Meerjaren beleidskompas

Meerjaren beleidskompas 2012 – 2015

Lezen, Leren en Informeren

Juni 2013 3e bijgewerkte versie

Inhoudsopgave INLEIDING .............................................................................................. 4 Ja! .................................................................................................................... 4 Geen blauwdruk, maar een kompas ...................................................................... 4 Ons derde meerjarenbeleidsplan ........................................................................... 4 Enige relativering................................................................................................ 4 Is er een landelijke strategie? .............................................................................. 5 2e herziene versie ............................................................................................... 5 3e bijgewerkte versie........................................................................................... 5

SAMENVATTING ...................................................................................... 6 1. EVALUATIE BELEIDSPERIODE 2008 – 2011 ......................................... 7 1.1 Verbeteren van de toegankelijkheid ........................................................... 7 Wat is er van terecht gekomen? ........................................................................... 7 Wat nemen we mee naar de nieuwe beleidsperiode? ............................................... 7 1.2 Versterken van de gidsfunctie .................................................................... 7 Wat is er van terechtgekomen? ............................................................................ 7 Wat nemen we mee naar de nieuwe beleidsperiode? ............................................... 8 1.3 Meer aandacht voor marketing en communicatie ....................................... 8 Wat is er van terecht gekomen? ........................................................................... 8 Wat nemen we mee naar de nieuwe beleidsperiode? ............................................... 9

2. VISIE BIBLIOTHEEK BOLLENSTREEK ................................................. 10 2.1 Toenemende digitalisering ....................................................................... 10 Digitale infrastructuur ........................................................................................10 E-books ............................................................................................................11 Hoe dit zich gaat ontwikkelen, laat zich nog aanzien. .............................................11 Mediawijsheid....................................................................................................11 2.2 Afnemende financiering ........................................................................... 11 Derde geldstroom ..............................................................................................12 Eigen inkomsten ................................................................................................12 2.3 Toekomst Bibliotheek Bollenstreek .......................................................... 12 Huis van ontwikkeling ........................................................................................12 Van uitlenen naar maatschappelijke waarde ..........................................................13 De stip aan de horizon........................................................................................13

3.

MISSIE BIBLIOTHEEK BOLLENSTREEK ........................................... 14

Missie ...............................................................................................................14 Motto of mission statement .................................................................................14 Kernwaarden .....................................................................................................14

2

4.

KERNFUNCTIES .............................................................................. 15

4.1

Kernfunctie: Lezen ................................................................................... 15

4.2

Kernfunctie: Leren en ontwikkelen........................................................... 15

4.3

Kernfunctie: Informeren .......................................................................... 15

5. STRATEGISCHE SPEERPUNTEN .......................................................... 17 Speerpunt Speerpunt Speerpunt Speerpunt Speerpunt

1: 2: 3: 4: 5:

Digitale Bibliotheek .........................................................................17 Lezen en leesbevordering ................................................................17 Onderwijs ......................................................................................18 Mediawijsheid ................................................................................18 Gidsfunctie ....................................................................................19

6. CONSEQUENTIES VOOR BELEID EN ORGANISATIE ............................ 20 6.1 Collectie ................................................................................................... 20 Het zijn de vakmensen die collectioneren ..............................................................20 6.2 Marketing ................................................................................................... 21 6.3 Communicatie .......................................................................................... 21 Online Presence en lokale aanwezigheid ...............................................................21 6.4 Spreiding en niveaus van dienstverlening ................................................ 22 Een sterke centrale of meerdere filialen? ..............................................................22 Niveaus van dienstverlening: what’s in a name? ....................................................23 6.5 Bouw en inrichting ................................................................................... 23 Retailformule of niet? .........................................................................................24 6.6 Organisatie .............................................................................................. 24 Samenwerking is noodzaak .................................................................................24 BackOffice of overhead? .....................................................................................24 6.7 HRM-beleid............................................................................................... 25 Er gaat een kloof ontstaan ..................................................................................25 Maar wat doen we in de tussentijd? .....................................................................25 De inzet van vrijwilligers .....................................................................................25 6.8 Innovatie ................................................................................................. 25 Toch moeten we realistisch zijn ...........................................................................26 6.9 Klanten .................................................................................................... 26 Wat onze klanten vinden ....................................................................................26 Ambassadeurs ...................................................................................................27 6.10 Financiering ............................................................................................. 27 Naar een uniforme kostenstructuur ......................................................................27 6.11 De overheid .............................................................................................. 27 Divergeren de gemeenten? .................................................................................28

TEN SLOTTE ........................................................................................... 28

3

Inleiding Ja! Het antwoord is ja. De fysieke uitleenfunctie van de openbare bibliotheek, zoals wij die al decennia lang kennen, is eindig. Hoe lang het nog duurt? Ik weet het niet; langer dan menig internetgoeroe meent, korter dan bibliofielen hopen. Maar is het wel de goede vraag? Nee! Geen blauwdruk, maar een kompas In dit beleidsplan schetsen wij de contouren van de toekomst van de Bibliotheek Bollenstreek. Geen blauwdruk voor de komende vier jaar, maar een richtinggevend kompas. Het is immers duidelijk dat de bibliotheekbranche voor grote inhoudelijke, digitale en financiële vraagstukken staat. We staan niet aan het begin van een onzeker pad, we staan er al midden op. Dat vraagt enerzijds om flexibiliteit en vrijheid om adequaat te kunnen inspelen op actuele ontwikkelingen. En anderzijds vraagt het om richtinggevende ankers, zodat we niet als de spreekwoordelijke kip zonder kop rondrennen. Wij blijven vanuit onze kern als bibliotheek werken. En de kern van een openbare bibliotheek is niet de uitleenfunctie. Dat is een middel en overigens met landelijk meer dan vier miljoen leden nog steeds een heel populair middel. Laten we dat niet vergeten of bagatelliseren. Ons derde meerjarenbeleidsplan Het beleidskompas 2012-2015 is het derde meerjarenbeleidsplan van de Bibliotheek Bollenstreek en het vervolg op ons meerjarenbeleidsplan 2008-2011 en het businessplan B7 uit 2004. Veel van onze ambities uit de vorige beleidsperiode hebben we weten te realiseren. Er is voldoende reden om trots te zijn. Punt van aandacht kan zijn dat de Bibliotheek Bollenstreek wel haar doelen realiseert, maar dat het meestal langer duurt dan gepland. De reden is duidelijk. We zijn een relatief kleine organisatie met een bescheiden formatie en middelen. Wat dat aangaat, doen we het eigenlijk heel goed. We moeten alleen onze planning realistischer opstellen. Enige relativering Aan papier is geen gebrek in de bibliotheekbranche. Stapels rapporten, notities en beleidsnota’s zijn al geschreven over de gewenste strategie van de bibliotheekbranche. Zelfs binnen de branche is er niemand meer die kan claimen alles gelezen te hebben. Dat hoeft ook niet, want veel beleidsstukken behelzen op hoofdlijnen dezelfde inhoud in iets andere bewoordingen. De bibliotheekbranche is een spiegel van de samenleving. Ook in onze branche leiden wij aan informatie-obesitas. Een toevloed aan informatie resulteert in informatiechaos, desinformatie en al helemaal niet in kennis. Daar hebben we poortwachters voor nodig. Dat is traditioneel een rol van de openbare bibliotheek: de selectie, ontsluiting en contextualisering van informatie. Een belangrijke rol: toen, nu en straks. Ten opzichte van alle reeds beschikbare beleidsstukken over de

4

bibliotheekbranche zult u in dit beleidskompas geen nieuwe vergezichten tegen komen. Ik moet u teleurstellen. Wat dan wel? Uitgangspunten en keuzes, daar gaat het om. Is er een landelijke strategie? De Bibliotheek Bollenstreek is lid van onze brancheorganisatie VOB, de Vereniging van Openbare Bibliotheken. De VOB heeft in 2012 een landelijke strategienota 1 opgesteld en deze is in juni 2012 in de algemene ledenvergadering door de leden aangenomen. Al meerdere malen heeft de branche zich uitgesproken over het belang om gezamenlijk als bibliotheekbranche op te trekken en ons te profileren. In een gedecentraliseerde branche is dat in de praktijk niet altijd gemakkelijk. Gezamenlijke afspraken staan soms op gespannen voet met lokale belangen en lokale financiering. Desondanks onderschrijft de Bibliotheek Bollenstreek de landelijke branchestrategie en deze vormt daarmee een onderlegger voor dit beleidskompas. Hans Portengen Augustus 2012

2e herziene versie Een van de beste besluiten van het afgelopen jaar was om deze beleidsnota een beleidskompas te noemen. Nog geen half jaar later nopen de omstandigheden ons om de beleidsvisie op een essentieel punt aan te passen. De Bibliotheek Bollenstreek heeft besloten het vrijwilligersbeleid te professionaliseren en daar waar mogelijk vrijwilligers in te zetten als gastheer en gastvrouw in de directe en indirecte dienstverlening op onze vestigingen. Het is simpelweg niet mogelijk om al onze ambities te realiseren met de bestaande middelen en formatie. Vrijwilligers kunnen de Bibliotheek Bollenstreek op uitvoerend niveau ondersteunen in de realisatie van dit meerjaren beleidskompas. Tegelijkertijd hebben we met deze herziene versie enkele kleinere tekstuele wijzigingen doorgevoerd. Hans Portengen April 2013

3e bijgewerkte versie In de 3e bijgewerkte versie zijn in gezamenlijk overleg met de gemeenten in ons werkgebied een klein aantal passages aangepast. Het betreffen vooral die punten waarin de voornemens van de Bibliotheek Bollenstreek geen draagvlak vonden in het regionaal op te stellen gemeentelijk bibliotheekbeleid. Hans Portengen Juni 2013

1

De Bibliotheek levert waarde : strategie openbare bibliotheken 2012 – 2016 / Vereniging Openbare Bibliotheken, 2012

5

Samenvatting In 2008 schetste het Sociaal Cultureel Planbureau in het rapport “De openbare bibliotheek 10 jaar vanaf nu” twee toekomstscenario’s: een grijs en een zwart scenario. Deze scenario’s van toenemende digitalisering, afnemend gebruik en afnemende financiering worden op dit moment werkelijkheid. De uitleenfunctie is op termijn eindig. In de komende tien jaar zal de Bibliotheek Bollenstreek een omslag moeten maken van een dominante uitleenfunctie naar maatschappelijke waarde. We moeten ons opnieuw uitvinden. Terugkijkend naar onze geschiedenis zien wij dat de openbare bibliotheken in de 19e eeuw niet zijn opgericht voor het uitlenen van boeken, maar als een middel voor volksverheffing en -ontwikkeling. Heden ten dage vertalen we dit naar persoonlijke ontwikkeling en zelfredzaamheid. In deze beleidsperiode wil de Bibliotheek Bollenstreek op weg naar 2025 organisatorische en inhoudelijke stappen zetten in dit transitieproces. De Bibliotheek Bollenstreek zal zich in deze beleidsperiode sterker inhoudelijk positioneren op het gebied van lezen, leesbevordering, taalvaardigheid, mediawijsheid en de ondersteuning van het taal- en leesonderwijs in het basisonderwijs.

6

1. Evaluatie beleidsperiode 2008 – 2011 De speerpunten van de Bibliotheek Bollenstreek in het meerjarenbeleidsplan 2008 – 2011 waren: 1. Verbeteren van de toegankelijkheid 2. Versterken van de gidsfunctie 3. Meer aandacht voor marketing en communicatie

1.1

Verbeteren van de toegankelijkheid

Doelstelling was de openingstijden klantgerichter in te vullen en uit te breiden. Daarnaast wilde de Bibliotheek Bollenstreek op alle zeven vestigingen zelfbediening invoeren. Wat is er van terecht gekomen? Aan het einde van de beleidsperiode was het aantal openingsuren met 7% uitgebreid van 157 uur naar 168 uur per week. Helaas heeft de Bibliotheek Bollenstreek vanwege de bezuinigingen dit aantal al in 2012 moeten terugbrengen naar 159 uur per week. Bij wijzigingen in de openingstijden zijn deze klantgerichter ingevuld door langere openingstijden op zaterdag en minder sluitingsdagen. Op vier van de zeven vestigingen is zelfbediening ingevoerd. In afwachting van de politieke besluitvorming is de invoering van zelfbediening op de vestigingen in de gemeente Teylingen uitgesteld tot 2012. Wat nemen we mee naar de nieuwe beleidsperiode? De Bibliotheek Bollenstreek gaat verder met de invoering van zelfbediening. Binnen de gemeente Teylingen blijven drie vestigingen; een bibliotheek in Sassenheim in combinatie met twee servicepunten in Voorhout en Warmond. Op alle drie vestigingen wordt zelfbediening ingevoerd. Ondanks de bezuinigingen blijven wij toewerken naar het uitbreiden van openingstijden. In de beleidsperiode 2012 – 2015 wil de Bibliotheek Bollenstreek onderzoeken welke creatieve mogelijkheden er zijn om de openingstijden met ten minste 10% uit te breiden ten opzichte van 1-1-2012 door ‘onbemenste’ openingstijden met beperkte dienstverlening.

1.2

Versterken van de gidsfunctie

Kort samengevat was de doelstelling om een breed activiteitenprogramma te ontwikkelen met culturele en informatieve lezingen, workshops en debatten die aansluiten bij de wensen en behoeften van (potentiële) klanten. Op zich waren dit activiteiten die de bibliotheken al sinds jaar en dag uitvoerden, maar de Bibliotheek Bollenstreek wilde tot een gezamenlijk, gecoördineerd en verrijkt aanbod komen. Daarnaast wilde de Bibliotheek Bollenstreek inzetten op cursussen en workshops rondom media-educatie. En verder zou de bibliotheek zich inzetten voor mensen met een taalachterstand, laaggeletterden en de dienstverlening aan blinden en slechtzienden. Wat is er van terechtgekomen? Ten eerste heeft de Bibliotheek Bollenstreek sinds medio 2010 een gezamenlijk activiteitenprogramma ontwikkeld met lezingen, cursussen en workshops. De doelstelling is gehaald. Het aantal deelnemers aan het activiteitenaanbod van de Bibliotheek Bollenstreek is in de periode 2008 – 2011 met 36% gegroeid naar 11.377 deelnemers in 2011. In de afgelopen twee jaar heeft de bibliotheek ervaring opgedaan met het

7

activiteitenprogramma en feedback gekregen van klanten en gemeenten. De kritiek betrof vooral die activiteiten die men niet tot de corebusiness van de bibliotheek rekende. Die kritiek heeft de bibliotheek ter harte genomen. Ten tweede is ook de doelstelling ten aanzien van media-educatie gehaald. De Bibliotheek Bollenstreek heeft workshops gegeven over e-readers en iPad’s. Er zijn programma’s uitgevoerd over media-wijsheid voor het basisonderwijs (Wijs met Wizzo) en internet voor laaggeletterden (Computerwijs). In samenwerking met het Leidsch Dagblad is de cursus 7Dingen voor nieuwe media georganiseerd. Ten derde is de Bibliotheek Bollenstreek er in geslaagd onze dienstverlening voor mensen met een taalachterstand en laaggeletterden te verbeteren. Zo is er een Makkelijk Lezen Plein en een 4You ontwikkeld voor kinderen en jongeren met een leesachterstand. Voor laaggeletterden is het Lees & Schrijf Punt opgezet, wordt samengewerkt met het ROC en zijn er goede contacten ontstaan met de ambassadeurs voor laaggeletterden in de regio. En met het project de Taalcoach, waarbij de bibliotheek inburgeraars koppelt aan vrijwilligers om kennis te maken met de Nederlandse taal en cultuur, heeft de Bibliotheek Bollenstreek meer taalkoppels samengebracht dan als doelstelling was geformuleerd door de Bollenstreek-gemeenten. De realisatie van het Loket Aangepast Lezen voor blinden en slechtzienden heeft vertraging opgelopen en zal in 2012 worden geopend. Wat nemen we mee naar de nieuwe beleidsperiode? De Bibliotheek Bollenstreek zet in op de verdere ontwikkeling en professionalisering van ons activiteitenprogramma, zowel zelfstandig als in samenwerking met derden. Het huidige halfjaarlijkse programma wordt vervangen door een tweemaandelijks programma (5 programma’s per jaar). De geprogrammeerde activiteiten moeten liggen op het terrein van lezen, leren en informeren. Naast een eigen aanbod wil de Bibliotheek Bollenstreek voor derden een platform faciliteren voor hun activiteiten. De Bibliotheek Bollenstreek blijft ook in de periode 2012 – 2015 inzetten op mediawijsheid en de dienstverlening op het terrein van taalvaardigheid. Hierop wordt in hoofdstuk 3 verder ingegaan.

1.3

Meer aandacht voor marketing en communicatie

De doelstelling van de Bibliotheek Bollenstreek in de beleidsperiode 2008 – 2011 richtte zich op het versterken van marketing en communicatie als instrument om haar andere doelstellingen te verwezenlijken en het toepassen van concepten uit de retail marketing. Wat is er van terecht gekomen? Door de samenwerking met andere organisaties op provinciaal en landelijk niveau heeft de Bibliotheek Bollenstreek in de afgelopen beleidsperiode grote vooruitgang geboekt op het terrein van marketing. Er zijn ledenwerf en –behoud campagnes uitgevoerd. Daarnaast is ingezet op een online klantenpanel, mystery shopping onderzoek, donatiecampagne, digitaal UitPunt, landelijke leescampagnes, cadeaubonnen en andere marketing acties. Om de communicatie te verbeteren wordt maandelijks een digitale nieuwsbrief verstuurd naar meer dan 8.000 leden. De website is in 2009 vernieuwd, waarbij de bibliotheek ondertussen al weer werkt aan een nieuwe versie. Andere papieren uitingen zijn geüniformeerd en verbeterd. De vernieuwde bibliotheekvestiging Noordwijk is ingericht met de inzichten uit de retail marketing met een thematische inrichting van de bibliotheek en veel frontale plaatsing.

8

Wat nemen we mee naar de nieuwe beleidsperiode? Marketing en communicatie blijven aandachtspunten voor de Bibliotheek Bollenstreek. Ten aanzien van de marketing heeft de bibliotheek als uitgangspunt dat wij ons vooral willen aansluiten op landelijke en/of provinciale marketingcampagnes en dienstverlening. Een en ander natuurlijk wel met oog voor een regionale invulling. Daarnaast wil de Bibliotheek Bollenstreek uit het oogpunt van efficiency en kostenbesparing haar zelfstandige marketing- en communicatiefunctie meer inbedden in samenwerking met andere bibliotheekorganisaties. Ten aanzien van de communicatie zal de Bibliotheek Bollenstreek, zowel voor haar fysieke als digitale uitingen, in 2012 overgaan op de landelijke huisstijl voor openbare bibliotheken.

9

2. Visie Bibliotheek Bollenstreek Wat zijn de ontwikkelingen die de toekomst van de Bibliotheek Bollenstreek beïnvloeden? En waar willen we naar toe? Eenvoudige vragen, moeilijke antwoorden. De twee belangrijkste ontwikkelingen2 die van invloed zijn op de toekomst van de Bibliotheek Bollenstreek zijn de toenemende digitalisering en de afnemende financiering. Maar eerst: Wat doet de bibliotheek nog als er geen fysieke boeken meer zijn? Als in de verre of niet zo verre toekomst het fysieke boek geen plaats meer heeft in de openbare bibliotheek, dan nog gaat de bibliotheek over het belang van het lezen van het geschreven woord. Al sinds de oprichting van de openbare bibliotheken in de tweede helft van de 19e eeuw gaan bibliotheken over persoonlijke ontwikkeling, volksverheffing en empowerment: het stimuleren van zelfstandigheid, zelfredzaamheid en participatie, zodat burgers volwaardig aan de samenleving deel kunnen nemen. Maar het gaat niet alleen om de ratio. In een wereld die in toenemende mate wordt gedomineerd door een ‘snelle’ beeldcultuur staat onze overtuiging en de liefde voor het boek, het lezen, de fantasie en de eigen verbeeldingswereld fier overeind. Ook in een bibliotheek zonder boeken, blijft dit fundament staan.

2.1

Toenemende digitalisering

De belangrijkste ontwikkeling die de toekomst van de lokale openbare bibliotheek raakt, is zonder twijfel de toenemende digitalisering. Zonder verder in te gaan op een analyse en achtergronden3, zijn er drie aspecten die voor de toekomst van de Bibliotheek Bollenstreek van belang zijn: 1. Digitale infrastructuur 2. E-books 3. Mediawijsheid en e-content Digitale infrastructuur De digitale en fysieke bibliotheek zijn twee zijden van dezelfde medaille. Zij staan niet los van elkaar. Tegelijkertijd is het duidelijk dat geen enkele bibliotheek nog zelfstandig de digitale bibliotheek kan vormgeven. De bibliotheekbranche heeft daarvoor gezamenlijk Stichting Bibliotheek.nl (BNL) in het leven geroepen. In opdracht van het Sector Instituut Openbare Bibliotheken (SIOB) bouwt en ontwikkelt BNL de digitale infrastructuur en online bibliotheekdiensten. De digitale infrastructuur bestaat uit drie hoofdonderdelen: De nationale bibliotheekcatalogus (NBC), het Datawarehouse en de White Label Website Infrastructuur (WLWI). In de branche is afgesproken dat alle bibliotheken worden aangesloten op de digitale infrastructuur van BNL. De Bibliotheek Bollenstreek sluit zich al in 2012 aan op BNL en zal zich in de komende beleidsperiode onveranderd inzetten om de digitale ontwikkelingen actief te volgen en nieuwe diensten en producten die door de branche worden ontwikkeld te implementeren.

2

Voor een uitgebreide analyse van de ontwikkelingen voor de bibliotheekbranche: zie Opmaat : opmaat naar de strategie voor de branche van openbare bibliotheken 2013 – 2016 / Commissie Strategie en Public Affairs. – VOB, 2012 3 Voor meer informatie zie Interface: de Bibliotheek in het digitale tijdperk Visienotitie / Commissie Digitale Bibliotheek. – VOB, 2011 en de publicaties van Stichting Bibliotheek.nl: http://stichting.bibliotheek.nl.

10

E-books In 2011 bedroeg de omzet van e-books nog geen 2% van de boekenomzet. Naar verwachting zal dit aandeel stijgen tot zo’n 8 à 10% rond 2016. Rond 2025 wordt een marktaandeel van ± 50% voorspeld. Dit leidt nu al en zal in de toekomst in toenemende mate leiden tot een daling van het aantal uitleningen van fysieke boeken. Op dit moment hebben bibliotheken niet het recht om e-books uit te lenen. Hierin is in de Auteurswet niet voorzien. Al langere tijd dringen openbare bibliotheken sterk aan op een vrijwillige regeling4 met uitgevers en auteurs voor het uitlenen van e-books. De ontwikkelingen in de USA en Nederland zijn wat dat aangaat niet hoopgevend. Uitgevers en auteurs zijn zeer terughoudend, bang voor het illegale circuit en lijken in te zetten op een eigen verdienmodel, waarbij e-books tijdelijk worden ‘verkocht’. Het is niet uit te sluiten dat de bibliotheken ‘buitenspel’ worden gezet en e-books buiten het publieke domein vallen. In dat geval kan alleen Europese auteurswetgeving nog soelaas bieden voor de leden van de openbare bibliotheken. Hoe dit zich gaat ontwikkelen, laat zich nog aanzien. Hoe het zich ook ontwikkelt, als de openbare bibliotheken op grotere schaal e-books gaan uitlenen, dan zal dit niet op lokaal niveau gebeuren, bijvoorbeeld door de Bibliotheek Bollenstreek, maar via de landelijke digitale infrastructuur: BNL. Naar verwachting zal daarvoor een digitaal plusabonnement worden aangeboden, gekoppeld aan het lokale abonnement van de betreffende basisbibliotheek in het postcodegebied van de digitale lener. Op lokaal niveau zal de Bibliotheek Bollenstreek de landelijke dienstverlening aan e-books actief aanbieden. Mediawijsheid Door de enorme groei van het informatieaanbod is het voor veel mensen ondoenlijk geworden om te onderscheiden wat de moeite waard is om te weten, wat feiten zijn en wat opinie. Er is behoefte aan betrouwbare informatie en duiding. Er is behoefte aan het leren van vaardigheden voor het gebruik van internet en social media. Van oudsher is de openbare bibliotheek de specialist in het ontsluiten en dus terugvinden van informatie. Die deskundigheid willen wij nu inzetten voor mediawijsheid, omdat de grootste kloof in de toekomst niet de kloof is tussen information haves and have-nots, maar tussen degenen die adequaat hun weg kunnen vinden in het medialandschap en degenen die de weg kwijtraken. De Bibliotheek Bollenstreek zet blijvend in op nut en noodzaak van mediavaardigheden voor kinderen en volwassenen in ons werkgebied met programma’s, cursussen en workshops.

2.2

Afnemende financiering

In de periode 2012 – 2014 moet de Bibliotheek Bollenstreek volgens de huidige stand van zaken bijna € 600.000 bezuinigen, een korting van 20%. Op de middellange en langere termijn is het niet uitgesloten dat de subsidiëring verder onder druk komt te staan. De voortdurende economische crisis, het kabinetsvoornemen voor een uitname uit het gemeentefonds t.b.v. de landelijke digitale bibliotheek en teruglopende inkomsten van de Bibliotheek Bollenstreek zijn drie ontwikkelingen die de financiering van de Bibliotheek Bollenstreek onder druk zetten. 4

De inkoopcommissie van de VOB lijkt recentelijk een doorbraak te hebben bereikt over drie modellen voor de uitleen van e-books: On demand gebruik, Gelimiteerd gebruik en Onbeperkt gebruik, waarbij het laatste model van toepassing is op e-books ouder dan drie jaar.

11

Derde geldstroom De Bibliotheek Bollenstreek heeft in het verleden vaker donaties ontvangen en blijft ook in de toekomst inzetten op donaties van bedrijven, fondsen en individuele burgers. In 2011 heeft de bibliotheek een donatiecampagne uitgevoerd. Hierbij is meer dan € 7.000 opgehaald, bijna 6 cent per inwoner. De mogelijkheden om derde geldstromen aan te boren zijn beperkt. Donaties, hoe wenselijk ook, hebben veelal een incidenteel, projectmatig karakter en het gaat zelden om grote bedragen. Zij bieden vooralsnog geen mogelijkheid voor een significante en structurele dekking van reguliere taken. Additionele activiteiten in de non-profit sector leiden ook niet tot belangwekkende nieuwe geldstromen. De Bibliotheek Bollenstreek signaleert dat de financieringsmogelijkheden van bibliotheken door derden wel eens sterk wordt overschat. Eigen inkomsten Het percentage eigen inkomsten van de Bibliotheek Bollenstreek was in 2011 17,8%. De doelstelling is dit percentage in de beleidsperiode 2012 – 2015 met 25% te laten stijgen naar ± 22 à 23% van de baten. Aangezien de eigen inkomsten voor 80% worden gevormd door de contributie-inkomsten is een verdere verhoging van de contributie onvermijdelijk. In 2012 is de contributie al met € 10,- verhoogd naar € 42,- per jaar, een stijging van meer dan 30%. Dit heeft nu al geleid tot ledenverlies en afnemende meerinkomsten. In combinatie met de teruglopende dienstverlening als gevolg van verdergaande bezuinigingen is dit een bedreiging voor de toekomst van de Bibliotheek Bollenstreek. Voor de beleidsperiode 2012 – 2015 zullen de uniforme contributietarieven binnen de Bibliotheek Bollenstreek niet verder stijgen, dan met de inflatiecorrectie. Dit laat onverlet dat er financiële en/of andere redenen kunnen zijn, die de Bibliotheek Bollenstreek nopen het tarievenbeleid aan te passen.

2.3

Toekomst Bibliotheek Bollenstreek

Van alle mogelijke ontwikkelingen zijn er twee expliciet benoemd: de toenemende digitalisering en afnemende financiering. Op de langere termijn, richting 2025, voorziet de Bibliotheek Bollenstreek een situatie van een teruglopend aantal leden en uitleningen in combinatie met teruglopende financiering. Dat is reden voor zorg, maar ook voor realisme en een nieuw perspectief op de toekomst. Onze toekomst zit niet in de uitleenfunctie. De toekomst van de Bibliotheek Bollenstreek zit in het creëren van toegevoegde waarde; maatschappelijke waarde. Huis van ontwikkeling De Bibliotheek Bollenstreek zal richting 2025 onderdeel moeten gaan uitmaken van een breder “Huis van ontwikkeling”. Een ‘Kulturhus’, waarin meerdere maatschappelijkculturele instellingen een plek hebben. Het gaat om combinaties van bibliotheken, muziekschool, volksuniversiteit, filmhuis, podium en ouderen- en welzijnsorganisaties die samen het (bovenlokaal) cultureel hart vormen in gemeenten. Een Kulturhus geeft ook de mogelijkheid flexibel om te gaan met de ruimte en in te spelen op veranderingen in ruimtebehoefte van de bibliotheek en andere partners. Daarnaast zal de Bibliotheek Bollenstreek, zelfstandig of gezamenlijk met anderen, kleine vooruitgeschoven servicepunten hebben in brede scholen of andere locaties. Juist in die combinatie met partners, die zich vanuit andere domeinen richten op persoonlijke ontwikkeling,

12

volksverheffing en een leven lang leren, liggen de toekomstmogelijkheden voor de Bibliotheek Bollenstreek. Van uitlenen naar maatschappelijke waarde De fysieke uitleenfunctie wordt richting 2025 steeds kleiner en zal voor een belangrijk deel worden verplaatst naar de digitale bibliotheek. Gelijktijdig zal de fysieke collectie naar verwachting inkrimpen. De Bibliotheek Bollenstreek zal zich sterker inhoudelijk positioneren op het gebied van lezen, leesbevordering, taalvaardigheid, mediawijsheid en de ondersteuning van het taal- en leesonderwijs in het basisonderwijs. In de activiteitenprogrammering en het collectioneren ligt het accent op het toegankelijk maken en duiden van informatie. De bibliotheek doet dat niet alleen, maar steeds vaker samen en met behulp van een lokale community van geïnteresseerden en deskundigen. In de branche wordt deze ontwikkeling samengevat in het begrip “van collectie naar connectie”. De stip aan de horizon Bovenstaande ontwikkelingen zijn ons richtsnoer voor het beleid in het komende decennium. Natuurlijk gaan we dit niet binnen de komende beleidsperiode realiseren. De Bibliotheek Bollenstreek leent meer dan 1 miljoen boeken en andere media uit per jaar, verwelkomt meer dan een half miljoen bezoekers per jaar en heeft ruim 30.000 leden, zo’n 26% van de bevolking. Dat zijn cijfers om trots op te zijn en onze uitleenfunctie blijft nog vele jaren een belangrijke poot in onze dienstverlening. Desalniettemin zullen wij in de komende beleidsperiode, in zoverre wij daar nu al niet mee bezig zijn, het fundament moeten leggen voor een omslag naar een toekomstbestendige bibliotheek.

13

3.

Missie Bibliotheek Bollenstreek

Binnen de bibliotheekbranche zijn vele varianten op de missie van de openbare bibliotheek geschreven, de één beter geslaagd dan de ander. In de kern komen al deze missies in enigerlei vorm neer op het belang van lezen, persoonlijke ontwikkeling en levenslang leren. Zo heeft de VNG de missie voor de openbare bibliotheek als volgt omschreven: “De bibliotheek is een maatschappelijke organisatie met een missie in het vrij toegankelijk maken van informatie, educatie en literatuur voor alle burgers. De bibliotheek vervult belangrijke maatschappelijke functies in leesbevordering, als onafhankelijke en betrouwbare vraagbaak voor burgers en in menig wijk en dorp is het een centrum voor ontmoeting.” Missie De Bibliotheek Bollenstreek heeft haar missie niet afgeleid vanuit bovenstaande visie, maar onderschrijft expliciet de missie, zoals deze door de bibliotheekbranche in 2012 is vastgesteld. Niet omdat het per se de best geformuleerde missie is, maar omdat het de gezamenlijke missie van de branche is: De bibliotheek is het lokale fysieke en digitale informatieknooppunt dat de persoonlijke ontwikkeling van burgers stimuleert en faciliteert. De bibliotheek schept essentiële voorwaarden voor een leven lang leren, onafhankelijke besluitvorming en de culturele ontwikkeling van individuen en maatschappelijke groeperingen en levert daarmee een cruciale bijdrage aan de kennissamenleving. De kernfuncties van de bibliotheek zijn lezen, leren en informeren en daaraan ondersteunend cultuur en ontmoeting & debat. Motto of mission statement In de beleidsperiode 2008 – 2011 heeft de Bibliotheek Bollenstreek het motto “Mens ontmoet boek” gehanteerd. Een motto dat in- en extern op wisselende reacties mocht rekenen. We laten dit motto achter ons. Voor de komende beleidsperiode kiezen we voor een mission statement dat in één zin de kern van een openbare bibliotheek neerzet en bovendien aansluit op bovenstaande missie: “Lezen, leren en informeren”. Kernwaarden In de beleidsnota 2008 – 2011 zijn de volgende kernwaarden geformuleerd: ambitie, ontplooiing en betrokkenheid. Kernwaarden zijn niet vluchtig. Ook voor de nieuwe beleidsperiode gaat de Bibliotheek Bollenstreek uit van deze kernwaarden. Ambitie is een drijfveer voor de organisatie om blijvend te streven naar innovatie, verbetering van dienstverlening en professionalisering. Ontplooiing, persoonlijke ontwikkeling en verheffing vormen het fundament van het bestaan van de bibliotheek; onze ‘reden van bestaan’. Betrokkenheid bij en met de (lokale) samenleving is essentieel voor ons doel ons lokaal te manifesteren als ‘spin in het web’ op het terrein van lezen, leren en informeren.

14

4. Kernfuncties Zowel op landelijk niveau als lokaal bij de Bibliotheek Bollenstreek is de afgelopen jaren met enige regelmaat met overheden gediscussieerd over de vijf kernfuncties van de bibliotheek: Lezen & Literatuur, Kennis & Informatie, Ontwikkeling & Educatie, Kunst & Cultuur en Ontmoeting & Debat. Oorspronkelijk zijn deze kernfuncties opgesteld door de Vereniging van Openbare Bibliotheken (VOB) en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Maar de kernfuncties Kunst & Cultuur en Ontmoeting & Debat worden ondertussen door de rijksoverheid en gemeenten niet of in mindere mate onderschreven als kernfunctie. In de praktijk blijkt ook dat deze twee kernfuncties er vaak ‘bij hangen’. Zo zijn de exposities van (amateur)kunst in de bibliotheek meer te kenschetsen als een nevenactiviteit, dan als een kernactiviteit. En ontmoeting is eerder een neveneffect, dan dat de bibliotheek expliciet ontmoeting organiseert. In navolging van de landelijke branchestrategie zijn de kernfuncties van de Bibliotheek Bollenstreek beperkt tot Lezen, Leren en Informeren. De functies Kunst & Cultuur en Ontmoeting & Debat zijn daaraan ondersteunend of zijn daarvan een neveneffect. De drie overgebleven kernfuncties staan niet ter discussie.

4.1

Kernfunctie: Lezen

De bibliotheek stimuleert het lezen in algemene zin en ondersteunt activiteiten op het terrein van leesbevordering voor mensen met een leeshandicap, leesachterstand en/of laaggeletterden. Vertaald naar de praktijk betekent dit onder andere voor de Bibliotheek Bollenstreek dat wij voor jeugd en jongeren van 0 tot 18 jaar een doorlopende leeslijn aanbieden en een daarop aansluitende collectie. De collectie voor volwassenen sluit aan op het leesgedrag van de lokale bevolking (gedifferentieerd naar doelgroepen en behoeften), maar biedt door middel van het landelijke netwerk ook een eenvoudige toegang tot de totale fysieke en digitale collectie van de Nederlandse openbare bibliotheken. Deelname aan landelijke leesbevorderingcampagnes en het organiseren van literaire lezingen en voordrachten behoren tot de standaardactiviteiten van de bibliotheek.

4.2

Kernfunctie: Leren en ontwikkelen

De bibliotheek ondersteunt mensen en het onderwijs bij het leren. Vertaald naar de praktijk betekent dit onder andere dat de bibliotheek het (basis)onderwijs vraaggestuurd ondersteunt met programma’s voor leesbevordering, informatievaardigheden en mediawijsheid. Programma’s en workshops rondom mediawijsheid en informatievaardigheden worden ook aangeboden aan andere doelgroepen. De bibliotheek stelt projectcollecties samen, biedt studiemogelijkheden voor scholieren, studenten en autodidacten met bijbehorende voorzieningen. De bibliotheek ondersteunt op aanvraag de mediatheek in het basis- en voortgezet onderwijs.

4.3

Kernfunctie: Informeren

De bibliotheek selecteert, ontsluit en presenteert informatie in een betekenisvolle context. Vertaald naar de praktijk betekent dit onder andere dat de Bibliotheek Bollenstreek een fysieke collectie non-fictie aanbiedt (digitale collectie wordt landelijk ontsloten). Deze wordt zodanig gecollectioneerd, ontsloten en gepresenteerd dat het mensen ondersteunt in hun informatiebehoefte, achtergrondkennis verschaft en

15

nieuwsgierigheid opwekt. Geen omgevallen boekenkast, maar betrouwbare informatie in context.

16

5. Strategische speerpunten Op het snijvlak van de drie kernfuncties van de openbare bibliotheek met de door ons voorziene toekomstontwikkelingen kiest de Bibliotheek Bollenstreek voor vijf speerpunten: 1. Digitale Bibliotheek 2. Lezen en leesbevordering 3. Onderwijs 4. Mediawijsheid 5. Gidsfunctie Speerpunt 1: Digitale Bibliotheek De branche kiest heel expliciet voor de bibliotheek als fysiek en digitaal informatieknooppunt. De digitale dienstverlening wordt landelijk georganiseerd door de Stichting Bibliotheek.nl (BNL) en de Bibliotheek Bollenstreek zal ook in de komende beleidsperiode de ontwikkelingen actief volgen en waar mogelijk in participeren. Zo zit de Bibliotheek Bollenstreek al in een voorhoedegroep bij de aansluiting op de landelijke infrastructuur van Bibliotheek.nl. In de komende beleidsperiode zal de bibliotheekbranche grote stappen zetten in de verdere uitbouw en ontwikkeling van de digitale openbare bibliotheek. De Bibliotheek Bollenstreek heeft weliswaar geringe invloed op het beleid en de keuzes van BNL ten aanzien van de digitale infrastructuur, maar heeft wel een belangrijke rol in de lokale implementatie van innovatieve digitale diensten en producten van BNL. En dat blijft de Bibliotheek Bollenstreek doen. Speerpunt 2: Lezen en leesbevordering Uit (internationaal) onderzoek blijkt dat kinderen die veel lezen in hun vrije tijd het beter doen in het onderwijs, later betere carrières hebben en meer participeren in de samenleving. Leesvaardigheid is essentieel voor het persoonlijke en maatschappelijke succes in onze kennissamenleving. Het leren lezen en schrijven is vanzelfsprekend een primaire taak van het onderwijs, maar het maken van leeskilometers en het opbouwen van een leestraditie kan niet zonder de bibliotheek. De noodzaak van vrijetijdslezen kan wat dat aangaat niet genoeg worden benadrukt. De kracht van de openbare bibliotheek als publieke voorziening ligt in haar laagdrempeligheid, naamsbekendheid en een betrouwbaar imago. De bibliotheek is met haar collecties en haar uitleenfunctie een van de pijlers van leescultuur en –traditie in Nederland. De zwakte van de openbare bibliotheek is dat het bredere publiek de bibliotheek geheel heeft vereenzelvigd met de uitleenfunctie en amper zicht heeft op wat de bibliotheek allemaal nog meer doet. In de komende beleidsperiode wil de Bibliotheek Bollenstreek haar expertise op het terrein van lezen en leesbevordering sterker profileren door leesadvisering en –promotie en dienstverlening richting lezers van 0 – 99, leeskringen, laaggeletterden en leesgehandicapten. Naast de traditionele activiteiten die vanuit de Stichting CPNB worden georganiseerd wil de Bibliotheek Bollenstreek nieuwe activiteiten opzetten, zoals Boekstart, Voorleesexpress en andere campagnes.

17

Speerpunt 3: Onderwijs De bibliotheek en het onderwijs zijn van oudsher natuurlijke samenwerkingspartners. De kracht van de bibliotheek is dat bijna alle basisscholen in het werkgebied zich inschrijven op activiteiten die de Bibliotheek Bollenstreek aanbiedt in het jaarprogramma voor het onderwijs. De zwakte zit in het feit dat naast de traditionele groepsbezoeken er niet echt sprake is van (strategisch) overleg en samenwerking op het terrein van lezen en leesbevordering5. In 2011 heeft de Bibliotheek Bollenstreek met subsidie van het Sectorinstituut Openbare Bibliotheken (SIOB) het project Kunst van het lezen uitgevoerd op drie basisscholen. De voornaamste opdracht voor de bibliotheek was het opzetten van een infrastructuur (waaronder de schoolbibliotheek), zodat een doorlopende lijn ontstond van activiteiten rond leesplezier en leesbevordering. De taak van de bibliotheek in het project was die van coördinator in het leesbevorderingnetwerk tussen school en bibliotheek. Het project heeft tot zeer goede contacten geleid tussen de bibliotheek en de betreffende basisscholen. Op landelijk niveau is onderzoek gedaan naar de meerwaarde van dit soort leesbevorderingsnetwerken. De eerste resultaten wijzen er op dat er een positief verband bestaat tussen leesbevorderingnetwerken en de CITO score van leerlingen. In de komende beleidsperiode wil de Bibliotheek Bollenstreek de (strategische) samenwerking met het primair onderwijs en de Voor- en Vroegschoolse Educatie versterken en zich nadrukkelijker profileren in het leesbevorderingnetwerk. Daartoe heeft de Bibliotheek Bollenstreek het jaarprogramma 2012 ingrijpend vernieuwd. De bibliotheek opereert hierbij vraaggericht en nodigt het onderwijs uit om te komen tot een gezamenlijk leesbevorderingsbeleid, waarmee wij het bereik en de samenhang van onze leesbevorderingprogramma’s en - activiteiten verder willen vergroten. Speerpunt 4: Mediawijsheid In de afgelopen beleidsperiode heeft de Bibliotheek Bollenstreek al ingezet op de versterking van onze dienstverlening op het terrein van mediawijsheid6. Er is geïnvesteerd in kennis en vaardigheden bij medewerkers. Er zijn programma’s, workshops en cursussen (mede)ontwikkeld en uitgevoerd. In de praktijk blijkt dat de bibliotheek hiermee in een behoefte voorziet. Door de enorme groei van het informatieaanbod is het voor veel mensen ondoenlijk geworden om te onderscheiden wat de moeite waard is om te weten, wat feiten zijn en wat opinie. Er is behoefte aan vaardigheden voor het gebruik van internet en social media. Hierin wil de Bibliotheek Bollenstreek een functie vervullen.

5

Van de kinderen in groep 8 van het basisonderwijs zit 25% op het leesniveau van groep 6. Kinderen van allochtone afkomst of kinderen uit een taalarm milieu hebben bij binnenkomst op de basisschool gemiddeld al een achterstand van 2.000 woorden. Een achterstand die door gerichte woordenschatverwerving op school amper ingelopen kan worden, terwijl kinderen met een kwartier lezen per dag hun woordenschat met 1.000 woorden per jaar kunnen uitbreiden. Taalachterstand in het basisonderwijs heeft gevolgen voor de leerlingen op latere leeftijd. Zo’n 60% van de scholieren op de middelbare school leest onder het gewenste leesniveau. Van alle volwassenen is 10% laaggeletterd of te wel functioneel analfabeet. Zie verder informatie SIOB, Kunst van het Lezen, Stichting Lezen & Schrijven, Stichting Lezen en het rapport To read or not to read, 2007. 6 Raad van Cultuur: "Mediawijsheid is het geheel van kennis, vaardigheden en mentaliteit waarmee burgers zich bewust, kritisch en actief kunnen bewegen in een complexe, veranderlijke en fundamenteel gemedialiseerde wereld".

18

De Bibliotheek Bollenstreek zet het beleid uit de vorige beleidsperiode voort en zet blijvend in op nut en noodzaak van mediavaardigheden voor kinderen en volwassenen in ons werkgebied met programma’s, cursussen en workshops. Speerpunt 5: Gidsfunctie Met de blik gericht op 2025 en verder ligt de corebusiness van de bibliotheek op termijn niet meer in de uitleenfunctie. De bibliotheek kan niet volstaan met het passief aanbieden van collecties, maar wil actief de collecties in de etalage plaatsen en informatie duiden en in een context plaatsen. De bibliotheek heeft niet alleen achtergrondliteratuur over de economische crisis, maar organiseert ook een lezing daarover of een workshop over huishoudelijke financiën of consuminderen. De bibliotheek heeft niet alleen poëzie, maar organiseert ook een poëziewedstrijd. ‘U bent geïnteresseerd in gezondheid? Wij bieden toegang tot allerlei informatie en activiteiten rond dit thema.’ In die combinatie van activiteiten wil de Bibliotheek Bollenstreek maatschappelijke meerwaarde creëren. De Bibliotheek Bollenstreek zet de lijn uit de vorige beleidsperiode door en wil zelfstandig en in samenwerking met andere partijen een activiteitenprogramma organiseren dat past binnen de doelstellingen van de kernfuncties Lezen, Leren en Informeren.

19

6. Consequenties voor beleid en organisatie De ingezette koers van de Bibliotheek Bollenstreek heeft gevolgen voor de bedrijfsvoering en organisatie. In de komende paragrafen wordt op hoofdlijnen ingegaan op de onderwerpen: 1. Collectie 2. Marketing 3. Communicatie 4. Spreiding en niveaus van dienstverlening 5. Bouw en inrichting 6. Organisatie 7. HRM 8. Innovatie 9. Klanten 10. Financiën 11. Overheid

6.1

Collectie

Digitalisering zal een grote impact hebben op de collectievorming van de Bibliotheek Bollenstreek. Rond 2025 wordt het marktaandeel e-books door de commissie Digitale Bibliotheek van de VOB op 50% geschat. Het is redelijk te verwachten dat in de komende 15 tot 20 jaar vervanging zal plaatsvinden van de lokale fysieke collecties naar landelijke digitale collecties. Maar zeker in de komende beleidsperiode zullen de fysieke en digitale collectie nog naast elkaar moeten staan, omdat een groot aantal leden van de bibliotheek nog niet digitaal wil of kan lezen. De overlapping van fysieke en digitale collecties heeft een kostenverhogend effect, terwijl de financiële omstandigheden dit nu niet toelaten. Wanneer de door staatssecretaris Zijlstra voorgestelde uitname uit het gemeentefonds ten behoeve van de opbouw van digitale collecties door de gemeenten wordt doorbelast aan de Bibliotheek Bollenstreek zal de collectie van de Bibliotheek Bollenstreek in de beleidsperiode 2012 – 2015 krimpen. Het door de VNG gepropageerde beleid om bibliotheekleden te dwingen digitaal te gaan lezen, door de fysieke collectie kortweg niet meer aan te bieden, vindt de Bibliotheek Bollenstreek cynisch en gespeend van alle realiteit over het huidig gebruik van de fysieke collecties. Het zijn de vakmensen die collectioneren Ten aanzien van de fysieke collectie worden in dit beleidskompas in het kort drie uitgangspunten voor het collectiebeleid aangegeven. In het collectiebeleidsplan 2012 – 2015 wordt nader ingegaan op het collectievormingbeleid. Het eerste uitgangspunt is dat Bibliotheek Bollenstreek vasthoudt aan de algemene doelstelling bij het collectioneren: het opbouwen van collecties die actueel, pluriform en representatief zijn voor het veld van kennis en cultuur. De bibliotheek zet daarbij ook het beleid voort waarbij de bibliotheek kiest voor brede collecties en spreiding van titels in tegenstelling tot smalle populaire collecties met een groot aantal verdubbelingen. Het tweede uitgangspunt voor de nieuwe beleidsperiode is dat de Bibliotheek Bollenstreek het collectioneren niet uitbesteedt aan derden. In de vorige beleidsperiode heeft de Bibliotheek Bollenstreek ingezet op uniformering en standaardisering van de media-aanschaf. Daar waar voor de fusie elke vestiging zelf collectioneerde, heeft de Bibliotheek Bollenstreek dit vanaf 2006 gecentraliseerd. Daarbij zijn ook veel

20

standaardabonnementen bij de Nederlandse Bibliotheek Dienst (NBD) afgenomen, waarbij op voorinschrijving nieuwe titels automatisch voor elke vestiging worden gecollectioneerd. De Bibliotheek Bollenstreek stopt hiermee. In onze analyse dreigen de collecties op de vestigingen te veel een ‘middle of the road’ karakter te krijgen, een identiek standaard aanbod voor een algemeen publiek. Dit betekent niet dat de bibliotheek per se kiest voor een elitair aanbod of de actuele vraag van leden wil veronachtzamen, maar dat de Bibliotheek Bollenstreek de balans wil bewaken in de collectie tussen de actuele vraag of hypes en de cultuurpolitieke opdracht die wij ons zelf stellen. Om deze reden willen wij het primaat van het collectioneren verplaatsen van de NBD naar de domeinspecialisten, de vakmensen. Bovendien kan de Bibliotheek Bollenstreek hierdoor scherper inspelen op de specifieke, lokale vraag in de vestigingen. Ten derde zal de Bibliotheek Bollenstreek 2% van het aanschafbudget alloceren voor titels op HBO niveau en hoger, daar waar nu niet ‘hoger’ wordt gecollectioneerd dan eerstejaars HBO-niveau. De bibliotheek wil voor het semiwetenschappelijk segment en voor de ‘long tail’ niet geheel afhankelijk zijn van het provinciale en landelijke bibliotheeknetwerk, maar ook zelf nadrukkelijk een kwaliteitsimpuls inbrengen in onze collecties.

6.2 Marketing In paragraaf 1.3 is reeds teruggeblikt op de marketing- en communicatiefunctie in de afgelopen beleidsperiode. De Bibliotheek Bollenstreek stelt voor de periode 2012 – 2013 een marketingplan op. Voor een succesvol marketingbeleid zal Bibliotheek Bollenstreek prioriteit geven aan samenwerking op strategisch niveau met andere bibliotheekorganisaties. De Bibliotheek Bollenstreek zal zich duidelijk moeten focussen op de uitvoering van marketingacties op lokaal niveau en gericht op de strategische speerpunten lezen & leesbevordering, mediawijsheid en de gidsfunctie. Verder wil de Bibliotheek Bollenstreek ledenbehoud en ledenwerfcampagnes uitvoeren gericht op de klantgroepen dynamische gezinnen en cultuurgenieters.

6.3

Communicatie

In de afgelopen beleidsperiode heeft de Bibliotheek Bollenstreek sterk ingezet op het verbeteren van de communicatie. Hierin is de bibliotheek wel en niet geslaagd. De bibliotheek is succesvol geweest in de professionalisering van al haar publieke uitingen. De folders, de website, de jaarverslagen, jaarprogramma’s, activiteitenprogramma’s en de digitale nieuwsbrief dragen allemaal bij aan de verbetering van de communicatie van de Bibliotheek Bollenstreek. Desondanks lijkt het niet te lukken het bredere publiek en de politiek te bereiken. Velen blijven hangen in oude beelden van de bibliotheek. Het is een uitdaging dit beeld verder te doen kantelen: “Be good and tell it”. Zo zullen de digitale nieuwsbrieven voortaan ook aan alle raads- en collegeleden worden gestuurd. Online Presence en lokale aanwezigheid Traditionele media blijven van belang, maar gelet op het speerpunt Mediawijsheid verwacht de Bibliotheek Bollenstreek voor de komende beleidsperiode veel van het programma Online Presence. Dit programma wordt ontwikkeld door ProBiblio als provinciale service organisatie (PSO) voor Noord- en Zuid-Holland. Met Search Engine

21

Marketing (website-optimalisatie en zoekmachine-advertenties) en Social Media Marketing (SMM: Facebook en Twitter) kan de online zichtbaarheid van de Bibliotheek Bollenstreek lokaal sterk worden verhoogd. Naast online presence zal het eerder genoemde ambassadeursnetwerk ook de fysieke zichtbaarheid van de Bibliotheek Bollenstreek vergroten.

6.4

Spreiding en niveaus van dienstverlening

Een sterke centrale of meerdere filialen? Onder druk van de bezuinigingen moeten bibliotheken moeilijke keuzen maken. Wellicht de moeilijkste is die tussen centralisatie of spreiding. Grofweg zien we bibliotheekorganisaties die zich met de sluiting van filialen terugtrekken in een centraal ‘bibliotheekpaleis’ en bibliotheekorganisaties die er voor lijken te kiezen zich bijna tot op het niveau van boekenkasten op te splitsen. Deze discussie heeft in 2011 en 2012 centraal gestaan in de besprekingen over de bezuinigingen in de gemeente Teylingen. De Bibliotheek Bollenstreek kiest in principe voor spreiding met dien verstande dat de financiële middelen ten minste een minimale kwaliteit van dienstverlening moeten kunnen garanderen in de betreffende vestigingen. Het probleem is natuurlijk wat die minimale kwaliteit behelst. Daarbij gaat de Bibliotheek Bollenstreek uit van de certificeringsnormen in de branche en eigen redelijke en billijke opvattingen over ‘goed bibliotheekwerk’. Als de kwaliteit onder het gewenste niveau komt, dan onderzoekt de Bibliotheek Bollenstreek, in samenspraak met de gemeenten, de mogelijkheden van herziening van het spreidingsbeleid en de invulling van bibliotheekfuncties zodat duidelijk wordt hoe en waar de bibliotheekfunctie lokaal en regionaal invulling krijgt. Een dergelijk onderzoek kan ook worden ingegeven door een proces waarbij op termijn de bestuurlijke kaart in het werkgebied van de Bibliotheek Bollenstreek in enigerlei vorm wijzigt. In het spreidingsbeleid van de Bibliotheek Bollenstreek blijven evenwel de behoeften en verwachtingen van de inwoners centraal staan. En die worden vooral bepaald door woonkernen, culturele en geografische eenheden. Uit een klantenonderzoek dat de Bibliotheek Bollenstreek in het voorjaar van 2012 heeft uitgevoerd is gebleken dat driekwart van de leden een voorkeur heeft voor een kleine vestiging dichtbij, boven een grotere vestiging op afstand.7 Slechts 20% van de klanten is bereid een grote afstand te reizen. Hierin wijkt de Bollenstreek af van de benchmark, daar heeft 52% een voorkeur voor een vestiging dichtbij en 42% voor een grotere vestiging op afstand. Met de blik op de toekomst verwacht de Bibliotheek Bollenstreek dat op (middel)lange termijn het aantal bibliotheekvestigingen zal verminderen. Mede afhankelijk van de lokale situatie en de uitkomsten van het hierboven genoemde onderzoek naar het spreidingsbeleid en de invulling van bibliotheekfuncties, streeft de Bibliotheek Bollenstreek naar samenwoonverbanden in ‘Kulturhus’ constructies en om de dienstverlening van de bibliotheek zo dicht mogelijk bij onze leden in de buurt aan te bieden.

7

Rapportage onderzoekkeuzes van bibliotheken : een onderzoek onder klanten naar hun mening over dilemma’s van bibliotheken, Hoofddorp, ProBiblio, BiebPanel meting 1 2012 – Bibliotheek Bollenstreek.

22

Niveaus van dienstverlening: what’s in a name? In de afgelopen beleidsperiode hanteerde de Bibliotheek Bollenstreek een indeling naar bibliotheken, zoals in tabel 1 is weergegeven. Vooral het onderscheid tussen een servicebibliotheek en serviceplusbibliotheek heeft tot veel vragen geleid bij gemeenten. Waarin ligt het onderscheid, anders dan naar openingsuren? Tabel 1: indeling naar niveaus van dienstverlening 2008 - 2011 uitleenpunt

servicepunt

servicebibliotheek

Lisse

serviceplus bibliotheek √

Noordwijk

√

Noordwijkerhout

√

Oegstgeest

√

Sassenheim

√

Voorhout

√

Warmond Bibliobus De Zilk

√ √

De Bibliotheek Bollenstreek kiest er daarom voor om de indeling te vereenvoudigen tot drie niveaus van dienstverlening: uitleenpunt, servicepunt en bibliotheek. Waar een servicepunt alleen een doelgroepgerichte collectie heeft voor de jeugd, ouders en ouderen, biedt een bibliotheek een brede collectie en dienstverlening voor de inwoners van een gemeente. De onderlinge verschillen in dienstverlening tussen de bibliotheken binnen de Bibliotheek Bollenstreek worden alleen veroorzaakt door verschillen in bevolkingsomvang en -samenstelling, onderscheidene doelgroepen en de afspraken met, en de subsidiëring door, de betreffende gemeenten. Voor de nieuwe beleidsperiode leidt dit tot de volgende indeling in tabel 2. Tabel 2: indeling naar bibliotheektypen 2012 - 2015 uitleenpunt

servicepunt

bibliotheek

Lisse

√

Noordwijk

√

Noordwijkerhout

√

Oegstgeest

√

Sassenheim

√

Voorhout

√

Warmond

√

Bibliobus De Zilk

6.5

√

Bouw en inrichting

De Bibliotheek Bollenstreek neemt afstand van de modieuze mantra dat het om de functie gaat en niet om het gebouw. Het is een open deur dat het ten principale om de functie gaat, maar dat geldt ook voor de zorg, het onderwijs, de brandweer en de overheid. Zowel vanuit de functie, de organisatie als vanuit de klanten is huisvesting, zelfstandig of in combinatie met andere partners, essentieel. Het is ook niet voor niets dat de bibliotheken die in de afgelopen jaren tot beste bibliotheek van Nederland zijn

23

genomineerd of verkozen, qua bouw en inrichting een kwalitatief aantrekkelijke voorziening bieden. Uit landelijk marketingonderzoek blijkt dat klanten groot belang hechten aan een prettige en uitnodigende sfeer en inrichting van de bibliotheek. Dat dit ook resultaat oplevert blijkt uit het feit dat sinds de herinrichting van de bibliotheek Noordwijk het ledenaantal in enkele maanden met 4,4% is gestegen. Retailformule of niet? In lijn met de afgelopen beleidsperiode blijft de Bibliotheek Bollenstreek zich inzetten voor een bibliotheekinrichting die uitnodigt en inspireert. In dit verband wordt binnen de bibliotheekbranche vaak gesproken over de retailformule. Deze formule heeft de Bibliotheek Bollenstreek op haar eigen wijze en met succes in Noordwijk toegepast. Wij zijn daarbij afgeweken van het zogenaamde black- of whitebox retailconcept uit Overijssel en Groningen. De Bibliotheek Bollenstreek gaat zich ook niet aansluiten op de franchiseformule van Bibliotheek Nederland. Op landelijk niveau zijn er al te veel spelers in de branche en de franchiseorganisatie Bibliotheek Nederland is ook nog een dure speler. In de komende beleidsperiode wil de Bibliotheek Bollenstreek de succesfactoren in de inrichting van bibliotheek Noordwijk toepassen in de andere vestigingen. En daarbij gaat het in het bijzonder om de displaying, signing en frontale presentatie van boeken.

6.6

Organisatie

Sinds de fusie in 2006 heeft de Bibliotheek Bollenstreek gewerkt aan de opbouw van de eigen organisatie en expertise. Er is nu een omslag nodig. De ingezette koers van de Bibliotheek Bollenstreek betekent dat de bibliotheek inhoudelijke meerwaarde moet bieden. Om dit efficiënt en effectief te kunnen realiseren, wil de Bibliotheek Bollenstreek, met behoud van zelfstandigheid, de inhoudelijke samenwerking op BackOffice niveau met andere bibliotheekorganisaties in de regio en/of de provincie versterken. In de komende beleidsperiode zal de Bibliotheek Bollenstreek de mogelijkheden onderzoeken en initiatieven nemen. Samenwerking is noodzaak De Bibliotheek Bollenstreek wil de samenwerking met het onderwijs en andere maatschappelijke en culturele organisaties versterken. Op dit moment heeft de bibliotheek daarvoor niet de formatie, middelen en expertise. Dat betekent dat de Bibliotheek Bollenstreek in de komende beleidsperiode zowel op bestuurlijk als op tactisch niveau zich duidelijker wil profileren richting mogelijke samenwerkingspartners. De bibliotheek wil hiervoor ruimte creëren en formatie vrijmaken in de organisatie door andere taken elders te beleggen of te laten vervallen. BackOffice of overhead? Het bovenlokaal BackOffice van de Bibliotheek Bollenstreek wordt door alle vijf gemeenten naar rato van het aantal inwoners bekostigd. De kosten van het BackOffice lagen in 2011 nog op hetzelfde niveau (€ 5,69) als voor de fusie in 2004 werd begroot in het Businessplan B7 (€ 5,70 p/inw.). In 2009 heeft consultancybureau BMC nog vastgesteld dat de bemensing en financiering van het bovenlokaal Backoffice krap is. Toch dwingen de huidige bezuinigingen om te kijken naar kostenreductie. De Bibliotheek Bollenstreek wil in deze beleidsperiode door outsourcing en door inkrimping van het

24

managementteam de personeelslasten van het BackOffice verminderen. Hierdoor zullen naar verwachting de taken en bevoegdheden op de lokale vestigingen worden verzwaard.

6.7

HRM-beleid

De HRM beleidsnota 2012 – 2015 gaat specifiek in op het HRM beleid. In dit beleidskompas worden kort de contouren van het beleid weergegeven. Er gaat een kloof ontstaan De ingezette koers van de Bibliotheek Bollenstreek betekent op langere termijn dat rond 2025 – 2030 de functie van medewerker Klant- en leenservice wegvalt. Dit heeft dus niet meteen consequenties voor de komende beleidsperiode, maar de koers is duidelijk. Het is ook duidelijk dat de Bibliotheek Bollenstreek hogere eisen gaat stellen aan de bibliotheekinhoudelijke functies. Wij voorzien een toenemende divergentie tussen die functies die passen bij de rol van de openbare bibliotheek in de toekomst en de functies die voornamelijk zijn gericht op de huidige uitleenfunctie. Deze ontwikkeling zal al wel in de komende beleidsperiode voor bibliothecaire functies leiden tot een herdefiniëring van de huidige functieprofielen. Maar wat doen we in de tussentijd? In de tussentijd blijft de Bibliotheek Bollenstreek op alle niveaus investeren in de opleiding van haar huidige medewerkers. Op dit moment is de uitleenfunctie in bibliotheken (of het nu de grootste, de modernste, of de beste bibliotheken van NL zijn) nog het belangrijkste primaire proces. Om op termijn een omslag te kunnen maken, wil de Bibliotheek Bollenstreek haar medewerkers nu al meenemen in het veranderingsproces. Het aangeboden opleidingsprogramma moet inspelen op en bijdragen aan de realisatie van de gekozen speerpunten. De inzet van vrijwilligers Binnen de Bibliotheek Bollenstreek zijn circa 145 gewaardeerde vrijwilligers actief: niet alleen in de uitlening, maar ook bij het voorlezen, de Bibliotheek aan Huis, als taalcoach of als lid van de Raad van Toezicht. In 2013 is het vrijwilligersbeleid uit 2007 geëvalueerd en geactualiseerd. Om de ambities van de Bibliotheek Bollenstreek te kunnen realiseren en gelijktijdig de huidige dienstverlening naar de leden te handhaven en zo mogelijk uit te breiden met ruimere openingstijden, is in het vrijwilligersbeleid van de Bibliotheek Bollenstreek een omslag nodig. Wij hebben besloten om vrijwilligers onder professionele coördinatie in alle vestigingen van de Bibliotheek Bollenstreek in te zetten als gastheer en gastvrouw in de directe en indirecte dienstverlening. Hierdoor ontstaan nieuwe formatiesamenstellingen van betaalde, deeltijds en vrijwillige medewerkers, waarbij de bibliotheek ook gebruik maakt van de kennis, expertise en lokale netwerken die vrijwilligers mee nemen. Vrijwillig is niet vrijblijvend. Met alle nieuwe vrijwilligers wordt een intentieovereenkomst afgesloten om wederzijdse verwachtingen en afspraken over roosters, werkoverleg, deskundigheidsbevordering en ‘pensionering’ duidelijker van te voren vast te leggen.

6.8

Innovatie

In de afgelopen beleidsperiode heeft de Bibliotheek Bollenstreek aangetoond zich in de voorhoede te willen bevinden bij de implementatie van nieuwe ideeën, diensten en

25

producten. Of het nu gaat om de strandbibliotheek, social media, de bibliotheekapp, retailformule, e-HRM of de inzet op een vernieuwend activiteitenprogramma. De Bibliotheek Bollenstreek werkt daarbij zo nodig samen in cocreatie met ProBiblio of landelijke partners. Daarnaast heeft de Bibliotheek Bollenstreek zelf het project De Taalcoach op poten gezet voor de Bollenstreek-gemeenten. Voor de gemeenten Lisse en Oegstgeest is een CultuurPunt ontwikkeld. Het IT-netwerk is geïntegreerd, vernieuwd en daarnaast is ook zelfbediening ingevoerd. De Bibliotheek Bollenstreek is enthousiast om te vernieuwen en te innoveren. Toch moeten we realistisch zijn Gezien de omvang en capaciteit van de organisatie is de Bibliotheek Bollenstreek voor innovatie in grotere mate afhankelijk van hetgeen provinciaal en landelijk wordt ontwikkeld. Onze rol zit vooral in projectmatige samenwerking en lokale implementatie van vernieuwingen en/of verbeteringen in de bedrijfsvoering en de vijf strategische speerpunten. Daarbij wordt het innovatief vermogen van de Bibliotheek Bollenstreek bepaald door de mate waarin wij een open houding hebben naar vernieuwingen en contacten hebben binnen de branche. Aan beide criteria voldoet de Bibliotheek Bollenstreek.

6.9

Klanten

Afhankelijk hoe de digitale bibliotheek en de uitleenfunctie voor e-books zich landelijk ontwikkelen, is de verwachting dat het aantal leden van de fysieke Bibliotheek Bollenstreek richting 2025 afneemt. De leden die alleen gebruik (willen) maken van de uitleenfunctie zullen geleidelijk opzeggen. De snelheid waarmee de Bibliotheek Bollenstreek leden zal verliezen hangt ook af van de mate waarin de Bibliotheek Bollenstreek de voorgestelde koerswijziging in dit beleidskompas succesvol kan realiseren. Binnen de branche is duidelijk dat het makkelijker is om leden vast te houden, dan nieuwe te winnen. Dat zou betekenen dat klanttevredenheid en de relatie met de huidige leden essentieel zijn voor de toekomst van de Bibliotheek Bollenstreek. Wat onze klanten vinden De Bibliotheek Bollenstreek heeft voor het laatst in 2007 een papieren KlantTevredenheidsOnderzoek (KTO) uitgevoerd (score 7,9). In plaats van een KTO is in 2010 een Mysteryshopping Onderzoek (MSO) uitgevoerd met 7,6 als ‘rapportcijfer’. Op de aspecten Exterieur, Interieur, Collectie, Personeel en Atmosfeer behaalde de Bibliotheek Bollenstreek een 8,3. Het gemiddelde werd omlaag gehaald door een 5,4 op het aspect Verkoopvaardigheden. In 2011 is hierop een cursus Klantgericht communiceren georganiseerd voor alle vestigingen. Tegelijkertijd participeert de Bibliotheek Bollenstreek met meer dan 500 leden in een online KlantenPanel, waarbij klanten driemaal per jaar een vragenlijst invullen over aspecten van de dienstverlening van de Bibliotheek Bollenstreek. De scores worden ook afgezet tegen de totaaluitslag van alle participerende bibliotheken. Het levert waardevolle informatie en verbeterpunten op voor de bibliotheek. In de komende beleidsperiode zal de Bibliotheek Bollenstreek deze combinatie van een KlantenPanel en een driejaarlijks MSO voortzetten om de klanttevredenheid blijvend te monitoren.

26

Ambassadeurs Naast het online klantenpanel is de bibliotheek in 2012 in kleine kring in gesprek gegaan over de bibliotheek met betrokken leden en niet-leden. Daar waar het online klantenpanel veel kwantitatieve informatie oplevert, levert dit overleg kwalitatieve informatie en begrip en lokale verbondenheid met de bibliotheek. De Bibliotheek Bollenstreek wil in de komende periode een ambassadeursnetwerk opzetten. Doel van het netwerk is kwalitatieve feedback op de dienstverlening van de bibliotheek, beïnvloeding van lokale opinieleiders en lokale public relations.

6.10 Financiering Een van de grote weeffouten in de basisbibliotheekvorming van de periode na 2000 is de gezamenlijke financiering van bovenlokale bibliotheekorganisaties. Door de crisis en de bezuinigingen neemt de bestuurlijke druk toe tussen gemeenten onderling en tussen individuele gemeenten en de Bibliotheek Bollenstreek. Het achterliggende vraagstuk is in de regel in welke mate individuele gemeenten bijdragen aan het bovenlokaal BackOffice en hoe de kosten van de verschillende bibliotheekvestigingen zich tot elkaar verhouden in relatie tot de geboden dienstverlening. Naar een uniforme kostenstructuur Gezien de onzekere financiële omstandigheden van de Bibliotheek Bollenstreek is het voor de organisatie van belang dat er voor zowel de gemeenten als de bibliotheek inzicht is in een uniforme opbouw van de subsidie. Daartoe wordt in 2012 een financieel onderzoek uitgevoerd dat inzicht zal geven in de verschillen in kosten van de verschillende bibliotheekvestigingen. De Bibliotheek Bollenstreek streeft naar meerjarige subsidieafspraken, waarbij de subsidie wordt opgesplitst in vier subsidiecomponenten: 1. Vast bedrag per inwoner voor het bovenlokaal BackOffice; 2. Vast bedrag per inwoner op basis van een fictieve bibliotheekvestiging (een basispakket gebaseerd op de geformuleerde kernfuncties); 3. Variabel bedrag per inwoner voor de huisvestingslasten; 4. Variabel bedrag per inwoner voor maatwerkoplossingen ‘boven’ het basispakket en voor specifieke lokale variabelen (kosteneffecten van openingstijden, aantallen inwoners en extra service- of uitleenpunten).

6.11 De overheid Zowel intern als extern is het goed om het nog eens te benadrukken: de vijf gemeenten in het werkgebied van de Bibliotheek Bollenstreek zijn onze opdrachtgevers voor het bibliotheekwerk in hun gemeenten. Dit is vastgelegd in het Bibliotheekcharter tussen het Ministerie van OC&W, IPO en VNG. De Bibliotheek Bollenstreek is tevens voor ongeveer 80% afhankelijk van lokale subsidiëring. Dit betekent dat de bibliotheek formeel en financieel in een zeer afhankelijke positie zit van de gemeente en de lokale politiek. In 2005 zijn de gemeenten Lisse, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest en Teylingen (toen nog Sassenheim, Voorhout en Warmond) samen opgetrokken in de realisatie van de nieuwe basisbibliotheek Bollenstreek (toen nog B7). De opdrachtgeverrol is destijds vastgelegd in de bovenlokale beleidsnota Beleef de nieuwe bibliotheek. In 2010 is afgesproken dat de gemeenten gezamenlijk deze nota zouden actualiseren.

27

Divergeren de gemeenten? De gemeenten Teylingen en Noordwijk hebben ieder een eigen nota bibliotheekbeleid opgesteld. Als opdrachtnemer heeft de Bibliotheek Bollenstreek op dit moment te maken met vijf verschillende opdrachtgevers. Wij hebben er vertrouwen in dat bovenstaand beleidskompas van de Bibliotheek Bollenstreek een antwoord is op en richtinggevend kan zijn voor de verschillende van elkaar afwijkende gemeentelijke notities. De Bibliotheek Bollenstreek wil in de komende beleidsperiode uitgaan van haar eigen beleidsstrategie en de verschillende wensen van de gemeenten. Daar waar we gezamenlijk vorm kunnen geven aan het bibliotheekwerk zal dit geen probleem zijn. Daar waar de verschillen zitten tussen gemeenten onderling en/of tussen gemeente(n) en bibliotheek zal de bibliotheek flexibel moeten inspelen op lokaal bestuurlijke verschillen. Enerzijds doet dit afbreuk aan de uitgangspunten van de fusie uit 2005 en anderzijds onderschrijft dit het belang van de definitie van het basispakket, zoals dat in paragraaf 6.9 aan de orde is gekomen.

Ten slotte In bovenstaand beleidskompas kiest de Bibliotheek Bollenstreek haar koers richting de toekomst. Terugkomend op de inleiding: het is geen blauwdruk, het is niet in steen gebeiteld, het is een richting gevend kompas. En in alle onzekerheid is één ding zeker: dat we als de Bibliotheek Bollenstreek mooie dingen blijven doen.

28