2014 Maatregelenplan Lokale Knelpunten
1
Hoogheemraadschap van Delfland Versie april 2014
MAATREGELENPLAN LOKALE KNELPUNTEN WATERKWALITEIT 2014 (versie maart 2014)
Inhoud 1
Inleiding .............................................................................................................. 3 1.1
Doelstelling en aanpak ................................................................................... 3
1.2
Selectieprocedure .......................................................................................... 3
1.3
Inventarisatie en selectie van lokale knelpunten 4e ronde .................................... 3
1.4
Leeswijzer .................................................................................................... 4
2
Overzichten van knelpunten en maatregelen 2014 ..................................................... 5
3
Communicatie lokale knelpunten ............................................................................. 6
4
Kosten ................................................................................................................ 7
5
Onderzoeksknelpunten eerdere rondes ..................................................................... 8 5.1
6
Knelpunt 20: Waldeck, Den Haag ..................................................................... 8
Knelpunten vierde ronde ....................................................................................... 12 6.1
Knelpunt 14: Thurledevijver -polder Spangen (Rotterdam) .................................12
6.2
Knelpunt 161: Schieveen (Rotterdam) ............................................................. 15
6.3
Knelpunt 169: Zwembad Boetzelaer, Monster (Westland) ...................................18
6.4
Knelpunt 196: Schenkstrook, Margarethaland (Den Haag) ..................................20
2
1 1.1
Inleiding Doelstelling en aanpak
Binnen het programma Schoon Water is de programmalijn Lokale knelpunten benoemd. Doelstelling van deze programmalijn is het uitvoeren van een weloverwogen pakket maatregelen waarmee zichtbaar en concreet de belangrijkste lokale knelpunten waterkwaliteit worden opgelost in de periode tot en met 2015 binnen een taakstellend budget van € 5 miljoen. In meerdere rondes worden knelpunten geïnventariseerd en geselecteerd conform het Plan van Aanpak Lokale knelpunten (februari 2011). De aanpak in meerdere rondes zorgt er voor dat knelpunten waarvoor eerst nader onderzoek nodig is of die later in de planperiode aangemeld worden nog aangepakt kunnen worden. Elke ronde resulteert in een maatregelenplan. Voorafgaand aan het maatregelenplan vindt een selectie plaats van de knelpunten die in deze betreffende ronde voor uitwerking tot een maatregel in aanmerking komen. De voorliggende factsheets geven de resultaten van de selectie van de 4e ronde en van knelpunten uit de 3e ronde die nu tot een uitvoeringsmaatregel hebben geleid. Praktijk ervaringen bij de prioritering kan aanleiding zijn de selectiecriteria te herzien. In de 4e ronde is extra aandacht gegeven aan de knelpunten die door derden (partijen buiten Delfland) zijn aangedragen. 1.2
Selectieprocedure
De werkwijze voor de selectie doorloopt een aantal stappen, waarbij de knelpunten getoetst worden aan de definitie van een lokaal knelpunt en aan selectiecriteria. Toets vooraf De knelpunten worden in eerste instantie getoetst of deze wel in dit kader als knelpunt mogen worden benoemd. Dit vindt plaats aan de hand van 5 criteria: 1. Aanmelding via ‘eigen dienst’, gemeente of derden (klachten van burgers,bedrijven) en (h)erkenning van het knelpunt door Delfland; 2. Locatie ligt binnen beheergebied en is gerelateerd aan watersysteem van Delfland; 3. Knelpunt kan niet via een ander(e) programma(lijn) of reguliere taak opgelost worden; 4. Knelpunt is gerelateerd aan de kerntaak ‘waterkwaliteit’ van Delfland en het oplossen er van is (mede) Delflands verantwoordelijkheid; 5. Knelpunt heeft structureel (permanent of terugkerend) karakter. Voordat met het beoordelen van de knelpunten wordt begonnen, wordt bepaald uit hoeveel knelpunten de shortlist gaat bestaan. De knelpunten worden gescoord op 7 criteria. Effectiviteit Maatschappelijke urgentie Uitvoeringsurgentie Waardering Snelheid Doelmatigheid Kosten Voor de knelpunten met de hoogste prioriteit worden maatregelen uitgewerkt. Het aantal knelpunten dat uiteindelijk deze ronde doorkomt is afhankelijk van de capaciteit van degenen die deze uitwerking moet verzorgen. 1.3
Inventarisatie en selectie van lokale knelpunten 4e ronde
Bij de selectie t.b.v. de 4e ronde zijn 68 knelpunten behandeld. Hiervan zijn er 4 geselecteerd voor het maatregelenplan 4e ronde. 25 knelpunten zijn definitief afgevoerd, omdat deze niet voldoen aan de definitie ‘lokale knelpunt’. 39 knelpunten zijn afgevallen voor deze ronde, omdat zij een te lage prioriteit hebben of omdat er nog te veel onduidelijkheid bestaat om het 3
knelpunt te kunnen beoordelen. Deze 39 knelpunten blijven op de groslijst, ter beoordeling in de 5e ronde. Het kernteam heeft de inschatting gemaakt dat al deze knelpunten binnen de beschikbare capaciteit van Delfland opgepakt kunnen worden. Voor het maatregelenplan 4e ronde worden daarom al deze knelpunten verder uitgewerkt. Onderzoeksknelpunten uit eerdere rondes Bij aanvang van de selectie voor de 4e ronde waren voor 11 knelpunten nog onderzoeksmaatregelen uit eerdere rondes gaande. Bij 1 van deze knelpunten heeft dit geleid tot een uitvoeringsgerichte maatregel in het maatregelenplan 4e ronde. Voor 3 knelpunten is de effectiviteit afhankelijk van de bronmaatregelen die door de gemeente genomen moeten worden. Daarvoor is Delfland nu in gesprek met de betreffende gemeenten om tot een gezamenlijke aanpak te komen. De resultaten van 2 onderzoeksmaatregelen leiden tot de conclusie dat aanvullende maatregelen, naast regulier werk, niet nodig zijn om de klachten te verhelpen, dan wel dat deze knelpunten reeds waren opgelost. Bij 5 knelpunten heeft het onderzoek nog niet geleid tot concrete oplossingsmaatregelen. De onderzoeken worden los van dit maatregelenplan verder voortgezet totdat concrete oplossingen in beeld zijn.
1.4
Leeswijzer
De geselecteerde knelpunten uit dit maatregelenplan zijn samengevat in de tabellen in hoofdstuk twee. Hoofdstuk 3 geeft een toelichting over de communicatie rondom lokale knelpunten. Hoofdstuk 4 geeft inzicht in de kosten voor de verschillende maatregelen die voorgesteld zijn. De knelpunten uit de vorige rondes die nu hebben geleid tot een uitvoeringsmaatregel, zijn beschreven in hoofdstuk 5. Hoofdstuk 6 geeft een beschrijving van de geselecteerde knelpunten uit de 4e ronde.
4
2
Overzichten van knelpunten en maatregelen 2014
Overzicht van onderzoeksknelpunten uit eerdere rondes waarvoor vervolgmaatregelen in het maatregelenplan 2014 zijn opgenomen Knel- Naam Klacht Oorzaak Taak Delfland Taak gemeente/ derden punt 20 Waldeck, Den Kroos, vissterfte Stilstaand water, Doorstroming, baggeren, Blad en kroos verwijderen Haag regenwateruitlaat van blad verwijderen gescheiden stelsel, ondiepe watergangen, bladval Overzicht geselecteerde knelpunten 4e ronde Knelpunt 14
Naam
Klacht
Oorzaak
Taak Delfland
Taak gemeente/ derden
Thurledevijver, Polder Spangen, Rotterdam
Stank, vissterfte
Schieveen, Rotterdam
169
Zwembad Boetzelaer, Monster SchenkstrookMargarethaland Den Haag
Slechte waterkwaliteit, verdroging natuurgebied Stank, zichtbare vervuiling na overstort Stank, levenloos water
Goede doorstroming, Schoon inlaatwater, waterbodem, waterkwaliteit Goede doorstroming, peilbeheer
Riooloverstorten, rioolaansluitingen
161
Stilstaand water, Vervuilde inlaatleiding, riooloverstort, Voedselrijke waterbodem Voedselrijk water, Te weinig water (zomer), smalle sloten, onttrekking, weglekken naar lage delen Riooloverstort, verstopte duiker, stilstaand water
Goede doorstroming, waterbodemkwaliteit
Riooloverstort
Stank, geen vis meer in de wijk, kroos
Stilstaand water,riooloverstort, baldval, vissterfte, zuurstofloosheid, geen vismigratie
Stank, geen vis meer in de wijk, kroos
196
5
Water vasthouden
3
Communicatie lokale knelpunten
Bij communicatie in zijn algemeenheid, maar ook over lokale knelpunten, werkt Delfland volgens verschillende uitgangspunten: Delfland streeft naar openheid, helderheid en consistentie in de communicatie, de samenwerking met belanghebbenden en het waar mogelijk bereiken van win-win situaties. Delfland communiceert zorgvuldig met belanghebbenden over de plannen, mogelijke oplossingen en de impact. Naarmate het belang groter is zal Delfland eerder kiezen voor een persoonlijke aanpak. Delflanders stellen zich klantgericht op. Vertrouwen staat of valt met het (individueel) contact met Delfland en belanghebbenden. Bestuurlijk leeft de wens om zo breed mogelijk te communiceren over lokale knelpunten. Dat wil niet zeggen dat er ongeacht de omstandigheden altijd op zoveel mogelijk verschillende manieren naar buiten getreden wordt. Voor ieder knelpunt is het communicatietraject maatwerk. Voor lokale knelpunten zijn specifieke wensen vastgesteld rond communicatie. Communicatie rond lokale knelpunten is belangrijk. Per knelpunt vindt overleg plaats met een communicatieadviseur om een traject te bepalen. De verschillende doelgroepen begrijpen nut & noodzaak van het werk aan schoon water in zijn algemeenheid en het werk aan het lokale knelpunt in het bijzonder. In de communicatie verbinden we het werk aan het lokale knelpunt met wat Delfland doet. We bieden daar waar mogelijk een handelingsperspectief (wat kunt u zelf doen). Door middel van communicatie trachten we meer bekendheid te genereren voor knelpunten. Indien mogelijk proberen we ook in de communicatie een verbinding te maken tussen belang en te nemen maatregelen op korte termijn en belang en te nemen maatregelen op lange termijn. Daarnaast is er, voor die gevallen dat dat mogelijk is, een behoefte om de buitenwereld (omwonenden, lokale media) te betrekken bij het oplossen van lokale knelpunten en te informeren over de waterkwaliteitstaken van het waterschap aan de hand van concrete activiteiten. Verwachtingsmanagement is ook bij lokale knelpunten belangrijk: wat kan de buitenwereld verwachten van de aanpak? Hierbij kun je bijvoorbeeld dus ook aangeven dat het gaat om een proef. We streven naar openheid en eerlijkheid. Dat betekent dat we ook vertellen als iets anders loopt dan van te voren bedacht. Dus we communiceren ook over dingen die fout zijn gegaan (zo is het gegaan en zo lossen we het op). Voor communicatie is een stelpost opgenomen van €20.000. Per knelpunt wordt tijdens de uitvoeringsvoorbereiding bekeken welke vorm van communicatie het meest geschikt is.
6
4
Kosten
Investeringsplan en onderzoekskrediet Voor een tweetal knelpunten (14 Thurledevijver en 196 Schenkstrook) wordt een investeringsplan van €305.000 ingediend en een uitvoeringskrediet van €290.000 aangevraagd. Op basis van het schetsontwerp is voor beide maatregelen een SSK-raming opgesteld. De maatregelen zijn betrekkelijk eenvoudig en lenen zich voor het aanbesteden op basis van werkomschrijving in plaats van het uitwerken van een definitief ontwerp. Door directe aanbesteding bespaart Delfland tijd en extra kosten voor een definitief ontwerp. Investeringsplan en uitvoeringskrediet op basis van schetsontwerp project
locatie
14 196
Thurledevijver SchenkstrookMargarethaland TOTAAL
Investeringsplan (€) 85.000 220.000
Krediet (€) 81.000 209.000
Project onvoorzien 4.000 11.000
305.000
290.000
15.000
Exploitatie 3 knelpunten komen ten laste van de exploitatie: Voor 1 knelpunt worden extra onderhoudswerkzaamheden voorgesteld met een maximale financiële omvang van €50.000. Het betreft de knelpunt Boetzelaer (nr. 169). In totaal zijn deze kosten begroot op €9.000. Voor 2 knelpunten worden ingrepen gedaan met een financiële omvang van meer dan €50.000. Het betreft de knelpunten Waldeck (nr. 20) en Schieveen (nr. 161). In totaal zijn deze kosten begroot op € 82.500 Daarnaast is voor communicatie een algemeen budget nodig van circa €20.000 (zie hs. 3). nr 20 161 169
locatie Waldeck Schieveen Boetzelaer Communicatie TOTAAL
Exploitatie (€) 7.500 75.000 9.000 20.000 111.500
7
5 5.1
Onderzoeksknelpunten eerdere rondes Knelpunt 20: Waldeck, Den Haag
Locatie en problematiek Nieuw Waldeck is een naoorlogse, jaren 70-80 wijk in Loosduinen in het zuidwesten van Den Haag. De wijk is gelegen op voormalig tuinbouwgebied. De wijk heet Nieuw Waldeck omdat het een uitbreiding vormde op de bestaande wijk Waldeck. De wijk kent een diversiteit aan woningen en woningtypen. De al langer lopende klachten van een deel van de bewoners zijn divers: riooloverstorten, kroosdekken, slechte doorstroming, dode of zieke watervogels, amper watervoerende slootjes, afwezigheid van vis of dode vis, gedrag van medebewoners.
Figuur 3 Oppervlaktewatersysteem. Donkerblauwe wateren zijn boezemwateren. Het boezemwater stroomt richting noorden naar gemaal Schoute in Scheveningen, maar kan via het gemaal Westambacht ook de tegengestelde richting op worden gestuurd richting Westland.
Het watersysteem in Waldeck is redelijk fijnmazig, primair en secundair boezemwater. De doorspoeling in de wijk is zeer beperkt. Er is vanuit de Haagse Beek een aantal inlaatpunten aanwezig en het water maakt onderdeel uit van de Haagse boezem, maar de doorstroming/verversing is beperkt. Inlaatwater vanuit de Haagse Beek is voedselrijk door met name veel bladval. Hierdoor ontstaan waterkwaliteitsproblemen. Bladval zorgt ook voor ondiepe watergangen. Er zijn veel watervogels, er is weinig tot geen vis, onvoldoende watervegetatie en de voedselrijkdom van het water leidt tot dichte kroosdekken op veel plekken. Ook zwerf- en drijfafval dragen bij aan een minder goede waterkwaliteit. Mede door de voedselrijke sliblaag, die zich de afgelopen jaren heeft opgebouwd en de opwarming van relatief ondiep water, is er een bovengemiddelde aantal botulisme slachtoffers onder de waterdieren opgetreden. De wijk heeft een gescheiden rioolstelsel maar er zijn vermoedens van foutaansluitingen. In de omgeving (alle wijken van voor 1970) bevinden zich echter wel gemengde rioleringsstelsels. Deze kunnen in geval van hevige regenval via bergbezinkbassins
8
(bijvoorbeeld in het Beethovenplantsoen) lozen op wateren die in open verbinding staan met het gebied. Het Wijkberaad Nieuw Waldeck heeft een commissie Water aangesteld vanwege de aanhoudende klachten over de waterkwaliteit. Deze is actief in het aankaarten van problemen. Het contact met zowel wijkberaad als deze commissie door gemeente en Delfland is frequent en open. Doel Het doel is het verbeteren van de waterkwaliteit in die mate dat de ecologische waterkwaliteit is toegenomen. De beoordeling van het Wijkberaad geldt hierbij als belangrijke indicatie. Maatregelen Waldeck is in de 2e ronde van de Lokale Knelpunten opgenomen als onderzoeksmaatregel. Dit heeft geresulteerd in een, gezamenlijk met de gemeente opgesteld, Plan van Aanpak met een aantal maatregelen voor de wijk Waldeck. Maatregelen zijn onder te verdelen in: Bronmaatregelen Structurele of lange termijn maatregelen (2015 en later) Korte termijn maatregelen Monitoring en communicatie Bronmaatregelen Er zijn in waldeck diverse bronnen die van invloed zijn op de waterkwaliteit. De overstorten zijn moeilijk te verbeteren ( er is al een gescheiden stelsel) en de vele watervogels worden niet ‘opgeruimd’. Bewoners die het water ‘vervuilen’ worden zoveel mogelijk aangesproken op hun gedrag maar het bereik daarvan is beperkt. De nalevering van nutriënten uit bodem is niet te voorkomen. Om de waterkwaliteit te verbeteren is een pakket van maatregelen nodig, met name gericht op de effecten. Deze zijn te splitsen in structurele maatregelen en in eenmalige maatregelen. Structurele of lange termijn maatregelen (2015 en later) Circulatie De gemeente wil in dit gebied ‘blazers’ inzetten. Blazers laten het water door de wijk circuleren. De verbeterde stroming bestrijdt kroos en algen die gebaat zijn bij stilstaand water. Planlocatie is de vijver die King Olivereiland ten westen begrensd. Bewonerswatertuin De gemeente gaat samen met het Wijkberaad een bewonerswatertuin aanleggen, die wordt ingericht en onderhouden door een groep van betrokken bewoners. Watervegetatie aanbrengen Om de ontwikkeling van watervegetatie te stimuleren wordt gebiedseigen materiaal, zoals wortelstokken en zaden, gebruikt uit ‘gezond’ slootmateriaal in de directe omgeving (donorlocaties). Dit materiaal wordt door Delfland uitgezet in Waldeck en zorgt zo voor meer drijfblad- en onderwatervegetatie. Aanpassen onderhoud Bladval is op veel locaties in Delfland een probleem dat een goede waterkwaliteit belemmert. De maatregel bladvissen wordt voor 2014 voor verschillende knelpunten voorgesteld, vooral in Den Haag. Gelijktijdig ziet ook de gemeente Den Haag kansen voor waterkwaliteitsverbetering en vermindering van baggeraanwas door bladvissen, en heeft ook budget gereserveerd om dit op andere locaties in het secundaire systeem uit te voeren. Daarnaast vindt overleg plaats met de gemeente Den Haag om tot structurele oplossingen te komen zoals bomen kappen en snoeien en om tot afspraken te komen ten aanzien van bladvissen op de locaties met bladvalproblemen. Het onderhoudsconvenant tussen Delfland en Den Haag wordt op korte termijn geactualiseerd. Dit geactualiseerde convenant is een
9
goed instrument om afspraken over een structurele aanpak van bladval en bladvissen vast te leggen, zodat het niet bij een eenmalige actie blijft vanuit Lokale Knelpunten. Dit convenant kan de basis vormen voor afspraken met andere gemeentes. Najaarsschouw Daarnaast wordt er vanuit team Toezicht & Handhaving tijdens de reguliere najaarsschouw extra aandacht besteed aan overhangende bomen en takken bij watergangen. Een wijziging in de huidige omgang met bladval is bijvoorbeeld dat er met een hogere frequentie blad wordt gevist, een ander optie is deze watergangen frequenter te inspecteren in het kader van de baggercyclus. Eenmalige maatregelen (korte termijn) Baggeren De watergangen in Waldeck worden in de winter van 2014/2015 gebaggerd door Delfland. Hiermee zijn alle watergangen op leggerdiepte en is de voedselrijke sliblaag zo goed als verwijderd. Dit beperkt de uitbraak van botulisme. Kroos scheppen en bladvissen In Waldeck wil de gemeente preventief kroos laten scheppen door Omnigroen van de Haeghe Groep1. Hierin zal de Tjerk Kloostralaan ook worden betrokken in verband met het kroos op deze locatie. Preventief kroos scheppen of afvangen heeft als doel het kroos in zijn ontwikkeling te remmen en daarmee een dicht kroosdek te voorkomen. Het kroosscheppen wordt in dit stadium nog experimenteel toegepast. De effecten daarvan worden naderhand geanalyseerd. In de communicatie naar bewoners wordt aandacht besteed aan het experimentele en mogelijk eenmalige karakter van deze methode. Naast kroos scheppen (april-september), wordt Omnigroen door de gemeente aansluitend ingezet om blad te vissen (oktober-november). Op een aantal specifieke locaties in Waldeck ligt al sinds jaar en dag een dikke bladlaag. Met behulp van de wijkkennis van bewoners, worden deze locaties bepaald. Risico’s De gemeente is verantwoordelijk voor enkele bronmaatregelen. Als die niet of onvoldoende worden uitgevoerd, dan hebben Delfland en de bewoners maar ook de gemeente zelf daar last van. Beheermaatregel: in de uitvoering blijft intensieve afstemming tussen delfland en gemeente noodzakelijk. In een bestuurlijk overleg moet de taakverdeling duidelijk worden vastgelegd. Monitoring Monitoring vindt plaats via visuele beoordeling en het uitvoeren van veldmetingen (zuurstof, pH, EC, zicht, temperatuur). De monitoring zal worden uitgevoerd of gecoördineerd door team BBC/WSK van Delfland. Communicatie en externe relatie Kernboodschap De gemeente en Delfland informeren de bewoners gezamenlijk over het totaalpakket aan maatregelen dat gemeente en Delfland zullen uitvoeren om de waterkwaliteit te verbeteren in de wijk Waldeck. Hierbij is het Wijkberaad actief betrokken. Daarbij zal ook gewezen worden op de eigen verantwoordelijkheid van burgers, over bijvoorbeeld overmatig eendjes voeren en hondenpoep dat in de sloot spoelt.
1
Bij Omnigroen werken mensen met een goed gevoel voor buitenwerk, maar met een afstand tot de arbeidsmarkt. Het leren onderhouden van de openbare ruimte met alle werkzaamheden die daarbij horen, is een middel om deze mensen dichter bij de arbeidsmarkt te brengen.
10
Aan het begin van het traject van uitvoering wordt het totaalpakket aan maatregelen via een brief aan de bewoners en via de website van het Wijkberaad uitgelegd. In april 2014 geven Delfland en gemeente tevens uitleg hierover op een door het Wijkberaad georganiseerde bewonersavond. Daarnaast wordt de aftrap van de bewonerswatertuin of het aanbrengen van watervegetatie aangegrepen als gelegenheid om de bewoners hier actief bij te betrekken en over de waterkwaliteitsmaatregelen te communiceren. Betrokkenheid van het Wijkberaad bij de idee-ontwikkeling, uitwerking en uitvoering van de maatregelen en beheer is essentieel voor het welslagen van het project. Organisatie WSK is trekker/coördinator van het project in de voorbereidingsfase. Als alle gegevens bekend zijn, wordt de coördinatie van uitvoeringsfase overgedragen aan OWW. De gemeente blijft in die fase verantwoordelijk voor de eigen uitvoeringstaken. Contact wijkberaad en Omnigroen: Arthur Hagen (gemeente) en Anja Dijkstra. COM is in de voorhistorie nauw betrokken geweest bij de contacten met het Wijkberaad Waldeck. Deze betrokkenheid wordt gecontinueerd. Bij de uitvoering van de maatregelen trekken de communicatieadviseurs van Delfland en Den Haag samen op in de projectcommunicatie. Planning en kosten Maatregel Circulatie realiseren Modelleren benodigde circulatie en capaciteit circulatiekunstwerk en modelleren doorspoelingsscenario’s Bewonerswatertuin Vegetatie aanbrengen vanuit donorlocaties in omgeving Baggeren Kroos scheppen Blad vissen
Budgetverantwoordelijke Den Haag Delfland (BBC/WH)
Den Haag Delfland (BBC/WSK) Delfland (WS/OWW) Kroos scheppen: Den Haag Bladvissen:Den Haag
Bomenschouw Monitoring maatregelen in 2014 en 2015 en 2016
Delfland Delfland (BBC/WSK)
Communicatie bewonerswatertuin, baggeren en kroos scheppen/bladvissen Totaalkosten
Delfland / gemeente
Kosten in €
Planning
Gemeente: 35.000 Delfland
5.000 Offerte-aanvraag, schatting: 5.000
2015 Voorjaar 2015 (na baggeren)
Regulier
Winter 2014/2015
Bladvissen: Gemeente: p.m. op basis van offerte Omnigroen Arbeidsuren Visuele monitoring, arbeidsuren, geen kosten 2.500/2.500
50.000 en een p.m. post voor gemeente 7.500
Totaalkosten Delfland
Het maatregelenpakket is in samenwerking met de gemeente opgesteld.
11
2015 Modellering in 2014 in afstemming met PB, WH, PIB, gemeente
Voorjaar 2014 Voorjaar / zomer / najaar 2014 2014 en verder 2014/2015/2016
2014/2015
6 6.1
Knelpunten vierde ronde Knelpunt 14: Thurledevijver -polder Spangen (Rotterdam)
Locatie en problematiek De Thurledevijver ligt aan de Thurledeweg in polder Spangen. Via het meldpunt zijn klachten binnengekomen over slechte waterkwaliteit en vissterfte in zomerse periodes. Sterk wisselende zuurstofconcentraties zijn waarschijnlijk de oorzaak voor de vissterfte. Een van de melders is de McDonalds die met het restaurant aan de vijver grenst. Beschrijving watersysteem Het watersysteem in de polder Spangen is kwalitatief gezien verre van ideaal. De Thurledevijver wordt voornamelijk gevoed met regenwater. Er zitten diverse riooloverstorten en het watersysteem kan lastig doorgespoeld worden. Er is wel een mogelijkheid om boezemwater in te laten maar de huidige inlaatleiding naar de Thurledevijver is tevens de aflaatleiding naar het poldergemaal. Daarnaast blijkt de inlaatleiding vervuild te zijn; bij het inlaten van boezemwater komt er eerst een ‘vuile prop’ in de vijver terecht. Daarom wordt de bestaande inlaatvoorziening momenteel alleen gebruikt in urgente gevallen. De vissen zelf helpen ook niet echt mee aan een betere waterkwaliteit. De karpers woelen de nutriëntrijke bodem om, waardoor het zuurstofpeil mogelijk nog slechter wordt. En het overdadig voeren van vissen kan ook bijdragen aan een slechte waterkwaliteit. Het verwijderen van de vissen wordt in deze vijver niet als kansrijk gezien.
Figuur 6: Geïsoleerde ligging Thurledevijver, via duikers verbonden met gemaal en Giessenpleinvijver
Doel De aanpak van dit knelpunt heeft tot doel om overlastsituaties (voornamelijk vissterfte) in de Thurledevijver te voorkomen. Maatregelen De belangrijkste oorzaken zijn de geïsoleerde ligging en de vervuilde inlaatleiding. Om die bronnen aan te pakken worden de volgende maatregelen ingezet.
12
Spoor 1: korte termijn maatregel Vanuit Handhaving wordt er een onderzoek opgestart naar de oorzaken van de vervuiling in de inlaatleiding (of er bijvoorbeeld sprake is van illegale aansluitingen op het schoonwaterstelsel). Dit onderzoek moet in het voorjaar van 2014 worden uitgevoerd samen met de gemeente Rotterdam. De werkzaamheden vallen onder het reguliere werk van Handhaving. De verwachting is dat de vervuilingsbron wordt opgespoord en vervolgens wordt opgelost. Risico: als het ondanks alles niet mogelijk blijkt om de vervuiling op te lossen, dan wordt spoor 2 niet uitgevoerd. Spoor 2: structurele maatregel Deze maatregel kan pas worden uitgevoerd als in spoor 1 duidelijk is geworden dat er geen vervuild water meer via de inlaatleiding naar de vijver kan stromen. De bestaande voorzieningen om de vijver van vers water uit de boezem te voorzien zijn in beeld gebracht. Momenteel kan het water via een overstortput in de vijver worden ingelaten. Echter als er een overschot aan oppervlaktewater is, dan moet het water via dezelfde put weer worden afgevoerd naar het poldergemaal aan de Vliststraat. Om doorspoeling in de vijver te verbeteren wordt voorgesteld om het inlaatpunt in de vijver te scheiden van het aflaatpunt. Dit vraagt enkele aanpassingen aan het bestaande stelsel zoals het toevoegen van afsluiters en een nieuwe aftakking nabij de McDonalds ter hoogte van de peilschaal. Deze afsluiters moeten handmatig door Delfland worden bediend, met inachtneming van de veiligheidsmaatregelen. Deze werkzaamheden zijn uitgewerkt op schetsontwerpniveau en worden gevat in één investeringsproject, samen met de maatregelen voor knelpunt 196 SchenkstrookMargarethaland. Aangezien het gaat om relatief eenvoudige maatregelen met beperkte financiële risico’s wordt voorgesteld om in één stap uitvoeringskrediet ter beschikking te stellen en de tussenstap van het aanvragen van ontwerpkrediet over te slaan. Het voordeel is dat de maatregelen op deze manier snel uitgevoerd kunnen worden. Het stelsel van inlaatleidingen blijft in eigendom van de gemeente Rotterdam. Er moeten voor uitvoering duidelijke afspraken worden vastgelegd over de bediening, het beheer en onderhoud van de nieuwe voorzieningen. Monitoring Om te bepalen of de maatregelen effectief zijn, wordt er in de zomerperiode na realisatie gemonitord. Daarbij wordt op warme dagen het zuurstofgehalte gemeten. Communicatie en externe relaties Kernboodschap Delfland wil het probleem van dode vissen en een slechte waterkwaliteit in de Thurledevijver oplossen door meer doorstroming te realiseren met inlaat van relatief schoon water uit de Schie. De inlaatleiding wordt eerst onderzocht op vervuilingsbronnen. Zodra de inlaatleiding schoon is, worden de bestaande duikers voorzien van afsluiters en ‘kraantjes’. Er kan in warme droge periodes water vanuit de Schie water worden ingelaten aan de zuidzijde en weer worden afgelaten aan de noordzijde van de vijver. Afstemming Er is reeds overleg geweest met de eigenaar van het Mc Donalds restaurant. Daarin is het probleem van ‘vissen voeren’ besproken. De eigenaar gaat proberen daar zelf iets aan te doen door klanten erop te wijzen. De gemeente is akkoord met de voorgestelde maatregelen om de waterkwaliteit in de Thurledevijver te verbeteren. In overleg met de communicatieadviseur binnen Delfland wordt bepaald welke strategie we hanteren in het investeringsproject.
13
Risico’s Er is een risico dat de maatregelen uit spoor 2 niet conform planning gerealiseerd kunnen worden als gevolg van uitkomsten van het onderzoek naar eventuele illegale aansluitingen op het schoonwaterstelsel. Als beheersmaatregel zullen we de opdrachtgever voor het investeringsproject regelmatig informeren over de voortgang van het onderzoek. Organisatie Handhaving is trekker van spoor 1. PIB is trekker van spoor 2 van deze maatregel en zorgt voor de afstemming met Handhaving, gemeente Rotterdam en communicatie. Planning en kosten Voor de uitvoering van spoor 2 van dit knelpunt is een planning opgesteld. Na het ter beschikking stellen van investeringsplan en uitvoeringskrediet in april 2014 worden de maatregelen verder uitgewerkt. Na gunning kan de aannemer de voorbereidingen(realisatie) starten vanaf november 2014. Oplevering staat gepland in juni 2015. Voor de kosten is een investeringsplan opgesteld. De kosten voor dit project zijn opgenomen in hoofdstuk 4. Maatregel
Communicatie Monitoring
Budgetverantwoordelijke Delfland (T&H), gemeente Delfland (PIB) 81.000 Delfland (T&H), gemeente Rotterdam Delfland Delfland (WSK)
Kosten gemeente Kosten Delfland Totaalkosten
PM 81.000 81.000
Onderzoeken vervuilingsbron inlaatleiding Plaatsen afsluiters op bestaande leidingen Afstemming met gemeente over eigendom en beheer
14
Planning maart-juni 2014 eind 2014 –juni 2015 2014 Zomer 2014 Zomers 2014 en 2015
6.2
Knelpunt 161: Schieveen (Rotterdam)
Locatie en problematiek Het knelpunt betreft het natuurgebied in de polder Schieveen ten noorden van de Tempelweg (zie figuur). Dit natuurgebied heeft in de zomer meer water nodig, dan er via de bestaande inlaat vanaf de Berkelse Zweth (nr. 1) kan worden aangevoerd. Het land is in eigendom van Natuurmonumenten. Het gehele gebied had in het verleden een gelijk peil als de binnenboezem. Door de aanleg van een begraafplaats (nr. 2) is de open verbinding verdwenen. Om dit op te lossen heeft Rotterdam destijds een sifonduiker aangelegd (nr. 3). Voor afvoer bleek de sifon onvoldoende capaciteit te hebben, waarna er een aparte stuw is aangelegd. Door verdere maaivelddaling in het noordelijk deel zijn de twee delen waterhuishoudkundig gescheiden. Het noordelijk deel heeft een lager peil gekregen. Hiermee had de sifon geen functie meer en is deze in onbruik geraakt. Delen van de polder hebben nu een ‘eigen peilbeheer’.
1. inlaat inlaat inlaat , inlaat
2. Begraafplaats
3. Sifonduiker
Figuur 10: situatie polder Schieveen, in rode cirkels de 3 knelpunten
Doel Het doel is het verbeteren van de waterkwaliteit door verbetering van de doorstroming en tevens het voorkomen van verdroging van het natuurgebied in de polder Schieveen.
15
Maatregelen Bronmaatregel is in dit gebied niet mogelijk: de maaivelddaling is niet tegen te houden. Daarom worden effectgerichte maatregelen genomen door Delfland. Structurele oplossing De structurele situatie is een geoptimaliseerd waterbeheer, dat is afgestemd op de diverse functies binnen de peilvakken. Het waterbeheer wordt in de praktijk verder geoptimaliseerd. Tevens wordt de kwaliteit van het doodlopende deel van het watersysteem langs de begraafplaats hiermee verbeterd. Voor de korte termijn wordt het gebied in overleg met de terreinbeheerder en gemeente waterhuishoudkundig heringericht. Hiervoor wordt een tiental maatregelen genomen: Het herstellen en in gebruik nemen van de sifonduiker, waardoor de watergangen beter doorgespoeld kunnen worden, de waterkwaliteit verbeterd en we tevens het peil beter kunnen beheren. Het realiseren van een aantal afdammingen. Leveren en plaatsen afdichtingskuip ter plaatse van de inlaatconstructie in de Bovenvaart. Baggeren sloot achter perceel Hofweg 36 (uitkomende bagger moet worden afgevoerd, omdat er geen stortmogelijkheden zijn) Inspectie, doorspuiten en reparatie bestaande inlaatconstructie onder de Tempelweg Opnieuw verwijderen bagger afkomstig van doorspuiten Bestaande inlaatleiding inkorten Leveren afsluiterconstructie in bestaande inlaatleiding ter plaatse van de Bovenvaart Doorspuiten bestaande duikerconstructie en leveren KOP (ROP)put op duiker Verwijderen overgroeiende beplanting over de sloot ter plaatse van perceel Hofweg 36 door eigenaar en gemeente, Delfland zal daarop handhaven. Alle maatregelen worden door Delfland uitgevoerd met instemming van de gemeente. De gemeente geeft als eigenaar ook toestemming om de in onbruik geraakte sifonduiker aan te passen. Monitoring De optimalisatie van het te voeren peil-/waterbeheer zal in de praktijk gevonden moeten worden. De peilbeheerder zal dit in overleg met de terreinbeheerders (Natuurmonumenten en gemeente) uitvoeren. Communicatie en externe relaties Kernboodschap De kernboodschap is dat het verbeteren van de waterkwaliteit een aanpassing vereist van het waterbeheer in de polder. Met die maatregel wordt tevens verdroging van het natuurgebied tegen gegaan. Voor uitvoering van de maatregel zijn graafwerkzaamheden noodzakelijk. Doelgroep Communicatie over dit knelpunt is primair gericht op de terreinbeheerders. Het betreft vooral afstemmingsoverleg. Daarnaast is beperkte algemene communicatie over het doel en de te nemen maatregelen voor omwonenden (gebruikers, pachters, eigenaren) van belang. Er kan enige hinder door werkzaamheden ontstaan. Met name de bewoner vlak naast de uitstroom van de sifon kan hinder ervaren. Daarnaast moet actie ondernomen worden om de ingelanden (3) ervan te overtuigen, dat ze minder water moeten laten weglopen naar lagere delen. Deze problematiek is al eens ter sprake gebracht. Via ’keukentafelgesprekken’ wordt dit nogmaals gedaan. Organisatie WSK is trekker. BTI is uitvoerder van het project. Aandachtspunt is dat de maatregelen een aanpassing van de legger vereisen: het kunstwerk moet worden opgenomen in de legger.
16
Planning en kosten Maatregel Realiseren aantal afdammingen Afdichtingskuip inlaatconstructie Baggeren Doorspuiten/reparatie inlaatconstructie en korten inlaatleiding Doorspuiten duikerconstructie en leveren KOP (ROP)put Opnemen kunstwerk in legger Totaalkosten (afgerond)
Budgetverantwoordelijke Delfland (BTI)
Kosten in €
Planning
7.250
2014
14.500 23.250
2014 2015
15.500
2014
14.500 -
2015 2015
Delfland (BTI) Delfland (OWW) Delfland (BTI) Delfland (BTI) Delfland WH
75.000
17
6.3
Knelpunt 169: Zwembad Boetzelaer, Monster (Westland)
Locatie en problematiek In de watergang langs de Madeweg in Monster vindt ter hoogte van zwembad De Boetzelaer regelmatig overstorting plaats vanuit de hier gelegen riooloverstort (zie pijl nr. 1 in fig.10). De overstort zorgt voor stankoverlast en zichtbare vervuiling met toiletpapier en dergelijke. De klachten over stankoverlast en een vieze sloot stammen al uit 2007 en keren door de jaren heen regelmatig terug. Het is met name de zwembadbeheerder van het aangrenzende zwembad De Boetzelaer die klaagt. Zijn horeca/terras kijkt op het water waarop de overstort loost. Aan de andere kant van de sloot ligt een basisschool. De sloot loopt verder langs de sportvelden van Polanen. Naast de riooloverstort is ook bladval een knelpunt en de dikke laag slib op de waterbodem. Het vermoeden is dat deze laag slib mede is ontstaan door bladval en riooloverstortingen.
1
Figuur 11: watersysteem inde wijk nabij zwembad De Boetzelaer. Rode pijl is riooloverstort.
Doel Het doel is het creëren van een watergang zonder stankoverlast en zichtbare vervuiling. Maatregelen Uitgevoerde maatregelen De gemeente heeft de volgende bronmaatregelen reeds genomen: Ophogen van de overstortdrempel. Een deel van het buitengebied is van de put afgekoppeld en loost nu direct in het eindrioolgemaal aan de Haagweg. Aantal keren schoonpompen van de sloot. Verplaatsen van het overstortpunt van het persriool circa 100 meter naar het vrijvervalstelsel. Indien dan een overstort plaatsvindt op de watergang rondom het zwembad, betreft dit hoofdzakelijk dun water. Deze werkzaamheden zijn in augustus 2013 afgerond. Korte termijn maatregelen Daarnaast zijn nog eenmalige maatregelen nodig, onder andere om de reeds aanwezige ‘troep’ uit het verleden op te ruimen. De te nemen maatregelen zijn: Doorspuiten van de duiker. Doordat deze watergangen in het baggerseizoen 2013/2014 vielen, is de duiker in het regulier onderhoud tijdens de baggerwerkzaamheden door een aannemer inmiddels doorgespoten in opdracht van Delfland.
18
De aangelanden (=zwembad en gemeente) aanschrijven op het opsnoeien van bomen en struikgewas (bomenschouw). Kwaliteitsbaggeren. Doordat er zich een sliblaag van minder dan 5 cm in de watergang bevindt, wordt de watergang niet meegenomen in het regulieren werk. De kosten van het baggeren van zo’n dunne sliblaag zijn hoog. Voordat er gebaggerd wordt, vindt er een bemonstering en een inpeiling plaats om de kwaliteit van de bagger en de hoeveelheid bagger te bepalen. Deze maatregel wordt eenmalig toegepast om de huidige vervuiling te verwijderen, er vanuit gaande dat nieuwe vervuiling zich hier niet meer ophoopt sinds de genomen maatregelen. Monitoring Omdat de klacht vooral visuele hinder betreft, wordt een visuele monitoring gedaan. Er wordt gekeken of er zich nog zichtbare rioolresten bevinden in de sloot nadat de maatregelen zijn uitgevoerd. Communicatie en externe relaties Kernboodschap De slechte doorstroming en de riooloverstorten in de watergang voor het zwembad zorgen voor stankoverlast en zichtbare vervuiling. De gemeente heeft inmiddels aanpassingen gedaan aan het rioolsysteem waardoor er minder overstorten zullen plaatsvinden. Delfland zal eenmalig kwaliteitsbaggeren om de vervuilde sliblaag te verwijderen en de duiker wordt doorgespoten zodat het slootwater beter kan doorstromen. Zwembad en gemeente zijn verantwoordelijk voor het beperken van bladval in de sloot om te voorkomen dat daardoor de waterkwaliteit opnieuw verslechtert. Afstemming Overleg vindt plaats met de gemeente en de zwembadbeheerder. Organisatie OWW is trekker van het project. Planning en kosten Maatregel Doorspuiten van de duiker
Budgetverantwoordelijke Delfland (OWW)
Kosten in €
Planning
Regulier onderhoud Regulier werk Regulier werk
Aangelanden aanschrijven Monitoring maatregelen visueel Kwaliteitsbaggeren
Delfland (T&H) Delfland (WSK) Delfland (OWW)
9.000
Communicatie
Delfland (OWW)
Regulier werk
Totaalkosten
9.000
19
Januari-maart 2014 Januari-maart 2014 april 2014 – april 2015 September 2014 – maart 2015 Voor en na het kwaliteitsbaggeren
6.4
Knelpunt 196: Schenkstrook, Margarethaland (Den Haag)
Locatie en problematiek
Figuur 12a: watersysteem Mariahoeve en 12b: locatie Schenkstrook
Het betreft polderwater aan de noordoostelijke rand van de Haagse wijk Mariahoeve. De watergang maakt onderdeel uit van een ‘rondlopend systeem’ maar gezien de geïsoleerde ligging is er vrijwel geen doorspoeling en/of uitwisseling. Volgens gemeentelijke plannen maakt deze watergang onderdeel uit van de gemeentelijke ecologische verbinding Schenkstrook, echter deze verbinding is verbroken. Voorheen liep de watergang door in Rijnland, zijnde de “Schenk” Bij de aanleg van de Noordelijke Randweg in 2006 is een tijdelijke dam aangelegd voor het werkverkeer, waaronder een duiker had moet liggen. Deze dam is na voltooiing van de werkzaamheden niet weggehaald en, aangezien er niet eerder vragen zijn gesteld, op de legger terechtgekomen. De geplande duiker is nooit geplaatst. Voor het Hoogheemraadschap van Rijnland is de ligging van de dam gunstig: het water in de Duivenvoordse- en Veenzijdepolder (hierna: DV-polder) is van uitstekende kwaliteit en die wordt niet langer bedreigd door het stadswater uit de polder Mariahoeve. Door overhangende begroeiing en het gebrek aan doorspoeling ligt de watergang aan Delflandse zijde vol met fijn slib, op sommige plekken met een sliblaag van een meter dik. De watergang is nooit opgenomen in de legger en wordt dus ook niet onderhouden. Het knelpunt (Levenloos water, geen doorstroming, verbroken ecologische verbinding) is ingebracht door de aanliggende volkstuinvereniging ‘VTV Mariahoeve’. Zij ondervinden overlast van de watergang. Het draagt momenteel niet bij aan de duurzame ontwikkeling die het complex momenteel doormaakt en bij warm weer kan het stinken. Deze watergang vormt een belangrijke verbinding tussen het watersysteem mariahoeve en het noordelijk gelegen polderwatersysteem met relatief schoon inlaatwater. Het ontsluiten van deze verbinding biedt veel kansen. Naast de waterhuishouding wordt ook de gemeentelijke ecologische verbindingszone een nieuwe impuls gegeven en wordt vismigratie van en naar Mariahoeve mogelijk gemaakt. Doel Het doel is in eerste instantie het verbeteren van de waterkwaliteit in de sloot aan de Margarethaland en daarnaast het verbeteren van de waterkwaliteit in de wijk Mariahoeve. Maatregelen De bron van het probleem is de dam in de watergang, die doorstroming belemmert. Belangrijkste maatregel is dus: 20
Verwijderen dam om waterverbinding met Schenk ten noorden van de randweg te herstellen. Om tot een structurele verbetering van het watersysteem te komen zijn de volgende ingrepen nodig: Een vispasseerbare klepstuw plaatsen die te allen tijde voorkomt dat water vanuit Mariahoeve de DV-polder van Rijnland in zal stromen (rode kader in figuur). Een vispasseerbare stuw plaatsen die het peilgebied waarin de sloot langs het volkstuincomplex ligt verbindt met de rest van Mariahoeve (gele kader figuur). Baggeren watergang door Delfland om vervuilde sliblaag te verwijderen. Bladvissen en snoeien bomen langs watergang door gemeente De secundaire watergang moet op de legger gezet worden. De gemeente is verantwoordelijk voor het eventueel aanleggen van een ecologische verbindingszone langs de watergang.
Figuur 13: Locaties stuwen (gele en rode kader) en afsluitbare duiker (paarse kader)
Beheer en onderhoud Met Rijnland, Gemeente Den Haag, team V&H (handhaving) en OWW (onderhoud) is gesproken over het beheer en onderhoud van dit slotensysteem en de kunstwerken. De rol van de volkstuinvereniging is daarin ook meegenomen. Omdat de watergang niet op de legger stond, voelde niemand zich verantwoordelijk voor de watergang. De gemeente is eigenaar zal in de toekomst het onderhoud van de watergang gaan uitvoeren. De gemeente maakt afspraken met de volkstuinvereniging over het slootonderhoud. De watergang wordt als secundair opgenomen in de legger. Met de gemeente wordt besproken hoe de bomen langs de watergang teruggesnoeid gaan worden en hoe zij hun verantwoordelijkheid zien met betrekking tot de gemeentelijke ecologische verbindingszones. In een bestuurlijk overleg moeten de gemaakte afspraken worden vastgelegd. Monitoring Monitoring vindt plaats op 3 aspecten: De waterkwaliteit, doorstroombaarheid van en vegetatie ontwikkeling in de watergang bij de volkstuinvereniging VTV Mariahoeve. Hierbij wordt ook de beoordeling van de belevingswaarde via de volkstuinvereniging in beeld gebracht. De werking van de stuw en vispassage.
21
Aangezien de getroffen maatregelen direct ingrijpen in het watersysteem van Mariahoeve wordt de monitoring van de ingrepen aan de Schenkstrook gecombineerd met de monitoring van knelpunt 65, Mariahoeve. Communicatie en externe relaties Kernboodschap Delfland wil in samenwerking met gemeente Den Haag en Rijnland het probleem van stilstaand en soms stinkend water in de watergang bij de volkstuinen oplossen. Door de waterverbinding met de Schenk ten noorden van de randweg te herstellen kan schoon water worden ingelaten vanuit Rijnland, waardoor er weer doorspoeling van de watergangen plaatsvindt en kunnen vissen, kikkers en salamanders migreren van de Duivenvoordse en Veenzijdsepolder naar het Haagse Bos en de landgoederen Marlot en Reigersbergen. Naast een verbindend element heeft de maatregel ook positieve gevolgen voor het overige deel van Mariahoeve, omdat de watergang onderdeel uitmaakt van een groter watersysteem in de wijk. Gedurende de planfase wordt deze boodschap gecommuniceerd met vier partijen: Volkstuinenvereniging VTV Mariahoeve, Dhr. Blom (extern) Zij hebben het knelpunt aangedragen. Momenteel vindt er contact op ad-hoc basis plaats, wat voldoende is voor dit project. Daarnaast wordt gedurende de planfase een informatieve mail over de stand van zaken verzonden. Team communicatie kijkt mee naar de inhoud. Rijnland (extern) Structureel overleg is nog niet aan de orde. Wel moeten met Rijnland de verschillende maatregelen worden afgestemd op hun randvoorwaarden. Rijnland heeft geen direct belang bij de verbinding maar wil wel meewerken onder de voorwaarde dat er geen vuil water vanuit Mariahoeve naar het relatief schone buitengebied stroomt. Gedurende de planfase wordt een informatieve mail over de stand van zaken verzonden. Team communicatie kijkt mee naar de inhoud. Den Haag (extern) Gemeente Den Haag heeft belang bij een betere waterkwaliteit. De gemeente wordt verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de watergang en zal waarschijnlijk ook het onderhoud voor de volkstuinen uitvoeren. Den Haag wordt betrokken bij de verdere planvorming en uitvoering van de maatregelen. Als het plan bestuurlijk is goedgekeurd, wordt een communicatieplan opgesteld dat wordt afgestemd met Rijnland en Den Haag. Organisatie WSK is verantwoordelijk voor het maken van afspraken met Rijnland, volkstuinvereniging en de gemeente. Nadat deze afspraken vastgelegd zijn kan het investeringsproject worden uitgevoerd. PIB is trekker van het investeringsproject en neemt in de uitvoeringsfase het project over van WSK.
22
Planning en kosten Maatregel Plaatsen kunstwerk/stuw i.c.m. weggraven dam Regulier onderhoud/baggeren Beheerafspraken Aanpassen legger Blad vissen Bomen snoeien en kappen Bomenschouw Monitoring maatregelen
Budgetverantwoordelijke Delfland (BTI) Delfland (OWW) DelflandGemeente-Rijnland (OWW) Delfland (WH) Bladvissen:gemeen te doet secundair water Gemeente Delfland (V&H) Delfland (BBC/WSK)
Communicatie volkstuinders Delfland in overleg over baggeren en met gemeente bladvissen Totaalkosten *voor kostenverdeling zie hoofdstuk 4.
23
Kosten in €
Planning 209.000
Regulier exploitatie
Arbeidsuren Bladvissen PM Arbeidsuren Visuele monitoring, geen kosten Werking vispassages Zuurstofhuishouding Regulier werk 209.000*
eind 2014-2015 Baggerseizoen 2014/2015 2014 2015 najaar 2014
2014 en verder 2015
Bij plaatsing kunstwerk
