Memorandum WIT‐GELE KRUIS van VLAANDEREN 2009 Naar aanleiding van de verkiezingen voor het Vlaamse en het Europese Parlement vraagt het Wit‐Gele Kruis van Vlaanderen, mede namens de ruim 147.000 patiënten die jaarlijks verzorgd worden en haar ruim 5.500 medewerkers, aandacht voor enkele bijzondere punten. De missie van het Wit‐Gele Kruis bestaat in het realiseren van toegankelijke, kwaliteitsvolle en menswaardige thuisverpleging met aanvullende en ondersteunende diensten. Het Wit‐ Gele Kruis hanteert een waardenkader vertrekkend vanuit christelijke principes met aandacht voor fundamentele waarden in de gezondheidszorg. Het Wit‐Gele Kruis van Vlaanderen vzw is actief in de vijf Vlaamse provincies en groepeert: Wit‐Gele Kruis van Antwerpen vzw Wit‐Gele kruis van Limburg vzw Wit‐Gele Kruis van Oost‐Vlaanderen vzw Wit‐Gele Kruis van West‐Vlaanderen vzw Wit‐Gele Kruis Vlaams‐Brabant vzw Het Wit‐Gele Kruis van Vlaanderen fungeert als een koepel werkgeversorganisatie die optreedt als vertegenwoordiger, belangenbehartiger en onderhandelaar voor de collectieve belangen van de provinciale Wit‐Gele‐Kruisverenigingen op federaal en Vlaams niveau. Het Wit‐Gele Kruis participeert actief aan netwerken van zorgpartners, als organisator voor uitwisselingsplatforms op bestuurs‐ en directieniveau en fungeert als trendsetter voor de ontwikkeling van de thuisverpleegkunde binnen de multidisciplinair werkende eerstelijns‐ (gezondheids)zorg, Bovendien heeft de organisatie een bijzondere aandacht voor initiatieven in het toegepast wetenschappelijk verpleegkundig onderzoek binnen de sector thuis‐ verpleging én in de samenwerking met andere zorgsectoren. Het Wit‐Gele Kruis vervult een opdracht als promotor voor kwaliteitszorg in de thuisverpleging en in de eerstelijns (gezondheids)zorg en Evidence Based Practice (Nursing). Tenslotte neemt het Wit‐Gele Kruis een vooraanstaande rol op als initiator voor organisatie‐ontwikkeling.
1. De onvervangbare rol en plaats van thuisverpleging en de diensten voor thuisverpleging in de eerstelijns(gezondheids)zorg waar maken Vanuit een innovatieve visie op thuisverpleging wil het Wit‐Gele Kruis mogelijkheden tot samenwerking creëren met respect voor de eigenheid van elke beroepsgroep. Als professionele zorgverlener of zorgorganisatie wil het geïntegreerd samenwerken in de eerstelijns(gezondheids)zorg om concreet in het belang van de patiënt kwaliteitsvolle, werkzame en patiëntveiilige zorg te bieden. Aldus wil het inspelen op de nood aan een impactvolle ontwikkeling van de thuis(gezondheids)zorg. Het recent door het Vlaams Parlement goedgekeurde Woonzorgdecreet vraagt om een snelle en onverkorte goedkeuring én implementatie van de voorbereide en inmiddels door de Vlaamse Regering principieel goedgekeurde uitvoeringsbesluiten. Hierdoor wordt de specifieke rol van de thuisverpleging én de diensten voor thuisverpleging in de gehele eerstelijns(gezondheids)zorg duidelijk en wordt de rol die moet opgenomen worden onderstreept. De thuisverpleegkundige zal vanuit de bijzonder nabije positie als zorgverlener t.a.v. de patiënt als coördinator en regisseur van de verpleegkundige zorg‐ verlening optreden in nadrukkelijke samenspraak met de patiënt en zijn naaste omgeving en met de huisarts of behandelend arts. Wij hebben gestreefd naar de verankering van (diensten voor) thuisverpleging in de Vlaamse Regelgeving. Vandaag pleiten wij om die verankering tastbaar verder te realiseren op het terrein. De thuisverpleegkundige én de diensten voor thuisverpleging in het bijzonder participeren actief aan structurele samenwerking met de andere actoren in de eerstelijns(gezond‐ heids)zorg. In dit verband is het vanzelfsprekend dat het Wit‐Gele Kruis van Vlaanderen actief deel uitmaakt van de op te richten woonzorgnetwerken in Vlaanderen. Het Wit‐Gele Kruis wil als kritische maar tevens actieve participant mee de ontwikkeling en de werking van de SEL’s realiseren. Hierbij zal in de eerste plaats onze zorg gaan naar de essentiële belangenbehartiging voor de patiënt. Er dient sterk bewaakt te worden dat de patiënten meer baat hebben bij concrete verbetering van de aangeboden zorg: beter in termen van kwaliteit, patiëntveiligheid, continuïteit, toegankelijkheid, betaalbaarheid, afstemming van zorg en de mate van individualisering/personalisering en de coördinatie en/of integratie van de multidisciplinaire zorg. In gans deze ontwikkeling wil het Wit‐Gele Kruis niet uit het oog verliezen wat elders in Europa zich qua thuisverpleging en de integratie ervan in het globale eerstelijns(gezond‐ heids)zorg ontwikkelt. We zijn ervan overtuigd dat bij ontwikkeling van nieuwe initiatieven in de eerstelijns(gezondheids)zorg en in de thuisverpleging in het bijzonder er bereidheid moet zijn om vooraf tijd te nemen en te willen leren uit wat elders in Europa en in de wereld ter zake is ontwikkeld. Het Wit‐Gele Kruis bekeek recent de ontwikkelingen van ‘Buurtzorg’ als nieuwe ontwikkeling van wijkverpleging in Nederland, de Primary Care Commissioning in Engeland en Primary Care Nursing in Schotland.
Er is voor de thuisverpleging meer dan ooit een concreet Europees uitwisselingsplatform nodig om te zoeken naar ‘betere’ zorgconcepten en –modellen. Het is tegelijk noodzakelijk om concreet werk te maken van afstemming op elkaar in het vooruitzicht van een snel evoluerende open Europese zorgmarkt. Het Wit‐Gele Kruis wil, rekening houdend met haar eigen rijke geschiedenis, hierin mee een bepalende rol spelen. Het is hierbij noodzakelijk hiervoor concrete financiële middelen beschikbaar te stellen om te voorzien in een minimale noodzakelijke structuur. Zeker in het kader van een nakend Belgisch Europees Voor‐ zitterschap moet hier een concreet initiatief opgestart worden. Daarom is het dringend nodig dat de noodzakelijke middelen beschikbaar gesteld worden om concreet toegepast wetenschappelijk onderzoek binnen de sector van de thuisverpleging mogelijk te maken. Tot op vandaag moet dit voor de sector thuisverpleging en in het bijzonder in het Wit‐Gele Kruis te nadrukkelijk gebeuren vanuit eigen financiering. Dit kan niet langer op permanente en zich verder ontwikkelende wijze gebeuren zonder extra financiële ondersteuning vanuit de diverse betrokken overheden. 2. Een kwaliteitskader creëren in functie van kwaliteitsverbetering en ‐borging Met de goedkeuring van het woonzorgdecreet kunnen diensten voor thuisverpleging in de toekomst zich vrijwillig laten erkennen als een Vlaamse zorgvoorziening. Uitgaande van de vooropgestelde verdere goedkeuring van het voorbereide uitvoeringsbesluit voor de erkenning van deze diensten voor thuisverpleging moet vooral een sterke stimulering tot kwaliteitsverbetering en –borging binnen de thuisverpleging in het vooruitzicht gesteld worden. Het Wit‐Gele Kruis wil als trendsetter in de thuisverpleging samen met de beleidsverantwoordelijken en de betrokken administratie werk maken van het concreet uittekenen en creëren van het noodzakelijke kwaliteitskader om systematisch en doelmatig werk te kunnen maken van reële kwaliteitsverbetering en –borging in de thuisverpleging. Hierbij moeten we kunnen evolueren van kwaliteitsdefiniëring op basis van loutere inspannings‐ of procesindicatoren naar een kwaliteitsdefiniëring tevens op basis van concrete (klinische) resultaatsindicatoren voor de zorgverlening. Het Wit‐Gele Kruis wil actief meewerken aan de uitbouw van doelmatige systemen voor de erkenningsprocedure en –opvolging. Nadruk moet liggen op het in kaart kunnen brengen van de reële kwaliteitsverbetering en –borging, met absolute aandacht voor de eenvoudige en beperkte administratieve plichten die eraan verbonden zijn. Thans is geen enkel financieringskader voor de sector thuisverpleging op niveau van de Vlaamse overheid voorzien. Wil het vrijwillig erkennigsbeleid voor de diensten voor thuis‐ verpleging effectief gerealiseerd worden, dan moet een billijk financieel ondersteunend en stimulerend initiatief bijkomend voorzien worden.
3. Actief mee bouwen aan de (thuis)verpleegkunde voor de toekomst Het Wit‐Gele Kruis zal actief en volwaardig deelnemen aan initiatieven om concreet te werken aan de blauwdruk voor de (thuis)verpleegkunde van de toekomst in Vlaanderen, België en Europa. Startend vanuit een grondig (macroniveau) onderzoek naar de reële behoeften aan (gezondheids)zorg en verpleegkundige zorg in het bijzonder kan afgeleid worden welke groepen van competenties noodzakelijk zijn om daar toekomstgericht, verant‐ woord en kwaliteitsvol de passende zorgantwoorden tegenover te kunnen stellen. Ook in de thuisverpleging zijn volgens het Wit‐Gele Kruis beter opgeleide verpleegkundigen en zorgkundigen nodig. Thuisverpleging beperkt zich al lang niet meer tot het routinematig uitvoeren van verpleegkundige prestaties, maar is inmiddels in gestage evolutie naar het verantwoordelijk én deskundig verpleegkundig handelen (verpleegkundige intellectuele akten, verpleegkundig consult, …). Hier verschuift de activiteit van het louter uitvoerende naar een steeds nadrukkelijker wisselwerking tussen denken en doen én er voor de toevertrouwde patiënten ‘zijn’ (presentie). Het te voeren debat over de vereiste groepen van competenties in het ganse (gezond‐ heids)zorggebeuren moet grondig en diepgaand kunnen plaatsvinden, losgekomen van de belangenbehartiging van onderwijs, zorgsectoren en werkgevers‐ of werknemers‐ organisaties. Het debat moet in de eerste plaats door de zorgverleners zelf, met groot respect en aandacht voor de zorgontvanger of de zorgvrager. Het is belangrijk om dit meteen ook in de ruimere Europese context te onderzoeken en aldus keuzes voor de toekomstige verpleegkunde te maken die de strikte regionale context overstijgen. We zijn ervan overtuigd dat ook in de thuisverpleging nog beter oplgeleide verpleeg‐ kundigen absoluut noodzakelijk zijn ook in de dagelijkse realisatie van de directe verpleeg‐ kundige zorgverlening aan de patiënten. Maar (thuis)verpleegkunde staat niet op zich alleen in de zorg. Mede door de groeiende schaarste aan degelijke instroom van verpleegkundigen wordt meer dan ooit nagedacht en langzamerhand al gewerkt met systemen van functiedifferentiatie en/of taakherschikking. Hierdoor ontstaat ook een verschuiving in de sector van de thuisverpleging met het lopend experiment voor integratie van de zorgkundigen binnen diensten voor thuisverpleging. We stellen vast dat meer en meer de thuisverpleegkundigen hierdoor naar een coördinerende/ leidinggevende en expertiserol evolueren. Het is goed vast te stellen dat dit al in het nog recent uitgewerkte beleidplan wonen en zorg in Vlaanderen werd erkend. In die zin wil het Wit‐Gele Kruis met alle zorgactoren de specifieke plaats en rol van de (thuis)verpleegkundige uittekenen in het zorgcontinuum dat start bij de zelfzorg van de persoon, over ondersteunende en begeleidende zorg met de focus op het welzijn van de persoon (cliënt) naar het gebied van de gezondheidszorg waar de hulpbehoevende persoon (patiënt) zorgen ontvangt van een gezondheidszorgverstrekker, in casu een verpleegkundige.
De verpleegkundige kan rekening houdend met het lopende experiment voor integratie van zorgkundigen in de thuisverpleging verpleegkundige zorgen toevertrouwen aan deze zorg‐ kundige mits voorzien is in het verpleegkundig toezicht en de beroepsuitoefening binnen een gestructureerde equipe. Aldus moet gezocht worden naar specifieke competenties voor logistieke medewerkers, verzorgenden, zorgkundigen, verpleegkundigen en mogelijks hoger opgeleide verpleegkundigen. Eens de vereiste competentiegroepen gekend zijn moet met het onderwijs gezocht worden naar de aansluitende en noodzakelijke opleiding. Het werkveld en de opleiding moeten ons inziens permanent en systematisch in contact blijven met elkaar en afgestemd op elkaar. Het is aan te bevelen dat dit structureel mogelijk wordt gemaakt zowel in de sector onderwijs, als in de diverse zorgsectoren zelf. De goedkeuring van het decreet zorg‐ en bijstandverlening en het uitvoeringsbesluit voor de zorg‐ en bijstansverlening in de thuiszorg in Vlaanderen zorgt voor een belangrijke ontwikkeling in het juridisch kader voor de beroepsuitoefening van verzorgenden. Dit is op enkele punten nog in spanning of strijd met de federale wetgeving op de uitoefening van de verpleegkunde en de regelgeving voor de beroepsuitoefening bij zorgkundigen. Het Wit‐Gele Kruis wil thans op een constructieve manier vanuit dit nieuwe juridisch kader zoeken naar de concrete realisatie van op elkaar afgestemde en geïntegreerde beroepsoefening van deze zorgberoepen met het oog op werkbare samenwerking die de noodzakelijke zorgkwaliteit en patiëntveiligheid garandeert. Het Wit‐Gele Kruis wenst aldus als actieve gesprekspartner betrokken te worden in de verkennende en beleidsvoorbereidende gesprekken die tussen de federale overheid en de gemeenschappen gevoerd worden om deze onderlinge afstemming en juridische uitklaring verder af te werken en te laten aansluiten op actuele evoluties in de beroepsuitoefening en visie op de verpleegkunde van de toekomst. 4. Aandacht voor de zorgen aan chronisch zieken en ondersteuning van projecten voor zorgvernieuwing Nooit eerder bepaalde de patiënt zo duidelijk de regie van zijn eigen leven. Dit zal impact hebben op de wijze waarop de thuis(gezondheids)zorg de komende jaren zal georganiseerd en beleefd worden. Er zal nog meer thuis(gezondheids)zorg plaatsgrijpen door het simpele feit dat de organisatie van de zorg waar mogelijk vanuit de thuissituatie van elke persoon zal gestuurd worden. De studie van professor J. Pacolet “Is de thuiszorg onderontwikkeld?” toonde ondermeer aan dat de thuis(gezondheids)zorg nog meer dan nu het geval is, haar mogelijkheden moet waarmaken. Het Wit‐Gele Kruis is zich hiervan terdege bewust. Chronische aandoeningen moeten in een vroegtijdig stadium gedetecteerd worden waardoor ernstige verwikkelingen en afhankelijk‐ heid kunnen voorkomen of uitgesteld worden door een adequate professionele zorg‐ verlening.
Naast deze patiënten zien we dat patiënten postoperatief veel sneller dan vroeger ontslagen worden uit het ziekenhuis wat een specifieke deskundigheid vereist van de thuisverpleeg‐ kundige binnen het team: er is nood aan intermediaire en transmurale zorg. In die zin wil het Wit‐Gele Kruis werk maken van concrete zorgvernieuwingsprojecten, onder andere m.b.t. het aanbieden van complexe technische verpleegkundige zorgen thuis. Ook de zorg voor psychiatrische patiënten in de thuissituatie en professionele zorg aan huis voor kankerpatiënten is belangrijk en moet de komende jaren verder uitgebouwd worden. Dit is maar mogelijk indien voldoende middelen vanuit het Kankerplan en het plan Chronisch Zieken van minister Onkelinx beschikbaar gesteld worden opdat de thuisverpleging voor deze patiënten in hun thuissituatie kan instaan voor de noodzakelijke, specifieke en indivi‐ dueel aangepaste zorg. 5. Introductie van een nieuw instrumentarium in de thuisverpleegkunde Het vormt een kwalitatieve uitdaging doordachte keuzes te maken in het kader van de financiering van de gezondheidszorg waar naast huisartsen en thuisverpleegkundigen alle partners in de thuis(gezondheids)zorg een belangrijke verantwoordelijkheid dragen in het formuleren van een antwoord op de huidige economische crisis. Toch mag dit nooit ten koste gaan van de kwaliteit van de zorgverlening. Het is voor ons essentiëel dat hierbij iedere thuisverpleegkundige instaat voor de indicatiestelling voor verpleegkundige zorg, aan‐ sluitend op de door de huisarts of behandelende arts voorgeschreven verpleegkundige zorg. Het komt verpleegkundigen in samenwerking met de huisarts in de eerste plaats toe, vanuit een houding van presentie goed te kunnen luisteren en in staat te zijn om de patiënten en zorgbehoeften te triëren, zodat mensen die verdere en andere specifieke hulp nodig hebben tijdig en gericht worden verwezen. De implementatie van het verpleegkundig consult als intellectuele akte binnen de verpleeg‐ kundige nomenclatuur vormt hierbij een belangrijk professioneel instrument. In een eerst‐ volgende stap zal men een instrument dienen te kiezen om de behoefte aan professionele zorgverlening te meten en in een zorgplan te gieten. Hiervoor lijkt het internationaal gevalideerd beoordelingsinstrument RAI (Resident Assessment Instrument) voor de thuisgezondheidszorg het meest aangewezen instrument. Het Wit‐Gele Kruis wenst deel te kunnen nemen aan concrete experimenten om de implementatie ervan in de sector van de thuisverpleging experiëntieel voor te kunnen bereiden en met ervaringsdeskundigheid verder te kunnen promoten. Hierbij moet het mogelijk zijn ook transsectoriële experimenten op te zetten met ondersteuning van zowel de federale als de Vlaamse overheid. De krachtige ondersteuning door moderne informatie‐ en communicatietechnologie, waarvan de uitrol in verschillende provinciale Wit‐Gele‐Kruisverenigingen bezig is, biedt de mogelijkheid om op alle vlakken de nodige transparantie te bieden waarbij het ’Elektronisch VerpleegDossier’ (EVD) een belangrijk werkinstrument vormt voor elke verpleegkundige. In die zin willen we verder participeren aan een tweede fase in het VINCA‐project in de sector thuisverpleging.
Hiermee speelt het Wit‐Gele Kruis in op de behoefte in de thuis(gezondheids)zorg om verdere verspreiding van informatietechnologie tot gemeengoed te maken als onder‐ steuning van het uitvoerend werk van de thuisverpleegkundige (repetitieve rapportering vermijden, herhaaldelijk overschrijven wordt vermeden, elektronische communicatie, … snelheid van communicatie) en de behoefte aan het gezamenlijk beheer van te delen informatie in de zorg. Het Wit‐Gele Kruis acht het belangrijk deze globale ontwikkeling van het eHealth‐gebeuren ook gekaderd te zien in een Europese context. Ook hierin moet veel nadrukkelijker gebruik gemaakt worden van toegankelijke uitwisselingsplatformen voor de sector thuisverpleging en de bredere eerstelijns(gezondheids)zorg. Het Wit‐Gele Kruis wenst mee met andere zorgactoren te bouwen aan een gemeen‐ schappelijk referentiesysteem voor communicatie in de zorgverlening. In dit verband wordt dan ook actief deelgenomen aan het Samenwerkingsinitiatief van zorgverstrekkers in het Project Recip‐e, waar een model voor het ambulant elektronisch (generisch) medisch voorschrift wordt ontwikkeld. 6. Adequate en billijke praktijkfinanciering voor thuisverpleging realiseren (KCE, alter‐ natieve financiering) Tenslotte wil het Wit‐Gele Kruis oproepen om dringend het huidige financieringsysteem van de thuisverpleging te actualiseren en zo nodig ingrijpend te verbeteren. Dit systeem is vandaag nog steeds essentieel gebaseerd op een prestatiefinanciering welk de evolutie van de reële zorgbehoeften van patiënten niet volgt. Naar analogie met de residentiële zorg, in ziekenhuizen en woonzorgcentra, dient thuis‐ verpleging gefinancierd te worden op basis van een praktijkfinanciering in functie van de hulpbehoefte van de patiënt, de geleverde zorg, de vereiste inspanningen om deze zorg te bieden en de uitkomst van deze inspanning. Bovendien dient rekening gehouden te worden met de wijze waarop deze zorgverlening wordt aangeboden. Er dient ons inziens ook een belangrijke relatie gelegd te worden met de reële kosten die hiervoor moeten gemaakt worden, rekening houdend dat voldaan wordt aan billijkheids‐ en/of doelmatigheidvereisten terzake. Financiële of budgettaire aspecten van de thuisverpleging behoren vooralsnog tot de federale bevoegdheid. Door onze erkenning als dienst voor thuisverpleging op het Vlaamse niveau lijkt samenwerking en overleg aangewezen tussen beide overheden om te komen tot een nieuw en performant financieringssysteem dat thuisverpleging mogelijk maakt. We zijn zeer benieuwd naar de resultaten van de lopende studie van het Federaal Kenniscentrum naar alternatieve financiering van de professionele thuiszorg.
De verpleegkundigen van het Wit‐Gele Kruis willen de komende vijf jaar verder hun volle verantwoordelijkheid opnemen op voorwaarde dat de geformuleerde punten meegenomen worden in de komende onderhandelingen voor een nieuw en dynamisch regerings‐ programma. De realisatie ervan zal bepalend zijn opdat de thuisverpleging en het Wit‐Gele Kruis van Vlaanderen hun rol ten volle kunnen waarmaken binnen het brede landschap van de gezondheidszorg. Voor het Wit‐Gele Kruis van Vlaanderen Luc VAN GORP Voorzitter Bijkomende informatie is te bekomen in de maatschappelijke zetel t.a.v. Hendrik VAN GANSBEKE, Algemeen Coördinator Ad. Lacomblélaan 69, bus 3 1030 Brussel E‐mail:
[email protected] Tel.: 32.2.739.35.11 Fax: 32.2.739.35.99 Website: http://www.witgelekruis.be
