Persdossier. Koninklijk Museum voor Midden-Afrika. LAATSTE EXPO VOOR DE RENOVATIE

Persdossier Koninklijk Museum voor Midden-Afrika

L A ATSTE EXPO VOOR DE RENOVATIE

www.africamuseum.be

AFR2023977_Poster_aangepastNL-FR.indd 1

8/25/2011 11:06:11 AM

Waarom een afscheidstentoonstelling? w

Op 9 juli 2012 zal het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika geruime tijd zijn deuren sluiten voor een grondige renovatie (tot mei 2015). Niet alleen het monumentale museumgebouw is dringend aan restauratie toe, ook de referentietentoonstelling krijgt een nieuwe inhoud. Sinds de opening in 1910 zijn er al wel afzonderlijke zalen nu en dan veranderd en vernieuwd, maar het zal de eerste maal zijn dat het parcours in zijn geheel zal worden aangepast. Met enkele uitzonderingen natuurlijk, zoals de krokodillenzaal, die in zijn oorspronkelijke staat zal worden hersteld. Voor dit bijzondere stuk geschiedenis grotendeels verdwijnt, nodigen we u uit om nog éénmaal de bekende en minder bekende aspecten van het museum te (her)ontdekken. Kom luisteren naar nooit eerder onthulde verhalen en bezoek de kelders die normaal niet voor het publiek toegankelijk zijn. Aan de kassa zijn een plattegrond, een audiogids en een doe-boekje voor kinderen verkrijgbaar die de vele verassingen binnen dit bijzondere parcours zullen onthullen.

H Het kmma en ontwikkelingssamenwerking Het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika is een wetenschappelijke instelling die ook veel aandacht besteedt aan sensibilisering en ontwikkelingsgerichte activiteiten. Het KMMA heeft samenwerkingsverbanden en programma’s in meer dan twintig Afrikaanse landen. Het draagt elk jaar ook bij aan de opleiding van meer dan 150 Afrikaanse wetenschappers via stages, opleidingsprogramma’s en gezamenlijk vakonderzoek. Een groot deel van deze activiteiten wordt ondersteund door de Belgische Ontwikkelingssamenwerking (DGD). Aan dit belangrijk maar minder gekend aspect van het werk van het KMMA wordt ook ruim aandacht besteed in de tentoonstelling.

D De tentoonstelling Vanaf 23 september 2011 kan je het museum bezoeken via een heel bijzondere afscheidstentoonstelling. Een audiogids loodst je door de permanente collectie en een deel van de beroemde kelders die nu voor het eerst (en het laatst …) opengesteld worden voor het publiek. Je leert er alle onwaarschijnlijke, bijzondere verhalen en vreemde anekdotes kennen die samen de geschiedenis van dit unieke museum vormen. Het parcours behandelt verschillende thema’s: - de geschiedenis van het museum - de renovatie - de groeiende rol van sensibiliseringsactiviteiten en samenwerking met Afrikaanse partners - vreemde anekdotes - het wetenschappelijk onderzoek en de collecties De meeste verhalen vertrekken vanuit een opmerkelijk gegeven, maar illustreren tegelijk ook de rijkdom van de collecties, het doel van het wetenschappelijk werk, enz. Elke stop wordt met een felgekleurde verhuiskist gemarkeerd. Het museum staat immers voor een enorme verhuisopdracht.

Een tipje van de sluier Het hele parcours vertelt 31 kleurrijke verhalen. Hierbij alvast een tipje van de sluier. Een buffel met mensenhaar In de grote zoölogiezaal staan veertien kijkkasten die tussen 1968 en 1972 onder leiding van de bioloog Max Poll werden gebouwd. Hoewel deze diorama’s de indruk scheppen het leefmilieu van de dieren natuurgetrouw weer te geven, wordt de werkelijkheid vaak gemanipuleerd. Zo zouden de dieren in het echt natuurlijk nooit zo dicht bij elkaar staan. Vooral het diorama met de buffel is bijzonder. Van dit dier is namelijk enkel de kop echt. De romp werd nagemaakt in plaaster en op een wel heel bijzondere manier bekleed. Het museum deed namelijk beroep op een kapper in Tervuren die het afgeknipte haar van al zijn zwartharige klanten verzamelde. Deze buffel dankt dus zijn vacht aan de inwoners van Tervuren! Menselijke resten Een van de grote legendes die over het museum de ronde doen, is dat het museum zou beschikken over opgezette Afrikanen. Waar of niet? Neen, we beschikken niet over opgezette Afrikanen, maar wel over twee mummies. Over deze twee mummies is niet veel geweten. Het zijn twee mannen van wie de lichamen na hun dood op natuurlijke wijze zijn gemummificeerd. Naar alle waarschijnlijkheid zijn ze in de jaren dertig in het museum beland. Onder het personeel deden de wildste verhalen de ronde. Volgens sommigen ging het om een koppeltje dat vanwege een verboden liefde de brousse was ingevlucht, waarna ze omkwamen van honger en dorst. De mummies werden zorgvuldig bewaard en enkel uitzonderlijk getoond. De aanstelling van een nieuwe directeur zorgde telkens voor een hernieuwde aandacht. In 1964 verhuisden de mummies naar het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen, dat ze prompt terugstuurde naar Tervuren omdat … alle informatie ontbrak! Op vraag van de huidige directeur, Guido Gryseels, werden de resten voor het eerst grondig geanalyseerd door middel van pollenonderzoek, radiokoolstofdatering, een fysiek antropologisch onderzoek, röntgenfoto’s en DNA-tests. Dit alles leverde echter geen duidelijke datering op, maar wel kwam men te weten dat ze vermoedelijk uit de Kivustreek kwamen en dat het waarschijnlijk herders waren die overleden zijn in een grot. Olifantenschedels Het museum bezit ongeveer honderdvijftig olifantenschedels. Deze zijn grotendeels jachttrofeeën die ons tijdens de koloniale periode geschonken werden. Ze zijn bijzonder interessant omdat we de ontwikkeling van jong naar oud goed kunnen volgen. Wetenschappers van verschillende universiteiten en wetenschappelijke instellingen komen de collectie dan ook regelmatig raadplegen. Erg interessant is bijvoorbeeld het onderzoek naar de verschillen tussen de schedel van de savanne- en de woudolifant om te achterhalen of ze tot éénzelfde of twee aparte soorten behoren. Voor dit soort studies zijn

historische collecties als deze van vitaal belang, omdat de tussenvormen in de natuur vaak zijn verdwenen. Een heel opmerkelijke exemplaar in de collectie is de schedel van de opgezette olifant in de permanente tentoonstelling. Voor de wereldtentoonstelling van ’58 werd een imposante mannetjesexemplaar neergeschoten. Helaas had deze kolos een afgebroken slagtand. Daarom werden er ter vervanging twee mooie slagtanden van een soortgenoot uitgezocht. Aan de oorspronkelijke schedel kan je goed zien dat de linkerslagtand was afgebroken. Door die verwonding kon het dier nog maar moeilijk eten. Het beperkte slijtpatroon van de linkermaaltanden toont aan dat hij vooral rechts beet. Dat hij al een poosje last had, zie je ook aan de nekwervels. Het luisterspel N’zembo Motokitoko van de groep Moto creëert in deze zaal een heel bijzondere sfeer. Het percussie-ensemble met Joy Voncken en Dirk Elst componeerde een spel van subtiele Afrikaanse percussie, met eigen opnames van het gebrom en geritsel van de olifant en met een gedicht over de olifant die nooit vergeet. Een Picasso in Tervuren? In de Kunstzaal van het museum hangt een prachtig Pende masker uit de provincie Bandundu. Het stelt een Mbangu voor, een behekst individu dat door plotse ziekte wordt geplaagd. Het gelaat is vervormd door een verlamming van de gezichtszenuw. De twee kleuren van het masker verwijzen naar de brandwonden van iemand die met zijn gezicht in het vuur is gevallen. Het witte ooglid draagt dan weer littekens van de pokken. De boodschap is dat je niet mag lachen om het ongeluk van een ander, omdat ziekte en pech ons allemaal kunnen overkomen. In het beroemde kubistische schilderij Les Demoiselles d’Avignon van Picasso zie je een prostituee met een soortgelijk verwrongen gezicht, waarmee de schilder naar de ziekte syfilis verwees. Ondanks de gelijkenissen zowel in vorm als in betekenis is er geen aanwijsbare band tussen beide werken. Laten we het een zeer groot toeval noemen…? Ontsnapte slang In de eerste helft van de 20ste eeuw groeiden de collecties van het museum razendsnel aan. Dit leidde tot acuut plaatsgebrek. Daarom werd in de jaren zeventig beslist om zelfs de verluchtingskokers noodgedwongen als opslagruimte in te richten. In één van de verluchtingskokers werden vijf verdiepingen aangebracht waar maar liefst 16 000 slangen op alcohol bewaard werden. Hoewel de wetenschappers van het museum in principe alleen dode dieren bestuderen, bracht een van hen toch ooit een levende koningspython mee, die hij in een terrarium bewaarde. Toen de verwarming op een dag stuk was, verhuisde hij het koudbloedige dier naar de warmere kelder, om het toch enigszins warm te houden. Helaas wist de python al snel te ontsnappen … Het duurde een paar dagen voor hij in de kelder werd teruggevonden op een jachttrofee boven de verwarming. Meer kleurrijke verhalen ontdek je alvast op onze website: http://uncensored.africamuseum.be

Facebook campagne Voor deze laatste tentoonstelling in het ‘oude’ museum, hebben we samen met het communicatiebureau Famous een vernieuwende campagne bedacht met een opmerkelijke Facebookactie. In het kader van de komende renovatie plaatsen we nu alvast een groot werfhek, de Wall, rond het museumgebouw. Hier laten we elke dag een kunstenaar van ZebrArt op los. De ZebrArt-artiesten maken op het werfhek een reusachtig schilderij en laten zich daarvoor inspireren op de Uncensored-expo maar ook door iedereen die een boodschap post op de fanpagina van het museum. Zo kan iedereen zijn bijdrage leveren aan een enorm fresco rond het museum! ZebrArt is een platform waar gevluchte kunstenaars die hier actief zijn hun werk kunnen voorstellen aan de culturele sector en aan het ruime publiek. Via uitgebreide profielen in de online databank kan men kennis maken met de kunstenaars en met hun werk (http://www.zebrart.be/).

Openingsnocturne van 22 september 2011 Deze laatste tentoonstelling voor de renovatie wordt geopend met een grote publieksnocturne in samenwerking met de Brusselse Museumraad. Vanaf 22 september organiseert de Brusselse Museumraad elke donderdagavond nocturnes in verschillende musea. Dit jaar opent de reeks feestelijk in het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika met een preview van de afscheidstentoonstelling. Muziek, Afrikaanse gastronomie en uiteraard een bezoek aan de beroemde kelders staan op het programma. Van 17u00 tot 22u00 // gratis toegang // historische tram: gratis van Montgomery tot Tervuren

Fototentoonstelling Jo Van de Vijver In de marge van de tentoonstelling Uncensored zullen in de Okapi-zaal en de cafetaria een reeks foto’s te zien zijn van onze fotograaf Jo Van de Vijver, die sinds begin 2010 voor het museum werkt. Hij slaagt erin de kelders op een verrassende manier weer te geven en geeft de opgezette dieren een erg bijzondere poëtische en expressieve uitdrukking. (zie bijlage)

aActiviteiten in het kader van bye-bye museum De tentoonstelling Uncensored is georganiseerd in het vooruitzicht van de tijdelijke sluiting van het museum. In dat kader worden er nog heel wat andere activiteiten georganiseerd onder de noemer Bye-Bye Museum!

Nocturne van de Brusselse musea Donderdag 24/11/2011 Ook in 2011 vrolijken de Nocturnes van de Brusselse musea uw lange herfstavonden op. Op het programma staan geleide bezoeken aan de topstukken van het museum en minirondleidingen Tour d’Amour / Coups de Coeur waarbij de gidsen je hun lievelingsvoorwerpen tonen. Daarnaast kan je deelnemen aan een djembé-initiatie met de navigatiekaart. Uiteraard kun je ook een bezoek brengen aan de expo Uncensored met audiogids. Donderdag 24/11/2011 // van 17u00 tot 22u00 // 3€ (€1,5 voor kinderen en jongeren -26)

Ontdek het museum van kelder tot zolder Themarondleiding architectuur Zondag 16/10/2011 of op aanvraag Volg als eerste het nieuwe museumparcours in het oude gebouw, dat je meeneemt van de kelders tot de zolders! Ontdek de perspectieven en de eigenheid van het oorspronkelijke ontwerp uit 1910 van architect Charles Girault en hoe de renovatiearchitect, Stéphane Beel, deze weer wil blootleggen. Hoe kreeg de site in Tervuren, ooit het domein van de hertogen van Brabant, haar huidige bestemming? Wat zijn de plannen voor de toekomst? Zondag 16/10/2011 // 15u00 / duur: 2u00 // €4 (+ toegangskaartje museum) Op aanvraag: duur: 2u00 // max. 15 deelnemers // €80 (+ toegangskaartje museum) op weekdagen // €90 (+ toegangskaartje museum) in het weekend.

Het Geheim Festival Brussel (ver)telt Woensdag 12/10/2011 Op 12 oktober gaat de derde editie van Brussel (ver)telt van start, het festival van de vertelkunst. Voor deze editie kan je bij ons de collecties ontdekken met een verteller (Isabelle Prévost en Tom Van Outryve) en een gids. Maak je klaar voor een parcours dat helemaal in het teken staat van geheimen, doorspekt is met bizarre en ongelooflijke verhalen, en verrassende anekdotes met onthullende informatie verweeft. Voor volwassenen en gezinnen met kinderen (vanaf 8 jaar) // 14u30//duur: 1u00 // €1,5 (gratis voor kinderen – 12)

Een Nacht in het museum met je klas Voor klassen van het 5de en 6de leerjaar De nacht valt en het museum slaapt… Enkel de nachtwakers zijn nog wakker en hun ogen zijn gericht op de schermen van de bewakingscamera’s. Maar wat zien ze daar? Scherm 1: een groepje kinderen loopt door de zalen en kelders van het museum. Ze richten hun zaklamp op de dieren, de maskers en de beelden, die tot leven lijken te komen zodra de nacht is gevallen. Scherm 2: Samen met een Congolese mama bereiden de kinderen een Afrikaans avondmaal met kip, bananen, maniok en zoete aardappels. Scherm 3: Maar, wat doen ze nu? Ze nemen hun rugzakken en slaapzakken en reizen naar het Congolese dorp Nianga. Daar slaan ze hun tenten op! Sssht… Meer verklappen we niet. Voor klassen van het 5de en 6de leerjaar // inschrijvingen tot 13/10/11 // op 14/10/11 worden 10 klassen uitgeloot // €20 per persoon (bezoek aan het museum, activiteiten in het

dorp, avondmaal en ontbijt inbegrepen) // De overnachting zal plaatsvinden tussen 01/11/11 en 30/4/12. Download het inschrijvingsformulier: (http://www.africamuseum.be/museum/visiting/activities/doc/nacht-museumnl.pdf) of vraag het bij de dienst Reservatie: [email protected] of tel. 02 769 52 46.

ZondagSpecial

Zondag 26 februari 2012 Nog maar enkele maanden te gaan en het museum sluit zijn deuren. Kom op de laatste zondag van de krokusvakantie nog eens genieten van het museum anno 2011 bij tal van activiteiten! Er zijn demonstraties gumbootdans - een lichaamspercussiedans ontstaan in de mijnen van Johannesburg - en sabar, een populaire muziek-en dansstijl uit Senegal, bekend onder andere door Youssou N’Dour. Maak kennis met Afrikaanse instrumenten in de familieworkshop Rhythm Session en ontdek hoe deze instrumenten de wereldmuziekpodia veroverden. In de rondleidingen Het museum van kelder tot zolder wordt de architectuur van het museum uit de doeken gedaan en volg je als eerste het toekomstige museumparcours. Apollinaire en Kristien nemen je mee voor een ontroerende en meeslepende verhalentocht met woord, zang en dans. Mama Leona kookt en knutselt à l’africaine en voor de allerkleinsten is er een verhalen- en speelstudio. Voor iedereen // van 10u00 tot 18u00

Carte blanche aan… Of het nu uit melancholie of vanuit een kritische blik is, het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika laat weinig mensen koud. Gedurende de laatste maanden voor de sluiting van het museum nemen enkele bekende mensen de micro in de hand en delen met het publiek hun pittige bedenkingen over het ‘Afrikamuseum’ of het ‘Museum van Tervuren’, zoals het museum vaak genoemd wordt. Terwijl ze rondwandelen in de tentoonstellingszalen fantaseren ze over de toekomst van het museum. Speakers’ corner in het museum! Voor volwassenen // op enkele zondagnamiddagen tussen 26/02/12 tot 08 /07/12 // namen bekend vanaf januari 2012 // vanaf 15u00

Open je ogen. Doe-boekje Wil je met het hele gezin een bezoek brengen aan Uncensored? Terwijl de groten naar de audiogids luisteren, kunnen kinderen een deel van de tentoonstelling ontdekken aan de hand van Open je Ogen, het doeboekje voor een interactief museumbezoek. Vanaf 8 jaar // €3 i.p.v. €5 (per betaalde audiogids krijg je voor het doeboekje een korting van €2)

Slotfeest op 8 juli 2012 Op 8 juli 2012 is het zover. Dan vieren we de laatste dag van het museum voor de grootschalige renovatie. Afscheid nemen doen we in stijl met een groot slotfeest. Het wordt een verwendag vol verrassingen, voor de poorten van het museum voor enkele jaren gesloten worden. Van 10u00 tot 18u00

PPraktische informatie Data Van 23 september 2011 tot 8 juli 2012

Plaats Koninklijk Museum voor Midden-Afrika Leuvensesteenweg 13 3080 Tervuren

Openingsuren Dinsdag tot vrijdag van 10u tot 17u Zaterdag en zondag van 10u tot 18u

Gesloten Op maandag, 1 mei, 25 december, 1 januari. Om 15u op 24 en 31 december.

Tentoonstelling €7 / volwassenen (inclusief audiogids) €6 / senioren (inclusief audiogids) €6 / groepen vanaf 15 personen (inclusief audiogids) €4,5 / studenten (inclusief audiogids) gratis / kinderen (- 12 jaar, in gezinsverband)

Bereikbaarheid Trein-tram-metro: vanuit het station Brussel-Centraal metro 1 richting Stokkel tot halte Montgomery, tram 44 tot terminus Tervuren. Het museum bevindt zich op 300m. Bus: vanuit Leuven lijn 315 of 317 of snelbus (Leuven-station – Brussel-Noord) met halte aan het museum. Afrika-buspas van De Lijn: De Afrika-buspas wordt aangeboden aan het tarief van €6 (toegangskaartje + busticket). De Afrika-buspas is geldig vanaf 23/09/11 tot en met 08/07/12 en kan aangekocht worden op de voertuigen van De Lijn Vlaams-Brabant en in de Lijnwinkels van Leuven en Brussel. Auto: via E40 afrit Sterrebeek of Bertem; via Ring afrit Tervuren; vanuit de luchthaven van Zaventem: 15 minuten Ruime parkeergelegenheid Fiets: Stel uw fietsroute samen via Fietsnet: http://www.fietsnet.be

Contact Directeur van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika Guido Gryseels Concept en realisatie Sandra Eelen Kristien Opstaele Grafisch vormgever Friederike Kratky

Eindredactie teksten Maarten Couttenier Wetenschappelijk comité Maarten Couttenier Florias Mees Danny Meirte Hein Vanhee Audiogidsen Antenna Audio Concept communicatiecampagne Famous De communicatiedienst van het KMMA Met dank aan: Wim Wendelen, Collectiebeleid, Audiovisuele dienst, Technische dienst, Publicatiedienst

Pers Contact 02 769 52 98 (Nederlands) 02 769 53 40 (Frans) [email protected] Persdossier & beeldmateriaal Op aanvraag: [email protected]

Het logotype

De basiselementen

Het logotype van de MIVB kan gebruikt worden in kleur of in zwart-wit. In elk geval moet rondom een beschermzone behouden MOUSTIQUE_logo2011_OK.pdf

worden om voor een betere leesbaarheid te zorgen.

MIVB_Logo_Quadri.eps MIVB_Logo_Pantone.eps

Zwart-wit versie

1/2y

MIVB_Logo_ZW.eps

1/2y

Vereenvoudigde zwart-wit versie MIVB_Logo_ZW_Eenv.eps

© November 2006 - MIVB / Maatschappij voor het Intercommunaal Vervoer te Brussel - Minale Design Strategy

1/2y 1/2y

y

1.2

1

02/02/11

11:47

Bijlage fototentoonstelling

Jo Van de Vijver

De renovatie van een museum is een onderneming die onvermijdelijk tegenstrijdige neigingen teweegbrengt. Renovatie betekent vernieuwing, verandering, aanpassing. Een museum daarentegen is gericht op het bewaren, het behouden en het behoeden van een stuk verleden. We doen dit om onszelf en de wereld waarin we vandaag leven beter te kennen en te begrijpen. Hoewel de aankomende renovatie van het KMMA er precies op gericht is die opdracht van bewaring en duiding in de toekomst nog beter uit te voeren, kent dit renovatieproces niettemin haar momenten van aarzeling, van koudwatervrees en de wil om toch vooral te behouden. Deze reeks foto’s van onze huisfotograaf Jo Van de Vijver is daar een concrete uiting van. De foto’s zijn genomen in de kelders van het centrale museumgebouw die nu stilaan worden leeggemaakt ter voorbereiding van de renovatiewerken. In de verbeelding van menig bezoeker werden deze kelders er lange tijd van verdacht tal van geheimen over de kolonisatie te verbergen. In werkelijkheid treffen we er een deel van de collecties aan, waaronder enkele duizenden opgezette dieren en dierlijke skeletten. Taxidermie of de kunst van het opzetten van dieren was tot voor kort een courante praktijk ten dienste van de Afrikaanse zoölogie en een middel om het publiek vertrouwd te maken met de Afrikaanse fauna. Met de huid en andere overblijfselen van een echt specimen maakte de taxidermist een natuurgetrouwe reconstructie. Hierbij waren specifieke keuzes mede bepalend voor het eindresultaat. Met het oog op een educatieve meerwaarde moest een specifieke eigenschap van het dier worden benadrukt: de agressiviteit van de luipaard, de speelsheid van de aap. In die zin zette de taxidermist een stap in de richting van de beeldende kunstenaar.

De expressiviteit van bepaalde opgezette dieren wordt door fotograaf Jo Van de Vijver bewust versterkt. Aan andere exemplaren wordt een bijzondere zeggingskracht verleend door middel van de invalshoek en het delicate spel met scherpte en schaduw waarin de fotograaf zich een meester toont. Dit komt vooral tot uiting in een eerste reeks van negen foto’s die als het ware dierlijke portretten tonen waarin men makkelijk quasi ‘menselijke’ uitdrukkingen leest. Streng, nieuwsgierig, verlegen of geïrriteerd kijken ze ons aan, waarbij de kennis dat ze binnenkort uit hun oude habitat zullen worden verdreven toch net iets meer confronterend wordt. Met de middelen die hem eigen zijn, maant de fotograaf ons aan tot bedachtzaamheid. Een tweede reeks foto’s toont de opgezette dieren eerder als studieobjecten, opgeslagen in compacte ruimtes. Door het clair-obscur blijft niettemin een zekere dramatiek aanwezig. Naast een stapel kartonnen dozen schreeuwt een kleine olifant om aandacht. Een kudde jachttrofeeën werd behendig samengedreven in één lokaal. Een jachtluipaard sluipt onopgemerkt voorbij, op zoek naar een prooi. Hier in deze kelders werden grote reeksen schedels van buffels en antilopen met elkaar vergeleken. Kennis stapelde zich op in houten bakken. De fotograaf registreert en becommentarieert, en voegt een bijkomende laag toe aan de rijke geschiedenis van het museum, om deze des te beter voor de toekomst te bewaren.

Foto’s: J.D.Burton | Jo Van de Vijver | R. Asselbergh | © kmma