggino). Er worden in Estland meer dan 30 soorten kaas gemaakt. Verder allerlei soorten vis in gedroogde, gepekelde, gerookte of gemarineerde vorm te verkrijgen. ’s Zomers is gezouten haring met scones en karnemelk een lekkernij. Varkensvlees en kool, aardappelen, groente en graanproducten worden in allerlei samenstelling gebruikt in soepen en voor de hoofdmaaltijd. Dranken Estland kent een oude biertraditie. Bier wordt meer gewaardeerd dan wijn. Daarnaast zijn er nog andere traditionele, zoete, non-alcoholische dranken op 3
22-6-2016 12:12
basis van graan, brood, gist, hop en honing. Estland’s nationale likeur is ‘Vana Tallinn’, dat qua smaak op Drambuie lijkt. Bovendien wordt in Estland goede wodka gestookt, waarvan de Esten ongeveer tien liter per hoofd van de bevolking opdrinken, ‘terviseks’ (proost).
cultuur
Cultuur Het Estisch Het Estisch is een Finno-Oegrische of Finno-Permische taal, evenals het Fins en het Hongaars. Volkeren uit Siberië brachten deze niet-Indo-Europese talen naar het westen. Zij werden verdrongen door Mongoolse en Slavische volken, waardoor hun talen nu nog in een beperkt, verbrokkeld gebied door weinig mensen gesproken worden. Estisch is niet verwant met ons bekende Europese talen. Door de schrijfwijze en vele verbuigingen en uitgangen van woorden is de herkenbaarheid minimaal. In 1632 stichtte de Zweedse koning Gustav II de universiteit in Tartu, waar voor het eerst het Ests bestudeerd werd. In deze tijd vestigden zich voor het eerst drukkerijen in Tallinn en Tartu. Tijdens de Sovjetbezetting van Estland was men verplicht Russisch te leren. Daarnaast was door immigratie een kwart tot een derde van de bevolking Rus. In 1989 werd het Ests weer als officiële taal erkend. Engels wint het als tweede taal steeds meer van het Russisch. Kunst Oude kunst in Estland is vooral verbonden met Duitse, Deense, Zweedse of Russische kunst, die van de opeenvolgende bezetters. Middeleeuwse kunst is religieus, slechts weinig Renaissancekunst en altaarstukken hebben de Reformatie overleefd. Vermeldenswaard is de invloed van vroege Vlaamse meesters en van de zestiende eeuwse Hollander Arent Passer uit Den Haag, bouwmeester van Tallinn. Pas in de negentiende eeuw, tegelijkertijd met de opkomst van de 'nationale bewustwording', ontstond Etse kunst. Aan deze periode zijn de namen verbonden van de schilder Johann Köler en de beeldhouwer Amandus Adamson, die het realisme vertegenwoordigden, en latere romantische kunstenaars als Kristjan Raud, Oskar Kallis, Ants Laikmaa en Nikolai Triik. Konrad Mägi en Peer Aren waren impressionisten. Tijdens het Sovjetregime werden kunstenaars geacht te werken binnen het kader van het socialistisch-realisme. Architectuur De architectuur in Estland doorloopt duizenden jaren: van tipitenten tot de typisch Estse lage, langwerpige boerderijwoningen met muren van ronde palen en een rieten dak, waarin tot in de negentiende eeuw mens en dier onder één dak verbleven. De architectuur van kastelen, vestingwerken, kerken, kloosters, huizen van kooplieden en landhuizen volgt de Europese bouwstijlen, zoals Gotiek, Renaissance, Klassiek en Jugendstil, maar is soberder uitgevoerd. Ze is ook verbonden met de verschillende bezetters, zoals de architectuur van Russisch-orthodoxe kerken en kloosters en de socialistische bouwstijl met de Russen en die van landhuizen met de Duitse grondbezitters. 4
22-6-2016 12:12
Pas in de twintigste eeuw ontstond een Estse architectuurstijl. Muziek Esten hebben een lange traditie van volksmuziek en houden van zingen, vooral in grote koren. Het eerste nationale songfestival werd in 1869 in Tartu gehouden, nu vindt het een keer in de vijf jaar plaats in Tallinn. In de tussenliggende jaren worden op het festivalterrein song-, dans- en rockfestivals gehouden. In juli is er het Õlle Summer bierfestival, een echt folkfestival. En in een middeleeuwse stad als Tallinn hoort middeleeuwse muziek. De bekendste componisten van hedendaagse muziek zijn de avantgarde componist Arvo Pärt, Veljo Tormis die zich laat inspireren door FinnoOegrische gezangen en de meer klassiek componerende Eduard Tubin.
landschap & klimaat
algemeen
Algemeen Landschap Tijdens de IJstijden heeft het landijs en daarna ook het water van de Oostzee het landschap ‘vlak’ geschaafd. Het ijs heeft gletsjervalleien uitgeschuurd, zwerfstenen en morenen achtergelaten. Door de langzaam stijgende aardkorst en het geringe reliëf stagneert in dit vlakke landschap veel water: meren en uitgestrekte, moeilijk doordringbare moerassen, veen- en bosgebieden. Estland is voor 20% bedekt met veen, variërend van enkele meters dik tot het dikste Vällämäe-veen (17 m) in Zuidoost-Estland. De oudste venen zijn van na de laatste IJstijd en 10.000 jaar oud. Ook is nog eens 44% van Estland bedekt met bossen. Het uitgestrekte, grillige kustgebied met z’n honderden eilanden is mn. in het noordwesten is nog ongerept en erg belangrijk voor broed- en trekvogels, evenals het oostelijke binnenland bij het Peipsimeer. Bijzonder zijn de ‘alvars’, vlakke open kalksteenplateaus langs de westkust en op de eilanden Saaremaa en Haaumaa. Natuur en milieu Het milieu in Estland heeft geleden tijdens de Sovjet-Russische bezetting, vooral door de vervuilende winning van olie uit ‘olieschalies’ en de grootschalige, maar extensieve landbouw voor de voedselvoorziening van Rusland. Delen van deze landbouwgebieden zijn nu weer verlaten en raken begroeid met wilde planten, struwelen en secundair bos. Toch zijn grote natuurgebieden intact gebleven zijn. Nu is ongeveer 10% van Estland beschermd gebied, de grootste zijn de eilanden Saaremaa en het dichtbeboste Hiiumaa met de omringende wateren en het Pandivere Reservaat. Er zijn nog vele kleinere nationale parken en natuurreservaten verspreid over het land. De uitgestrekte, ondoordringbare moerassen, venen en bossen zijn belangrijke leefgebieden voor dieren en planten, waarvan er 300, respectievelijk 210 bedreigd en zeldzaam zijn. 5
22-6-2016 12:12
Nationale Parken Matsalu National Park (1957) ligt in West-Estland en beslaat de ondiepe, brakwater Matsalubaai waarin de Kasaririvier uitmondt, eilandjes, rietlanden, kust- en bosweiden en een alvar. Er zijn oa. 275 vogel-, 47 zoogdier- en 772 plantensoorten waargenomen. In voor- en najaar trekken hier meer dan twee miljoen vogels door. Er zijn verschillende uitkijktorens om vogels te kijken. Het park staat sinds 1976 op de internationale Ramsarlijst van wetlands. Ieder najaar wordt het Matsalu Natuurfilmfestival georganiseerd in het vlakbij gelegen Lihula. Nigula Nature Reserve (1957) ligt in het zuidwesten ter bescherming van het Nigulaveen met daarin verschillende ontwikkelingsstadia van het veen. Er komen ook plant- en vogelsoorten voor van de wetlands en de toendra. Naast bruine beren, wolven en lynxen (beschermd) leven er elanden, reeën, edelherten en wilde zwijnen. Het Nigula Nature Reserve maakt deel uit van een natuurgebied dat zich uitstrekt tot in Noord-Letland. Soomaa National Park (1993) staat sinds 1997 op de Ramsarlijst. Soomaa betekent ‘venenland’, is gelegen in de delta van de Pärnurivier en doorsneden door vele rivierarmen. Overvloedige afvoer van smeltwater kan in het vroege voorjaar omvangrijke overstromingen veroorzaken. Langs de Hallisterivier komen, in een apart reservaat, beboste weilanden voor. Het is het leefgebied van otters, beren, wolven, lynxen, arenden, ooievaars, spechten en grote aantallen trekvogels. In Soomaa bevindt zich ook het Johann Köler Museum (18261899; schilder/oprichter van de Estse School, het Mart Saar Museum (18821963; componist) en een Boerderijmuseum. Andere nationale parken en natuurreservaten zijn: Lahemaa, Vilsandi en Karula National Park en Viidumäe, Endla en Alam-Pedja Nature Reserve.
fauna
Fauna Water- en landdieren Door het lage zoutgehalte van het Oostzeewater komen er zowel zoet- als zoutwatervissen in voor. De voornaamste zoutwatervissoorten zijn haring, sprot en kabeljauw. Tot de trekkende vissoorten behoren zalm, paling, zeeforel en spiering. Langs de kust komen bekende zoetwatervissen als Baars, Voorn en Brasem voor. De Oostzee is een belangrijk leefgebied voor de Grijze Zeehond, vooral langs de kust van westelijke eilanden. In de Golf van Riga lopen de aantallen van de Kleine Zeehond sterk terug door jacht en verminderde vruchtbaarheid door vervuiling. Naast herten, reeën en vossen zijn in Estland grote roofdieren als bruine beren (ca. 800), wolven (ca. 600) en lynxen (ca. 200) inheems. Verder komen er elanden (ca. 2.500), bevers, marters, nertsen, de zeldzame Sneeuwhaas (ca. 200) en een enkel verdwaald rendier voor. Broed- en trekvogels Estland is niet alleen van belang voor broedvogels, maar ook een belangrijk doorgangsgebied op de Oost-Atlantische trekroute. De weidse wetlands langs de Estse kust en de laaglandmoerassen bij het Peipsimeer in het oosten zijn essentiële leefgebieden voor stand- en trekvogels en daarmee een el dorado 6
22-6-2016 12:12
voor de vogelliefhebber. Steltlopers, sterns en weidevogels als kluten, reuzen- en grote sterns, goudplevieren, bosruiters en regenwulpen broeden in grote getale in de laaggelegen kustgebieden. Kraanvogels broeden hier en ook in veengebieden. Ruim honderd soorten trekvogels als duik-, topper- en zeeeenden, duikers, zwanen, ganzen en kraanvogels verblijven hier in het vooren najaar met tien- en honderdduizenden per soort om aan te sterken en te ruien. Het binnenland van Estland is de verblijfplaats van de typisch ‘baltische’ Bastaard- en Schreeuwarend, zwarte ooievaars, gestreepte grasmussen en poelsnippen. In Estland komen ook majestueuze roofvogels voor: steenarenden, maar ook de zeldzame, grootste Europese arend, de Zeearend. Typische uilensoorten als Oeral- en ruigpootuilen vergen een specialere manier van waarnemen. Symbool voor agrarische gebieden zijn de ooievaars, sinds 1841 aanwezig in Estland. Reptielen en amfibieën Het aantal reptielen is in Estland vanwege het koele, vochtige klimaat beperkt tot drie hagedissen- en twee slangensoorten. Voor amfibieën als kikkers en salamanders vormt de overvloedige aanwezigheid van sloten, poelen en meren een rijk leefgebied.
flora
Flora Estland heeft vanwege zijn ligging, gematigde klimaat en uitgestrekte natuurlijke gebieden een gevarieerde plantenrijkdom. Het ligt bovendien op het kruispunt waar plantensoorten uit Oost-Rusland, Noord-Scandinavië, zelfs uit de poolstreek (arctisch) en ook uit Zuid- en West-Europa op de grenzen van hun verspreidingsgebied bij elkaar komen. Bossen, wetlands, venen Bossen, wetlands langs de kust, venen in het binnenland en agrarisch gebied zijn de belangrijkste leefgebieden. In Estland grenzen de naaldboombossen van de Euro-Siberische taiga en de Europese loofboombossen aan elkaar. Er worden maar liefst 23 bostypen onderscheiden. De Berk is de dominante loofboom. Sommige bossen, zoals op Hiiumaa zijn nog oorspronkelijk: oerbossen. Op de drogere zandgronden bestaan de bossen meestal uit dennenbossen met heidevelden, sparrenbossen en gemengde bossen van naald- en loofbomen. Op de overgang hiervan naar moerasgebieden hebben zich op niet al te natte plaatsen op de venige bodem bossen van dennen, berken of zwarte elzen ontwikkeld. De Esten trekken in de nazomer en de herfst de bossen in om bessen en paddestoelen te verzamelen. Alvars Bijzonder zijn de ‘alvars’ langs de kust. Op deze kalksteenplateaus met een dunne, voedselarme bodem groeit een unieke, in het voorjaar uitbundig bloeiende flora met orchideeën, zonneroosjes en sleutelbloemen. Hier onderscheidt met zelfs ‘alvar’bossen. Vroeger werden de ‘alvars’ begraasd, nu nauwelijks meer en dus breiden jeneverbessen zich snel uit. Door de langzame 7
22-6-2016 12:12
stijging van het land en het lage zoutgehalte van het Oostzeewater komen langs de kust zg. beboste weiden voor met soms 100 jaar oude eiken en het hoogste aantal plantensoorten per m² in Europa. Ze moeten wel begraasd blijven worden.
geografie
Geografie Hoogteverschillen Door de ‘bulldozer’werking van het landijs kent het Estlandse landschap weinig reliëf. De gemiddelde hoogte boven zeeniveau bedraagt 50 m; de hoogste ‘berg’, de Suur Munamägi (de grote Eierberg), in het heuvelachtige zuidoosten is 318 m hoog. De grillige, geleidelijk in zee aflopende kust is in totaal 3794 km lang en wordt gevormd door rotsachtige, kalkstenen klifterrassen, duinen, stranden en baaien. De aardkorst komt met 2 mm per jaar omhoog, waardoor het hoogste klif bij Ontika inmiddels 56 m hoog is en er voor de noord- en westkust ruim 1500 kleine en grote eilanden liggen. De meeste zijn onbewoond en er verschijnen nog steeds nieuwe. De grootste, Saaremaa, Hiiuma en oa. Muhu, Vormsi en Kihnu, zijn bewoond, elk met een eigen karakter. Rivieren en meren Er stromen ruim 7.000 rivieren door Estland. De langste zijn de Vohandu (162 km), de Pärnu (144 km) en de Poltsamaa (135 km). De Emajogi en de Narva zijn bevaarbaar. Een waterscheiding deelt Estland grofweg in twee helften. De noordelijke rivieren stromen, soms met watervalletjes over de kliffen, de Finse Golf in. De hoogste waterval is de 20 m hoge Valaste Juga bij Ontika. De zuidelijke rivieren monden uit in de Golf van Riga. De oostgrens van Estland bestaat uit de Narva en loopt grotendeels door het Peipsimeer en het ermee verbonden Meer van Pskov. Het derde grote meer is het Vörtsjärv. Daarnaast zijn er nog meer dan 1.450, bij elkaar 5% van Estland, wat aangeeft dat de afwatering langzaam verloopt en op vele plaatsen stagneert. In het voorjaar vinden wel eens overstromingen plaats. Steden Tallinn is het hoofdstad van Estland, gesticht in 1219 door de Denen die er een fort bouwden. De stad heeft nu 430.000 inwoners. Andere grote steden zijn de universiteitstad Tartu (ruim 105.000 inw), Narva (80.000 inw.) en Pärnu (50.000 inw.). Het platteland is dun bevolkt. In de dorpen en ook verspreid in het buitengebied staan nog veel traditionele, houten boerderijen met rieten daken. De industrie is vooral in het noordoosten gevestigd. In het verleden heeft de Sovjet-Unie in Estland het milieu vervuild en deze vervuiling na vertrek achtergelaten. Het gaat hier om militaire bases en de olieschalieindustrie rond Narva. Landgebruik Estland bestaat voor 44% uit bos en 20% uit venen. Een kwart van het land is in gebruik als akkerland, 11% is weiland en geschikt voor veeteelt. De 8
22-6-2016 12:12
meest verbouwde landbouwgewassen zijn granen (tarwe, gerst en rogge), aardappelen en groente. De melkproductie is aanzienlijk, de vleesproductie overtreft de binnenlandse vraag. Estland is niet zelfvoorzienend en moet voedingsmiddelen invoeren. Na textiel worden in Estland hout en houtproducten (meubels, papier) het meest vervaardigd.
geologie
Geologie Zeer oude kalk- en rode zandsteen De gesteenten die in Estland aan de oppervlakte komen, zijn gevormd in een komvormig bekken en dateren van noord naar zuid en van oud naar jong uit het Cambrium, het Ordovicium, het Siluur en het Devoon. De Cambrische blauwe klei, Ordovicische en Silurische kalksteen en Devonische Old Red Sandstone zijn tussen de 650 en 350 miljoen jaar oud. De Ordovicische en Silurische kalksteen noemen de Esten hun ‘national rock’. Deze zijn te vinden langs de noordkust waar ze de opstaande rand van het bekken vormen: de Baltische Glint (klif). Ze bevatten fossielen van koralen, zeelelies, tweekleppige brachiopoden en geleedpotige trilobieten, een diergroep die uitgestorven is tijdens de grote soortensterfte op het eind van het Perm. Bij Narva en Kothla-Järve bevatten deze Ordovicische afzettingen ’s werelds rijkste lagen ‘kukersite’, een kleischalie met fossiele groenalgen. Door verhitting van het gesteente, een zeer vervuilende industrie, destilleert men hieruit olie en gas. In het zuiden hebben rivieren dalen uitgesleten in de Devonische Old Red Sandstone, verweringsgesteente van het 400 miljoen jaar oude Caledonische hooggebergte. De IJstijden Op deze honderden miljoenen jaren oude gesteenten hebben de laatste twee miljoen jaar landijs, gletsjers en permafrost tijdens de verschillende IJstijden hun afzettingen en landschapsvormen achtergelaten: zwerfkeien, smeltwaterrivierbeddingen van grind (eskers), grof zand met kiezels (morenen), eivormige heuvels (drumlins) en ronde depressies (pingo’s). Bij het afsmelten van de laatste ijskap ontstond opnieuw een binnenmeer, de Botnische Golf en de Oostzee, dat ruim 10.000 jaar geleden in verbinding kwam met de oceaan. Meteorieten Estland heeft het hoogste aantal meteorietkraters ter wereld. Rond Kaalijärv op Saaremaa liggen er negen, die ongeveer 3.600 jaar geleden in de Bronstijd zijn ingeslagen. Bij Pillistfer (bij Paide in Midden-Estland) is er een op 8 augustus 1863 ingeslagen. Bij Kärdla, Illumetsä en Neugrund bevinden zich inslagkraters. Het Geologisch Museum in Tartu bezit 93 overblijfselen van meteorieten.
klimaat
9
22-6-2016 12:12
Klimaat Het klimaat in Estland is ondanks de oostelijke ligging warmer, gematigder dankzij de invloed van de Warme Golfstroom en de Oostzee. Temperatuur Estland kent matig warme zomers met een gemiddelde temperatuur van 16,5° C en niet zo strenge winters met een gemiddelde van –6,0°C. Februari is de koudste maand, juli de warmste. Hittegolven met dagtemperaturen van 30°C en dagen met temperaturen tot -15°C à -20°C in de winter zijn ook mogelijk. De daglengte (’s zomers 18 uur licht en ’s winters 18 uur donker) speelt hierbij een rol. Neerslag Van december tot in maart ligt er sneeuw, mei en september zijn de koelere maanden. Gedurende het hele jaar zijn korte, felle regenperiodes mogelijk. De gemiddelde neerslag per jaar bedraagt 650 mm, de meeste valt in de nazomer. Deze hoeveelheid is groter dan de totale verdamping. Estland heeft dan ook een vochtig klimaat. De kusten blijven meestal ijsvrij, maar in strenge winters zijn de eilanden gemakkelijk over het ijs te bereiken.
reisperiode
Reisperiode maart/oktober (12 uur licht): sneeuwlandschappen/herfstkleuren en de meeste zonuren; april/mei/september: broed- en trekvogels; juni/juli/augustus: zomermaanden en overdag tot 18 uur licht
grafiek
Grafiek De onderstaande grafiek toont het klimaat in de regio rond Tallinn. Voor een exacte weergave van de klimaatgemiddelden op uw reisbestemming kunt u informatie vinden in de uitgebreide reisbeschrijvingen.
10
22-6-2016 12:12
ontdekken
feesten & festivals
Feesten & festivals Estland kent in vergelijking met Nederland enkele afwijkende feestdagen. Let met name op Pasen dat volgens de Orthodoxe kalender doorgaans op andere data gevierd wordt dan bij ons. In 2016 zijn dit:
24 februari: Onafhankelijkheidsdag (1918); 29 april: Goede Vrijdag (Orthodoxe kalender); 1 en 2 mei: Pasen (Orthodoxe kalender) 01 mei: Dag van de Arbeid; 09 mei: Dag van Europa (Einde Tweede Wereldoorlog; Franse minister Robert Schuman aanzet tot oprichting supranationale Europese organisatie (1950)); 23 juni: Dag van de Overwinning (Slag bij C esis/V õnnu; Estse en Letse legereenheden verslaan de Duitsers (1919)); 24 juni: Midzomerfeest (Jaanipäev; St. Johannesdag); 20 augustus: Onafhankelijkheidsdag (herstel onafhankelijkheid Estland van Sovjet-Unie (1991)); 16 november: Dag van de Estse wedergeboorte (onafhankelijksheidsbeweging Saj udis (1988)).
adressen
Adressen 11
22-6-2016 12:12
Ambassade van Nederland in Estland Rahukohtu 4-I 10130 Tallinn, Estonia Telefoon: + 372 680 55 00 Noodgevallen (buiten kantooruren): + 372 525 00 99 Fax: + 372 680 55 01 Website: Ambassade van Nederland E-mail:
[email protected] Openingstijden Ambassade: maandag t/m vrijdag van 09.00 tot 12.30 uur en van 13.30 tot 16.00 uur
lezen
Lezen Reisgidsen en landeninformatie Neil Tailor, The Bradt Travel Guide Estonia. Estland. Rough Guide Thea Karin, Estland: kulturelle und landschaftliche Vielfalt in einem historischen Grenzland zwischen Ost und West. Dumont Kunst-Reiseführer Jan Brokken: Baltische Zielen. Amstel Uitgevers. Literatuur Estland’s nationale literatuur begon met Friedrich Reinhold Kreuzwald (18031882). Hij schreef het heldendicht ‘Kalevipoeg’ (zoon van Kalev). In de tijd tussen beide wereldoorlogen werden de dichters en schrijvers Gustav Suits, Friedbert Tuglas en Marie Under veel gelezen. Na de bezetting door de Sovjet-Unie vluchtten auteurs naar het buitenland. Tijdens hun ballingschap waren Karl Rumor, Arthur Adson en de toneelschrijver Hugo Raudsepp erg bekend. Van de hedendaagse schrijvers en dichters hebben Jaan Kross (The Czar’s Madman) en de dichter Jaan Kaplinski ook buiten Estland enige bekendheid. Helaas is er nog weinig Estse literatuur vertaald in het Engels, Duits of Nederlands.
souvenirs
Souvenirs CITES De Convention on International Trade in Endangered Species of Wild Fauna and Flora (CITES; 1975) is een internationale overeenkomst tussen overheden. De doelstelling van CITES is de handel in wilde dieren en planten zodanig te reguleren, dat deze door overmatige exploitatie en verlies van hun leefomgeving niet in hun voortbestaan of zelfs met uitsterven worden 12
22-6-2016 12:12
bedreigd. Ook de handel in dierlijke en plantaardige producten, zoals voedingsmiddelen, huiden, bont, tassen, hout, houten (muziek)instrumenten, toeristische souvenirs en medicijnen van tegenwoordig meer dan 30.000 dieren plantensoorten vallen onder CITES. Invoer souvenirs Kijk voor de meest actuele informatie over CITES, het invoeren van voedingsmiddelen, souvenirs, namaakartikelen, cultuurvoorwerpen en dergelijke op de website van de Nederlandse douane.
taal & etiquette
Taal & etiquette Taal In Estland wordt Ests gesproken. Daarnaast wordt er door de Russen die hier wonen Russisch gesproken. Het Ests is verwant aan het Fins. Jaarlijks bezoeken zo’n 3,5 miljoen Finnen Estland. In toeristische plaatsen spreken veel Esten Fins. In de meeste hotels wordt door het personeel goed Engels gesproken. In bed & breakfasts is dat soms wat minder. Jongere mensen, vooral in de grotere steden, spreken steeds meer Engels. Op het platteland wordt weinig Engels gesproken. Sommige oudere mensen spreken Duits. Gewoonten Esten blaken van zelfvertrouwen, maar doen dit in stilte. Het is niet van hun strakke gezichten af te lezen. Ze zijn ernstig en direct in hun taalgebruik, op sommigen komt dit misschien wat bot over. Bij alles wat ze doen, laten ze meer hun verstand dan hun hart en ziel spreken. Ze staan niet gauw bloot aan emoties. Deze rationaliteit leidt tot nuchterheid. Esten zijn vrijheidslievend, laten anderen hun gang gaan en bemoeien zich zelden met elkaar. Hoewel ze wat stijfjes kunnen overkomen, zijn ze zeker niet vormelijk of formeel. Gratie, gemakkelijke beleefdheid en eenvoudige directheid zijn hun eigenschappen, overgenomen van hun boerenvoorouders. Esten werken zes uur per dag hard, vier uur per dag slapen ze en de andere veertien uur maken ze plezier, houden van een goed glas wodka en gaan goed gekleed. De beste manier om de Esten te leren kennen is samen met hen bij een goed glas bier een goede, voedzame maaltijd te gebruiken, gevolgd door wodka en een sauna. Fooien Fooien zijn altijd welkom, zo zal in restaurants een fooi van 5% tot 10% niet misstaan.
van belang
reisdocumenten 13
22-6-2016 12:12
Reisdocumenten Voor een verblijf in Estland hebt u een paspoort of een Nationale Identiteitskaart nodig, die geldig zijn voor de duur van uw verblijf. N.B. Wijziging van bovenstaande informatie is altijd mogelijk! Ook wanneer u niet de Nederlandse nationaliteit bezit, kunnen afwijkende bepalingen gelden. Neemt u voor de meest actuele informatie over reisdocumenten contact op met de ambassade of een consulaat van Estland (zie nuttige adressen). Medisch paspoort Een Europees Medisch Paspoort (EMP) is geen geldig grensdocument! Maar het is wel erg handig voor mensen die met regelmaat medicijnen (moeten) innemen. Het is verkrijgbaar bij oa. huisarts, apotheek, medisch specialist of GGD. Op het EMP vermeldt de arts gegevens over ziekte en de benodigde medicijnen. Met dit document voorkomt u problemen bij de douane. Meer informatie vindt u op EMP en douane. Voor het meenemen van medicijnen die onder de Opiumwet vallen, is een aparte vergunning nodig (zie medicijnen Opiumwet). Rij- en kentekenbewijs Het Nederlandse rij- en kentekenbewijs wordt in Estland erkend. Een WAverzekering is verplicht en neem ook uw groene kaart mee. U hebt deze nodig als u bij een aanrijding betrokken raakt. De financiële risico’s van het onverzekerd rijden zijn enorm.
Visum
Visum Voor een verblijf in Estland hebt u geen visum nodig. N.B. Wijziging van bovenstaande informatie is altijd mogelijk! Neemt u daarvoor contact op met de ambassade of een consulaat van Estland (zie nuttige adressen). Ook wanneer u niet de Nederlandse nationaliteit bezit, kunnen afwijkende bepalingen gelden.
gezondheid
Gezondheid Als u op reis gaat, dient u goed uitgerust te zijn en over een goede gezondheid en conditie te beschikken. Hebt u speciale aandoeningen, dan is het zeer aan te raden een codicil/talisman te dragen en een medicatielijst en voldoende medicijnen vanuit Nederland mee te nemen. N.B. Let u daarbij op mogelijke voorwaarden bij de invoer daarvan. Gezondheidszorg 14
22-6-2016 12:12
N.B. Zorg dat u niet vertrekt zonder een uitgebreide en geldige ziektekostenen/of reisverzekering. EHBO U dient zelf te zorgen voor enkele EHBO-spullen, oa. pijnstillers, pleisters, compeed, jodiumtinctuur, sporttape, rekverband, evenals een reservebril, zonnebrand, zonnebril, ed.
vaccinatie
Vaccinatie Voor een verblijf in Estland zijn geen vaccinaties verplicht. Aanbevolen Bijzonderheden: Laat u informeren u over de risico’s op besmetting met de Ziekte van Lyme, Tekenencefalitis en Rabiës (Hondsdolheid). Teken De Ziekte van Lyme en Tekenencephalitis (Tick-borne Encephalitis; TBE, FSME, RSSE) worden overgedragen door teken. Het verspreidingsgebied van beide aandoeningen komt (nog) niet overeen. De eerste komt vrijwel overal ter wereld voor, de tweede in delen van West-, Midden- en Oost-Europa, Scandinavië en Siberië. Het risico op besmetting is volgens deskundigen beperkt. Door het dragen van bedekkende kleding en insmeren met insectenwerende middelen (DEET) kunnen tekenbeten zoveel mogelijk voorkomen worden. Ook hier geldt: voor een algemeen advies is er de website van het LCR of ITG, een persoonlijk advies (bv. inenting tegen Tekenencephalitis) dient te worden besproken met uw huisarts en/of een arts van een reizigersadviescentrum (GGD Nederland). Algemeen en persoonlijk advies inentingen Voor de meest actuele informatie over verplichte/aanbevolen (herhalings) inentingen per ziekte en per land met bijbehorende, algemene beschermingsadviezen verwijzen wij u naar de website van het Landelijk Coördinatiecentrum Reizigersadvisering (LCR) in Nederland of het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) in België. Voor een persoonlijk advies moet u zich 4 tot 6 weken voor vertrek laten adviseren door uw huisarts en/of een arts van een reizigersadviescentrum (GGD Nederland).
veiligheid
Veiligheid In Estland is minder criminaliteit dan in andere Europese landen. Houdt vooral 15
22-6-2016 12:12
in de grote steden rekening met diefstal. We raden u aan waardevolle bezittingen in accommodaties achter te laten, auto's leeg te halen en ze 's nachts te parkeren op bewaakte parkeerplaatsen (meestal bij hotels aanwezig).
handig
douanebepalingen
Douanebepalingen De douanekantoren aan de belangrijkste routes zijn dag en nacht geopend. Overige kantoren 8.30-22.00 uur, ook op zon- en feestdagen. Medicijnen Voor medicijnen die onder de Opiumwet vallen wordt een medisch paspoort aanbevolen (medicijnen Opiumwet). Andere medicijnen: geen problemen mits voor eigen gebruik en beperkte hoeveelheid. In- en uitvoer Voor alle in- en uitvoerbepalingen voor Nederland van oa. wilde dieren en planten en ervan afgeleide producten (CITES), voedingsmiddelen, souvenirs, namaakartikelen, cultuurvoorwerpen en dergelijke verwijzen wij u naar de website van de Nederlandse douane.
communicatie
Communicatie Wilt u vanaf uw vakantiebestemming in Estland naar Nederland telefoneren, dan draait u 00-31. De thuisblijvers die vanuit Nederland naar Estland willen bellen, doen dat door eerst 00-372 te draaien. Telefoneren met GSM is in Estland mogelijk. In het binnenland is er soms een slechte of helemaal geen ontvangst. U kunt het beste voor vertrek informeren bij uw eigen provider voor de laatste informatie.
eten & drinken
Eten & drinken In Estland houdt men van een stevige maaltijd. In restaurants prijken gerechten als 'verivorst' (bloedworst), 'sült' (zure zult) of 'suitsuvorst' (soort salami). Deze en andere vleesgerechten kunnen worden afgemaakt met een scheut 'hapukoor' (zure room). Voor de visliefhebber is er 'suitsukala' (gerookt) en ook gedroogde en gemarineerde vis behoort tot de mogelijkheden. Vanzelfsprekend zijn er ook Italiaanse, Argentijnse, Turkse of Japanse restaurants. In Estse drankwinkels is uitstekende wodka, zware 16
22-6-2016 12:12
bieren en zoete likeuren te koop. Kraanwater kan in het hele land zonder problemen gedronken worden.
geldzaken
Geldzaken Estland behoort tot de landen van de eurozone. Creditcards De bekende creditcards zoals Diners, Visa, American Express en Eurocard/Mastercard worden praktisch overal geaccepteerd. Travellercheques (in euro) worden bij banken in de grotere steden geaccepteerd. Pinautomaten In Estland zijn in de grotere steden voldoende geldautomaten aanwezig. Informatie over geldautomaten in een bepaalde plaats kunt u vinden via de website: Mastercard ATM locator
openingstijden
Openingstijden Banken en postkantoren Banken zijn geopend van maandag t/m vrijdag van 9.00 tot 18.00 uur. De openingstijden van de postkantoren in de grotere steden zijn van maandag t/m vrijdag van 8.00 tot 20.00 uur en op zaterdag van 8.00 tot 16.00 uur. Daarbuiten zijn ze geopend van maandag t/m vrijdag van 9.00 tot 17.00 uur en op zaterdag van 9.30 tot 15.00 uur. Winkels De winkels in Estland zijn iedere dag geopend van 9.00 tot 22.00 uur. Op zondag zij ze vaak alleen ’s morgens geopend, evenals de grote warenhuizen. Kleinere levensmiddelenwinkels zijn in het weekend vaak gesloten. Musea en bezienswaardigheden Musea en andere bezienswaardigheden zijn in het algemeen ‘s maandags gesloten en soms ook op dinsdag. Vraag dit van te voren ter plaatse na. Ook houden ze er winter- en zomeropeningstijden op na. Het zomerseizoen duurt van half mei t/m half september en de openingstijden zijn in het algemeen van 11.00 tot 18.00 uur.
overig
Electriciteit Voor het type stopcontact, stekker, netspanning en frequentie, zie de 17
22-6-2016 12:12
website wereldstopcontacten.nl. Tijdsverschil Het tijdverschil met Nederland is +1 uur.
op reis
per auto
Per auto Tussen de steden is het wegennet goed, in de bossen kunt u onverharde zandweggetjes tegenkomen. Een internationaal rijbewijs is niet noodzakelijk. Het voeren van dimlicht is in Estland ook overdag aan te raden. Het autoverkeer in Estland is risicovol, doordat niet iedereen zich aan de algemene verkeersregels houdt en ook alcohol in het spel kan zijn. Verkeersreglementen Uitgebreide informatie over verkeersreglementen in Estland vindt u op de website van de ANWB. Op deze website vindt u tevens actuele verkeersinformatie. NB. Als u lid bent van de ANWB kunt u bij ANWB-kantoren gratis een routekaart ophalen. Autohuur U kunt een auto bespreken via SNP (zie autohuur) of via internationale huurbedrijven. Lokale firma’s kunnen goedkoper zijn dan de internationale, maar bieden minder zekerheid. Om in Estland te kunnen huren, moet u boven de 21 zijn en ten minste een jaar in het bezit zijn van een rijbewijs en een credit card.
per bus
Per bus De gemakkelijkste en goedkoopste manier om naar Estland te reizen is met de internationale busverbindingen. Deze maakt ook stops in Pärnu, Tartu en Valga (vooraf reserveren). Er bestaat ook een uitgebreid binnenlands netwerk van busverbindingen. Raadpleeg de vertrekstaten bij de busstations.
per ferry
Per ferry Er zijn ferryverbindingen tussen Tallinn en Helsinki, Stockholm en St. Petersburg, uitgevoerd door verschillende rederijen.
18
22-6-2016 12:12
per trein
Per trein Treinverbindingen zijn sinds de onafhankelijkheid van Estland steeds slechter geworden en daarom van weinig nut. Voor de liefhebbers, er zijn treinverbindingen vanuit Tallinn met Haapsalu (westen), Tapa/Narva (oosten), Pärnu/Kilingi-Nõmme (zuidwesten), Viljandi (midden), Tartu, Võru, Orava en Valga (zuidoosten). De treinen gaan meestal tweemaal per dag, een enkele keer extra. De treinkaartjes zijn goedkoop. Verder zijn er internationale treinverbindingen met Riga, St. Petersburg en Moskou.
per vliegtuig
Binnenlandse vluchten In Estland worden binnenlandse vluchten uitgevoerd tussen Tallinn en Saaremaa en Hiiumaa (2x per dag), evenals tussen Pärnu en Saamenaa en Ruhnu (3x per week). Luchthaventransfers Het vliegveld ligt 4 km buiten Tallinn. Er rijdt iedere 20 minuten een shuttlebus via het busstation naar Vitu Square in het centrum. Een taxirit is ook mogelijk.
in de stad
In de stad In Tallinn rijden (trolley)bussen en trams. Er zijn meerdere stadsbusondernemingen actief en ook bezoeken aan oa. Pirita buiten de stad is per bus mogelijk. Tickets in de voorverkoop zijn goedkoper. Taxiritten, gereserveerd door het hotel of per telefoon, hebben een vastgesteld/afgesproken tarief. Taxichauffeurs, aangehouden op straat, berekenen vaak de wildste tarieven.
19
22-6-2016 12:12
