Lesmateriaal onderbouw voortgezet onderwijs
5 DECEMBER IN DE BIOSCOOP
Versie onderbouw voorgezet onderwijs Lesbrief Koning van Katoren Beste docent, Na “Oorlogswinter” en “Briefgeheim” is “Koning van Katoren” het derde boek van schrijver Jan Terlouw dat verfilmd is. Regisseur Ben Sombogaart gebruikte de basiselementen van dit spannende jeugdboek uit 1971 en verplaatste het naar onze moderne tijd. Deze lesbrief bevat achtergrondinformatie en opdrachten om “Koning van Katoren” met leerlingen uit de bovenbouw van het voortgezet onderwijs te behandelen. Centraal hierin staat hoe het verhaal van het nog altijd zeer populaire jeugdboek in bewegende beelden is vertaald. De leerlingen leren bijvoorbeeld wat de specifieke eigenschappen van literatuur en van film zijn en wat de belangrijke verschillen tussen beiden zijn. De opdrachten dragen bij aan leesbevordering en mediawijsheid en het ontdekken van het medium film. Het lezen en begrijpen van beelden is heel belangrijk, zeker in een tijd waarin de media alom aanwezig zijn. De lesbrief kan worden gebruikt bij verschillende vakken: Kunst, Nederlands, Maatschappijleer en Geschiedenis. TIPS:
• Laat de leerlingen het boek lezen (klassikaal of individueel) en leg een paar exemplaren van het boek in de klas als u met de lesbrief aan de slag gaat.
Het is natuurlijk het leukste om de film met de hele klas in de bioscoop of filmtheater te bekijken. • Veel theaters bieden speciale educatieve tarieven voor vertoningen tijdens schooltijd. Neem voor meer informatie contact op met een theater bij u in de buurt.
Korte beschrijving van het verhaal Koning van Katoren Stach wordt geboren in de nacht dat de koning van het land Katoren overlijdt. Zes ministers beloven een nieuwe koning te zoeken, maar zeventien jaar later regeren ze nog steeds zelf. Als Stach vraagt hoe hij koning kan worden, geven ze een aantal schijnbaar onoplosbare opdrachten. Hiervoor reist Stach naar verschillende steden en gebruikt hij al zijn creativiteit en moed. Zo verlost hij de inwoners van Decibel van afschuwelijk vogelgekrijs en brengt hij in Uikemene de schuifelende kerken tot stilstand. De opdrachten zijn zeker niet zonder gevaar. Toch lukt het Stach om de granaatappelboom van Wapenfelt granaatappels te laten produceren in plaats van granaten en verslaat hij de gevaarlijke draak van Smook. Omdat Stach te succesvol is, krijgt hij een extra gemene opdracht om van de St. Aloïsiuskerk te springen. Het is de kerk waar Stachs vader van af is gevallen, met dodelijke afloop. Stach moet daarmee zijn grootste angst overwinnen. Naast alle moeilijke opdrachten, komt Stach ook nog voor een andere uitdaging te staan: hij ontmoet de mooie Kim en wordt verliefd! Zal Stach de nieuwe koning worden en Kim zijn koningin?
De schrijver Jan Terlouw (1931) was onder meer lid van de Tweede Kamer en minister van Economische Zaken voor D66. In 1970 debuteerde hij met “Pjotr”, waarna vele succesvolle kinderboeken volgden. In veel van zijn boeken komen maatschappelijke thema’s aan de orde. Zo gaat “De kloof” over arm en rijk en “Eigen rechter”over recht en onrecht. Ook het met een Gouden Griffel bekroonde “Koning van Katoren” heeft een dubbele bodem; de problemen die Stach tegenkomt, lijken erg op eigentijdse problemen. Jan Terlouw wil zo zijn lezers graag aan het denken zetten.
De filmmakers De Nederlandse regisseur Ben Sombogaart maakte veel bijzondere tv-programma’s en films voor kinderen. Zo regisseerde hij bijvoorbeeld het legendarische “Achterwerk in de kast” en de kinderfilm “Het Zakmes” (1993). Veel van zijn films zijn gebaseerd op bekende kinderboeken, zoals “Abeltje” in 1998 en “Kruistocht in spijkerbroek” uit 2006. In de speelfilm wordt de hoofdrol van de zeventienjarige Stach gespeeld door het jonge acteertalent Mingus Dagelet (bekend van de serie VRijland). De ambitieuze journalistiekstudente Kim wordt gespeeld door Abby Hoes, die eerder al in series als Spangas en Feuten II te zien was. Het originele verhaal van het boek “Koning van Katoren” werd tot een filmscript bewerkt door Jean-Claude Van Rijckeghem en Chris Craps.
Schrappen en schuiven: van boek naar film Films en boeken vertellen allebei een verhaal, maar in een andere vorm. Beiden hebben zo hun eigen kenmerken en dus hun eigen eisen. Om een boek te verfilmen, moet de tekst behoorlijk worden aangepast. Ten eerste worden teksten ingekort en gebeurtenissen ingedikt om het in de gangbare lengte van een speelfilm te laten passen. Verhaallijnen en personages worden aangepast of zelfs geschrapt. Soms verandert de scenarioschrijver de volgorde van de gebeurtenissen of de vertelvorm van het verhaal. De scriptschrijvers Van Rijckeghem en Craps volgen qua opbouw het boekverhaal: het begin en het einde van het boek komen grotendeels overeen. Verder hebben ze behoorlijke aanpassingen gemaakt om het verhaal tot een spannende, moderne en te volgen film te maken. In het boek voert Stach zeven (eigenlijk acht) opdrachten uit tegen vijf in de speelfilm. Ook de opdrachtvolgorde is anders. Een andere wijziging is de rol van Kim. In het boek is ze een burgemeestersdochter en staat ze meteen aan Stachs kant, maar in de film moet ze van haar vader (de minister) hem dwarsbomen. Verder zijn er vele personen geschrapt en een enkel personage toegevoegd. Zo levert Janus in het film een belangrijke bijdrage aan het doden van de Smookse draak, terwijl hij in het boek niet voorkomt. Tot slot is er behoorlijk moeite gedaan om het verhaal uit 1971 naar 2012 te verplaatsen. Hierbij zijn vooral het voortdurende gebruik van moderne media, zoals internet en mobiele telefoons, opvallend.
Verwerkingsuggestie voor de film Problemen van Nu Opdracht voor de leerling Jan Terlouw schreef “Koning van Katoren” al in 1971. Toch is het verhaal nog eigentijds; ook jongeren van nu kunnen zich er in herkennen. Hoewel Katoren een denkbeeldig land is met verzonnen problemen, doet het denken aan Nederland en de zaken waar de Nederlandse (of wereldlijke) politiek en de koningin mee te maken hebben. Denk aan het verschil tussen arm en rijk of botsende religies. Welk bestaand probleem ligt er aan het volgende hoofdstuk ten grondslag? 1 Lees het hoofdstuk “Smook” (blz. 52-74) 2 Herken je een probleem (of meerdere problemen) uit onze tijd? Waarom denk je dat? Beschrijf welk probleem er in dit hoofdstuk beschreven wordt en waarom je dat denkt. 3 Benoem minimaal drie overeenkomsten tussen het probleem (of de problemen) in Smook en in Nederland. 4 Schrijf in je eigen woorden: Hoe is de sfeer in Smook; hoe voelen de mensen zich? Waar blijkt dat uit? 5 Wat vind jij: gaan de mensen in Smook op de juiste manier met het probleem om? Leg je mening uit. 6 Kun jij een alternatieve oplossing bedenken voor het probleem? Toelichting opdracht In “Smook” wordt het probleem van kapitalisme en de bijbehorende milieuvervuiling behandeld. Geld verdienen staat bij de mensen voorop, maar ondertussen wordt het milieu ernstig vervuild. De lucht en het water zijn vies en de natuur verdwijnt steeds meer. De mensen verergeren het probleem met hun rokende vervoersmiddelen en gebruiken bedwelmende geuren tegen de stank. Ze voelen zich ongelukkig en de sfeer is deprimerend. Om zich hieraan te onttrekken, werken ze nog meer. Het enige voordeel daarvan is, is dat iedereen in Smook erg rijk is. Tijdsindicatie
+/- 45 minuten, exclusief het lezen van het hoofdstuk
Benodigdheden
Pen en papier of een computer, het boek (hoofdstuk Smook).
Verwerkingsuggestie na de film Hetzelfde, maar toch anderS
Opdracht voor de leerling
1 Het verhaal van “Koning van Katoren” is behoorlijk aangepast voor de film. Welke belangrijke verschillen kun je noemen tussen het boek en de film? 2 Om een script te maken van een boek, moet je eerst weten wat verfilmbaar is en wat niet. Lees vanaf halverwege pagina 80 tot aan de witregel op pagina 85 de avonturen van Stach in het boek. Bedenk wat je wel en niet kan laten zien en horen in film. Onderstreep de tekst welke onderdelen van het verhaal je in de film (in beelden) kan laten zien met een rode pen en horen (de gesproken tekst) met een blauwe pen. Let op: aangezien je de gedachten van de personages niet zomaar kan verfilmen, tellen die niet mee.
Daar zul je een andere oplossing voor moeten bedenken. Kun je een voorbeeld geven?
3 Lees nu de scènes 49 en 50 uit het filmscript. Welke onderdelen uit het boek herken je?
En wat is er anders? Waarom is dat anders denk je? Wat vind je van die veranderingen?
Wat komt er overeen en wat niet?
4 Kun je nog meer kenmerken benoemen die je wel in een boek, maar niet in een film kunt verwerken? Of andersom? Voorbeelden: gedachtes (wel in een boek, niet in een film); close-up van een sleutelgat (wel in een film, niet in een boek). Toelichting opdracht Een filmscript (of scenario) beschrijft tot in het kleinste detail wat er te zien en te horen is in een film. Eén bladzijde van het script levert ongeveer één minuut film op. Het is een kunst om een goed filmscript te schrijven, er zijn speciale opleidingen voor. De leerlingen gaan niet zelf een script schrijven, maar er wel mee oefenen. De eerste vraag laat ze alvast nadenken over verschillen in het boek en de film van Koning van Katoren (zie voor antwoorden Schrappen en schuiven: van boek naar film). De leerlingen gaan een boekfragment analyseren op filmbaarheid. Daarna lezen ze wat er van is geworden in het script. Kenmerken die wel in het boek kunnen, en niet in de film: de gedachten van de personages, een uitgebreide uitleg van de situatie en een veelvoud aan personages: in de film is bijvoorbeeld een kerkbestuurder geschrapt. Wel in films, niet in boeken: muziek, montage, ultrakorte dialogen, een snelle blik op een locatie of situatie is in een film voldoende, maar moet in een boek uitgebreider omschreven worden. In het boek wordt Uikemene uitgebreider beschreven dan in de film en krijgt Stach de situatie uitgelegd tijdens een wandeling met de burgemeester. In de film krijgt Stach de uitleg in een kerk en er zijn minder schuifelende kerken dan in het boek. Door moderne monitoren -met daarboven de kerknamen- wordt de kwestie zichtbaar gemaakt. De zingende koren maken het probleem (en de uiteindelijke oplossing) letterlijk hoorbaar. De filmtekst is kernachtiger, en meer gericht op de dialogen. Tijdsindicatie +/- 90 minuten Benodigdheden Pen en papier of een computer, het boek (pagina 80-85).
4.
77
INT. ECUMENIA / SMALL CHAPEL - DAY
77
Stach finds the mayor inside the small chapel. There are a few benches and a small podium in the back. Along one side there is a desk with 4 switched off computer monitors. In front, on the desk, a laptop, some maps and a calculator. The mayor unfolds the map of Ecumenia. MAYOR OF ECUMENIA Kijkt u eens. de plattegrond van Uikumene. Door onze stad schuiven vier kerken. Vroeger waren het er vijf maar zoals je zag hebben we dit kerkje kunnen vastzetten met touwen.
MAYOR OF ECUMENIA Observe. The plan of Ecumenia. Four churches are shifting through our city. It used to be five but, as you saw, we managed to peg this one down with ropes.
STACH Schuivende kerken.
STACH Shifting churches.
He switches on the four monitors. Each monitor displays a small map of the city with a pulsing dot and a spinning 3D model of a church. There is a CATHEDRAL, a MOSQUE, a REFORMED CHURCH and a WOODEN CHURCH. Each monitor also has a live webcam feed from inside the churches, showing choirs singing. Almost inaudibly the choirs resound through a speaker. MAYOR OF ECUMENIA En dit is zeg maar mijn commandocentrum. Hier zie ik precies waar de andere kerken zijn. Met de schotel op het dak stuur ik alle navigatiekastjes in de schuivende kerken aan.
MAYOR OF ECUMENIA And you could say this is my command centre. Here I can follow the other four churches. With the dish on the roof I can program all the navigationdevices in the churches.
Stach pretends to understand and nods. The mayor sits down in on a office chair and opens his laptop. MAYOR OF ECUMENIA En iedere week maak ik een nieuwe dienstregeling. Verschillende feestdagen, verschillende routes en ze kunnen niet allemaal tegelijk over het plein. Gaat al heel lang bijna altijd goed.
MAYOR OF ECUMENIA And every week I make a new schedule. Different holidays, different routes and they cannot cross the square all at the same time.. Has been going almost perfect now for a long time.
STACH bijna altijd?
STACH almost perfect?
MAYOR OF ECUMENIA Zelfs een trein kan wel eens ontsporen, toch? En dan moet je er niet voor staan. En belangrijker nog, ik hou ze altijd zo ver mogelijk uit elkaar. Al die kerkkoren, dat is geen gehoor door elkaar.
MAYOR OF ECUMENIA Even a train can derail. And then you don't want to stand in front of it. And even more important, I keep them as far away from each other. All those choirs, you don't want to mix those.
(CONTINUED)
TO BE KING - CHAPTER 3: ECUMENIA - written by Sander Burger and Bart Westerlaken - version 020 - 07/04/2012
77
5. 77
CONTINUED:
In front of him are four dials, he slides them, a horrible cacophony of four different choirs resounds through the chapel. He turns the sound off again. Stach still is a little baffled. STACH Schuivende kerken. En ik moet de rest ook vastbinden?
STACH Shifting churches. And I have to rope these down as well?
The mayor shakes his head smiling. The grounds starts to tremble and a BOYS CHOIR is audible vaguely. Stach looks at him questioningly. The mayor points at the monitor with the model of a cathedral. The pulsing dot on the map is in the middle. 78
78
EXT. ECUMENIA SQUARE - DAY
They come outside. The sound of moving stone and singing boys becomes louder. Stach looks up. A shadow covers Stach. A huge cathedral moves slowly past the two. MAYOR OF ECUMENIA De andere vier kerken zijn iets groter, vastbinden is geen optie.
MAYOR OF ECUMENIA The other four are somewhat bigger, roping down is not an option.
Stach nods, too astonished to reply. The CATHOLICS who were waiting by the chapel one by one jump through the open side doors of the cathedral. MAYOR OF ECUMENIA Ik zou je willen uitnodigen bij mij thuis. Mijn kinderen hebben iets voorbereid als welkom.
MAYOR OF ECUMENIA I would invite you to my house. My children have something prepared, as a welcome.
He points towards the house next to the small chapel. 79
79
INT. ECUMENIA / MAYOR'S HOUSE / DINING ROOM - DAY
The FOUR CHILDREN of the mayor perform a GOSPEL SONG for Stach in middle of the room. Stach sits next to the Mayor and the MAYOR'S WIFE. On her lap sits GIDEON(5), he's more interested in the toys on the table behind him. Stach is holding a lemonade. When they finish the three spectators applaud. Gideon takes his chance and runs to the table with the toys. STACH Wat een muzikale familie.
STACH Such a musical family.
MAYOR'S WIFE Hebben ze niet van een vreemde.
MAYOR'S WIFE They didn't get it from a stranger.
She lays her hand on her husbands shoulder, he laughs shyly.
(CONTINUED)
TO BE KING - CHAPTER 3: ECUMENIA - written by Sander Burger and Bart Westerlaken - version 020 - 07/04/2012
Meer doen? • Neem een kijkje achter de schermen en bekijk op Facebook of Hyves interviews met de hoofdrolspelers of de opnames van de slotscène: facebook.com/koningvankatoren en koningvankatorenfilm.hyves.nl. • Gijs van der Lelij maakte de storyboards voor Koning van Katoren. Bekijk zijn filmpje online om te zien hoe
hij dat gedaan heeft: vimeo.com/27189418
• Bedenk een opdracht voor Stach in een denkbeeldige stad. Wat is het probleem en hoe lost Stach het op? • Maak een alternatieve filmposter met daarop in ieder geval de filmtitel, de namen van de hoofdrolspelers
en een belangrijke scène.
• Wil je weten hoe het verder gaat met Stach en Kim? Lees dan het vervolg uit 2007: zoektocht in Katoren.
Colofon Koning van Katoren - de film Land: Nederland | Jaar: 2012 | Lengte: 100 minuten | Regie: Ben Sombogaart Scenario: Jean-Claude Van Rijckeghem en Chris Craps Met: Mingus Dagelet (Stach), Abby Hoes (Kim), SabriSaad El-Hamus (minister van Beleid), Hans Leendertse (Gervaas), Frits Lambrechts (Janus), Catherine Ten Bruggencate (Burgemeester Equilibrie), Glenn Durfort (Burgemeester Uikumene), Beppe Costa (Burgemeester Afzette Rije) Koning van Katoren – het boek Auteur: Jan Terlouw | Aantal pagina’s: 176 | Jaar eerste druk: 1971 Uitgeverij: Lemniscaat, ISBN: 9789060690888
Lesbrief Koning van Katoren
Ontwikkeld door: EYE
Auteur: Marleen van Lanen
Begeleiding en redactie: Florine Wiebenga, Merel Gilsing
Vormgeving: Kick Vormgeving & Media
Productie: Richard van der Veen en Manon Fennis
