PERSDOSSIER KONINKLIJK MUSEUM VOOR MIDDEN-AFRIKA

PERSDOSSIER KONINKLIJK MUSEUM VOOR MIDDEN-AFRIKA

Vanaf dinsdag 18 december 2012 loopt er in het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika een nieuwe tentoonstelling met verschillende soorten levende spinnen en schorpioenen. Deze van oorsprong Poolse tentoonstelling toerde eerder door Duitsland, Polen en Nederland en heeft nu de exclusieve primeur in België. De tentoonstelling toont spinnen en schorpioenen in 40 terraria. Meer dan de helft van de soorten zijn afkomstig uit Afrika. Spinnen zijn wereldwijd verspreid. Ze bevolken al 400 miljoen jaar onze aarde en hebben de dinosauriërs zien komen en gaan. Er zijn meer dan 42 000 soorten spinnen (Araneae), bekend, waaronder ongeveer 6500 in Afrika en 700 in België. De grootste soorten komen vooral in tropische streken voor. De tentoonstelling toont kleurige spinnen zoals de krulhaar- en de roodknievogelspin, de rode baviaanspin, de gevaarlijke zwarte weduwe en de goliathvogelspin, een van de grootste spinnen ter wereld. Maar er zijn ook andere uitzonderlijke spinachtigen te zien. Als men over spinnen spreekt, heeft men het immers meestal over de webspinnen (Araneae). Maar samen met de spinnen horen ook kameelspinnen, kapucijnspinnen en zweepspinnen tot de klasse van spinachtigen, de Arachnida, net als mijten, hooiwagens, palpenlopers, schorpioenen, bastaardschorpioenen en zweepstaartschorpioenen. In de tentoonstelling krijgen ook de schorpioenen aandacht. Het overgrote deel van de bijna 2000 gekende soorten vind je in de tropen en subtropen. Op enkele uitzonderingen na zijn ze enkel actief tijdens de nacht. Toch kan je de schorpioenen op de tentoonstelling duidelijk zien want enkele terraria zijn verlicht met UV lampen: een merkwaardig verschijnsel is immers dat het skelet oplicht wanneer er ultraviolet licht op schijnt. In de tentoonstelling wordt algemene informatie gegeven over de morfologie en levenswijze van de spinnen en bij elk terrarium wordt beknopte specifieke informatie gegeven over de betreffende soort. Via gefilmde interviews maakt men kennis met de afdeling invertebraten niet-insecten van het onderzoekscentrum van het KMMA. Deze afdeling beschikt over een verzameling van 300 000 soorten spinnen en doet onderzoek naar de biodiversiteit en het nut van spinnen in de beoordeling van de kwaliteit van een woud.

Wist je dat spinrag in verhouding steviger is dan kevlar dat in kogelvrije vesten wordt verwerkt?

PERSDOSSIER – Koninklijk Museum voor Midden-Afrika Spannende spinnen! (18.12.2012 – 31.03.2013)

2

EEN VOORSMAAKJE VAN DE TENTOONSTELLING Theraphosa blondi (Goliath vogelspin) Verspreiding: Venezuela, Brazilië, Guyana Copyright : ©Wadycki Pacyna

Met een volwassen lichaamslengte van 12 cm en een gewicht van ruim 160 gr is Theraphosa blondi de grootste spin ter wereld. Het imposante dier stelt echter hoge eisen zodat alleen zeer ervaren terrariumhouders haar met succes kunnen houden.

Pelinobius muticus (Roestrode konings-bananenspin) Verspreiding: Kenia, Tanzania Copyright : ©Wadycki Pacyna

De roestrode konings-bananenspin, vroeger bekend als Citharischius crawshayi, is de grootste Afrikaanse vogelspin. Ze leeft in de savannegebieden van Oost-Afrika. Daar graven ze gangen die uitkomen op woonkamers die tot twee meter diep kunnen liggen. De eicocons worden aan het plafond van de woonkamer opgehangen.

Psalmopoeus cambridgei (chevronspin) Verspreiding: Trinidad Copyright : ©Wadycki Pacyna

De vogelspinnen van het geslacht Psalmopoeus zijn typische boombewoners uit Midden- en Zuid-Amerika. Als ze rusten, zitten de dieren lang uitgestrekt in boomspleten of vergelijkbare schuilplaatsen. Vaak maken ze ook een ruim spinsel rond de holte waarin ze wonen.

Pandinus imperator (Keizerschorpioen) Verspreiding: Midden- en West-Afrika Copyright : ©Wadycki Pacyna

De Keizerschorpioen, Pandinus imperator, is met een volwassen lichaamslengte van 20 cm een van de grootste schorpioenen ter wereld. Het gif is voor gezonde mensen ongevaarlijk maar het kan wel veel pijn veroorzaken. Om prooien te vangen gebruikt het dier vooral zijn sterke scharen.


3

SPINNEN DE TAXONOMIE VAN SPINNEN Spinnen behoren tot de Arthropoda, de geleedpotigen, en wel tot de categorie Chelicerata, de gifkaakdragers. De kenmerkende gifkaken (cheliceren) zijn aangepaste monddelen, die eindigen in een beweeglijke gifklauw. Daarmee kan de spin gif in prooidieren spuiten. Bijna alle spinnen gebruiken gif om hun prooi te vangen. De naam ‘gifspinnen’ is vooral in gebruik voor spinnen met gif dat ook voor mensen gevaarlijk is. Van de circa 6500 Afrikaanse spinnensoorten, zijn er maar een paar ‘gifspinnen’. Hun beet is bovendien voor gezonde mensen niet gevaarlijk. Hetzelfde geldt voor de zowat 700 soorten die in ons land leven. Het lichaam van een spin bestaat uit twee delen. Het kop-borstdeel heet prosoma, het achterlijf opisthosoma. Spinnen hebben acht poten. Op de kop van een spin zitten tastorganen, de palpen. Ze doen denken aan een paar extra poten. Op het achterlijf heeft een spin drie paar spintepels, waar het spinsel naar buiten komt. Spinrag wordt onder andere gebruikt voor de bouw van het web. Een spin is meestal voorzien van acht ogen. Ze zijn te onderscheiden in ogen die beelden herkennen en ogen die beweging waarnemen.

CARNIVOREN Slechts de helft van de spinnensoorten bouwen een web: sommige soorten maken een spinsel van spinrag waarin de prooi verstrikt raakt (cribellate spinnen), andere soorten gebruiken lijmdraden (ecribellate spinnen). Cribellate spinnen maken vangdraden door op hun spindraden een zeer fijn en dun spinrag aan te brengen. Dat gebeurt met het calamistrum, een soort kam die op de achterste poten zit. Prooidieren raken verstrikt in deze vangdraad. Ecribellate spinnen bevestigen kleine, kleverige druppeltjes op hun spindraad, zodat de prooi in het web blijft plakken. Omdat de lijmdraad op den duur uitdroogt, moet het web van tijd tot tijd worden vervangen. Andere soorten liggen op de loer of gaan actief op jacht om hun prooi te vangen. Spinnen lossen hun prooidieren op met behulp van verteringssappen, die ze in het slachtoffer injecteren of er overheen braken. Zo ontstaat er een voedingsbrij die ze opzuigen.

Wist je dat spinnen bijna nooit gevaarlijk zijn voor mensen?


4

LEVENSWIJZE Spinnen hebben een uitwendig skelet (exoskelet). Hun lichaam krijgt dus geen stevigheid door botten, maar door een stevig omhulsel. Het achterlijf blijft wel soepel, zodat het kan uitzetten als de spin zich voedt. De rest van het lichaam is echter een hard pantser, zodat de spin alleen kan groeien door te vervellen. De voortplanting is voor mannetjesspinnen vaak een riskante onderneming. Als het wijfje een bepaald mannetje geen geschikte partner vindt of geen zin heeft om te paren, dan is de kans groot dat het veel kleinere mannetje als prooi aan zijn einde komt. Bij sommige spinnen is het de regel dat het mannetje na de paring wordt opgegeten. Bij geslachtsrijpe mannetjes zit op het eind van de palpen een paringsorgaan, de bulbus. Het mannetje vult de bulbus met eigen sperma. Het sperma wordt eerst op een speciaal daarvoor gebouwd web afgescheiden en daarna in de bulbus opgezogen. Met behulp van de bulbus kan het sperma bij de paring precies in de vrouwelijke geslachtsopening worden ingebracht. Spinnen leggen eieren. Ter bescherming worden de eitjes omhuld met spinzijde, zodat een min of meer vaste cocon ontstaat. Bij sommige soorten bewaakt het wijfje de cocon, of ze draagt hem met zich mee tot de eitjes uitkomen.

Wist je dat minder dan de helft van spinnensoorten een web bouwt?


5

SCHORPIOENEN Net als spinnen zijn schorpioenen spinachtigen en behoren dus tot de geleedpotigen, categorie Chelicerata of grijpkaakdragers met acht looppoten. Schorpioenen zijn te herkennen aan het volledig gesegmenteerde, afgeplatte lichaam met aan de voorkant een paar palpen, korte pootjes die omgevormd zijn tot scharen. Het achterlijf heeft een lang en beweeglijk staartvormig deel dat eindigt in een stekel. Deze zit vast op het laatste, bolvormige segment, dat het gif bevat waarmee schorpioenen hun prooi doden. Alle schorpioenen zijn vleeseters en leven bijna uitsluitend van kleine dieren zoals insecten en miljoenpoten. Het uitwendige skelet van de schorpioen is hard en uitstekend geschikt om het verlies aan vocht tegen te gaan. Schorpioenen moeten dus vervellen om te kunnen groeien. Van enkele schorpioenen is het gif erg schadelijk voor de mens, soms zelfs dodelijk.

Wist je dat kannibalisme ook in de wereld van spinnen bestaat?


6

DE ARACHNOLOGIE, OF HET WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK OVER SPINNEN TAXONOMIE VAN DE AFRIKAANSE SPINNEN Het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika heeft een lange traditie van onderzoek op de Afrikaanse spinnen. Al sinds de jaren 1940 hebben de wetenschappers van het museum zich gespecialiseerd in de taxonomie van deze spinachtigen. In deze tak van de wetenschap beschrijft en klasseert men de soorten. De wetenschappers van het museum hebben op die manier meer dan 500 nieuwe soorten Afrikaanse spinnen beschreven. Verschillende buitenlandse wetenschappers hebben ook bijgedragen tot deze biodiversiteitsstudie en hebben zich hiervoor gebaseerd op de unieke museumcollectie van 300 000 Afrikaanse spinnen. Ondanks al dit onderzoekswerk blijven talrijke soorten spinnen nog onbekend voor de wetenschap. Men schat inderdaad dat in sommige Afrikaanse wouden slechts de helft van de spinnensoorten bekend is.

SPINNEN OM DE KWALITEIT VAN EEN WOUD TE EVALUEREN De beschrijving van deze biodiversiteit is slechts een eerste stap in de studie van de spinnen. Dit fundamenteel onderzoek dient immers als basis voor meer toegepast onderzoek. Rudy Jocqué, bijvoorbeeld, commissaris van de tentoonstelling en arachnoloog van het museum, heeft een jarenlange ervaring in het gebruik van spinnen om de kwaliteit van een tropisch woud te evalueren. In tegenstelling tot insecten, hangen spinnen immers niet zozeer af van de beschikbaarheid van voedsel maar eerder van de fysische structuren die aanwezig zijn in het woud en van de omstandigheden waarin zij hun prooi moeten vangen. De spinnenpopulaties blijven daarenboven heel het jaar door min of meer constant, terwijl insectenpopulaties sterk fluctueren in functie van de seizoenen. Wanneer men bijgevolg bepaalde spinnenpopulaties bestudeert – de aanwezige soorten, hun densiteit, de grootte van de individuen, enz. – kan men de kwaliteit van een tropisch woud evalueren. De wetenschappers van het museum hebben recent het nut aangetoond van de spinnen in de follow-up van een woud in Guinee. De Mont Nimba bevindt zich tussen de grenzen van Ivoorkust, Guinee en Liberia, is rijk aan ijzererts en is het hoogste punt van West-Afrika (1752 m). De Mont Nimba is een zone met een grote ecologische rijkdom. Het volledige natuurreservaat van de Mont Nimba is al sinds 1981 geklasseerd als biosfeer en site van het UNESCO-werelderfgoed. De Société des Mines de Fer de Guinée (SMFG), de mijnbouwvereniging voor ijzermijnen in Guinee, bestudeert echter de mogelijkheid om opnieuw ijzererts te ontginnen op de Mont Nimba. De ontwikkeling van dit project vereist een voorafgaande studie over de gevolgen op het sociale vlak en op het milieu. Het is voor deze studie dat men Didier Van den Spiegel uit het museum heeft gecontacteerd. Men heeft bijgevolg verschillende wetenschappelijke zendingen ondernomen om een inventaris op te maken van de biodiversiteit van de Mont Nimba en om een impactstudie uit te voeren. Deze wetenschappelijke missies in de mijnconcessie volstonden om talrijke soorten invertebraten aan het licht te brengen die nieuw waren voor de wetenschap. De wetenschappers hebben zo een nieuwe soort Ctenus ontdekt. Het is een spin met indrukwekkende afmetingen en endemisch voor de Mont Nimba. Deze nieuwe soort zal genoemd worden naar de berg en wordt een referentiesoort die de wetenschappers zal in staat stellen de impact te volgen van de mijnexploitatie op de populaties invertebraten.

Wist je dat de meeste spinnen niet langer leven dan een of twee jaar?


7

NASLAGWERKEN De wetenschappers van het museum hebben enkele naslagwerken op het vlak van de arachnologie gepubliceerd. Zo heeft Rudy Jocqué een grote bijdrage geleverd voor de publicatie van ‘Spider families of the world’ (Spinnenfamiles in de wereld) en ‘African Spiders. An Identification Manual’ (Afrikaanse spinnen. Een identificatiehandboek).

Capaciteitsversterking Ten slotte vormt de capaciteitsversterking van de Afrikaanse onderzoekers ook een belangrijk luik binnen het werk van de wetenschappers in het museum. Ze voeren vaak veldwerk uit in Afrika in samenwerking met de lokale instellingen en jaarlijks komen talrijke Afrikaanse studenten en stagiairs naar het museum om hun kennis en methodologieën op punt te stellen.

Wist je dat de biologen van het museum meer dan 500 Afrikaanse spinnensoorten beschreven hebben?


8

SPIDERDAY THEMATISCHE DAG OP ZONDAG 17 FEBRUARI 2013 De laatste dag van de Krokusvakantie kan je op Spiderday de tentoonstelling Spannende spinnen! bezoeken en deelnemen aan verschillende activiteiten rond het thema spinnen. Bewonder van dichtbij de levende spinnen en – wie weet – zie je hoe een spin haar prooi vangt. Op het programma staan onder meer verschillende boeiende thematische rondleidingen, bijvoorbeeld over de biodiversiteit of de spin in de etnografie. Ontdek wat het eizakweefsel van een spin te maken heeft met muziek. Rudy Jocqué, wetenschappelijk medewerker van het museum, vertelt honderduit over zijn boeiend onderzoek, verzamel- en analysemethodes, het ontdekken van nieuwe spinnensoorten, de spin als indicator voor biodiversiteit… Kinderen van 8 tot 12 jaar gaan als echte wetenschappers aan de slag met microscopen en vergrootglaasjes en bestuderen de morfologie van de spin. Maar ze gebruiken ook hun fantasie om met plantaardig en recuperatiemateriaal een spectaculaire ‘spinnencreatie’ te maken.

Luister mee naar één van onze muzikale vertellingen: Verhalenspinsels waarbij een verteller je inwijdt in de bizarre en betoverende wereld van de Afrikaanse verhalenspinsels. 50 minuten – in het Nederlands – vanaf 8 jaar Bizélé over de vriendschap tussen een bij en een meisje, vol humor en dansende poëzie. Met Apollinaire Djoumou, Jordan Pembele en Vanessa Torrekens. 50 minuten – in het Frans – vanaf 5 jaar

Praktische info van 10u tot 18u toegangskaartje museum + 2 € per rondleiding of voorstelling tal van gratis activiteiten info en reservatie: [email protected] of 02 769 52 46

Wist je dat bijna alle spinnen 8 ogen hebben?


9

COLOFON CONCEPT & TERRARIA ARANEUS

GRAFISCHE VORMGEVING Stefan De Pauw

KMMA Algemeen directeur: Guido Gryseels Wetenschappelijke coördinatie: Rudy Jocqué Wetenschappelijke medewerking: Wouter Fannes, Arnaud Henrard, Didier Van den Spiegel Museologie: Koeki Claessens, Sandra Eelen, Ludo Engels, Friederike Kratky Publicatiedienst: Benoît Albinovanus, Ann Debbaut, Dirk De Croes, Emily Divinagracia, Michèle Quadt Communicatiedienst: Bieke Janssens, Marie-Pascale Le Grelle, Kristien Opstaele, Jonas Van de Voorde Dienst Boekhouding Technische dienst: Stefaan Marlaire, Patrick Putman, Guy Sorgeloos, Fred Vandeput, Dirk Verbist, Jacques Wauters Onderhouds- en Bewakingsdiensten & Dispatching

CONTACT PERS 02 769 52 98 [email protected] Persdossier & beeldmateriaal Op aanvraag: [email protected] Preview voor de pers Een preview voor de pers is mogelijk tijdens het installeren van de terraria. De installatie gebeurt in aanwezigheid van de wetenschappelijke commissaris Rudy Jocqué. Enkel op afspraak: 02 769 52 98


10

PRAKTISCHE INFORMATIE DATA Van 18 december 2012 tot 31 maart 2013 PLAATS Koninklijk Museum voor Midden-Afrika Leuvensesteenweg 13 3080 Tervuren OPENINGSUREN Dinsdag tot vrijdag van 10u tot 17u Zaterdag en zondag van 10u tot 18u GESLOTEN Op maandag, 1 mei, 25 december, 1 januari. Om 15u op 24 en 31 december. TARIEVEN Bezoek aan de tentoonstelling inbegrepen in een toegangskaartje voor het museum. 4€ / volwassenen 3€ / senioren 1,5€ / € studenten 3€ / groepen vanaf 15 personen gratis / kinderen (- 12 jaar, in gezinsverband) BEREIKBAARHEID • Trein-tram-metro: vanuit het station Brussel-Centraal metro 1 richting Stokkel tot halte Montgomery, tram 44 tot terminus Tervuren. Het museum bevindt zich op 300m. • Bus: vanuit Leuven lijn 315 of 317 of snelbus (Leuven-station – Brussel-Noord) met halte aan het museum. • Auto via E40 afrit Sterrebeek of Bertem; via Ring afrit Tervuren; vanuit de luchthaven van Zaventem: 15 minuten. Ruime parkeergelenheid. • Fiets: Stel uw fietsroute samen via Fietsnet: www.fietsnet.be


11

PERSDOSSIER KONINKLIJK MUSEUM VOOR MIDDEN-AFRIKA

Recommend Documents