M In. z UJ. Koninklijk Museum. z

� M 0 0 � z

Kostprijs van een abonnement

I

Een abonnement biedt 4 themanummers en 4x OKV-TENTO, met Museum· kaart. U kunt zich abonneren door star· ling van

In

24 Euro !zonder apbergbandl of 34 Euro !met opbergband) op rek. nr. 448-0007361·87 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Antwerpen. Vanuit Nederland: 25,5 Euro !zonder opbergbandl of 37,98 Euro !met opbergbandl uitsluitend op gironummer 1 35 . 20 van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Antwerpen.

UJ

�

Een abonnement kan elk moment ingaan.

UJ

0

Koninklijk Museum van het Leger en de Kriigsgeschiedenis

z <( <( ....J > z -

Vormgeving Rob Buytaert Annemie Vandezande

Coördinatie en eindre dactie Michel Peeters

3

Inleiding

8

Ontstaan en evolutie

Productie Peter Wouters

12

technologische collecties

van

de Abonnementendienst Kristien Van Mieghem

Afdeling Lucht- en Ruimtevaart

�

23 Artillerie en tanks

N

30

03/224.15.30 Druk en pre-press Drukkerij Die Keure, Brugge

-

41

111

De Marine De Educatieve

.

"

: .... diekeure�

Dienst

la � "'

z ::::) �

Copyright OKV

Niets uil deze uilgave mag war· den verveelvoudigd en/of open· boor gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook zonder voorgaande toestemming van de u i tgeve .

r

�

<( <(

ISSN 1 373-4873 2003/7892/06

co

z Bank

UJ

o._

0

ATA ATTA ATTATA AT

PaOVIKCIE ANTWERPEN

�"

Provincie Oost-Vlaanderen

� PROVINCIE

VLAAMS • BRABANT

g

wêS't-v1aan Door

mensen gedreven

KI a@

I I[J I Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

Inleiding Binnen enkele jaren viert het Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis ( KLM) zijn

Tijdens het interbellum bracht het museum dankzij de Frans-Belgische akkoorden uitwisselingen tot stand

honderdjarig bestaan. Het verhaal begon immers in 1910

met de landen die banden onderhielden met Frankrijk.

met een stand op de Wereldtentoonstelling in Brussel,

Zo is het KLM nu in het bezit van uitrustingen uit de

waar zo'n 900 voorwerpen de bezoekers een idee moesten geven van het Belgische militaire verleden. De verzameling

de ruimte in het Ter Kamerenbes-stilaan veel te klein

Baltische staten en landen uit het Verre Oosten. Omdat

vormde de kern van het "Legermuseum" dat in 1911 . werd ondergebracht in de vervallen lokalen van de

was geworden om er het moderne materieel in onder te

vroegere Militaire School in het Ter Kamerenbos.

prestigieuze Jubelpark met zijn monumentale triomfbogen.

Toen Duitsland de Eerste Wereldoorlog deed

brengen, verhuisde het museum definitief naar het meer

Met de bouw van het Jubelpark was begonnen in

losbarsten, had dat ook gevolgen voor het museum.

1879, in het kader van de evenementen rond vijftig jaar

Enerzijds kreeg het de nieuwe taak om het patriottisme

Belgische onafhankelijkheid. De site werd ontworpen

bij de bevolking aan te wakkeren en duidelijk te maken

door de architect Gédéon Bordiau. Toch liep de bouw

dat ons land zich achter de Geallieerden in de Grote

vertraging op omwille van financiële moeilijkl1eden en

Oorlog schaarde en anderzijds groeiden de verzamelingen

de sociale bewegingen die destijds de kop opstaken.

van het museum aan met de oorlogsbuit van de Belgen.

Het was dus wachten op het begin van de twintigste

Vanaf dan kwam er heel wat meer verscheidenheid in de

eeuw en Charles Girault, die het project overnam, voor

verzamelingen van het museum en kregen verschillende

er enige noemenswaardige vooruitgang werd geboekt.

wapens ( voor op het land, op het water en in de lucht)

Pas in 1909-1910 zag het Jubelpark er eindelijk uit zoals

afkomstig uit tal van oorlogvoerende Janden een plaatsje.

Koning Leopold II het altijd had gewild. De eerste jaren in het Jubelpark waren voor ons museum een grote successtory. Het kreeg zijn officiële erkenning, personeel en ook financiële steun. Stilaan breidde het museum zich uit. In 1970 werd de helft van de bebouwde oppervlakte van het Jubelpark in beslag genomen, toen men de zaal voor de springconcours ging gebruiken om er de vliegtuigenverzameling van het KLM in onder te brengen.

Historisch e -1, situatie In 2003

4

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 2003/2

Historisch e zaal, situatie ca. 1925

5

Duitse mariniers voor de noordelijke vleugel van het Museum tijdens de b ezetting van 1914-19 18. Een foutieve manipulatie van de fot o in het verleden leverde de stempel in spiegelbeeld op.

Niet lang na de Tweede Wereldoorlog werd de

de Middeleeuwen tot het begin van de negentiende

infrastructuur van het Museum gemoderniseerd en

eeuw. In de "historische" zaal wordt dan weer gegraven

ontstonden heel wat nieuwe afdelingen. Voor het eerst

in de ontstaansgeschiedenis van het Belgische Leger tot

nam het museum wetenschappers en geschiedkundigen in dienst die het museum meer uitstraling gaven.

1914. Deze zaal bezit een heel aparte stemming en dompelt de bezoeker onder in de sfeer van de musea

Dankzij de grote inspanningen die met relatief weinig

van weleer.

middelen werden geleverd, besloot de overheid in 1976 eindelijk het Koninklijk Museum van het Leger en de

Uiteraard komt de geschiedenis van de twintigste

Krijgsgeschiedenis te erkennen als wetenschappelijke

eeuw in ruime mate aan bod in de ruimte die voor het

instelling van de Belgische Staat.

publiek toegankelijk is. Zo vindt de bezoeker in de zaal, gewijd aan de Eerste Wereldoorlog, één van de grootste

Het museumpersoneel onderzoekt documenten of stukken uit verzamelingen over de geschiedenis van de

collecties ter wereld, met een paar unieke stukken. Bovendien is men erin geslaagd om hier de evolutie van

Belgische strijdkrachten en zorgt ervoor dat het publiek

de bewapeningstechnieken uit die tijd te illustreren en

er kennis mee kan maken. Dat gebeurt vooral via

tegelijk het geheel voor de steeds talrijkere bezoekers

tijdelijke tentoonstellingen, colloquia, congressen,

visueel aantrekkelijk te maken.

geleide bezoeken, animaties en publicaties. Ook de oorlogen die volgden op de Eerste Vandaag bestrijkt het museum een veel grotere

Wereldoorlog kregen hun plaats in de Bordiau Hal. Deze

oppervlakte dan de meeste andere instellingen die in het

hal is momenteel gesloten en wordt heringericht om er

hartje van een metropool zijn gelegen. Jaarlijks komen

binnenkort het "Europees Forum van Hedendaagse

bijna 250.000 bezoekers de circa 100.000 tentoongestelde

Conflicten" te organiseren. Dankzij een innovatief en

voorwerpen bekijken. Ze hebben ook toegang tot een

groots opgezet museaal project krijgt de bezoeker zo een

documentatiecentrum met zo'n 350.000 documenten,

overzicht van alle grote conflicten in de twintigste eeuw.

100.000 foto's, 20.000 affiches en duizenden kaarten. Wat de verzamelingen zelf betreft, geeft het museum in de diverse zalen een overzicht van meer dan 10 eeuwen militaire geschiedenis aan de hand van een chronologisch traject of een welbepaald thema. Hier is zeker de zaal van de "Wapens en Harnassen" het vermelden waard. Zoals de naam al aangeeft vindt men er een verzameling wapens en wapenuitrustingen van OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 2003/2

7

Ontstaan en evolutie van de technologische collecties Sinds enige tijd proberen musea het moderne

een voertuig ergens tentoon te stellen en vaak stellen we

technologische patrimonium van na de "Industriële

vast dat een museumstuk niet langer zomaar een tastbare

Revolutie" in stand te houden. Vooral sedert het einde

getuigenis is. Voortaan gaat het om "operationele

van de Tweede Wereldoorlog is, eerst in het Verenigd

instandhouding" waarbij men vaak een aanzienlijke

Koninkrijk, daarna in Noord-Amerika en op het

voorraad wisselstukken moet hebben voor de voertuigen

Europese continent, een collectief bewustzijn ontstaan

of vliegtuigen die verslijten door intensief gebruik of

over de noodzaak tot bescherming en conservatie van de

beschadigd geraken bij ongevallen. Ook deze materie is

tastbare getuigenissen van deze ommekeer. In Engeland

trendgevoelig, zoals de vele groeperingen die historische

ontstond zo bijna vijftig jaar geleden het begrip

en militaire evocaties brengen illustreren en die

"Industriële Archeologie".

ondertussen in de wereld wellicht beter vertegenwoordigd zijn dan verenigingen voor oldtimers. Militaire

Het Legermuseum volgde dat voorbeeld en begon in

voertuigen die kunnen worden uitgerust zoals ten tijde

1923 aan de uitwerking van zijn "technische zaal",

van de Tweede Wereldoorlog zijn bijvoorbeeld erg in

met een blik op de Belgische wapenindustrie uit de

trek bij liefhebbers van militaire rally's. Ze hebben

negentiende eeuw. Het werd dus ten dele een techniek

uiteraard een voorliefde voor Amerikaans materieel uit

en industriemuseum en schaarde zich daarmee achter de

de periode van de landing in Normandië en het

visie van het Musée d'armes van Luik. Dat werd uitge

Ardennenoffensief.

bouwd op basis van verzamelingen van wapenmodellen

Het Legermuseum is zich hiervan reeds een tiental

die het kreeg van de fabrikanten om de "knowhow" van

jaren bewust en hoewel er sinds drie jaar wordt

de Luikse wapenindustrie te tonen aan Belgische en

nagedacht over de conservatie en restauratie van oude

buitenlandse bezoekers.

vliegtuigen in de afdeling "Lucht- en Ruimtevaart", zijn er op de deontologische vragen nog geen antwoorden

De instandhouding van de technologische collecties:

gevonden.

reconstrueren of restaureren? Een van de grote problemen waarmee de conservatie Heel wat musea die zich bezighouden met de

op lange termijn van dit soort verzameling te kampen

geschiedenis van de techniek hebben ervoor gekozen om

heeft, is de tentoonstellings-of bewaarruimte. Het gaat

authentieke stukken of replica's ook daadwerkelijk te

hier immers om zwaar materieel dat veel plaats inneemt

gaan gebruiken voor demonstraties op een rondleiding,

en soms vrij kwetsbaar is aangezien het is vervaardigd

bij evenementen zoals opendeurdagen of in het

met vergankelijke materialen zoals het hout of doek van

toeristisch seizoen.

oude zeilboten of de allereerste vliegtuigen.

Een andere mogelijkheid is een nauwe samenwerking met privé-verenigingen die operationeel materieel beheren, bestemd voor gebruik bij evenementen en afvaardigingen op officiële gelegenheden zoals het defilé ter gelegenheid van de nationale feestdag, herdenkingen van het einde van de Tweede Wereldoorlog, maar ook deelname aan internationale bijeenkomsten. De meeste grote openbare en private verzamelingen van luchtvaarttoestellen, automobielen en andere burger- en militaire voertuigen zijn vaak ontstaan vanuit privé-initiatief, in verenigingen zonder winstoogmerk waar liefhebbers bereid zijn om jarenlang te werken aan de restauratie van een vrachtwagen, tank of vliegtuig en ervoor te zorgen dat die ook weer werken. Voor die "fanaten" blijft het zelden bij een gewone restauratie om 8


Restauratieatelier Nieuport 23

Technisch departement (nu de technische zaal), eerste opbouw in 1923

Ontstaan en evolutie van de technologische collecties

Musea die over grote tentoonstellingsruimtes met klimaatregeling beschikken, vind je maar zelden en vaak

moeten worden bewaard. Dat is het geval voor "monumenten in situ". Het gaat dan om materieel of

moet men zich tevredenstellen met niet-verwarmde

voorwerpen bedoeld om te herinneren aan een

hangars of hallen waar de vochtigheidsgraad niet op

gebeurtenis. Uiteraard brengt het bewaren in openlucht

peil kan worden gehouden. De grote hal waar de verzamelingen van de afdeling "Lucht- en Ruimtevaart" van het Legermuseum zijn

van oude artilleriestukken bijvoorbeeld, problemen met zich voor alle militaire musea ter wereld, ... Ook het Legermuseum blijft daarvan niet gespaard en de cruciale

ondergebracht, vormt een mooi voorbeeld van een

vraag is: hoe kan men authenticiteit en bescherming

compromis waarbij tal van zeldzame toestellen uit de

tegen corrosie bij bewaring en tentoonstelling van oud

Eerste Wereldoorlog soms ingrijpende restauraties

materieel in openlucht combineren?

hebben ondergaan, zoals de volledige verdoeking van vleugels en romp. De restauratie van deze vliegtuigen gebeurt ter plaatse, zodat de bezoekers van het museum de gespecialiseerde vrijwilligers aan het werk kunnen zien. Vaak werken die nauw samen met de technici van de instelling. Ook hier is de term "levend museum" van toepassing, waarbij de bezoeker een blik achter de schermen kan werpen. Het in openlucht bewaren van voertuigen, vliegtuigen, schepen en andere overblijfselen van de burger- en militaire industrie roept dan weer vragen op over de langdurige bescherming en het feit of originele afwerkingen van bepaald materieel al dan niet 10


Hal van de geallieerden. Toont de enorme uitb reiding van de collectie na de Eerste Wereldoorlog (circa 1926)

De eerste eigenlijke technische verzameling die in de periode tussen de twee wereldoorlogen terechtkwam in het Legermuseum, is de prachtige collectie wapenmodellen van onze voormalige "Manufacture d' Armes de l'Etat" (MAE), opgericht in 1838 in Luik. De onderneming werd gecreëerd naar het model van de Franse productiebedrijven om tegemoet te komen aan de behoefte van draagbare wapens voor het Leger en de Burgerwacht. Al gauw legden de artillerieofficieren verbonden aan de MAE een verzameling wapens aan bestemd voor schietoefeningen en technische vergelijking.

Deze wapens werden verkregen van destijds geïndustrialiseerde landen of rechtstreeks van de Luikse

Een andere verzameling die opvalt vanwege haar verscheidenheid is de collectie artilleriestukken, inerte

fabrikanten. Vandaag is de verzameling één van de

en oefenmunitie. Aanvankelijk bestond ze uit materieel

belangrijkste collecties reglementaire draagbare

dat in de negentiende eeuw was gebruikt of uitgetest door het Belgisch Leger, maar in de jaren na de Eerste

vuurwapens van de negentiende eeuw. Het is een opmerkelijke verzameling omdat ze een vergelijking

Wereldoorlog werd ze stilaan uitgebreid met modellen

mogelijk maakt van de verschillende types individuele

uit het buitenland. Een aanzienlijk deel van deze

wapens die in de periode 1815- 1914 werden gebruikt

vuurmonden, kanonnen, houwitsers en andere

door de strijdkrachten.

mortieren kon in vrij goede conditie worden bewaard in

Ze kan zich meten met de grote officiële collecties

het Jubelpark zelf. Op sommige stukken zijn zelfs nog

van de "Pattern Room" in Enfield - Loek, Engeland of

mooie voorbeelden van verf en camouflagetekeningen

de collectie draagbare wapens van het Artilleriemuseum

uit de loopgravenoorlog te vinden.

van Sint-Petersburg in Rusland.

Sovjetrussische tank JS3STALIN, gift van de t oenmalige Sovjet-Unie, 1989

Tegenwoordig gebeuren er voor de technische collecties van het Legermuseum nog steeds internationale transacties van lichte wapens, artillerie, pantservoertuigen en vliegtuigen. De luchtvaartcollecties en, in iets mindere mate, de voertuigenverzamelingen werden grotendeels aangelegd via uitwisselingen met, giften van en onderlinge bewaring voor andere musea in de rest van de wereld. Vaak monden die openheid en samenwerking met andere instellingen uit in congressen, colloquia en wetenschappelijke publicaties.

11


De Grote Hal

Architect Gédéon Bordiau, die reeds het Hotel Métropole en de inrichting van de squares Marie-Louise,

De collecties uit de afdeling Lucht- en Ruimtevaart

Ambiorix en Marguerite op zijn palmares had mogen

bevinden zich in de Grote Hal van het museum.

schrijven, maakte ten volle gebruik van nieuwe

Die enorme constructie, opgetrokken in ijzer en glas,

technieken en ijzerstructuren. Zo is de achtenveertig

werd gebouwd ter gelegenheid van de grote Nationale

meter brede hoofdbeuk van het gebouw opgetrokken

Tentoonstelling van 1880, als sluitstuk van de evenementen

zonder pilaren of zuilen, dankzij een indrukwekkend

in het kader van de vijftigste verjaardag van de Belgische

metalen skelet met korfboog. Het dakgebinte,

onafhankelijkheid. In die tijd werd ze de "Galerie des

samengehouden met grote klinknagels, is onderling

Machines" ( Machinegalerij) genoemd, maar de galerie

verbonden met vrij eenvoudige latwerken en het

die eerst was voorzien, nam uitbreiding tot ze zich

tegenwicht voor het centrale geheel wordt gevormd

uitstrekte over de hele lengte van het park, zo'n

door twee zijgalerijen met verdieping.

vierhonderd meter.

12

OPENBAAR KUNSTBEZIT I N VLAANDEREN 2003/2

Zicht op de hal met vooraan de C-119

Zicht op de l uchtvaarthal tijdens een handelsb eurs in 1912

De Grote Hal is dus een gebouw dat op zichzelf al

Vanaf 1911 kwamen, ter gelegenheid van tentoon

uiterst interessant is, omdat Bordiau er zeer innoverend

stellingen over rijwielen en automobielen, de eerste

te werk is gegaan, in tegenstelling tot de andere

vliegtuigen in de hal terecht. Er gingen ook handelsbeurzen

gebouwen op de site, waar men meer trouw is gebleven

en ruiterwedstrijden door. Na 1930 gebeurde dat steeds

aan de traditionele opbouw van oude, klassieke stijlen

minder vaak en de Hal lag er na een tijdje dan ook bij

en vormen.

als een soort grote opslagplaats waar tientallen jaren de

De Hal werd ook gebruikt, zonder dat grote

meest uiteenlopende en bizarre voorwerpen werden opgestapeld. Pas in 1969 kon de directie van het museum

aanpassingen nodig waren, voor de grote tentoon stellingen van 1888 en 1897. In 1900 werd ze voor het

de hele Hal gaan gebruiken voor een nieuwe afdeling,

eerst in tweeën gedeeld, door vijf centrale gewelfvakken

die volledig aan het vliegwezen was gewijd.

weg te halen. In 1909 verwijderde de Franse architect Girault nog eens drie gewelfvakken aan weerszijden van de boog, en perfectioneerde daarna de allure van de twee gebouwen die aldus waren gescheiden door ze elk van een nieuwe puntgevel te voorzien en er een klassieke zuilengalerij voor te plaatsen.

13

Afdeling Lucht- en Ruimtevaart Collecties: rijkdom en diversiteit De bezoeker van een groot museum stelt zich zelden

Vervolgens komt men in het museum terecht bij een

vragen bij de achtergrond van het gebouw waarin hij

uitzonderlijke collectie vliegtuigen uit de oorlog van

terechtkomt. Zeker is dat de meeste bezoekers die de

1914- 1918, te beginnen bij de Farman MF XI en verder

Grote Hal hebben gezien, huiswaarts keren met een

via de hele oostelijke galerij. Dit geheel, samengesteld

tevreden gevoel. Ze hebben er tal van toestellen kunnen

uit authentieke toestellen, is zonder twijfel één van de

bewonderen, soms unieke of zeer zeldzame stukken,

belangrijkste ter wereld. De bezoeker kan er blijven

in een kader en een licht dat weinigen onberoerd laat.

stilstaan bij de kleine Hanriot-Dupont tweedekker,

Ze zijn tevreden omdat ze soms kleine details hebben

een elegante en makkelijk bestuurbare jager die werd

kunnen ontdekken op technisch of geschiedkundig vlak.

gebruikt door onze piloten vanaf de zomer van 1917,

Na dertig jaar was het tijd om een stand van zaken op te

bij de Spad die door de Franse topfiguren Guynemer en Fonck werd gebruikt, de beroemde Engelse Camel, die talloze Duitse toestellen neerhaalde of het mooie Man d van een gasballon , ca. 1920

watervliegtuig Schreck, waarmee onze Vorsten Albert I en Elisabeth in juli 1918 naar Engeland vlogen. De Bristol Fighter vertegenwoordigt het vliegwezen van de jaren twintig, een door Engelse specialisten prachtig gerestaureerd exemplaar en het zweefvliegtuig Sabca "Vivette", dat in 1925 een wereldduurrecord voor de langste vlucht vestigde. In de jaren dertig krijgen we dan de Morane-Saulnier opleidingstoestellen, parasoleendekkers die werden gebruikt in de Militaire Luchtvaart en sportvliegtuigen van Belgische makelij.

maken over de verzamelingen van de afdeling Lucht- en Ruimtevaart, hun presentatie en gebruik. We wilden deze collecties indelen volgens hun chronologie. In een eerste deel, op de verdieping, ontdekt de bezoeker de geschiedenis van hetelucht- en andere ballonnen, die "lichter dan lucht" zijn. Dit deel valt erg in de smaak tijdens geleide bezoeken en geeft een vrij volledig overzicht van een geschiedenis die zelfs een langere periode beslaat dan die van de vliegtuigen, omdat deze pas begon in 1903. 14

OPENBAAR KUNSTBEZIT I N VLAANDEREN 200 3/2

Tweedekker Han riot-Dupont, 1917

Tweedekker Spad, hét vl iegtuig van de azen, 1917

Zweefvliegtuig, ca.1920

Eénmotorig sportvliegtuig, Percival Gull, 1932


Zicht o p d e ho l met o p de voorgrond het opleidings vl iegtuig Maurane Saulnier

Vervolgens zijn er vrij veel toestellen die hun diensten hebben bewezen in de Tweede Wereldoorlog. Zo is in het museum een zeldzame Hurricane te zien, een Fairey Battle bommenwerper, de twee enige moderne toestellen in de Belgische luchtvaart in mei 1940, een Spitfire, de beroemdste Engelse jager, een zeer mooie Mosquito nachtjager, een erg krachtig vliegtuig dat ook werd gebruikt voor andere, uiteenlopende opdrachten. De Bristol Blenheim en de A-26 zijn allebei tweemotorige bommenwerpers. Nog andere, kleinere toestellen staan opgesteld rondom twee stands die respectievelijk gewijd zijn aan de Royal Air Force ( met diverse Belgische bemanningen) en aan de Luftwaffe. Bij deze toestellen vinden we onder meer de Tiger Moth en de Miles Magister, die werden gebruikt voor de basisopleiding, de Bücker Bestmann en de Messerschmitt 108, kleine Duitse verbindingstoestellen. De rest van de collecties is onder verdeeld volgens thema. Enkele mooie transportvliegtuigen, zoals de imposante C-119, die tot 1972 het werkpaard van onze militairen was, de Oxford, de Pembroke en niet te vergeten de zeer mooie Caravelle, het eerste grote Europese succesverhaal van straalvliegtuigen voor de burgerluchtvaart. In het midden van de Hal staan twee beroemdheden tegenover elkaar: de Junkers 52, uiterst herkenbaar met zijn vaste onderstel en bekleding van golfplaten, en de legendarische DC-3, de Dakota van de Engelsen, het beroemdste aller transportvliegtuigen.

16

In de oostelijke gang, op het gelijkvloers, volgt men het spoor van de geschiedenis van het vliegende materieel van de luchtmacht. Van 1946 tot nu. Een reeks toestellen staan naast elkaar opgesteld: van de Spitfire XIV tot de moderne F-16, het huidige gevechtstoestel van onze strijdkrachten en van heel wat van onze bondgenoten. In het midden staan toestellen die dienst hebben gedaan bij de luchtmacht in andere landen. De Vampire is een kleine jager waarmee voor het eerst werd proefgevlogen in 1943, de Ouragan was de eerste Franse straaljager, de Sabre herinnert aan de oorlog in Korea. De Zweedse Draken, met de zogenaamde "dubbele delta" - vleugel en de Amerikaanse Phantom zijn ook twee toestellen die twee keer zo snel als het geluid kunnen vliegen.

Straaljagers van de Belgische Luchtmacht met op de voorgrond de F-10 4

Tweemotorig transport vliegtuig, DC-3 (Dakota), 1936

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 200 3/2

17

Wat onze bezoekers zeker ook zal verrassen, is onze

de Auster, de beroemde Piper Cub, de Dornier 27,

collectie vliegtuigen van Russische makelij of die werden

de tweemotorige Islander, de Alouette helikopter laten

gebruikt door de strijdkrachten van het voormalige

ons niet vergeten dat ook de landmacht beschikt over

Warschaupact en die je niet vaak tegenkomt in West

piloten en vliegtuigen.

Europa. De opmerkelijke MiG-15 jager verraste alle westerse experts tijdens de oorlog in Korea.

echter niet tot de Grote Hal, ook al staan daar al ruim

De verzamelingen van deze afdeling beperken zich

De MiG-21 was het meest gebruikte gevechtsvliegtuig

tachtig toestellen bij elkaar. Er zitten immers nog heel

van het naoorlogse tijdperk en bewijst nog steeds zijn

wat zweefvliegtuigen, kleine toestellen en straaljagers in

diensten bij tal van niet-westerse legers. De indruk

onze reserves, die worden bewaard op militaire basissen

wekkende MiG-23, met zijn verstelbare vleugels,

of in technische scholen. Op een dag worden ook zij

vervolledigt het plaatje. Een laatste, kleiner deel is gewijd

misschien helemaal tot in de puntjes gerestaureerd.

aan oefen toestellen, met de T-6, ook bekend als de

Het museum bezit eveneens een zeer belangrijke

Harvard, waarin tienduizenden militaire piloten hun

collectie vliegtuigmotoren, waarvan slechts een deel kan

opleiding kregen, de Fouga Magister, de mooie T-33, met

worden tentoongesteld. Aan de hand van die collectie

het karakteristieke ontwerp uit de jaren vijftig.

kan het volledige historische verloop van vliegtuig

Het museum bezit tevens een aantal SV-4 tweedekkers,

aandrijving worden voorgesteld, van de eerste oude

een vliegtuig dat in België werd ontworpen en

'kisten' uit de jaren 1910 tot de krachtige hedendaagse

ongetwijfeld het mooiste resultaat van onze

machines uit de militaire en burgerluchtvaart.

luchtvaartindustrie is.

Op dit ogenblik zijn we bezig met de vernieuwing van wat een "Sabena" -ruimte moet worden en die,

Sommige toestellen zijn momenteel nog weinig of niet te zien in de Grote Hal. Een uiterst zeldzame

rondom een deel van de romp van een Boeing 707, een blijvende herinnering zal zijn aan de belangrijke rol

Nieuport 23, een Duitse Fieseler Storch eendekker, een

die onze nationale luchtvaartmaatschappij in de

prachtige Dragon Rapide tweemotorige tweedekker

geschiedenis van het Belgische vliegwezen heeft gespeeld.

zullen weldra onze restauratieateliers verlaten en hun

De geschiedenis van de vliegtuigen, de bemanningen en

plaatsje tussen de andere tentoongestelde vliegtuigen

de commerciële lijnen zal er met de nodige animatie en

krijgen. De westelijke galerij herbergt een reeks

details worden uiteengezet.

toestellen die werden gebruikt in de Kleine Luchtvaart: I8


Zicht op de hal , ca. 1992

Buitenlandse straaljagers met in het midden een 'Sabre' van de Portugese Luchtmacht

Dwarsdoorsnede van een JUMO-dieselmotor, ca. 1940

Nog andere stands zijn dan weer gewijd aan minder bekende of bijkomende aspecten van alles wat met

Onze restauratieateliers, waar tijdens de week en op zaterdag talrijke vrijwilligers met een passie voor

vliegen te maken heeft, zoals overlevingskits, amateur

vliegtuigen aan het werk zijn, kunnen op aanvraag of

vliegtuigbouw, weerkunde, geschiedenis van bedrijven

tijdens speciaal daartoe georganiseerde avonden worden

voor vliegtuigbouwkunde, zoals dat van de ingenieur

bezocht. Alle fasen van een restauratie, alle gebruikte

Renard.

technieken ontvouwen zich voor de ogen van de leek.

F-16 van de Belgische Luchtmacht

19


De noordzijde van de hal met verschillende :zweefvliegtuigen gebruikt voor opleiding

20


U. L.M.,

ca.

1985

21


Een groot documentatiecentrum De afdeling Lucht- en Ruimtevaart biedt ook onderdak aan een groot gespecialiseerd documentatie centrum, als aanvulling voor de diensten die reeds door de andere documentatiediensten van het museum worden aangeboden. In een enorm archief met boeken, onderzoeken, encyclopedieën en technische documenten kunnen niet alleen de nodige opzoekingen worden gedaan voor onderhouds- of restauratiewerken aan de collectiestukken, maar beschikt het publiek ook over onmisbaar bronnenmateriaal om meer inzicht te krijgen in de geschiedenis van het vliegwezen en ze te onderzoeken. Ook tienduizenden foto's, uit alle mogelijke tijdvakken en van alle aspecten van luchtvaart, kunnen door liefhebbers en vorsers worden bekeken. Tot daar een vrij volledig overzicht van onze collecties. Elk jaar, elke maand zelfs, doet de mogelijkheid zich voor om ze nog uit te breiden. Verzamelaars stellen uitwisselingen voor, bij bevriende naties kunnen buiten dienst gestelde vliegtuigen worden verkregen, eigenaars van sportvliegtuigen zetten een punt achter hun activiteit en willen hun toestel aan het museum overlaten. Toch zijn we vandaag de dag van mening dat een ongebreidelde aanwas van deze collecties niet langer aan de orde is, maar dat we veeleer systematisch onderzoek moeten gaan voeren naar de beste manier om ze op te waarderen.

Affiche voor de Derde Internationale Lucht vaart show, 1947

22


Artillerie De afdeling landmaterieel van het Koninklijk Legermuseum (KLM) is verantwoordelijk voor het beheer van het technologische patrimonium (met

en

tanks

Er kan eveneens worden opgemerkt dat de houwitser in een kromme baan vuurt. Een kanon heeft een langere loop en heeft een gestrekte vuurbaan. Het onderstel

uitzondering van de draagbare wapens), dat gebruikt

(de affuit) is van Antwerpse oorsprong en werd gebouwd

werd sinds de revolutie van1830. Dit vaak indrukwekkende

in 1854 volgens een ontwerp van 1853. Dit type van

materieel wordt per historisch tijdperk voorgesteld en

affuit werd, mits kleine aanpassingen, voor verschillende

wordt, wegens plaatsgebrek in de gebouwen van het

houwitsers en kanonnen gebruikt.

Jubelpark, grotendeels bewaard in externe reserves

We hebben hier te maken met een gladde loop;

(in het Fort van Kapellen en andere militaire installaties).

de getrokken lopen verschenen pas in 1861. Met een

De afdeling landmaterieel beheert ongeveer 1000 "grote

gladde loop bedoelen we dat de binnenkant van de loop

gehelen" zoals artilleriestukken, gevechtstanks,

glad is. Hiermee werden bolvormige granaten afgevuurd.

allerhande voertuigen of genie- en transmissiematerieeL

Een getrokken loop heeft aan de binnenkant een aantal

De :z:aal 1830

munitie, met spitse granaat, een draaiende beweging

draaiende lengtegroeven. Deze geven aan de "moderne" waardoor de kogelbaan aanzienlijk werd verlengd en In de zaal 1830 vinden we een verzameling kanonnen, bombarden en mortieren die bij de onafhankelijkheid in

gestabiliseerd. Het laden van deze houwitser geschiedde langs de loopmand; vandaar de benaming "voorlader".

België werden achtergelaten; sommige stukken werden

Bij de introductie van de stukken met getrokken loop

gerecupereerd en aangepast voor de eigen behoeften.

worden de projectielen langs de achterkant van de loop

Dit is bijvoorbeeld het geval voor een oude Hollandse

geladen; vandaar "achterlader".

bronzen houwitser op een Belgische affuit. Het is een houwitser met een kaliber van 15 cm, naar een type uit 1788. Zijn korte loop is buitengewoon karakteristiek.

Hollandse b ronzen houwitser, 15 cm, op Belgische aHuit , 1854

Artillerie

en

tanks Het Belgische kanon, op basis van een Krupp kanon, wordt aangepast met een aantal Belgische verbeteringen waaronder een hydraulisch rem- en voorbrengsysteem. Deze verhogen de stabiliteit en de vuurcadans van het

De Historische zaal

kanon. Het stuk wordt vervaardigd door de Fonderie Royale de Canons in Luik en is de opvolger van het model 75 mm T.R. "tir ra pide" of snelvuurkanon. Dit is

Aan de ingang van de Historische zaal (1830-1914),

nu een T.R.A. "tir rapide allégé" ( verlicht snelvuurkanon).

vinden we één van de eerste Belgische artilleriestukken: een kanon uit 1852. Dit bronzen kanon uit 1852 met een

In de loop van de Eerste Wereldoorlog stelt men vast dat

kaliber van 15 cm werd gegoten door de Fonderie

de beweeglijkheid van de artillerie niet meer volstaat en

Royale de Canons ( F.R.C.) te Luik. In die tijd werden er

worden er allerlei ingrepen uitgevoerd om het gewicht

te Luik zowel bronzen als gietijzeren kanonnen gegoten.

van de kanonnen te beperken. De bemanning zat niet meer op de stukken maar kreeg ook paarden. De rijdende

Het onderstel ( de affuit) is van Antwerpse oorsprong en is van hetzelfde type als de korte houwitser

artillerie was geboren.

hierboven. De Duitse mortier 21 cm Model 1899 van het KLM is een uniek stuk. Het KLM is het enige museum ter Belgisch kan on , 75 mm, T.R.A. Model, 1905

wereld dat het volledige stuk, met alle accessoires, bezit. Deze mortier werd vervaardigd bij het Duitse Krupp te Essen. Het was een wapen van een oudere generatie, zonder terugslagrem en het was ontworpen voor de Duitse belegeringsartillerie. De hoge kogelbaan maakte dit stuk bijzonder geschikt voor het beschieten van verschanste vijandelijke posities, forten en batterijen. De forten van de Maas en rond Antwerpen, die de belangrijkste Belgische defensielijnen uitmaakten, weerstonden nochtans aan de impact van de doorborende granaten van 21 cm. Deze mortier bestond uit vier afzonderlijke elementen en kon worden getrokken door paarden. Op de loop van het kanon vindt men het monogram van Wilhelm Il en het opschrift ULT IMA RAT IO REGIS; één van de wielen draagt de naam van de fabrikant en het jaartal 1917. Tijdens de tweede periode (1915-1917), de periode van de loopgraven, werden talrijke lichte en zware wapens ontwikkeld die de oorlog moesten "deblokkeren". Het KLM bezit heel wat collectiestukken in dit gamma uit bijna alle deelnemende landen. We zullen hier over twee voorbeelden spreken: de zware Duitse mortieren en een zeer eigenaardig wapen, ontwikkeld door een Belgische officier.

De zaal 1914-1918 In de zaal 1914- 1918 groepeerden we de collectie stukken per periode. Het eerste gedeelte gaat over het begin van het conflict, toen men nog dacht dat het een korte "bewegingsoorlog" zou worden. Het draaide echter anders uit en in het tweede deel van de tentoon stelling zien we de wapens die gebruikt werden bij de vastgelopen loopgravenoorlog. In een derde deel vinden we de technologieën die geïntroduceerd werden om de impasse te doorbreken. De eerste periode (1914-1915) wordt geïllustreerd met een Belgisch kanon 75 mm T.R.A.Model 1905 en een Duitse mortier 21 cm.

24

In 1910 werd het eerste model van zware mortier "Schwerer Minenwerfer L/3 25 cm", gebouwd door de

Laten we deze zware mortier (Schwerer Minenwerfer) van het eerste type a/ A (alter Art), kaliber 25 cm nader

firma Rheinmetall, door de Duitse helegeringsgenie in

bekijken. Twee soorten munitie konden worden

gebruik genomen.

afgevuurd: een korte granaat van 63 kg met 28 kg

Op 13 augustus 1914 zette men deze zware

springstof en een lange granaat van 95 kg met 46 kg

mortieren voor het eerst in tegen het fort van Fléron te

springstof. De korte granaat kon over een afstand van

Luik. Het wapen was ontwikkeld vanuit de ervaringen

240 tot 840 m afgevuurd worden, de lange granaat

van de Japans-Russische oorlog (1904/1905) waar beide

haalde tussen 150 en 470 meter. Van het korte model

partijen tegenover elkaar stonden, gescheiden door

werden naderhand ook gasgranaten gemaakt. Later in

zware hindernissen en forten. Deze mortier was door zijn hoge kogelbaan uitermate geschikt in een

de oorlog werd een nieuw type n/ A (Neue Art) met

loopgravenoorlog voor het vernietigen van versterkingen

een exemplaar bezit.

langere loop ontwikkeld, waarvan het KLM eveneens

zoals bunkers, Friese ruiters en prikkeldraad.

Zware Duitse mortier, 25 cm, 1914

Mortier Van Deuren met vl eugelb om, 19 1 5

Ons tweede voorbeeld voor deze periode is een wel zeer eigenaardig, doch uitstekend, wapen. De Belgische majoor ir. Van Deuren ontwierp deze mortier in 1915. Opdracht: het beschieten van de nabijgelegen vijandelijke loopgraven en stellingen. De Ateliers de Construction de Matériel d' Artillerie in Le Havre, waar het Belgisch personeel van de Luikse fabrieken werd tewerkgesteld onder controle van het Belgische Leger, vervaardigden het stuk. Afvuren van de bom gebeurt door elektrische ontsteking. Het Belgische leger gebruikte deze mortier tot mei 1940.

L. Ab ry, Artilleriebatterij, olie op doek, ca. 1888


25

Artillerie

en

tanks

Luchtdoelgeschut 'Pom- Pom', 37 mm, 1915

De derde periode (1917-1918) illustreert de verschillende nieuwe technologische toepassingen, die naar de laatste offensieve operaties moesten leiden. Onder deze technieken vinden we de gassen, de vlammenwerpers maar vooral de vliegtuigen en hun tegenpartij, de luchtdoelartillerie en natuurlijk de tanks. Bij de luchtdoelartillerie moeten we zeker het Franse 75 mm kanon en het beroemde Engelse "Pom-Pom" vermelden. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog beschikte de luchtdoelartillerie slechts over primitieve opsporing- en richtapparatuur en weinig geschikte affuiten. Deze nadelen compenseerde men door een grote hoeveelheid munitie in korte tijd op de vijandelijke vliegtuigen af te vuren. Het Engelse "Pom- Pom" Vickers-Maxim kanon, dat patronen kaliber 37 mm afvuurde volgens het principe van de Maxim mitrailleur, bracht een oplossing. Op een aangepaste affuit geplaatst, bekwam men een verrassend goed luchtdoelgeschut. Vanaf 1915 wordt de Pom-Pom gebruikt bij het Belgische leger. "Pom-Pom" verwijst naar de benaming gegeven door de Afrikanen in het Engels leger.

Britse tank 'Mark IV'. Enig exemplaar ter wereld met de originele camouflage· kleuren, 1917

Eén totaal nieuw wapen was het gepantserde voertuig op rupsen. 'Tank' was oorspronkelijk hiervoor een codenaam, die uiteindelijk door alle legers werd gebruikt. Deze tank was een Britse uitvinding om de oorlog, die volledig was vastgelopen in de loopgrachten, een hernieuwd offensief élan te geven. Er was eveneens nood aan een voertuig dat op alle terreinen kon opereren. De tank werd bedacht om de vijandelijke stellingen te doorbreken en om een infanterieaanval te stew1en en te begeleiden. Tanks ( en dan meer bepaald de Britse Mark I) werden voor het eerst ingezet in september 1916 in Bapaume tijdens de Slag om de Somme in Frankrijk. De Mark IV verscheen op het front vanaf juni 1917. De tankbemanningen vochten in zeer moeilijke

A. Jamar, Engelse tank in de Moeren, olie op doek, 1934

Na onbevredigende frontervaringen met de Schneider- en Saint-Chamondtanks in 1916, drong kolonel J.E. Estienne, de "vader" van de Franse tank,

omstandigheden. Het lawaai van de motor en wapens

aan op de productie van een lichte pantserwagen. In 1917

was oorverdovend en de temperatuur in de

vervaardigde Renault de FT-17 (FT= faible tonnage).

pantserwagen liep op tot ongeveer 38° C. Er werden zo'n 420 stuks gebouwd; slechts een heel

Het was tevens de eerste tank die over een volledig ronddraaiende kanonkoepel beschikte. Ook het

beperkt aantal is vandaag nog te vinden. Het exemplaar

Amerikaanse leger gebruikte dit model in 1918. Na de

van het KLM is het laatste ter wereld met de originele

Wereldoorlog hebben de legers van diverse landen

camouflagekleuren.

( waaronder België) hun eerste pantsereenheden met deze tank uitgerust. Deze is nog in gebruik gebleven tot in het begin van de Tweede Wereldoorlog.


27

Artillerie

en

tanks

De Bordiau hal De Bordiau hal van het KLM handelt over de

Door de neutraliteit van ons land had het Belgisch

conflicten na 1918. Vààr de definitieve inrichting van de

leger steeds een louter defensieve houding ingenomen.

zaal stonden de stukken die er worden tentoongesteld

Toen de overheid tijdens de jaren dertig besloot

verspreid over de andere zalen of in de reserves. We

materieel aan te kopen, wenste men dan ook geen tanks

kunnen twee Belgische stukken uit het interbellum in de

aan te schaffen maar opteerde men eerder voor

kijker plaatsen: het kanon120 mm en het autokanon

antitankwapens.

T13. De keuze viel op een Brits onderstel van Vickers Tussen de twee wereldoorlogen realiseerde het

Carden-Loyd uitgerust met een Belgisch FRC (Fonderie

Belgische bedrijf John Cockerill, in samenwerking met

Royale de Canons te Luik) kanon van 47

de Fonderie Royale de Canons, een uitstekend veldkanon.

( Fabrique Nationale te Herstal) machinegeweer die naar

Het Belgisch leger nam dit FRC kanon 120 mm Lang in

achter werden gericht. Deze Tl3 werd gebouwd in

gebruik vanaf 1934.

Familleureux in 1937.

nun

en een FN

Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog bezat de Belgische artillerie 24 exemplaren. Na de capitulatie

Met de T13 beschikt het KLM over een uniek stuk.

op 28 mei 1940 namen de Duitsers een aantal van deze

Dit voertuig is inderdaad het enige exemplaar ter wereld

kanonnen over en gebruiken ze zelf in de kustartillerie;

dat niet vernietigd werd tijdens de Tweede Wereldoorlog.

meer bepaald in de Salzwedel Neu batterij te Raversijde,

Alle andere werden inuners vernietigd voor de

waar nu nog een replica te zien is.

Belgische capitulatie of na de inbeslagneming door de

Het stuk dat wordt voorgesteld in het KLM werd

Duitsers. Het stuk draagt de kentekens van de veldtocht

teruggevonden in Duitsland na de oorlog. Het is het

van mei 1940 (Compagnie van Grenswielrijders van

laatste ter wereld.

Lanaken) en is nog steeds bedrijfsklaar. Autokanon T13, 47 ca. 1930

mm,

Kanon, 120 mm, FRC, 1934, replica in Museum Raversijde

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VlAANDEREN 2003/2

29

De vierkante koer De tanks en gepantserde voertuigen uit de periode van de h�dendaagse conflicten staan gegroepeerd in de

Duitse Sci.Kfz. 7 (Sonderkraftfahrzeug 7) KM m11 met luchtafweerkanon, 3,7 cm, FLAK 36

buitenkoer, ook "pantserkoer" of "vierkante koer" genoemd. De Duitse Panzer IV werd vervaardigd tussen 1937 tot 1943. Oorspronkelijk was hij uitgerust met een kort 75 mrn kanon en woog hij 18 ton. ( Ausführung A). De versie G heeft een lang kanon en weegt 25 ton ( Ausführung G). Er werden meer dan 9000 exemplaren van alle types gemaakt en we vinden ze terug op alle strijdtonelen waaronder die van België en Frankrijk in 1940. De "Matilda" is een Britse tank voor infanterie begeleidingen en werd geproduceerd vanaf 1939. Het Britse expeditiekorps in België in 1940 bestond uit het type Mark 11. Zijn pantsering was bestand tegen het

geschut van de Italiaanse tanks in Libië, maar zijn kanon van 2 pond ( 40 mrn) was veel te zwak in het gevecht tegen de Duitse 88 mrn kanonnen.

Eén van de grootste klappen voor het Duitse leger tijdens de oorlog 1939-1945 was het verschijnen van de Sovjet tank T34; eerst met een 76 mm kanon en later met een 85 mm kanon. Met zijn geringe bodemdruk (0,78 kg/cm2) kon hij zich verplaatsen op plaatsen waar de Duitse pantservoertuigen zich in de modder vastreden. Deze tank werd geproduceerd vanaf 1943. De bemanning bestond uit 5 man. Er werden 30.000 exemplaren geproduceerd en deze T34 heeft, samen met zijn Amerikaanse Sherman tegen hanger, bijgedragen tot de nederlaag van de Duitse pantserdivisies.

30

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VlAANDEREN 200 3/2

Britse Tank 'Matilda', 1YPe Mark 11, 1939

Een zicht op de "vierkante koer", thuishaven van deze afdeling

Duitse Panzer IV, Ausführung G , 1943

31

Artillerie

en

tanks

De Amerikanen ontwikkelen de "Sherman": een tank geschikt voor massaproductie. Hij had een zwak kanon en was weinig gepantserd; daartegenover stond dat hij snel kon worden vervangen. Dit was niet het geval in het Britse of Duitse leger. De meest geslaagde pogingen om de Sherman te verbeteren, werden door de Britten bedacht. Om het tegen de Duitse Panzers op te nemen, werd het oorspronkelijke kanon vervangen door het uitstekende kanon "17 ponder" (76,2 mm) en werd de tank door de Britten herdoopt in "Firefly". Om de Duitse waarnemers te misleiden, werd de loop gecamoufleerd in een loop met het kaliber van de "Sherman" . Het Belgisch leger had er 200 in gebruik. De eerste gevechtstanks van deze reeks werden aan het gewicht gekocht (35.000 BEF per stuk) van de firma Van Loo uit Antwerpen, die na de bevrijding het overschot van de geallieerden had opgekocht. Het exemplaar van het KLM behoort tot deze serie.

Britse Un iverso l carrier op weg n aar Brussel, m ei 1944

Amerikaanse Tank 'Shennan ', 1943, herdenkin g van de Bevrijdin gsfeesten, 1994. © vzw tankmuseum

De Marine Louis Leconte, de eerste hoofdconservator van het

te beschermen, werd de Koninklijke Marine al snel ten

Legermuseum, was gepassioneerd door de Belgische

dienste van de belangen van de handel met de kolonies

Marine en zorgde ervoor dat overal in de zalen ook tal van voorwerpen uit de zeevaart terechtkwamen. Die zijn

gesteld.

opnieuw in hun context geplaatst. De voorkeur werd

goed bewapende zeeschepen. Zo schafte de regering een

Daartoe moest de Marine worden uitgerust met

gegeven aan een chronologisch overzicht boven een

oorlogsbrik aan: de Duc De Brabant, bewapend met

aparte afdeling voor de marine, waardoor het bewogen

20 kanonnen en 130 bemanningsleden werd op

karakter van de Belgische militaire marine meer tot

25 november 1845 te water gelaten Het schip maakte

uiting had kunnen komen.

verschillende reizen over de Atlantische Oceaan (Brazilië, La Plata, Guatemala, West-Afrika) om de

De Koninklijke Marine 183 1-1862 (z:aal België en de 19de eeuw)

koloniale nederzettingen in diverse streken te ondersteunen. Nadat het schip al eerder van een aantal wapens was ontdaan, werd ook de laatste bewapening

In februari 1831 stemde het Nationaal Congres over de budgetten waarmee een Koninklijke Militaire Marine

weggehaald in 1862. Daarmee was ook het tijdperk van de Belgische Koninklijke Marine ten einde.

moest worden opgericht met, in die tijd, vier kanonneer boten en twee brigantijnen. In 1832 kon België, dankzij de verovering van de citadel van Antwerpen, die tot dan nog steeds in handen van de Nederlanders was, twaalf Nederlandse kanonneerboten toevoegen aan zijn vloot. Hoewel ze aanvankelijk in het leven was geroepen om het land te verdedigen, toezicht te houden op de Schelde of de grote visserij tot aan de banken van Newfoundland

/�

/

I

/

P.J. Clays, Verovering en vernietiging van Debokké , 24 maart 1849, olie op doek, 15 0 x 105 cm

De schoener Louise-Marie, nog een juweeltje van de Belgische Koninklijke Marine, nam deel aan een van de

gesitueerd in een meer algemeen kader van pogingen om koloniale factorijen onder het bestuur van Leopold I

talrijke pogingen tot koloniale ontwikkeling. Paul Jean

op te richten. Als gevolg van de beperkingen die de

Clays maakte hem in 1849 onsterfelijk. Als oud

Britse en Franse factorijen oplegden voor de invoer van

marineofficier schilderde hij diverse werken waarop de

koloniale waren in België, werden in 1848

Louise-Marie stond afgebeeld. Het Legermuseum is in het

onderhandelingen aangeknoopt met het oog op de

bezit van verschillende zeegezichten van deze kunstenaar,

vestiging van een Belgische factorij aan de Rio Nufiez in

waaronder de Verovering en vernietiging van

Guinee ( West-Afrika). België stuurde de schoener Louise

en kleurnuances. Het afgebeelde tafereel moet worden

de soevereiniteit van het Nalou-gebied aan de monding

Debokké, één van de best geslaagde qua detailweergave

34

Marie en zijn gezagvoerder, Joseph Van Haverbeke, om

Maq uette van de oorl ogsbrik Duc de Brab ant, 18 45 , gift van L ouis C avens

van de Rio Nuftez te verwerven tegen een jaarlijkse

In 1851 werden de Fransen en Britten ook een stuk

rente van 5.000 frank. Kapitein Van Haverbeke keerde

inschikkelijker inzake invoer van Belgische producten,

een jaar later terug naar het gebied, met het

waardoor een Belgische factorij helemaal geen nut

bekrachtigde verdrag op zak, maar ook om te bekijken

meer had.

wat de mogelijkheden waren voor de vestiging van een Op het doek zijn de Belgische driemaster Emma en

militaire basis ter bescherming van de Belgische kolonie.

de Franse schoener Dorade te zien die Belgische en

Bij zijn aankomst vroegen de Nalous die door de Landoumas (in het gebied meer landinwaarts gelegen)

Franse manschappen laten ontschepen voor de

uit hun leefgebied waren verdreven, aan de Fransen en

bestorming van de heuvel. De kanonnen van de schepen

Belgen om hen te helpen. Met de steun van de twee

bombarderen de hoogvlakte. De Louise-Marie, die een te

oorlogsschepen die vlakbij lagen aangemeerd, werd

grote diepgang had, kon de andere schepen niet volgen

Debokké met een strafexpeditie veroverd en werd er een

tot in de riviermonding. Daarom is de schoener ook niet

nieuwe koning geïnstalleerd die de westerse belangen

te zien op het doek van P.J. Clays.

gunstiger gezind was. Toch bleef de rivaliteit tussen Nalous en Landoumas bestaan en leidde ze tot een chronische instabiliteit van de regio die uiteindelijk weinig geschikt bevonden werd voor de vestiging van een bloeiende handel.

Bewapeningspion vaor de zeeschepen van de Staat: Brik Duc de Brabant , Kanonneerb oot , Schoener L ouise- Marie, Marine· administ ratie, 185 7

AJUlilMIJNT

_ 4:�-

.,..�.., ... .... '. I'I..J.V''I'I'"'-J-""� '-:-".".·

......_ "---'

.,,,.,..J_, r�•• ••·

'- '"- f;

···- ·-

..... �- r--·--· ... . ��:. _ _,._ r ·�· ....

.. .

._

r..J- ..·

.... ,6-.

� ···f"·

:·\-�;r.::::�.

.

J - "'--- � -�1' nJf....

p·,�::

A: , : ".,,.....

o. lJ.a.. �. . J(. K..'r.,r.., g_,_,_ t . r...l.u) -· -- 1........ ..LJ-r"

�- :::.,: �:y:---�·-

1. f··�1 ....... . ... - . tr-� -

i:··i::�f�

.... - . /n....lo ., .o. lo ol.. .t,;-:,,J,

... ..... .t... C.·-.H,

.. • . .t"d.�-:.. .... ......... ... .......�. t · �--·") ,.,....,.., , . h...... .... I>J....... .

JL �I�Ûo

'"'- ;-it.. l.-1-.l .

.. . r-- ..a••...., .._ .• s.. .

t.4. C-...4·• >4..,·,�-

:· • r.:-c·

}�·=:;t:.

,�· : �:i�:;�---... . .. . '"·r·llo.�. ·

.f - 'i'-.n r--'-

,.

" . .

. r.., _

" _ ,......,

35

Eerste Wereldoorlog (zaal 1914- 1918)

In bezet België fungeerde Brugge als basis voor de Duitse Flandernflotille. De havens van Zeebrugge en Oostende stonden via kanalen in verbinding met Brugge

De collecties van het museum zijn buitengewoon

en waren dus het vertrekpunt voor torpedo- en

goed gestoffeerd �ver de Eerste Wereldoorlog. Bij de

duikbootaanvallen (U-Boote). Deze kleine vaartuigen

Wapenstilstand in 1918 was België nog gedeeltelijk

werden gedemonteerd vervoerd over de sporen van de

bezet door de Duitsers die bij hun terugtrekking grote

scheepswerven van Kiel naar de Cockerill-werven in

hoeveelheden militair materieel achterlieten. Bovendien

Hoboken. Daar werden ze geassembleerd en vervolgens

deed de toenmalige conservator, Louis Leconte, zijn

via de binnenwateren vervoerd tot in Brugge waar met

uiterste best om van alle oorlogvoerende naties een

name twee types onderzeeërs waren gestationeerd:

overblijfsel van hun betrokkenheid bij het conflict te

de UB's en de UC's. De UB's waren kustpatrouille

verkrijgen. In deze zaal is elk land afzonderlijk

vaartuigen, een model ontwikkeld vanaf 1915 voor

vertegenwoordigd.

korte-afstandsopdrachten in de Noordzee; de UC's

We zijn erg verheugd dat er zich in onze collecties

waren mijnenlegger-onderzeeërs. Deze kleine eenheden

diverse Duitse torpedo's met torpedolanceerbuizen

konden makkelijk bewegen doorheen de ondiepe

bevinden. Deze enorme stukken zijn nu in bewaring bij

Belgische wateren, maar ze hadden geen dieptemeters of

Sea Front in Zeebrugge. Toch is er nog steeds één te zien

apparatuur voor positiebepaling aan boord. Door de

in de zaal die is gewijd aan de Eerste Wereldoorlog.

vier zandbanken langsheen de Belgische kust liepen tijdens het conflict dan ook tal van onderzeeërs aan de grond.

36

.

G ea llieerd koopvaa rdijsch ip wordt tot zinken gebrach t door een Duitse onderzeeër (1914-1918)

---

Enkel de UB's waren met torpedo's uitgerust. Deze onderzeeërs konden maximaal vier torpedolanceerbuizen

of kanonnen met klein kaliber (begin van de oorlog) die op het dek waren gemonteerd. Meestal werd een

aan de voorsteven en twee aan de achtersteven bevatten.

vijandelijk schip geïmmobiliseerd met behulp van een

Het Jaden van de torpedo's gebeurde langs de achterzijde,

torpedo, waarna het met het kanon tot zinken werd

hetzij met de hand hetzij elektrisch. Het aantal torpedo's

gebracht.

aan boord verschilde nogal en was met name afhankelijk van de plaats die ze innamen: vaak werden veel van deze wapens aan boord gebracht ten koste van de ruimte die voor de bemanningsleden beschikbaar was. De firma Schwarzkopff maakte torpedo's van diverse kalibers (45 of 50 cm). Het exemplaar dat in het museum te zien is, heeft een lengte van 5 meter en een diameter van 45 cm. Hij werd voorzien van een lading van 150 kg in de kop. Een torpedo van dit type kon een afstand van 0,55 zeemijl (ca. 1 .000 meter) afleggen met een snelheid van 35 knopen (65 km/u). Om te controleren welke diepte en richting aan de torpedo moest worden gegeven, moest een roer worden bijgesteld met behulp van een sleutel die naar rechts of links kon worden gedraaid. Naast deze torpedo's bestond de bewapening van onderzeeërs verder uit mijnen, Maxim-mitrailleurs OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 200 3/2

37

Laden va n een torpedo aa n b oord va n een Duitse onderzeei r in de basis va n B rugge, 1914-1918

38


De

Marine

Zicht op de G eallieerden· zaal in 1927. Vooraan een torpedo met torpedo· lanceerb uis, postkaart

Beman n in gsleden van een Duitse onderzeeë r, 1914-1918

39

De

Marine

De driehoekige b innenkoer waar zich de 'Meuse' en de 'Avila' b evinden

Na 1945 (Driehoekige binnenkoer) In het museum zijn ook twee schepen ondergebracht: de riviersnelboot Meuse en de Avila, het motorjacht van wijlen Koning Boudewijn. De voormalige plezierboot van Koning Boudewijn en Koningin Fabiola, de Avila, had zijn aanlegplaats in Spanje, waar de vorsten gewoonlijk hun vakanties doorbrachten. Na het overlijden van de Koning schonk de Koningin het jacht aan het museum. De Meuse is een riviersnelboot (Patrolbaat river) die in 1953 werd gebouwd op de scheepswerf van Regensburg in Duitsland. Net als de drie andere boten van dit type, de Libération (nog in dienst), de Schelde en de Sambre, werd de Meuse in 1954 door de Belgische Zeemacht in gebruik genomen. Tot 1961 waren de boten gestationeerd in Niehl, Duitsland. Daar patrouilleerden ze op de Rijn, tussen Keulen en de riviermonding. Nadat het Belgische smaldeel van de Rijn was weggehaald, werden de boten naar België overgebracht en in Antwerpen gestationeerd (militaire basis van Kallo). Ze patrouilleerden er op de Schelde tot ze geleidelijk aan buiten dienst werden gesteld. De Meuse werd in 1987 uit de vaart genomen.

40

OPENBAAR KUNSTBE ZIT IN VLAANDEREN 200 3/2

De Educatieve Dienst Sinds in september 1990 een educatieve dienst werd gecreëerd, heeft deze een brede waaier aan pubHeks

krijgen ze daarbij ook de gelegenheid om een aantal collectiestukken te manipuleren. Door de kinderen het

activiteiten ontwikkeld. Naast rondleidingen biedt het

museumbezoek actief te laten beleven, wordt getracht ze

museum reeds 10 jaar animaties voor de jongste

te doen nadenken over de verschillende aspecten van

bezoekers en hun ouders aan. Daarnaast proberen de

oorlog en vrede.

twee medewerkers van de dienst om de collecties toegankelijk te maken voor een zo breed mogelijk publiek.

Een andere, belangrijke doelgroep zijn de individuele bezoekers. Om hen tijdens hun bezoek een minimum aan informatie mee te geven, werkt de educatieve dienst

Met traditionele geleide bezoeken, voor zowel

hard aan onderschriften bij de duizenden objecten, ze

scholen als volwassenen, wordt getracht om de historische

plaatsen tekstpanelen met meer algemene informatie en

context van de tentoongestelde objecten tot leven te

stellen thematische brochures ter beschikking.

brengen. Daarbij ligt het accent vooral op de menselijke en de sociale kant van de militaire geschiedenis. Tijdens de animaties, die zich richten op kinderen van 6 tot 12 jaar, worden onder begeleiding van een gids een aantal opdrachten uitgevoerd. Om drempelverlagend te werken

Regelmatig zet het museum ook activiteiten op touw voor families. Het meest recente initiatief in die zin was

Ten slotte wordt regelmatig geprobeerd om het educatieve aanbod naar de verschillende doelgroepen

het museumspel "De kleine journalist in de Grote Oorlog".

toe zoveel mogelijk te diversifiëren. Een zeer specifieke

Met behulp van het nodige materiaal kregen de kinderen

categorie van bezoekers zijn de jongeren van 16 tot 1 8

de opdracht om als journalist tijdens de Eerste

jaar, die regelmatig i n schoolverband d e collectie rond

Wereldoorlog, informatie in te winnen over verschillende

de Eerste Wereldoorlog bezoeken. Om aan de specifieke

aspecten van het leven aan het front. Door het maken

eisen van dit publiek tegemoet te komen, ontwikkelen we een gerichte pedagogische begeleiding waarbij een

van puzzels, het zoeken van voorwerpen en het ineenknutselen van objecten kwamen ze van alles aan de

meer actieve deelname van de adolescenten zal worden

weet over het gebruik van gas, het hoe en waarom van

gevraagd.

camouflage, het oprichten van hospitalen en het leven in een loopgraaf. De ouders, die via een reeks educatieve fiches de nodige informatie ter beschikking kregen, konden de jongeren tijdens hun zoektocht assisteren. Deze formule zal zeker worden herhaald.

42

OPENBAAR KUNSTBEZIT IN VlAANDEREN 2003/2

Praktisch Het Museum is geopend van dinsdag tot zondag tussen 9 en 12 u. en van 13 tot 16.30 u. Maandag gesloten. De Luchtvaarthal en de cafetaria blijven de hele dag open, zodat een ononderbroken bezoek mogelijk is. Het KLM is heel vlot bereikbaar. De esplanade voor het Museum biedt ruime (gratis) parkeermogelijkheden. Tal van bussen of trams hebben een halte kortbij de in gang (bussen 20, 28, 36, 61, 67, 80 en tram 81). Het metro station "Merode" bevindt zich op enkele minuten lopen, evenals de treinstations "Schuman" en "Merode". Het Museum is gratis. Voor alle inlichtingen: 02/737.78.09 (public rclations) 02/737.78.33 02/737.78.11 www.klm-mra.be Aut eurs identificatie

Het Museum beschikt ook over een uitgebreide biblio theek met een ruim aanbod van boeken en tijdschriften over militaire geschiedenis, een prentenkabinet, een car totheek, een archief, een fototheek en een documentatie centrum. Inlichtingen: 02/ 737.79.30

Gregory De Smet, persallaché; Paul Dubrunfaut, assistent, titularis van de afdeling 'VuUiwapens en draagbare wapens'; Jean-Pierre Hausman, kolonel stafbrevethouder, opdrachthouder, hoofd van de afdeling 'Landmalerieel' ; Sophie Hottat, welenschappelijk medewerkster; Etienne Reunis, welenschappelijk medewerker, fituloris van de afdeling 'Lucht· en ruimtevaart'; Sven Soupart, verantwoordelijke voor het documentatiecentrum van de Luchtvoortafdeling; Eddy Verbeken, adjudant-chef, adjunct van de afdeling Land materieel; Sendra Verhuist, medewerkster educatieve dienst.

Het volgende nummer va n

Open baar Kunstbezit in Vlaanderen

heeft als onderwerp

De G rote Stu kke n va n h et Lege rm u s e u m en verschijnt op s juni 2003

Abonneedag op 15 november 2003 Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen bestaat dit jaar 40 jaar! Dat we het reeds zolang volhouden danken wij aan al onze trouwe abonnees. Noteer dus alvast i n uw agenda. Op zaterdag 15 november organiseren we onze abon needag in het gigantische Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis in Brussel.

Gedreven gidsen leiden u ron d in de coulissen van het museum.

Losse nummers kosten

Voor elk wat wils:

€ 6,20 of € 6,70 (vanuit Nederland) Bestellen kan door storting o p rekening 448-0007361-87 (in België) of 135.20 (in Nederland) van Open baar Kunstbezit i n Vlaanderen

) ) ) een bezoek aan het gebouw, aan specifieke afdelingen zoals d e vliegtuigen en de artillerieafdeling, een blik achter d e schermen van dit immens museum. ) ) ) Ook d e buurt van het m useum verkennen we met bijvoorbeeld Art-Nouveau-wandelingen i n d e Europawijk of een bezoek aan het beroemde Horta-Lambeaux-paviljoen met het bas-reliëfvan Jef Lambeaux "De menselijke Driften". ) ) ) Ontmoet onze journalisten en de geestdriftige medewerkers van het Legerm useum.

VZW,

Want we zijn veertig jaar jong en dat willen we graag gratis met u vieren.

met vermelding van d e titel van de aflevering.

en u kan op www.tento.be het programma verder volgen.

U krijgt nog een persoonlijke uitnodiging

Zie ook:

Indien u zelf suggesties of ideeën heeft kan u ze ookvia www.tento.be aan ons laten weten.

www.tento.be voor het OKV-Archief

Tot dan !

Schenk eens een abonnement!

I e m a n d j a r i g b i n n e n k o r t ? t e ts t e v i e r e n ? Voor slechts € 24,00 heeft u een origi n eel geschenk!

Een abonnement op Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen. Kunst van Dichtbij. Acht n u m mers per jaar en een Museumjaarkaart. Of overtuig iemand in je buurt om een abonnement te nemen. U denkt aan ons? Wij ook aan u. Wie ons een abonnee bijbrengt schenken wij graag "Impact Revisited". Hét naslagwerk van de herontdekking van de Vlaamse Prim itieven in Parijs tot over hun invloed op de Latemse kunst. (Waarde € 15,00). Stort € 24,00 op rekening 448-0007361-87 met vermelding "geschenk" en laat ons weten wie de gelukkige is. Wij steken er een kaartje bij met uw persoonlijke boodschap. Of laat d e nieuwe abonnee uw abonneen ummer vermelden bij de storting. Dit 8o pagina's dikke boek, volledig in kleur, valt dan snel in uw bus.

Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen zoekt vrijwilligers

Coverillustratie: © Valère Prinzie

om een dynamisch team een handje toe te steken. Naar aanleiding van onze 40ste verjaardag staan er versch illende projecten op stapel waarvoor we vrijwilligers zoeken. Ben u gebeten door kunst en h eeft u een beetje ervari ng met com puters dan kunnen wij u m isschien een boeiende tijdsbesteding bezorgen. U werkt in hartje Antwerpen voor het oudste en grootste kunst-en m useumtijdschriftvan Vlaanderen . Schrijf of bel (03 224 15 30) naar Openbaar Kunstbezit i n Vlaanderen, Hofstraat 15,

N

2000 Antwerpen ten

"' .. .. N

> � 0

2

aanzien van Peter Wouters.

Aangesloten bij

BANK

P II. O V I R C I !: ANTWEIIPEN

�V

Provincie Oost-Vlaanderen

Ed i to M I C H E L P E ETERS

Musea

Het wordt een d rukke zomer! Wie dacht dat na Brugge 2002 de rust zou terugkeren, is eraan voor de moeite. De festivals schieten als bomen uit de grond. Een fotofestival i n Knokke, een G u st De Smetfestival i n Deurle, Beaufort barst los aan d e kust en i n het Brusselse komt Africalia aan de beurt. En dan vergeet i k nog een hele reeks. Het lijkt echt een nieuwe trend. Een reeks tentoonstellingen aan elkaar koppelen, liefst o p een originele locatie. Nouja, origineel. Maar kom, het is een leuk idee. Een d u u r idee ook, wan t vaak is zo'n manifestatie niet echt goedkoop. Voor een dagje uit met je kids ben je vaak gewoon zo'n € so,oo kwijt. Vervoer niet i n begrepen. Dat vervoer kan trouwens aardig oplopen! Als je zoals bij Beaufort de hele kustlijn moet aftjokken op zoek naar kunst, zoiets loopt op! Over parkeerproblemen en opstoppingen heb i k het dan nog n i et. Na de kijkfile nu ook de kunstfile! Nu kan je natuurlijk ook de kusttram nemen, maar dan nog. Wie dacht dat het bij d it alles zal blijven, h eeft het nog grondig fout ook. Na de zomer is er geen denken aan bekomen. De Open Monumentendag! Met zijn honderdd uizenden h u izen bestormen! Want d e laatste jaren loopt dit weekendje aardig uit de hand. Erfgoed is populair en je h ebt maar één weekend! Of neen, twee eigenlijk, want het voorbije Erfgoedweekend was al een aardige aanloop naar de zomerd rukte. I n het najaar staat alweer een ander evenement i n de steigers. Europalia Italië! Met héél veel activiteiten ! Wie die Italianen een beetje kent, weet dat je hier niet bepaald rustigervan wordt. Wat men zich blijkbaar niet meer afvraagt is of er hierwel een publiek voor is? Welke gezonde ziel kan dit alles nog aan? Expo-stress? Zou het bestaan?

Het nieuwe G roeninge. Memling op tafel Doeken voor de glorie, portretten voor de soep

Undercover Technopolis doe je zelf Kunst en toerisme

Actueel Beaufort '03 Opgelet! Ze zijn zo lief , m ij n heer! Africalia G ust De Smet-festival

jong talent Rik Delrue en de 'intellectual gnome'

Verhovert doorgelicht Keuze van de redactie Agenda kort Voor u gelezen!

S E C R ETARIAAT, R E DACTI E EN A B O N N E M ENTEN D I E N ST N I E U W

A D R E S

huis 'den Rhyn' Hofstraat 15 2000 Antwerpen

TEL. 03 I 224 15 30 FAX 03 I 224 15 31 [email protected]

B A N K R E LATI E S 448-0007361-87 385-0590844-80 000-0099920-10 135.20 (NL) BTW 427 190 176

ISSN 1373-4873

wo 200317892105

U ITGEVER Peter Wouters [email protected]

H OO F D R E DACTEUR Michel Peeters [email protected]

REDACT I E Els Nouwen, R i k S a uwen, Daan Rau, Lea Van de Wijngaert, Olav Grondetaers (Kiara)

VO R M G EV I N G Geert Verstaen

DRUK Drukkerij L . Vanmelle n .v.

PRE- PRESS Grafisch Buro Geert Lefevre

P U B L I C ITEIT 03/231.28.00 (B-promotion)

ABO N N E M E NTEN D l ENST Kristien Van Mieghem [email protected]

WEBSITE EvaWuyts [email protected]

.. .. 0 0 ..

0 ,_ .

ONZE ADVERTEERDERS

Aboriginal Art Gallery, Amarant vzw, Caermersklooster, CC de Warande,

::

,. .. 0

Dexia, Galerij Patriek Derom, Galerij David Norden, Kunstsalon Libr'art, Middelheim Openluchtmuseum, Provinciaal Museum Emile Verhaeren.

3

beau, eau, be, ufo, fort en a rt Allemaal woorden en afkortingen die je kan ontdekken in "beaufort". "Het woord op zich is voor deze triënnale direct bruikbaar omdat we sterk (fort) en mooi (beau) uit de hoek willen komen met een kunst (art) project dat in België (Be) aan zee (eau) plaatsvindt en veel verbeeldingskracht (Ufo) vergt." zeggen de organisatoren. Willy Van d e n Bussche is de Commissaris-generaal van dit ku(n)stproject. Samen met een inter nationale jury (Klaus Bussman, Rudi Fuchs en Jean-Hubert Martin) selecteerde h ij een groep gerenom meerde hedendaagse kunstenaars. Zij zullen zich laten inspireren door het leven aan zee of d e zee als leidmo tief nemen voor ingrepen op d iverse locaties i n kustgemeente n . •.•

De internationale titel verwijst op h e t eerste zicht dan ook naar de wind kracht die zo bepalend is voor het leven op en aan zee. De naam Beaufort als eenheid van wind kracht is sinds 1838 een algemeen begrip geworden en voor iedereen d uidelijk. Marines in confrontatie "2003 Beaufort" bestaat uit 2 luiken. Om te beginnen is er in het PMM K, Museum voor Moderne Kunst in Oostende, een groots opgezette tentoonstellin g met de zee als thema. Een tentoonstellin g die d e draaischijf van het hele gebeuren vormt. "Marines in confrontatie" toont een uitge lezen keuze zeegezichten van moderne en hedendaagse schi lders, die in hun loopbaan d e zee als motief kozen . Een ontmoeting van zeer diverse benaderingen.

I

-

-

De losse toets van Monet en Wolven s naast de bijna mystieke kracht van Turner en Ensor. De weloverwogen geometrische vormen van Brusselmans i n contrast met de fotografische precisie van Richter. Zowel kunstenaars als Courbet, Permeke en Kiefer die spelen met de materie van de verf als kunstenaars d ie het motief symbolisch of conceptueel benaderen. Ter gelegen heid van deze tentoonstelling nod igt curator Willy Van den Bussche hedendaagse kunste naars uit h u n visie op de Noordzee te schil deren.

·� '

....-· .: --- -

"

--

l�'""�

- -

-�- "

.... -....:___ . -.."""-� - ---� _ ,._ ""

�

- ...;. .... _ _

-

, . .... .....

De Belgische sch ilders Etienne Eli as, Roger Raveel en Luc Tuymans vonden dit voorstel een boeiende uitdaging. Ze waren bereid o m de zee, waar ze s i n d s lang m e e vertrouwd -zijn, opnieuw te bekijken en te interpre teren. Ook een aantal buitenlandse kunste naars, zoals Norbert Bisky, Ral ph Fleck en E Alex Katz, lieten zich bekoren door de uitno d iging en zullen de Belgische kust sch i l N deren.

� �

..

0 0 N 0

.. z

�

> � 0

5

Triënnale voor hedendaagse kunst aan zee Een artistiek parcours langs de kustge meenten vormt het tweede luik van 2003 Bea ufort De Panne, Sint-ldesbald, Koksijde, Oostd u i n kerke, Nieuwpoort, Middelkerke Westende, Oostende, De Haan-Wenduine, Blankenberge, Zeebrugge en Knokke-Heist vormen de locatie voor talrijke hedendaagse m u ltidisci plinaire kunstevenementen. De deelnemende kunstenaars werd gevraagd zelf h un ideale plek aan te d uiden in d e gemeente waar z e h u n werk zullen presen teren. Van alle uitgevoerde projecten wordt i n elke gemeente het scheppingsproces tentoonge steld aan de hand van tekeningen, foto's en video's. Deze tentoonstellin g vormt i n elke gemeente het vertrekpunt van het bezoek aan d e diverse locaties en verduidelijkt het kunstparcours.

N ... 0 0 N 0 ..

. w ..

>

"

0

6

Bakens, billboards en projecten Langsheen de kustlijn wordt per kustge meente een baken geplaatst, telkens een monumentale constructie. H ierdoor wordt de link gelegd met de kerktorens en vuurto rens die vroeger de zeelieden veilig naar de havens loodsten. "2003 Beaufort" is aldus zichtbaar van op zee, herken baar van uit de lucht en bereikbaar van op land. De geselecteerde kunstenaars zijn Antony Gorm ley (G root-Brittan n ië), Anne & Patriek Pairier (Fran krijk), J a n Fabre (België), Wim Delvoye (België), Dan iel Spoerri (Italië), David Mach (Groot-Brittannië), Koen Van m echelen (België), Wolfgang Winter & Berthold Hörbelt (Duitsland) en Henk Vis eh (Nederland). Op d rukbezochte plaatsen i n elke gemeente worden grote billboards geplaatst, waarop de zee en het leven aan zee door belangrijke fotografen worden vastgelegd in reuzen grote digitale foto's.

Ook beelden van verdwenen erfgoed (zowel natuur als architectuur) worden onder de aandacht gebracht. De kunstenaars die het beeldmateriaal leveren zijn Elger Esser (Duitsland), Fabian Marcaccio (Argentinië) , Matthias Koch (Duitsland), C hristian Meynen (België), Dirk Braeekman (België), Jacques C harlier (België), Thomas Ruff, Florian Baud rexel en Jens Ullrich (Duitsland), Johan Muyle (België) en Massimo Vitali (Italië). Naast bakens en billboards creëren een aantal kunstenaars, speciaal voor een bepaalde locatie, sculpturen, i nstallaties en videoprojecten. De kustvlakte met natuur en havengebieden, h istorische sites, typi sche architectuur en oorlogsgebieden biedt tal van mogelijkheden. Een eerste groep kunstenaars werd geselecteerd: Gerhard Lentink (Nederland), Zhuang Huan (China), )ianguo Sui (China), Lars Siltberg (Zweden), Johan Tahon (België), Berlinde De Bruyckere (België), Maria Roosen (Neder land), Panamaren ka (België), Cracking Art loves William Sweetlove (Italië en België).

Ku(n)st + toerisme? "Het is de bedoeling een triën nale in het leven te roepen waardoor een traditie ontstaat en er naambekendheid kan worden gegenereerd, gelijkwaardig aan bvb. de Biënnale van Venetië of d e Documenta i n Kassei" zo zeggen d e organisatoren . Of "2003 beaufort" die a m bitie gaat waar maken is zeer de vraag. De keuze van d e kunstenaars is alleszins weinig verrassend, er werd o p veilig gespeeld door vertrouwde, bekende n amen te kiezen .

Amarant vzw organ iseert rondleidingen in de tentoonstelling Op de website lees je na de beschrijvin g van de Belgische kust en haar accom modatie het volgende over "2003 beaufort" "een m ust voor iedereen met een passie voor heden daagse kunst én voor iedereen die de kust op een verfrissende en vernieuwende manier wil (her)ontdekken en/ of beleven!". Dat beeldende kunst tijdens d e zomer maan den zowat overal ten lan d e gebruikt wordt om het i mago van stad of gemeente op te smukken , begint stilaan een tra ditie te worde n . Dit soort van manifestaties zijn publicitair doeltreffend. Door een kunst parcours wordt een bekende plek "an ders" ervaren. De vraag of de kunst ged iend is met deze mediagenieke vertoningen wordt n iet meer gesteld. Ook "2003 beaufort" lij kt, met a l haar arran gementen en uitstapjes, een pakketje kunst toe te voegen aan de toeristische attracties die de Belgische kust biedt. "De grootte van 2003 als aanduiding van de kracht van d it project onderlijnt de a m bities ervan." zegt Van d e n Bussche. Wie een artistieke wind kracht van 2003 beaufort wil trotseren, weet dus waar naar toe de komende maanden.

'Marines i n confronatie. Docent )ean Paul Van hove, filosoof én kunstenaar, is de geschikte man om u rond te leiden en de grote d iversiteit te duiden.

>» Zaterdag 2 6 juli 2003 of vrijdag 8 augustus 2003 om 14.00 uur

>» Deelname voor OKV-abonnees € 15,00 (toegangsticket + rondleiding) >» I nschrijving vooraf noodzakelijk: tel. 09 269 17 40 >» Afspraak: een tiental m i n uten vóór d e aanvang i n de i n komhal v a n het Museum voor Moderne Kunst PMMK, Romestraat 11 te Oostende.

2003 B EAUFORT

Marines in confrontatie, PMMK OOSTENDE TRIËN NALE VOOR H EDENDAAGSE KUNST AAN ZEE, PARCOURS LANGS DE KUSTSTEDEN 6/4/2003 - 28/9/2003 www. 2003beaufort.be

N ... 0 0 N 0 .. . w ..

>

"

0

7

O p ge let ! Ze z i j n n i et l i ef, m i j n h ee r ! R I K SAUWEN

Een goede tentoonstelling begint bij een goede titel.

Ronkende titels Als organisator weet je maar al te goed dat een titel die naar schatten of naar goud verwijst garant staat voor een gunstige respons van het pu bliek. Of de kostbaarheden van Thraciërs, Scythen of I n ca's afkomstig zijn doet er weinig toe. Laat het blinken, de kassa zal wel rinkelen. Maar thema's met een min of meer ondeu gende ondertoon doen het ook niet slecht. En wat staat er meer garant voor een gezonde portie ondeugd dan fatale vrouwen? Op dus naar het Kon i n klijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen waar Fatale Vrouwen tot 17 augustus alle zeilen van de verleiding bijzetten. Hoe herken je een fatale vrouw? Hoe gek het moge klin ken, maar het dage lijks taalgebruik schijnt een onderscheid te maken tussen een femme fatale en een fatale vrouw. Dit onderscheid dat nog n iet door de woorden boeken erkend is, ziet in de fem m e fatale niet meer dan een vrouw met een bijzonder mooi u iterlijk. De con notatie van fatum, nood lot, is blijkbaar verloren gegaan, terwijl alles in eerste instantie daaro m draait. Mannenvreetsters zijn het; n i et meer, en ook n iet minder. Het thema beleeft zijn hoogtepunt in de tweede helft van d e negentiende eeuw, wanneer de burgerlijke maatschappij maar al te goed meent te weten waar het gevaar dreigt. Met charme en schoon heid lokt d e fatale vrouw de man. H a a r sensualiteit e n seksualiteit hebben e e n betoverende kracht die ze onveranderlijk gebruikt om hem te gronde te richten.

Die roemloze ondergang i n waanzin en dood laat haar trouwens onverschillig. Haar aandacht gaat a l naar het volgende slacht offer dat zich aandient. Lekker hypocriet waarschuwt de burgerlijke moraal voor d e gevaren die de omgang m e t vrouwen i n houdt. Ze zijn misschien n iet allemaal slecht, maar je kij kt toch maar beter uit. En ige vrouwonvriendelijkheid gold toen nog als een gezond princiep. U itbeelden van het kwaad is overigens een goed afschrikking m iddel. Dus komt het thema rijkelijk aan bod zowel i n de beeldende kunsten als i n de literatuur. Hoe verkoop je een seksistisch discours? Omdat het thema typerend is voor een bepaalde tijd had het behoorlijk gedateerd kunnen overkomen. Maar de samensteller van de expo, d r. Henk van Os, oud-directeur van het Rijks m useum te Amsterdam, heeft vooral oog gehad voor kwaliteit, zowel op het vlak van de uitbeelding als op dat van het schildersmetier. De selectie is streng geweest. Heel wat d raken blijven dus rustig in de reserves van m usea opgesloten. Het oeverloze thema is netjes in een zestal cate gorieën opgedeeld, die elk met enkele markante werken worden verduidelijkt. Geen overdaad dus, i n een tentoonstelling van nog geen zestig werken.

lAURENS ALMA-TADEMA, DE KERSEN, 18]), © KM SKA

·c

� .

E � N

"' 0 0 N 0 .. .

:: >

..

0

8

MAX LIEBERMANN,

ÄUBREY BEARDSLEY,

SAMSON EN DELILA, 1909

D E CLIMAX, 1893

@ STÄDTISCHES MUSEUM

@ COLLECTIE ALESSANDRA

GELSENKlACHEN

EN SIMON WILSON, LONDON

In de ruime m useumzalen staat een archi tecturale installatie van twee, haaks op elkaar geplaatste gangen, zwartgeschil derde engten met hier en daar een doorgang naar verborgen kamers. Zo ontstaat een labyrintachtig parcours waarin elk thema in zijn eigen alkoof te kijk staat terwijl de overige min of meer zichtbaar blijven. Een spel van tonen en verbergen dat goed bij het du bbelzinn ige thema aanslu it. Zo ontdek ken we achtereenvolgens: mythische vrouwen, bijbelse heldinnen, sirenen en sfinxen, ridders en heksen, onschuldige vrouwen met een vraagteken nota bene) en tenslotte het slachtoffer, d it laatste in een knalrode omgeving. Met masochistisch genoegen heeft Edvard Munch zich i n die laatste glansrol uitgebeeld. Als je hem moest geloven was elke vrouw een femme fatale. De reeks getoonde prenten is boeiend en zegt uiteraard meer over Munch dan over het thema. Strikt genomen is Munch er een beetje bij gesleurd, een soort ran dbemerkin g met een ron kende naam. Opgehemeld of ontluisterd? Voor de andere kunstenaars was het een feest om d e trukendoos van hun vak aan te spreke n . Hoe groter d e dubbelzinnigheid, hoe beter. Sir Lawrence Alma-Tadema geeft het frisse kind dat ons, toeschouwer, kersen aanbiedt de blik van de vermoorde onschuld, terwijl zij ons via een doorzichtige beeldspraak uitnodigt tot intiemere ken n is making. Het inschatten van mogelijk gevaar laat hij aan ons over. Andere kunstenaars houden van een meer uitgesproken magische sfeerschepping, een kolfje naar de hand van Gustave Moreau die hier met meerdere schilderijen vertegen-

De meeste kunstenaars houden het noch tan s bij het zuiver theatrale, met een weelde aan symbolische details en verwijzingen. ln hun tijd waren die verwijzingen tamelijk vertrouwd, voor ons zijn ze meestal on be grijpelijk. Hieraan is door de organisatoren gedacht en de bezoeker krijgt bij het betreden van de tentoonstelling een boekje met een nomenclatuur van de personages, mythische, mythologisch en bijbelse, met wier lotgevallen h ij geconfronteerd wordt. "Anders hadden wij bij elk sch ilderij een ellenlange uitleg mogen hangen", verduide lijkt conservator Leen d e Jong, die mij ook heel fier attent maakt op e n kele stukken uit d e eigen collectie van het KMSKA, o.m. het eerder vermelde doek van Alma-Tadema.

woordigd is. H et koloriet is bont, de compo sitie overladen, maar je vergeeft het hem. Sterker en adeq uater wordt de nood lottige aard van de fatale vrouw uitgebeeld door Aubrey Beardsley. De sch itterende plaat beeldt het ogenblik uit waarop Sa lome de onthoofde Johannes de Doper heeft gekust. De titel van het werk, De Climax, spreekt boekdelen. Niet iedereen wil i n d e hoogste sferen van de symboliek zweven . Maar a l te graag worden door appetijtelijke stoeipoezen belaagde mannen met gekwelde blikken ten tonele gevoerd, Odysseus bijvoorbeeld. Maar soms wordt een voorspelbaar onder werp totaal onderuit gehaald, met verras sende resultaten. Dan denk ik n iet zozeer aan die vrijpartij, open en bloot op het strand, tussen een gespierde jongeling en een kloeke zeemeermin van Max Klinger, maar wel aan Samson en Delila van Max Lieberma n n . Het is een vrij groot sch ilderij met het typisch aardkleurig Liebermann koloriet en zijn ruwe borstelvoering. Het bijbelse verhaal van d e verleidi n g van de stoere held wordt volledig ontluisterd. Achteraf beschouwd, en dat is wat we zien, werd de held n iet door een goddelijke schone maar door een doodgewone vrouw geveld. Liebermann geeft Delila n i et de oogverblindende schoonheid die de val van Samson nog en igszins zou verontschuld igd hebben. Neen, wij zien een n iet bepaald aantrekkelijke vrouw met een proleten lijf, een rimpelbuik en eeltige voetzolen. "Het leven is hard voor iedereen", lezen wij in haar blik, terwijl ze Samsons haardos onder handen neemt. Liebermanns voorstelling is uiteraard atypisch, maar geeft aan dat een goed thema tal van lezingen toelaat.

"The devil is a woman" Zo luidt de film ische transpositie van de fatale vrouw op het scherm. Het blijkt name lijk dat toen het thema uitgeput leek, het door het nieuwe medium film naad loos werd overgenomen. De fatale vrouwen werden overtuigend uitgebeeld door de godinnen van het witte doek, zoals Theda Ba ra (de kam pioene van het bijna naakt in het preutse Hollywood), Pola Negri, Louise Brooks en iets later Marlene Dietrich. Ter vergelijking hangen bij de ingang van de tentoonstelling enkele foto's uit d e meest representatieve verfi lmingen van nood lot tige vrouwen. Wie er meer van wil zien (met excuus voor de flauwe zinspeling) kan tussen 17 mei en 17 augustus in het Filmm useum terecht dat zijn progra mma aanbod volledig op het thema heeft afge stemd. Voor fij nproevers, warm aan bevolen. Voor oude snoepers ook. Maar iedereen weze gewaarschuwd: "Ze zijn n iet lief, mijn heer!"

P RA K TI S C H ·-

FATALE VROUWEN

Van 17.05.2003 tot 17.08.2003 KON I NKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN ANTWERPEN

Leopold De Waelplaats 2000 Antwerpen 03/242.04.16 [email protected] www.museum.antwerpen.be/kmska

c � .

E

c. ... "' 0 0 ... 0 ,_ . w ,_ > � 0

9

d o e j e z e lf Slimmer door reclame Het meisje met rechtopstaande haren en het logo van Tech nopolis o p bussen en trams zijn een vertrouwd beeld geworden in de stad. Ook de regelmatige reclame via de radio wekt onze n ieuwsgierigheid. De kleurrijke brochure scandeert: Techn o polis uniek in Vlaanderen , Techn opolis doe je zelf, van Techn opolis word je slimmer, fascinerende shows en d emo's, 259 interac tieve opstellingen wachten op jou! )e bent er zo Na een aantal keuzetoetsen in te d rukken merk i k dat het telefon isch onthaal vriende lijk en geduldig verloopt. I k krijg het gevoel dat ze a l mij n vragen zal beantwoorden maar beperk me op tijd tot en kele praktische inlichtingen. Met een B-dagtrip komen we niet echt voor delig in Mechelen aan waar een bus met te lawaaierige giro-groep ons tot voor de indrukwekkende rode kegel bij d e ingang brengt. Door d e ramen in d e zijgevel vangen we al een glim p op van de reuzegrote ballenbaan en zien we een moedige bezoeker fietsen op een kabel op vijf meter hoogte ...

Eigenaar voor één dag We worden verwelkomt door een sprekende vuilnisbak die om kauwgom smeekt. Kwestie van tijdens het bezoek n iet voor kleverige verrassingen te staan? Via televisieschermen boven de kassa wensen de sponsors ons een leuke dag en krijgen we meer informatie over de prijzen. Rechts op d e hoek prijst Lucy Botjes, het geraamte, terecht d e tentoonstelling "van kop tot teen" aan. Te warm want drie jassen o p m ij n arm, zoek i k de vestiaire. De kapstokken in de hal zijn voorbehouden voor groepen. Huurbuggy's en kastjes waar je met twee euro eigenaar voor één dag van wordt, m a ken het bezoek comfortabel. H et eerste experiment maakt ons alvast e n kele eurocenten lichter. De gravitatieput waarin het m untstuk rondjes moet d raaien, slokt het onze tot twee maal toe gulzig op. We testen onze kennis van de euro en worden overstelpt met weetjes zoals de diepste plek op aarde en het snelheidsre cord op de maan, die we al even snel vergeten zijn . Het scherm verandert trou wens te snel voor )u les (7j) die zijn honger naar ken nis zo niet kan sti llen ! Lucht en wind H et wordt snel duidelijk dat ] ules en Ona (si) meer geïnteresseerd zijn in het doen dan in het weten. Hun fantasie wint het van de wetenschap. Bij de "wolken maker" wanen ze zich i ndianen die een boodschap seinen. Ze gaan snel van de ene opstelling naar de andere en maken ruzie over wie het eerst de golvende spiraal mag laten bewegen. Dat dit een voorbeeld is van transversale en longitud inale golven, laat hen volledig koud.

"Kouder dan koud" staat o p het bordje naast een soort diepvries waar je d e werke lijke en gevoelstem peratuur kan vergelijken. Ona wantrouwt het donkere gat waarin ze haar hand stopt om deze proef te onder vinden. ] u les is i n d e wolken als hij zelf een vliegtuig mag besturen. De cockpit zit echter te vol, het wachten duurt te lang. Verder leren we hoe een vliegtuig vliegt en zien we de invloed van d e wind o p de vleu gels. Bouwstenen Soms lijkt het alsof we ons in een veredelde binnenspeeltuin bevinden. Kinderen en hun begeleiders lopen over bruggen met versch illende buigkracht. Ze bouwen een brug met houten.blokken,een constructie met steunberen of een vakwerkligbrug. We worden geconfronteerd met een aantal hersen brekers zoals m isleidende tegels, een bollentetraëder, de torens van Hanoï, twee- en d riedimensionele puzzels. Centraal i n deze ruimte staan kleurrijke blokken opgesteld waar we een blik in de toekomst kunnen werpen.

Caermersklooster Provinciaal Centrum voor Kunst en Cultuur

Vrouwebroersstraat 6 - 9000 Gent tel. 09 269 29 10 - fax 09 269 29 11 e-mail [email protected] website www. caermersklooster.be

programma voorjaar - zomer 2003

Cart De Keyzer - Zona tot 8 juni

J ean Bilquin van 11 juli t.e.m. 31 augustus

Fundacion Patagon ista van 11 juli t.e.m. 31 augustus

Sti l l / M ove van 20 september t.e.m. 16 november

N "'

tt".

0 0 N

Provincie Oost-Vlaanderen > .

0

11

Een vrouw schrikt wan neer ze op het compu terscherm ziet hoe haar man er als 70plusser uitziet. I k schrik n og meer als ik mijn vriend zie na een plastische ingreep. H et decor waar gestructureerde zeepbellen worden geblazen is volledig aan deze activi teit aangepast. Op de novilonvloer staan mooie houten volumes met i ngewerkte metalen potten die een zeepoplossing bevatten .

N aast h e t "kunstwerk in zeep" d a t me aan een rolgordijn doet denken hangt een hand doek aan een haakje. Waterkant H elemaal achteraan op deze verd ieping staat een waterparadijs opgesteld waar een te luid "blub-blub" van het m uziekaquarium ervoor zorgt dat we niet lang blijven . De geur hier doet m e denken aan d e zeeleeuwen-

show i n d e zoo. De enige levende d ieren zijn enkele vissen die door de lens van het water groter en kleiner lijken te worden. Proefondervindelijk leren we over het "breken van het licht", hoeveel water ons lichaam bevat, d e schroefvan Archi medes, het drijven van schepen, enz. Met magneten veroorzaken we turbulenties i n het water. On a kijkt gefascin eerd n aar het bloed dat o p h e t hartritme u i t h e t lichaam van e e n witte pop omhoog spat. We bezoeken de opvallend propere toiletten met "spaarpot" en begeven ons naar de cafetaria voor een lekker vers belegd broodje. Dit is n i et het moment om je hersenen even o p non-actief te zetten want o p de m u ren en onderleggers staan weten schappelijke proeven, vraagstukken en weetjes.

Het grote (s)eksperiment De streepjeskode op onze armband acti veert elke opstelling waar niet alleen weten schappelijke en technische vaardigheden worden getest, maar waar ook biologische verschillen aan bod komen. Het is de bedoe ling dat we via meer dan dertig interactieve opstellingen uitzoeken of man nen en vrouwen verschillend of gelijk zijn en of alle clichés over mannen en vrouwen kloppen. Deze opzet is n iet voor jonge kinderen bedoeld en n eemt nogal wat tijd in beslag maar is wel leuk om te doen. Vals spelen kan n iet want je kan maar éénmaal aan een test deelnemen.

Huis In de keuken wikken en wegen we, herkennen geuren en ontleden de voed ings d riehoek o p de computer. Kencho C h oju vertelt dat gezonde darmen d e basis zijn voor een lan g leven. Als je aan h et juiste schuifje trekt hoor je zijn darmen borrelen of laat h ij een luide boer of wind. Deze laatste horen we de hele tijd weer kli nken, gevolgd door ki n dergelach. O p de bovenverd ieping kan je de com puter raadplegen om je naamgenoten of versch il lende d ia lecten op te zoeken. We spelen piano zonder toetsen, luisteren naar muziek op de radioteletijdmachine en zien d e golfpatronen van trillende gitaar snaren. I n de slaa pkamer rusten we uit o p een spij kerbed en in de badkamer zien we dat )ules (25kg) op d e zon 68okg weegt. Ook de tuin is origineel en leerrijk met een hefboom, katrol e n wippla n k. Als we hier naar buiten kijke n , zien we een mooi stukje natuur.

·� .

E

-

� .

...

"' 0 0 ... 0 .. z w .. > ..

0

12

Actie Reactie J u les en On a zijn n iet sterk genoeg om een ritje te m a ken i n d e auto met vierkante wielen en de test "glaasje op, kun je rijden?" is spijtig genoeg aan herstelling toe. We worden gestoord door een steeds weer kerend, te luid applaus dat weerklinkt wanneer iemand tegen één of ander dier spurt. We testen hoe snel we lopen, hoe hoog we springen, hoe d iep we kunnen buigen en hoe snel onze reacties zijn. J u les en Ona dansen in d e "omgekeerde disco" waar muziek de beweging volgt en we bewon deren d e grote ballen baan.

Wetenschappe-leuk "Goed, leuk, plezant" zo vat ] ules zijn bezoek aan Tech nopolis samen. On a von d vooral het spijkerbed leuk. De door de organisatie aanbevolen d rie uren o m Technopolis te bezoeken waren voor ons niet voldoen d e zodat we n i et alles h ebben kunnen zien. Dit is natuurlijk een goede reden o m nog eens terug te komen. De technishe uitleg op de plexiplaten is heel duidelijk, mede door de symbolen (hand, oog, lamp) die steeds herhaald worden, en staat op een hoogt die bereik baar is voor kinderen en rolstoelgebrui kers. Met deze laatste groep h eeft men zeker rekening gehouden bij d e opbouw van het geheel. De "edutainers", overal i n Tec hnopolis aanwezig en herken baar aan hun kleding zijn vriendelijk en h ulpvaardig.

ateliers workshops cursussen rondleidingen wandelvoordrachten

Graven naa r het verleden Prominente archeologen

brengen een

representatief beeld

van wat er leeft in de

© FOTO'S O KV c

.

E

TECHOPOLIS

Technologielaan 2800 MECHELEN 015/34·20.00

Vraag een gratis programma aan!

� . ...

"' 0 0 ... 0 ..

z

www.technopolis.be

:: > ..

0

13

Een Afri kaa n s s e i z o e n i n B e lgi ë Kan cultuur de wereld redden? Cultuur inzetten als voornaamste middel i n h e t streven n a a r menselijke en duurzame ontwikkeling. Een concept dat werd voorge steld tijdens de akkoorden van Conotou Gun i 2ooo) en Belgisch staatssecretaris voor ontwikkelingssamenwerking Eddy Boutmans heeft het ter harte genomen. I n 2001 richtte h ij Africalia op, een project dat zich toespitst op de ondersteun ing van creatie en cultuur i n Afrika. Cultuur i n de ruime betekenis van het woord. Het begrip omvat werkingsm iddelen, gebruiken, personen en kennis die de transformatie van de Afri kaanse maatschappijen i n goede banen kunnen leiden. Essentieel is ook dat Africalia een volwaardig partnership wil zij n . België treedt d u s n i et op a l s promotor o f geldsch ieter, m a a r a l s partner die op een vruchtbare wijze wil samenwerken met de Afri kaanse culturele actoren. U itwisselingen stimuleren en het mogelijk maken voor intellectuele en artistieke producties om te circuleren doorheen landen, regio's en subregio's van Afrika. Reële behoeftes en Africalia wil ze reali sere n . I n 2002 werden reeds e e n zestigtal projecten in verschillende artistieke disci plines ondersteund. Naast facetten als door· stroming en uitwisseling, moeten d e projecten d uurzaam zijn en aangeboden worden door een culturele operateur die in Afrika werkt. In 2003 worden structurele in itiatieven voortgezet. Het project ook i n België zicht baar worden, want deze evenredige verrij kin g van Noord en Zuid levert ons een Afrikaans seizoen op. Afrikaanse verrassingen Het zeven maanden d urende seizoen biedt ons een uitgebreide m u ltidisciplinaire staal kaart van de hedendaagse Afrikaanse cultuur. Er is het hedendaags dansplatform dat de n ieuwe generatie van Afrikaanse choreografen een erkend podium aanreikt en zo wil meewerken aan het openbreken van d e Europese markten. Een overzicht van nieuwe vormen van theater, dat zich losmaakt van Westerse logheid en folkloristisch erfgoed. De u niversele taal van de m uziek maakt intense samenwerkin g tussen Europese en Afrikaanse m uzikanten mogelijk.

AIMÉ NTAKIYICA, WIR, 2001

Het is ook uitkijken naar de m u ltidiscipli naire evenementen. "De karavaan" is een heus containerdorp dat 12 weken lang i n 12 Belgische steden zal opgesteld worden. Acteurs, vertellers, dansers, m uzikanten, zangers, plastische kunstenaars, sch rijvers en koks uit Afrika geven de inwoners van elke stad de kans het Afrika van van daag te ontdekken. De culturele activiteiten, voor stellingen en workshops vormen een mooi tegenwicht tegen het exotische of stereo type beeld, dat wij vaak nog van Afrika hebben. Een overzicht van historische films, hommages aan regisseurs en de ontdekking van n ieuw Afrikaans filmtalent maken deel uit van het film luik, evenals "mwanza", een filmprogramma i n bioscopen i n heel België. En verder zijn er n og het salon van de Afri kaanse literatuur, een overzicht van striptekenaars en cartoonisten, colloquia rond culturele netwerken en een platform voor nieuwe partnerschappen. Hedendaagse Afrikaanse kunst Sinds de jaren '90 van vorige eeuw is de hedendaagse Afrikaanse kunst niet meer weg te denken uit de internationale artistieke scène. Het einde van d e apartheid, globalisering en het nomadisme i n de kunst; het zijn allemaal bepalende factoren geweest voor de ontsluiting van het internationale kunstcircuit. 80DYS ISEK KINGELEZ, ETOILE ROUGE CONGOLAISE, 1990 ©C.A.A.C.· THE POGOZZI (OLLECTION, GENEVA

De aanwezigheid van niet-westerse kunst heeft een vurig debat en een boeiend discours opgeleverd. Kijken naar kunst in een mondiaal perspectief betekent im mers herbezinning op een esthetisch oordeel. Het betekent vooronderstellingen en uitgangs punten kritisch onder de loep nemen. Het dominante westerse referentiekader als ijkpunt i n vraag (du rven) stellen. Zo ontstaat er ruimte voor dialoog en is er uitwisseling met andere kunstbegrippen mogelijk. Eén van d e tentoonstellingen die van grote invloed is geweest voor het debat was Okwui Enwezor's "The short century: Indepen denee and Liberation Movements i n Africa, " 1945-1994 . De curator van de voorbije Documenta toonde er mee aan hoezeer eurocentrisme het ontwikkelen van exper tise op het gebied van n iet-westerse kunst verh indert. Hij besteedde ruime aandacht aan d e context waarin d e Afrikaanse kunst tot stand kwam en komt. Kunst kan i m mers niet los gezien worden van machtsverhou dingen, politieke verhoudingen en economi sche en sociale feiten .

Transferts Ook de grootste tentoonstelling van Africalia alludeert met haar titel o p de politiek sociale verhoudingen van onze huid ige wereld, geke n merkt door voortd urende pendelbewegingen van mensen, geld-en goederenstromen en ideeë n . Met h e t eerste t h e m a ' d e dood v a n d e ander" wordt bewust provocerend verwezen naar het hedendaagse vertoog omtrent globalisering. Het tweede thema "de versnelli n g van d e geschiedenis" vertrekt va n uit de vaststelling dat ra mpen, terroristi sche aanslagen en oorlogen ruime media aandacht krijgen en zodoende een soort

aanhoudende noodtoestand scheppe n . I n hoeverre zijn zij echter bepalend voor het verloop van de geschieden is? "Transferts" toont een reeks gevestigde namen en jonge kunstenaars die zich van diverse media bed ienen. Somm ige onder hen waren reeds eerder i n België te gast, Bili Bidjocka, Pascale Marthi n e Tayou en Minette Vari bijvoorbeeld. Bidjocka (geboren i n Kameroen, maar ondertussen wereld bu rger) toonde in het Muhka installaties vol metaforen en referenties naar Afrika. Ook Vári's thematiek is onlosmakelijk verbonden met d e recente geschiedenis van haar land. Kwesties als identiteit in relatie tot uiterlijke kenmerken krijgen betekenis i n het licht van

de sociaal politieke context van Zuid-Afrika. Ook zij toonde reeds videowerk in het Muhka. De Marokkaanse kunstenaar Hicham Benohoud, aanwezig op "Heden daags Marokko", plaatst massa's fotografi sche portretjes repetitief op m u ren en refe reert aan een traditioneel islamitisch decor. Het is uitkijken naar het performance en videowerk van de jonge lngrid Mwangi. Met de inzet van haar eigen lichaam zoekt ze grenservaringen op en bevraagt ze stereo typen. I n haar video "Neger - don't cal! me", getoond op de voorbije biën nale van Sao Pa ulo, gebruikt ze haar eigen haar om abstracte maskers te creëren.

fATIMAH TUGGAR, FUSION CUISINE, 2001, © (OURTESY ART + PUBLIC, GENEVE & BINTAZARAH STUD I OS, N EWYORK

CAN'T FoRGET, CAN'T REMEMBER, 2001, © 0LOF WALLAGREN

�

E

0. N "'

0 0 N 0 .. z

::

> "

0

15

Een sterke referentie naar de traditionele Afri kaanse kunst en tevens een uithaal naar d e (westerse) blik o p exotische vrouwen. Verder op "Transferts" ook nog werk van Bra h i m Bach iri, Godfired Don kor, Abdoulaye Konaté, Otobong N kanga, Aimé Ntakiyica, Keith Pi per en Tracey Rose. Pascale Marthine Tayou's taudisme De bekendste naam op "Transferts" is die van Pascale Marth ine Tayou . Een kunstenaar die het voorbije decennium aanwezig was op talrijke internationale tentoonstellingen, waaronder de voorbije Documenta in Kassei. H ij studeerde rechten, maar bra k die studies af om kunstenaar te worden. Tayou is autodi· dact en werd naar eigen zeggen opgeleid aan "de u niversiteit van d e straat en van het Afrikaanse leven." En die band met het Afrikaanse straatleven is sterk voelbaar in de chaotisch geïm proviseerde installaties die h ij maakt. Ze bestaan u it alledaagse, gevonden en afgeda n kte objecten, parafer nalia met een bepaalde gesch iedenis, graf fiti, en d ies meer. Labyrinthen die sporen van stedelijke omgevingen en diverse terri toria bevatten. "Taud isme" is het woord dat h ij zelf er voor bedacht, het isme van de verkrotting, het "sloppenwijkisme". Eerder dan kunstenaar noemt hij zichzelf "maker", iemand die "dingen fabriceert". Tayou's ruwe en elementaire kunst doet nadenken over postkoloniale migratie en culturele ontwrichting.

·0

� .

E

N "' 0 0 N 0 .. z

�

> � 0

16

Monografische tentoonstellingen Aanvullend op TRANSFERTS, wordt aan 5 belangrijke hedendaagse kunstenaars uit Afrika een monografische tentoonstelling gewijd. Santu Mofokeng en And rew Tsabangu zijn beiden Zuid Afrikaanse fotografen. Als anti-aparteidsmilitant, straatfotograaf en reporter is Mofokeng sinds het begin van de jaren '90 één van de markantste figuren van de hedendaagse Afrikaanse fotografie. Zijn bekendste werk is wellicht 'the black photo Album /Look at me" uit 1997. Als onderzoeker verbonden aan de faculteit sociale wetenschappen van d e u n iversiteit van Witwatersran d verzamelde hij origin ele private foto's van zwarte fam i lies uit d e arbeidersklasse, periode 1890-1950. H i j maa kte nieuw afdrukken v a n deze vergeten, anonieme portretten. Een document van onschatbare waarde. Mofokeng positioneert zijn praktijk als een alternatief op de collec tiviserende en i n h u mane operaties van "het archief'. Een herbezin n i n g op d e notie van cu lturele identiteit, geconstrueerd door

TAYOU, AFRODIZIAK••• APHROZIDIAQUE•••AFROS ISIAQUE, 2002, © VI LLA MEDICI, ROME

HICHAM BENOHOUD, lA SALLE D E CLASSE, 2002

2002

0TOBONG NKANGA, SUSTAINED SUTURE, 2002

concepten als "Soweto" en "townshi ps". And rew Tshabangu, opgeleid en gesteund door zijn stadsgenoot Santu Mokofeng, maakt deel uit van de jonge generatie Zuid Afrikaanse fotografen die zich engageren om de com plexe situatie van de post-apart heid in beeld te brengen. Zijn beklijvende foto's getuigen van een sterke sociale bewo genheid. Met Donald Odili Odita is ook de heden daagse Afri kaanse sch ilderkunst vertegen woordigd. Zijn abstracte composities van fel gekleurde, horizontaal zigzaggende vlakken roepen een mysterieuze ruimtelijkheid op. De suggestie van uitdijende landschappen. Pulserende ritmes die de blik van de toeschouwer meezuigen. Odita i ntegreert i n zijn oeuvre t a l v a n Euro-Amerikaanse e n Afrikaanse invloeden, gaande van traditio neel Afrikaans textiel, referenties naar Hard Edge sch ilderkunst tot digitale beelden en elektronische m uziek. Sue Williamson, een m u ltimediakunste nares uit Kaapstad engageerde zich tijdens d e jaren '70 en '8o voluit i n de strijd tegen de apartheid. In haar oeuvre grijpt ze regel matig terug naar thema's als de vergan ke lijkheid van herinneringen, de vervalsing van de geschieden is, en de huid ige nood zaak van verzoening tussen zwart en blank. Williamson is eveneens actief als auteur en critica. Naast de talrijke kunstboeken die ze uitgeeft, is ze tevens de oprichtstervan het welbekende ArtTh rob, een internetmagazine gewijd aan de hedendaagse kunst i n Zuid· Afrika. De stad van de toekomst Ook de Congotese autodidactische kunste naar Bodys lsek Kingelez krijgt een mono· grafische tentoonstelling. Zijn veelkleurige dynam ische architecturale modellen hebben reeds de hele wereld afgereisd. Zorgvuldig gedecoreerde stadslandschappen die minu tieus opgebouwd zijn uit papier, karton,

lijm, en gerecycleerd materiaal uit d e verpakkingsindustrie. Het zijn ontwerpen voor een "ideale stad", schommelend tussen urbanistische utopieën en futuristische deliria van een toekomstig Afrika. Een Afrika dat rijk, weelderig en democratisch zal zij n . Kinshasa in h e t derde Millenium (1997) bijvoorbeeld, wordt een plaats zonder raciale, sociale of ethische vooroordelen, zonder m isdaad, zonder politie, zonder gevangenis. Een welvarende stad die een werkelijke sociale politieke en econom ische gelij kheid kan garanderen . Kunst is voor Kingelez "superieure ken nis". Ze biedt d e mogelijkheid n ieuwe modellen v a n denken te ontwikkelen. I n Kingelez' project is de architectuur d rager van sociale betekenis, en met zijn visionaire steden creëert h ij een utopisch ideaal. En verder nog "Kin Moto na Bruxelles" brengt een getui genis van d e culturele vitaliteit van Kin la Belle (Kinshasa) aan de hand van werken van 14 populaire sch ilders. H u n sch ilderijen schetsen een kleurrijke en humoristische kroniek van het dagelijkse leven in Congo: prostitutie, aids, corruptie, politieke weder waardigheden ... "Africa Screams", in het kad e r van "Transferts", toont een d uivelse selectie van vermaarde homevideos en handgeschil derde videoaffiches uit Ghana en Nigeria. "Plasticiens en Mouvement" brengt werk van hedendaagse kunstenaars uit Afrika samen met werk van kunstenaars uit België. Africalia steunde d it i nitiatiefvan Atelier G raphoui voor de Biën nale van Dakar in 2002. Men toonde er werk van bekende kunstenaars als.Meshac Ga ba, Aimé Ntakiyica, Narcisse Tordoir, Michel Franco is, Philip Aguirre, Soly Cissé, Gérald Dederen, Kan-Si, Birame Nd iaye, Ndary Lo en Barthélémy Toguo. Verscheidene kunste· naars hebben speciaal voor het vervolg van d it project n ieuwe werken gecreëerd.

www . a f r i c a n -a n t i q u es . c o m

AFR I KAAN S E KU N ST Uit oude verza melingen .

E e n zeldzaam pre- Bem be beeld 29cm.

Ex-verz. Feuerpeil (Aa c h e n ) , Ex-Sac k m a n n ( B e rl i n ) , ex- J o D e B u c k ( B russels)

M a a n d a g tot zaterdag 1 4u t ot 18 u .

David N o rd e n Sint Katelij nevest 27 8 2000 Antwerpen

Tel: 03 - 2 2 7. 35.40 davidlaafrica n - a n t i q ues.com WWW. AFRICALIA.BE

02/412.58.81

N

"' 0 0 N 0 ..

z

�

> � 0

17

G ro e n i n ge . M e m li n g o p tafe l ! Een oude liefde Het G roeningemuseum is een begrip voor al wie Brugge bezoekt. Altijd als i k er kom, loop ik even binnen. Naar 'mijn' Pri m itieven kijken . De werken van jan Van Eyck, H ugo Van der Goes en Hans Memling. Even stil staan bij die oude meesters. Velen deden dat met mij, zodat de Stedelijke Musea beslisten het m useum opnieuw in te richten, wegens n iet meer aangepast aan de noden van deze tijd. De stilte na de storm van Culturele hoofdstad 2002 leek een gepast moment. Het m useum sloot en ige tijd zijn deure n . Een geheel nieuw concept Architectengroep 51N4E stond in voor de vernieuwing. Ze hebben het over het belang van de publieke binnenrui mte en over veel aandacht voor zowel i nspan ning als ontspa n n ing. Architect Peter Swinnen wilde dat niet langer het gebouw, maar de werken zelf zouden bepalen hoe de ruimtemoet worden gebru i kt. De chronologie zou bewaard blijven, maar toch zou elke kamer op zich een andere, boeiende wereld moeten oproepen. Met veel interactie tussen bezoeker en werk.

Wazig achter plastic Je komt het gebouw binnen via een nieuwe ingang. De toegang is veel ruimer, de vestiaire toegankelijker en een groot doek in de ruimte zorgt voor een moderne vloeiende lij n . De a rchitecten wilden de starheid van d e vroegere opstellin g doorbreken, en d at lukt hier al aardig. Veel licht en ruimte d us, het is n iet altijd even evident. Het eerste wat je echter va n d e n ieuwe zalen te zien krijgt is een wazig beeld, doorheen een gordijn van plastic lamellen. Leu k is het wel. En dan ... Verbazing! Waar is hier de logica? Werken van Gerard David en Lancetoot Blondeel. Dat zijn vroeg 16de eeuwse mees ters! l n zaai t? Waar zijn d e Prim itieven gebleven? I n zaal 2 zo blijkt al snel, en alleen daar, m et de werken van Mem ling en David op twee tafels in het m idden van de zaal! Primitieven op tafel. Origineel, dat wel. Maar het oogt voor geen meter en is ron d uit lelijk. Het topwerk van d it m useum, 'de Maagd met kan u n n i k Joris van der Paele', van Jan Van Eyck hangt ook in deze zaal.

Wegens vei ligheidsredenen achter glas. Alle begrip daarvoor, mensen doen n u eenmaal rare dinge n . Maar witte m uren en een witte, getegelde vloer! Voeg daarbij nog het glazen dak en je ziet n i ks meer van dit werk. Tenzij je er heel d icht bij gaat staan . Wat dan weer slecht is voor het werk. Zou dat die interactie zijn? Van de ene schok in de andere In zaal 3 wacht m ij weeral een schok. H ier hangen de werken van Pi eter Peurbus en enkele anderen. Mooie werken, maar waar zijn a l die Prim itieven van vroeger gebleven? Voorheen h ingen h ier tientallen van die werken, n u n og een selectie daaruit. Dat men dat een beetje i n krimpt, alle begrip daarvoor, maar het was gewoon zinnig de grote meesters te kunnen vergelijken met de kleinere, maar daaro m niet minder waarde volle werken. Zaa l 4 werd ingericht voor de 17de en 18de eeuwse meesters. Ze zijn opgehangen volgens het historische model, dus vrij dicht bij en boven elkaar. Dat is verdedigbaar maar slechts weinig origineel. Andere m usea deden dat al enkele jaren geleden. Maar goed, het werkt wel en n iet alles moet anders. Zwarte zalen Het meest opvallend zijn de zalen met d e 19de eeuwse werken. Z e werden opge hangen tegen een zwarte m uur. Ook het plafond werd zwart geschilderd, en het resultaat is verrassend en mooi. N ooit eerder gezien, eerlijk gezegd. Deze originele vondst herhalen in de zaal ernaast, met 2oste eeuwse sculpturen is echter teveel van het goede. Een beeld van Rik Wouters in een zwarte ruimte? Het is dan misschien interactief, maar het gebouw primeert hier zodanig op de getoonde werken dat men voorbijgaat aan de primaire functie van een m useum : werken tonen. Reserve kijken Er is ook gezorgd voor een spraakmakende overgang van het ene deel van het gebouw naar het andere. Door een gang met stukken uit de reserve. H ier zien we dan grote metalen hekken waaraan reservestukken hangen en n ieuwe aanwinsten. Goed gevonden, maar i k heb het ondertussen al op tal van andere plaatsen kunnen zien . Trouwens, wie komt er nu kijken naar de reserves? Wat is de zin hiervan? Je collectie i n krimpen, tot daar aan toe.

" .

E

"

: : ;

::: >

"

0

19

EEN PODIUM VOOR VERHAEREN

29 MAART - 26 OKTOBER 2003 PROVINCIAAL MUSEUM EMILE VERHARREN EMILE VERHAERENSTRAAT 71 2890 SINT-AMANDS

Er is echter nog een verschil. Daar waar het G roeningemuseum voordien een zeker sfeer had is het nu een koele, badkamerachtige bedoening geworden. Oude werken confron teren met het hedendaagse is een goede zaak. We leven nu eenmaal in de 21ste eeuw. Maar je moet die werken wél in hun waarde laten, en ze n iet opofferen aan een concept. Het m useum moest ook terug herkenbaar worden voor d e lokale mensen. Dat is dus kiezen voor flauw provincialisme i n plaats van internationale uitstraling. I k ben hier verweesd buiten gekomen. Het zijn 'mijn' primitieven niet meer. Het zijn plankjes aan de muur geworden. Of op tafel... Doodjammer.

Maar als je dan al weinig plaats hebt, je bezoekers nog eens door lelijke en slordige zalen loodsen, je moet het maar doen. Een s hier doorheen kom je i n het tweede deel van de collectie, en krijg je moderne en heden daagse kunst. Hallo? Een museum met een publiek dat voor 90 percent naar d e tsde en t6de eeuwse werken komt kijken, krim pt dat deel van de collectie in en toont voor d e helft modernen?

·.

E

N "' " " N

> ..

0

20

Goeie werken? Vooral omdat die bij die modernen weinig tot geen i nteressante werken zijn. Van deze kunstenaars kan je elders (pakweg i n het PMMK i n Oostende en Latem is ook n iet echt ver) beter en representatiever werk bekijke n . Jammer om te zien dat men ook h ier weer Museum voor Schone Kunsten wil spelen. ledere stad zijn m useum met van alles wat. Het slaat nergens op en dat is hier pij n lijk duid elijk. Het G roeninge heeft geen collectie modernen die goed genoeg is o m zo over weldigend mee uit te pakke n . Dit museum h eeft naam en faa m door zijn collectie Oude Meesters.

De tentoonstelling is toegankelijk van 29 maart tot en met 26 oktober op zaterdag, zondag en feestdagen en bovendien van 1 juli tot en met 1 5 september alle dagen, uitgezonderd maandag en vrijdag, telkens van 12 tot 19 uur

ABORIGINAL ART GALLERY

Investeer in een 40.000 jaar oude, nog steeds levende cultuur.

Authmtieke Aboriginal kwaliteitskttnstJverken Aboriginal Art Gallery - Australian Shop Magdeinstraat 48, 9000 Gent Als dat sommigen tegen de haren strijkt, jammer dan. En blijkbaar denkt het publiek er ook zo over, want i n dit tweede deel van de collectie zie je gewoon niemand. ledereen snelt erdoor o p weg naar de uitgang. Vern ieuwend, dat wel. Bovendien zijn de architecturale ingrepen hier gewoon heel zwak. Wit, wit en nog eens wit. Terwijl men wereldwijd al zo'n 25 jaar teruggekomen is van wit, omdat het gewoon heel vermoeiend is voor d e ogen, past men hier deze kleur zowat overal toe.

Een eeuwenoude cultuur, in een eeuwenoud huisje! © FOTO'S STEDELIJKE MUSEA BRUGGE

De ophanging van de werken is soms ook heel bizar. Een halve zaal leeg laten en aan de andere zijde alles o p zijn negentiende eeuws bij elkaar hangen. Het getuigt van twee dingen: een sterk ego van de architect en een gebrek aan respect voor de werken.

Van sfeer naar badkamer Je zal m ij n iet snel horen zeggen dat vroeger alles beter was, maar als ik deze n ieuwe opstelling bekijk kan ik het voor één keer niet ontkennen. In een brochure stelt Willy Le Loup, conservaror, dat deze herschikking er gekomen is omdat het pu bliek vroeger niet verder kwam dan de zalen met de oude meesters. Men had zich dus vele kosten kunnen besparen, want nu dus ook n iet.

donderdag, vrijdag, zaterdag: 1 1 .30 u tot 18.00 u nu ook: woensdag: 13.00 u tot 18.00 u 056/6 1.70.47 - 0475/70.85.99 fax: 056/61.70.48 www.australianshop.com

GROEN I N G EMUSEUM

Dijver 12 8000 BRUGGE

oso/44.87.11 [email protected] www.brugge.be Alle dagen open van 9.30 tot 17u

Ontvang onze gratis catalogus (op te sturen naar B&F Invest, Kapellestraat 90, 9870 Zulte, offax : 056/61.70.48)

Naam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

N "' 0 " N

Tel. . . . . . . . . . . . .

Adres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

> ..

0

21

vo o r d e glo ri e , p o rt rette n vo o r d e s o e p Geduld kan nuttig zijn Wie zin h eeft dit m useum te bezoeken, moet er wel wat voor over hebben . Ged u ld bijvoor beeld. Parkin g vinden is een hel en het openbaar vervoer is niet echt een alternatief voor deze bestem ming. On begrijpelijk eigenlijk, vooral als je weet dat het Museum voor Natu urwetenschappen i n dezelfde straat ligt. Maar goed, na een tijdje sta je dan toch voor het Antoine Wiertzmuseum. De vraag is alleen of je erin kan . H e t m useum maakt deel u i t v a n het Kon i n klijk Museum voor Schone Kunsten, maar h eeft nogal te lijden onder het perso neelstekort. In de week valt het nogal mee met de openi ngsuren, maar wie in het weekend wil langskomen, doet er goed aan even na te vragen of het wel open is.

Franse amateurs Antoine Wiertz was van bescheiden afkomst. H ij werd in 1806 geboren te Dinant, als zoon van een cavalerist en een dagloonster. Zijn vader h ield hem echter constant voor beter te worden dan hijzelf, om te gaan studeren. Hij koos voor het schildersvak en ging aan d e Antwerpse academie studeren. Daar kwam h ij i n aanraking met het werk van Rubens en raakte h ij ervan overtuigd dat deze stijl onovertroffen was. I n 1822 wint hij de Prix d e Rome en krijgt hij en geldprijs van 1o.ooo fran k. Via Fran krijk reist h ij dan af naar Italië. In parijs komt hij aan de kost met portretsch i lderen en bestudeerde h ij i n het Louvre de meesterwerken. De Franse mees ters zoals David en Géricault vond h ij 'irri tante amateurs'! DE jONGE HEKS, © SPELTDOORN

GRIEKEN EN TROJANEN VECHTEN OM HET LICHAAM VAN PATROCLES, © SPELTDOORN

Een tempel voor de schilderkunst In 1837 is h ij terug. Na enkele jaren in Luik verhuist hij i n 1845 naar Brussel. Hij had er verschillende ateliers tot h ij van Charles Rogier, Min ister van Binnenlandse Zaken, een eigen atelier in handen krijgt. Beter nog, het wordt voor hem gebouwd! De en ige voor waarde is dat h ij na zijn dood zeven van zijn grote werken zou nalaten aan d e staat. In 1851 was het klaar. Dit atelier was geen willekeurige ruimte. De tuinzijde was een kopie van d e tempel van Paestum, overwoekerd met slinger planten, klimop en wilde wingerd. De sch il derkunst moest meer zijn dan een decoratief element in paleizen en kathedralen, dus verdiende zij een tempel!

N "'

DE ROMAN LEZERES, © SPELTDOORN

0 0 N 0

..

z w .. > � 0

23

Dodelijke experimenten In 1852 werkte hij een n ieuw procédé u it, de 'peinture mate'(matte schildering) . H iermee wilde h ij een oplossing bieden aan de vaak h i nderlijke glan s van olieverf. Wat hij n i et besefte was dat al deze doeken gedoemd zijn om te verdwijnen. Zijn 'pein· ture mate' d eugt scheikundig niet. De verf vreet zich gewoon doorheen het doek. En i n Wiertz longen, want h ij z o u later, i n 1865, aan d e gevolgen van zijn experi menten sterven . Zijn glorie onwaardig Het meest opvallend in het m useum is het waanzi nnig grote atelier, met de waanzin n ig grote werken erin . Toch zag Wiertz deze werken n i et als een eindpunt, ze waren nog maar het 'voorwoord' van zijn oeuvre! Ze waren n og onvolkomen, zijn 'glorie onwaardig'. Op sommige van deze doeken is nog te zien hoe h ij er later het woord 'ebauche' (ontwerp) op sch ilderde, en zelfs één keer 'mauvais' (slecht).

Wiertz was ook zeer ongelukkig door het feit dat hij deze doeken n iet verkocht kreeg; H ij moest leven van de portretkunst. 'Doeken sch ilderen voor d e glorie, portretten voor de soep, dat zal d e onveranderlij ke bezigheid van heel m ijn leven zijn' zei h ij i n 1859. De doeken zijn enorm, maar stralen soms een zekere dofheid uit. Dat is het scheikun dige gevolg van zijn experimenten. U iteindelijk zullen ze u it elkaar vallen.

D E ROZENKNOP, © SPELTDOORN

DE OVERHAASTE BEGRAFENIS, © SPELTDOORN

... "' 0 0 ... 0 � .

=

> � 0

24

Soms ook gruwelijk Maar er is genoeg te zien. Van grote heroï sche taferelen tot kleinere, vrij gruwelijke scènes. Verbrande kinderen, monsters, levend begraven mensen, ki nderen die insecten in brand steken, je kan het hier allemaal bekijke n . Leu k zijn ook d e woorden die Wiertz op d e grote atelierdeuren heeft gesch reven . 'Bescheidenheid: staat grote creativiteit in de weg' en 'Trots: verheft de mens tot grootse d ingen'. Het vat deze kunstenaar wel samen, bescheiden was h ij i nderdaad niet.

DE MOOIE ROSINE, © SPELTDOORN

Uniek Maar d it m useum is beslist u niek. Het straalt nog de sfeer van de 19de eeuw uit en lijkt onaangeroerd. Verlichting is er niet, de glazen daken lossen dat probleem wel op. Als het n iet te donker is buiten natuurlijk, anders zie je hier geen steek. In de winter maanden kom je dus best niet in de late namiddag. On begrijpelijk is wel dat er niet eens een kleine publicatie te koop is over deze kunstenaar. Het minste wat je van hem kan zeggen is dat hij een van de kleu rrijkste figuren uit zijn tijd was. Dit m useum bewijst dat ten volle. Het lijkt wel of Brussel zich nog steeds schaamt om deze man, die Michelangelo een 'beloftevolle sch ilder' n oemde.

ANTO I N E WIERTlMUSEUM

Vautierstraat 62 1040 BRUSSEL

02/648.17.18 [email protected] www.fine-arts-museum.be Open van 10-12u en van 13-17u Maandag gesloten Voor de openingstijden in het weekend bel je best naar 02/508.32.11

25

d e ' i n te llectual gn o m e' Ze waren er in alle vormen en formaten, voorzien van tal van attributen. Zijn kera m isch oeuvre, zoals ik het ken, was eerder wars van het anekdotische, eerder het conceptuele werk. Maar blijkbaar werd h ij door de massale aanwezigheid van tui n ka bouters sterk geïnspireerd en h ij besloot om i n samenwerking met d e lokale porseleinin d ustrie een witporseleinen kabouter te ontwerpen. De kabouter werd 45 cm groot en daarbij voorzien van een pan carte. O p deze pancarte kwam e e n uitsned e - geen steekhoudend fragment, geen citaat - van een filosofische, kunstkritische of psycho analytische tekst. De 'lntelligentne kras nale" of de intellectuele kabouter was geboren. Ogenschijnlijk staat deze creatie helemaal buiten zijn vroeger oeuvre. Toch is dat n iet zo. Psycho-analyse heeft Delrue geholpen om een beter inzicht in zijn eigen persoon lijkheid te verwerven . "Ik heb me beter kunnen situeren i n de maatschappij en in mijn leefomgeving", zegt hij zelf. Vanuit het inzicht dat je persoon mee bepaald wordt door je verleden, h eeft h ij belangrijke data uit zijn levensloop in tegels geprent. Hij waakte erover om als werkmateriaal j uist die nnen d e keramiek te gebruiken ardevol worden ls tegels en bakstenen. Ook n een consum ptieproduct u�•nU!•.w
Vanaf het prille begin was het zijn bedoeli ng om met deze n ieuwe creatie een participa tieproject op te zetten . Hij contacteerde keramisten van overal ter wereld en zond hen een kabouter op met d e vraag om die naar eigen i nzicht en vermogen te bewerken. Praktisch alle aangesproken kunstenaars reageerden enthousiast op zijn voorstel en in d e loop van tijd kwamen de uitgezonden boodschappers terug. Van serieproduct van één kunstenaar zijn ze uitgegroeid tot individuen met een eigen leven , een schitterend voorbeeld van een m u lticulturele kaboutermaatschappij!

Terwijl het project lopende was en de kabou ters uitgezonden, werd Rik Delrue, mede op instigatie van ondergetekende, uitgenodigd o m mee te werken aan een origineel en inte ressant project van het Gentse Huis van Alijn, het voormalig Museum voor Volkskunde. De n ieuwe jonge ploeg van dat m useum wou een tentoonstelling wijden aan d e kabouter maar d uidelijk n iet alleen bij de kneuterigheid blijve n . Ze deden daarom ook beroep op kunstenaars die met die kabouters en ige verwantschap bezaten. H et project van Rik Delrue inspireerde op zijn beurt d e enthousiaste m useum mede werkers. Er werd besloten om in Gent op een drietal data kabouterinvasies te organi sere n . H iervoor heeft Rik Delrue vele d uizenden afgietsels van zijn oorspronkelijk

ontwerp i n verkleinde vorm en i n gips gegoten. Ze werden door tal van m edewer kers en vrijwilligers in de loop van drie nachten i n d e bin nenstad verspreid. De mensen die bij het ochtendgloren met kabouters werden geconfronteerd konden die meenemen en op een of andere manier beschilderen of bewerken. Die met veel liefde geadopteerde kabouters werden i n h e t m useum geëxposeerd naast t a l van historische beeldjes. De i nvasies haalden d e nationale media én d e bezoekers naar het museum.

De designkabouter werd een individu Sommige participerende kunstenaars hebben hun ingreep sterk beperkt, wat n iet wil zeggen dat die ingreep niet veelzeggend kan zijn. ) o s Devriendt gi ng h ierin

m isschien wel het verst. Hij raakte de kabouter niet aan maar greep i n op de pan carte, die werd gewoon zwart geschilderd. Kunstkenners zu llen hierbij onwillekeurig aan het bekende zwarte vierkant van Malevich denken, tenslotte een mijlpaal i n de geschiedenis van de schi lderkunst. Het lijkt me een referentie naar het resultaat van een doorgehouden denken over schilderen, een quasi puur intellectuele ingreep, iets wat je van een intellectuele kabouter

N "' 0 0

:

= �

> � 0

27

m a g verwachten. Toch moet i k h i e r o o k een beetje d e n ken aan de "Schilderijenoptocht" van Roger Raveel waarbij i n zijn concept schilderijen die van grote betekenis zijn voor de (zijn) kunstgesch iedenis pu bliekelijk worden rondgedrage n . knakte d e draagstok van het tekstbord en maakt hiermee een niet m i s t e verstane verwijzing n a a r d e veelvuldig voorkomende 'vissende kabouter'. Aan de vislij n hangt een afd ru k van het oog van de kunstenaar, op d e achterzijde staat een vraagteken . De m uts, de jas en de schoenen zijn wellicht ook met afdrukplaatjes van Verbruggen bewerkt, maar d e afbeelding is onherkenbaar geworden. Marc Verbruggen

RikVandewege, één van de

belangrijke kera· miekkunstenaars in Vlaanderen, heeft zijn kabouter met goudglazuur bekleed, enkel d e ogen krijgen een accent door de zwarte stippen. H ij verwijst met zijn i ngreep naar het vele nepgoud, naar de valse chic, de voorliefde voor glitter en glamour, de opper vlakkige rijkdom die in het rijke Vlaanderen bestaat. Door de goudkleur wordt de kabouter hier een beetje een idool i n de oorspronkelijke betekenis van het woord. Achiel Pauwels geniet een

grote bekendheid i n Vlaanderen omwille van zijn typerende figuren i n kera miek. H ij h eeft de kabouter een groene en een zwarte kant gegeven . E r zijn vegetale motieven t e bespeuren i n zijn 'Ecologische kabouter'. Maar opgepast, n iet alles is positief aan deze figuur! h eeft de kabouter opnieuw gebakken in raku, een tech niek die zij mees terlijk beheerst. H ierdoor krijg je de indru k d a t h e t hier o m e e n oud, gepatineerd stuk gaat met een lan ge gesch iedenis. De ogen benad rukken d e hoge leeftijd van de kabouter, d e mond heeft een wat clowneske grijs gekregen , een wijze kabouter met binnen pretjes lijkt het wel. Kris Campo

schilder en keramist, zit nooit verlegen om fantasie. H ij gebruikt opti maal de gegeven vorm en accentueert die hier en daa r van uit zijn schildersachter grond met gevoelige toetse n . De puntmuts wordt voorzien van een wellustige slang. Vrouwelijke wezens voor en achter maken van deze kabouter een vriendelijke verleider, n iet echt te vertrouwen lijkt me. De kunstenaar h eeft zich beperkt tot zwart en grijswaarden en laat h ierdoor het witte porselei n nog sterker tot zijn recht komen. Philippe Bouttens,

·"

N .. 0 0 N 0 ..

z

�

> � 0

28

maakt meestal porseleinen figu urtjes met zwarte besch il dering, nu deed h ij niet anders. H ij verwerkt in zijn beschi ldering tal van herkenbare motieven die zich evenwel verschuilen i n het lijnenspel en een aandachtiger beschouwin g vragen . H uisjes, ogen, tot een erectie toe, het is allemaal te zien voor wie wil kijken.

Vincent Kempenaers

LI B R'ART LI BRAMONT Ard e n n e n

Patriek Picarelle laat een steeds weerke ren d motiefvan ronden spitsboogjes die boven elkaar groeien de figuu r i n nemen als een woekerplant. Hij h eeft een deel van d e kabouter on bewerkt gelaten maar het zal n i emand verwon deren als metter tijd de hele kabouter door boogjes is inge nomen of hoe een architecturaal motief een vegetatie wordt.

H et is verrassen d om vast te stellen tot welke d iversiteit aan i nterpretaties het kabouterproject aanleiding was. (Ik somde nog maar de Belgische partici panten op.) En dat is natuurlijk waar het hier i n wezen om gi ng en om gaat in h eel dit project: het sti m u leren van d e fantasie om te komen tot creatie die op haar beurt weer bron kan zijn van n ieuwe invallen, n ieuwe zoektochten en groeimomenten, n ieuwe contacten en verdiepte ontmoe tinge n . Zowel met het 'intellectual gnome' -project als met d e activiteiten rond de tentoonstelling in het Huis van Alijn is Rik Delrue daar op overtuigende wijze i n geslaagd. Het project kent trou wens een vervolg want de Nederlandse Stichting Kunst i n d e Open bare Ruimte wil een tweede reeks kabouters d e wereld rond zenden. En zoals de 'intellectual gnomes' momenteel het Nederlandse Keu kenhof ingepalmd hebben, veroveren Delrue's scheppingen de wereld, zij het dan op een erg vreedzame wijze . . . © RIK DELRUE

1 6de I nternationaa l Ku nstsa lon sch i lderkunst beeldhouwku nst hedendaagse kunstgalerijen fotog rafie kunstambacht •

•

•

•

•

va n

27 septem ber

tot 5 oktober 2003 va n

Het 'intellectual gnome' -project wordt getoond in het STEDELIJ K MUSEUM TE KORTRIJK •

van 9 tot 31 mei 2003. Er verschijnt eveneens een publicatie bij de tentoonsterlling, hierin gaat Daan Ra u nader in op hetverschijnsel kitsch en de betekenis van de kabouter binnen de tuin. •

1 3 u tot 1 9u

Toega ng E41 1 - u itrit 25bis / 26

(0) 61 Fax +32 (0) 6 1

Tel . +32

22 39 3 1 2 2 5 6 24

� "' 0 0 N

i nfo@expol i bramont.com www.expo l i bramont.com

>

"

0

29

M o m e n te n va n G u st D e S m et Het Samenwerkingsverband Kunstmusea n ieuwe trend. Het startte in 2002 tussen het Museum Dhondt Dhaenens, het Museum voor Deinze en de Leiestreek, het Raveelmuseum, het Gemeentelijk Museum Gustaaf De Smet en het Gemeentelijk Museum Gevaert-Minne. Naast algemene promotie en samenwerking wensen de deelnemende m usea jaarlijks een zomerfestival te organiseren. Dat is een goed idee want vele m u sea schroeven hun aan bod i n de zomer gevoelig terug. Voor 2003 viel de keuze op G u st De Smet naar aanleiding van zijn 6o-jarig overlijden. G ust De Smet (1877-1943) was het vierde ki nd i n de fam i lie De Smet en v i e r j a a r o u d e r d a n z i j n broer Leon De Smet. Dikwijls wordt h ij i n é é n a d e m geroemd m e t Frits Van den Berghe (1883-1939) en Constant Permeke (18861952) als "de meesters van het Vlaams expressionisme". Binnen het Samenwer ki ngsverband Kunstmusea Leiestreek is het podium gevonden om het oeuvre van De Smet voor het voetlicht te brengen. Het festival kiest niet voor een bepaalde volg orde of een strikt historische lijn . De vier deelnemende m usea presenteren vier 'momenten' uit het werk van d e kunstenaar, om er dan elk van uit een eigen invalshoek mee om te gaan . Leiestreek illustreert die

GUST. D E SMET, "HET DORPSMEISJE" , 1930, © MDO-MUSEUM 0HONDT-0HAENENS

Stil geschilderde leven Het Raveel Museum i n Macheten had a l enige tijd h e t idee voor d e tentoonstelling 'Het stilleven van het sch ilderij'. De titel verwijst niet enkel naar het thema van het stilleven, maar ook naar het bijna med ita tieve leven van het medium sch ilderkunst binnen het schreeuwerige kunstgebeuren. G ust De Smet past perfect i n deze plannen. Het Raveel Museum plaatst het sti lleven van d e kunstenaar i n d e context van werken van Braque, Morandi, Léger, Raveel e.a. Daarbij hoeft -ook wat G ust De Smet betreft- n iet noodzakelijk enkel het sti lleven aan bod te komen. Want is niet heel zijn oeuvre een stil leven , of op z'n m inst een uiti n g van verstild leven? Ook andere onderwerpen van De Smet hebben die specifieke kracht die bij anderen uitsluitend i n het klassieke genre terug te vinden is. Bedachtzaam kubisme Het Museum voor Deinze en de Leiestreek toont de geleidelijke ontwikkeling die G ust De Smet doormaakt na de ken nismaking met het kubisme. De invloed van de Franse stijl gebeu rt bij hem heel bedachtzaam. Omstreeks 1915, als de schilder samen met zijn vriend Frits Van den Bergh e i n N eder lan d verblijft, duiken de eerste sporen van het kubisme op in zijn oeuvre. Stilaan krijgt de n ieuwe ku nststroming greep op zijn doeken, maar nooit o p zo'n manier dat De Smet zijn aard verloochent. Hij zoekt vooral naar vormvastheid. H ij probeert zijn gevoe ligheid meer en meer in constructieve banen te leiden, zonder i n de geometrie te vervalle n . En waar het kubisme een teveel aan strengheid zou opleveren, is er altijd de correctie door het volle gamma van warme, aardgebonden kleuren. De meester en jonge schilders van nu De G u st De Smet van de jaren '30 is te zien in het Museum Dhondt-Dhaenens te Deurle. Na zijn terugkeer naar de Leiestreek in 1922 stopt De Smet het formele experi menteren. De weg naar d e voldragen schilderstijl ligt open. Het inzicht is gerijpt, h e t vakman schap gegroeid. Aanvankelijk is i n de grondvorm d e erfenis van het kubisme nog herken baar, maar d e vastheid verdwijnt langzaam. Voortaan vi ndt d e opbouw hoe langer hoe minder in de geest plaats. De tekening wordt vager, onvast, bewogen . De elementen van de compositie verbrokkelen tot zacht geno teerde kleurovergangen. Wat vroeger werd teruggedrongen achter een strenge sch rif tuur, vloeit uit in een vrije, losse toets.

VINCENT GEYSKENS, "ZELFPORTRET", 1999, © GALERIE ANETTE DE KEYSER

fESTIVAL GUST D E SMET

Van 5 juli tot 28 september 2003 Toegangskaart voor de vier deelnemende musea (6 euro)

In de tuin van het m useum wordt een beeld houwwerkvan Louis De Cordier opgesteld. In het Gemeentelijk Museum G ustaaf De Smet te Deurle vindt d e bezoeker d e kunste naar thu is, in zijn atelier en temidden van zijn meubilair en schilderijen. Het Festival G ust De Smet krijgt hier de educatieve afsluiting en de bezoeker kan hier in alle rust zijn moment met Gustaaf De Smet beleven.

HET RAVEEL MUSEUM

Gildestraat 2-8, 9870 Macheten-Zulte www. rogerraveelmuseum.be MUSEUM VOOR DEI NZE EN DE lEI ESTREEK

Lucien Matthyslaan 3-5, 98oo Deinze www. museumdeinze.be MUSEUM DHONDT-DHAENENS

Museumlaan 14, 9831 Deurle www. museumdd.be GEMEENTELIJK MUSEUM G USTAAF DE SMET

GustaafDe Smetlaan 1, 9831 Deurle

Amarant vzw organiseert een fietstocht met docent Damien Deceuninck Van 1921 neemt in het oeuvre van De Smet de menselijke figuur een prominente plaats i n . Dat zal ook in de dertiger jaren zo blijven. H ij realiseert een onvergetelijke serie figu rencomposities die d e zuivere beheersing van de vorm overtuigend bewijzen. Naast het werk van G ust De Smet stelt het Museum Dhondt-Dhaenens, onder de titel 'Constructie', twee jonge schilders voor: Vi ncent Geyskens, die woont en werkt i n Brussel, en T i na G i llen, e e n Luxembu rgse die zich in Antwerpen h eeft gevestigd .

langs de boorden van de Leie en legt d e verbanden tussen d e sch ilderkunst, d e schilder en het landschap. Een tocht die u n iet onberoerd zal laten. »> Zondag 3 augustus 2003 »> Rondleiding: om 11.00 uur te Deurle, om 14.15 uur te Deinze en om 15.30 uur te Machelen. ))) Afspraak een tiental m i n uten vóór d e aanvang aan het Museum Dhondt-Dhaenens, Museumlaan 14 te Deurle. Er is parkeergelegenheid aan het museum. Lunchgelege n heid i n Dei nze. ))) Fietsen : wie een fiets wil huren kan d it m its reservering bij inschrijving. U betaalt hiervoor € 15,00 voor de ganse dag. De fietsen worden door de verh uurfirma naar de startplaats gevoerd, ze dienen u iteraard ook daar naartoe teruggebracht (tegen 18.oo u). »> I nsch rijving vooraf noodzakelijk: tel. 09/269.17.40 Deelname voor OKV-abon nees: toegangstickets tot de d rie m u sea, dagbegeleiding Dam i en Deceuninck € 18,50. Idem + h u u r fiets: € 33,50

T E N T

van 20 april

L I N G

Vrije toegang van di. zo. van fO to! 1 2 en van 1 4 tot gesloten op maandag. een bezoek op afspraak is de warande warandestra tel. 0032 (14) 41 94 94, fax e-mail tenloon@warande,be, 'H:I:I.I!Y.WI.Ill.rull GelijkloP.end stellen de volgende tentoon in De Garage in Me chele n : Safaa Erruas, Faouzi Laatirl � Hassan Darsi, Fatima Mazmouz en Mounir ratmi Info: www.hplusm be

N "' 0 0 N

> � 0

31

�QOougs G: Avo n t u u rlij ke ve rke n n i n gsto c h t la n gs Ke m p e n s e m u s e a ®ou u®®ITogs ouo@ LUDO DOSOG N E

Waar kan j e d e tradities e n gewoonten van d e Antwerpse Kem pen beter begrijpen dan i n het oudheidkundig m useum Taxan d ria, dat i n d e voormalige Turnhoutse patriciërs woning ' H u is metten Thoren' is onderge bracht?! Daar start onze avontuurlijke week endtrip langs verleidelijke Kempense m u sea.

H e t nabijgelegen Begijnhofm useum vestigt n i et alleen de aandacht op de Kem pense volksdevotie. De zorgvuldig uitgeknipte papieren figuren en de ingekerfde hostiemo tieven tonen aan hoe geduldig deze vrome vrouwen waren. Dat ze de hen toever trouwde schoolkinderen dezelfde d iscipline oplegden bewijst d e h outen klepper, die tot in de 19de eeuw het stapritme bepaalde! Om geen geld te verspillen diende de houten boekentas ook als minilessenaar. Vreemde biechtvaders kregen trouwens u it zuinig heictsoverwegingen altijd dezelfde koffietas voorgeschoteld.

zwarte wolken boven graftom bes voorstelt. De Rotterdamse kunstenaar h ield zoveel van zijn tweede echtgenote Malvina dat zij in zijn oeuvre wordt vereenzelvigd met d e Moeder Gods. langs lommerrijke binnenwegen bereiken we de gerestaureerde priorij van Corsen donk. Hoewel d e reguliere kanunniken, die i n de geest van Ruusbroec en Thomas a Kernpis (!) leefden, in 1783 definitief uit het klooster werden verbannen en het domein later als militair toevluchtsoord en fam i lie kasteel fungeerde, zijn de i nterieurs door de huidige eigenaars toch weer opgesmukt met

Met behulp van ingenieuze afkoelings- of opwarmingstech n ieken en door toevoeging van natuurlijke sappen zijn de 'kathedrale kaarsen' uitgevoerd i n de meest uiteenlo pende kleurtinten. Pater Jan Bomans gaf de kunstenaar religieus-symbolisch advies. I n het Albert Van Dyck m useum in Schilde staat één van de vroegere modellen van de anim istische schi lder ons te woord. Met haar schoolvriendinnetjes poseerde ze gere geld voor de kunstenaar, die de kinderziel trachtte te doorgronden. H ij was vooral gefascineerd door de ruwe landschappen en het ongecompliceerd gedrag van de eenvou dige Kempenaars.

In lier ronden we onze boeiende exploratie tocht af in het Tim mermans-Opsomerhuis. Overrom pelend is het d rieluik van lsidoor Opsom er met een woedende aartsengel, die te paard Adam en Eva uit het aards paradijs verdrijft, terwijl o p de zij panelen een moeder haar ziek kind troost en havenwer kers zwetend h u n taken vervullen. Brevierende pastoors, zwoegende boeren en natuurm innende j uffrouwen werden in geuren en kleuren door Felix Tim mermans vereeuwigd. Kunstsmid ladewijk Van Boeckel werd meer bekoord door dreigende adelaars en vechtende hanen. Toch blijkt uit h u n gezamen lijke activiteiten dat ze boezemvrienden waren.

TOERISME PROVINCIE ANlWEAPEN

Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen h eeft samen metToerisme Provin cie Antwerpen een

voordeelarrangement uitgewerkt voor u. Het is ga ns het jaar (2003) geldig.

N "' 0 0 N

>

..

0

32

De moerasgronden, d e zanderige heide vlakten en de d icht begroeide dennen bossen garandeerden d e vroegste inwijke lingen zeker geen leefcomfort Dat d e streek al i n het Bronstijdperk werd bewoond bewijzen d e archeologische vondsten i n d e kelder. De spectaculair ingerichte jacht kamer o p de bovenverd ieping herbergt zowel opgezette dieren als de attributen van d e valkenier. Hoe belangrijk d it tijdverdrijf in de 17de eeuw wel was blijkt uit het bestaan van twee verschillende jachtrechtbanken in het toenmalige stadh uis. I n d e justitiezaal treffen we een akelig schandblok, een h u ive ringwekkend schavot, loodzware boeien en een afbeeldi n g va n een veroordeelde, die naar de galg wordt geleid. Een sch ilderij van GaiHard toont uitgeputte dwangarbeiders, die een h outen molen d raaiende houden . Vee l vrolijker oogt het 'katten- en apencon cert' van David Teniers i n het kunstkabinet. Deze stijlvolle ruimte naast de luisterrijke Schepenenkamer is vooral versierd met klassieke, Vlaamse meesters. De weefge touwen en de typische kraagkapmantels en spaanderhoeden krijgen een ereplaats op de zolder naast d e zeldzam e koperen bedpannen, wafelijzers en haard platen .

U krijgt 1 overnachting met uitgebreid ontbijtbuffet i n een Groen Hotel Kempen, 1 driegangendiner, 1 bagage-nabrengservice naar een volgend Groen Hotel, een fietsroutekaart met routevoorste I, een toeristisch informatiepakket en gratis toegang tot alle deelnemende m usea in d e Antwerpse Kem pen . Dat zijn er trouwens nogal wat.

Het kompleet vernieuwde Speelkaarten· museum is bevolkt met kartonnen jokers, kon ingen, dames en boeren. H et schetst de geschiedenis van alle Turnhoutse kaarten makers. We vernemen ook wie hun voorlo pers, concurrenten en navolgers zij n . Bij d e recente aanwinsten v a n h e t m useum hoort een gigantische, eeuwenoude stoom ma chine. De pas voltooide educatieve, ludieke fam iliefilm 'De kaartridder' bevat een schat aan h istorische informatie. Het hele gebouw wordt tot aan d e toiletten bewegwijzerd met vrolijke kaartfigure n .

Kaarsenmuseum (Baarle-Hertog); 't Kni phof (Essen) ; )acob Smits m useum (Mol); Torenm useum (Mol); Atelier Alofs (Retie); Taxandriamuseum (Turnhout); Begij n h ofmuseum (Turn hout); Speelkaarten m useum (Turn hout) ; Jan Vaertenmuseum (Beerse); Da Vincimuseum (Westerlo); Masereetcentrum (Kasterlee), beeldentui n van lanart (Kasterlee); het lindepaviljoen (Zoersel); Begijn hofm useum (Herentals); Stedelijk Museum Wuyts-Van Campen en Baron Caroloy (lier); Ti m mermans-Opsomerh uis (lier); Zimmertoren (lier); het archeologisch museum (Grobbendonk) ; glasramenatelier Ivo Bakelants (Deurne) ; Albert van Dyckmuseum (Schilde); Museum voor Mechelse Kant (Bon heiden) & de Wintertuin (slechts elke 3de zondag van de maand) (OlV-Waver)

De Kem pen oefende e e n onweerstaan bare aantrekkin gskracht uit op d e Rotterdamse schilder Jakob Smits. Omdat h ij zijn aangrij pendste doeken en veelzeggende krijtteke ningen in Mol vervaardigde kreeg h ij daar een museum. Het stem m ig la ndh uis ligt pal naast de kerk van Sluis. Het maakt op ons een stemm ige indruk. Mystiek zijn de 'Prediking van Jezus i n een schuur' en het i m mense anti-oortagsdoek 'Bemint elkander', dat de Gekruisigde tussen roet-

wandtapijten en muurdecoraties uit de priortijd . I n het als gastronom isch restau rant ingerichte 'Vrouwenh uys' hangt een aandoenlijk 'Besn ijdenis' tapijt naast een expressionistische Ch ristussculptuur, die zonder het bijhorende kru ishout lijkt weg te zweven . Nachtelij ke woudvogels en eenden luisteren ons verblijf i n d e monnikenkamer op. Bij het ochtendgloren rijden we naar Baarle Hertog. De vroegere Belgische burge meester van deze Hollands-Vlaamse gemeente, Fans Cornelissen, verwelkomt ons in het un ieke kaarsen m useum van Frits Spies. Alle bijbelse taferelen, heiligen figuren en godsdienstige symbolen zijn gerealiseerd i n bijenwas.

De prijs van d it alles: € 75 (per persoon, op basis van een dubbele kamer). Toeslag voor elke extra nacht (incl. ontbijt, d riegangendiner en bagagenabren gservice): € 69,00. Voor een single-kamer is er een toeslag van € 25,00. Fietsen zijn te huur aan € 7,50 per dag.

We geven alweer één arrangement gratis weg ! (geldig voor 2 personen) Wat moet u daarvoor doen?

Dit arrangement kan geboekt worden bij TPA-Reserveringen Kon ingin Elisabethlei 16 2018 Antwerpen Tel 03/240.63.98 Fax 03/240.63.97 E-mail: [email protected] www.groenhotels.be

·c

Ook deze keer weer een citaat.

� �

'Geen groot genie zonder een greintje waanzin' Als u weet wie dit gezegd h eeft, schrijf ons dan een mail of stuu r een kaartje. liefst wél voor 15 juni. I n ieder geval veel succes!

E

0. �

N "' 0 0 N

>

..

0

33

Tu i n i e re n m et H e rwi g

Chinees paviljoen

Japanse toren

Juni tuinmaand Arboretum Kalmthout

TI SCH C H I N EES PAVILJOEN EN )APANSE TOREN

Van Praetlaan 44 1020 BRUSSEL

open van dinsdag tot zondag van 10 u. tot 16.30 u. tel. 02/268.16.08 www.kmkg-mrah.be PROVI N C I EDOMEIN H U I Z I N G EN

Torleylaan 100 1654 BEERSEL-HUIZINGEN

1900. Koning Leopold 1 1 bezoekt de wereld· tentoonstelling in Parijs en is getroffen door het exotisme van het paviljoen van de Compagnies des Messageries Maritimes. ledereen die d e bouwmanie van deze vorst kent, weet wat daarvan komt: Leopold wil ook de Belgen laten ken nismaken met d e architectuur u i t h e t Oosten en laat tussen 1901 en 1904 een Chinees Paviljoen en een Japanse Toren oprichten. Wij bezoeken eerst het Chinese Paviljoen, ontworpen door Alexandre Ma reel, de man verantwoordelijk voor het exotische pavil· joen o p de Parijse wereldtentoonstell ing. De ruwbouw is Belgisch, de buitenlambrize ring en de kiosk werden in Sjanghai gemaakt. Leopold wilde er een luxe-resta u· rant van maken met een Frans interieur: de typische chinoiserieën uit de neo-barok tieren hier welig. Maar ook de liefhebber van Art-Nouveau komt aan zijn trekken: zo zou er een prachtig vroeg-twintigste- eeuws toilet te bewonderen zijn ... De collectie in dit paviljoen bestaat voorn a· metijk uit Chinees porselein, een schenking van de Gentse fam ilie Verhaeghe d e Nayer, en Chinese m eubels uit de 19de eeuw.

open van 9uur tot 1 uurvoor zonsondergang tel. 02/383.00.20 www.vlaamsbrabant.be/ontspannen/provincie· domeinen

Ook in de ruimtelijke zin van het woord is er een link tussen dit bouwwerk en het vorige: er zou een onderaardse tunnel bestaan tussen de twee. Doch dit geheel terzijde. De Japanse Toren is van de hand van dezelfde architect als het Chinees Paviljoen en ook hier werden de bouwkundige finesses ingevoerd u it het verre oosten: de binnen· en buitenversiering werd gemaakt in Yokohama. Velen die de toren recent wilden bezoeken moesten rechtsomkeer maken, het bouw· werk was gesloten omwille van de herinrich· ting van d e permanente collectie. Op het einde van mei opent het Japanse Paviljoen opn ieuw zijn deuren en kan u er 2 deelas· peeten van de Japanse cultu ur gaan bewon· deren: het exportporselein uit de 17de en 18de eeuw en d e deelname van Japan aan de wereldtentoonstellingen rond d e eeuwwis seling met een keu re aan voorwerpen die d e culturele identiteit van h e t lan d i n andere landen moest vertegenwoordigen. 0 ja, nog dit: het oude d ienstgebouw van het Chinees Paviljoen dat n u in de steigers staat zal in de loop van volgend jaar de thuis worden van een veel u itgebreidere collectie Japanse kunst. Ziezo, dat weet u ook alweer beter dan uw vrienden.

In juni komt de natu urmens in Herwig Verhovert boven: hij troont ons mee door 8 markante tuinen en parken met karakter. Kies maar uit: u houdt van hortensia's? I n Destelbergen leren w e u 3 5 0 versch illende soorten kennen. Het Bos 't Ename in Oudenaarde won in 2002 d e Vlaamse Monumenten prijs: wij tonen u waaro m . En i n Hasselt proeven w e van de serene magie van een Japanse tuin . Een provinciaal domein heeft u ook bij u i n de buurt? Is dat park d a n ook uitgerust met praatpalen en verhoogde bloemperken? Want zo'n blindentuin hebben ze i n H u izingen m e t succes uitgebouwd: visueel gehandicapten kunnen er naar hartelust planten betasten om aan den lijve te onder· vinden of d e botanische informatie die de praatpaal hen i nfluistert wel correct is. Ook de geur komt natu urlijk aan bod en ze kunnen de plantnamen nog eens netjes nalezen i n braille. De apotheose van de tuinmaand juni komt er met onze live-uitzending van uit het Arboretum van Kalmthout. Vandaar dat ik daar in het volgende blokje nog even bij stilsta.

"Arboretum", van arbor, arboris (Lat.; vrou· we lijk) "boom". Letterlijk vertaald: "plaats waar versch illende soorten van bomen en struiken gekweekt worden (als toonobject of voor wetenschappelijke studie)". Tot zover de theorie. 1857: Charles Van Geert, een kweker uit Antwerpen die zijn terreinen wil uitbreiden introd uceert de praktijk van het boomkweken in Kalmthout. H ij laat er een mooie parkvilla bouwen en omringt die met veelal uitheemse boom· en struikvarianten. Het is vooral dankzij deze Van Geert en zijn opvolgers d e gebroeders de Belder dat het arboretum sinds 1952 uitgegroeid is tot één van d e meest prestigi· euze van Europa, ondanks de redelijk kleine oppervlakte (12 hectare). De inventaris is indru kwekkend: meer dan 6ooo versch il· lende p lant-en boomsoorten met exem· plaren van meer dan 150 jaar oud, 6oo soorten azalea's, een wereld beroemde collectie toverhazelaars, om kort te gaa n : alles wat u eigenlijk altijd al zélf i n u w tuin had willen hebben!

Live-uitzending vanuit het Arboretum op 22/6/03

reportage bij Herwig Verhovert

Reportage over het Domein van Huizingen

op t7/05/03

op 7/6/03 reportage bij Herwig Verhovert op 18/os/o3

ARBORETUM KALMTHOUT

Heuvel 2 (ingang recht tegenover het station) 2920 KALMTHOUT

N

open van 15 maart tot 15 november

" " N

van 10 tot 17 uur tel. 03/666.67.41 www.arboretumkalmthout.be

"'

> � 0

35

Ke u z e va n d e re d a ct i e ARENTSHUIS (ANNEX BIJ GROENINGEMUSEUM)

Dijver16, Booo Brugge

Ven etianen in Brugge Nog tot 25.05.2003 Op een boogscheut va n het Groeninge ligt het Arentshuis. Vanaf n u m aakt dit gebouw d e e l uitva n h et Groeninge, en kan je h e t met hetzelfde ticket ook bezoeke n . H ier loopt d e tentoonstelling 'De eeuw van Titiaan'. Een levendig overzicht van de grafische kunsten i n Venetië tussen 1470 en 1580. Er zijn werken van Titiaan en Mantegna te zien, in a lle mogelijke tech n ieken. Mooie werken zelfs!

ZILVERM USEUM STERCKSHOF

Cornelissenlaan, 2100 Antwerpen

H et Antwerps uiltje Nog tot o8.o6.2003 De tentoonstellin g toont de oudste gekende Antwerpse uilen beker, die de Koning Boudewijnstichting aan het Zilverm useum Sterckshof i n bruikleen gaf. Stond d it uiltje, waarvan het lijfje i n kokosnoot is gesneden, te pro n k in een 16de-eeuwse kunstkamer? Of had het een andere functie en betekenis? Waarom staat er o p dit u i ltje en op andere geëxposeerde Europese ui len bekers hetzelfde vers uit een middeleeuwse minneklacht? Boeiende vragen, boeiende antwoorden.

AMVC-LETTEREN H U IS

Minderbroederstraat 22, 2ooo Antwerpen

Godfried Bomans, de fluwelen duivel Nog toto6.07-2003

N "' 0 0 N

> � 0

Godfried Bomans (1913-1971) h eeft meer dan 6o boektitels op zijn naam staan en is nog steeds zeer populair i n Nederland en Vlaanderen. I n d e jaren 1960-70 was h ij een van de meest geliefde Nederlandse auteurs, maar h ij is zeker geen vergeten naam - dat blijkt o.m. uit de verkoopcijfers van zijn verzameld werk. H ij werd vooral bekend met Memoires of geden kschriften van Mr. Pi eter Bas (zijn romandebuut uit 1937), het allegorische Erik of het kleine insectenboek (1940) en zijn meesterlijke Sprookjes.

CULTUURCENTRUM - LAG UNAHALL

25ste I nternationaal Fotofestival Knokke-Heist Nog tot 25.05.2003

© DAVID BAlLEV

David Bailey David Baley is ongetwijfeld één van d e bekendste Britse fotografen van d e afgelopen 40 jaar. 'Birth ofthe Cool' is e e n reeks die vooral de eerste jaren van zijn carrière (1957-1969) beslaat; Ze bestaat uit zowel iconische foto's als onbekend e m eesterwerken. Portretten van een pantheon van mediahelden uit de jaren 6o werd aangevuld met nooit eerder gepubliceerde foto's van onder andere Mickjagger, AndyWarhol, Cecil Beaton en Catherine Deneuve. Bovendien worden zijn werken uit de jaren 90 geconfronteerd met zijn foto's uit de jaren 6o.

Sam Lévin Het werk van Sam Lévin gaat nog wat verder terug in de tijd. In 1934 vestigde deze Rus zich als fotograaf in Parijs en bouwde er een carrière u it als setfotograaf. Zijn faa m verspreidde zich al snel onder acteurs, zangers, kunstenaars en politici. Pure nostalgie d us! _

Géraldine Langlois

© SAM LÉVIN

Een exclusieve reportage over de vrouwen op Bioko, een vulkanisch Afrikaans eiland met een m u lti-etnische bevolking, waarin vooral een pakkend beeld geschetst wordtvan de tegenstellingen die zich zowel uiten i n religie als in levensstijl. Een portret van vrouwen tussen moderniteit en traditie, die de n ieuwe eeuw tegemoet gaa n . © CARL D E KEYZER, MAGNUM

CAERMERSKLOOSTER

Vrouwebroersstraat 6 (Patershol) 9000 Gent

Carl De Keyzer - 'ZONA - Si berische gevangeniskam pen' Nog tot o8.o6.2003 'Zona' is Siberisch slang voor gevangenis. Veelvuldig bekroond Magn um-fotograaf Carl De Keyzer brengt i n deze tentoonstelling een onthutsend en ontluisterend beeld van Siberische geva ngen iskampen. H et is zijn eerste documentaire fotoreeks in kleur. Met 'Zona' brengt het Caermersklooster i n zijn monumentale kerkruimte een 70- tal groot-formaatfoto's in wereldpremière. De tentoonstellingsarchitectuur is van Wim Cuyvers.

� "'

0 0 � 0 � . � > " 0

37

Age n d a ko rt - zie o o k: ww·w. te n to . b e Aarschot

t Bezige Bijen (CAG-Lekker dier)

···:�

J U BELPARKM USEUM

···t

Nog tot25/o6/2oo3

MUSEUM VOOR HEEMKUNDE EN FOLKLORE

1 .... 1

Van 16/o5- o8/o5/2oo3

I I I I

Amsterdam

l···t Koen Van mechelen: The Cosmopolitan DE BRAKKE GROND

I I I

KMSKA

Fatale vrouwen 1860-1910

I I

Van 11/05-17/o8/2oo3

1

•••

� .

I I

1-�

MUHKA

Werkelijkheidshorizonten Nog tot o1/o6/2003

H et Antwerps u i ltje Nog tot o8jo6/2003

Beerse

I . I I I I I

Van 25/05-22/o6/2oo3

�

1-··t �··�·

Nog tot 25/06/2003

I

GROENINGEMUSEUM

1

Van 20/09-14/12/2003

Brangwyn, globetrotter? Van 13/o6-28/o8/2003

Ijsgezicht bij Dordrecht Nog tot 18/12/2003

Restau ratie: de instrumenten voor en na

••

Nog tot 15/o6/2003

I

:-·t �·t 1

MUSEUM VOOR NATUU RWETENSCHAPPEN

Dig A Dino Nog tot 25/05/2003

Zee in zicht ,

Van 17/o6-21/09/2oo3

PMMK MUSEUM VOOR MODERNE KUNST

Mari n es in Confrontatie Nog tot 28/09/2003

Triënnale voor de hedendaagse kunst aan zee: parcours in De Panne, Sint-ldesbald Koksijde-Oostd uinkerke, Nieuwpoort, Middelkerke-Westende, De Haan-Wenduine, Blankenberge, Zeebrugge en Knokke-Heist

Sint Truiden

-t

STEDELIJK MUSEUM

Beestig Sint-Truiden Nog tot31/10/2003

Tervuren

CAERMERSKLOOSTER

Carl De Keyzer: Zona, Siberische gevangen iskampen

-· i

KONINKLIJK MUSEUM VOOR MIDDEN-AFRIKA

Afri ka: zelfportret Van 07/05·28/o9/2oo3

DESIGN MUSEUM

--}

Claire Bataille & Pau l l bens, projecten en objecten 1968-2002

-·t

Nog toto9/o6/2003

Gestroomlijnd zilvervan G ustav Beran Nog tot 09/o6/2003

Win naars Baardmannen

KU NSTHAL S I NT-PI ETERSABDIJ

Hasselt

U was zeer creatiefmet baardmannen. Bush, Burgemeester De Nertvan Kruibeke en Jan Hoet kwamen enkele keren voor. Maar ook Kardinaal Danneels, Willem Vermandere en Guy Verhofstad mochten op een kruik. Jos Berben, Hasselt; Jan Mercelis, Hoogstraten ; Daniel Moons, Grimbergen; Lieve Saterdag, Londerzeel; Emmy Streuve, Oostkamp

·-:':-

STEDELIJK MODEMUSEUM

Winnaars Patrick Merckaert

Russian Modern

·-}

STEDELIJK MUSEUM VANDER KELEN-M ERTENS

Massaal veel inzendingen voor het boek van Patriek Merckaert. Maar de ondertussen beruchte onschuldige hand was onverbiddelijk. Evelien Bracke, Wondelgem; Jos Buys, Kortenberg; J.Godderis, Kortemark; Kris Struys, Groot Bijgaarden; Swinnen Greta, Halle

·

-i

·

Alison MUSEUM DR. G U ISLAIN

Art en marge Nog tot 14/09/2003 MUSEUM VOOR DE GESCHIEDENIS VAN DE

···�

Brussel MIM

Van 11/o5-o8/o6/2oo3

DORDRECHTS MUSEUM

Nog tot o8/o6/2003

De eeuw van Titaan

1L �

I I

·-S·

ARENTSHUIS

I I I I

38 I

Paul Van Gysegem Nog tot22/o6/2003

Gent

-i

:···� Young Prim itives 1 Van 30/o8-o2/09/2oo3 r··:� Een Barokschilder in Brugge: Jacob Van Oost

>

MUSEUM VAN DEINZE EN DE LEIESTREEK

Nog tot 11/11/2003

Brugge

I

�

-�

MUSEUM JAN VAERTEN

I_.� Beeldig Beerse

Boekbeeld en Raveel, recent

Nog tot28/o9/2003

ZILVERM USEUM STERCKSHOF

I I I I I

:

··-}

Nog tot 10/o8/2003

:···s·

N

···�

Dordrecht

Patronen

�

ROGER RAVEELMUSEUM

Oostende

MOMU

I I

N

··�

Antwerpen

1--�·

�

···�

DE NIEUWE KERK

I I I I

�

Macheten/Zulte

Nog tot o1/o6/2003

Vietnam; Kunst en culturen van de prehistorie tot op heden

Dei nze

Nog tot22/o6j2003 &

�

Terrae l n cognitae; op ontdekking in de bibliotheken van de KMKG

Van 17/09-29/02/2oo4

Chicken

1 ···t Stad Lan d 19de-eeuwse meesterwerken : uit h et Stedelijk 1 Van 23/05-10/o8/2oo3

·-

···�·

Gesch e n k van de Muzen, m uziek en dans in het oude G rieken land

WETENSCHAPPEN RUG

van Kwik naar Silicium Nog tot27/07/2003

Nog tot 15/06/2003

Leuven De vier jaargetijden nog tot o3/o8/2003

Win naar arrangement Vlaanderen aan de Leie Het citaat was van Pablo Picasso. Velen streden, één won. J. Cuypers uit Vossetaar

Vo o r u ge lez e n ! Overal duiveltjes! jeroen Bosch bekleedt in de Europese kunst van zijn tijd een uitzon derlijke plaats. Uiteraard was h ij een vakman, maar dan wel eentje die met uitzonderlijk talent vorm wist te geven aan de obsessies en de angsten van zijn tijd. Vaak maakt h ij daarbij gebrui k van volkse gebruiken en a a n d e normen en waarden van d e stedelijke burgerij, waartoe hijzelf ook behoorde. Door de eeuwen heen was zijn werk onder hevig aan de meest bizarre verklaringen en een grootse mythevorming. Dit boek gaat uitgebreid in op de menselijke en geestelijke aspecten van zijn oeuvre, met veel aandacht voor d e menselijke neiging tot het kwaad en het thema 'redding'. Dit laatste uiteraard te begrijpen i n een reli gieuze context. Een machtig boek is d it. Wie uit is op mooie reproducties komt echter bedrogen uit, dit is echt leesvoer. Het leest verbazend vlot voor een turfvan d it kaliber en daar kan je alls lezer alleen maar blij mee zijn .

Over frieten en Michelinsterren Waarom is de Michelin ster zo belangrijk voor een resta urant? En waarom wordt er n u zoveel belang aan gehecht i n Nederland, terwijl men er twintig jaar geleden amper van opkeek? Omdat onze eetcultuur voortd urend evolu eert natuurlijk. Hoe zat dat eigenlijk vroeger? In verschillende hoofdtukken, het en ige al iets wetenschappelijker dan het andere, komen we te weten hoe dat de voorbije 200 jaar zoal gegaan is. Mooi zijn de bijdragen waarin we beelden en advertenties te zien krijgen uit d e jaren vijftig, en waarin inge blikte frikadellen in tomatensaus als een unicum worden aangeprezen. We doen het vaak, uit eten gaan, maar zo vanzelfsprekend is het blijkbaar n iet. Een heel mooi hoofdstukje besch rijft de ritu elen die komen kijken bij het n uttigen van 'een pakje friet'. Ook de onvermijdelijke mayonaise hoort erbij! Een mooi werkje over een onlosmakelijk deel van onze cultuur. Meer van dit!

Onbekend is onbemind De bekendste sch ilder van zijn tijd was hij, geen mens die dat n u nog weet. Laurens Alma Tadema was lid van d e Britse Royal Academy. Hij was een Fries en kreeg zijn opleiding in Antwerpen. Daarna vertrok h ij dan naar Londen. Aan die Nederlandse en Belgische jaren is nooit veel aandacht geschonken, tot nu. I n d it boek wordt uitgebreid nagegaan met wie Tadema heeft samengewerkt. Belangrijkste naam daarbij is de Haagse zeesch ilder Mesdag, die toen i n Brussel verbleef. Hij voerde een uitgebreide corre spondentie met Tadema en die briefwisse ling vormt het uitgangspunt van dit boek. Ze bleven elkaar schrijven, ook later toen ze elk hun eigen successen konden vieren. Het werk dat Tadema later i n Londen maakte is virtuozer en rijper, maar net daarom is d it boek zo boeiend. H et is verschenen naar aanleiding van een tentoonstelling i n het Haagse Mesdagm useum en kan gezien worden als een catalogus. Maar het leest ontzettend vlot en is mooi geïllustreerd.

PAU L VANDENBROECK,

MARC JACOBS EN PETER SCHOLLIERS,

MAARTJE DE HAAN EN SASKIA DE BO OT,

JHERONIMUS BOSCH.

BUITENSHUIS ETEN IN DE LAGE LAN DEN SINDS

TROTS VAN TO EN.

DE VERLOSSING VAN DE WERELD.

1800,

LAU RENS ALMATADEMA IN NEDERLAND EN

LUDION, AMSTERDAM/GENT, 2002,

VUBPRESS, BRUSSEL, 2002

BELG I�,

ISBN 90-5544 362 8

ISBN 90 5487 339 6

LUDION, AMSTERDAM/G ENT, 2003, ISBN 90 76583 52 8

hbrcJacobi &.Peter &hollknl (mi.)

" "' 0 0 " 0 .. z w ..

> � 0

39

M In. z UJ. Koninklijk Museum. z

Recommend Documents