lllr.jii z UJ z

M lll:t 0 0 � z I

UJ � UJ

0

z <( <( .....J > z

Kostprijs van een abonnement Een abonnement biedt 4 themanummers en 4x OKV·TENTO, met Museumkoorl. U kunt zich abonneren door storting van 24 Euro )zonder opbergbond) of 34 Euro (met opbergbond) op rek.nr. 448.()007361·87 van Openboor Kunstbezit in Vlaanderen, Antwerpen. Vanuit Nederland: 2 5,5 Euro (zonder opbergbond) of 37,98 Euro (met opbergbond) uitsluitend op gironummer 1 35.20 van Openboor Kunstbezit in Vlaanderen, Antwerpen. Een abonnement kon elk moment ingaan.

In

Provinciaal Archeologisch Museum Velzeke-Ename

··

Vormgeving

Rob Buytaert

3

Annemie Vandezande

Inleiding

PAM, een erkend museum op twee locaties

5

Gebouwen met een historie

8

Archeologische vondsten, de basis van de museumcollectie

Coördinatie en eindredactie

Mark Vanvaeck

14

Van natuur· tot cultuurlandschap

27

De muntschatten van Grotenberge

Productie

Peter Wouters Abonnementendienst

Gerrie Caomans

03/224.15.30

en Zingem: tweemaal twee verhalen

-

30

Het verhaal van een levende museumcollectie

42

Feesten in de Enaamse abdij

Druk

Drukkerij Die Keure, Brugge

-� : .....

diekeure� Pre-press

Grafisch Buro Geert Lefevre

graphics I commumcation Verantwoordelijke uitgever:

P. Wouters Huis 'den

Rhyn'

Hofstraat 15 2000 Antwe Copyright OKV

�

<( <(

co

z UJ o._

0

�� -�

I

Niets uil deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openboor gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wqze ook zonder voorgaande toestemming van de uitgever.

Met de stenn -;an de Vlaamse regerong

Bank

KI

a@

ISSN

1 373·4873 2004/7892/12

�"

Provincie Oost-Vlaanderen

l lr.JI

I"RRVINClf

VLAAMS • BRABANT

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

Inleiding •

/ Zegelsem

PAM, een erkend museum

op twee locaties

Sinds 2000 vormen het Provinciaal Archeologisch Museum Zuid-Oost-Vlaanderen in Velzeke en het

Beide hebben hun eigen sterke presentatie

Provinciaal Museum t' Ename samen het Provinciaal

het verleden tot leven brengen. PAM wil het stereotiepe

Archeologisch Museum, kortweg 'PAM' . Het kreeg van

beeld van archeologische musea doorbreken, zonder

de Vlaamse Regering de titel Erkend Museum.

afbreuk te doen aan de wetenschappelijke onderbouw.

Beide locaties, op amper dertien kilometer van

De bezoeker vindt hier geen eindeloze rijen

elkaar, werken intens samen op het vlak van

vitrinekasten, volgestouwd met potscherven en andere

opgravingen, wetenschappelijk onderzoek, conservatie

relicten, maar wel belevingsgerichte presentaties,

van de collecties en educatieve programma's. Met een

experimentele archeologie, re-enactment, innoverende

ticket kan de bezoeker zowel in Ename als in Velzeke

technologieën, moderne audiovisuele middelen en

terecht.

vernieuwende multimediaconcepten . Kortom: PAM

Het koepelmuseum heeft nog meer troeven. Het toont vooral vondsten uit eigen streek

Situering van beide sites

behouden, maar er is wel een gemeenschappelijke visie:

geeft een boeiend beeld van driehonderdduizend jaar mensen en hun grote geschiedenis en kleine histories.

(Oost-Vlaanderen) maar plaatst ze in een Europese context. B ijzonder is dat de collectie een volledige doorsnede geeft van 300.000 voor Christus tot nu.

]ean-Pierre Van Der Meiren Gedeputeerde Cultuur Provinciebestuur Oost-Vlaanderen

PAM Velzeke toont archeologisch materiaal van de prehistorie tot de Merovingische periode, PAM Ename van de Karolingische tijd tot heden. 3

Inleiding

Luchtfoto van Velzeke met aanduiding van het museum en de kerk

Buitenzicht PAM Velzeke

4

Postkaart van de onderwijzers· woning van de dorpsschool te Velzeke

Binnenzicht PAM Velzeke

Gebouwen met een historie Vel:z:eke:

van

school tot museum

In de eerste helft van de negentiende eeuw liet een Gentse kunstschilder aan de Paddestraat te Velzeke een

In 1880 verhuisde de gemeenteschool naar deze woning. Wanneer tien jaar later op het achterliggende perceel klaslokalen werden opgetrokken, nam men het gelijkvloers in als gemeentehuis . Dit bleef zo tot 1965. Vanaf 1970 fungeerde het als uitleenpost van de Zottegemse centrale bibliotheek en als stempellokaal. Twee jaar later werd, met de oprichting van het

burgerwoning optrekken. Stilistisch is het een klassieke

GalJo-Romeins Museum, op de eerste verdieping een

constructie met drie traveeën en bakstenen hoekkettingen .

bescheiden verzameling Romeinse en Merovingische

De voorgevel was oorspronkelijk bekleed met rotsbezet

vondsten uit Velzeke ondergebracht. In 1983 zette de

werk, de hoekkettingen en vensteromlijstingen hadden

stad Zottegem het licht op groen voor het Archeologisch

een stucco-omlijsting. Alleenstaand, op een heuvelrug in

Museum van Zuid-Oost-Vlaanderen. Dit betekende een

een rurale omgeving, straalt het huis kracht uit en is het

verruiming van de chronologische en geografische

een herkenningspunt in de dorpskom.

bakens en een nieuwe functionele invulling van het gebouwencomplex . Het stedelijk museum, dat in het najaar van 1986 zijn deuren opende, vond een onderkomen in de gerenoveerde klaslokalen van de voormalige gemeenteschool, terwijl de onderwijzerswoning als dienstgebouw werd ingericht . In 1992, vlak na de overname van de instelling door de provincie, opende de nieuwe tweede vleugel. Hierdoor kreeg de vaste expositieruimte meer vorm en werden twee ruimtes voor tijdelijke tentoonstellingen en een archeologisch depot in gebruik genomen. Een volgende fase was de openstelling van de Romeinse siertuin in 1997. Inmiddels heeft de provinciale overheid een architectenbureau aangesteld voor de realisatie van een derde vleugel en bestaan er plannen voor een archeologisch park.

OPENBAAR

KUNSTBEZIT IN VLAANDEREN 2004/3

5

Luchtfoto van de archeologische abdijsite van Ename

�naeroc - Groot• PlMta Gnad"pl�

Zicht op het Huis Beernaert te Ename (begin twintigste eeuw)

6

Buitenzicht PAM Ename

Ename: van burgerwoning tot museum Het museumgebouw in Ename dateert van het begin van de negentiende eeuw. Toen was het een statig burgerhuis met een symmetrisch vooraanzicht . Jarenlang baatte de bekende familie Beernaert hier een textielatelier uit. Met de verbreding van de Beaucarne straat in de jaren 1960 ging een groot deel van de woning tegen de vlakte . Deze ingreep heeft het gezicht van de voorgevel ernstig verminkt. Toch blijft het karaktervol volume beeldbepalend voor de dorpskom van Ename. Het Provinciebestuur Oost-Vlaanderen kocht de woning in 1988 en t ien jaar later opende het Provinciaal Museum t' Ename er zijn deuren. Het is een van de p ijlers van het Ename 974-project. De collectie toont duizend jaar geschiedenis van Ename, van de Karolingische periode tot vandaag. Voor de opstelling tekenden John Sunderland, een Engels designer, de wetenschappers van het toenmalige Instituut voor het Archeologisch Patrimonium en de museum verantwoordelijken. De presentatie is zeer vernieuwend en maakt gebruik van diverse technieken: grafische panelen, voorwerpen in vitrines, videobeelden, virtuele realiteitsbeelden, tijdsvensters. De nieuwe technologieën

Binnenzichten PAM Ename

zijn daarbij geen doel op zich, maar helpen het verleden beter te begrijpen. De interactiviteit met de bezoeker staat centraal. PAM Ename kreeg ter gelegenheid van de European Museum of the Year Award in 2001 een internationale nominatie voor zijn museumpresentatie.

OPENBAAR


7

Archeologische vondsten, de basis van de museumcollectie De steentijd: van jagers-verzamelaars tot de eerste landbouwers In de jaren 1980, tijdens grote graafwerken aan de Donk te Oudenaarde, ontdekte een amateur-archeoloog een aantal bijzonder goed bewaarde voorwerpen in vuursteen, been en hout. Deze opmerkelijke vondst betekende de start van een multidisciplinair onderzoek van het hele gebied. Geomorfologen, hydrologen, paleobotanici, archeozoölogen en archeologen sloegen de handen in elkaar. Beetje bij beetje kregen ze een beeld van de geschiedenis van de Schelde en de menselijke aanwezigheid aan de stroom. Na de laatste ijstijd trok de Schelde zich terug in één enkele bedding en zocht breed meanderend haar weg door de alluviale vlakte. De r ivier liet zandruggen achter, die de geschikte verblijfplaatsen vormden voor jagers-verzamelaars uit de midden-steentijd, of het Mesolithicum. Ze vonden er ideale terreinen om jacht kampen op te zetten en om te vissen. De introductie van landbouw en veeteelt betekende een ommekeer in de (voedsel)economie en veranderde de maatschappij fundamenteel. Vondsten bevestigen dat het grootste gedeelte van Vlaanderen de landbouw leerde kennen vanaf het midden-Neolithicum (ongeveer 5.500 jaar geleden). Permanente nederzettingen vinden we terug op de heuvelruggen van de Vlaamse Ardennen, zoals in Schorisse. Maar de vondsten te Oudenaarde Donk tonen aan dat de alluviale vlakte van de Schelde nog steeds bezocht werd, waarschijnlijk om het vee te weiden. Analyse van het goed bewaard gebleven hout, waaronder aangepunte palen, toont aan dat hier geen echte huizen werden gebouwd, maar eerder tijdelijke verblijfplaatsen.

Opgravingen te Oudenaarde-Donk ( 1985)

Gepolijste vuurstenen bijlen uit de jonge steentijd 8

OPENBAAR


Klokbekers en polijststeen uit Kruishoutem, overgangs fase Neolithicum - bronstijd

Nieuwe grondstoffen, nieuwe tijden De introductie van brons en ijzer als grondstoffen voor werktuigen luidde de bronstijd (ca. 2100- ca. 750 voor Chr.) en de ijzertijd (ca. 750- 52 voor Chr.) in. De eerste metalen voorwerpen waren prestigeobjecten en leidden niet onmiddellijk tot ingrijpende veranderingen in het dagelijkse leven. Pas later kenden ze een ruime verspreiding. De oudste koperen voorwerpen verschenen al in de overgangsfase van het Neolithicum en de bronstijd. Dit is de periode van de Klokbekercultuur, genoemd naar de bekers met een S-vormig profiel die in Centraal en West-Europa vooral als grafgift dienst deden. Het PAM Velzeke bewaart enkele klokbekers uit Huise en uit een inhumatiegraf te Kruishoutem, dat ook een polijststeen bevatte. De late bronstijd was een periode van verandering, vooral op het vlak van het grafritueeL De grafheuvels uit de vroege en midden bronstijd maakten plaats voor urnenvelden. Na de crematie zette men de resten bij in een aparte grafkuil. Daartoe gebruikte men een urne of een zak van vergankelijk materiaal, zoals leder of textiel. De schaarse en eenvoudige grafgiften beperkten zich tot een beker of een geoorde kop. Op het eerste gezicht

omgeven door een monument: een kleine greppel van

getuigen ze van een egalitaire samenleving. In Velzeke,

tien meter diameter, waarbinnen een grafheuvel was

op een kilometer van elkaar, zijn twee dergelijke

opgeworpen. Later was in de greppel een

begraafplaatsen ontdekt. De oudste situeert zich

beenderpakgraf bijgezet. Een uitzonderlijk, relatief rijk,

langsheen de Paddestraat. Ze bevat graven uit het begin

graf behoorde toe aan een (voor die tijd) oudere man

van de late bronstijd tot de vroege ijzertijd. Analyse van

tussen 50 en 75 jaar. In de urne, afgedekt door een

de verbrande menselijke botten toonde aan dat er

schaal, waren de restanten van twee verbrande kommen

mannen, vrouwen en kinderen werden bijgezet.

meegegeven. Die man moet in de toenmalige Velzeekse

De tweede necropool, aan de Provinciebaan, was enkel

gemeenschap enig aanzien genoten hebben.

Urnenveldenaardewerk uit Velzeke, late bronstijd vroege ijzertijd

tijdens de vroege ijzertijd in gebruik. De gedetermineerde overledenen bleken enkel mannen te zijn, een weerspiegeling van sociale veranderingen binnen de maatschappij en de grafritus. Een van de graven was 9

Archeologische vondsten, de basis

van

de museumcollectie

Goudstaters uit Vel:zeke, getuigen van de Gallische Oorlog Voor de komst van de Romeinen had onze streek, die bewoond was door de Nervii, waarschijnlijk geen eigen muntslag. Die kwam pas op gang in de periode van de Gallische Oorlog. Uit deze woelige tijd dateren een aantal schatvondsten die in verband worden gebracht met troepenbewegingen in het gebied van de Nervii ten tijde van Caesar. Alhoewel sterk uitgedund na de slag aan de Sabis in 57 voor Christus, nemen zij samen met de Treveri en de Eburones deel aan de opstand van 54 voor Christus. In tijden van oorlog en plunderingen stopten mensen hun geld in de grond en allicht verklaart dat de schatvondsten uit deze periode. Dat Velzeke tijdens de Gallische Oorlog bewoond was, blijkt uit recent archeologisch onderzoek. Bijzonder relevant zijn ook de goudstaters die door de eeuwen heen op de site aan het licht kwamen. De oudste vondst dateert van 1565 en staat vermeld in De Historie aft

Chronycke van Belgis van de in 1570 overleden Gentse kroniekschrijver Marcus van Vaernewyck: "Daer zijn oock noch vonden int iaer 1565. ondeckt door den grooten regen twee stucksckens gouts int midden hebbende een hollicheyt aft een panneken ende een springende peert daer op." Recent is tijdens een veldprospectie een Nervische goudstater gevonden. Een andere goudstater van dezelfde volksstam, die in het begin van de twintigste eeuw in het bezit was van een Zottegemse juwelier en in 1912 te Brussel op een veiling werd verkocht, is mogelijk eveneens afkomstig uit Velzeke. Het was toen de gewoonte om oud goud- ook gevonden stukken- te laten omsmelten tot n ieuwe juwelen. De Zottegemse juwelier spaarde de munt van de smeltkroes . N a d e Gallische Oorlog verdwenen d e goudstaters uit de omloop. Rome duldde n iet dat in veroverde gebieden muntslag in goud plaatsvond. Daarnaast speelde de nieuwe economische situatie een belangrijke rol. In de Rome inse geldeconomie had men voor de aankopen van dagelijkse consumptiegoederen meer nood aan kleine bronsmunten van geringe waarde. Die verschenen in het Nervische gebied op het einde van de oorlog.

Nervische goudstater uit Velzeke. Het gestileerde paardje op de holle keerzijde was reeds Marcus Van Vaernewyck opgevallen

10

De vroeg-Romeinse wortels van de vicus Op basis van de toponymische ontleding van de toenmalige benaming ' Velsicque' lokaliseerden de historici-archeologen uit de zestiende tot achttiende eeuw te Velzeke het kamp van Cicero, een legaat van Caesar. Dit winterkamp werd in de Eburonenopstand van 54 voor Christus door de Nervii belegerd. Archeologisch onderzoek heeft echter een legerkamp uit de Augusteïsche periode aan het licht gebracht.

Detail van de kaart van Abraham Ortelius uit 1 594, waarop het winterkamp van Cicero (Ciceronis Castra) te Velzeke is gelocaliseerd. Zijn tijdgenoot Marchantius waagt zich zelfs op het pad van de etymologie door het toponiem Velzeke (Velsique) af te leiden van Velt-Cic(eronis)

Origineel van de kaart in het bezit van het Museum Pfantijn·Maretus / Prentenkabinet, Antwerpen: colfeetie museum, inv.nr MPM R39.10

Augustus, de erfgenaam van Caesar, zorgde voor de organisatie van de veroverde Gallische gebieden binnen het Romeinse rijk. Dat omvatte ook de aanleg van een militair wegennet. Velzeke werd doorkruist door een weg van de Noordzee naar de R ijngrens en een tweede verharde weg vanuit het zuiden, meer bepaald de Nervische hoofdplaats Bavay, naar het noorden. Deze laatste liep naar de legerplaats op het hoogste punt van het plateau te Velzeke. Een systeem van drie grachten en een houten palissade en aarden wal omgaven het legerkamp. Rond de militaire site ontstond een kleine burgerlijke nederzetting. Wanneer de troepen definitief naar de Rijngrens werden verplaatst, ontwikkelde deze civiele kern zich tot een belangrijke vicus langsheen de oost-west lopende weg, die op dat moment vooral een economische rol kreeg.

OPENBAAR


11

Amforen en do/ia gevonden te Velzeke, Romeinse periode

Amforen: getuigen van handel en welvaart tijdens de Romeinse overheersing Een van de meest karakteristieke Romeinse objecten

Het meest voorkomende type in Noord-Gallië, en dus ook in Vlaanderen, was de bolronde en zware olijfolie-amfoor. De Romeinse provincie Baetica, gelegen

die bij opgravingen worden aangetroffen zijn amforen.

in het Zuid-Spaanse kustgebied, zorgde voor de olijfolie,

Het zijn grote kruiken, hoofdzakelijk bestemd voor het

broodnodig in de keuken en tevens gebruikt bij

transport van levensmiddelen zoals wijn, olijfolie en

lichaamsverzorging.

vissausen. De vorm geeft meestal een aanduiding over inhoud en herkomst.

Daarnaast vinden we amforen bestemd voor vissaus. Dit door de Romeinen bijzonder gesmaakt ingrediënt

Het PAM Velzeke kan zich beroepen op een van de

werd ingevoerd uit Zuid-Frankrijk en het Oost-Spaanse

r ijkste amforenverzamelingen in Vlaanderen. Uit

kustgebied Tarraconensis. Een getuigenis hiervan zijn de

archeologisch onderzoek binnen het areaal van de

graten van Spaanse makreel die archeologen in Velzeke

Romeinse nederzetting blijkt dat producten vanuit het

hebben opgegraven .

gehele Romeinse rijk op de Velzeekse markt terechtkwamen.

Nog in Velzeke zijn amforen teruggevonden die afkomstig waren van de Liparische eilanden (Sicilië).

W ijn werd oorspronkelijk vooral uit Italië (Campanië en Latium) aangevoerd, in een latere fase was het vooral

De inhoud van deze bijzonder zeldzame kruiken was aluin, een beitsmiddel dat gebruikt werd bij het verven

Zuid-Frankrijk (Rhöne-vallei) dat het zo begeerde

van wollen stoffen. Dit vormt een bewijs van het belang

geestrijke vocht leverde. Meer exclusieve en dus dure

van de textielproductie in onze gewesten, een gegeven

wijnen kwamen van de Griekse eilanden. De Romeinen

dat (door de vergankelijkheid van textiel) moeilijk

in Velzeke lieten topwijnen overkomen uit Chios, Kos en

archeologisch te vatten is.

Rhodos.

12

OPENBAAR


Venus Pudica uit Velzeke, Romeinse periode

Sporen von Romeinse godsdienst in Zuid-Oost-Vlaanderen Onderzoek in Zuid-Oost-Vlaanderen, onder meer te Kruishoutem en Velzeke, leverde veel verrassende gegevens op over het godsdienstig leven van de plaatselijke Gallo-Romeinse bevolking. In Velzeke kwamen twee heiligdommen aan het licht. Ze zijn, met hun vierkante ce/la, met daarrond een zuilengang, te rangschikken onder het Gallo-Romeinse 'porticustype' . Rond de tempels werden talrijke offerkuilen gevonden. Ze bevatten grote hoeveelheden votiefgaven, waaronder kleine potjes, munten en fragmenten van pijpaarden beeldjes.

Een Romeinse waterput te Kruishoutem-Kapellekouter

Het topstuk van de museumcollectie van het PAM Velzeke is een Romeins bronzen beeldje van een Venus

Het opgravingsteam van het PAM Velzeke was,

Pudica. Het beeldje werd in de oostelijke sacrale sector

samen met de Universiteit Gent, ook actief te Kruishoutem.

van de Romeinse nederzetting te Velzeke gevonden, in

Op een heuvelkam vonden de wetenschappers

de directe omgeving van een tempelcomplex. Het stelt

aanwijzingen voor de aanwezigheid van een Galla

de godin Venus voor, naakt met een doek over de armen

Romeins tempelcomplex. Systematische terrein

gedrapeerd. In de rechterhand houdt ze een appel en op

prospectie en opgravingen leverden een opmerkelijke

het hoofd draagt ze een diadeem.

hoeveelheid religieuze voorwerpen op. Het betrof

Het beeldje is vervaardigd uit een bronslegering van zeer hoge kwaliteit. De ogen zijn ingelegd met zilver. Opvallend is dat de tepels oorspronkelijk waren

verschillende amuletten en een reeks godenbeeldjes. Vooral de oorlogsgod Mars genoot bij ons blijkbaar een bijzondere verering. Hij was trouwens in heel Gallië

ingelegd met geelkoper, om ze, net zoals de ogen, extra

zeer populair en verenigde diverse functies, zoals die

te accentueren.

van hemel- en zonnegod, beschermer van de zonne

Deze vondst, van uitzonderlijke schoonheid en

kalender, god van het water, de vruchtbaarheid van het

kwaliteit, is uniek voor onze gewesten. In België kennen

land en het eeuwig leven. Voorstellingen van Mercurius,

we tot nu toe geen parallellen voor dit stuk. Het materiaal

de god van de handel, werden eveneens teruggevonden .

en de afwerking van het godenbeeldje laten vermoeden dat we hier te maken hebben met een importstuk, misschien uit Zuid-Frankrijk of zelfs Italië.

13

De Merovingische kolonisatie van Zuid-Oost Vlaanderen Terwijl het nederzettingsonderzoek weinig gegevens

Bronzen, zogeheten 'Koptische' schaal uit Beerlegem

opleverde, kan uit de studie van de begraafplaatsen toch een en ander gedistilleerd worden omtrent de kolonisatie van ons gebied. Zo weten we onder meer dat begraaf

,

plaatsen als Asper, Velzeke-Buzegem en vermoedelijk ook Denderwindeke, Semmerzake en Kruishoutem behoren tot nederzettingen die in de Clovistijd zijn gesticht. De kleinschaligheid van de begraafplaatsen toont aan dat het om bescheiden woonkernen van slechts enkele families ging. Het dichte net va11 plaatsnamen die eindigen op -ingum, -ingas en (inga) haima in het midden-Scheldegebied lijkt dit te bevestigen. Er is weinig onderscheid in de rijkdom van de grafgoederen, wat wijst op een zekere sociale gelijkheid. Enkel graven met een langzwaard, die aan de 'chefs' worden toegeschreven, getuigen van een hogere status. Begraafplaatsen uit de Clovistijd tekenen een samenleving gebaseerd op het kleine, eigengeërfde grondbezit van vrije boeren. Rond 600 kwam een evolutie op gang die dit beeld grondig wijzigde. Er ontstonden grote

landbouwdomeinen (villae). Een vi/In telde enkele

De sociale stratigrafie van de begraafplaats van Beerlegem reflecteert deze (tweeledige) domaniale

honderden hectaren en vormde een territoriale eenheid.

structuur op treffende wijze. De vier doden die in de

Eén familie exploiteerde het landgoed via onder

noordoostelijke sector onder lage grafl1euvels waren

geschikten vanuit één grote hoeve. Het aantal kleine

bijgezet, behoorden ongetwijfeld tot de aristocratische

vrije boeren slonk. Al dan niet gedwongen schonken of

bovenlaag van het nabijgelegen villadomein. De groep

verkochten ze hun bezit aan een grootgrondbezitter en

uiterst arme graven ten westen ervan zijn toe te schrijven

plaatsten zichzelf en hun goederen onder diens

aan horigen en slaven die op het domein bedrijvig waren.

bescherming.

Plattegrond van de Merovingische begraafplaats van Beerlegem (rood: rijke graven; blauw: arme graven)

De overige inhumaties, waarvan de grafinventaris een relatieve welstand suggereert, behoorden zeer vermoedelijk tot families van boeren met een halfvrije of vrije status.

OPENBAAR


15


van

de museumcollectie

Merovingische schijffibula uit Beerlegem

Gouden ring uit de Merovingische begraafplaats van Beerlegem OPENBAAR


17


van

de museumcollectie

Vel:z:eke en Ename in historisch perspectief Het bindmiddel tussen de archeologische sites van Velzeke en Ename ligt in de Karolingisch-Ottoonse periode. Iets voor of rond het midden van de tiende eeuw verrees in Velzeke, op de plaats van een ouder bedehuis, een voor die tijd monumentale kerk, waarvan de architectuur ontegensprekelijk naar het Maasland verwijst. Haar patrocinium, met name Sint-Martinus, geeft aan dat het om een rijkskerk ging. Aan deze kerk was een gemeenschap van clerici (canonici) verbonden. Dat de site rond de Sint-Martinuskerk in het midden van de tiende eeuw of reeds vroeger een regionaal machtscentrum kan geweest zijn, wordt niet tegen gesproken door de mondelinge traditie, die tijdens de zestiende eeuw bij de plaatselijke, ongeletterde bevolking nog zeer levendig was. Dit blijkt uit een passage in De Historie aft Chronycke van Belgis (1565) van Marcus van Vaernewyck, waarin de auteur bij zijn zoektocht naar de (fictieve) stad Belgis een enquête instelde bij de bewoners van Velzeke: "Nochtans niemant van de inwoonders (dwelck al dorplieden zijn) en weet te spreken iet vander Stadt van Be/gis, dat sy daer gestaen soude hebben. Ende dat en is geen wonder om den grooten ouderdom van dien ende om de ongeleertheyt vanden volcke dat daer woont: maer weten nochtans wel te spreken van die Stadt van Lothrijck (Lotharingen), als veel jonger zijnde dan Belgis." Verder zijn er nog de gegevens van het historisch onderzoek, die het volgende beeld schetsen. Omstreeks 974 richtte de Duitse keizer het markgraafschap Ename op als dijk tegen de expansie politiek van de Vlaamse graaf. Het geslacht van Ardennen of Verdun kreeg het beheer van dat markgraafschap toegewezen. Godfried I van Verdun, de eerste markgraaf, werd hierbij begiftigd met de Sint Maartenskerk van het vermoedelijke kroondomein Velzeke met een aanhorig allodium. Ook het oude Sint Baaisdomein Wormene, gelegen ten noorden van Velzeke, liet de keizer hem inpalmen. Al die bezittingen gingen over op een van zijn zonen, Herman, die tweede markgraaf van Ename werd. Voor hij naar Ename verhuisde, verbleef deze laatste zeer waarschijnlijk te Velzeke, want hij liet er zijn twee vroeg gestorven kinderen Herman en Berthilde in de kerk bijzetten. Gezaghebbende historici nemen verder aan dat Velzeke de hoofdplaats was van de Iaat-Karolingische gouw Biest (dit is het latere Land van Aalst). Het valt inderdaad op dat Velzeke, nadat het al omstreeks 1000 van de strategische kaart verdwenen was, achteraf binnen het Land van Aalst een erg belangrijk jurisdictioneel centrum bleef.

Opgravingen rond de kerk van Velzeke, met de Karolingische koorabsis op de achtergrond

18

\�•lO::n -mal\m �

on-b""'*l uwftt��

In 1245 beschikte Velzeke zelfs over twee schepenbanken: een bank van poortschepenen en een bank van landschepenen. Die laatste trad bovendien op als hoofdbank voor tal van schepenbanken uit het omliggende, wier documenten ze met haar zegel

De schepenbrief van Bochoute ( 1249), het oudst bewaarde officiële document in het Diets, bewaard in het OCMW archief Oudenaarde

bekleedde. Veelal leverde ze die documenten ook zelf af. Ze beschikte immers over een eigen scriptorium waar tal

van clerici of scribenten bedrijvig waren. Men mag er overigens van uit gaan dat dit schrijfcentrum

reminiscenties uit de Karolingische tijd aanwijst. In de twaalfde eeuw en tot diep in de dertiende eeuw was het Latijn er de gebruikte taal. Vanaf het midden van de dertiende eeuw reikte de Velzeekse bank ook stukken uit in het Diets. Het oudst bewaarde document dat ze ons in het Diets heeft nagelaten, is de beroemde schepenbrief van Bochoute van 1249, die wordt beschouwd als het symbool van het begin van de verschriftelijking van onze taal.

OPENBAAR

KUNSTBEZIT IN VlAANDEREN 2004/3

19

De Enaamse burcht: bouwen om uit te dagen In Ename is de S int-Laurentiuskerk nog de enige

Twee kerken, respectievelijk aan Sint-Salvator en Sint-Laurentius toegewijd, markeerden de sterke groei

getuige van de Ottoonse periode. Ename ligt op de

van dit havenstadje. Ename onderging een ware

rechteroever van de Schelde, een stroom die vanaf 925

metamorfose: voorheen ingebed in zijn wereld van

het Franse koninkrijk van de Duitse keizer scheidde.

meersen en groene heuvels, doorbrak het op

De lotsbestemming van de plaats wijzigde zich rond 974

merkwaardig korte tijd dit lokale kader om

bruusk, toen men op een verheven stuk grond,

onbeschroomd deel te nemen aan het internationale

omspoeld door Scheldewater, een indrukwekkende

gebeuren. Als bestuurlijk en militair centrum van

burcht optrok. Deze versterking kaderde, samen met die

betekenis zou het zelfs mee instaan voor de stabiliteit

van Antwerpen en Valenciennes, in het grensverdedigings

binnen het Lotharingse deel van het keizerrijk.

systeem van markgraafschappen dat de Ottoonse keizer in de Scheldevallei had uitgebouwd. De verdedigingslinie was gericht tegen het opdringerige Vlaanderen dat zich aan de overzijde van de stroom bevond. De familie Ardennen-Verdun, een succesrijk geslacht bekend om zijn trouw aan de keizer, zou Ename uitbouwen tot een bijzondere plaats, "de voornaamste zetel van Lotharingen" zoals een historische bron getuigt. Het complex omvatte inderdaad meer dan een burcht. Er was ook nog een partus aan verbonden, een nederzetting die onder andere door toenemende handelsactiviteiten een prestedelijke allure aannam.

20

De Schelde zoals ze er vroeger moet hebben uitgezien Foto: Philippe Debeerst © SABAM Belgium 2004


van

de museumcollectie

Antwerpen, Ename en Valenciennes, drie markgraafschappen gecreëerd door de Ottoonse keizer

30 reconstructie van Ename rond het jaar 1000 met de burcht op de voorgrond

OPENBAAR


21


van

de museumcollectie

De Sint-Laurentiuskerk: een stenen merkteken van trouw De Sint-Laurentiuskerk bevindt zich in het dorpscentrum van Ename. Naar aanleiding van verstevigingswerken aan de toren trok het Vlaams Instituut voor het Onroerend Erfgoed, in samenwerking met de Afdeling voor Momunenten en Landschappen, enkele controlesleuven. Dit vormde de aanzet tot een diepgaande studie die archeologisch, historisch, bouwhistorisch en iconologisch onderzoek koppelde aan natuurwetenschappelijke dateringstechnieken (dendrochronologie, C 14-analyses) en materiaalstudie. De resultaten van dit multidisciplinaire onderzoek waren dermate belangrijk dat de restauratieoptiek van de kerk erdoor bepaald werd. De constructie is uit meer dan één oogpunt relevant. Eerst legde men de funderingen voor een dubbelkorige, eenbeukige kerk. Dan wijzigde men bruusk het bouwprogramma en schakelde over naar een basilicaal schema met aan weerszijden van het schip een koor. Vooral de oostelijke koorpartij met zijn twee altaarverdiepingen, dubbel gelede wanden en rijke lichtinval is opmerkelijk. De architecturale ornamentiek binnenin wordt gedomineerd door blindbogen die de wanden van beide koren sterk ritmeren. De zoon van Godfried de Gevangene, Herman van Verdun, bouwde deze basilicale kerk op het einde van de tiende eeuw. Van uitzonderlijke waarde zijn de nog bewaard gebleven middeleeuwse interieurelementen, zoals graffiti en muurschilderingen. Onder die laatste neemt een

Majestas Domini in fresco-techniek een speciale plaats in. De schildering dateert uit het eerste kwart van de elfde eeuw, toen Herman van Verdun over Ename regeerde. Ze werd in een door Byzantium geïnspireerde vormentaal uitgevoerd.

22

OPENBAAR


.r

: -

.

�

(

-Î,I

�

.,

.,

'

(

1 ·' ' '/ \t. I

.....

'o

Detail van de Majestas Domini in de Sint· Laurentiuskerk te Ename (eerste kwart elfde eeuw)

Interieur van de in 2002 gerestaureerde Sint·Laurentiuskerk 23

En er is nog meer. De iconologische studie van het gebouw werpt een l icht op de diepere beweegredenen die de opdrachtgever dreven om de Sint-Laurentiuskerk haar specifieke karakter te geven. Dat in het opstellen van het bouwprogramma gevoelens van plichtsbewustzijn en trouw aan het keizerlijke huis een essentiële rol speelden, was misschien nog de meest verrassende ontdekking. Ten tijde van Herman van Verdun werd er om de grens tussen het Franse koninkrijk en het Ottoonse keizerrijk strijd geleverd. Ename nam daarbij een strategische positie in. Een historische tekst stelt het heel duidelijk: Ename moest tegen vijandelijke aanvallen standhouden "voor de stabiliteit van het rijk en de trouw aan de keizer". Om die trouw te symboliseren koos Herman van Verdun voor een schema dat de d irecte band van de opdrachtgever met het Rijksgezag duidelijk maakte. Vandaar het dubbele koor, zoals dat ook bij de grote rijkskerken voorkomt, en de blindbogen, een architecturale vormentaal ontleend aan de bouwwerken in Ravenna, de ankerplaats van de Ottoonse keizers in Italië. Ook de patroonheilige, Sint-Laurentius, verwees naar de ideologie van de keizer. Om het elitaire van de constructie nog scherper naar voren te brengen, werd voor de beschildering van het interieur een beroep gedaan op kunstenaars van topniveau, die in Byzantijnse stijl werkten. Dit alles maakt dan ook d at de Sint Laurentiuskerk een monument is dat, als stenen merkteken van keizerstrouw, op unieke wijze aan het Ottoonse verleden herinnert. De verrassende resultaten van het vooronderzoek determineerden de restauratieoptiek Essentiële gegevens zijn uiteraard de uitstekende bewaringstoestand van de oorspronkelijke architectuur en de uitzonderlijkheid van het bouwconcept, waardoor de bidplaats in het kerklandschap van Vlaanderen een exceptionele plaats inneemt. De herkenbaarheid en de originaliteit van de vroegmiddeleeuwse bouw verantwoordden dan ook de optie om de centrale as van de kerk in haar primitieve vorm te herstellen. De zijbeuken behielden de latere ingrepen. Dit restauratieconcept werd door de Europese Commissie in 1995 erkend als modelproject met het oog op de instandhouding van het Europees architectonisch erfgoed. Dankzij de restauratiewerken krijgen we een uniek beeld op een kerk van rond het jaar 1000.

Luchtfoto van Ename met op de voorgrond het museum en de Sint Laurentiuskerk en op de achtergrond de abdijsite

24

30 reconstructie van Ename rond het jaar 1000 met de Sint-Laurentiuskerk op de voorgrond


Luchtfoto van de archeologische abdijsite van Ename

van

de museumcollectie

Van handelsnederzetting tot abdij Lang duurde de internationale uitstraling van Ename niet. In 1047 nam Boudewijn IV, graaf van Vlaanderen, de burcht en het havenstadje in bezit. Om de Ottoonse site te demilitar iseren stichtte Boudewijn V in 1063 een benedictijnenklooster. Oorspronkelijk namen de monniken, die van de Sint-Vaastabdij van Atrecht afkomstig waren, hun intrek in de burchtgebouwen. Zeven jaar later verhuisden ze naar een complex dat tegen de Sint-Salvatorkerk, een van de portusbidplaatsen, aangebouwd was. Het andere stadskerkje dat Sint-Laurentius als patroonheilige had, evolueerde tot dorpskerk. De twaalfde en de dertiende eeuw waren een bloeiperiode voor de abdij. De bezittingen groeiden aan en er werd duchtig gebouwd en verbouwd . In de teksten uit die periode vinden we sporen terug van die activiteiten. Zo is er de melding dat het primitieve zaalkerkje dat nog tot de porrustijd terugging, in 1139 vervangen werd door een nieuwe kerk. Het gaat om een groots opgezette kruisbasiliek die tot de afschaffing van het klooster bleef bestaan. De godsdiensttroebelen tijdens de tweede helft van de zestiende eeuw betekenden bijna de doodsteek voor het klooster. Toch kwam de abdij deze moeilijke periode te boven. Ze werd vanaf het begin van de zeventiende eeuw met grote luister hersteld. Het definitieve einde kwam er in 1794, toen het Franse bewind het Sint-Salvator klooster afschafte.

Carte figurative de /'exemple abbaye de Saint Sauveur (sic) ó Eenam,

1730, bewaard in de Universiteitsbibliotheek te Gent

Bedevoortsvaantje waarop de zestiende-eeuwse abdij in ruYne te zien is, privécollectie

OPENBAAR


25


van

de museumcollectie

Krulstaf

De elfde-eeuwse krulstaf

De ivoren krulstaf, weergegeven als embleem van het museum, is het topstuk van het PAM Ename. Op de voorzijde stelt het kunstwerkje Sint-Salvator voor, op de achterzijde is Maria afgebeeld. Beiden vertrappen de duivel, voorgesteld als een draak met opengesperde muil. De twee heiligen verwijzen naar de Enaamse abdij, waaruit we kunnen afleiden dat het stuk vermoedelijk speciaal voor deze plaats werd ontworpen . Waarschijnlijk bekroonde het de staf van een abt. Het is vermoedelijk terug te brengen tot de beginperiode van de abdij, in de tweede helft van de elfde eeuw. Toch verwijst de kunststijl naar Karolingische voorbeelden. Om het publiek volop te laten genieten van dit markant kunstwerk maakt het museum gebruik van multimedia. Een uitvergrote replica is via sensoren verbonden met het computerscherm in de T ijdslijn. De bezoeker kan de replica vastnemen en manipuleren. Alle bewegingen zijn te volgen op het scherm. Men kan inzoomen en extra informatie opvragen over de fijn uitgewerkte details van de krulstaf. Zo is het mogelijk dieper in te gaan op gelijkaardige stukken elders in de wereld en kan men specifieke stijlkenmerken en het verhaal achter het kunstwerkje ontdekken.

26

OPENBAAR


Seizoenen. Miniatuur (veertiende eeuw). Wenen, Osterreichische Nationalbibliothek

Vissen in de abdij van Ename De middeleeuwers associeerden vis met vasten en boetedoening. Witte en magere vis stond voor de zuiverheid van het water. Om tegemoet te komen aan het enorme visverbruik moesten de benedictijnen instaan voor visvangst in rivieren en visvijvers op hun domeinen. Naast paling, b lankvoorn, snoek en baars was vooral karper de gekweekte zoetwatervis bij uitstek. De abdij van Ename had zelfs een visboer in dienst. Tot de zeevis behoorden haring, steur, zalm, pladijs, tong, schelvis, kabeljauw, wijting en stekelrog. In de Middeleeuwen beschouwde men alles wat uit het water kwam als vis, dus ook mosselen, krab en kreeft. Daarom konden ze zonder problemen gegeten worden tijdens de vastenperiode.

28


van

de museumcollectie

De familie Beaucarne bezoekt de abdijruïnes in de jaren '30 van de vorige eeuw

Van abdij naar dorp De abdij werd in 1795 verlaten en als steengroeve verkocht. We mogen aannemen dat in heel wat huizen van het dorp materiaal van het voormalige klooster verwerkt zit. De religieuze en de wereldlijke macht van de abdij gingen geruisloos over in de handen van de dorpspastoor en de gemeenteraad. Ename leefde in het begin van de negentiende eeuw grotendeels van de landbouw en het ging het dorp voor de wind: de bevolking groeide spectaculair. Maar dan sloeg een moordende sociaal-economische crisis toe (1845-1850), die het Zuid-Vlaamse platteland volledig lam legde. Crisis in de thuisnijverheid en landbouw, pest en cholera ... deze dodelijke cocktail veroorzaakte een massale sterfte, toenemend alcoholisme en emigratie, in hoofdzaak naar het noorden van Frankrijk. Als gevolg van de crisis en door de vraag naar steenkool als alternatieve energiebron werd het Bos t' Ename rond 1875 bijna volledig ontgonnen. Grote delen van het bos werden in sociaal schrijnende omstandigheden tot landbouwgrond omgevormd, onder impuls van burgemeester Beaucarne. Het landschap van Ename veranderde volledig. Pas tegen het einde van de negentiende eeuw gaat men tot herbebossing over. Ondertussen nam de ontsluiting van het dorp een aanvang: in 1868 stopte de trein naar Brussel voor het eerst in het station van Ename. De verbinding met de grootstad betekende een vooruitgang voor al wie handel dreef en heel langzaam kwam ook het personenverkeer op gang. De trein bracht nog tot een stuk in de twintigste eeuw seizoenarbeiders en mijnwerkers naar hun verre werkplaats.

Klas van het kloosterschooltje te Ename anno 1900

OPENBAAR

Drie zussen De Meue, een familie uit Ename


29

Het verhaal van een levende museumcollectie Van opgravingssleuf tot toonkast Beide musea situeren zich op historisch belangrijke locaties. PAM Velzeke is ingeplant in het centrum van een Romeinse agglomeratie die doorleeft tot in de vroege Middeleeuwen. PAM Ename ligt vlakbij de unieke duizendjarige Sint-Laurentiuskerk in een dorpskern die vandaag nog getuigt van de achttiende tot en met de twintigste eeuw. Iedere bodemingreep in de dorpen en in de omgeving van de musea brengt het verleden letterlijk en figuurlijk aan het licht. Voor een museumbezoeker is het erg verrijkend om het traject te volgen dat een archeologisch voorwerp volgt van de opgravingsput tot de toonkast van het museum. De archeologen en de gidsen brengen op het opgravingsterrein het verhaal van de archeologie en van aanverwante wetenschappelijke disciplines, zoals het onderzoek van zaden en vruchten of van dieren- en menselijke resten. Ze geven een goed beeld van het leven van onze voorouders. In het museum zelf kan men de wetenschappelijke verwerking van de vondsten op de voet volgen. Men kan met verbazing vaststellen dat een roestig stuk metaal, na deskundige behandeling in het conservatie- en restauratieatelier, een Romeinse sierspeld met bronzen inlegwerk blijkt te zijn. Een hoop nietszeggende potscherven wordt geduldig samen gepuzzeld tot een middeleeuwse kruik. De vondsten worden na reiniging door de archeologen getekend en gepubliceerd. Nadien volgt de opslag van het merendeel van de vondsten in het depot, waar ze voor verdere studie ter beschikking blijven. Volledige stukken krijgen eventueel een plaats in het museum. In de tentoonstellingszalen en het depot samen staan alle archeologische objecten van het museum. PAM Velzeke bezit ruim 22.000 voorwerpen. Om de collectie goed te kunnen onderzoeken, beheren en ontsluiten is het noodzakelijk om elk voorwerp te registreren. Dit gebeurt op een weten schappelijke manier, met behulp van internationaal vastgelegde standaarden, en in overleg met andere museummedewerkers via regionale projecten en initiatieven.

Restauratie van de Sint Laurentiuskerk te Ename

30

Intekenen van archeologische resten

De opgravingsploeg aan het werk in de vicus van Velzeke

Het samenpuzzelen van Romeins aardewerk

OPENBAAR


31

Het verhaal van een levende museumcollectie Kledij als getuige van de romanisotie van onze gebieden

Het verleden tastbaar gemaakt

Levende geschiedenis in Vel:z:eke

..•

Levende geschiedenis of re-enactment is de rode draad doorheen de dagelijkse werking van het PAM Velzeke. Door het verleden terug tot leven te brengen krijgt het museumbezoek een meerwaarde. Bezoekers kunnen replica's van de voorwerpen uit de vitrines aanraken en gebruiken. Alle replica's zijn uitgevoerd in originele materialen en volgens de oude technieken. Dat maakt meteen duidelijk waarvoor en hoe ze werden gebruikt. Andere educatieve projecten volgen hetzelfde idee. De prehistorie en de romanisatie van onze streken worden respectievelijk uitgelegd tijdens het aantrekken van prehistorische of (Gallo-) Romeinse kledij. De geschiedenis van West-Europa wordt gei1lustreerd aan de hand van replica's van wapenrustingen van diverse volken uit verschillende perioden. Re-enactment vormt n iet alleen de rode draad bij de educatieve projecten, maar is ook het leidmotief voor de opendeurdagen, zoals Open Monumentendag en ambachtenmarkt T ijdens diverse jaarlijks terugkerende evenementen passeren Kelten, Romeinen, Memvingers en Vikingen de revue. Zij brengen flitsende gevechtsacts, er worden slaven verkocht, modeshows georganiseerd, rituelen uitgevoerd, muziek gemaakt, gedanst en ambachten gedemonstreerd.

32

Levende geschiedenis tijdens opendeurdagen

OPENBAAR


33

Feest van 1000 jaar

... en in Ename Boeiend voor de bezoeker van het PAM is dat Velzeke en Ename het verleden op een totaal verschillende manier presenteren. PAM Ename ligt in het dorps centrum, in de schaduw van de vroegmiddeleeuwse Sint-Laurentiuskerk. Het is een symbolische plaats, waar de stenen grandeur van een keizerlijk verleden en de charmes van het dorpsleven elkaar vinden . Het verhaal van het museum is het relaas van duizend jaar geschiedenis van een kleine gemeenschap aan de boorden van de Schelde. Rijk bronnenmateriaal en intensief wetenschappelijk onderzoek hebben dit verleden opnieuw gestalte gegeven.

34

OPENBAAR

KUNSTBEZIT IN VlAANDEREN 2004/3

Het verhaal

De meest spectaculaire ruimte van het PAM Ename is

het 'Feest van 1 000 jaar '. De mensen die de voorwerpen

van

een levende museumcollectie

Details van het feest van 1000 jaar

maakten en gebruikten, worden hier namelijk letterlijk herkenbaar. Zelden krijgen objecten in musea zo'n menselijk gelaat. Archeologische voorwerpen zijn meestal anoniem. Hier zijn de objecten gekoppeld aan diegenen die ze gebruikten en /of eigenaar ervan waren. Dit vindt plaats aan de feesttafel waaraan 24 figuren uit de voorbije duizend jaar van Ename zitten. De figuren zijn tastbaar aanwezig in de vorm van levensechte poppen. Zij werden uitgenodigd door de Heer van

Ename, en vieren het 'Feest van 1000 jaar ' . Voor de feesttafel is een 'tijdstafel' opgesteld waarin 24 artefacten zijn ondergebracht. De bezoeker kan een voorwerp selecteren. Via een interactief systeem wordt de corresponderende figuur opgelicht en verschijnt het voorwerp en zijn 'eigenaar ' op een projectiescher m. De acteur vertelt dan zijn levensverhaal. Materiële cultuur krijgt zo een plaats in het leven van toen.

35

In een van de ruimtes, het Archeolabo, kan de bezoeker in de huid kruipen van een wetenschapper: hoe werkt de archeoloog, archeozoöloog, archeobotanicus, historicus. De bezoeker leert het op een interactieve manier, 'geholpen' door de wetenschappers die er dagelijks mee bezig zijn. De meeste archeologische sites worstelen met hetzelfde probleem: het publiek dat enkel funderingen en complexe structuren ziet, kan zich moeilijk een concreet beeld vormen van het monument. Ook op de abdijsite van Ename staat de bezoeker voor een labyrint van kloosterfunderingen. Om aan dit probleem te verhelpen, ontwikkelde het museumteam de tijdsvenster technologie. De nieuwe presentatietechniek bestaat uit een camera, een computersysteem, twee schermen en een toetsscherm. Een kiosk schermt het geheel af tegen de weersomstandigheden. De camera is gericht naar de archeologische grondvesten van de abdijkerk en geeft die beelden door naar de schermen. De bezoeker ziet dus gelijktijdig én de reële situatie én de camera projectie. Het toetsscherm n odigt uit om te kiezen tussen een aantal programma' s. Het is daarbij essentieel dat de voeling met de opgegraven grondvesten bestendigd blijft. Vandaar de idee om boven de reële beelden van de site synthetische beelden te schuiven die de reis door de tijd illustreren en mogelijk maken. Het gaat om foto's, plannen, tekeningen en virtuele realiteitsreconstructies . In de Sint-Lau.rentiuskerk heeft PAM Ename een derde tijdsvenster. Het publiek kan een virtueel bezoek brengen aan de bidplaats in haar oorspronkelijke toestand van rond het jaar 1000. Ook de latere bouwfasen, de verwijderde bouwelementen en de opgravingswerken zijn te bekijken. In 1998 kreeg de tijdsvenstertechnologie de Vlaamse Monumentenprijs en de Gouden Scarabee, een N ederlandse prijs voor het toegankelijk maken van archeologie voor het brede publiek. R ecent startte het Ename Expertisecentrum voor Erfgoedontsluiting dat zich toelegt op het onderzoek naar nieuwe presentatie methodes en de realisatie van erfgoedprojecten. Wat begon als een experiment groeide uit tot een onderzoekscentrum met labofunctie waarvoor het buitenland steeds meer belangstelling toont.

Kinderen aan het werk in het archeolabo

36

Werking van het Tijdsvenster op de archeologische site

Het verhaal van een levende museumcollectie

Tijdelijke tentoonstellingen T ijdelijke tentoonstellingen vormen een belangrijk onderdeel van de museumwerking en zijn een verleng stuk van de permanente verzameling. PAM Velzeke streeft naar zoveel mogelijk afwisseling tussen wetenschappelijke en educatieve onderwerpen. Tot de eerste categorie behoren exposities als ' Koptisch textiel', 'Geld uit de grond', 'De taalgrens' , 'De Kelten in Vlaanderen', 'Tussen talaiot en toerist. Een reis door de prehistorie van de Balearen' en ' Vervlogen T ijden. Archeologische luchtfotografie' . Daarnaast probeert het museum het verleden op een educatieve en leuke manier naar het schoolpubliek te vertalen. Zo konden leerlingen spelenderwijs de archeologie ontdekken tijdens 'Steek je kop eens in het zand'. In de tentoonstelling ' B eelden uit de prehistorie' vertelden beeldverhalen over onze voorgeschiedenis. De meeste van deze tentoonstellingen werden zowel in binnen- als buitenland opgesteld. PAM Ename gooit het eerder over een andere boeg door hedendaagse kunstwerken te confronteren met en te integreren in het Enaamse verleden. ' Ename Actueel' wordt stilaan een klassieker. Kunstenaars spelen in op de dorpskom, de abdijsite, de kerk, het bos en het museum. De actuele kunstwerken dialogeren op een respectvolle manier met de stille getuigen van de geschiedenis.

Aanliggen bij de Romeinen. Tentoonstelling 'Gespekt en gedekt' (2004) in Velzeke

'Pink Lady 974 A+' een 'geurend' werk van Peter De Cupere tijdens Ename Actueel 2003. tracer

OPENBAAR


37

Kinderen ontdekken spelenderwijs hoe de monniken van Enome aten (Smulmuseum)

Een museum voor jong en oud Het sleutelwoord binnen de educatieve werking van het PAM is 'participatie' . Elk educatief pakket bestaat uit een mengvorm van duiding (geschiedenis van Ename of Velzeke), gerichte informatie en actieve verwerking. Een voorbeeld van een dergelijk inlevingspakket is het kledijproject Kleding is van alle tijden. Wie vandaag kleren koopt, doet dat vanuit een functioneel en/ of modebewust oogpunt. Beide kunnen los van mekaar staan en dat was gedurende een groot deel van de geschiedenis niet anders. Liever dan het statisch tentoonstellen van oude kledingstukken, laat PAM de bezoekers kleren aanpassen, net zoals in d e winkel. Dat wordt gekaderd in een verhaal over kleurstoffen, materialen en sociale status. Een dergelijke aanpak is terug te vinden in de modules over archeologie (Tijdsdetectives, Educar), leefcultuur (Smulmuseum) en algemene geschiedenis (Het verhaal van de monnik). Het educatieve aanbod van het PAM blijft niet beperkt tot schoolgroepen. Er zijn aangepaste programma' s voor iedereen: van kleuters tot senioren.

Geschiedenis hoeft niet saai te zijn

Herinneringen aan een kledijproject en een bezoek aan de Romeinse tuin, Dries Verscheure, toen tien jaar oud OPENBAAR


39

Meer dan een museum Diversiteit is een belangrijke troef van het PAM. In Velzeke kan de bezoeker onder deskundige begeleiding kennismaken met de opgravingen. Bovendien beschikt

Vele planten in de tuin van Velzeke werden tijdens de Romeinse periode bij ons ingevoerd

Velzeke over een uitgebreide archeologische bibl iotheek. Er is ook een mooie Romeinse siertuin. In Ename kunnen de opgegraven en geconsolideerde funderingen van de abdijsite bezocht worden, alsook de unieke vroeg-Romaanse Sint-Laurentiuskerk die dateert uit het jaar 1000. Zowel in de abdijsite als in de kerk kan de bezoeker zich aan de hand van een tijdsvenster een beeld vormen van het verleden. De Sint-Laurentiuskerk heeft een schitterende akoestiek en is een schitterende locatie voor concerten. Ten slotte er is ook het Bos t'Ename, het 170 hectaren groot historisch-ecologisch bos dat vrij of met een gids te bezoeken is. Interdisciplinair onderzoek heeft uitgewezen dat het Bos t'Ename niet alleen ecologisch erg rijk is, maar dat het ook nog heel wat historische bnken vertoont met de handels nederzetting, de abdij en het dorp. Een deel van het bos wordt beheerd door vzw Natuurpunt

Op ontdekkingstocht met rugzakjes door het Bos t'Ename

40

OPENBAAR


Caesarfeesten te Velzeke ( 1998)

Feesten in het dorp Van oudsher organiseren zowel Velzeke als Ename dorpsfeesten. Het PAM leeft en feest mee met de lokale gemeenschappen. Velzeke heeft zijn Caesarfeesten. In de nasleep van de Belgische onafhankelijkheid diepte men graag belangrijke historische figuren op die bijdroegen tot het creëren van een nationaal gevoel. Te Velzeke pakte men uit met niemand minder dan Julius Caesar. In 1873 kocht men een harnas aan dat plechtig werd ingehuldigd op het dorpsplein van Velzeke. Er werd toen gezworen om deze Caesarfeesten om de 25 jaar te organiseren, maar door de Tweede Wereldoorlog verwaterde de traditie. In 1998 pakten de Velzekenaren en het museum de draad weer op. Na 175 jaar kreeg het beeld van Caesar een definitieve plaats op het marktplein van Velzeke. Niet minder dan 300 figuranten lieten Velzeke herleven als druk Romeins handelscentrum en militair bolwerk. Alle Velzekenaren deden mee aan dit memorabele evenement. Ondanks drie dagen van bijna onafgebroken regen, wat zorgde voor de plaatselijke uitdrukking 'Caesarweer', werd Velzeke overrompeld door meer dan 20.000 bezoekers.

Dankzij de zoektocht van de archeologen naar het

Paardenmarkt te Ename

verleden en de inzet van het museumteam om het verleden levend voor te stellen, herwon de Enaamse bevolking aan historisch besef. Een groep enthousiaste inwoners gaven de Feeste t' Ename een nieuwe dynamiek. Het was geleden van de jaren 1950 dat er nog een paardenmarkt had plaatsgevonden. Met het verdwijnen van de markt was het alsof een deel van het verleden definitief verloren ging. Een belangrijk stuk verleden, want reeds vanaf de vroege Middeleeuwen was Ename gekend voor zijn jaarmarkt. De paardenmarkt was er nog een late uitloper van. Sinds 2000 gaat het feest op een steeds grootschaliger manier door, een evenement waar menig Enamenaar jaarlijks naar uit kijkt.

41

�

'l

1Jl1ti11 'tft ff11gtt t.� 1 1n�nt111 n-n't.:t1tr �-tlmtttnt� 1l�l\11t�ttni fc�1n4X 1\!11tOtlO

t

1t�nt1� .

..

11.0C! .

.....

CU

..

f

...

A>

-

"1 (i. t � t ... 4 .. 11 1 � to:

��1·l 'l t1.�\ ..

� e-lS .

"""'

..

·-

-

, 1llh

'<

..

Fotoverantwoording Bibliothèque Nationale, Parijs: 42 H. Boxy, Sint-Martens-latem: 3 3 , 4 1 (boven) Centrum voor Streekgeschiedenis, Zottegem: 4 (onder, rechts) Noël Colman: 6 (boven) Philippe Debeerst: 20 A. Deknack, Gent: 8 (onder). 9 lboven en onder). 1 0 lboven en onder). 1 2, 1 3 (boven). 1 5 !boven). 1 6, 1 7, 27 (boven) [onder loeckx: 4 ionder links). 5 , 7 (boven e n onder). 2 2, 2 3 (onder). 27 (onder) Poul Moeyoert: 6 Ionder rechts). 34, 35 (boven) Osterreichische Notionalbibliothek: 28 PAN\ Ename: 6 Ionder links), 2 1 (ander). 2 3 (boven). 24 (onder). 25 (onder). 29 (boven, midden en ander). 30 (boven). 36 (boven en onder). 37 (rechts). 39 (boven). 40 (onder). 4 1 (ander) PAN\ Velzeke: 8 (boven). 1 1 , 1 3 (onder). 1 4, 1 5 (onder). 1 8 , 3 1 lboven en onder). 3 2 lboven en onder). 38, 39 (onder), 40 (boven) J Semey, Universiteit Gent: 4 (boven) Technifoto Van Wambeke, Oudenaarde: 26, 35 (onder). 37 (links) Hendrik Timmerman: 24 (boven). 25 lboven) Universiteitsbibliotheek Gent: 25 (midden) M. Vanden Barre, Oudenaarde: 1 9 www.copynotes.be: 3 V10E: 30 (onder)

Auteurs Jean-Pierre Van Der Meiren, gedeputeerde Cultuur

Provinciebestuur Oost-Vlaanderen Marc Rogge, hoofdconservator PAMZOV Kurt Braeckman, conservator PAM Velzeke Peter Van der Plaetsen, conservator PAMZOV Guy De Mulder, wetenschappelijk medewerker

PAMZOV Guenevere Souffreau, wetenschappelijk medewerker

PAMZOV Marie-Claire Van der Donckt, conservator PAM Ename Dirk Callebaut, dienstdoend directeur Vlaams Instituut

voor het Onroerend Erfgoed Dominique De Vos, educatief medewerker PAM Ename

Praktische info PAM Velzeke

Paddestraat 7, Zottegem (Velzeke) tel. 09 360 67 16 [email protected] www.pam.oost-vlaanderen.museum Open: van maandag tot vrijdag van 9.00 uur tot 1 2.00 uur en van 14.00 uur tot 17.00 uur. Op zater-, zonen feestdagen van 14.00 uur tot 18.00 uur. PAM Ename

Lijnwaadmarkt 20, Oudenaarde (Ename) tel. 055 30 90 40 [email protected] www.ename974.org

www.pam.oost-vlaanderen.museum Open:

winter: van dinsdag tot en met zondag

van 9.30 uur tot 17.00 uur.

zomer: van dinsdag tot en met vrijdag

van 9.30 uur tot 17.00 uur; op zater-, zonen feestdagen van 10.30 uur tot 18.00 uur. Gesloten op maandag. Toegang: 2,50 euro voor beide locaties met mogelijkheid tot reducties

OPENBAAR


43

Het volgend n um mer Provinciaal Archeologisch Museum Ename-Velzeke Het volgend nummer van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, dat versch ijnt in de tweede helft van oktober 2004, neemt u mee naar het Provinciaal Archeologisch Museum (pam) in Ename en Velzeke. Eén museum op twee locaties: samen tekenen ze een boeiend beeld van 30o.ooo jaar mensen, hun grote geschie· den is en hun kleine histories. Pam doorbreekt het stereotiepe beeld van archeologische sites en musea, zonder afbreuk te doen aan de wetenschappelijke onderbouw. Verwacht geen vitrinekasten volgestouwd met potscherven, maarwel belevingsgerichte presentaties, experimentele archeologie, re· enactment, innoverende technologieën, moderne audiovisuele middelen en vernieuwende multimediaconcepten. Ontdek de levendigeverhalen achter klokbekers en goudstaters, een unieke Venus Pud i ca en een ivoren krulstaf, grafgiften en munstschatten, een schitterende kerk en een bloeiende abdij, een Romeinse tuin en een middeleeuws bos ...

E XT RA OKV-Club

Met de OKV-Club kunnen abon nees kunst van dichtbij beleven. Tientallen lezers gingen enthousiast in op het gevarieerde aanbod van de vorige OKV Tento: geleid bezoek aan de Salons voor Schone Kunsten te Sint-Niklaas en aan het atelier van zilversmid David Huycke. Ook in dit nummervindt u heel wat boeiende p rogramma's: speciaal geleid bezoek aan het Provinciaal Archeologisch M useum Ename Velzeke (zie hiernaast), rondleiding op de tentoonstelling 'Kleine landeigendom' met werk van Gery De Smet (zie blz. 16), geleid bezoek aan het Eugeen Van Mieghem M useu m (zie blz. 12) en een u itstap naar Mechelen, de stad i n volle vaart (zie blz. 8).

Losse nummers kosten € 6,20 (België) of€ 6,70 (Nederland). Bestellen kan door storting op rekening 448·0007361·87 (België) of 135.20 (Nederland) van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen vzw, met vermelding ' Ename-Velzeke'.

Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen

zoekt vrijwilligers

om een dynam isch team een handje toe te steken. Bent u gebeten door kunst en heeft u eventueel een beetje ervaring met compu· ters, dan kunnen wij u een boeiende tijdsbe· sted ing bezorgen. In hartje Antwerpen voor het oudste en grootste kunsten museum tijdsch rift van Vlaanderen. . �

E

. � .

Sch rijf of bel (03 224 15 30) naar Open baar Kunstbezit i n Vlaan deren, Hofstraat 15, 2 000 Antwerpen, of mail naar i n [email protected].

..

E XT RA OKV-Club

Ter gelegenheid van de voorstelling van de aflevering nodigt Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen 50 abonnees en hun partner u it op een speciaal geleid bezoek aan het Provin ciaal Archeologisch M useum Ename-Velzeke . Het vindt plaats op zaterdag 30 oktober om 14 u u r en wordt afgesloten met een drink. I nsch rijven kan via een brief of kaartje naar Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Hofstraat 15, 2000 Antwerpen, of via mail naar i [email protected]. De eerste 50 intekenaars ontvangen een persoonlijke u itnod igi ng.

. 0 0 "

BANK 2

�"


� �I

Met de steun �an de Vlaamse regenng

Ed ito

In houd

Kunst in de publieke ruimte Enkele maanden geleden kwamen de i nwoners van Milligen aan de Plas, een nieuwbouwwijk in het Nederlandse Zwolle, bijeen om de i n h uldiging van een kunstwerk in de publieke ruimte bij te wonen. Het kunstwerk stond i n een tent. Groot was de verbazing van de nieuwsgierig opgekomen menigte wan neer ze alleen maar een luid spreker zag. Hieruit klonk de stem van de fictieve kunstenaar Luis Liston i. H ij sprak over de ' mythe van het kunstwerk' en vooral hoe moeilijk hij het wel had wan neer h ij eenzaam i n de tent aan zijn kunstwerk verder werkte. Of althans probeerde, want zijn inspiratie stokte en het hele project liep vast, zo zei de krakerige stem uit de luidspreker. Om de bewoners van Milligen aan de Plas niet onder ogen te moeten komen, was de fictieve kunstenaar met een bootje weggevaren, vertelde hij verder tot verbijstering van de i nwoners. Want zo ging de i n geblikte stem verder: "Moet iedere wijk waar nog geen scheet is gelaten al een kunstwerk hebben? Kunst is een i llusie of is i llusie kunst?" Het budget van het kunstwerk bedroeg € 1oo.ooo en dat vonden de M i lligenaars wat van het goede teveel. Het hoefde geen ruiterstand beeld te zijn, maar een 'weggelopen kunstenaar' kon voor het opge komen publiek niet. De echte kunstenaar verdedigde zich. Ze had een documentaire gemaakt over de fictieve kunstenaar en ze had allerlei gebruiksvoorwerpen van de bewoners gefotografeerd en i n e e n catalogus opgenomen. Het blijft altijd een moeilijke opdracht. Kunst i n de pu blieke ruimte blijft balanceren tussen de autonomie van de kunstenaar en de draagkracht en het platform van de lokale gemeenschap. In dit n ummer extra aandacht voor Bren Heymans, een jonge kunstenaar die al heel wat concrete kunstprojecten i n de publieke ruimte op zijn naam heeft staan. Verder stellen we twee n ieuwe eigen u itgaven voor: Baksteengotiek in de Kempen en Tuinen van Hingene. De eerste twee van een n ieuwe reeks erfgoedgidsen die we samen met de provincie Antwerpen maken. We staan ook stil bij de erfgoedpolitiek van de stad Mechelen met de recente aankoop van een topsch ilderij u it de zestiende eeuw en de restau ratie van een goudleerkamer. Volgend jaar staat Mechelen trouwens in de belangstelling met Stad in vrou wenhanden, een bundeli n g van verschi llende tentoonstellingen en evenementen rond de twee Margareta's. Abon nees van Open baar Kunstbezit in Vlaanderen kunnen er volgend jaar alles over lezen in een speciale aflevering. Herabonneer u voor 31 december 2004 dan bent u alvast verzekerd van deze aflevering en hoeft u onze kleine prijsverhogin g n iet te betalen: 25 € voor een abonnement en € 11 voor de opbergmap. Nieuwe posttarieven en du u rdere grondstoffen dwingen ons tot deze prijsaan passing. Maar we blijven h iermee nog altijd het goedkoopste kunsten m useumtijdschrift i n Vlaanderen en Nederland. Profiteer ervan.

KUNST IN OPENBARE RUIMTE

Bren Heymans, dromen zijn bedrog, maar n iet altijd IN BEELD

Hans Bol, de Margareta's en goudleer ph Germain Dutalis: edelsm id van Europees formaat MUSEA APART

Op zoek naar Eu geen Van Mieghem JON G TALENT

Gery De Smet: beeld en betekenis Openbaar Kunstbezit i n Vlaanderen 2005

KLARA

Erfgoedgidsen Provincie Antwerpen KUNSTTOER

Scheldedijkroute in Klei n-Brabant WEBSTEK

Kunst online KEUZE VAN D E REDACTI E AG ENDA

U ITG!YER

PeterWouters [email protected] HOOfDRE DACTt:UR

2000 Antwerpen

TEL. 03 I 224 15 JO FAX 03 I 224 15 31 [email protected]

Mark Vanvaeck [email protected] REDACTIE

Oaan Ra u, Rik Sauwen, Karel Marcelis, Philip Willaert. Eva Wuyts,

BANKRELATIES

448·0007361·87 385-0590844·80 000·0099920-10 135.20 (Nl)

BTW 427 190 176

Lea Van de Wijngaert VORMGEVUIG

Geert Verstaen DRUK

New Golf, Gent PRE-PRESS

Grafisch Buro Geert Lefevre PUBLICITEIT

03l231 28 oo (B-promotion) AIONN EMUITENDIUIST EN W!ISITE

Gerrie Caomans

Mechelen: 5/nt-Romboutskothedroa/

[email protected]

Foto: Wim Wouman

VRIJWILLIGERS

Gudrun Heymans, jeroen lanoote, Gaston Van der Cryce, leen Van

"'

Wassenhoven

• 0 0

..

"uv••u•••••RS I N DIT N U M M!R

Aboriginal Art Gallery(blz. 29), Amarant vzw (blz. 37), Artpro (blz. 29), Caermersklooster (blz. 37), CC de Wara nde (blz. 19), Cultuurcentrum Sint-Niklaas (blz. 35), Dexia Bank (blz. 40), Galerie Patriek Derom (blz. 33), KMKG (blz. 39), libr'Art (blz. 15), VTB-VAB (blz. 39), Zilvermuseum Sterckshof(blz. 27)

0 ..

.

:: • ..

0

3

KUNST I N

O P E N BARE RU IMTE

D ro m e n z i j n b e d ro g, m a a r n i et a lt i j d I k bezoek Bren Heymans i n zijn atelier op het H ISK, voluit het Hoger I n stituut voor Schone Kunsten te Antwerpen. De campus van de school is gelegen aan de Lan ge Leem straat, in de gebouwen van het vroeger m ilitair hospitaal. Achter de kasteelachtige torens van een neogotisch poortgebouw ligt een stukje mi litaire ind ustriële archeologie.

De m ix van vergane glorie en ongestoord verval werkt n iet deprimerend. Als h et gras maar hoog genoeg tussen de kasseien groeit, hangt hier zelfs een rustgevende sfeer. Het complex herbergt bovendien tien tallen ateliers van uiteenlopende afme tingen. Het programma van het HISK is inderdaad vrij eenvoudig. Het biedt jonge afgestu deerde beeldende kunstenaars de kans om in een eigen atelier zelfstandig en in een professioneel klimaat hun werk te ontwik kelen, los van vaste studieprogramma's, maar deskundig begeleid en gestimuleerd.

Het eiland Sawu De vroegere ziekenzalen waarover B ren H eymans beschikt zijn twee achter elkaar liggende ruimten, strak van structuur, met een mooie lichtinval. Zieken zullen er zich m i serabel gevoeld hebben, maar een kunstenaar kan zich midden i n de stad geen rustigere, cleanere ruimte dromen. Bren H eymans is net geen dertig, afgestudeerd

aan de Academie van Antwerpen. Zijn rich ting was Monumentale Kunsten. Een keuze die h ij met een fijne glim lach als een eerder gunstig toeval bestempelt. Op dat mon umentale laat hij zich niet echt vastpinnen, maar het houdt hem wel dege lijk bezig. Hij troont m ij mee naar een maq uette en enkele foto's. Bren Heymans: "Ik ben n et terug van een verblijfvan enkele maanden op het eiland Sawu in Oost-I ndonesië. I k heb er aan twee projecten gewerkt: een watercondensatie tent en een serre."

Verrassend en niet bepaald monumentaal. De aard van de projecten zou eerder naar ontwikkelingssamenwerking verwijzen, de uitvoering naar zachte technologie. Of vergis ik m ij? Bren moet al vaker dit soort opmerkingen gehoord hebben, al dan niet gekruid met een hatelijke ondertoon.

Adatgreenhause: een schrijn vol wondere voortbrengselen

. ... E

! Hoe een obelisk een prachtige glijbaan wordt

Heymans: "Je kan, je mag de zaken n iet losmaken van de plaatselijke omstandig heden. Je moet weten dat Sawu één van de meest geïsoleerde en armste eilanden van Indon esië is. Er is een probleem van droogte; waterbronnen zijn schaars. Als gevolg is er een groot tekort aan groenten en fruit en dat heeft nefaste gevolgen voor de gezondheid van de bevol king. Tijdens mijn prospectie heb ik de toestand grondig i n mij opgenomen en ik bestudeerde tegelijk de plaatselijke archi tectuur. De traditionele huttenbouw is fasci nerend . Hiërarchie, vaste regels die als zinvol ervaren worden en niet als holle superstitie. De bevolking is erg aan haar tradities gehecht. Zij o ndergaat d us ook de schaarste die haar ondergang kan bete kenen. Ik vond dat er iets aan de kern van het probleem moest gedaan worden, met moderne technieken, gekoppeld aan eerbied voor traditie. De serre is dus opge trokken uit het plaatselijke bouwmateriaal, de lontarpalm, in de traditionele skeletten bouw met overhangend dak, bekleed m et plastic." Op de reeks foto's die Bren Heymans mij toont, zie i k de serre helder afsteken tegen de schaduwrijke hutten . De volumes zijn identiek, maar het plastieken bouwsel licht op, als een schrij ntje vol wondere voort brengselen.

. �

E c. .

... . 0 0 ...

> � 0

5

Een zwevend parkje, een frisse kijk vanuit een baarnhut

Dat schrikt de plaatselijke jongeren niet af; de ongewone sportinfrastructu ur wordt alvast intens gebruikt. Het forumgevoel wordt extra beklemtoond door een kringvor mige opstelling van bomen en banken. Enkele goed doordachte ingrepen die budgettair niet zwaar doorwegen en weg is de banaliteit.

Een zwevend parkje

Heymans: "Het is natuu rlijk n iet de bedoe ling om aan grootschalige cultuur te doen. Voor het plaatselijk n iveau is het gebouwtje uitstekend geschikt en de herken baarheid speelt mee." Met de condensatietent plant Heymans een nuttige infrastructuur die door de gehele dorpsgemeenschap gebruikt kan worden. De vormgeving grijpt terug naar die van de ceremon iële hut en dat is zeker geen toeval. Door het opvangen van condenswater uit een tentvormige constructie wordt een kleinscha lige oplossing geboden aan een structureel probleem op het eiland: het watertekort Hij droomt ervan zijn twee projecten in combinatie te brengen. De tent zorgt voor irrigatiewater voor de serre. Het is i n principe mogelijk en hij popelt om h et project verder te zetten.

Tropische vluchtheuvel

--

�

::'. . 0 0 N

0 � . w � > � 0

6

Het i nwerken in het plaatselijk niveau blijkt een constante te zijn in de projecten van Bren Heymans. Tijdens het gesprek valt het mij op dat hij graag verwijst naar begrippen zoals bodem, wortels, verankering. Hij sch uwt h et exotische niet, maar bij hem staat dat niet voor enige vorm van goedkoop escapisme. Eigenlijk steekt hij er op subtiele manier de draak mee. H ij gaat zelfs verder en gebruikt h et als een opbouwend onder deel in het concept. In die zin h eeft h ij een project ingediend voor de heraanleg van een rondpunt te Halle. De rotonde, een kaal, onbereikbaar schijfje braakland, wordt

als een tropisch eiland aangekleed. Straatcoati ng, beton en asfalt zouden samen een ander, speels resultaat ople veren dat er u it zou zien als gouden stranden, zwarte en grijze rotskusten, dat alles opgevrolijkt met palmbomen. Dit reis brochurevisioen dat voor de chauffeur plots uit de grauwe omgeving opduikt, zou hem tot minder verkram pt rijgedrag moeten aanzetten. Het project werd zonder com mentaar afgewezen.

Het basketbaltapijt Wij rijden naar een project dat het wel haalde: de aankleding van de Kerkstraat op de grens van Borgerhout en Antwerpen. Voor de Willebrorduskerk is de straat verbreed tot een plein dat eigenlijk geen naam d raagt. Het was ook geen plein in de letterlijke zin van het woord, eerder een plaatselijke verbreding van de rijweg om de kerk een soort voorplein te geven. Een verloren ruimte omri n gd door een erg banale bebou wing. Heymans i ngreep bestond erin het verkeer langs één kant te kanaliseren waar door de kale vlakte plein werd. De kern van het plein is een kleurrijk basketveld dat er uitziet als een Oosters tapijt. Het ' basketbal tapijt' is uitgevoerd in marmermozaïek en terrazo met Berberse en Oosterse elemen ten door elkaar, een mengvorm die bij het tapijt weven vaker voorkomt. Met het kerk gebouw op de achtergrond lijkt h et alsof de vloer van de kerk tot op het plein doorloopt. Het oogt bijzonder goed, warm en chic.

Het aankleden van de openbare ruimte kan een ondankbare taak zijn, zeker als het pleintje, h et perceel of de insprong zich tot geen andere zinvolle invulling leent en dan maar moet opgefleurd worden. Het is de verdienste van kunstenaars als Bren Heymans om dat soort vergiftigde ge schenken met een frisse blik te benaderen en er even utopisch over te denken. Heymans vertelt mij hoe h ij onder de indruk kwam van h et discours van iemand als Luc Deleu die de problemen i n hun letterlijkheid du rft te benaderen en hieruit krachtige voor stellen formuleert. Een opdracht voor een parkje aan de Penitentienenstraat te Leuven had op niets kunnen uitmonden zonder dat vleugje schijn bare absurd iteit. Wat kan je aanvangen met een verloren h oek die dan nog gedeeltelijk door de i n rit van een onder grondse parking wordt i ngenomen? Niet veel natuurlijk, tenzij je heel h et pleintje optilt en het verkeer er gewoon onderdoor laat rijden. Het parkje is nu een eiland geworden, zwevend i n de kruin van de bomen. De rustbank staat onder een afdak dat veel verwantschap vertoont met de tuin h uisjes in deze volkswijk. De vloer is bekleed met zuiders aandoende mozaïek steentjes. De kri ngvormige patronen zijn de uittekening van de doorbuiglijnen van h et platform. Gewild of ongewild worden wij zo geconfronteerd met basisgegevens over de bodem waarop wij staan. Laat die daaronder maar parkeren. Vanuit deze boom h ut hebben wij een frisse kijk op een vertrouwde omgeving.

Kerkstraat Borgerhout: een verlaren ruimte is nu een basketbaltapijt

Het verheugt Bren Heymans dat dit project inderdaad uitgevoerd zal worden, spijtig genoeg niet op de plaats waarvoor hij het ontworpen had. Toch hoopt h ij dat de essentie van het concept bewaard blijft.

Binnen een panoramisch buitenzicht

Wij overlopen nog enkele andere projecten. Telkens weet Heymans m ij te verrassen door een combi natie tussen oud en nieuw, telkens benaderd vanuit een verrassende en toch ongecompliceerde invalshoek. Een com pact zitmeubel voor de Antwerpse diamantbuurt is een h edendaagse interpre tering van een palaverhut van de Dogon uit Mali. Over de zithoek hangt een laag, zwaar dak. Het voorkomt dat de sprekers in het vuu r van de discussie zouden recht veren en op de vuist gaan. Een plein waaronder een autoweg loopt voorziet hij van een verticaal kij kgat met

beglazing. Een obelisk op een plein plaatsen kan gezien worden als het summum van i nspiratieloosheid. Maar laat de obelisk i n slappe uitvoering naar de grond buigen e n de kinderen beschikken over e e n pracht van een glijbaan. Synthetisch denken, zonder oogkleppen, zonder krampachtige n ieuwlichterij, met een open geest. Laat Bren maar dromen. H ij doet dat verdraaid goed.

.0

E

. Q. .

� . 0 0 ...

0 � a

7

I N B E E LD

H a n s B o l, d e M a rga rela ' s e n go u d le e r: h et ve r h a a l va n M e c h e le n i n d e zest i e n d e e e uw H et n ieuwe erfgoeddecreet dat volgend jaar i n voege gaat, geeft steden en gemeenten heel wat mogelijkheden om het lokale erfgoed te ontsluiten. Ook Mechelen - de 'Stad in volle vaart' - weet van wanten. I n het begin van de zestiende eeuw was het d e hoofdstad van de Nederlanden e n aan d i e bloeiperiode herinneren nog tal van h istori sche gebouwen. Mechelen kent ook een actief aankoop- en restauratiebeleid. O n langs kocht het stadsbestuur een prachtig werkje van de zestiende-eeuwse schilder Hans Bol en restaureerde ze een beroemde goudleerkamer. En volgend jaar komen er verschillende tentoonstellingen rond de Margareta's. Bart Stroobants, conservator van de Stedelijke Musea Mechelen : "De stad bezit ongeveer tienduizend kunstwerken, maar die hebben n iet altijd iets met Mechelen te maken. De collectie bevat schitte rende werken van Emile Claus en Leon

d uur wordende wandtapijten. Hij zou ook kartons voor tapijten getekend hebben die te Brussel werden gerealiseerd, naast een hele reeks aq uarellen met prachtige land schappe n .

Frederic, maar men kan zich afvragen of die wel thuishoren i n de Mechelse verzameling. Van n u af aan staat de stad zelf centraal i n de aan kooppolitiek en willen w e met de kunstwerken het verhaal van Mechelen vertellen."

De plunderingvan Mechelen Op 2 oktober 1572 werd Mechelen door de soldaten van Alva geplunderd. Hans Bol schijnt één van de zwaarst getroffen slacht offers te zijn geweest. Zoals velen vluchtte hij naar Antwerpen waar hij het geluk had opgevangen te worden door Antoon Couvreur, een kunstm innaar uit Belle (Bailleul) in Frans-Vlaanderen. Deze bezorgde hem niet alleen onderdak maar ook de nodige materiële middelen om opn ieuw als kunstschilder te starten .

Hans Bol: weg en weer in Mechelen Een illustratie van deze aanpak is de aankoop van een prachtig werkje van de Mechelse schi lder Hans Bol. Het ovalen klei nood is gesigneerd en gedateerd '1590', meet a m per 9 op 12 centimeter en heeft een ebbenhouten kader, i n gelegd met edel stenen. Bol schilderde een gevecht tussen boeren en Spaanse soldaten. Het speelt zich af voor een herberg. Het uithangbord is een omgekeerde wereldbol met een bijna onleesbaar opschrift ('I n de Valk'?). Allicht heeft Hans Bol het werkje gemaakt met i n het achterhoofd de evenementen van 2 oktober 1572, toen de troepen van Farnèse Mechelen was eeuwenlang een belangrijk centrum Hans Bal: ongeëvenaardin miniatuurschilderen

lelijk huish ielden i n Mechelen en de schilder berooid naar Antwerpen vluchtte. De scènes zijn levendig en herkenbaar. Vier figuren krui pen uit een raam . Links van deze groep belet een vrouw haar man zijn zwaard te trekken. Opvallend in dit schilderij is het gebruik van goud als hoogset wat we enkel terugvinden in een a nder werkje van Bol dat i n het Louvre hangt: Prediking van Johannes de Doper.

Volgens de kunstenaarsbiograaf Karl Van Mander zag Hans Bol het levenslicht i n Mechelen i n december 1534 a l s zoon van Sirnon en Catherina van der Stock, zijn tweede vrouw. Opnieuw volgens Van Mander, wiens typische overdrijvingen we gewoon zijn, leerde Hans Bol al op zijn veer tiende sch ilderen bij een "gemeen slechte meester". Daar houdt de jonge Bol het na twee jaar voor bekeken en trekt op zijn zestiende de wijde wereld in. We vinden hem terug i n Duitsland waar hij twee jaar in Heidelberg verbleef. H ier liet hij zich vooral door het prachtige landschap i nspireren. Het feit dat het hof van de gouvernante na 1530 (overlijdensjaar van Margareta van Oostenrijk) uit Mechelen verdwenen was, heeft Bol wellicht ernstig geschaad in zijn vorm ing: de eersterangskunstenaars vertrokken im mers ook. Bij zijn terugkeer van de Duitse reis vestigde Hans zich weer te Mechelen waar hij in 1560 in de Sint-Lucas gilde opgenomen werd. Hij legde zich toe op het schi lderen van grote decoratieve doeken die als vervangmiddel dienden voor de al te

voorgoudleer

Volgens Van Mander z o u hij zich i n deze periode met boekverluchting bezig gehouden hebben, onder meer i n het dierenge n re. In 1574 ruilde h ij het Mechelse poorterschap voor het Antwerpse en liet zich daar eveneens in de Sint-Lucasgilde opnemen. Het was in deze periode dat Bol overscha kelde op uitsluitend kleinschalige werken. In de Antwerpse kunsthandel kon hij vaststellen dat zijn werken op ruime schaal werden gekopieerd en als authen· tieke stukken verkocht. Om deze oneerlijke concurrentie onmogelijk te maken legde hij zich voortaan nog alleen toe op miniaturen, aquarellen en boekverluchting, waarin zijn talent niet te evenaren was. Ondertussen koos Antwerpen partij voor de opstand en was de hertog van Parma, in opdracht van Filips 11, begonnen aan de systematische heroverin g van de Nederlandse steden en gewesten. Bol, wellicht getraumatiseerd door zijn ervaringen van 1572, had wein i g vertrouwen in de kansen van Antwerpen en trok i n 1581 naar het Noorden. H ij verbleef in Bergen-op-Zoom, Dordrecht en Delft, om tenslotte i n .0 Amsterdam t e belanden. Daar kende h i j een E c. verdiend succes, te oordelen naar de � omvang van zijn prod uctie. Hij legde zich vooral toe op panoramische gezichten van Amsterdam, nu eens vanuit zee, dan weer van op het land gezien. Volgens Van Mander gingen Bols zaken i n die tijd schitterend. H ij _ ' h uwde met een weduwe. Haar zoon, Frans Boels, ging bij zijn stiefvader in de leer maar .. Bols beste leerlin g was Jacob Savery. Hans : Bol overleed omstreeks 1590. : : Van de schilder is slechts een zestigtal � werken in kleur bekend, hetzij in olieverf, > � tem pera, water- en dekverf of combinaties 0 9

Schitterend Mechels goudleer. Of is hetzilver?

kunstbezit met gerichte aankopen, maar heeft ook oog voor vroegere tradities. Zo was Mechelen ged u rende eeuwen een belangrijk centru m voor goudleer. De hoofd conservator vertelt: "Tot de jaren 1990 stelde men het goudleer tentoon in M useum De Zalm. Toen besloot het stadsbestuur het museum te sluiten omdat de verzameling niet meer 'toonbaar' was. Onwetendheid en gebrek aan respect voor d it specifieke erfgoed versnelden de aftakeli n g van het goudleer. Men gebruikte bijvoorbeeld boenwas om het leder te reinigen, wat zeer nefast is. In 1993 startte de stad met een grootscheepse restauratiecam pagne. Samen met het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium behandelden we ged u-

ervan. Veel van Bols werken werden door diverse graveurs in koper gesneden. Kenmerkend voor het Bols talent is zijn uniek vermogen om accuraat de werkelijk heid afte beelden op zeer gereduceerde schaal. Op dat vlak evenaarde h ij de boek verluchters van de vijftiende en de eerste helft van de zestiende eeuw. Dat verklaart ookzijn opdrachten in die richting, zoals voor het getijdenboek van François de France (1554-1584), hertog van Anjol! (Alençon), beter bekend als Les Heures du Duc d'Aiencon, bewaard i n de Bi bliothèque Nationale i n Parijs. Anderzijds moet er bij het publiek een hang zijn geweest naar het kostbare van de met de hand geschilderde boekverluchtin gen die i n hun eigen tijd werden verdrongen door de machinaal reproduceerbare illustraties zoals gravures en houtsneden. Bol speelde h ierop in en nam formele aspecten over die

"' . .. .. N

> � 0

10

E XT RA

Eên va n d e aflever i n ge n i n 2005 gaat over d e boei e n d e tentoon stelli n g D a m es m et klasse. H e ra bo n n ee r u n u reeds. Zie bladzijde 22

typisch zijn voor de min iatu u rkunst, zoals de gedecoreerde marges. Het n ieuw aangekochte schilderij van Hans Bol hangt in het Hofvan Busleyden, dat samen met het Schepen h u is en de Brusselpoort de toekomstige Mechelse museum as zal vormen. Het is een zestiende eeuwse residentie, gebouwd in opdracht van Hiëronymus van Busleyden, die bijna volledig is gerestau reerd en aangepast aan de noden van een hedendaags m useum.

De boenwasmythe van het goudleer Bart Stroobants: "We willen in het Hof van Busleyden vooral het verhaal van Mechelen rond 16oo vertellen. I n de Brusselse Poort spitsen we de aandacht toe op archeologie en in het Schepen h u is op het zestiende- en zeventiende-eeuwse houtsnijwerk." Mechelen verrijkt niet alleen haar open baar

rende vijf jaar het leder om alle boenwas te verwijderen De restau rateurs dienden ook de randen van de vellen te verstevigen om verdere verbrok keling tegen te gaan. De achterkant van zo'n vel laat zich lezen als een roman over stunte lige herstellingen. Vandaag is ongeveer de helft van de goud leercollectie gerestaureerd en stellen we enkele ensembles tentoon in Hofvan Busleyden." _

Oorspronkelijk ligt de bakermat van het goud leer in de Noord-Afrikaanse plaats G hadames. Nad ien ging het via Cordoba naar de rest van Europa. In de vijftiende eeuw drong de productie van goudleer tot de Zuidelijke Nederlanden door maar daar over is niet veel bekend. Paradoxaal genoeg komt er géén goud te pas bij het maken van goudleer. Het is een goudbruine vern is die

naar voren leek te springen. Gedurende de bijna driehonderd jaar dat er i n de Neder landen goudleer werd geproduceerd, veran derden de patronen en motieven. Het is een unieke ervaring in het halfduister de volledig gerestaureerde goudlederen muren te bewonderen. Je ziet er ensem bles van de zestiende tot de achttiende eeuw waarmee je een hele stijlevolutie in één oogopslag kan bewonderen.

Een dame met klasse: Margareta van Oostenrijk als jonge prinses. [Anoniem] Foto: joehen Beyer

aan het op het leer aangebrachte bladzilver het aanzicht van goud geeft. In onze streken werkte men vooral met kalfs leder dat heel wat soepeler is dan het stijve geitenleer uit zuidelijk Europa. Op dit leer komen verschi llende laagjes bestaande uit eiwit of lij m, nadien bladzilver, dan opn ieuw lijm en uiteindelijk de specifieke vernis die de kleuring bepaalt. Het summum van het goudleer ontstaat wan neer er een reliëf structuur werd in verwerkt. Men legde daar voor de vellen tussen twee houten platen. In de ene plaat was de gewenste afbeeld ing uitgesneden terwijl bij de andere plaat de houtdelen die dezelfde afbeelding omringden exact waren weggesneden. De bedreven am bachtslui legden het goud leer zo op de mal dat de afbeelding als het ware uit de met bladzilver bedekte zijden

Een topwerk volgendjaar in Mechelen. jan Gossaert, Hermaphroditus en Sa/macis, Museum Boljmans van Beunungen

E XT R

GRATIS met 100 abonnees op stap in Mechelen,

de stad in volle vaart. Bezoek met deskundige gidsen het wonderlijke schi lderij van Hans Bol en de gerestaureerde goud leerkamer. Nadien volgt een stadswandeling die wordt afgesloten met een drink. Afspraak op donderdag 18 november 2004, om 14.00 uur aan de ingan g van het Museum Hofvan Busleyden, Frederik de Merodestraat 65-67, 28oo Mechelen. I nsch rijven via brief of kaartje naar Open baar Kunstbezit in Vlaanderen, Hofstraat 15, 2 000 Antwerpen of via mail naar [email protected].

Op naar 2005: Dames met Klasse

Ook in de collectie van Margareta van Oostenrijk zat vermoedelijk goudleer en hiermee belanden we in 2005. Bart Stroobants: "Volgend jaar opent de Lamotsite. Het is een oude brouwerij waar regelmatig tentoonstellingen zu llen plaats vinden, maar waar ook congressen en semi naries kunnen gehouden worden. De kers verse tentoonstellingsrui mte bijt volgend najaar de spits af met een kunsthistorische expositie over Margareta van Oostenrijk en Margareta van Vork. Dames met Klasse lu idt de titel van één van de toptentoonstellingen van volgend jaar. Het laat de wereld zien van deze twee machtige vrouwen. Wat hield hen bezig, hoe stonden zij i n het leven?

Ook de romantische beeldvorming vele eeuwen later rond de twee vrouwen krijgt aandacht." In het Europa van rond 1500 spelen de twee Margareta's een belangrij ke rol en de tentoonstelling staat stil bij hun fami lie banden, genealogie en d iplomatie. Het verlangen de macht te behouden en liefst uit te breiden komt tot uiting in de aandacht voor dynastie en genealogie. De tentoon stelli ng toont de portretten van de vorsten en hun kinderen, hun uiterlij ke tekenen van de macht, zoals kronen en zegels. Hun kort stondige relaties - Margareta van Vork met Karel de Stoute en de afgebroken verloving van Margareta van Oostenrijk met Charles VI I I - en de h uwelijken met )uan van Castillië en Philibert van Savoye komen aan bod. Erg boeiend wordt ongetwijfeld de ken n ismaking met de kunstverzamelingen van beide 'dames met klasse'. Die presen teren de wonderlijke wereld in het klein: juwelen, boeken, kleinoden, sch ilderijen en sculpturen. Zelfs een collectie van voor werpen uit het pas veroverde Mexico worden opgesteld in een feeërieke schatkamer. �

Luxe, kunstzinn ige smaak en rijkdom zijn de i ngrediënten van de wereld van deze twee Margareta's. Wat een contrast met de vech tende boeren en soldaten van Hans Bol.

:;

MUSEUM HOFVAN BUSLEVDEN

"'

Frederik de Merodestraat 65-67 28oo Mechelen

. 0 0 N

Open: dinsdag tot zondagvan 10 tot 17 u u r Tel. 0 1 5 20 2 0 04 www . mechelen.be

> � 0

11

MUS E UM APA RT

O p zoek naar Eugeen Van Het Eugeen Van Mieghem Museum is een duplexappartement waarin een kleine maar i nteressante verzameling werken en memo rab ilia is samengebracht. Je bezoekt het best onder de bezielende begeleiding van conservator Erwin Joos. Het wordt dan één groot en spannend verhaal dat groeit vanuit het werk van de meester zelf. Het gaat hier om een privé-initiatief dat recht wil doen aan een schi lder en tekenaar die de jongste tijd meer en meer op een i nternationale belangstelling kan rekenen.

Aan de deur, zoals Van Gogh De vader van Eu geen Van Mieghem is een bin nenschipper. Hij opent een café in de Antwerpse havenbuurt aan de Rietdijk, zowat de Antwerpse Reperbahn. Het is er een kleurrijke en sfeervolle omgeving die bepalend zal blijven voor Van Mieghems later werk. Het café verh uist later naar de Montevideostraat op het zogenaamde Eilandje waar n ieuwe dokken zijn aange legd. Het is de tijd dat de Red Star Line wordt opgericht met binnen- en buiten lands kapitaal en dat talrij ke landverh uizers de overtocht naar de N ieuwe Wereld wagen. Het café ligt recht tegenover de kantoren van de nieuwe maat schappij. Het is een bloeiende zaak waar n iet alleen het scheepsvolk komt maar ook mensen van alle rang en stand en van velerlei nationaliteiten. Eu geen loopt school in het Atheneum waar Paul De Mont les geeft. Die ziet het talent van de jongen en introdu· ceert hem in de academie. Op dat moment is Henri Van de Velde verbonden aan de academie en toont er werk van vernieuwers zoals Van Gogh, S ignac en anderen. (Later wordt Van de Velde ontslagen.) Van Mieghem zit in de i nvloedssfeer van de vernieuwende beweging op het vlak van de beeldende kunst in Europa en ziet werkvan Picasso en Tou louse· Lautrec. H ij komt in opstand tegen het bloedloze academisme en wordt van de academ ie verwijderd. Dat gebeurt onder i m puls van dezelfde leraar die ook Van Gogh de deur liet wijzen.

Artistieke getuige van de landverhuizing De jonge Van Mieghem laat het niet aan zijn hart komen, hij slijt zijn dagen in de haven· b uurt. De talloze emigranten die h ij daar dagelijks ziet zijn een bron van i nspiratie voor vele tekeningen. H ij is een trouwe bezoeker van een nieuwe vereniging die

Mieghem (1875-1930)

haar activiteiten ontplooit in een gebouw aan de Falconru i . De Kapel, zoals de club heet, is een soort vrije academie waar tal van beroemde en vooruitstrevende sprekers hun opwachting maken. We schrijven anno 1885. Van Mieghem legt zich toe op een indringende reeks werken die de eenzaam· heid van de mens in de grootstad weer geven. Ook de moederfiguur wordt een blij vend en belangrij k thema in zijn oeuvre. In juni 1899 sterft vade r Van Mieghem. Twee dagen later volgt de begrafenis en maakt Eugeen een ontroerende pastel. De dood van zijn vader zorgt voor een periode van donker en deprimerend werk. We stellen vast dat ondertussen ook de invloed van Van Gogh zijn sporen nalaat en een blij vende b ron van inspiratie is. Het is wellicht onder impuls van Henri Van de Velde dat Van Mieghem in 1901 uitgeno digd wordt om deel te n emen aan een salon van La Libre Esthétique. Hij toont er schilde rijen van werkvolk, het publiek is de betere klasse.

Voelbare liefde: August/ne en kleine Eugeen, pastel, 1902

heeft Van Mieghem de directe confrontatie in zijn voordeel. Zijn werk is levensecht en onverbloemd, i n tegenstelling tot de meer geïdealiseerde arbeiders van Meun i er. H ierdoor wordt het onverkoopbaar, er was i m m ers een rijke, socialistische elite, maar die is niet geïnteresseerd in de levensechte situaties die Van M ieghem neerzet.

Dood en oorlog Uit het h uwelij k met Augustine wordt een zoon geboren (Eu geen jr.) en de zwanger· schap van Augustin e geeft aanleidi n g tot nogal wat werken waarin kinderen figureren. Zijn vrouw is besmet met tuberculose en gaat zienderogen achteruit, ze sterft op 24-jarige leeftijd. Van Mieghem maakt een reeks pakkende tekeni ngen van zijn zieke, stervende vrouw die ontroeren door de voel bare liefde waarmee haar (tanende) schoon heid wordt weergegeven . Deze tekeningen heeft hij nooit getoond tijdens zijn leven. Als hij 37 is houdt Van Mieghem zijn eerste individuele tentoonstelling.

. .0 E �

Eu geen Van Mieghem h uwt op 28 jan uari 1902 met Augustine die een heel belangrijke rol zal spelen in zijn leven en werk. Het koppel betrekt het achterhuis van het goed draaiend café dat gerund wordt door zijn moeder, die hem verder ondersteunt. De wereld van de emigrant blijft hét onderwerp van Van Mieghem en hij is zowat de en ige artistieke getuige van de landverhuizing van twintig miljoen mensen! Naast Constantin Meunier en Eugène Laermans, die ook de situatie van het gewon e volk afbeelden,

c. .

avond, olieverfop paneel, 1912

Broer en zus, monotype, 1924 .. .. 0 0 N

13

Het café van moeder Van Mieghem, olieverfop paneel, 1912

Nog tijdens zijn leven wordt werk van hem getoond i n groepstentoonstellingen in Nederland en Duitsland. De Eerste Wereld oorlog verstoort de beloftevolle kunste naarscarrière maar houdt de man niet tegen om ged reven verder te werken. Hij maakt honderden tekeningen, een aantal daarvan zet hij na de oorlog om in schilderijen. Zijn tekeningen hebben niet alleen een artis tieke waarde, ze vormen ook een schitte rende historische bron om een beeld te krijgen van het leven van de gewon e mensen tijdens de oorlogsjaren.

EX R O KV Cl u b

�

.0 E

Openbaar Kunstbezit i n Vlaanderen organiseert voor 30 abonnees een geleid bezoek aan het Eugeen Van M ieghem Museum op zondag 17 oktober om 15.00 uur. Onze gid s is conservator Erwin Joos. Deelname is gratis.

"' . 0 0 N

> � 0

14

joodse emigranten in de Montevideostraat, pastel, 1899

Dus: snel i ntekenen! Inschrijven via brief of kaartje naar Open baar Kunstbezit in Vlaanderen, Hofstraat 15, 2000 Antwerpen of via mail naar [email protected]. De eerste 30 intekenaars ontvangen een uitnod iging.

HetKoninklijk Kunstverbond, pastel, 2922

LI BRAM O NT

Arden n e n

1 7de I nternationaal Ku nstsa lon

De tentoonstelling die na de wereld brand met zijn oorlogswerk wordt gehouden, is niet echt een succes. De mensen hebben genoeg van de miserie. Van Mieghem wordt opgenomen i n een sanatorium, keert genezen terug, hertrouwt en wordt leraar aan de academie die hem ooit heeft verwijderd. Hij breekt opnieuw door in de jaren ' 20.

Internationale belangstelling Eu geen Van Mieghem werd lange tijd vergeten. De jongste jaren zien we i nterna tionaal een h ernieuwde belangstellin g voor zijn werk. Dat is zeker ook te danken aan het onverdroten werk van Erwin Joos en de Stichting Eugeen Van Mieghem. Tentoonstellingen i n het Joods Museum te Amsterdam, in Hamburg en ook in het druk bezochte M igratiemuseum op Ellis l sland i n New Vork zorgden voor een belangrijke door braak, iets wat ook weerspiegeld wordt in de veilingprijzen die tegenwoordig voor het werk van deze kunstenaar worden gehaald. Het Eugeen Van M ieghem M useum is geen voorbeeld van museale inrichting, het wordt immers met bescheiden middelen gerund. Toch is h et m useum de moeite waard omwille van het werk zelf en een aantal zeer interessante documenten en parafernalia. Het m useum doet er ook alles aan om h et

werk en de figuur van de kunstenaar bij een breed pu bliek bekend te maken. Onder impuls van de Stichting wordt op 24 maart 2005 op de Rijnkaai aan de ingang van h et Bonapartedok een beeld onthuld dat zowel Van Mieghem als zijn onderwerpen moet herdenken. Het Antwerpse havenmeisje is geïnspireerd op één van zijn talrijke teke n ingen, het is een gepaste h ulde aan de meester en de gewone mensen. Vanuit het m useum is ook een bijzonder interessante route uitgesti ppeld die de wandelaar laat kennismaken met de wereld van de kunste naar en de periode waarin h ij werkzaam was. Het geplande m useum Red Star Line Memorial dat de grote emigratiestroom moet onder de aandacht brengen, kan een ontroerende aanvulling betekenen bij het werk van een kunstenaar die terecht weer in de belangstelling komt. Van 21 novem ber 2004 tot 16 jan uari 2005 loopt i n het Eu geen Van Mieghem Museum de tentoonstelling Kinderen in de stad en

250 h edendaagse k u nste n aars In •

•

sch i l derkunst

bee l d ho uwkunst • •

va n

fotografie

ku nsta m bacht

25 septem ber

tot 3 oktober 2004 va n

1 3 u tot 1 9u

de haven.

Toegang E41 1 - u itrit 25bis I 26 EU GEEN VAN MI EG HEM MUSEUM

Beatrijslaan 8 2050 Antwerpen Lin keroever Open op zondag van 14 tot 18 uur (niet op feestdagen), i n de week op afspraak Tel. 03 211 03 30 www.vanm ieghemmuseum.com

Te l . +32 (0) 61 22 39 3 1 Fax +32 (0) 6 1 2 2 56 24 i nfo@expo l i b ramont.com www.expoli bra mont.com

.. 0 0 N 0 ..

. w

.. >

.

0

15

J O N G TA L E NT

G e ry D e S m et : b e e ld e n b e te ke n i s Verrassende start Gery De Smet heeft een vaste stek gevonden i n Sint-Amandsberg bij Gent, en wat voor stek. Hij woont er met zijn familie in het voormalig postkantoor. De lokettenzaal is omgevormd tot een immens atelier en in wat ooit de kamergrote brandkast was, stapelt hij nu zijn werken. Het ruime atelier laat hem toe aan verscheidene schilderijen tegelijk te werken en zijn reeksen op een overzichte lijke manier uit te bouwen. Hij kan er in alle rust ideeën uitwerken en gestalte geven. En aan ideeën en thema's ontbreekt het hem niet. Zijn werk is gelinkt aan h et dagelijkse leven en ook al is hij een schi lder, het gebruik van andere media is hem niet vreemd.

Dat Gery De Smet een sch ilder is, wordt bewezen door het i n middels respectabele oeuvre van groot en klei ner werk. In 1988 verraste h ij het publiek van de Gele Zaal met een reeks grote doeken van oorlogstuig onder de veelzeggende titel Birth ofa Nation. In 1990 bracht h ij een serie werken waarvan de kracht nog steeds blijft

Kleine landeigendom (2002), ocryl op doek, 200 x 16o

Toewijding (1999), aankomstderProcessie Foto: Miehiel Hendryckx

beklijven. In grijsblauw geschilderde land schappen worden in gotisch sch rift teksten aangebracht als 'ie dien' of 'op de wereld breek ik I in den h emel vereenig ik'. Het werkt zeer bevreemdend, wat bedreigend ook. Het combineren van zeer toegankelijke onderwerpen met even toegankelijke, naar een voorbije periode verwijzende teksten, levert spannende beelden op. In diezelfde reeks bevindt zich een tweeluik waarvan beide elkaars spiegelbeeld vormen. Het stelt dansende Basken voor in een berglandschap. Het is een onschuldig tafereel maar toch is het meer dan dat. I n de context van de reeks roept het tal van inter pretaties op en schept het, mede door die grijsblauwe kleur, een onbehaaglij ke sfeer. Het zijn beelden die nazinderen en die ons

Toewijding (1999), gemengde techniek, Campo Santa kapel Foto: jasmln Horazic

in Kunst in België na 1945). Je kan de sch il derijtjes bij wijlen u it het rek nemen en bekijken, erbij verwijlen. De kunstenaar zet je aan het denken. In een grote reeks werken onder de titel

Wijzen van wonen schildert Gery De Smet tal

van woningtypes, gaande van het vakwerk h uis tot de modern istische woni ng. Hij voor ziet ze van ironiserende titels die verwijzen naar Belgische toestanden en onze kleinbur gerlijke wooncultuur. Zijn sch ilderijen zijn evenwel van die aard dat ze ondanks het clichématige van het afgebeelde helemaal niet thuis horen in een doorsnee interieur. Ze zijn er te scherp en te wrang voor, ze zijn helemaal niet behaaglijk, je kan ze moeilijk negeren. Team Spirit (1994), acryl op doek, 100 x Ba

Op bedevaart

wijzen op een verleden dat bezwaarlijk onschuldig kan genoemd worden. Het beeldmateriaal is immers veelal geïnspi reerd op foto's u it het i nterbellum en de felrode teksten die als slogans over de werken zijn geschilderd verwijzen ontegen sprekelijk naar d iezelfde periode waar het nationalisme h oogtij viert.

De Smet maakt in de loop van een decen n i u m (1988-1998) een honderdtal kleine doeken van vierkant formaat die hij als een bi bliotheek presenteert. Ze staan als boeken in rekken gerangsch ikt en onderzoeken "het span ningsveld tussen beeld en betekenis, en i n h et bijzonder tussen de clichés, de codes en hun symboolwaarde." (Florent Bex

Opmerkelijk in h et werk van Gery De Smet is dat h ij niet alleen gebruik maakt van de schi lderkunst om zijn ideeën vorm te geven . Wan neer h i j u itgenodigd wordt om i n d e kapel van het Campo Santo te Sint Amandsberg te exposeren, doet hij iets merkwaardigs. H ij is zich blijkbaar meer dan anderen bewust van het gen i us loci en beslist om de plaats als het ware in eer te herstellen. Daar waar vele kunstenaars vóór hem de strijd aangingen met de sterk bepa lende ruimte of die ruimte op één of andere wijze gingen verdoezelen, gaat h ij ze terug benadrukken . Hij bezoekt bedevaarts oorden en kapellen en doet er zijn inspiratie op. Van de kapel maakt hij een bedevaarts-

;,"

.. "

" " N 0 � .

>

..

0

17

oord . De avond van de opening worden de genodigden verwacht aan zijn toenmalig atelier i n de buurt van de kapel en er wordt een processie gevormd. De genodigden dragen standaarden, vlaggen en wim pels en gaan in optocht naar de kapel waar alles een plaats vindt. De wanden zijn er reeds bezet met tientallen ex voto's. Je waant je terug in het rijke Roomse leven van weleer. Wie de zogenaamde ex vato's van dichterbij bekijkt, ontwaart vreemde teksten. Ze doen je glimlachen, zetten je op het verkeerde been of doen je gewoon even nadenken. Som mige hebben een Bond Zonder Naam gehalte met een wrange bijsmaak. De kapel staat ook weer vol met kerkstoelen, ze bewijzen dienst bij de receptie. Bij de tentoonstelling verschijnt een pu blicatie onder de veelzeggende titel Toewijding I Devotion. Het is een soort dagboek vanaf het moment dat hij voor de tentoonstelling werd u itgenodigd tot de u iteindelijke realisatie. Het is interessant omdat het je laat zien hoe de kunstenaar werkt, hoe hij associeert, hoe hij zich voorbereidt, hoe hij twijfelt en keuzes maakt. Voor een tentoonstelling in het Museum van Deinze en de Leiestreek kiest hij de titel Leeuwenhart: de wil van God. De tentoon stelling zelf wordt onderverdeeld in een aantal hoofdstukken. Het loont de moeite ze even te vermelden: 'Uit liefde voor de vlag '

"' . 0 0 N

> � 0

18

Bird ofo notion (1988), acryl op doek, zoo x 16o, uitde reeks 'Birth ofa notian'

'Gemaskerd door het leven' - D e dood komt ook zo wel' - 'De wil van God' - 'Het rijk der

Een eigen huis (zooo), olie op doek,

vrouw'.

8ox 6o, uit de reeks 'Wijzen van wonen'

Het zijn citaten, her en der samengeraapt of gevonden, maar die door het samen brengen ervan een wat surreële betekenis geven aan de werken zelf, die elk op h u n beurt ook weer een titel hebben . We vinden citaten in de titels maar ook in de beelden. Ze i ntri geren, ze verschillen soms danig van mekaar en toch is er een draad, een zeer eigenzin nige coherentie. De verbonden heid tussen die d iversiteit is juist de variëteit van het beeldmateriaal. De Smet wil ons duidelijk maken dat wij leven i n een erg gefragmen teerde wereld. Waar het leven i n vorige generaties zeer duidelijk monolitisch gestructureerd was - er was im mers de zuil waartoe je behoorde en waarin alle voorzie ningen voorhanden waren - is dit niet meer zo. We zijn /we n emen nu van a lles wat, we zijn gefragmenteerd én op zoek naar een identiteit.

E XT RA De tentoonstelling waaraan hij op het ogen blik van mijn atelierbezoek werkt, is gepland voor september 2004 in Galerie Het Zwart Huis te Knokke. Kleine landeigendom is de titel van de expositie als geheel, maar ook van één van de werken. Het werk toont een vallei met een hoge rotswand, kale dennen, een bouwkeet, een put en een groepje menselijke figuu rtjes torsen een kist op de schouders, is h et een begrafenisstoet?

Op de wereld. .. (1990), acryl op doek, zoo x 160, uitde reeks 'Zijn zij misleid... '

Ook een reeks van landschappen in vogel perspectief, kleine berglandschappen, over stroomde gebieden en meer werk van die aard geven aan de titel van de tentoonstel ling een betekenisvolle bijklank. Hoewel de kunstenaar overkomt als een ernstige figuur, is humor en enige vorm van zelfrelati vering hem dus zeker niet vreemd. Ook als je onwetend bent van achtergronden en titels blijft het werk picturaal en plastisch interes sant en boeiend, soms is het monumentaal ondanks het klein formaat, soms intim is tisch, het spreekt de toeschouwer aan, laat hem niet on beroerd. En is dát nu juist niet h et beste wat een kunstenaar zich kan wensen?

O KV-Club Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen orga niseert voor 20 abon nees een geleid bezoek aan de tentoonstelling ' Kleine landeigendom' van Gery De Smet. Het vindt plaats op zondag 24 oktober om 14 uur in Galerie Het Zwart H u is, Dumortierlaan 8 te 8300 Knokke. Deelname is gratis. Dus: snel intekenen! I nsch rijven via brief of kaartje naar Openbaar Kunstbezit i n Vlaanderen, Hofstraat 15, 2ooo Antwerpen, of via mail naar [email protected]. De eerste 20 i ntekenaars ontvangen een uitnodiging.

TENTOONSTELLING 'KLEINE LANDEIGENDOM'

Nog tot 7 november 2004 Galerie Het Zwart H uis, Dumortierlaan 8, 8300 Knokke. De galerie is gevestigd i n d e voormalige en gerestaureerde woning De Beirvan architect H u i b Hoste. Open: zaterdag en zondagvan 14 tot 18 u u r (ook op 1 november) Tel. oso 61 35 65 www.hetzwart huis.be

19

Vier afleveri n gen O KV

Prachtig uitgegeven, 44 bladzijden, volledig in kleur.

ief e n boeiend a a n bod

n octurn es, atelierbezoeken ...

�

.0 Ë

.

� .

"' .. 0 0 N

� >

.

0

20

G ratis uw O KV M useum kaart: gratis toega n g of a a n z i e n li j ke korti n g i n ta lrij ke Vla a m s e e n B russelse m usea. De meest com p lete e n correcte m us e u m i n fo rm atie e n tentoon stelli n gsage n d a voo r Vla a n d e re n e n B ru ssel:

www.tento.be

Vier n u m m e rs O KV Tento

Ander n ieuws over tentoonstellingen, musea en kunstactualiteit Minimum 40 bladzijden, volledig in kleur.

Lid zijn van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen betekent •

• • • •

lid zijn van een organisatie met aandacht voor Vlaams erfgoed van vroeger en n u waarin; cultureel erfgoed tegelijkertijd geheugen en inspiratiebron is; om zo mee zin te geven aan de zoektocht naar onze eigen wortels; en de vele contexten van Vlaamse kunst en erfgoed te leren kennen; via toegankelijke en kwaliteitsvolle i nformatie en tal van u itstappen en exclusieve aanbied ingen.

Extra bij lagen

over

b ijzo n d ere kunst belevi ngen.

H e r n i e u w u w a b o n n e m e n t vó ó r 3 1 d e c e m b e r A b o n n e m e n t s p r i j s o n ve ra n d e rd € 2 4 , 0 0

2004

Papierprijzen, druk- en verzendingskosten zijn de voorbije jaren flin k gestegen . Toch is Open baar Kunstbezit i n Vlaanderen er i n geslaagd de abonnementsprijs ongewijzigd te laten. Voor volgend jaar dringt een kleine verhogi ng zich op.

Indien u echter vóór 3 :1 december 2 0 04 u w abonn ement hernieuwt, blijft de h u idige a b onnementsprijs beho uden.

H e ra b o n n e ren vó ó r 3 :1 . :1 2 . 2 0 04

België

Nederland

België

Abonnement 2005 € 24,00 Abon nement 2005 plus opbergcassette € 34,00 H e ra b o n n eren n a 3 :1 . :1 2 . 2 0 0 4

€ 25,00 Abonnement 2005 Abon nement 2005 plus opbergcassette € 36,oo

H o e a b o n n e re n ? Door storting op reken ingnummer 448-0007361-87 van vzw Open baar Kunstbezit in Vlaanderen. Nederland

€ 28,00 € 42,00

Door storting op gironummer 135.20 van vzw Open baar Kunstbezit in Vlaanderen, Antwerpen.

--

�

• 0 0 N

0 � .

w � >

.

0

Pro m otieboeke n : z i e blz. 2 2

U kan gebruik maken van bijgaand overschrijvingsformulier.

21

D i t wi l u n i et m i ssen ! O p e n b a a r K u n s t b e z i t i n V l a a n d e re n 2 0 0 5 Wat kan u volgend jaar ondermeer verwachten? Literaire musea en schrijvershuizen Vele literaire arch ieven ontpopten zich tot ware m usea. Ook schrijversh uizen bevatten heel wat erfgoed. Som mige Vlaamse auteurs mengden zich gretig in kunsthistorische discussies of namen zelf pen en penseel ter hand. Een boeiend overzicht met de kunstwerken van Felix Tim mermans, langs het Lijsternest, het beschermde huis van Stijn Streuvels, tot Louis Pa ui Boon, Emile Verhaeren ...

, c�. ·. '/ .>

Uitzonderlijk aanbod Abonnement plus promotieboeken

Samen met uw abonnement 2005 kan u één van deze promotieboeken of beide bestellen en u geniet meteen van een uitzonderlijke korting. Ook n ieuwe abonnees kunnen van dit aan bod genieten. Vermeld op het overschrijvingsform ulier de code van het boek.

Sanctus. Meer dan 500 heiligen herkennen

&

Vlaamse schilderkunst na 1980

De laatste jaren lopen buitenlandse m usea en galerijen storm voor Vlaamse schi lderkunst. Sch ilderijen van Luc Tuymans halen ongekende bedragen op kunstveilingen. Wan neer ontstond die n ieuwe golfvan Vlaamse schi lders? Is het wel een n ieuwe golf? We bekijken het kunsthistorisch en bestuderen het oeuvre van onder andere Koen van den Broeck, Gery De Smet, Bert De Beul, Philip Vandenberg en M ichael Borremans. Hebben zij iets gemeen? Hun techn iek, hun onderwerpen?

Dames met Klasse: Margareta van Vork en Margareta van Oostenrijk In 2005 komt Mechelen in vrouwenhanden, net als vijf eeuwen geleden, toen de twee Margareta's in Mechelen aan de macht waren. Een toptentoonstelling geeft een beeld van deze kunst m innende dames, die elk een prachtige collectie hadden, gaande van eigen Vlaamse kunst tot exotische voorwerpen uit Mexico. Terwijl ze voor tijdgenoten het voorbeeld bij uitstek vormen van de voorge sch reven vrouwelijke deugden en gedragingen, moeten zij zich als vorstinnen een aantal 'mannelijke' eigenschappen aanmeten om hun plaats te vinden i n veeleisende machtsverhoud ingen. "' .. 0 0 N

> � 0

22

Waar men gaat langs Vlaamse wegen ... Op huisgevels, glasramen, kapitelen, sch ilderijen, altaarstukken van kerken en kapelletjes ... Overal kom je met aureolen om kranste sinten, sch utspatronen en martelaren tegen. Ze beschermen steden, zieken huizen en scholen. Ze verdwalen op de rommelmarkt en worden gekoesterd in m usea en antiekzaken. Maar wie is wie? En waarom heeft de ene een spade en de andere een rad bij zich? Waarom houdt de ene een brandend hart vast en de andere een schaal met ogen? Deze boeken maken een waardevol kunstpatrimonium toegankelijk. Via opvallende attributen vindt u snel de weg naar honderden in Europa vereerde hei ligen en zaligen. Van elke heilige is een biografie én een afbeeld ing opgenomen, samen met de verklaring van de betekenis en de herkomstvan de attributen. Nieuw en uniek is de alfabetische indeling op attribuut, zodat u de heilige snel kan identificeren. Sanctus en Sancti zijn praktische standaardwerken voor toeristen, wandelaars, m useum bezoekers en al wie geïnteresseerd is in volksdevotie of religieuze kunst. O n misbare gidsen om een stukje Europees erfgoed opn ieuw te ontdekken en begrijpen. Jo Cla es, Alfons Claes en Kathy Vincke • Sanctus. Meer dan 500 heiligen herkennen

• Sancti. Nog meerheiligen herkennen Met meer dan 6oo illustraties en uitgebreid register, garengenaaid

240 x 1 65 mm, 344 blz.

Prijs: I n de win kel:: € 29.50 per exem plaar A l s p r o m o t i e b o e k b i j uw O KV- a b o n n e m e n t : € 2 5 , 5 o (inclusiefverzendingskosten) per exemplaar. Beide titels samen : € 49,50.

Clockarium in Brussel Het zal u m isschien verbazen, maar in h et Clockarium hoor je bij het binnen komen geen getik van klokken. Dat heeft een goede reden: met een team van vijf mensen zou h et meer dan twee dagen duren om alle klokken op te winden. Alle stukken staan sti l op 10 over 10. Beide wijzers vormen op die manier een glimlach en heten de bezoekers welkom. Het Clockarium is geen m useum dat de geschiedenis van edelen en vorsten vertelt. De faience-uurwerken waren een rage in het interbellum en ze dienden als pronkstukken in de ontvangstkamers van Jan modaal. ln een samenleving die steeds sneller evolu eerde, werd tijd steeds belangrijker. De iconografie van de klokken laat ook zien wat mensen toen bezig hield. Bepaalde exem plaren zijn bijvoorbeeld geïnspireerd op de ontdekking van het grafvan Toetanchamon, anderen zijn dan weer gemaakt naar het voorbeeld van de grote oceaanstomers. Clockarium, A. Reyerslaan 161, 1030 Brussel Uitzending: zaterdag 18 september,

tussen 9 en 10 uur

Goudleerkamer in het Hof van Busleyden in Mechelen In Mechelen ging een half jaar geleden de goudleerkamer open in het Stedelijk Museum Hofvan Busleyden. De kamer is enig i n Europa. Goud leer werd i n onze contreien gebruikt omdat het de m uren van de woon kamer verfraaide en omdat het ideaal was om het vocht uit de m uren tegen te houden. In Italië zal je goudleer niet aantreffen. Daar wilde men de koelte binnen halen en bracht men vooral fresco's aan als versiering. Mechelen was in de zestiende en zeven tiende eeuw, samen met Amsterdam, het belangrijkste centrum van goudleerpro d uctie. De collectie van het Hofvan Busleyden biedt zowel een overzicht van stijlen uit de Noordelijke als uit de Zuidelijke Nederlanden.

Stedelijk Museum Hofvan Busleyden, Frederik de Merodestraat 65-6;7, 28oo Mechelen Uitzending: zondag 3 oktober,

tussen 9 en 10 uur

Schitterend goudleer uit Mechelen (zie ook blz. 8)

"' . 0 0 N

> w 0

23

j o s e p h G e rm a i n D u ta l i s , e d e lsm i d va n E u ro p e e s fo rm a at

I N B E E LD

Het Zilvermuseum werkte voor deze tentoonstelling nauw samen met Nederlandse onderzoekers op het terrein. Na Antwerpen steekt de tentoonstelling de grens over richting paleis Het loo in Apeldoorn. Aan het project ging drie jaar studie vooraf. Net zoals in voorgaande tentoonstellingen profileert het Zilvermuseum Sterckshof met deze expo sitie ron d Dutalis zich sterk als onderzoeks instituut. Uiteraard doet het museum nog veel meer. Er is de publiekswerking, het beheer van de eigen collectie en de vele initiatieven m.b.t. de actuele edelsmeed kunst.

Het Zilverm useum Sterckshof in Deurne pakt mom enteel uit m et een tentoonstelling over d e Brusselse edelsmid Joseph G ermain Dutalis. Wat deze

Warwiek-vaas en juwelen

Zilveren lier 'Genaatschap de Harmonie' van Antwerpen,

Tijdens het onderzoek speurden Nys en zijn confraters als echte Hercule Poirots naar nog meer sporen. En wie zoekt, die vindt. Zo is er de fameuze Warwiek-vaas die de link legt tussen Dutalis, Piranesi en Engeland. Een spetterend verhaal waar Wim Nys van glundert. De Warwiek-vaas werd in 1770 in Tivoli opgegraven en kort daarna door n iemand minder dan Piranesi afgebeeld in zijn graveerreeks Vasi, Canelabri, Cippi. Niet lang daarna kwam de vaas in handen van George, Earl ofWarwick. Dutalis moet op de een of andere manier kennis hebben gehad van deze vaas want hij ontwierp onder meer een vergulde kopie voor de paardenrennen die in Brussel plaatsvonden onder auspiciën van de Belgische vorst Leopold l. Dutalis' pronkva a:; uit 1833 lijkt erg veel op de Warwiekvaas. Niet alleen maakte Dutalis de vase executée par ordre du roi, ook de Prix de la Reine werd bezegeld met een gelijkaardige siervaas van Dutalis. De correspondentie hieromtrent kwam Nys toevallig op het spoor in de politiearchieven van Brussel. Njet alleen legde Dutalis zich toe op edelsmeedkunst, eveneens brengt de tentoonstelling zijn ontworpen juwelen voor het voetl'1 cht, waaronder twee armbanden van Prinses Anna Paulowna.

jaseph Germain Outa/is, 1827 (© Prlvé-cal/ectie) (Fata Huga Maertens)

Maatschappelijke aspecten

man zo bijzonder maakt is dat hij zowel d e Nederlandse koning Wiltem I als d e Belgische vorst Leopold I van fraai

Door het uitgebreide onderzoek naar de activiteiten van ] oseph Germain Dutalis (1780-1852) komt de Belgische edelsmeed'Prix de /a Relne',Jaseph Germaln Dutalls, 1B3s-1B36 kunst duidelijk in Europees vaarwater (StedelljkMuseum Braadhuls terecht. :Evèriyy�l-� � at het om veel meer dan BrusseQ ( ''2.a op� �t� . r J!'','-:_.. ;. , 0 (© Huga Maertens) 4.:.., ,�.wetenschap p'èii � dewèt �9'Jl '>e�� \ ' j' ) �- :. ilvermuseum Stercksfiàf."'E>e ten , 1 2• fing]oseph Germain Dutalts {�IY.;l:f{, ( . onder. .. ook het n ut van d1t 1! delsmid van Koning Willem I bel1c i� : � Is en kwam het internationale 1 11lfo z Je du1del1Jk Ge�;m1 .};:. z'oe' om België op de kaart zetten van de leen de edelsmeedkunst in een geï�t I\ i eh voortbewoog aan het velO,� ri A\ J: 5� 1 / 6�u ( ese edelsmeedkunst . " en Dutalis Brussel d Odiot, ' ; ' rde context, maar betrekt in het gejj � ure �1 : licht.-P J . · � � y ..; , 1 . .. · u--.-.? � . '1 .:-.. l d e po l't' v:f-ï "JiZOwe I Ie ke, SOCia le a lS econom S !.'2e ' H el' lb ron1 ' '/' 1rUC k mann. w lm N ys: "E r ZIJn I •tJ � ��'-J. _ IJ').) F ,"'' -' {Ç l, ·1iJs 1 eten van de negentiende eeuw. Dat . (;s--. �, heid� p � f�i�Jfuaar m�� het uitbreken va � e Ä) tg.c:j: en van Dutalis die het werk van l: ;· -1,. at het gebeuren zich niet uitsluitend � ' re'Y@ erd het·, lq>stbare vobr�erp vro7g/ utRmahn lètterlijk 'citeren' en we hebben tt' 1 '"' l )lf t _ '(Y \ ric. p �� ilverliefhebber. tiJ't:l� . weggehaald." �1 modelle ? g'v g nden van Dutalis en B ��ï'· '1 l \ 1 "dpetspiegel Prlnses Marianne,}aseph Germain Dutalls, 1B2B-1B29 • I 1 '< ) _ . 'JA' , ��:� r��1 t� � n in negentiende-ee'f(v,is,e \ 1 kstuk i � ITI�� el;t �'z ien oP "ê\� �/ " 9)'1 " -� KLJ \ 1:{,j, (Rljksmuseum Amsterda'%- . gaan op Odiot. ; � n dii!Jf 11 .Jl'flfl'_ t �h p .e ontwikkelingen, zu �� , / (e(ltiQ,� r�!ellin g in.9:éur�� tfa��) Qîl � er rne�r I ( iJ 1 \ , heHït��s . e eer hun hart kunn eu �/ '�pkè.le vo e��"'.lb�!l J�,�1��lr.5J� _I t 'd'ff�_�è n. , - • opha l·en.1' / - �F - - colle:Cfie l('an lïet ,S�rik:sll ofzq_a J s wïr.t,kM \1 à l i'il1f'-,e� ste1<1,�. 1"�afj ·•I - �-,,I· ,-- 1 ) 1�· ,. �'· : l\ fu·· '> � -"""'"1• , . 1 Iers, een w t�lk�t�t e ' Ll \ l: ' I' r ' ' )'-" · --- ;.-"'( �. cm id lllustere ed e't 1g\ e\,( ·� 1 t� w ��!) dat �dmrr1 Y\'0� e�v u� I( I' • 0-� ·. , _ I i�,: erî]�\...,.'·. } J·'e� hoge tr:a ad, Vfo! rl 1,J?rking v rte .) n� Over Dutalis was- tq�or kort iets geweten, Wim �{i rlti� la� s talloze zegt Wirll,� ys. !Yutalis �lkdrmèlij � de .../ , openbare en private colled�s.i 1 n$��d. h e dg�e\va'r, international� 'ÇQ'ifri , en en maar trok ook naar Nederlantl e �î�.à�.èt"'r tre�2.· M�er Dutalis -;: pig.;n� Ga�. rlël) op zoek naar sporen omtrent de�)îs��ê \.. y 1, Germairt Dutalis (1755��+4� � �en ��es, rad edelsmid die in latere jaren, zo is geb�.l! :, �1E)J (,lls �àel'Sml9 -o,P g_��rk�e l�t fij OJ1. ( n" - '7 · tot de honderd rijkste burgers van Brussè t-..l:: ....:_ > n p� rrj's sfucfe.re'�. D�jà'ar 301 G'e rntá19/ f ) behoorde. "Bij aanvang van het onderzoek Dutafi !i_ er v_ eJ:QJljV �� n .1 49o _t 1 �?-...., ...._::: .. :... :.,. .:; beschikten we maar over enkele gegevens, en beïnvloed. ��e r · � opr- defi l�root �ll ' We wisten dat hij hofleverancier was. Meer meesters van het"6gèno1'li.'nîèl"r.pn eh niet. Ook wisten we dat hij zilverwerk voor namen als -Má�-6u-Htaulne -B ier.Jha· (.a:r- 4 Prins Frederik - de zöon van Wiltem 1 - heeft 1843) en ]ean-Bàptiste-Claude Odiot (1763gemaakt. Die stukken zijn thans verspreid 1850). De intern tionale context van de over paleis Het loo, enkele voorwerpen Dutalis-story wor�t in de bijbeh-orende bevinden zich in privé-collecties. Ten derde tentoonstelling�catalogus uitvoerig bewisten we dat hij een toiletensemble heeft schreven door (ohan ter Molen, directeur gebouwd samen met de Mechelse beeldr_< \@n bet PaLeis Hj:!t loo iQ,Apeldoorn, .t-E' ; houwer Louis Royer, Het pronkstuk was 9,�9j Rte �o_,1e!_�è r ct�} {l.e ��itse �d:� ls m i �; ·-Peter' Bruckmanrf op·datmoment'ook m � bestemd voor Prinses Marianne, dochter van koning Wiltem I. Het fam euze toiletensemble Parijs was. Via Bruckmanns gepubliceerde werd in 1830 tentoongesteld in het nijvercatalogus kon de link gelegd worden met

]',

, ·!{ I I

Maar de tentoonstelli ng laat niet alleen edel metaal sch itteren, ze schetst

�

�

.

E�

·

·

·

_

.�

� ��

� "1

�

uitm untend h et geslacht

� � �

Dutalis in de context van d e �

..

negentiende-eeuwse

��

��uw

• • . ..

0 .. . .

.. .. • 0

24

maatschappij.

�<( ��

·�

,

�

.

.

·

,

·!��

. J'

"'

,

f;_> r,:)�f�\.-1> ,W�{ � � ejÎ

�� ,

);r' ��/F! .

..

(f

( /f{l.

·

�

,

·

•

�

.;_' /

·

-

__

"''-'· ,� ·

.''

,

.

..

�

•

·

�

.

�

�î ) -,-

..

'

,

,

·

c__.

,

,

-J ""'

' .

&

��

· � ·,

�

.

·.

��;�

·

'·

� E

).,�;-"\., �.,'((2(, ...-j;!r8J"' �!'J''"Y \"1

� �1 ��( db� >� _

.

edelsmeed kunst voorzag.

�:é:f�,fllttt�"

Q.

. - -�

--

� E �

�

�

�

,_

� .. . 0 0 N

·

> � 0

25

Koeler,joseph Germoin Dutolis, 1815·32 (Zilvermuseum SterckshofProvincie Antwerpen) (© Hugo Moertens)

omzet daalt spectaculair van 40.000 naar 7.000 gulden. Toch weet hij zich snel te

herpakken en na het vertrek van de Hollanders floreren de zaken als tevoren. In 1844 zet hij zijn winkel aan de Brusselse Magdalenastraat stop en kan hij rustig rentenieren. Immers bezit Germain Dutalis talloze huizen en gronden, een patrimonium waarvan je vandaag de dag alleen maar kunt dromen. )OSEPH GERMAIN DUTALIS

(1780·1852).

EDELSM I D VAN KONING WILLEM

I

Nog tot 28 november 2004 Zilvermuseum Sterckshof Provi ncie Antwerpen, Cornelissenlaan, 2100 Deurne-Antwerpen Open: dinsdag totzondag van 10 tot 17.30 u u r Gesloten: maandag Tel. 03 360 52 50 www.zilverm useum.be

Boeiende familiegeschiedenis

"' . 0 0 "

0 ..

.

::: >

.

0

26

Niet minder spannend is de familiegeschie denis van Germain Dutalis die in de boven zaal van het Zilvermuseum Sterckshof uitge breid uit de doeken wordt gedaan. Doorheen dit verhaal, gelardeerd met talloze docu menten, trilt fijntjes de negentiende-eeuwse sociale, politieke en economische samenle· ving. Het begint met de geboorte van vader Dutalis in 1755 die het als wees schopte tot edelsmid en eindigt met het overlijden van Germain Dutalis' dement geworden klein· kind Oswald Dutalis. Laatstgenoemde vergezelde prinses Charlotte en Keizer Maxiliaan naar Mexico en beleefde er alle

ellende van de wereld. Bij zijn terugkeer vertrok hij op initiatiefvan Leopold 11 op expeditie naar Afrika en ontmoette en zelfs Stanley. De man eindigde in Geel waar hij uiteindelijk in 1907 stierf. De familiale omstandigheden van edelsmid joseph Germain Dutalis waren niet evenredig aan zijn succes als edelsmid en zakenman. Zijn huwelijk met de protestantse Augusta Hooper liep uit op een scheiding van tafel en bed. Maar afgezien van al deze huiselijke perikelen bouwde hij een enorm fortuin op. In 1817 en in 1818 heeft hij een jaarlijkse omzet van 25.000 gulden. Maar de revolutie zorgt eventjes voor een dip van formaat: de

Leopoldsorde generooi de Wouthier, joseph Germoin Dutalis,1833·1842 (Koninklijk Museum von het Leger en de Krijgsgeschiedenis - Brussel)

Fusie met het Diamantmuseum?

Al geruime tijd is er sprake van een nakende fusie tussen het Zilvermuseum Sterckshof en het Diamantmuseum in Antwerpen. Als alles doorgaat kan in 2006 met de werkzaamheden worden begonnen. ln Deurne is men evenwel n iet happig op de geplande fusie. Men vreestvoor identiteitsverlies en minder middelen. Ookvreest men dat de fusie een soort lifestyle-museum zal opleveren waarin wetenschappelijk onderzoek op het achterplan geraakt. De nieuwe gebouwen waarin het Sterckshof zal worden ondergebracht behoren toe aan de Antwerpse Zoo en zijn beschermd. Aan het interieur in art nouveau-stijl mag niet getornd worden. Bovendien krijgt het Zilvermuseum er minder ruimte tot zijn beschikking. Men vraagt zich in Deurne hardop af waarom het kasteeltje ineens niet meer goed is. Komt daar nog bij dat het Zilvermuseum zich niet alleen toelegt op juwelen maar op een veel groter segment van edelsmeedkunst. De tentoonstelling Dutalis bewijst dit eens te meer. Wordt vervolgd. Gedekte tafel met bestek van jaseph Germaln Duta/is uitde Nederlandse Koninklijke Verzameling, 1815-1832 (© Paleis Het Loo)

Joseph Germain

DutalÏS 1780 - 1852

Edelsmid van Koning Willem I

07/09 - 28/11/2004

Onder de Hoge bescherming van Hare Majesteit de Koningin der Belgen

-

0 ..r:::: U) ...!:o::: u ..... Cl) .......

U)

E

::I

Cl) U) ::I

E .....

Cl) >

N Departement Cultuur Zilvermuseum Sterckshof Provincie Antwerpen Hooftvunderlei 160 I 2100 Antwerpen-Deurne

T 03 360 52 50

[email protected]

I

www.zilvermuseum.be

� D

E

�

.

.:

, " .

,

·-

"'

� 0 0 N 0 ,_

.

::

> � 0

27

E rfgo e d gi d s e n P rovi n ci e An twe rpen Van klei tot kerk. Baksteengotiek in de Kempen

'le staat er onvoldoende bij stil'. Dat was de eerste gedachte die bij mij opkwam bij het zien van die erfgoedgids over Baksteen gotiek in de Kempen. Het steekt nochtans de ogen uit. Probeer je een kerk in de Kempen voor de geest te halen en automatisch zie je een gotische kerk, in baksteen uiteraard. Met de titel Van klei tot kerk bevestigt auteur Serge Mi gom enigszins dit cliché. Maar in de tekst brengt hij de nodige nuances aan. En die tekst mag er zijn: helder opgedeeld en goed leesbaar waardoor u en ik die geen specialisten zijn goed meekunnen. In dit soort studies wordt dat al te vaak vergeten.

In de inleiding wordt het hoe en het waarom van het gebruik van baksteen bij de kerken bouw in de Kempen uit de doeken gedaan. Het antwoord is eenvoudig en eigenlijk voor spelbaar: omdat er niets anders was. Uiteraard is daar meer over te vertellen, maar daarom moet u juist het boek lezen. Dan volgt een beschrijving van de gotische gebouwen in de Kempen. De meeste daarvan zijn kerken, vooral uit de vijftiende en het begin van de zestiende eeuw. En inderdaad er is een opvallende verwant schap tussen die kerktorens te zien. Met het schip is het vaak anders gesteld: te hoog, te laag, herbouwd, en ga zo maar door. Maar dan zijn er die kleinere varianten die het verhaal kruiden, een groeiproces van eigen gewestelijke accenten, van de ongekun stelde eenvoud van een Sint-Bavokerk te Oud-Turnhout tot de weelderige pracht van de Sint-Catharinakerk te Hoogstraten. Dê burgerlijke architectuur wordt gelukkig niet vergeten, en daar zit heel wat variatie in: van de lakenhalle van Herentais tot het kasteel van Turnhout.

.. ... E

!

... . ..

.. .. ..

" • ..

.

.. ... .. • •

" • ..

• • ..

.. • •

za

De neogotiek is uit de Kempen, zoals uit de rest van Vlaanderen, n iet weg te denken. Terecht stelt Serge Migom zich de vraag of er

tijdens de negentiende eeuw bij de mooie traditie van de hoogdagen van de Kempische gotiek wordt aangesloten of niet. Het antwoord is genuanceerd, maar niet meteen positief. Bepaalde verhalen hebben mij uiterst geboeid, zoals dat van de weder opbouw van de abdij van Tongerloo (en dat niet enkel omwille van die bizarre torenbe kroning in art deco). In andere gevallen - en laat dit de enige kritische noot zijn - werd ik gehinderd door een zekere overbelichting van de administratieve rompslomp. Langs de andere kant mag wel gezegd worden dat de negentiende eeuw zo in elkaar zat. Het laatste hoofdstuk is kort, maar daarom niet minder opmerkelijk. De auteur behan delt er de Kempense stijl en baksteengotiek in de twintigste eeuw. Dit verhaal is volledig nieuw en met belangstelling heb ik vernomen hoe architecten in de pas verlopen eeuw in het reine probeerden te komen met die rijke, maar ook belastende erfenis van de gotiek. De voorbeelden zijn niet talrijk, maar ze spreken boekdelen. Hoe traditioneel kan een traditionalist wel zijn? Of wat beleef je als architect als je een brug wil slaan tussen heden en verleden? Zeer verhelderend. Tot slot worden, kort en goed, een veertigtal techn ische termen uitgelegd. Je staat er onvoldoende bij stil, maar dat is geen overbodige luxe voor een tekst die tegelijkvlot leesbaar en toch technisch correct wil zijn. Met deze studie over baksteengotiek in de Kempen steekt de Provincie Antwerpen van wal met een nieuwe reeks publicaties over het eigen erfgoed, geplaatst in thematische context. Indien de volgende afleveringen in kwaliteit deze eersteling evenaren, dan kijken wij daar vol verwachting naar uit. (Rik Sa uwen)

Vorst, de Sint-Gertrudiskerk

De tuinen van Hingene tussen Schelde, Ru pel en Vliet

De geschiedenis van het domein d'Ursel is tegelijk ook een verhaal over een stukje Scheldevallei en het dorp van Hingene, waarin de familie d'Ursel een centrale plaats bekleedt. Door hun omvangrijk patrimonium en hun eeuwenlange aanwezigheid zijn het landschap, het dorp en het kasteeldomein onlosmakelijk met elkaar vervlochten. Na een leegstand van bijna twintig jaar kocht de provincie Antwerpen in 1994 het als monu ment beschermde kasteel. Sinds het voor jaar 2000 is dit domein samen met de omgeving van het paviljoen De Notelaer ook beschermd als landschap. Hierdoor is de eenheid van deze histori sche kasteelsite hersteld en kunnen de banden met deze kleurrijke geschie denis en omgeving opnieuw worden aangehaald.

Begin september verscheen de tweede in de nieuwe reeks erfgoedgidsen, uitgegeven door de Provincie Antwerpen in samenwer king met Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen . Auteur Katrien Hebbelinck neemt de lezer mee voor een verrassende ontdekkingstocht doorheen het provinciaal domein d'Ursel te Hingene. Gedurende vele eeuwen was het kasteel van Hingene het maison de plaisance of de zomerresi dentie van de adellijke familie d'Ursel. Vrijwel elke d'Ursel-generatie heeft het kasteel en het park aan de heersende wooncultuur en mode aangepast; telkens bijge staan door internationaal gerenommeerde ontwer pers zoals Jean Beaucire, Giovanni Nicolano Dl TUINEN VAN HIJIGINE Servandon i of Eduard tanu S41te'fft Rupt�l en Yl et Kei lig. Het boek illustreert, aan de hand van waardevolle en veelal onuitgegeven documenten, onder meer uit het archiefvan de familie d'Ursel, hoe dit domein evolueerde. Het is een bijzonder boeiende ontwikkeling: eerst een laat middeleeuws stenen huis en hof, daarna een bak- en zandstenen buitengoed met Vlaamse renaissancetuin, nog later een door water omkaderd kasteel in een baroktuin, en vandaag het monumentaal en classicistisch perspectief in het landschappelijk waarde volle park.

Voor meer info +32 (0)9 366 57 88 www.artpro.be

ABORIGINAL ART GALLERY

Investeer in een 40.000 jaar oude, nog steeds levende cultuur.

XT RA

Authentieke Aboriginal kwaliteitskunstwerken

Aboriginal Art Gallery - Australian Shop Magdeinstraat 48, 9000 Gent

O KV Club

Een eeuwenoude cultuur, in een eeuwenoud huisje!

OKV-abonnees kunnen d e nieuwe erfgoedgidsen aankopen en betalen slechts € 1o.oo per exemplaar (inclusief verzendingskosten). Bestellen kan door storting op rekening 448·0007361·87 (België) of 135.20 (Nederland) van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen vzw, met vermelding 'Baksteen gotiek' en/ of'Hingene'.

LIMITEO EOITIONS

Gelimiteerde kunstdrukken van hoge kwaliteit Archivering Direct Digital lmaging Op canvas, Fine Art paper. .. 30 jaar ervaring in kleur

donderdag, vrijdag, zaterdag: 1 1 .30 u tot 18.00 u nu ook: woensdag: 13.00 u tot 18.00 u 056/6 1 .70.47 - 0475/70.85.99 fax: 056/6 1 .70.48 www.australianshop.com

Ontvang onze gratis catalogus

(op te sturen naar B&F Invest, Kapellestraat 90, 9870 Zulte, offax: 056/61.70.48)

.JJ ...... tt..

/"�.:J til'

Naam .. . .. . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . .. . ... Tel. . . . . . . . . . . . .

Adres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

.. . 0 0 N 0 � . � �

. 0 >

29

KUNSTrO E R

S t i l l e Wa te rs De Notelaer

Klein-Brabant en de kronkelende Schelde

De naam Klein-Brabant zou gegeven zijn aan het Land van Bornem, dat in het graafschap Vlaanderen lag, maar oorspronkelijk behoorde tot het gebied van het hertogdom Brabant. Vandaag omvat Klein-Brabant drie gemeenten: Bornem, Puurs en Sint-Amands. Een ideale manier om dit unieke stukje Vlaanderen te verkennen is met de fiets de Scheldedijkroute volgen. Het is een gesloten parcours van 43 kilometer dat je op eender welke plek kan starten. Het is zalig fietsen door de Klein-Brabantse beemden met in het binnengebied rijen knotwilgen en canada's, groen lover en bloem koolvelden, boerderijen met over de hoevegracht mispelaars en �weepeer bomen. Dit is een inspirerend landschap waar heel wat pleinairisten hun schilders ezel hebben neergezet.

Emile Verhaeren

Op de kaai in Sint-Amands herinnert alles aan Emile Verhaeren (1855-1916), de bekendste Klein-Brabander. De schrijver hield zo van de Schelde dat hij aan de oever van 'zijn' stroom wenste begraven te worden. Het grafwerd in 1927 ingewijd. In het midden van de Scheldekaai te Sint Amands prijkt sinds 1985 het standbeeld van Emile Verhaeren. Beeldhouwer Leopold Van Esbroeck heeft de schrijver voorgesteld in een zwierige houding als voordrager met vurige zeggingskracht.

men zegt dat hij hier op zijn best Is Natuur en nog meer schrijvers

Voorbij de Scheldebocht van Sint-Amands ligt Mariekerke, geboorteplaats van priester-dichter Jan Hammenecker. Verderop volgt een stuk rustige natuur. In het kleine Weert is de wissenteelt nog van enig belang en hier en daar is er nog een wijmenveld, met die mooie kleurovergang van geel naar boven roodachtig uitlopend, of een aanplant met grove wij men, net een plantage van laagstam knotwilg. Achter de bocht verschijnt de kleine begroeide stenen molenromp van het, vanwege oorlogse smokkelactiviteit in de volksmond genoemde 'dievenmoleke'. Aan de overzijde zien we de mondingvan de Durme en het standbeeld dat herinnert aan Filip de Pillecijn, de 'prins van de Vlaamse letteren'. Even verder in Weert, wat weg van de dijk, ligt het Streekmuseum De Zilverreiger. Het geeft een beeld van de verdwenen Scheldevisserij, de klompenmakerij en de vlasteelt.

Hier en daar zie je in het dijkenlandschap opnieuw notelaren. Eens stonden ze met honderden aan de voet van de dijk. De Klein Brabanders verzamelden de okkernoten en verscheepten ze naar Engeland, waar ze verwerkt werden in de befaamde Engelse pickles. In de Eerste Wereldoorlog gingen de notelaren tegen de grond omdat h un hout bijzonder geschikt was voor geweerkolven. De Notelaer is de naam van een frivool bouwwerk aan de dijk in Hingene, waar het Toeristisch Recreatief Onthaalcentrum onderdak heeft gevonden. Het merkwaar dige paviljoen, dat deel uitmaakt van het kasteel van de familie d'Ursel, werd opge trokken in 1791-94. Bouwmeester Charles de Wailly ontwierp een fantasierijk zomerhuis in classicistische stijl. Zes Dorische kolommen dragen in het dijkgedeelte vijf gewelfbogen, waarin in halfverheven beeld werk de Schelde en haar bijrivieren zijn voorgesteld. Het boeiende verhaal van het paviljoen De Notelaer en het kasteel van Ursel is te ontdekken in De tuinen van Hingene tussen Schelde, Rupel en Vliet, een nieuwe erfgoed gids die de Provincie Antwerpen heeft gepu bliceerd, samen m et Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen (zie bladzijde 25).

E XT RA O KV Club

Gratis arrangement 'Stille Waters'

Wat verder langs de Scheldedijk staat het beeld De Veerman, geïn spireerd op Verhaerens bekende gedicht Le Passeur d'eau. Wie veel meer wil weten over leven en werk van de schrijver kan terecht in het Provinciaal Museum Emile Verhaeren, ondergebracht op de eerste verdieping van het Dorpshuis De Leeuw in de Kerkstraat van Sint Amands.

Win een arrangement in Klein-Brabant: één overnachting met uitgebreid ontbijt, welkomdrankje, een driegangen streekmenu, fietsbrochure, Duvelpakket en toeristisch info pakket. Wat moet u hiervoor doen? Zoek het juiste antwoord op de vraag: van wie is h et citaat "Ook het bouwen van luchtkastelen vergt een goed architect"? Stuurvóór 29 oktober 2004 een kaartje met uw antwoord naar Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen, Hofstraat 15 te 2 000 Antwerpen of mail naar [email protected]. Winnaarvan het arrangement 'Ontdekken en ontspannen in Flanders Fields' (lento 2004.2): lngeborg Deceuninck uit Gent.

De onschuldige hand koos haar uit de vele abonnees die wisten dat Friedrich Nietzsche ooit zei: "De oorlog is de winterslaap voor de cultuur".

�

. .0 E

� .

� . 0 0 N 0 .

.

�

> � 0

31

WE BSTE K De tijd dat catalogi en tentoonstellingen voor m usea de belangrij kste instrum enten waren om hun collectie onder d e aandacht van het publiek te brengen, is voorbij.

.. • • • ..

0 .. • .

.. .. .. 0

32

Ku n st o n li n e Vlaamsekunstcollectie

In het internettijdperk verkennen meer en meer musea de mogelijkheden van het web. Ook de steekkaartencatalogus is als classifi· catie· en registratiesysteem in de museum· wereld verdrongen door tT-toepassingen. In het voorjaar kwamen de Vlaamse en de Brusselse kunsthistorische musea zowat gelijktijdig naar buiten met een databank die via een website ook voor het grote publiek toegankelijk is.

Eerder al kon u in deze rubriek lezen over het Museum voor Schone Kunsten te Gent dat via haar website enkele hoogtepunten uit de collectie virtueel toegankelijk maakte. Toen ging het nog om een eerder beperkte selectie. Sinds eind maart 2004 zijn deze en andere meesterwerken van ons Vlaams patrimonium ook via de Vlaamsekunst· collectie op het computerscherm te bekijken. De Vlaamsekunstcollectie - in één woord geschreven dus - is de naam van een samenwerkingsverband dat eind 2001 onder impuls van de Vlaamse Gemeenschap tot stand kwam tussen de drie grote kunsthistorische musea die Vlaanderen rijk is. Onder deze nieuwe koepel werken het Brugse Groeningemuseum, het Gentse Museum voor Schone Kunsten en het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen samen op alle vlakken van de m useumwer· king. In 2002 leidde dit al tot de satelliettentoonstelling Groeninge te gast en onder· tussen is ook een combiticket gelanceerd dat museumbezoe kers aan reductietarieftoegang verleent tot de permanente collectie van de drie participe· rende musea. Een snellere manier om u onder te dompelen in de pracht en praal van zeven eeuwen Vlaamse kunst is een bezoek aan de webstek van de Vlaam· sekunstcollectie. Het gaat hier om een n ieuwe beel dendatabank waarin de verschillende verzame· tingen virtueel samenge voegd worden tot dé Vlaamse kunstcollectie.

Gezien de omvang - de drie museumcollec· ties tellen samen bijna so.ooo stuks - is dit een lopend project. Op lange termijn zullen de verschillende collecties stap voor stap ontsloten, gedigitaliseerd en via de webstek gepresenteerd worden. Nu al kunnen de eerste stukken op de eerder kleine, maar overzichtelijke website bekeken worden. Wie klikt op 'collectie' komt terecht op een zoekscherm waar alfa· betisch (auteur en titel), op trefwoord (auteur, titel en omschrijving) of op onder· werp (voorstelling, object, stroming, periode en materiaal) kan gezocht worden. De zoek resultaten zijn voorlopig nog beperkt maar worden wel overzichtelijk gepresenteerd: per kunstwerk verschijnt een pagina met daarop een afbeelding en wat rudimentaire informatie. Sommige werken zijn voorzien van een omschrijving maar over het alge· meen moet de bezoeker het stellen met eerder technische gegevens. Deze databank is dus voorlopig vooral afgestemd op de functionele gebruiker: conservatoren, muse· ummedewerkers, onderzoekers enzovoort. Al kan ook de gewone kunstliefhebber hier iets van opsteken. Behalve een kalender en aparte infopagi na's met praktische gegevens over de drie musea, is er tenslotte nog de minirubriek 'In de kijker' die uitnodigt om ook eens een minder evident kunstwerk op te vragen. Dit en de optie om meer werk van dezelfde auteur op te vragen, zijn voorlopig de enige extraatjes. Wie eerder intuïtief wil rond· surfen, blijft dus op zijn honger zitten. De Brusselse tegenhanger van de Vlaamsekunstcollectie biedt meer mogelijk· heden om te gaan browsen doorheen collec ties.

- 1- JC:O...O jAo ... i....

(De11kM"U'III' (bNg na.peg. 10 [Ovemc:htYIII'! de c:olkictlt� pH tiUW)

Jl

�

gegevens over de kunstwerken van het Museum voor Oude Kunst, het Museum voor Moderne Kunst, het Wiertzmuseum en het Constantin Meuniermuseum. Momenteel is ongeveer een derde van de schilderijen, tekeningen en beeldhouwwerken, foto's, drukwerken, installaties, wandtapijten en gebruiksvoorwerpen raadpleegbaar via deze on-linecatalogus. Qua design is deze webstek niet te verge lijken met de fraaie vormgeving van de Vlaamsekunstcollectie, maar de aange boden informatie is wel uitgebreider en meer divers. Vandaar dat er een heuse gebruikersgids beschikbaar is. De zoekmo gelijkheden laten toe dat er onder meer op iconografische thema's of op het gebruikte materiaal gezocht wordt. Zelfs de combi natie van beide is mogelijk. Wie benieuwd is naar het thema 'de appel' doorheen de kunstgeschiedenis of wie wil weten welke kunstenaars met galnoteninkt aan de slag geweest zijn, vindt hier al een uitstekende startpagina.

··-···-··

·---- ..

<""""'�

..

..... ___ _,_ ..."_,,..D_o.,..___..

Fabritlus

Fabritius, wat staat voor Fine Arts BRussels InTernet and Intranet Users, is de tweeta lige, geïnformatiseerde catalogus van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België te Brussel. In deze database vindt u 11

MtnriMM!tn Sl......" ll!l.n.witlv-�lood Oitop dotl< � . ..

.... SiriiiiM M}Nft.. ,.ciU �M

M iolaion .S

Hfnii Mtlllä (\.IC«�N<�-C1ni!Wtii,HIN(/r.nkfik)11lili·Ni:o,�l-...._t{f,.,..)1115'j

·

........ ...,,......

C.".ltM

l�!Dtfl loloolo... Iol)l jn�(
..."... ;1-.!;i-ul! : 1110klen , JIII , VOII , �!�oom , ..nstor;boom/11•....,

Miltlol

111 1�.

Om llfl OU!Mrt t. jllitllottn m.uld t Hm 1"'
ll'l�AtlcWOotalftlol"._,oM III 1Dnnlt.batoa - hot""'""" ... ......

Gelukkig kan de databank ook op andere manieren bekeken worden. Fabritius biedt de mogelijkheid tot een 'Geleid bezoek' waarbij u eeuw per eeuw, of aan de hand van de voorbije en lopende tentoonstellingen doorheen de verzamelingen kan surfen. Het gaat dan uiteraard enkel om werken uit de eigen collectie en u zal het ook moeten stellen zonder de catalogusteksten. Maar aangezien een gedeelte van de beschrij vingen dieper ingaat op de stijl of de inter pretatie van de kunstwerken, is er toch enige duiding voorhanden. Handig is dat elke fiche met de afbeelding en gegevens van een kunstwerk afgedrukt kan worden. De getoonde afbeeldingen kunnen net als bij de Vlaamsekunstcollectie gedownload worden, maar in beide gevallen is hun kwali teit niet schitterend. Een goedkope repro ductie op ware grootte van het Portret van Marguerite Khnopffza l u hier dus n iet vinden. De Vlaamse beeldendatabank is consulteerbaar op www.vlaamsekunstcollectie.be. De Brusselse versie vindt u op www. opac-fabritius.be. Ook op de Link-pagina van www. tento.be kan u dit artikel en de bijbehorende links terugvinden.

lill -'til llll�

-

0�191161[�1 [tk1Khroom (l(lo4SIIOIOI<J 1182�7 B I"""""' """' """'"""' Kur!OI -111 · 11 [MIIIoum""" "..,.,...". Kilnocj

33

Ke u z e va n d e re d a c t i e Moeders, Godinnen en Sultanes

. �

E

. c.

�

.. . 0 0 N

> K 0

34

Zo'n tiental jaren geleden blies het kunstenfestival Europalia onder zware politieke druk de veelbelo vende Turkse editie af. Bozar, het vroegere Brusselse Paleis voor Schone Kunsten, ziet nu wel moge lijkheden om dit najaar een mini festival aan Turkije te wijden, waar onder een grote tentoonstelling over de rol van de vrouw in de Turkse cultuur, van in de prehistorie tot op het einde van het Ottomaanse Rijk. Topmusea uitTurkije en West Europa verenigen hun krachten voor deze tentoonstelling. Alleen al de collectie van het Topkap i Paleis thuishaven van de Ottomaanse sultans - spreekt tot de verbeel ding. U nieke stukken uit o.a. het Louvre, het Kunsthistorisches Museum in Wenen, de Berlijnse musea, het Victoria & Albert Museum en de belangrijkste Turkse musea vullen het plaatje aan tot een totaal van circa 350 kunstwerken. In de loop van 9.ooo jaar ontmoeten we de volkeren die in Anatolië hun sporen hebben nagelaten. De tocht leidt langs roemruchte culturen als de Hettieten, de Griekse en Romeinse oudheid, het Byzantijnse rijk en de Ottomanen. In elk van deze vier centrale cultuurperiodes treden vrouwen naar voren als onze gids. De Hettietische koningin Putukhipa bijvoorbeeld doet haar dagelijkse doen en laten uit de doeken en verhaalt over de oorlogen tussen haar land en Egypte. Het bekende verdrag van Kadesj is niet enkel door koning Khetasar, maar ook door haar ondertekend. De laatste keizerin van Byzantium evoceert dan weer haar leven en rol aan het hof, alsook de val van haar rijk. En Hurrem Sultan (alias Roxelana, haar westerse naam) vertelt over haar leven aan het hofvan Suleyman de Grote en het belang van de heerschappij van haar man. Naast de godinnen, koninginnen en sultanes ontmoeten we ook de vooraanstaande en gewone vrouwen uit alle standen. Al deze - vaak naamloze vrouwen - lieten hun sporen na op het vlak van kunst, litera tuur en het dagelijkse leven. Bovendien stammen bijna alle vrouwen die, vanaf de oudheid, hun stempel drukten op de westerse bescha ving uit dit gebied. Ze zijn geboren in deze streek en vertrokken er naar de vier windstreken. Denken we maar aan Afrodite, de godin van de liefde, geboren uit het schuim van Cyprus, net ten zuiden van het schiereiland. De Amazones, beroemde strijdsters die ons eveneens via de oude legendes bekend zijn, kwamen Troje ook van hier ter hulp, waarschijnlijk vanuit de buurt rond Samsun. Zelfs de Maagd Maria werd in iconen afgebeeld als een vrouw van vlees en bloed en gold als het overheersende symbool van het heilige gedachtegoed in de duizend Byzantijnse jaren na de Oudheid. Zo verspreidde ze als Moeder Gods medeleven, vruchtbaarheid en hoop vanaf de kerk muren . Toen de Byzantijnse beschaving verdrongen werd door de Seltsjoeken en de Ottomanen, bleef de verering van Moeder Maria aanwezig in de symboliek van zowel de katholiek-orthodoxe volkeren

Franse School, Portretvan een

jonge vrouw, gesigneerd

dome oon het hof, 17de eeuw,

Abdulloh Buhori,

lstonbul, Rohmi Koç Collectie

co. 1740·45, lstonbul, verguld, zilveren oquorel op pop/er, Topkopi Soroyl Museum

in Anatolië als van de heersende moslims. Moeders, Godinnen en de historische, archeologische en artistieke elementen zien achter deze brede 'mythologie der vrouwen'. (PW) Sultanes laat

Moeders, Godinnen en Sultanes. Vrouwen in Turkije van de prehistorie tot het einde van het Ottomaanse rijk, van 6 oktober 2004 tot 16 januari 2005 in Bozar, Ravensteinstraat 23, 1000 Brussel, elke dag open, behalve op maandag tussen 10-18 uur, donderdag tot 21.00 uur, tel. 02 507 84 44, www.bozar. be.

Luc Deleu - Values

Luc Dele u is architect van opleiding maar hij is wellicht meer bekend in het circuit van de beeldende kunsten. Zonder ophouden heeft hij zijn projecten en voorstellen gelanceerd via musea en galeries, heeft hij bij kunstverenigingen lezingen en conferenties gehouden om zijn ideeën te verkondigen. Het zijn proposities die wat ongewoon, soms op het eerste gezicht wat gek overkomen. Toch zijn ze alle de vrucht van een zeer logische en rijke gedachtegang. Zo was er in 1972 zijn voorstel voor een mobiele universiteit waarbij drie vliegdekschepen zouden gebruikt worden om studenten en profs te logeren en te onderwijzen, maar ook om ze de wereld te laten zien. Veel van zijn voorstellen zijn ingegeven door een ecologische bezorgdheid én bieden een mogelijke oplossing. In 1970 richtte hij zijn studiebureau op voor stedenbouw en architec tuur: TOP Office. Een provocerende naam, zeker, maar tegelijk ook een naam die al die andere dure namen relativeert. In datzelfde jaar houdt hij een tentoonstelling met de titel Luc Deleu neemt afscheid van de architectuur in het vacuüm voor nieuwe dimensies. Hij bevrijdt zich van de lichtende voorbeelden van de moderne architectuur en laat dat de goegemeente weten door letterlijk een kruis te trekken over een

Luc De/eu & T.O.P. Office, Vipcity- maquette in opbouw- deel van het project 'De Onaangepaste stad' Foto: Steven Van den Bergh

fotocollage met iconen van die architectuur. Zo zit hij wel in elkaar, een wat rebels heerschap maar met schitte rende ideeën. Hij reist naar New York en bewondert er de inmiddels verdwenen Twin Towers. Ook een verkenning in de wouden van Mariposa in Californië met die schitterende bomen, laat hem niet onberoerd. Ze vormen de inspiratiebron voor een reeks tekeningen en modellen met de titel Principes voor lessen in perspectief. Hij toont hoe de waarne ming verschilt, hoe wij het perspectief anders ervaren wanneer het in de hoogte dan wel in de lengte gebeurt. Dat verschil in perceptie zal een hele tijd doorwerken in vele van zijn projecten en realisaties. Zo legt hij in 1981 in de reusachtige Montevideoruimte aan de Antwerpse kaaien een bouwkraan neer. Meer nog dan anders ervaart de kijker de immensiteit van het tuig dat daar geveld ligt als een nutteloos object en waaruit een zekere schoonheid kan gepuurd worden. Sedert 1983 gebruikt Luc Deleu ook containers. Voor het eerst in Bazel met zijn Kleine triomfboog, wat later gevolgd door Grote triomfboog in Neuchätel. De banale, onbeduidende en als lomp tuig ervaren container krijgt hier een grote uitstraling, wordt monumentaal en refe reert naar de groten der aarde. Sindsdien wordt de container door de kunstenaar veelvuldig aangewend voor soms gedurfde constructies in

tal van steden in Europa en daarbuiten. Het zijn mobiele monumenten. Het is pas onlangs dat in ons land de beslis sing viel om een werk van Luc Dele u in de openbare ruimte te plaatsen. Een containerwerk wordt door de provincie Oost-Vlaanderen aangekocht en zal een plaats vinden in het uitbreidingsgebied van de Gentse haven. Vanaf 1988 werkt Luc Dele u aan grote stadsprojecten, utopische ontwerpen van grote stadsinfrastructuren en vanaf 1995 is hij bezig met de studie van De Onaangepaste Stad. Het zijn verscheidene ontwerpen van immense stedenbouwkundige interven ties. Hij ontwerpt de wijken Brikabrak (1998), Dinkytown (1998-99) en Octopus (1999). Vipcity is de vierde etappe: een grote verkavelingvoor 38.ooo inwoners in vrijstaande woningen met een 7-5 km lange stad sas. Toevallig is de lengte van Vipcity dezelfde als van een zeemijl: 1851 meter. De maquette op schaal 1/1oo is dus 18,51 m lang. Naast zes kantoorgebouwen, bevat Vipcity alle comfortuitrustingen zoals horeca, sport en amusement, sociale voorzieningen en de diverse transportcirculaties. Zo beschikt de wijk over een handig fiets· circuit en een luchttram. Dele u wil hiermee laten zien dat sommige mensen nog vat hebben op de wereld en dat een gigantisch concept als De Onaangepaste Stad ook door een klein bureau als TOP Office, dat maar zes medewerkers telt, perfect gerealiseerd zou kunnen worden.

35

De tentoonstelling Luc De/eu - Values bestaat uit twee delen. De abso lute blikvanger is de nieuwe maquette van Vipcity en de omkadering daarvan in een eerste deel. In het tweede deel van de tentoonstelling heeft de architect-kunstenaar zich toegespitst op de stad Antwerpen. De bezoeker krijgt hier Deleu's voorstellen te zien die niet alleen iets vertellen over de stad, maar ook oplossingen bieden voor acute bestaande problemen. Mobiliteit te land en te water is hier natuurlijk niet ver weg. Een tentoonstelling die erg goed inspeelt op de dage lijkse actualiteit waar zowel de Antwerpenaar a ls de reiziger naar en rond Antwerpen mee te maken heeft. Kan kunst dan toch de wereld redden? (DR) Luc Deleu - Va lues, nog tot 28 november 2004 in het Muhka,

Leuvenstraat32, 2ooo Antwerpen, open maan- dins- en woensdag van 8.30 tot 12 uur, woensdag van 8.30 tot 12 uur en van 14 tot 16 uur, tel. 03 260 99 99 ofwww. m uhka.be

Karel Appel. Onderweg

De tentoonstelling Onderweg neemt de bezoeker mee op een reis langs vijf eeuwen kunst uit de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Rode draad is het oeuvre van Karel Appel. De verschillen en verwantschappen tussen Vlaanderen en Nederland borstelen een breed panorama. Het experiment van CoBrA vormt het denk beeldige oriëntatiepunt. Reisleider is

Rudi Fuchs, vermaard tentoonstellingsmaker en voormalig directeur van het Van Abbemuseum in Eindhoven en het Stedelijk Museum Amsterdam. Fuchs kent het werk van Appel door en door. Hij maakte tentoonstel lingen met hem en schreef over hem. Fuchs over Appel in 1990: "Ik zie een kunstenaar die zich ondanks het opzienbarende van zijn experi ment, eerder behoedzaam ontwikkelt. Voor mij is dat een grote kwali teit, zijn kunst maken in het bewustzijn van de grote meesters voor hem, maar het is enigszins in tegenspraak met de manifesten en de heroïsche uitspraken van de vroege tijd, in de kringen van de Nederlandse Experimentelen en ook van CoBrA." Experiment versus traditie: dat maakt Appels zwerftocht langs de kunstgeschiedenis extra boeiend. De reis op de tentoonstelling begint met een schilderij van Antoon Van Dyck, Marteling van de Heilige Petrus, uit de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België. Appel laat zich in een nieuw werk door dit schilderij inspireren. Vervolgens splitsen de wegen zich. Langs de ene kant zien we een kruis oprichting van Rubens, aan de andere kant hetzelfde thema door Rembrandt. De barokke Vlaming versus de n uchtere Hollander. Het klinkt misschien wat zwart-wit, maar de toon is gezet. In de volgende zalen ontmoet Appel onderweg collega-schilders. Niet in chronologische volg orde maar volgens een thematische, associatieve logica. Portretten, landschappen, stillevens, Karel Appel, De bloemen, bomen en naakten van onder andere zondvloed, 1984 Ensor, Mondriaan, Permeke, Brusselmans en Foto: Otto E. Nelson, Panamarenko treden in dialoog met werken van NewYork Appel. Halfweg de tentoonstelling groet Appel © Sabam Belglum 2ao4 zijn CoBrA-kompanen: Pierre Alechinsky, Hugo Claus, Lucebert en anderen. En hoe zit het nu met de verschillen tussen Noord Karel Appel, Geel naakt, en Zuid? Ru di Fuchs vatte het ooit kernachtig 2ooo, Vet7amellng samen: "Nederlanders houden ervan dicht bij de Stedelijk Museum, concrete werkelijkheid te blijven, die hun iets Amsterdam geeft om zich aan vast te houden. Ze beteugelen © KarelAppel hun verbeeldingskracht en 'verdiepen' zich Foundation - Sabam vervolgens in wat ze gevonden hebben. Bij de Belgium 2004 Vlamingen liggen de dingen een beetje anders: Foto: Hogers/Versluys in plaats van dicht bij de werkelijkheid te blijven, 'blijven ze dicht bij huis'. Daar thuis op hun eigen plek beleven ze verrukkelijke avonturen: melan cholische, absurde, lyrische, weemoedige, surrealistische avonturen." (MV) Karel Appel. Onderweg. Reis van Rudi Fuchs langs de kunst der Lage Landen, van 13 oktober 2004 tot 16 januari 2005 in Bazar, Ravensteinstraat 23, 1000 Brussel, elke dag open, behalve op maandag tussen 1 0 -18 uur, donderdag tot 21.00 uur, tel. 02 507 84 44, www.bozar.be.

.. � 0 0 N 0 � .

w � > .

"

Age n d a

Z i e o o k www . t e n t o . b e ANTWERPEN

FotoMuseum Provincie Antwerpen

BertHoubrechts, RafSimons & Christophe Bourguedieu

Museum Mayervan den Bergh

Vorstelijke luxe en devotie.

Groeningemuseum

Fake - nat Fake. Restauraties

Brevarium Mayer van den

- reconstructies

Bergh

falsificaties

Van 16l1ol2004 tot 17l1l2oos

Van 26l11l2004 tot 28l2l2oos (t. oso 44 87 11 of www. brugge.be)

Nog tot 17I 10 I 2004 (t. 03 242 93 oo

(t. 03 232 42 37 of

ofwww.fotomuseum.be)

www.museum.antwerpen.be)

ModeNatie

Koningin Elisabethzaal

Caermersklooster Provinciaal Centrum voor Kunst en Cultuur Vrouwebroersstraat 6 (Patershol) 9000 Gent tel. 09 269 29 10 · fax 09 269 29 11 [email protected] www.caermersklooster.be

Bruggemuseum-Gruuthuse

lsobelle de Borchgrave

Glosdiptiek

Een zee van toegelaten lust.

Van 26l11l2004 tot 6l3l2oos

Nog tot 17l1ol2004 (t.o3 226 14 47

Hoogtepunten uit de

(t. oso 44 87 09 ofwww.brugge.be)

of www.modenatie.com)

abdijbibliotheken in de provincie Antwerpen


Debbie Huysmans Van 22l1ol2004 tot 2111112004

Van 2ol11l2o04 tot 30l1l2oos

www.fotomuseum.be) Muhka

Luc Deleu - Values

LUX BRUSSEL

(t. 03 203 42 04 of www.abdijbi bliotheken.be)

(t. 03 242 93 oo of

Archief en Museum van het Vlaams Leven te Brussel

ModeMuseum Provincie

50 jaar August

Antwerpen

Vermeylenkring

Malign Muses, When

Nog tot 17l1ol2004 (t. 02 512 42 81

Fashion turns Black

of www.amvb.be)

Nog tot 2811112004 (t. 03 26o 99 99

Nog tot 30l1l2oos (t. 03 470 27 74

of www. muhka.be)

ofwww.momu .be)

Museum David en Alleevan Buuren

Zilvermuseum Sterckshof

}oseph Germain Duta/is (1780-1852): edelsmid van koning Wiltem I

BRUGGE

70ojoor BUndekensprocessie

Diamantmuseum

Europees siersmeedwerk van de 14de tot de 2oste eeuw

Goed gekruid Nog tot 17l10l2004 (t. oso 44 87 11

www.diamantmuseum.be)

ofwww.brugge.be)

of www. kmkg-mrah.be) Bozar

Free Spoce: Dominique Leroy Van 6l1ol2004 tot 7l11l2004

Van 26l11l2004 tot 2l1l2005

Arentshuis

(t. 02 507 82 oo ofwww.bozar.be)

Te wapen! Heraldiek, teken van gezag en identiteit

(t. 03 242 93 oo of

Nog tot 24l1ol2004 (t. oso 44 87 12

www.fotomuseum.be)

ofwww. brugge. be)

Bozar

Free Space: Sophie Nys Van 27l1ol2004 tot 28l11l2004 (t. 02 507 82 oo ofwww.bozar.be)

Museum Plantin·Moretus

Museum voorVolkskunde

ABC 2004 - Letters proeven

Van mobiel tot muis. 150 jaar

- Prenten smaken

Stedelijke Nijverheidsschool

Van 17l10l2004 tot 16l1l2oos

Brugge

(t. 03 221 14 so of

Van 23l1ol2004 tot 9l1l2oos

www. museum.antwerpen. be)

(t. oso 44 87 64 of www.brugge.be)

Eugeen Van Mieghem Museum

Groeningemuseum

KMSK

Tussen foto en film Nogtot 30l12l2oo4 (t. 02 648.44.49 ofwww.fin e-arts-museum. be) KMKG

Kinderen in de stad en de haven Van 2111112004 tot 16l1l2oos

Amédée Cartier

Graag onze e-nieuwsbrief?

mail naar: [email protected]

�"


Een greep uit het cursusaanbod van Amarant dit najaar

Kostuumgeschiedenis, van 1 400 tot 1 900

Wat droeg de adel? Welke stoffen gebruikte men? Waarom verborg men bepaalde lichaamsdelen of accentueerde men ze uist? . . .

j in Brugge, Brussel en Sint-Niklaas

De sublieme renaissance: Raffaello Sanzio

Leven en werk van één van de grootmeesters van de renaissance, Rafael, naar aanleiding van een retrospectieve in de National Gallery

in Antwerpen, Gent, Kortrijk en Brussel

Waar goden en koningen elkaar ontmoeten: een cultuurhistorisc�e en religieuze initiatie tot Indië

in Antwerpen en Gent

1958

Over hoe kunst de kunst overleefde: DADA & de Nieuwe Zakelijkheid

Van sl11l2o04 tot 6l2l2oos

Nog tot 3111212004 (t. 02 741 73 oo

(t. oso 44 87 11 of www.brugge.be)

ofwww.kmkg-mrah.be) Museum van de Stad Brussel

Brussel tussen hemel en aarde Nog tot 31l12l2004 (t. 02 279 43 50)

. � E

In deze reeks analyseren we de geschiedenis, de religie en de kunst van dit mysterieuze subconti nent, van de eerste beschavingen in de lndusvallei tot de Britse heerschappij

Art Nouveou & Design, 1830-

(t. 03 211 03 30 of www.vanmieghemmuseum.com)

van 11 november t.e.m. 9 jan uari 2005

Nog tot 2911012004 (t. 02 741 72 14 Memlingmuseum

Van 24l9l2004 tot 3111212004

25 jaarStondoord fotografie

I M IGONGO uit Rwanda van mest tot design

De meesters van de smidse.

ofwww. brugge. be)

(t. 03 202 48 90 of


van 17 september t.e.m. 24 oktober 2004

KMKG Museum voor Blinden

Nog tot 15l1ol2004 (t. oso 44 87 72

De man versier(d)/(t). Diamantjuwelen voorde man

Nog tot 19/tol2o04 (t. 02 343 48 51

Museum 0.-L.-V. ter Potterie

ofwww.zilverm useum.be)

Kris Dewitte - foto's

Ossip Zodkine ofwww.museumvanbuuren.com)

Nog tot 2811112004 (t. 03 360 52 so

tentoonstellingen

Twee verschillende reacties in de beeldende kunst op de gruwelen van de Eerste Wereldoorlog

in Leuven, Brussel, Antwerpen en Gent

Info 09/269.1 7.45 www. a marant.be

.. . 0 0 ..

0 .. .

:: >

.

0

37

Museum van Elsene

200 affiches van de Belle Epoque van 15/to/2oo4 tot ts/ot/2oos

(t. 02 515 64 22

ofwww.musee·ixelles.be)

Museum voor het Kostuum en de Kant

Brusselse kant Nog tot t/3/2005 (t. 02 213 44 sol

GENT SMAK

Mark Outjers Nog tot 24{to/2004

Muziekinstrumentenmuseum

Free Space: FannyZaman Van 15/t2/2oo4 tot t6/t/2oos

Van tS/to/2004 tot t7/4/2005 (t. 02 545 01 30 of www.mim.fgov.be)

(t. 02 507 B2 oo ofwww.bozar.be) Museum voor Bozar

Karel Appel. Onderweg Van t3/to/2004 tot t6/t/2oos

Van 14/to/2004 tot 15/5/2oos

(t. 02 507 B2 oo ofwww.bozar.be)

(t. 02 627 42 3B of www.natuurwetenschappen.be)

Bozar

Moeders, godinnen en sultans

Kris Dewitte - foto's

Alison

Wandelen door een Nog tot B/t/2005 (t. 011 26 17 B7

Nog tot 3t/t2{2005

De ontembare passie voor het circusleven

DEINZE Museum van Deinze en de Leiestreek

De Feestpoort. Legendes

(t.o9 267 99 99 of

Malfait

design.museum.gent.be)

Van 25/9/2004 tot 2B/tt/2o04

eindejaarsfeesten

(t. 09 381 96 70 of www.museumdeinze.be)

(t. 02 534 15 18 of www. kmkg·mrah. be) KMKG

Aan tafel bij de prins.

jo Crepain Van 9/to/2004 tot 2B/tt/2004

D E N D E RMONDE

Uit de museumreserve:

Doorniks porselein

emailplaten

� .

john Meeroehen

Vitra - Verner Panton -

(t. 09 221 1703 ofwww.smak. be)

Phontasy Landscape, Visiona 2

Tatu - Tattoo Nog tot 27/2/2005 (t. 02 741 72 11

Van 2/to/2o04 tot 14/tt/2004 (t. 052 21 30 t8)

SMAK

Rendez Vous. Poseale

" .. -

0 0

• ..

0 � .

=

>

.

0

38

KMKG

Vierde Triënnale voor

(t. 09 221 17 03 ofwww.smak.be)

Vormgeving

DROGENBOS Museum Felix De Boeck

Nog tot 7/tt/2004 (t. 02 725 B4 oo of www.vitra.com)

Marthine Tayou Van 2/to/2004 tot t6/t/2oos

Design Museum

Maarten Van Severen Van tB/t2/2004 tot 2/2005 (t.o9

PMMK

Retrospectieve Floris Van tB/t2/2004 tot to/4/2oo5 (t. 059 so Bt tB of www. pmmk. be)

SCH I L D E

Beelden in Schildehof Nog tot 3t/to{2004 (t. 03 3BO t6 37)

Cultuurcentrum

Van 2/to/2004 tot 9/1/2005

"

·-

KNOKKE-H E I ST

Nog tot 31/to/2004

jeugd in beweging

(t. 059 so Bt tB ofwww.pmmk. be)

Museum AibertVan Dyck

(t. 052 21 30 tB)

KMKG

Clark Clarysse - Actueel Nog tot 2B/11/2004

www. inflandersfields.be)

(t.o9 267 99 99 of

SMAK

Elias

oorlogsgetuige

(t. 02 741 73 00

ofwww. kmkg-mrah. be)

� " �

In Flanders Fields Museum

Van 23/to/2004 tot to/ 4/2005


Retrospectieve Etienne

jespers

Van 2o/to/2004 tot 20/2/2005

Museum voorVolkskunde E

Nog tot 24/to/2004 (t. 057 21 B3 oo ofwww.ieper.be)

(t. 057 23 92 20 of

Van 9/to/2004 tot 2B/u/2004

OOSTE NDE

Ceriez

Laboratry

Stedelijk Museum

Het Orléansservies van

Stedelijk Museum

Electrolux Design

ofwww.kmkg-mrah. be) . �

I EPER

RudolfLange, Design Museum

(t. 015 34 20 oo of www.tech nopolis.be)

PMMK

Hommage aan Théodore

Retrospectieve Hubert

en gebruiken omtrentonze Van 29/to/2004 tot 31/t/2005

www.huisvanalijn.be) Design Museum

Van 19/11/2004 tot 30/1/2oos

Hallepoort

Nog tot 14/11/2004

Illusies Nog tot to/to/2004

ofwww.hesselt.be)

(t. 09 269 23 so of

Paleis der Academii!n

(t. 02 770 86 70 ofwww.dbk.be)

Literair Museum

prentenboek

(t. 02 741 72 11

Kantbiënnale

HASSELT

(t. 09 243 97 30 of

Het Huls van Alijn

MECHELEN Technopolis

www.gent.be/spa)

Van 6/to/2004 tot t6/t/2oos

Elfde Internationale

Van 23/to/2004 tot 13/3/2005

www.caermersklooster.be)

Nog tot 11/11/2004

www.kortrijk. be)

Het Hart

www. museumdrguislain.be)

Kunsthal Sint-Pletersabdij

West-Vlaanderen Nog tot 3t/to/2004 (t. os6 24 oB 70 of

(t. 09 216 35 95 of

(t. 02 507 82 oo ofwww.bozar.be)

of www.kmkg-mrah.be)

Sint-Amandsberg Nogtot2o/2/2oos

(t. 09 269 29 to of

KMKG

Verfijnde kunstnijverheid

Vormgeving Provincie

Nog tot 24/to/2004

Natuurwetenschappen

Kriebelbeestjes

Vierjaarlijkse Prijs voor

en de zeppelin van

Museum Dr. Guislain Caermersklooster

Broeim useum

Luchtschepen

(t. 09 221 17 03 of www.smak.be)

jazz in little Belgium Bozar

MIAT

SINT- N I K LAAS Museum Zwijgershoek

gHoed geMutst van s/tt/2oo4 tot 6/2/2005

KORTRI I K Nationaal Vlas-, Kant- en Linnenmuseum

Patchwork en Quilten

(t. 03 777 29 42 of www.sint-niklaas.be)

WALRAVERSIIDE

Van 3/12/2004 tot 27/2/2005

Vierkant+ driehoek +

267 99 99 of

Nog tot 24/to/2004

(t. 02 741 73 00

cirkel


(t. os6 21 ot 3B of

Walraversijde en het

www.kortrijk.be)

nieuwe Troje

ofwww.kmkg-mrah.be)

Nog tot 3t/to{2004

Provinciaal Museum

(t. 02 377 57 22 of

Nog tot 11/11/2oo4

www. museumfelixdeboeck.be)

(t. 059 70 22 Bs of www.domeinraversijde.be)

Ga elke week vreemd .

'Cultuur Bij de Buren'

�W)�� Het nieuwe programma kan u bekomen bij VTB-VAB vzw Osystraat 35 te 2060 Antwerpen I Tel. 03/224. 1 0.52

e-post [email protected]

www. vt b

I

Fax 03/224. 1 0.56

. be

39

� .

De Kon i n kl ij ke M usea voor Schone Kunsten van Be lgi ë

Musées

:;ea..,...� Schone'I I leeaux-

Kunsten

van

Belclë

Twe e e euwen geschie denis Een boek i n twee delen , hardcover, 800 pagi na•s, 650 i l l ustraties: 50,00 € Te koop i n de boe k h a n d e l of te beste l l e n v i a Dex i a B a n k per fax: 02/2 2 2 . 5 7 . 52 per m a i l : c u l t u re l i n e@dex i a . be of v i a www. dex i a . be/c u l t u u r I n l i c ht i n ge n : 02/22 2 . 4 1 . 1 2

De Franse opvatting over het museum, van de

__________... ----·-"'--..--... - �-·---�-·-·---

-------

monarchistische idee tot de revolutionaire realisatie .. ._ _ _ ,. _ _ ._ - -·-- ·--......

_,.__ ,.. __ _ -_ ·- --··----· _ ..... ,"'·-------�---·--

________ .. ··-----·- ...

- - · ·... -- .. -

...

.....__ .. _..... __ ______ ... __ _____ .,._____ -·--·---

--------

_..., _ _ _ _ __ _ " .._ ..,." 1_ _ ._ -----.. �w�-_ _ _ _ _ _ ... ....... - - · - · ·

_aQo_____.... ______ __ ... _ ..__ " ___ . ---·---�··-----------·--· _,. _____.. --- -- ...- .....

__..______ ___ ._ ___ _ --- ·--�----·· - · ___ _ ___ ,_ _ _ _ ___ ... ___ _ -----· ... .

----·Oo ___ _ ___......... _ -- - - -- ----_ _ _ _ _ ,... ___ --------

_ _ _ _ _ .. ------·---·-·---...-�..

_ "___.. ___ _

--..-·---·

------.. ________ " __... ____ .. -·---·--- · .... --··---·-· .... _.. .. _ _ _ _ ..,. _ ____.,._____ - - -- - - · - -

�<----..._ ...__ __ .. ____ .. __ ....--·---- -----------·-- - -

-------____ .,..,._ ... _

---·---·---..--

-·--'"'--_,...,_____ ...

- ""' - "" ""' -.... - -

-------�...________ · - - -- - - -·--------·- �---- - - � · -·.. _ _ _ _ _ .... .,_ ---..-..-·--

___ .,. ,. ___ - -· -.. ---· .. ... ..

_ _ _ .... .,.. _ . ... ,_ :-...___"_ _ · - - - --- --·------___ __ __.. ___ ,.. , _______ , .. ________ --·------ .. --

- · -· -

--·----· __..___ 01<·--

----· _ .., __ .., __ ..._. _______ ... ... ________..._ _

- - · - - .... .. _ .._ _ _ _ _ _ ........·--·--· - - · · - · --' · - · - - -- -- - -- - - ·-------- ----·-_ ,. _ _ _ _ _ __ ...__ __,.____ __ _ "._"__ ... -·-----· - - ---- -----·---------..--

- · - - ---· --···•-ooo•
... ..._.....__ .,...__ ... - - - - - · --- -----___..._..__ _ _ _ _ _ _ _ ... __ __.,........ ___ _ . _ _ Jij_ ... _ _ _ _..

-·--·---�-----· -··------· _ .. _______.. �.. -- ·-· *" .. _,_,._ .. __ __ ____ .. ._ _ _ _ , __ . �-- .. " - ......._ .. -....... . ........___

- ·-·· .. - - .. --·· -- .. -------- - · -..---..·-·_ _ _ _ _ ... _ _ _ -----··-------·-

--------____ ,_ .. __ _____.._...__

- ·--·-

... -..---·------· ....---- ... -- .. - - - �� - ... · · · · •.. ..- c._ _ .._ _ -·--·--·

Arts

de Belelque

---- -..--·--·------·-.. · -llfol>·-- - - - - - .... - ----.. ---·-

------·· _ _ ." __ _ _ o.o .

._.,. _ ,. ..._ __ � -.. --· "" " -··-·-- ..--·...________ .. --·-- ..·---

--·---�..._ ......_....__ .. _ ··--�--- _____ .. _ _ - � -
B a n k

lllr.jii z UJ z

Recommend Documents