maart 2012

december 2011 / maart 2012

AARDEWERK

Bestuur AWN Flevoland - afdeling 21 Voorzitter: Jan Boes, Normandieplein 6, 8303 HA Emmeloord, tel.: 0527-699113, e-mail: [email protected] Penningmeester: Jan Werschkull, Botter 34-28, 8243 KR Lelystad, tel.: 0320-256360, e-mail: [email protected] Secretaris: vacant Bestuurslid Promotie en Educatie: vacant Bestuursleden algemeen: Ellen van Galen Last, Maanzaadpad 29, 1313 HV Almere, e-mail: [email protected] Cees Groothoff, Jansmalaan 5, 8302 BL Emmeloord, tel.: 0527-612882, e-mail: [email protected]

Veldcoördinatoren Dick Velthuizen, Provinciaal Depot voor Bodemvondsten, Oostvaardersdijk 01-13, 8242 PA Lelystad, tel.: 0320-225939, mobiel: 06-13243987, e-mail: [email protected] Ellen van Galen Last, Maanzaadpad 29, 1313 HV Almere, e-mail: [email protected]

Ondersteunende leden ( geen bestuurslid): Dick Velthuizen, archeologisch medewerker Nieuw Land Erfgoed (NLE), Provinciaal Depot voor Bodemvondsten, Oostvaardersdijk 01-13, 8242 PA Lelystad, tel.: 0320-225939, mobiel: 06-13243987, e-mail: [email protected] Bank: ING, rekeningnummer 4481928 t.n.v. AWN Flevoland, p/a Botter 34-28, Lelystad E-mailadres: AWN Flevoland – afdeling 21: [email protected] Website: www.awnflevoland.nl Aardewerk Aardewerk is het verenigingsorgaan van AWN Flevoland - afdeling 21. Mits de bron wordt vermeld, is overname van artikelen toegestaan. Een exemplaar van het betreffende medium gelieve dan aan de redactie te worden gestuurd. Ruilabonnementen kunnen schriftelijk worden aangevraagd bij de redactie. Kopij, reacties e.d. te zenden aan Saskia Thijsse; bij voorkeur aanleveren via e-mail, per diskette of CD in Times New Roman 11. Sluitingsdatum kopij is 1 februari, 1 mei, 1 augustus en 1 november. Aardewerk wordt integraal gepubliceerd op de website www.awnflevoland.nl

Redactie Henk van den Berg, Koraal 32, 3893 EJ Zeewolde, tel.: 036-5222492, e-mail: [email protected] Saskia Thijsse, Karveel 44-20, 8231 DW Lelystad, tel.: 0320-240120, e-mail: [email protected]

___________________________________________________________________________ Regiocoördinator Landelijke Werkgroep Archeologie Onder Water (LWAOW) Regio Oost/Flevopolders Hans Bruggeman, Roer 16, 8032 GG Zwolle, tel.: 038-4546192, 06-49094786, e-mail: [email protected]

_____________________________________________________________________ Foto omslag: Dick Velthuizen, winnaar van de prestigieuze Grote Prijs der Nederlandse Veldarcheologie (GPNV) 2011 Foto: Saskia M.S.C. Thijsse

© Copyright AWN Flevoland

ISSN: 1570-582X

AARDEWERK december 2011/maart 2012

Inhoudsopgave Van de redactie ------------------------------------------------------------------------------------------------------1 Uitnodiging Algemene ledenvergadering 2012----------------------------------------------------------------2 Het Bestuur Van de voorzitter----------------------------------------------------------------------------------------------------3 Jan Boes Agenda Algemene Ledenvergadering AWN afdeling Flevoland-------------------------------------------4 Oproep-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------4 Jan Boes Notulen van de Algemene Ledenvergadering van AWN-Flevoland in het Nieuw Land Erfgoedcentrum (NLE) op 7 mei 2011--------------------------------------------------------------------------5 Cees Groothoff Veldwerkverslag 2011.----------------------------------------------------------------------------------------------7 Ellen van Galen Last en Dick Velthuizen Verslag van promotie en educatie/deskundigheidsbevordering------------------------------------------10 Astrid Doppert Verslag Aardewerk 2011-----------------------------------------------------------------------------------------11 Henk van den Berg, Saskia M.S.C. Thijsse Rooster van aftreden----------------------------------------------------------------------------------------------11 Vakatures M/V bij AWN Flevoland ---------------------------------------------------------------------------12 De Pijpenkoppen---------------------------------------------------------------------------------------------------13 Geert van Zonneveld Overzicht studiedagen, excursies, workshops georganiseerd door de Landelijke AWN Commissie Deskundigheidsbevordering tot en met oktober 2012---------------------------------------15 DVD “De weerspiegeling van een ver verleden”-------------------------------------------------------------15 Mooie aanwinst voor de archeologische collectie------------------------------------------------------------16 Dick E.P. Velthuizen Zuiderzeedag Almere 2011---------------------------------------------------------------------------------------17 En de winnaar is ........................... ------------------------------------------------------------------------------18 Pleistocene botten, zeesterren, Urkse gastvrijheid op 12 november 2011------------------------------20 Workshop visresten herkennen---------------------------------------------------------------------------------23 Saskia M.S.C. Thijsse Nieuwjaarsreceptie AWN Flevoland op 14 januari 2012--------------------------------------------------25 Oproep---------------------------------------------------------------------------------------------------------------26 Jan Boes Tentoonstellingen / lezingen / symposia / wetenswaardigheden-----------------------------------------26 Saskia M.S.C. Thijsse

ISSN: 1570-582X

AARDEWERK december 2011/maart 2012

Van de redactie Wellicht is het nieuwe AWN logo op het voorblad al opgevallen? Met het aannemen van de gewijzigde statuten tijdens de algemene vergadering van 16 april 2011 te Wormer is de naam van de AWN gewijzigd. De officiële naam van de (landelijke) vereniging is voortaan: AWN – Vereniging van vrijwilligers in de archeologie. En dus behoorde het logo ook aangepast te worden. De foto op het voorblad toont Dick Velthuizen in zijn werkomgeving te Lelystad met de aan hem toegekende prestigieuze Grote Prijs der Nederlandse Veldarcheologie (GPNV) 2011. Deze prijs met bijbehorende beker werd uitgereikt tijdens de Reuvensdagen 2011. Wat was Dick zenuwachtig! Genomineerd zijn voor deze prijs is al een hele eer en ‘m dan ook nog krijgen! Een bijzondere Reuvensdag voor Dick! Meer informatie over de nominatie en de prijs staat verderop in Aardewerk. Zoals u heeft kunnen zien, is dit exemplaar van Aardewerk een gecombineerde uitgave geworden van het december 2011 en het maart 2012 nummer. Er was in het laatste kwartaal van 2011 net te weinig kopij om het blad een afwisselende en boeiende inhoud te geven. Dat is met deze uitgave gelukkig niet het geval. In de volgende bladzijden wordt een gevariëerd beeld gegeven van wat er in de AWN Flevoland speelt. In de eerste plaats is daar de Algemene Ledenvergadering die op 26 mei 2012 zal plaatsvinden. Hiervoor is het eerste deel van deze Aardewerk gevuld met onder andere de uitnodiging namens het bestuur voor deze ALV aan al onze leden. De voorzitter, de veldcoördinatoren, de Aardewerk redactie, het (inmiddels niet meer in functie zijnde) bestuurslid promotie en educatie geven hun visie resp. een overzicht van wat er in 2011 heeft plaats gevonden. Ook de financiële kant van de AWN Flevoland wordt door de penningmeester toegelicht in een bijgevoegd los vel. In november 2011 is er wederom een groepje AWN Flevoland leden op bezoek geweest in Urk. Naast vis worden er ook (delen van) allerhande soorten botten, zeesterren, barnsteen, enz. naar bovengehaald door de Noordzee vissers. Die (dikwijls pleistocene) vondsten worden verzameld, schoongemaakt, geconserveerd en gedetermineerd door een Urker. En dikwijls genoeg in dankbaarheid afgenomen door musea en/of beheerders van Universitaire determinatie collecties. Tevens zijn er in 2011 twee nieuwe rapporten verschenen van AWN Flevoland. Namelijk Rapport AWN afdeling 21 nr 2011-1 Zwaanpad 2003. Verslag van de AWN opgravingscursus en Rapport AWN afdeling 21 nr 2011-3 Prehistorische waterloop aangetoond bij Swifterbant. Op de website van de AWN Flevoland kunt u de ook eerder uitgegeven rapporten vinden. Mochten er leden zijn die nog meer willen lezen over archeologie, dan kunnen ze tijdens de ‘werkdagen’ op vrijdag terecht in onze werkruimte. Omdat AWN Flevoland geabonneerd is op het blad Archeologie en wij ook bladen van andere AWN afdelingen ontvangen, liggen die in de werkruimte ter inzage voor onze leden.Ook is de Bibliotheek van het Nieuw Land, waar een groot deel van onze boeken staan, open voor leden van onze afdeling. December 2011 was zowel hard werken, zoekend naar de juiste benaming van een stukje visbot tijdens de cursus Visresten Herkenning die we kregen van Bob Beerenhout met assistentie van Franka Kerklaan, Batchelor student aan de Universiteit Leiden, alsmede gezellig keuvelen en heerlijk eten tijdens de Vriendendag van het Nieuw Land waar ook het Flevolands Cultureel Jaarboek 2011 werd gepresenteerd. Het jaar 2012 begon positief met een Nieuwjaarsreceptie voor en door de AWN Flevoland leden in onze werkruimte in het Nieuw Land. De redactie wenst iedereen een genoeglijk lezen van deze uitgave van Aardewerk toe. Namens de redactie, Saskia Thijsse.

AARDEWERK december 2011/maart 2012 blz. 1

Van het bestuur

AWN Flevoland Correspondentieadres: Normandiëplein 6 8303 HA Emmeloord 0527-699113 Aan de leden van AWN Flevoland

Betreft: Uitnodiging Algemene ledenvergadering 2012 Graag nodigen wij u uit voor de Algemene Ledenvergadering van onze afdeling die op zaterdag 26 mei a.s. in het Nieuw Land Erfgoedcentrum (NLE) te Lelystad wordt georganiseerd. Bij aankomst kunt u zich melden bij de balie van het Nieuw Land. Vanaf 12.30 uur staan de koffie en thee klaar en om 13.00 uur zal de voorzitter de vergadering openen. Bijgaand vindt u de agenda voor de vergadering, de notulen van de Algemene Ledenvergadering van 2011, het financiële verslag over 2011 en de begroting voor 2012 , het verslag van de redactie van Aardewerk over 2011 en het rooster van aftreden. De verslagen van de veldcoördinatoren en de promotie / educatie vindt u ook in deze Aardewerk. Na afloop van de vergadering, rond 15.00 uur, zal Jan Boes een presentatie houden met foto's over zijn trip naar Florida en zuid Carolina, USA. Daarna bent u van harte welkom voor een drankje en een hapje in onze werkruimte. We verzoeken degenen die bij de vergadering aanwezig willen zijn, om zich van tevoren bij Jan Boes aan te melden, zodat we weten op hoeveel mensen we kunnen rekenen. Dit kan via e-mail: [email protected] of telefonisch via 0527-699113. Graag ook vermelden of u deel wilt nemen aan de borrel na afloop van de vergadering. Ook voor meer informatie over de Algemene Ledenvergadering kunt u contact met Jan Boes opnemen. Wij hopen u op zaterdag 26 mei a.s. in het Nieuw Land te mogen begroeten. Hoewel we hopen dat er zich leden op de ALV melden voor een bestuursfunktie of voor de redactie van Aardewerk, moet dit niet gezien worden als een obstakel om te komen.

Met vriendelijke groet, Jan Boes Voorzitter AWN Flevoland


Van de voorzitter. Jan Boes Om maar in zeetermen te blijven kan ik wel zeggen dat onze afdeling nog steeds de wind in de zeilen heeft. Af en toe wat tegenwind maar grotendeels de wind mee. De bestuursleden doen hun best om hun schip goed op koers te houden. Ook in 2011 zijn we weer behoorlijk actief geweest. Slechts één opgraving (een veldcursus met de IFMAF), maar wel eentje die veel langer duurde. Vooraf was er al een tekencursus gegeven zodat de deelnemende leden ook iets van het tekenen van scheepshout afwisten. Er zijn twee maal workshops over archeologische visresten gegeven waar tijdens de laatste ook resultaten van het onderzoek van de visresten van J97 werden getoond. Diverse veldverkenningen zijn er geweest. Een aantal leden die vrijdags in het archeologisch depot van het NLE werken zijn met me mee geweest naar Urk om daar botmateriaal van Pleistocene zoogdieren te bekijken. Dit om ook hun kennis te vergroten van dat botmateriaal. Op de archeologische spreekuren komen namelijk ook bezoekers met botmateriaal van zowel recente dieren als dieren uit het Pleistoceen. Komende jaren wil ik vaker met groepjes belangstellenden naar Urk gaan voor dat botmateriaal. Leden die een keer meewillen moeten dat maar aan mij doorgeven. Het project “Ongeland” blijkt goed te lopen en de verwachting is dat er eind dit jaar of begin volgend jaar een boekwerk verschijnt. De Gemeente Almere wil met onze afdeling meer gaan samenwerken. Diverse malen heeft onze afdeling Acte de Présence gegeven bij Open Dagen en recepties. Twee bestuursleden volgden een cursus Veiligheid in Archeologie. Vermeldenswaardig is ook dat er weer twee rapporten door AWN-Flevoland de wereld zijn ingestuurd. In 2012 is het de bedoeling om als veldcursus weer mee te werken met de opgraving van de IFMAF van het scheepswrak aan de Vogelweg, nabij het vliegveld van Lelystad. Diverse veldverkenningen voor 2012 zijn alweer gepland. Natuurlijk zijn we met een aantal leden bijna elke vrijdag weer in het NLE te vinden Ook willen we weer een aantal workshops houden. Gedacht wordt aan visresten, botmateriaal, vuursteen, en dergelijke. Tijdens diverse activiteiten zullen leden weer een standje bemannen om P.R. te maken voor de archeologie in Flevoland. Als er verder nog suggesties zijn, dan kunnen deze altijd naar mij gemailed worden. Jan Boes Voorzitter AWN Flevoland

Opgraving OE34 2011. Foto: W. Gordijn


Agenda Algemene Ledenvergadering AWN afdeling Flevoland

Datum Plaats Ontvangst Aanvang

: 26 mei 2012 : Nieuw Land, Provinciaal Depot voor Bodemvondsten : 12.30 uur : 13.00 uur

1.

Opening door de voorzitter

2.

Mededelingen en ingekomen stukken

3.

Notulen van de Algemene Ledenvergadering van 7 mei 2011

4.

Verslag van de veldcoördinatoren

5.

Verslag van de promotie en educatie / deskundigheidsbevordering

6.

Verslag van de redactie van Aardewerk

7.

Financiële verantwoording - Verslag van de penningmeester over 2011 - Verslag van de kascontrolecommissie over 2011 - Décharge van de penningmeester Begroting 2012 Benoeming Kascontrolecommissie 2012

8.

Aftreden en benoemen bestuursleden / rooster van aftreden 2012

9.

Activiteiten in 2012 Subsidieaanvraag 2012

10.

Rondvraag

11.

Sluiting

Oproep Jan Boes Een oproep voor alle leden waarvan bij AWN Flevoland nog geen e-mail adres bekend is om deze door te geven. Belangrijke informatie kan hiermee zo snel mogelijk bij alle leden terecht komen. Heeft u in de afgelopen maand(en) een nieuw email adres gekregen, geef dit dan ook door aan Jan Boes. Tel.: 0527-699113, e-mail: [email protected]


Notulen van de Algemene Ledenvergadering van AWN-Flevoland in het Nieuw Land Erfgoedcentrum (NLE) op 7 mei 2011 Aanwezige bestuursleden: Jan Boes (voorzitter), Jan Werschkull (penningmeester), Kees Groothoff (tevens notulist). Afgemeld bestuurslid: Ellen van Galen Last. Aanwezige leden: Marjan Werschkull, Tineke Heise, Jaap Eelman, Henk van den Berg, Annegret Meijboom, Wil Gordijn, Dick Jager, Dick Velthuizen, Saskia Thijsse (vanaf punt 8). Aanwezig namens hoofdbestuur: geen ----------------------------------------------------------------------------------------------------1.Opening door de voorzitter Welkom allen! Twee leden hebben zich afgemeld: Lisette de Vries en Ton Romein. 2.Mededelingen en ingekomen stukken Ons lid D.T.Biewinga is op 1 mei overleden. Kees zal ervoor zorgen dat er een ‘In Memoriam’ voor Aardewerk wordt geschreven. 3.Notulen van de Algemene Ledenvergadering van 1 mei 2010 De notulen zijn opgenomen in ‘Aardewerk’ van maart 2011. Vraag: “hoe staat het met de verslagen van de ‘Swifterbantlezingen’ van 30 oktober 2008?” (zie blz 5 van Aardewerk van maart 2011) Deze zijn nog niet ter beschikking. Jan Werschkull zal er via Mw. van der Most achteraan gaan. Hierna werden de notulen goedgekeurd onder dankzegging aan Kees Groothoff. (Verslag van de Secretaris: is niet relevant omdat er (probleem!) geen secretaris is. 4.Verslag van de veldcoördinatoren Zie ‘Aardewerk’ van maart 2011. Jan Boes gaf hierop nog enige toelichting: -GIA, Swifterbant, peddelblad -IFMAF, Brennels -N23, skeletschaduw Michèle -Veldverkenningen Het verslag werd goedgekeurd onder dankzegging aan Ellen van Galen Last. 5.Verslag van de promotie en educatie/ deskundigheidsbevordering Zie ‘Aardewerk’ van maart 2011. Astrid Doppert, die dit verslag heeft gemaakt, is echter per 8 januari 2011 uit het bestuur getreden maar is wel AWN-lid gebleven. Zij blijft voor de AWN het project “Ongeland” behandelen. Vraag: Wordt op blz. 9 met 9 september resp.9 oktober niet dezelfde activiteit bedoeld? Antwoord: ja, 't was op 9 oktober. Het verslag werd goedgekeurd onder dankzegging aan Astrid Doppert. 6.Verslag van de redactie van “Aardewerk” Zie ‘Aardewerk’ van maart 2011, blz.11. De redactie bestaat nog maar uit twee personen. De leden worden verzocht wat meer energie te steken in het schrijven van stukjes.(Dick Jager meldde dat Almere ook wel eens een stukje wil aanleveren). Vooralsnog blijft ‘Aardewerk’ uitkomen op papier en op de website.Voorstel is om aan de leden te vragen of ze de papieren versie willen blijven ontvangen.Saskia zal de verzending verzorgen. Tentoonstellingsagenda 's en dergelijke zullen meer in de website worden opgenomen, Jan Boes zal desgewenst de redactie van de tentoonstellingsagenda bijwerken. Henk van den Berg verzoekt om een recente ledenlijst met adressen enz.( actie bestuur) Dank voor de redactie, ook voor dit verslag.


7.Financiële verantwoording Zie inlegblad voor de leden in ‘Aardewerk’ van maart 2011. Penningmeester Jan Werschkull gaf een toelichting op de cijfers. -Het jaar 2010 is afgesloten met een exploitatieoverschot van €508,72 -Eind 2010 was er €2557,78 te besteden -Voorgesteld wordt om op de begroting 2011 een bedrag van € 580 op te nemen voor onkosten van het bestuur voor PR (autokosten, vergaderingen, b.v.veiligheidscursus). Het bestuur zal nog declaratiegrenzen opstellen voor onder andere een km-vergoeding. -De financiële positie van AWN-Flevoland is redelijk oké. -De kosten voor “Ongeland” zullen wat later worden gemaakt dan oorspronkelijk was voorzien en worden nu ook lager geraamd. De kascontrolecommissie heeft bij monde van Henk van den Berg zijn fiat gegeven aan de jaarstukken en déchargeert de penningmeester. Dank aan de kascontrolecommissie, Saskia Thijsse en Henk van den Berg! -In de begroting voor 2011 zit nog een onzekerheid, omdat de Provincie de goedkeuring van de gevraagde subsidie in beraad houdt tot 1 juli 2011. Dit in verband met finalisatie van de Collegevorming. -Wil Gordijn vraagt om nieuw aangeschafte boeken te melden in ‘Aardewerk’ en op de website. De hele boekenlijst zal op de website worden gezet (actie bestuur). -Nieuwe kascommissie: Saskia Thijsse opnieuw, Wil Gordijn geeft zich op. Hiermee is de vergadering het eens. 8.Rooster van aftreden Zoals vermeld in ‘Aardewerk’ blz. 12 wordt aangenomen. 9.Activiteiten in 2011 en subsidieaanvraag 2011 -Veldverkenningen: er waren er al zes in het voorjaar -Cursus scheepshout tekenen: er wordt gepoogd dit van de grond te krijgen -Meewerken met IFMAF: waarschijnlijk wordt een wrak bij Lelystad onderzocht. -Jan Boes meldt dat er grootse plannen zijn om in 2012 een Archeologie-weekend te organiseren in Flevoland /Lelystad met thema ‘Maritieme Archeologie’. Trekker is het NLE, ook ADC en RCE. Ook van AWN zal een grote inbreng worden verwacht. Het wordt een groot evenement met een breed publiek! Genoemde punten: Batavia, Kogge's in Lelystad-haven, RCE, Lelystad opgraving, Swifterbantpeddelblad, wellicht ook inbreng van Almere. -28 augustus is de Archeologiedag in Almere. Thema: duurzaamheid. De AWN-Flevoland zal meedoen. Mw. A.M. Pothaar zal ons informeren. -In Almere-haven worden 3 grote steentijdvindplaatsen in de wijk “De Laren” ingepast, met participatie van de bewoners. Almere zoekt nog een Opgravingslicentie. Als het lukt, is AWN welkom. -11 mei zal er een “Koggefeest” in de Kruidenwijk van Almere worden gehouden.Wellicht stukje voor “Aardewerk”? -De Afdeling Archeologie van Almere telt 8 mensen. -Er bloeit een samenwerking op tussen AWN, Vrienden van Schokland, Bob Beerenhout. -Franka, een discipel/studente van Bob Berenhout zal een workshop in NLE komen geven. - De Subsidieaanvraag 2011 aan de Provincie Flevoland is € 5400, grotendeels (voor €4600) voor “Ongeland” bestemd, ca. € 450 voor AWN-educatie en hosting van de AWN website. 10.Rondvraag -Dick Velthuizen stelt voor om een transportabele vitrine voor AWN-Flevoland te verwerven, wellicht is dat subsidiabel. -”Ongeland” wil nog een veldverkenning doen met een metaaldetector.


-Wil Gordijn denkt dat een nieuwe vitrine ook kan worden uitgeleend, bijvoorbeeld aan bibliotheken. -Saskia Thijsse begrijpt dat de landelijke AWN-website volop wordt ontwikkeld, terwijl AWNFlevoland gewoon doorgaat met de eigen site. Dit klopt, reden is dat AWN-Flevoland meer ruimte nodig heeft dan AWN-Nederland kan bieden. -Jan Boes meldt nog dat het RCE bezig is om ligging/informatie van scheepswrakken in de IJsselmeerpolders op Smartfone te implementeren. -Jan Werschkull meldt dat hij in Dronten een Swifterbanttentoonstelling maakte, die nu in de bibliotheek van Emmeloord staat. Onder andere worden graankorreltjes van het Provinciaal Depot van Bodemvondsten getoond. 11.Sluiting Om 15 uur was de vergadering afgelopen.

Veldwerkverslag 2011. Ellen van Galen Last en Dick Velthuizen Verkenning Golfresidentie Dronten 04-03-2011. Deelnemers: AnneGret Meijboom en Harry van Betuw. Aanleiding was het uitgevoerde graafwerk voor verbreding van de waterpartij rond de Golfresidentie. Ter plaatse ligt het pleistocene zand vrijwel direct onder het maaiveld. De oever is afgezocht met als enig resultaat wat houtskoolbrokjes zonder verdere vondsten. Verkenning kavels M51/52/53 aan de Garnaalweg bij Dronten. 12-03-2011. Deelnemers: Ton Romein,Wil Gordijn, Archie Ermans, Rob Woering, Kees Groothoff, familie Meijboom, Tineke Heise, Dick Velthuizen. Aanleiding: de kavels zijn meer dan 10 jaar geleden bezocht. De vraag was of er nog archeologische resten te vinden zouden zijn. De oogst was bijzonder mager. Slechts een vuursteen klingfragmentje en een enkel scherfje zeventiende eeuws aardewerk waren het resultaat. Verder een zakvol recent afval, voornamelijk plastic, oude spijkers en andere rommel werd verzameld. De kavels bleken bemest te zijn met GFT kompost!


De oogst van 12-03-2011.

Verkenning E170 Noordoostpolder. 26-03-2011. Deelnemers: Ellen van Galen Last, Kees Groothoff, Ton Romein, Harry van Betuw, Rob Woering, Wil Gordijn, familie Meijboom, Dick Velthuizen. In het kader van de jaarlijkse verkenning is ook ditmaal het 2500 m2 vak afgezocht. Resultaat: veel vuursteen. Onder andere een groot kling fragment, schrabber, meerdere spitsen en buiten het vak een prachtig halffabrikaat driehoekspits.

Driehoekspits E170


Verkenning 02-04-2011 kavel Z48 Alikruikweg Dronten. Deelnemers: Ellen van Galen Last, Kees Groothoff, Wil Gordijn, Archie Ermans, familie Meijboom, Bert Wise, Dick Velthuizen. Aanleiding: in het verleden zijn op het bedrijf twee bronzen halssieraden uit de IJzertijd gevonden. De verkenning had tot doel om de kavel af te zoeken naar archeologische resten die mogelijk in verband gebracht kunnen worden met de sieraden. Bij de verkenning is gebruik gemaakt van metaal detectoren. Op een visloodje en een fragment van een zaagblad na werden geen noemenswaardige vondsten gedaan op het onderzochte deel van de kavel.

Verkenning 02-04-2011.

Verkenning 17-12-2011 De Laakseslenk gemeente Zeewolde. Deelnemers: Ellen van Galen Last, Jan Boes, Archie Ermans, familie Meijboom, Harry van Betuw, Dick Velthuizen. Aanleiding: De Laakseslenk is een recent aangelegde waterpartij in het Hulkestijnsebos. Op het terrein zijn eerder archeologische resten opgegraven, daterend uit het Neolithicum en vroege Middeleeuwen. Tijdens de verkenning is een groot deel van de oever van de waterpartij afgelopen waarbij meerdere vondsten zijn verzameld, onder andere vuursteen, bewerkt natuursteen, verbrand bot, Pingsdorf aardewerkscherven, baksteen, geglazuurd rood bakkend aardewerk en een aantal onverbrande botten. Van de verkenning is een AWN rapport gemaakt.


Verkenning Laakseslenk.

Verslag van promotie en educatie/deskundigheidsbevordering Astrid Doppert Het project “Ongeland” is op 17 oktober 2009 van start gegaan. Overzicht van de aktiviteiten in 2011: - Op zondag 27 maart 2011 is de eerste lezing georganiseerd, gehouden in het Nieuw Land te Lelystad - Op 29 april 2011 is de eerste ‘crash’-paal onthuld. In december 2011 zijn de overige vijftien ‘crash’-palen geplaatst. - In een te publiceren boek zullen zeventien vliegtuigwrakken worden beschreven. De projectgroep heeft kennis gemaakt met de redacteur die een en ander zal begeleiden. - Leerlingen van de basisschool ‘De Branding’ hebben twee personen geïnterviewd. Dit interview is te beluisteren op ‘Flevolands Geheugen’, een website van het Nieuw Land Erfgoedcentrum. - Een lid van ‘Geschiedschrijving Dronten’ heeft een interview afgenomen van een getuige die een vliegtuig zag neerstorten en de bemanning hiervan meegenomen zag worden door Duitse soldaten. Het eerste jaarverslag van het project “Ongeland” verschijnt in 2012.


Verslag Aardewerk 2011 Henk van den Berg, Saskia M.S.C. Thijsse Uitgave Aardewerk In 2011 is Aardewerk drie keer zowel in papieren als digitale vorm verschenen. Voor de december uitgave was weinig kopij beschikbaar. Deze is daarom met het eerste nummer van 2012 gecombineerd. De inhoud van Aardewerk geeft een goede afspiegeling van de werkzaamheden die onze leden het jaar door verrichten. Uiteraard is de redactie blij met elk AWN Flevoland lid dat zijn of haar ervaringen en ideeën, opgedaan tijdens opgravingen, veldverkenningen en andere evenementen – samenhangend met archeologie – op papier wil zetten, al dan niet met een foto erbij, zodat Aardewerk een leuk, boeiend en informatief blad is en blijft. Kosten van Aardewerk voor 2011 zijn totaal euro 0. Het was mogelijk om de aanschaf van het benodigde materiaal tot 2012 uit te stellen. De kosten voor omslag en binnenpapier ten behoeve van de 2012 en 2013 nummers zullen circa euro 100,00 bedragen. Redactieleden Momenteel zijn er 2 redactieleden, Henk van den Berg en Saskia Thijsse. Om ervoor te zorgen dat het verschijnen van Aardewerk niet afhangt van twee personen, is aanvulling van de redactie gewenst. Nieuwe mensen brengen nieuwe ideeën mee en dat kan de kwaliteit van Aardewerk alleen maar ten goede komen.

Rooster van aftreden Bijgewerkt tot april 2012 Elke bestuurslid neemt zitting in het bestuur voor in principe vier jaar. Na deze vier jaar kan hij/zij zijn/haar zetel ter beschikking stellen of aangeven bereid te zijn om zijn/haar activiteiten voor nogmaals vier jaar te willen voorzetten. In overleg kan van de voornoemde perioden worden afgeweken.

Naam

April 2012

April 2013

Jan Boes (voorzitter)

Ellen van Galen-Last (bestuurslid en veldcoördinator)

Jan Werschkull (penningmeester)

Cees Groothoff (algemeen bestuurslid)

April 2014

April 2015

X

X*

X

X


*Dit jaar legt Ellen van Galen-Last haar functie als bestuurslid/veldcoördinator neer omdat zij dit niet meer met haar eigen werkzaamheden kan combineren. Het bestuur vindt het heel erg jammer dat ze deze beslissing heeft moeten nemen maar heeft er alle begrip voor. Ellen heeft al heel veel voor de afdeling gedaan en daar zijn we haar uiteraard heel dankbaar voor. Jan Werschkull stelt zich herkiesbaar voor de functie van penningmeester. Wim Boxsem heeft zich als kandidaat bestuurslid opgegeven. Verder zijn we nog op zoek naar bestuursleden voor de functies van respectievelijk Secretaris, Veldcoördinator (M/V), Promotie en educatie/deskundigheidsbevordering alsmede Algemeen Bestuurslid. (Tegen-) Kandidaten kunnen zich liefst minimaal één dag voor de ALV opgeven bij de voorzitter.

Vakatures M/V bij AWN Flevoland. Een enthousiast bestuursteam zoekt de assistentie van en uit haar ledenbestand voor het vervullen van de onderstaande functies: - Algemeen Bestuurslid - Secretaris - Veldcoördinator - Promotie en educatie/deskundigheidsbevordering Ervaring in bestuursfuncties is niet vereist; kandidaten worden begeleid en langzaam voorbereid op een interessante, plezierige, afwisselende, dankbare, leerzame en voldoening schenkende verenigingscarriëre. Indien gewenst kan een eventuele kandidaat een tijd ‘meelopen’ om inzicht te krijgen in het reilen en zeilen van een verenigingsbestuur. Geïnteresseerd? Neem kontakt op met de voorzitter Jan Boes. Tel.: 0527-699113, e-mail: [email protected]


De Pijpenkoppen Geert van Zonneveld Wij, van het vrijdagploegje van AWN-Flevoland, zijn de voorbereidingsfase van het maken van een catalogus van de circa 1500 pijpenkoppen die in een ladenkast op het Nieuw Land Erfgoedcentrum aanwezig zijn voorbij en begonnen met de inventarisatie die traag doch gestaag voortgang vindt. De bewaarde pijpenkopjes, voorlopig van alleen de eerste lade, zijn nu opgemeten en op bijzonderheden onderzocht. Er zijn in totaal tien lades! Met behulp van de vorm en afmetingen en soms een hielmerk (afb. 2) is aan de hand van een grafiek uit de literatuur (ref. 1) dan de datum van fabricage te bepalen. Ook proberen we de fabricatieplaats te achterhalen. Tot ons geluk en plezier (want er zijn heel mooie bij) gebruikten de fabrikanten stempeltjes die uniek zijn en in de literatuur zijn verzameld (ref. 2). Dat geeft ons soms veel informatie. Verrassingen zijn niet uitgesloten. Door de deskundigheid van computermedewerker Wim van Boxem hebben we nu een grafische voorstelling van de reeds verwerkte vondsten (afb. 1), die grotendeels afkomstig zijn van de oostkant van Schokland. Waarin die van 1750 (en enkele decennia ervoor en erna) ons voor raadselen plaatst! Waarom ontstaat dan ineens een enorme toename in aantal ? Hebben we een bepaald aantal verkeerd geïnterpreteerd? Iets wat we liever niet aannemen! Waren de vissers ineens welvarend omdat de visserij lucratief werd? Waren er daardoor ook meer vissers? Werd de tabak ineens heel goedkoop? Kwam de vrachtvaart aldaar tot ontwikkeling? Was er een depot van afvalmateriaal aldaar? Dat zou allemaal kunnen. Heeft er nog iemand een idee dat ons verder kan helpen? Het vraagt in elk geval om een antwoord. Het blijft een intrigerende materie waarin vooral de datering een rol speelt. Wie rookte dat pijpje dat we op 1590 dateerden? Hetzelfde geldt bijvoorbeeld voor een zeer doorgerookt exemplaar uit 1600. We zoeken door. Literatuur: ref. 1: Friederich, F.H.W., 1975: Pijpelogie. AWN-Monografie no. 2. ref. 2: Duco, D.H., 1982: Merken van Goudse pijpenmakers 1660-1940. Uitgeversmaatschappij De Tijdstroom, Lochem/Popeninze.


Afb. 1. Grafiek van tot nu toe onderzochte pijpenkoppen, afkomstig uit één lade.

' Afb. 2. Fabrikantenmerk. Foto: Dick Velthuizen


Overzicht studiedagen, excursies, workshops georganiseerd door de Landelijke AWN Commissie Deskundigheidsbevordering tot en met oktober 2012. De dagen richten zich op het gebied van restauratie, materiaalkennis en bouwhistorie. Meer informatie alsmede aanmelden bij Kees Daleboudt, email: [email protected]. 2 en 3 juni 2012

15 oktober 2012

Weekeinde van de Archeologie – Nijmegen Kops Plateau: Cursus landmeten en speedworkshops Studiedag Botten en Zaden

In 2013 zullen de volgende punten aan de orde komen: Bouwhistorie in Zutphen, Algemene Hanteringsdag en Studiedag Aardewerk en Glas.

DVD “De weerspiegeling van een ver verleden” “De weerspiegeling van een ver verleden” is een film op DVD, die een uitleg geeft over de prehistorie zoals die geweest is in de Flevopolders, over de prehistorische bewoners en hun leefomgeving, hun huizen, dieren, voedsel(bereiding) en nog veel meer. De spreekster (Astrid Doppert) vertelt het verhaal op een ook voor kinderen aangepaste wijze die duidelijk maar heel beeldend en boeiend het leven in de Steentijd en Bronstijd laat zien. De DVD is nu te verkrijgen tegen de lage prijs van Euro 3.-. Op vrijdag af te halen in de werkruimte van AWN Flevoland in het Nieuw Land te Lelystad. Op verzoek kan de DVD ook worden toegestuurd tegen betaling van de verzendkosten.


Mooie aanwinst voor de archeologische collectie. Dick E.P. Velthuizen In oktober 2011 meldde een mevrouw uit Nieuwegein zich bij de receptie van Nieuw Land met, zoals zij het zelf noemde, “een beetje rare vraag”. Zij was in het bezit van een prehistorische bijl, gemaakt van hoorn. Vijfenwintig jaar geleden gevonden in Oostelijk Flevoland tijdens aardappels sorteren op het bedrijf van haar vader. Haar vraag ging verder: “de bijl is in mijn bezit maar eerlijk gezegd doe ik er niks mee en vind ik het eigenlijk zonde dat deze bijl bij mij in de kast ligt. Ik vroeg me af of ik uw museum hiermee een plezier kon doen”! Bij de vraag waren twee foto’s van de bijl gevoegd . En ja zeker was de bijl welkom in het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten. Na wat heen en weer mailen is de bijl in een pakketje opgestuurd naar Nieuw Land. De bijl is vervaardigd uit een doorboord stuk gewei van een Eland en is vrijwel compleet en bovendien in goede staat. Een speurtocht in de collectie op zoek naar informatie over vondsten uit de omgeving van de vindplaats leverde een verassing op. In 1960 bleek in de omgeving een vrijwel identiek exemplaar te zijn gevonden. De ouderdom van de bijl is nog niet bekend maar vermoedelijk dateert de bijl uit de vroege/midden Bronstijd (2000-1100 vChr.). De bedoeling is om de bijl te laten dateren door middel van de koolstofdatering (C14).

Eland gewei bijl. Foto: Dick Velthuizen


Eland gewei hak – zij aanzicht. Foto: Dick Velthuizen

Zuiderzeedag Almere 2011 Op 19 oktober 2011 is een dag georganiseerd om te vieren dat elf van de tot nu toe 27 gevonden Almeerse scheepswrakken in de gemeente Almere tot rijksmonument zijn verklaard. Deze scheepswrakken zijn nergens fysiek te zien, zij liggen ingekuild daar waar ze gevonden zijn. Nabij de locatie "Het Klokhuis" ligt een van deze scheepswrakken ‘De Slagzij’. Dit is een klein vrachtschip van circa 14,5 bij 4,25 meter breed, vermoedelijk uit de 16e of 17e eeuw. Het is onder slagzij gezonken, vandaar ook de naam, de bakboordzijde ontbreekt. Bij het schip staat een scheepswrakpaaltje.AWN Flevoland was aanwezig met onze stand om het publiek informatie te geven over onze vereniging en archeologie in het algemeen en die van de IJsselmeerpolders in het bijzonder.

AWN Flevoland stand


En de winnaar is ............................ Archeoloog uit Flevoland wint de titel: beste veldarcheoloog van Nederland! In november 2011 heeft Dick Velthuizen, werkzaam bij het provinciaal depot voor bodemvondsten van de provincie Flevoland, een nominatie in de wacht gesleept voor de prestigieuze Grote Prijs der Nederlandse Veldarcheologie (GPNV) 2011. Deze belangrijke nationale Prijs wordt jaarlijks uitgereikt aan een veldarcheoloog, amateurarcheoloog, grondwerker of kraanmachinist met een bijzondere verdienste voor de Nederlandse veldarcheologie. De winnaar wordt altijd bekend gemaakt tijdens de Reuvensdagen, het jaarlijkse landelijke congres voor archeologie van Erfgoed Nederland. Dick Velthuizen is al jarenlang werkzaam voor het Nieuw Land Erfgoedcentrum in Lelystad, waar hij verantwoordelijk is voor het beheer van het depot voor archeologische vondsten van de provincie Flevoland. Daarnaast is hij zeer actief in de Flevolandse afdeling van de Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland. Hij was betrokken bij talloze archeologische opgravingen, waaronder die van de oudste akker van Nederland bij Swifterbant. Verder is hij bekend van allerlei activiteiten om de archeologie van Flevoland zoveel mogelijk voor het voetlicht te brengen, zoals zijn wekelijkse praatje op zaterdag bij Omroep Flevoland, zijn archeologisch spreekuur, diverse televisieoptredens en medewerking aan tentoonstellingen. Dick Velthuizen kent de Flevolandse bodem als geen ander. Hij wordt door velen gezien als het gezicht van de archeologie in Flevoland, waar hij zich al 25 jaar met hart en ziel voor inzet. Zijn nominatie voor de Grote Prijs der Nederlandse Veldarcheologie kwam dan ook niet echt als een verrassing. De Grote Prijs der Nederlandse Veldarcheologie is een initiatief van adviesbureau Hazenberg Archeologie. De Prijs bestaat uit een wisselbeker, champagne, een oorkonde en een actiefoto van de winnaar. De jury van de GPNV had vier kandidaten geselecteerd uit alle binnengekomen aanmeldingen. Deze genomineerden voor de GPNV 2011 waren, in alfabetische volgorde: Jasper de Bruin, docent provinciaal-Romeinse archeologie Universiteit Leiden Henk Hiddink, senior archeoloog ACVU-HBS (Archeologisch Centrum van de Vrije Universiteit, Hendrik Brunsting Stichting) Dick Velthuizen, beheerder van het provinciaal depot voor bodemvondsten Nieuw Land Erfgoedcentrum van de provincie Flevoland Evert Ulrich, veldwerkcoördinator Archeologische Club Oldenzaal en de afdeling Twente van de Archeologische Werkgemeenschap voor Nederland AWN Flevoland heeft Dick later op de dag van harte gefeliciteerd met zijn welverdiende prijs. De felicitatie werd vergezeld van een fles heerlijke ouzo om de eerste verrassingsschok te kunnen opvangen.

Dick Velthuizen vooraan links met beker en bloemen. Foto: Marjolein Becht


Dick Velthuizen in de werkruimte van het Nieuw Land. Foto: Saskia M.S.C. Thijsse

Oorkonde van de GPdNV 2011 Foto: Saskia M.S.C. Thijsse


Pleistocene botten, zeesterren, Urkse gastvrijheid op 12 november 2011 Saskia M.S.C. Thijsse Een klein gezelschap van de AWN Flevoland heeft op 12 november 2011 een bezoek gebracht aan de bottenverzameling van Albert Hoekman op Urk. De botten zijn uit de Noordzee opgevist en door Albert opgekocht van de vissers. Een leerzame en leuke dag. Onze gastheer was vol enthousiasme, sterke verhalen en veel informatie. Wat een vakkennis heeft Albert. Voor herhaling vatbaar! Het was fascinerend om enorme mammoetschedels te zien liggen. Met ernaast botten waarop een verzameling aan zeeplanten, pokken, krabbetjes, kwalletjes en ander zeeleven zat. Maar ook vele andere land- en zee(zoog)dieren waren in botvorm aanwezig. Na afloop van de verzamelruimte is er uiteraard een visje verorberd in een door de plaatselijke bevolking ‘platgelopen’ vis-snackbar. Onderstaand een kleine foto impressie.

Uitleg van onze gastheer Albert Hoekman (rechts)


Kratten vol botten, kiezen, tanden e.d.

Mammoet, voorzien van kwal, schelp en zeester.


Jaarringen van een mammoet slagtand

Alle foto’s: Saskia M.S.C. Thijsse


Workshop visresten herkennen. Saskia M.S.C. Thijsse Op zaterdag 10 december is er in het Archeologisch depot van het Nieuw Land Erfgoedcentrum in Lelystad een Workshop gehouden door Bob Beerenhout, Archeo-ichthyoloog, verbonden aan onder andere de Universiteit van Amsterdam, die ging over visresten die bij opgravingen gevonden kunnen worden. Ook hebben hij en Franka Kerklaan, Batchelor studente aan de Universiteit Leiden, elk een status overzicht gegeven van visresten die gevonden zijn bij Emmeloord op J97 waar zij onderzoek aan hebben gedaan.

Franka Kerklaan (links) tijdens de power point presentatie. Foto: Saskia M.S.C. Thijsse

Franka gaf ons met behulp van een power point presentatie de volgende informatie. De visresten van kavel J97 te Emmeloord, gemeente Noordoostpolder, dateren uit het Neolithicum tot en met de Bronstijd. Zeventig procent van de resten zijn reeds onderzocht; dertig procent wordt nog nader bekeken. Op J97 zijn 10 of 11 visweren aangetroffen, 44 fuiken en een benen vishaak. De visweren zijn dendrologisch gedateerd op 3000 tot 4000 jaar ouderdom. De weren zijn voornamelijk voor de vangst van trekvissen; vervaardigd van vlechtwerk met soms rietbundels erin verwerkt. De fuiken zijn allemaal vervaardigd van gevlochten tenen inclusief een keel; het gebruik van een keel in de fuik geeft aan dat het water geen sterke stroming had. Groot formaat vissen kunnen ook gevangen zijn door middel van speren, harpoen en/of vorken. De (resten van de) volgende soorten zijn tot nu toe aangetroffen: baars, grote marene, blei, brasem en snoek (allen zoetwater vissen) alsmede meerval, paling, dunlip harder, diklipharder en platvis (allen zoutwater vissen). De resten zijn benoemd met behulp van de vergelijkingscollectie van het AAC, Amsterdams Archeologisch vergelijkingscollectie. Totaal zijn tot nu toe 159 visresten aangetroffen met een minimum aantal van 85 stuks vissen.


Waaronder: - Paling met een gemiddelde lengte van 35 cm (mannetjes) en 70 cm (vrouwtjes). In de periode van augustus tot november is de paringsperiode op zee. - Brasem met een gewicht van 7,8 tot 1449 gram. De gemiddelde vangst is 4-5 jaar oud met een lengte van 25 cm en 180 gram gewicht. - Witvis (cypriniden) bestaande uit brasem, rietvoorn en blei, met een gemiddelde lengte van 20-25 cm (volwassen exemplaren). De vangst variëert van 10 tot 50 cm lengte. - Meerval van 54 tot en met 163,5 cm lengte. De grootste exemplaren van 150-170 cm lengte zijn het meest gevangen. - Snoek van 30 tot 100 cm. Tot nu toe zijn er totaal 14 stuks gevonden. - Baars ; de meeste zijn 23-26 cm, circa 5 jaar oud van 160-230 gram. De tweede groep is 26-29 cm, circa 7 jaar oud en 230-360 gram. Vangst variëert van 20 to 39 cm lengte waarvan de laatste met een gewicht van 740-950 gram. - Grote morene, paaitijd februari/maart in de estuari; komt heden ten dage normaal alleen nog voor in diepe bergmeren. - Diklipharder, dit is een zomergast (om te kunnen paaien). - Platvis zoals schol en bot paait in de lente/vroege zomer. Verbrande resten zijn gevonden van paling, brasem, witvis, snoek en ‘onbekend’ dus niet te determineren. Dit kan erop duiden dat de mens de vis als voedsel heeft bereid. Botresten met witgekleurde calcinatie komt door verbranden in vuur. Wit/blauw bot wil zeggen dat de vis is gekookt in water. Men zou kunnen concluderen dat de mens van de lente tot en met de herfst op J97 aanwezig is geweest. Vervolgens gaf Bob Beerenhout uitvoerig uitleg over verschillen tussen zoet- en zoutwater vissen en trekvissen. Trekvissen zijn óf anadroom = vanuit zee naar zoetwater inland trekken om te paaien óf katadroom = vanuit zoet water als volwassen exemplaar naar zee trekken om te paaien. Zeevis heeft een skelet met porieën erin ten behoeve van vetopslag. Inlandse (zoetwater)vis heeft een gesloten skeletstruktuur Er kwamen weer tientallen doosjes tevoorschijn, geselecteerd per soort vis, waarin alle onderdelen van dat dier te zien waren. Hierna mocht elk van de deelnemers een zakje met visresten uitzoeken om deze – aan de hand van honderden! voorbeelden, gesorteerd op soort in doosjes – te gaan benoemen. En dat valt waarachtig niet mee. Al met al een leerzame dag, waaruit we opmaken dat er op het gebied van visresten nog ontiegelijk veel te leren valt.

Wat kan het zijn? Foto: Saskia M.S.C. Thijsse


Nieuwjaarsreceptie AWN Flevoland op 14 januari 2012 Het was weer gezellig en er werd heel wat afgepraat. Niet alleen over het afgelopen jaar maar vooral wat we in het nieuwe jaar mochten verwachten. Zou er nu één of zouden er twee grote opgravingen plaatsvinden? Wat gaat het weer de komende weken doen – zit een veldverkenning erin of wordt het modderbaggeren? Eén ding staat vast. Er is genoeg te doen in ons gebied. Er liggen nog zat dozen vol vondstenzakjes te wachten die uitgezocht kunnen worden. Het wordt een mooi jaar.

Foto’s: Jan Boes


Oproep Jan Boes Een oproep voor alle leden waarvan bij AWN Flevoland nog geen e-mail adres bekend is om dit email adres door te geven. Belangrijke informatie kan hiermee zo snel mogelijk bij alle leden terecht komen. Heeft u in de afgelopen maand(en) een nieuw email adres gekregen, geef dit dan ook door aan Jan Boes. Tel.: 0527-699113, e-mail: [email protected]

Tentoonstellingen / lezingen / symposia / wetenswaardigheden Saskia M.S.C. Thijsse Tentoonstellingen Ezinge in scherven en botten; de archeologische vondsten van Van Giffen onder de loupe februari tot 31 december 2012 in Museum Wierdenland te Ezinge Als onderdeel van het Odyssee-programma van NWO werd in 2011 het vondstmateriaal uit de beroemde opgraving van de wierde Ezinge in de provincie Groningen onderzocht. Deze opgravingen vonden plaats in de jaren 1920 en 1930 en werden uitgevoerd door prof. A.E. van Giffen. Een tentoonstelling rond de resultaten van dit project werd in februari 2012 geopend in Museum Wierdenland te Ezinge. Voor openingstijden van het museum: www.wierdenland.nl Informatie over het project: [email protected] Verbijsterend zout 29 april tot en met 8 juli in Kasteel Museum Wijchen Op Zondag 29 april opent wethouder Marcel Thijsen van de gemeente Wijchen officieel te tentoonstelling ‘Verbijsterend zout: handel in prehistorisch Bijsterhuizen (1000-500 v.Chr)’ te bezichtigen in het Kasteel Museum Wijchen. De tentoonstelling biedt het verhaal van de rol van zout in de regionale handel, kostbare objecten die geofferd worden, maar geeft ook een kijkje in het dagelijkse leven in de late Bronstijd en de vroege IJzertijd. De periode van de late Bronstijd (1100 – 800 v.Chr.) tot en met de vroege IJzertijd (800 – 500 v.Chr.) was bijzonder. De bevolking groeide, mensen besloten in kleinere huizen te gaan wonen en ze begroeven hun doden in urnenvelden. Er ontstond een klein verschil tussen arm en rijk en sommigen konden zout uit het kustgebied verhandelen en daardoor kostbare bronzen voorwerpen aanschaffen. Dankzij het archeologisch onderzoek dat in Bijsterhuizen in 2011 is verricht, is het nu mogelijk om het leven in de regio Wijchen-Nijmegen van 2.500 jaar geleden te schetsen. http://www.archeologiebijsterhuizen.nl Tuinen van de farao's 27 april t/m 2 september 2012 in het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden


Tuinen van de farao's brengt bloemen, planten, kruiden en bomen van de oude Egyptenaren naar Leiden. De tentoonstelling is ingericht als een siertuin met een centrale vissenvijver, net als de fraaie tuinen van oud-Egyptische paleizen, tempels en luxe woonhuizen. U ontdekt hoe mooi en gevarieerd de bloemen en planten in Egypte waren en waarvoor ze werden gebruikt. De tentoonstelling laat zien dat bloemen en planten een belangrijke rol speelden in het dagelijks leven van de oude Egyptenaren en in hun religie. Dat gebeurt aan de hand van meer dan tweehonderd voorwerpen, zoals afbeeldingen van Egyptische landschappen en tuinen op stenen reliëfs, amuletten en vaasjes van glas en faience in de vorm van lotusknoppen, papyrusbloemen, vruchten, kleurrijke sieraden en gedroogde bloemenkransen uit het graf van farao Ramses II. Bijzonder zijn de gedroogde bloemen, vruchten en planten die in het droge Egyptische klimaat drieduizend jaar bewaard zijn gebleven. Een keur aan gewassen floreerde in de tuinen, bloemkwekerijen, akkers, moestuinen, boomgaarden en wijngaarden op de vruchtbare strook land aan de oevers van de Nijl. De elite liet siertuinen aanleggen, waar men genoot van de schaduw van de bomen. Deze tuinen stonden vol met kleurige bloembedden met korenbloemen, papavers en kamille. In de vijvers geurden de blauwe lotussen. De opbrengst van Egyptische land- en tuinbouw werd niet alleen gebruikt voor consumptie, maar ook om aan goden en overledenen te schenken. Aan de meeste gewassen schreven de oude Egyptenaren medicinale en goddelijke krachten toe. De lotus bijvoorbeeld, gold bij uitstek als symbool van nieuw leven. De wilde vijgenboom was de woonplaats van de hemelgodin. Ook voor het leven na de dood waren bloemen en planten belangrijk. In het ideale geval had het graf een eigen tuin, of waren de wanden met tuinvoorstellingen beschilderd. Lezingen DE 12 PROVINCIËN LEZINGEN Locatie: Rijksmuseum van Oudheden, Rapenburg 28, Leiden Tijd: 15.00 – 17.00 uur Een nieuwe lezingenreeks over Nederlandse archeologie in het Rijksmuseum van Oudheden. Het Rijksmuseum van Oudheden en Hazenberg Archeologie brengen vanaf januari 2012 de archeologie van de provincies samen in De 12 Provinciën Lezingen. Eens in de twee maanden staat het museum in het teken van de archeologie van een van de provincies. De lezingen op de vrijdagmiddag behandelen de meest uiteenlopende onderwerpen van de archeologie: oude vondsten en actuele ontdekkingen, vraagstukken, archeologische parken en regionale geschiedenis. De eerste reeks (2012 – 2013) geeft bovendien een compleet beeld van de archeologische infrastructuur van elke provincie: de musea, de bedrijven, de amateurverenigingen en de archeologische bezienswaardigheden. 25 mei Friesland 28 september Zuid-Holland 26 oktober Limburg 30 november Drenthe *data onder voorbehoud Kosten: € 5 per middag (inclusief consumptie) Aanmelden kan via [email protected] Wetenswaardigheden Promotie Theo ten Anscher op 25 januari 2012. Op woensdag 25 januari is Theo ten Anscher, senior beleidsadviseur bij RAAP Archeologisch Adviesbureau, gepromoveerd aan de Universiteit van Amsterdam op zijn proefschrift ‘Leven met de Vecht. Schokland-P14 en de Noordoostpolder in het Neolithicum en de Bronstijd’. Nieuwe RAM publicatie archeologisch veldwerk verschenen Optimale strategieën voor het opsporen van Steentijdvindplaatsen met behulp van booronderzoek. Op de websites van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) en SIKB kunt u de nieuwe RAM 197 publicatie downloaden ‘Optimale strategieën voor het opsporen van Steentijdvindplaatsen met behulp van booronderzoek’. Deze publicatie is onderdeel van het SIKB project om te komen tot een leidraad voor het integraal benaderen van archeologisch vooronderzoek.


Doel van de toekomstige leidraad is de effectiviteit en betrouwbaarheid van archeologische methoden en technieken bij inventariserend veldonderzoek te vergroten. In dit rapport worden de resultaten gepresenteerd van een onderzoek naar het prospectie-kenmerken van Steentijdvindplaatsen in Nederland en Vlaanderen. De aanleiding voor dit onderzoek werd gevormd door de wens van SIKB/CCvD om verder te gaan met het beter integreren en onderbouwen van de bestaande methodieken op het gebied van archeologisch inventariserend veldonderzoek. De nu beschikbare leidraden voor karterend booronderzoek (Tol e.a. 2006) en proefsleuvenonderzoek (Borsboom/Verhagen 2009) dienen uiteindelijk, samen met nieuw te ontwikkelen kennis, gebundeld te worden in een integrale KNA-leidraad inventariserend veldonderzoek. Op basis van deze leidraad kan dan altijd de beste onderzoeksmethode worden ingezet voor het opsporen en waarderen van archeologische vindplaatsen. Onderdeel van dit traject vormt een verdieping van de kennis over de prospectiekenmerken van archeologische vindplaatsen. Het realiseren van deze verdieping is tevens een doelstelling van het project Prospectie Archeologie van de RCE. Dit project maakt deel uit van het Kennisprogramma ‘Wat is Erfgoed’ dat door de RCE in maart 2010 is gestart. In het nu gepubliceerde onderzoek stond het verzamelen van gegevens over de prospectiekenmerken van Steentijdvindplaatsen centraal. Deze categorie vindplaatsen geniet zowel vanuit beleidsoogpunt als vanuit wetenschappelijk oogpunt op dit moment hoge prioriteit. Een belangrijke reden hiervoor is dat Steentijdvindplaatsen vaak klein van omvang zijn en/of uit een dunne spreiding van (vuur)stenen artefacten bestaan, waardoor ze in de fase van inventariserend veldonderzoek vaak niet, en vooral indien artefacten zich niet aan de oppervlakte manifesteren, worden opgemerkt. Daarom is het van groot belang dat Steentijdvindplaatsen in de toekomst efficiënter worden opgespoord (en gewaardeerd). Daarvoor is het essentieel dat er betere kengetallen beschikbaar komen over de prospectiekenmerken van deze categorie van vindplaatsen. Links naar de locaties waar u het rapport kunt downloaden: http://www.sikb.nl/pagina.asp?id=183 http://www.cultureelerfgoed.nl/sites/default/files/u6/RAM%20197%20Optimale%20strategie%C3% ABn.pdf Nieuwe stichting voor organisatie Reuvensdagen In februari 2012 is de Stichting Reuvens officieel opgericht. De belangrijkste taak van de stichting is de organisatie van de Reuvensdagen. Dit landelijke archeologie congres werd tot vorig jaar georganiseerd door Erfgoed Nederland. Nu Erfgoed Nederland niet meer bestaat, neemt de Stichting Reuvens de organisatie van de Reuvensdagen over. Het stichtingsbestuur bestaat uit vertegenwoordigers van verschillend archeologische organisaties. Het voorzitterschap wordt gedeeld door Masja Parlevliet (namens het Convent van Gemeentelijk Archeologen) en Tom Hazenberg (namens de Vereniging van Ondernemers in de Archeologie). De overige bestuursleden zijn Suzanne van der A (Nederlandse Vereniging van Archeologen), Marjolein van den Dries (Stichting Archeologie en Publiek), Henk van der Velde (Nederlandse Vereniging Van Opgravingsbedrijven) en Wim Weijland (Stichting Rijksmuseum van Oudheden). Het bestuur wordt ondersteund door Caroline Leeflang. De Reuvensdagen vormen het nationaal archeologisch congres waar archeologen uit Nederland en Vlaanderen elkaar ontmoeten. De Reuvensdagen worden dit jaar voor de 42e keer georganiseerd. De Stichting Reuvens streeft ernaar dit jaarlijks congres met nieuw elan te brengen. Het congres en nu ook de stichting zijn genoemd naar Caspar Reuvens (Leiden, 1793-1835) de eerste hoogleraar archeologie ter wereld. Meer informatie en ontwikkelingen over de Reuvensdagen op de website: www.reuvens.nl of via Twitter: @reuvensdagen. Archeologen vinden steentijdbewoning op bodem Yangtzehaven Op de plek waar nu de Rotterdamse Yangtzehaven ligt, hebben in de midden-steentijd mensen geleefd. Op 20 meter diepte zijn in de zeebodem bij uniek archeologisch onderzoek onder water sporen aangetroffen van bot, vuursteen en houtskool uit omstreeks 7000 voor Christus. Die vondsten vormen het allereerste wetenschappelijk bewijs dat op deze plek in de vroege en midden-steentijd mensen hebben gewoond. Juist over deze periode, het vroege en midden-mesolithicum, is zo westelijk in Nederland tot nu toe maar heel weinig bekend.


De opmerkelijke resultaten zijn in november 2011 bekend gemaakt door het Havenbedrijf Rotterdam en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. De Projectorganisatie Maasvlakte 2 van het Havenbedrijf is verantwoordelijk voor de uitbreiding van de haven met Maasvlakte 2. Het archeologisch onderzoek dat wordt uitgevoerd, is onderdeel van een reeks onderzoeken die vanwege de aanleg van Maasvlakte 2 worden uitgevoerd. Daarbij zijn onder andere Deltares, Bureau Oudheidkundig Onderzoek Rotterdam en het Archeologisch Dienstencentrum betrokken. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed begeleidt het onderzoek inhoudelijk en is toezichthouder. Waar nu de Noordzee en de haven van Rotterdam liggen, lag 9000 jaar geleden een rivierlandschap van de Rijn en de Maas. Door de rijke flora en fauna was dit een aantrekkelijk gebied voor jagers en verzamelaars. Uit de periode van de midden-steentijd weten we dat de jagers-verzamelaars in kleine groepen leefden, in familieverband van zo’n 10 personen. Ze trokken rond door het landschap waarbij rivierduinen geliefde pleisterplaatsen waren, veilig voor overstromingen van de rivieren. Het rivierduin waarop zij destijds leefden, ligt tegenwoordig op 20 meter diepte beneden NAP. Omdat de Yangtzehaven de toegangsvaarweg tot Maasvlakte 2 wordt, moet de haven worden verdiept. Een deel van het rivierduin verdwijnt daardoor. Daarom wordt nu deze unieke opgraving onder de waterspiegel gedaan. Dit onderzoek is gericht op het verzamelen van informatie over de vroege bewoning van het gebied. De aangetroffen botresten zijn vooralsnog kleine deeltjes (kleiner dan 1 cm) verbrand en onverbrand dierlijk bot. Het onverbrande bot toont de aanwezigheid aan van dieren op en in de omgeving van deze plek. Het verbrande bot is zodanig verbrand dat dit het gevolg is van menselijk handelen. Dit verbrande bot en het ook aangetroffen houtskool zijn indicaties voor bereiden van voedsel zoals het grillen van vlees. De vuursteenfragmenten en de minuscule afslagjes van vuursteen bewijzen dat ter plekke vuursteen is bewerkt om allerhande gebruiksvoorwerpen te maken, zoals pijlspitsen, messen en schrabbers om huiden schoon te maken. ‘Nergens ter wereld is eerder zulk onderzoek op zo’n uitzonderlijke diepte onder water verricht’, aldus Henk Weerts, senior onderzoeker Fysische Geologie en Paleogeografie bij de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Voordat met de opgraving werd begonnen, zijn de exacte plaatsen bepaald op basis van geologisch onderzoek en proefboringen. De gebieden waar nu gegraven wordt, hebben een grootte van circa 9 bij 16 meter. Vanaf pontons schrapen grijpers systematisch plakken grond van 2 bij 3 meter in laagjes van 20 cm van de zeebodem af. Aan land wordt de grond gezeefd en het residu uitgeplozen op sporen van mensen, dieren, planten en andere materialen. Het verwerken van de zeefresten zal enkele maanden in beslag nemen. Mogelijk worden er de komende tijd nog meer vondsten gedaan. Tot op heden zijn in west-Nederland maar heel weinig andere sporen uit de periode van het vroege en midden-mesolithicum (9000-7000 v. Chr.) aangetroffen. In de overige delen van het land is bewoning uit deze periode bekend, maar daar beperken de vondsten zich voornamelijk tot verspreide vuursteenresten. In de droge zandgronden in noord-, oost- en zuid-Nederland zijn geen organische resten, zoals bot, in de bodem bewaard gebleven. In de gunstige, natte omstandigheden op en rond de later door sediment begraven rivierduinen is dat wel het geval. Henk Weerts: ‘Voor de vermoedens en aanwijzingen die wetenschappers al lang hebben over het leefgebied van de mens in de middensteentijd in het uiterste westen van Nederland, is eindelijk bewijs geleverd’


maart 2012

Recommend Documents