Persdossier Koninklijk museum voor midden-afrika

Persdossier Koninklijk museum voor midden-afrika 10 06 2010

Persdossier Koninklijk Museum voor Midden-Afrika 10 06 2010 inhoud

2

Tentoonstellingen Congo 2010 Indépendance! Congolese verhalen over 50 jaar onafhankelijkheid Bonjour Congo in België Kinshasa- Brussel: van Matonge naar Matonge Congostroom. 4700 km bruisende natuur en cultuur Reizende collecties Praktische informatie

3

100 jaar museumgebouw

16

Contact

18

Bijlagen

Persdossier — Koninklijk Museum voor Midden-Afrika 10.06.2010

2

Tentoonstellingen 11 06 2010 — 09 01 2011

indépendance !

Congolese verhalen over 50 jaar onafhankelijkheid

‘Indépendance cha cha to zui e, l’indépendance nous l’avons acquise’ (Onafhankelijkheid cha cha to zui, we hebben ze verkregen), zingen Congolezen in 1960 in een liedje dat weldra uitgroeit tot een echte Afrikaanse onafhankelijkheidhymne. Om deze historische gebeurtenis luister bij te zetten, organiseert het museum een tentoonstelling die stoelt op een vernieuwende studie en onuitgegeven interviews met unieke getuigen van de onafhankelijkheid. Indépendance! is een origineel project dat via interviews, foto’s, muziek, schilderijen, objecten en archiefmateriaal de geschiedenis van onderuit wil belichten en het woord wil geven aan de mannen en vrouwen die de onafhankelijkheid hebben meegemaakt.

Expo Indépendance! © Foto Joseph Makula / KMMA

Congolezen aan het woord De tentoonstelling Indépendance! biedt originele kijk op vijftig jaar Congolese onafhankelijkheid. Ze geeft het woord aan Congolese ooggetuigen in interviews die grotendeels ter plaatse werden afgenomen. Zij vertellen hoe ze de onafhankelijkheid beleefden. Krantenknipsels, archiefdocumenten en voorwerpen uit de volkscultuur (pagnes, schilderijen, liedjes) vullen deze reis in de tijd aan en schetsen een beeld van een heel bijzondere, maar vaak slecht gekende periode die cruciaal was voor de gemeenschappelijke geschiedenis van Congo en België. Het project kwam tot stand in het kader van een samenwerking tussen België en Congo, meer bepaald tussen volgende instellingen: de afdelingen Geschiedenis van de koloniale tijd van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika (KMMA), van het Institut des Musées nationaux du Congo (IMNC) en van de Université de Kinshasa.

Het parcours Intro De vlaggen van de 17 Afrikaanse landen die in 1960 hun onafhankelijkheid uitriepen verwelkomen de bezoeker. Deze visuele en kleurrijke introductie plaatst de onafhankelijkheid van Congo in een ruimer kader. Voorpagina’s van kranten uit deze periode vervolledigen het geheel.

Expo Indépendance! Foto Guislain Gulda / © Collectif Picha

‘Indépendance cha cha’ - de Ronde Tafel Ook de politieke partijen die aanwezig waren tijdens de Rondetafelconferentie worden belicht en bezoekers kunnen fragmenten beluisteren de debatten rond de Ronde Tafel. Indépendance cha cha: op een groot scherm komen tekst en muziek van dit nummer tot leven. Chronologie Het onafhankelijkheidsproces moet uiteraard gekaderd worden in een brede context. Dit proces begon lang voor 30 juni 1960, en de naweeën zijn nog lang nadien voelbaar. Deze 25 meter lange tijdslijn loopt als rode draad doorheen de hele tentoonstelling.


Expo Indépendance. Pagne / Congo 30 juin 1960 / Coll. KMMA

3

De onafhankelijkheid gezien door Congolezen: herinneringen en voorstellingen Het tweede deel van de tentoonstelling – het centrale en uitgebreidste segment – is opgebouwd rond herinneringen aan en representaties van de Congolese onafhankelijkheid. Hier worden vanuit het hedendaagse perspectief in 2010 van de herdenking van de onafhankelijkheid van de DRC een reeks vragen opgeworpen: welke gebeurtenissen leidden tot de onafhankelijkheid? Hoe beïnvloedde ze het dagelijkse leven? Welke voorwerpen, woorden en liedjes doorstonden de tijd? Welke gebeurtenissen, persoonlijke en gemeenschappelijke verhalen leven voort in de herinnering? Hoe werd de onafhankelijkheid voorgesteld van 1960 tot vandaag?

‘Les fêtes d’indépendance’ © Muambi François / P. Loos

Hier worden 10 thema’s uitgewerkt › Colour bar: het koloniale bestel was een systeem van wettelijke ongelijkheid, gebaseerd op raciale segregatie. Deze module toont aan hoe Congolezen dit bestel beleefden en kolonisatoren uitbeeldden, niet als individuele personen, maar als vertegenwoordigers van een sociale klasse wiens macht ze zich eigen wilden maken. › Oorlogsinspanningen (1939-1945): de strijd van Congolese soldaten en de dwangarbeid waartoe andere Congolezen verplicht worden in een oorlog waarvan ze de inzet niet begrijpen, leiden tot spanningen tussen kolonisatoren en gekoloniseerden. Na de overwinning groeit ook bij de koloniale administratie het besef dat Congolezen een beloning verdienen voor hun inspanningen tijdens de Tweede Wereldoorlog. › Verzet en repressie: van het Interbellum tot aan de vooravond van de onafhankelijkheid, komen vooral Congolese plattelandsbewoners in opstand tegen het koloniale bestel, zonder daarom noodzakelijk de onafhankelijkheid te eisen. › De modelkolonie (1949-1959): het economische tienjarenplan brengt economische groei en ontwikkeling, maar niet iedereen vaart er wel bij en er gaapt vaak een diepe kloof tussen de koloniale propaganda en de levensomstandigheden van vele Congolezen.

Bal ter gelegenheid van de onafhankelijkheid van Congo. © Inforcongo / KMMA

› Cartografie van Leopoldville: de rellen die in Leopoldstad uitbraken op 4 januari 1959 en de dekolonisatie op gang brachten, kwamen niet onverwacht, maar gaven uitdrukking aan een diepe malaise. › Op weg naar de onafhankelijkheid (1957-1960): het proces van de dekolonisatie, vanaf de eerste eisen van de elite voor onafhankelijkheid tot 30 juni 1960, op het platteland, zowel als in Leopoldstad. › Woelige jaren (1960-1965): de muiterij van het leger op amper 5 dagen na de onafhankelijkheid luidt een woelige periode in van muiterijen, afscheidingen, rebellieën, de exodus van de Europeanen en de moord op de eerste minister, Patrice Lumumba.

«Si l’atomium nous était prêté ... » © Shula / Coll. Marc Somville

› De jaren van Mobutu (1965-1997): na de politieke onafhankelijkheid moeten de ideologieën van authenticiteit en zaïrianisering respectievelijk de culturele en economische onafhankelijkheid verzekeren, maar het land glijdt af naar de dictatuur. Het verval van de staat gaat gepaard met de ontwikkeling van een sterke nationale identiteit. › Boula matari: sinds de tijd van Stanley beschouwen Congolezen de staat en zijn vertegenwoordigers als een vreemd lichaam dat hen onderdrukt en gaapt er een grote kloof tussen de elites en de massa’s. Een aantal politieke symbolen en beelden uit de populaire cultuur tonen aan hoe Congolezen Boula matari ondergaan en contesteren. › De Congolese taart en de nationale eenheid: omwille van zijn strategische positie en grote bodemrijkdommen is Congo al sinds de periode van Leopold II de speelbal geweest van buitenlandse mogendheden, maar de meeste Congolezen blijven hardnekkig de eenheid van het grondgebied verdedigen.

In de provincie leopoldstad herinneren grote reclamebirden eraan dat de door belgië beloofde democratisering een feit is (10/11/1959) © Inforcongo / Foto J.Makula / KMMA

› Je t’aime moi non plus: een reeks conflicten tussen de Congolese en Belgische staat enerzijds en de dromen die Congolezen koesteren van een leven in België anderzijds illustreren de liefdehaatverhouding tussen een voormalige kolonie en haar voormalige moederland. De actuele kijk op de onafhankelijkheid in hedendaagse reflecties en creaties In het laatste deel van de tentoonstelling staan Congolese muzikanten uit de diaspora in België centraal. De muzikanten van het project Héritage stellen kritische vragen over de onafhankelijkheid en beschouwen de toekomst van het land en de Congolese diaspora in België. De tentoonstelling eindigt zoals ze begonnen is, met muziek, waaronder Indépendance cha cha, dat zowel verwijst naar het verleden als naar de toekomst.


4

Fragmenten uit de interviews heb de koloniale periode een beetje meegemaakt, ik was toen een jaar of zes, zeven, en ik heb “altijdIk het gevoel gehad dat er iets mis was met de kolonisatie. Ik kon niet verdragen dat alles zo gescheiden was. Ik woonde in Kamina, een kleine stad in Katanga, waar ook een Belgische militaire basis was. Er waren ruimtes eigenlijk, dus de stad voor de blanken en de cité voor zwarten. Er waren scholen voor zwarten, scholen voor blanken, de kerken waren ook gescheiden, alsof er een blanke en een zwarte God was . Fragment uit een interview met Jean Kabuta door Bambi Ceuppens — Brussel, januari 2010

”

Mensen zeggen me vaak, je moet je toch een beetje ongemakkelijk voelen omdat je tussen “verschillende stoelen zit. Maar ik zit niet tussen verschillende stoelen, ik zit telkens volledig op elke stoel Fragment uit een interview met Jean Kabuta door Bambi Ceuppens — Brussel, januari 2010

”.

Reclame ter gelegenheid van de congolese onafhankelijkheid © Courrier d’Afrique, 29-30/06/1960 / KMMA

Ik denk dat de mensen niet veel wisten over die onafhankelijkheid. Ze vonden wel dat het een “beetje te lang geduurd had dat ze onder het vreemde bewind moesten leven. Maar hoe zij zich gingen gedragen na de onafhankelijkheid, tegenover alles wat het kolonialisme gebracht had, dat wisten ze niet. Integendeel, ze dachten dat het bewind zou weggaan, maar dat het comfort en het economische systeem zouden blijven. Maar dat is niet gebeurd, nee. Waarschijnlijk omwille van Lumumba’s redevoering op de dag zelf. Maar ik denk niet dat de mensen er zoveel van wisten . Fragment uit een interview met Damase Ndembe door Bambi Ceuppens — Kinshasa, lente 2009

”

Eerste minister patrice lumumba stelt aan koning boudewijn zijn staatssecretaris voor defensie, joseph-désiré mobutu voor. Vliegveld van ndjili, leopoldstad, 1960 © Inforcongo / foto R. Stalin / KMMA

In 1959 waren de politici uitgenodigd om tijdens de rondetafelconferentie in Brussel over de “onafhankelijkheid te onderhandelen. Mijnheer Thomas Kanza had het lumineuze idee om een telegram naar zijn broer Philippe te sturen en hem te vragen een orkest samen te stellen met de muzikanten van OK Jazz en African Jazz. Wij hebben dat aanbod aanvaard, ik en Vicky Longamba, en van African Jazz hadden Nico, Déchaud, zijn broer en Izeidi toegezegd, en Kabasele zelf mogen we ook niet vergeten. Wij zijn met zijn zevenen naar de rondetafelconferentie gegaan . Vertaling van een fragment uit een interview met Armand Brazzos — Kinshasa, lente 2009

”

VERTEGENWOORDIGERS op de rondetafelconferentie: edmond nzeza landu, joseph kasavubu, antoine mwenda munongo, paul bako ditende, omarie penemizenga brussel, 1960 © Inforcongo / KMMA


5

Overzicht van de kunstenaars Fotografen Sammy Baloji Jean Depara Collectif Picha (Gulda El Magambo Ghislain Bin Ali) Jean-Dominique Burton Simon Tshiamala Fotografen Inforcongo Joseph Makula Henri Goldstein Carlo Lamote Da Cruz Radio François Ryckmans et Eric d’Agostino Violaine de Villers Kunstenaars Dimi Dumortier Freddy Tsimba Iviart Izamba Mabiya Marie-Françoise Plissart Michèle Magema Yinka Shonibare Sarah Vanagt Tembo Kash Muzikanten Héritage 13HOR Alexandre Aretz Angélique Kaba BD Banx Banza Cécilia Kankonda Djubaï Ekila Fredy Massamba Ghandi HB Jack Jagan Mastapi Mayelle Nganji Nina Miskina Pitcho Raissa Wolteche Romano Baloji Sensey Senso Solal Stefy Rika Teddy L Yannick Koy


Kunstschilders Abis Albert Lubaki Antoinet Atesarts Banza Bela Bwalia Chéri Benga Chéri Chérin Chéri Samba Djilatendo Dula-Nkulu Ekunde Titouan Lamazou Trésor Chérin Tsibumba Kanda Matulu F. Mayele François Muambi Inakele Kasongo Mayele Moke Moke fils Paul Mampinda Shula Sim-Simaro Syms Tshibumba Kanda Matulu Kasongo Laskas Wande F.

onafhankelijkheid: ayé ! Pagne / © KMMA

AVONDFEEST 30/06/1960 / © KMMA

Cineasten Guy Kabeya Dirk Dumon Muzikanten African Jazz OK Jazz Tabu Ley Rochereau Franklin Bukaka Sam Mangwana Papa Wemba Adou Elenga African Fiesta

6

11 06 2010 — 30 09 2010

BONJOUR CONGO IN BELGIË Op Canvas kan u vanaf 6 mei kijken naar de documentairereeks Bonjour Congo. Naar aanleiding hiervan lanceert Canvas een oproep om de sporen van het koloniale verleden in België in kaart te brengen. Monumenten, standbeelden, gebouwen, straatnamen,…die op de een of de andere manier een link hebben met Congo. We zijn op zoek naar bekende en minder bekende locaties én de verhalen erachter. De mooiste foto’s of boeiendste verhalen worden geselecteerd voor deze tentoonstelling in het museum. Stuur uw inzending voor 21 mei naar Canvas. www.canvas.be/bonjourcongo.

INZENDINGEN

Het Moorken Citadelpark, Gent

Congozaal, Ursulineninsituut Onze-Lieve-Vrouw Waver

Radio Maritieme Diensten Wingene

Het opvallendste Congomonument van Gent is ‘Het Moorken’, een zwart beeldje bovenop een kunstmatige rots met een medaillon van de gebroeders Van de Velde, twee Gentse Congopioniers. In 1884 bracht Lieven Van de Velde een Congolees jongetje, Sakala, mee naar Gent. Sakala verbleef hier enkele jaren en leerde, naar verluidt, snel de Westerse leefgewoonten. Waarschijnlijk werkte hij hier als huisknechtje. (Inzending door Steven Vande Bussche & Joël De Smedt)

Eén van de vele verrassingen van het Instituut der Ursulinen is de fascinerende Congozaal. Deze zaal met muurschilderingen van taferelen uit het toenmalige Belgisch-Congo (landschappen, tropische landbouwproducten, natuur) diende als didactische ondersteuning voor de leerlingen van de school. De schilderingen werden uitgevoerd door J.B. Walgrave in 1922. (Inzending door Eddy Van Leuven)

In 1921 werd besloten een dienst voor radioberichtgeving met grote actiestraal op te richten om België te verbinden met het toenmalige Belgisch-Congo en Amerika. Koning Albert I legde de eerste steen op 19 december 1923. Het zendstation met indrukwekkende pylonen van 284 meter hoog (!) trad in werking vanaf 1927. Op 1 september 1928 werd de radiotelegraafdienst met de kolonie op korte golven geopend. (Inzending door Tijl Vereenooghe)


7

Congowijk Tervuren

Entrepot du Congo Antwerpen

Pavillon du Congo Belge Arquennes

Op een boogscheut van het Afrikamuseum bevindt zich de Congowijk. De huizen in deze wijk werden op het einde van de jaren ’50 gebouwd voor landgenoten die, met de onafhankelijkheid van Congo in het vooruitzicht, naar België zouden terugkeren. Straatnamen als Stanleylaan, Livingstonelaan, Kivubinnenhof, Kasaïbinnenhof e.a. bevestigen de verbondenheid van deze wijk met Congo. (Inzending door Vera Crassaerts)

Voormalige opslagplaats voor koloniale waren uit de jaren 1880, gelegen op de hoek van de Sint-Jansvliet en de Plantijnkaai aan de Schelde. De Congoboten legden hier aan de kaaien aan en konden hun goederen lossen, vlakbij het pakhuis. Op het einde van de jaren ’70 kreeg het gebouw een woonfunctie. (Inzending door Reinhard Conings)

In het Parc de la Rocq te Arquennes (Henegouwen) ligt het Pavillon du Congo Belge, dat in 1931 dienst deed als tentoonstellings-paviljoen tijdens de koloniale tentoonstelling van Parijs, de “Exposition coloniale internationale”. Hier heropgebouwd en ingericht tot een exotisch getinte locatie voor feesten en evenementen. (Inzending door Eveline Dumoulin)

Matadawijk Heverlee

Congolese graven Tervuren

Koloniale Hogeschool Berchem

Wijk in Heverlee-Leuven uit de jaren 192223. De naam Matadi gold eerst als een spotnaam voor de wijk: de huizen met hun wit-, groen- en roodbeschilderde luiken deden de bevolking denken aan de cités in onze voormalige kolonie. Er waren ook andere punten van overeenkomst met de havenstad Matadi; beiden rezen op een woest heuvelachtig stuk als paddenstoelen uit de grond. Het woord “matadi” betekent “steen” in het Kikongo, de lokale taal. (Inzending door Annemie Obbels)

Tijdens de wereldtentoonstelling van 1897 werd de “Koloniale Afdeeling” ondergebracht in Tervuren. Aan de vijvers in het park werden ‘authentieke’ Afrikaanse dorpen opgericht waar 267 Congolezen verbleven. Tijdens de kille, regenachtige zomer vielen er zeven doden, wat een nationale rel ontketende. De overledenen – Ekia, Gemba, Kitukwa, Mpeia, Zao, Samba en Mibange – werden begraven naast de kerk van Tervuren. (Inzending door Sandra Eelen)

De Koloniale Hogeschool was van 1920 tot 1960 dé onderwijsinstelling waar hogere ambtenaren werden klaargestoomd voor hun dienst in Belgisch Congo. Op dit moment is het hoofdgebouw onderdeel van de Campus Middelheim van de Universiteit Antwerpen. De Congolese ster boven de inkom herinnert nog aan de vroegere bestemming. De voormalige directeurswoning, in de stijl van een koloniale villa, bevindt zich vlakbij en behoort tot dezelfde campus. (Inzending door Hans de Backer)


8

Tropisch Instituut Antwerpen

Congoberg Galmaarden

Congolees Studentenhuis Leuven

Het Prins Leopold Instituut voor Tropische Geneeskunde, in de volksmond gekend als het Tropisch Instituut, werd in 1906 opgericht als een school voor tropische geneeskunde. Het ontstaan moet gezien worden in het licht van de Kongo-Vrijstaat. Koning Leopold II bezat dit gebied als een persoonlijke kolonie. De stichting van de school diende om de overdracht van de Vrijstaat aan de Belgische staat ingang te doen vinden bij de publieke opinie. (Inzending door Sandra Lauryssen)

Het gehucht Congoberg in VollezeleGalmaarden zou zijn naam te danken hebben aan het feit dat er veel mijnwerkersgezinnen woonden. De ‘fossemannen’, zoals ze hier genoemd werden, pendelden elke dag met de trein naar de Waalse steenkoolbekkens van de Borinage en het Centre. Als ze terugkeerden van hun werk, werden ze spottend ‘Congolezen’ genoemd wegens hun zwart uitzicht. (Inzending door Luc Cromphout)

De gebouwen in Leuven, waar nu “Pangaea” is gehuisvest, een ontmoetingscentrum voor buitenlandse studenten, waren vroeger naar verluidt de verblijfplaats voor Congolese studenten aan de Katholieke Universiteit van Leuven. In de inkomhal is nog een grote ster in de vloer ingewerkt, verwijzend naar de vlag van Belgisch Congo. Een gedenkplaat in de hal vermeldt de Eerste Steenlegging door rector Van Waeyenbergh in 1952. (Inzending door Hans Thomas)

Koloniaal monument Mechelen

Monument Jules Cornet Bergen

Den Olifant, Geraardsbergen

Koloniaal monument op de Schuttersvest te Mechelen, op 21 juni 1953 ingehuldigd door minister van koloniën Dequae. Het gedenkteken, ontworpen door architect Van Meerbeeck en uitgevoerd door beeldhouwer Lode Eyckermans, brengt hulde aan 31 Mechelaars die vóór 1908 in Congo stierven. Een opschrift zegt: “Zij gaven hun leven voor de beschaving.” (Inzending door Wim Devos & Lodewijk Terryn)

Monument voor Jules Cornet (1865-1929) te Bergen, Avenue Général de Gaulle. De Belgische geoloog Cornet nam deel aan expedities in Katanga, waar hij de bodemschatten in kaart bracht. Hij was verbonden aan de École des Mines van Bergen. Het monument, ingehuldigd in 1953, werd ontworpen door architect Pepermans en beeldhouwer Elström. (Inzending door Lucienne Van de Ven)


Koloniaal gedenkteken op de Vesten in Geraardsbergen, in de volksmond gekend als “Den Olifant”. Op een kunstmatige steenheuvel prijkt een groot olifantenbeeld. Beeldhouwer Théophile L’Haire boetseerde dit beeld met metselspecie rond een ijzeren vlechtwerk. Een gedenkplaat met Congoster vermeldt namen van enkele lokale Congopioniers, ‘gevallen in dienst van de beschaving’. (Inzending door Johan Hellinckx)

9

11 06 2010 — 30 09 2010

Kinshasa-Brussel: van Matonge naar Matonge ‘Matonge-Kinshasa? Daar woon ik, daar ben ik geboren, dat bén ik, als ik dat mag zeggen. Matonge spreekt tot mijn hart. Diep in mij achtervolgen de geluiden en geuren van de stad mij, vooral de geluiden. Dat is heel erg Matonge.’ In deze bewoordingen sprak Freddy Tsimba, beeldend kunstenaar, tegen mij over zijn wijk. Hij pendelt al jaren tussen de beide Matonge’s en is met het Brusselse Matonge verbonden door zijn sculptuur ‘Au-delà de l’espoir’. Daarom moest hij mijn gids worden, mijn leermeester en medeplichtige, die in de loop van onze ontmoetingen ook een echte vriend werd.Ik had er slechts een paar weken doorgebracht, in november 2008, voor een stuk over de vrouwelijke boksers van het Stade Tata Raphaël, en ik kon niet vermoeden hoezeer de woorden van Freddy me zouden achtervolgen. Congo. Die naam weerklinkt in mij sinds mijn jongste kindertijd als het doffe geluid van de tamtam, met al zijn mysteries en zijn talrijke clichés, de wereld in geholpen door de verhalen van kolonisten op zoek naar avontuur. Mijn enige referentie in die tijd was het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren. De maskers, de grote prauw en de diorama’s, die een ongelooflijke fauna toonden in grote aquariums… Ik was ervan overtuigd dat dat Congo was. Lang voor ik Matonge in Kinshasa zou ontdekken, zou Matonge-Brussel me een heel andere werkelijkheid laten zien. In de bars-restaurants met hun feestelijke sfeer kreeg ik een vertekend, zoeter beeld van het echte Congo. Natuurlijk waren de kleuren er wel, maar een licht gevoel van droefenis, gedempte geluiden en Belgische grijsheid leken de inwoners te omhullen, zoals het asfalt van de straten van Elsene de aardkorst bedekt. Mijn ontmoeting met Matonge-Kinshasa was explosief. Zo sterk en krachtig waren de geluiden, kleuren, geuren en bewegingen.

Portret uit de expo Kinshasa-Brussel. Foto Jean-Dominique Burton

J.D Burton Deze tentoonstelling kadert in de Zomer van de fotografie

Portretten uit de expo Kinshasa-Brussel. Foto’s Jean-Dominique Burton


10

27 04 2010 — 09 01 2011

Congostroom

4700 km bruisende natuur en cultuur

De Congostroom spreekt tot de verbeelding. Het is een stroom van superlatieven. Ze is 4700 km lang en op sommige plaatsen meer dan 30 km breed. De Congostroom is de echte slagader van Midden-Afrika en herbergt een opmerkelijke culturele, biologische en geografische diversiteit. Deze tentoonstelling is een boeiende reis langs de rivier, van de bron tot de monding, dwars doorheen het evenaarswoud. Je ziet hier visfuiken en -netten, peddels en prauwen, bonobo’s en krokodillen, maar ook oude kaarten, archeologische voorwerpen en schilderijen van de mysterieuze Mami Wata, de verleidelijke watergeest. Het traject omvat filmfragmenten, verhalen en audiovisuele installaties: je hoort hier de geluiden van een drukke haven, een kabbelende rivier of de indrukwekkende watervallen van Inga!

Ontwerp van de tentoonstelling Congostroom / © Kascen sprl

Een tentoonstelling voor het hele gezin In de tentoonstelling Congostroom wordt heel speciaal aan de jonge bezoekers gedacht: in het traject voor kinderen wordt het hele gezin uitgenodigd om deel te nemen aan ludieke en interactieve activiteiten die ervoor zorgen dat de inhoud van de tentoonstelling binnen ieders handbereik ligt. Een interactieve maquette, verhalen, tekeningen, behendigheids- of bouwspelletjes … er is voor elk wat wils! In het spel Race op de rivier gaan de kinderen bijvoorbeeld vakje per vakje vooruit op een groot spelbord. Wie kan de hindernissen en gevaren van de rivier vermijden en profiteren van de gunstige stromingen om als eerste de finish te bereiken? In het spelletje Hoe een vis vangen? laten de spelers in een labyrint een bal rollen die een vis voorstelt. Zullen ze de goede kant van de rivier kiezen en de juiste vistechniek gebruiken om hun kookpot te vullen?


11

Het parcours De tentoonstelling beslaat 650 m² en is uitgewerkt als een traject langsheen de rivier, van de bron tot de monding. Langsheen de afvaart wordt halt gehouden bij een tiental uiteenlopende thema’s. De tentoonstelling is een scenografie van Kâ scénographes. Wat onmiddellijk in het oog springt, zijn de vele prauwen die in de lucht zijn opgehangen! Intro De grote prauw, met haar lengte van 22 m en haar gewicht van maar liefst 3500 kg is één van de meest in het oog springende voorwerpen van het museum. Ze werd voor de gelegenheid naar de ingang van deze tentoonstelling verplaatst. Rond de prauw zullen peddels worden uitgestald, die in 1957 samen met de prauw vanuit Afrika naar het museum zijn gebracht, maar nooit eerder aan het publiek werden getoond. De bezoekers worden verwelkomd door riviergeluiden en projecties. Aan de bronnen van de rivier De eerste module van de tentoonstelling is opgebouwd rond een grote interactieve maquette die de bezoekers een indrukwekkend bovenaanzicht van de rivier biedt, en hen het huidige rivierbekken en zijn geologische geschiedenis laat ontdekken. Een reeks fossielen en rotsmonsters getuigen van de lange evolutie van het bekken, die 600 miljoen jaar geleden begon. De mens en de rivier, een lange geschiedenis In de Upemba-depressie, in Katanga, hebben archeologen sporen blootgelegd van een menselijke bewoning die minstens teruggaat tot de 7de eeuw van onze jaartelling. In deze module worden voorwerpen tentoongesteld die de hechte band illustreren die al vele eeuwen geleden tussen de mens en de rivier werd opgebouwd: vishaken, aardewerk, vuurkorven … Hier wordt eveneens een graf uit het Kisaliaan, de periode tussen de 8ste en 13de eeuw gereconstrueerd. Ook meer recente rituele voorwerpen benadrukken de spirituele band tussen mensen en de rivier: een masker, beelden en pijlkokers van de Luba, en vooral een reeks zeer rijkelijk versierde ceremoniële peddels. Deze peddels verwijzen naar het stichtingsverhaal van de Luba-dynastie, waarin de held Mbidi Kiluwe als beloning een peddel overhandigt aan het hoofd van een stam die aan de oevers van de rivier woont.

Ontwerp van de tentoonstelling Congostroom / © Kascen sprl

Congostroom. Foto P.D Plisnier / © KMMA

Het vochtig tropisch regenwoud, werelderfgoed In de evenaarszone vormen de rivier en het woud samen een reeks ecosystemen die van een immense rijkdom getuigen. Spinnen, bonobo’s, Congolese pauwen, vlinders, slakken, krokodillen, katvissen, ... aan biodiversiteit is er hier zeker geen gebrek. De fauna en flora in het tropisch regenwoud is soms onvoldoend gekend en bedreigd. Alvorens aan bescherming kan worden gedacht, moeten wetenschappelijke studies worden uitgevoerd. De biologen van het museum lichten hun onderzoek nader toe, van de taxonomie van de bonobo tot de opstelling van barcodes met het DNA van vlinders. De biodiversiteit is voor de lokale bevolking echter tevens een natuurlijke rijkdom die uitdagingen van duurzame ontwikkeling met zich meebrengt, zoals een weldoordachte exploitatie van de rijkdommen in het evenaarswoud. De rivier als snelweg De rivier is een verkeersas van vitaal belang, niet alleen voor de DRCongo, maar voor heel MiddenAfrika, een doorgangsweg die al eeuwenlang mensen, goederen en ideeën van plaats naar plaats brengt. Hier staat de prauw in het middelpunt: verschillende houtsoorten, fabricagetechnieken, benamingen, navigatietechnieken, gezangen en verhalen – dit onmisbare voorwerp wordt op alle mogelijke manieren onder de loep genomen. Deze module gaat dieper in op de rol van de rivier in de ontwikkeling van de koloniale infrastructuur, van de ontdekkingsreizen van Stanley tot de organisatie van een transporten controlenet dat een traject van meerdere duizenden kilometer besloeg, van Antwerpen tot Kisangani. Ook de grondstoffen die in de eerste decennia van de kolonisatie in Congo werden geëxploiteerd, werden via de rivier getransporteerd (bijvoorbeeld ivoor).

Expo Congostroom. Schilderij van Mami Wata / © KMMA

Expo Congostroom. / © KMMA


12

Vis en visvangst In de rivier komen honderden soorten vissen voor, waardoor hij voedsel verschaft aan miljoenen mensen. Hier kunnen de bezoekers bizarre vissen ontdekken zoals soorten die hun nest in de modder maken of de verschrikkelijke tijgervis met zijn scherpe tanden. Visfuiken, netten, harpoenen en vishaken: de grote verscheidenheid van technieken die voor de visvangst worden gebruikt wordt snel duidelijk. Behalve deze gekende werktuigen, wordt af en toe ook gebruik gemaakt van … gif! Soms verloopt het vissen heel rustig, soms is het turbulent, zoals in de buurt van Kisangani, waar de Wagenia een acrobatische vorm van visvangst beoefenen in de stroomversnellingen. Kinshasa-Brazzaville, tweelingsteden Brazzaville en Kinshasa bevinden zich aan weerszijden van de Congorivier. Nergens ter wereld liggen twee hoofdsteden zo dicht bij elkaar. De rivier is tegelijk een barrière en een doorgang, een grens en een smeltkroes. Deze module gaat ook dieper in op de politieke en culturele geschiedenis van de twee steden om hun huidige situatie beter te kunnen verklaren, aan de hand van twee portretten die elkaar kruisen: die van Stanley en Brazza, de stichters van de koloniale steden, en die van Sony Labou Tansi en Lomami Tshibamba, twee schrijvers die elk aan hun kant van de oevers van de Congostroom verhalen schrijven over het leven rond de rivier. De watervallen van Inga De bezoekers gaan door een geluidsdouche: de Inga-watervallen. Stroomafwaarts van Kinshasa, vormen deze watervallen een indrukwekkende natuurlijke barrière, waar de rivier plots meerdere honderden meter naar beneden stort. De watervallen hebben een enorm hydro-elektrisch potentieel in zich. Het stuwdamproject van Grand Inga zou heel Midden-Afrika van stroom kunnen voorzien. Een reeks plannen, tabellen en kaarten schetst de geschiedenis van dit immense project dat al decennialang tot de verbeelding spreekt.



De monding De monding is een indrukwekkende geografische locatie, waar het water van de rivier zich met druisend geweld in de oceaan stort en tot ongeveer 800 kilometer buiten de kust nog altijd kan worden herkend. Het omvat tevens een verbazingwekkend ecosysteem, de mangrove, en ontelbare heel opmerkelijke diersoorten. De monding was eveneens de historische plaats waar de Portugese zeevaarders en het koninkrijk Kongo, gelegen ten zuiden van de monding, elkaar op het einde van de 15de eeuw hebben ontmoet. Tijdens de eerste jaren was deze ontmoeting gekenmerkt door het feit dat diplomatieke betrekkingen werden aangeknoopt tussen de twee Koninklijke hoven en door tekenen van een religieus syncretisme tussen het Portugese katholicisme en de godsdienst van de Kongo. Afscheid van de rivier Mami Wata, de verleidelijke watergeest met haar ambivalente trekken, die in talrijke culturen voorkomt, neemt afscheid van de bezoekers. Die worden uitgenodigd om een afscheidsbericht achter te laten voor de rivier.

www.congo2010.be


13

REIZENDE COLLECTIES Het museum herbergt uitzonderlijke collecties en leent dan ook regelmatig objecten uit voor tentoonstellingen over de hele wereld. Dicht bij huis kunt u de volgende tentoonstellingen bezoeken met objecten van het museum: 09.06.2010 – 26.09.2010

GEO-graphics Bozar organiseert het ‘Afrika festival’ met tentoonstellingen en tal van activiteiten. GEO-graphics brengt met zo’n 250 etnografische stukken - grotendeels uit de collectie van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika - en stedelijke hedendaagse kunst ode aan de creativiteit en de rijkdom van het Afrikaanse continent. Anne-Marie Bouttiaux (KMMA) gaf wetenschappelijk advies en maakte de selectie van de etnografische objecten. www.bozar.be Het museum en Bozar bieden samen een combiticket aan voor 16€. Met dit ticket bezoek je in het museum de tentoonstellingen Congostroom en Indépendance! en in Bozar de tentoonstellingen Geo-graphics en Een bruikbare droom.

08.10.2010 – 23.01.2011

Mayombe. Meesters van de Magie M - Leuven Deze tentoonstelling brengt een aantal topstukken uit de verzamelingen van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika, de K.U.Leuven en de Université Catholique de Louvain na lange tijd weer samen. Het gaat om een collectie etnografische voorwerpen die 100 jaar geleden werden verzameld door missionarissen van Scheut in Mayombe, een streek in Neder-Congo, dicht bij de monding van de Congostroom. www.mleuven.be 22.06.2010 - 30.10.2010

het Koninklijk Legermuseum Lisolo Na Bisu (Onze Geschiedenis) De Congolese soldaat van de Openbare Weermacht (1885-1960), werd samengesteld door het Koninklijk Legermuseum (KLM), in samenwerking met de Koninklijk Vereniging van de Vrienden van het Museum en het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika. De tentoonstelling volgt de tochten van de Openbare weermacht als handhaver van de openbare orde en tijdens de militaire veldtochten doorheen de wereld. De soldaten kwamen in andere klimaten terecht en moesten omgaan met moeilijk terrein tijdens transporten. De gevechten en de dagdagelijkse bekommernissen beïnvloeden langzaam maar zeker de bewustwording en geven aldus een eerste aanzet tot een Congolees nationaal bewustzijn. U leert het dagelijkse leven van de Congolese soldaat kennen: het kamp, de talen, de opleiding, de voeding, de straffen enzovoort. De tentoonstelling bevat unieke en originele voorwerpen uit internationale, publieke en privéverzamelingen. U kunt Lisolo na bisu bezoeken van 22 juni tot 30 oktober 2010. Topstukken zijn het originele Verdrag van Berlijn uit 1885 dat de stichting van de Onafhankelijke Congostaat vastlegde, de Onafhankelijkheidsverklaring van 30 juni 1960, en het witte uniform dat Koning Boudewijn die dag droeg.


14

PRAKTISCHE INFO Open Dinsdag tot vrijdag van 10 tot 17u Zaterdag en zondag van 10 tot 18u Gesloten op maandag, 1 mei, kerst- en nieuwjaarsdag om 15u op 24 en 31 december Indépendance! 6 € l volwassenen 5 € l senioren 3,5 € l studenten gratis l kinderen -12 jaar in gezinsverband Congostroom 8 € l volwassenen 6 € l senioren 5 € l studenten gratis l kinderen -12 jaar in gezinsverband Combitickets 9 € l volwassenen 7 € l senioren 6 € l studenten gratis l kinderen -12 jaar in gezinsverband De prijs van de tentoonstellingen Kinshasa-Brussel: van Matonge naar Matonge en Bonjour Congo in België is inbegrepen in een ticket voor de permanente collectie van het museum. Hoe bereik je het museum? Trein-tram-metro: vanuit het station Brussel-Centraal metro 1 richting Stokkel tot halte Montgomery, tram 44 tot terminus Tervuren. Het museum bevindt zich op 300m van deze terminus. Bus: vanuit Leuven lijn 315 en 317 of snelbus 410 (Leuven-Station – Brussel-Noord) met halte aan het museum. Auto: via E40 afrit Sterrebeek of Bertem; via Ring afrit Tervuren. Ruime parkeergelegenheid. Het fietsknooppuntennetwerk ligt in de nabijheid van het museum. Meer info: www.fietsnet.be B-Dagtrips zijn beschikbaar. (Trein+ bus + ticket) te koop in alle NMBS stations


15

100 jaar museumgebouw 100

jaar

www.africamuseum.be

Op 30 april is het precies 100 jaar geleden dat het huidige museumgebouw van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika plechtig ingehuldigd werd door koning Albert I. En dat wordt gevierd!

30. 0 4 . 2010

* feest* 02. 0 5 . 2010

30/04/2010 tot 09/01/2011 in het park van Tervuren

Tentoonstelling 100 jaar museum in 100 foto’s

De gemeente Tervuren en het museum worden met een boeiende fototentoonstelling in het park aan elkaar gelinkt. Uit archieven werden 100 uitzonderlijke foto’s geselecteerd die het verhaal vertellen van 100 jaar ‘Museum van Tervuren’.

Publicatie Maarten Couttenier van de afdeling Geschiedenis van de Koloniale Tijd schreef een historisch boek Als muren spreken. Het museumgebouw van Tervuren 1910 – 2010. Hierin biedt hij niet alleen een overzicht van honderd jaar geschiedenis van het huidige museumgebouw, maar gunt ons ook een blik achter de schermen: Het leven zoals het is, het museum!


16

Koninklijk Museum voor Midden-Afrika Leuvensesteenweg 13 3080 Tervuren - België 0032 (0)2 769 52 11 www.congo2010.be www.africamuseum.be


17

Directeur van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika Guido Gryseels Tentoonstelling Congostroom Commissaris: Thierry De Putter (KMMA) Museologe: Julie Becker (KMMA) Scenografie: Kâ scénographes Tentoonstelling Indépendance Commissaris: Bambi Ceuppens (KMMA) Museologe: Christine Bluard (KMMA) Scenografie: Sandra Eelen (KMMA) Grafisch design Kunstmaan Perscontact Sofie Bouillon [email protected] 02/ 769 52 99 Foto’s: www.congo2010.be/nl/persmap


18

Persdossier Koninklijk museum voor midden-afrika

Recommend Documents