Les 3: How to: Overleven in de sloppenwijken

Les 3: How to: Overleven in de sloppenwijken praktisch

theoretisch

Vakken Nederlands, cultuurwetenschappen, gedragswetenschappen, PAV, godsdienst, zedenleer

Doelstellingen en eindtermen De leerlingen: • illustreren het belang van sociale samenhang en solidariteit (context 7.1: socioculturele samenleving) • geven kenmerken, mogelijke oorzaken en gevolgen van armoede aan (VOET kritisch denken nr 11) • toetsen de eigen opvatting aan de verschillende opvattingen over welzijn en verdeling van welvaart (VOET open en constructieve houding nr 16) • kunnen originele ideeën en oplossingen ontwikkelen en uitvoeren (VOET creativiteit nr 2) • ondernemen zelf stappen om vernieuwingen te realiseren (VOET creativiteit nr 3) • dragen zorg voor de toekomst van zichzelf en de ander (VOET zorgzaamheid nr 27) Methodiek • Rollenspel • Presentatie en groepsgesprek • Film (optie) Lesverloop De bedoeling van deze les is om de leerlingen inzicht te geven over de keuzes waarmee inwoners van sloppenwijken in aanraking komen. De leerlingen proberen in het spel een zo goed mogelijke situatie voor hun gezin te voorzien en leren flexibel zijn en omgaan met de gevolgen van hun keuzes. Het rollenspel is een goede manier om leerlingen kritisch te doen denken over de problematiek van ongelijke kansen. Na het spel volgt er een discussie over dit thema.

Spelverloop in een notendop • • • • • • •

De leerlingen worden in groepjes verdeeld van 3 of 4 personen Introductie door de leerkracht (bijlage 1) De leerlingen lezen de beginsituatie waarin ze zich bevinden (bijlage 2) De leerlingen lossen de eerste vragen per groep op (bijlage 3) De leerlingen maken keuzes per groep (bijlage 4) en kunnen hun keuze verantwoorden De leraar geeft een korte beschrijving over de werkelijke situatie in de sloppenwijken. De leraar kondigt aan dat er een ramp is gebeurd + de gevolgen daarvan op de keuzes die ze eerder maakten. Opmerking: De leerlingen mogen in het begin van het spel nog niet weten dat er een ramp zal gebeuren, het mag hun initiële keuzes niet beïnvloeden.

Les 3: Overleven in de sloppenwijken

• De leerlingen evalueren per groep hoe hun gezin er nu voor staat. Hebben ze de juiste investering gemaakt? Zijn de familieleden gelukkig, gezond en is er genoeg geld? • De leerlingen stellen per groep hun gezinssituatie voor aan de rest van de klas. • Tot slot volgt een algemene reflectie over de les die dieper ingaat op de problematiek van sloppenwijken en gelijke kansen.

I. Introductie (10 min) De leraar toetst af wat de leerlingen weten over sloppenwijken in het algemeen. Waar denken ze aan? Waar bevinden zich sloppenwijken in de wereld? Wat zijn kenmerken van sloppenwijken? Toelichting door de leerkracht: (bijlage 1 om eventueel aan de leerlingen te bezorgen) Er wonen miljoenen mensen in de sloppenwijken van Caracas, verspreid over verschillende plaatsen in de stad. Ze worden gebouwd op de helling van bergen en zijn heel slecht verbonden met de rest van de stad. Sloppenwijken ontstaan meestal omdat mensen van het plattenland naar de grote stad verhuizen om werk te zoeken. Ze hebben te weinig geld om een huis te kopen en bouwen een ‘hutje’ uit bouwafval. Het begin van de ontwikkeling van een sloppenwijk, ook wel ‘barrio’ genoemd, is bijna altijd illegaal. Soms, als de inwoners geluk hebben, wordt hun barrio door de overheid erkend. De barrio wordt dan voorzien van basisinfrastructuur zoals elektriciteit en water. Maar omdat dit heel slecht (of niet) onderhouden wordt, geraakt dit meestal zeer snel in verval. Niet iedereen die in een sloppenwijk woont, leeft in extreme armoede. Er zijn mensen die heel arm zijn en wonen tussen enkele aluminium platen, maar de meesten wonen in kleine bakstenen huisjes. In deze families hebben enkele familieleden meestel een job in de stad. In de arme families gaat het er vaak erbarmelijk aan toe. Meestal zijn dit alleenstaande moeders met veel kinderen. De kinderen gaan vaak niet, of onregelmatig, naar school en de oudere kinderen moeten hun moeder helpen om de jongeren op te voeden en te ondersteunen. Het leven in de sloppenwijken gaat gepaard met enorm veel misdaad. De inwoners worden regelmatig geconfronteerd met geweld en de dood. Het leven is er erg gevaarlijk. Veel jongeren betreden een drugsbende, omdat ze dit zien als enige uitweg uit hun armoedig leven en als een ontsnappingsmogelijk uit de sloppenwijken. Een mensenleven in de barrios heeft voor veel leden van drugsbendes niet dezelfde waarde als bij ons. Er worden ieder weekend tientallen mensen vermoord, vaak zonder enige reden. Caracas wordt dan ook niet zomaar ‘de moordhoofdstad van de wereld’ genoemd.

II. Beginsituatie De leerlingen worden in groepjes verdeeld van 3 of 4. De leerkracht vertelt dat de leerlingen zich nu dienen in te leven in de rol van een inwoner van de sloppenwijk. De leraar deelt bijlage 2 uit aan de leerlingen. Hierop staat hun beginsituatie beschreven. De leerlingen lezen de beginsituatie.

Les 3: Overleven in de sloppenwijken

III. Vragen De leraar deelt bijlage 3 uit aan de leerlingen. De leerlingen vullen per groep één tabel in aan de hand van de informatie die in de beginsituatie uitgeschreven staan. De tabel gaat over het belang dat de leerlingen hechten aan iedere investering. Er is dus geen juist of fout antwoord op deze oefening.

Voorbeeld bijlage 3: Investering

Rangschikking

Wat zal verbeteren?

Geef elke investering een nummer van 1 tot 6.

Geluk, gezondheid en/of geld?

Schoolboeken Bril voor opa Moto Medicamenten Voetbalschoenen Gereedschapskoffer (om timmerman te worden)

IV. Keuzes maken De leerlingen zullen nu een keuze moeten maken voor het vervolg van hun leven als Juan uit Petare. Ze krijgen bijlage 4 waarop verschillende keuzemogelijkheden staan. Dit kan ook mondeling door de leraar doorlopen worden. De leerlingen discussiëren in hun groepje welke keuze ze zullen maken in hun leven en waarom. • Keuze 1 = De meeste van jouw vrienden zijn geïnfiltreerd geraakt in drugsbendes. Je beste vriend is een paar dagen geleden vermoord omwille van een drugskwestie. Je weet dat een bende betreden heel veel verdient maar ook heel risicovol is, toch kies je hiervoor. • Keuze 2 = Je hebt gehoord dat er een job vrijkomt in de fabriek waar jouw nonkel werkt. Als je daar aan de slag gaat, zou je een gemiddeld loon verdienen. Je moet dan wel stoppen met school en zou geen tijd meer hebben om met je familie door te brengen. • Keuze 3 = Een derde optie is om jouw tante of jouw zus met hun respectievelijke zaken te helpen. Je leert snel en kan goed budgetten beheren dus volgens jou kan jij zeker de inkomsten van een van beide zaken verdubbelen. • Keuze 4 = Je overweegt om timmerman te worden, zoals jouw grootvader vroeger. Daarvoor zou je moeten investeren en een gereedschapskoffer moeten kopen maar je zou je wel meer verdienen dan bij de twee voorgaande opties. • Keuze 5 = De laatste optie is om zelf op de middelbare school te blijven, met een hogere kans op een beter betaalde job in de toekomst. Naar school gaan zelf is gratis, maar je moet uiteraard wel betalen voor schoolboeken, schrijfgerief… De tijd die je doorbrengt op school kan je niet besteden aan werken en geld verdienen.

Les 3: Overleven in de sloppenwijken

Extra toelichting door de leerkracht over de situatie in de sloppenwijken:

Je kunt in dit spel zien dat infiltreren in een drugsbende een heel aantrekkelijke keuze is. Je verdient er veel geld mee en kan daardoor goed voor jouw familie zorgen. Veel jongeren in Caracas verkiezen deze levenswijze bij gebrek aan alternatief. De bendes beheersen het leven in de barrios; ze hebben meer macht dan de lokale politie. Ze zijn ook heel gevoelig aan de afbakening van hun territorium: iedere bende leeft in een bepaalde regio die de andere bendes niet mogen betreden. Het is vanzelfsprekend een heel gevaarlijke levenswijze. Juan had ook de keuze om op school te blijven en terzelfder tijd te werken. Dit wordt heel vaak gedaan in de sloppenwijken. De meeste scholieren werken na de lessen en in het weekend om wat extra geld te verdienen, bv. als bediende in een supermarkt of in een werf. Wat ze met dat geld doen hangt van de situatie van de familie af. Als ze van een heel arme familie afkomstig zijn gebruiken ze het geld om eten voor hun familie te kopen, als ze van een minder arme familie afkomstig zijn houden ze het als extra zakgeld voor zichzelf, om bijvoorbeeld kledij of een gsm te kopen. Heel veel kinderen beginnen te werken vanaf de leeftijd van twaalf jaar.

V. Gevolgen van de keuzes De leerkracht kondigt aan dat er een maand voorbij gaat en dat elke keuzes consequenties met zich meebrengt. Afhankelijk van de keuze die ze gemaakt hebben, kunnen ze nu verschillende investeringen doen. Toelichting door de leerkracht:

Je hebt nu genoeg geld beschikbaar om bepaalde investeringen te maken. Neem bijlage 3 opnieuw bij de hand: • Als je ervoor gekozen hebt om in de drugsbende te gaan, heb je genoeg geld om de top 4 van je lijstje kopen. • Koos je ervoor om in de fabriek te gaan werken, mag je enkel je favoriete investering nr 1 maken. • Als je jouw zus of tante bent gaan helpen in hun respectievelijke zaken, kan je jouw 2 favoriete investeringen aankopen. • Wanneer je, net als je opa, timmerman bent geworden, kan je nu je top 3 investeringen doen. • Als je ervoor gekozen hebt om op school te blijven, heb je geen extra geld en kan je nergens in investeren. De leerlingen beantwoorden in hun groep de volgende vragen:

• Wat kan jij nu kopen? • Wat is jouw gezinssituatie nu op het vlak van geld, geluk en gezondheid volgens jou? Extra toelichting door de leerkracht:

De kost van een woning in Caracas is onbetaalbaar voor vele families. Arme families in de sloppenwijken krijgen normaal gezien ook geen toegang tot bankleningen. Het is daarom de norm om geld niet te veel te sparen en de extra cash aan materiële objecten uit te geven. Zo kan je veel families tegenkomen die een plasma TV, een blackberry, een microgolf, een auto, een grote frigo hebben… Maar dat betekent daarom niet dat ze veel geld hebben. Sommige families opteren er ook voor om hun kinderen naar een privéschool te sturen (= niet gratis zoals de publieke school dat wel is), omdat de kwaliteit van het onderwijs er veel beter is.

Les 3: Overleven in de sloppenwijken

VI. Ramp De leraar kondigt aan dat er een ramp is gebeurd, namelijk een grondverzakking. Dit zal de situatie van ieder groepje veranderen. In functie van de voorafgaande keuzes bevindt ieder groepje zich in een andere situatie. Toelichting door de leerkracht: Sloppenwijken zijn gebouwd op hellingen. Het heeft de laatste tijd erg geregend en er is een grondverzakking gebeurd. Julie huisje is er erg aan toe. Het staat op instorten en het wordt erg gevaarlijk om er op deze manier in te leven.

• Timmerman: Je kan jouw huisje zelf herstellen. • Drugsdealer: Je hebt genoeg geld om het te laten herstellen. De voorraad drugs die in je huis lag is verloren gegaan. De bende vermoordt je tante Rosita om je te straffen. • Fabriek: Je hebt net geen geld genoeg om de herstellingen te betalen. Maar omdat je zo goed werk levert, kom je goed overeen met je baas. Het is een vriendelijke man en je mag een tijdje met je gezin bij hem intrekken tot je geld genoeg hebt om je huis te herstellen. Je hebt jammer genoeg gezondheidsproblemen gekregen door het harde werk in de fabriek. • Je zus/tante helpen: Je hebt net genoeg geld om de herstellingen te betalen. Vanaf nu kunnen jouw zus en tante niet meer hun beroep uitoefenen omdat al hun materiaal beschadigd is. • Op school blijven: Je hebt niet genoeg geld om de herstellingen te betalen. Je gezin woont twee maanden op straat. Na twee maanden vind je dankzij jouw opleiding een betaalde job waardoor je genoeg geld hebt om je huis te herstellen. Vraag voor de leerlingen is: • Wat is volgens jou nu de uiteindelijke gezinssituatie op het vlak van geld, gezondheid en geluk? • Bespreek de mogelijke gevolgen van jouw investeringen en keuzes. Extra toelichting door de leerkracht:

Grondverzakkingen gebeuren op regelmatige basis in Caracas, omdat de sloppenwijken op hellingen gebouwd zijn. Een grondverzakking wordt meestal veroorzaakt door hevige regen. De grond waar de huizen van de inwoners op gebouwd zijn wordt modder en verschuift, en de huizen storten bijgevolg in. Naast de evidente materiële schade kan dit ook de dood van inwoners veroorzaken. Het voorbeeld met tante Rosita toont aan dat er heel veel moorden en schietpartijen gebeuren in Caracas. Het is een van de meest gevaarlijke steden ter wereld op basis van de criminaliteitscijfers.

VII. Reflectie na de les Na het spel volgt er een algemene reflectie in de vorm van een groepsgesprek. De leerlingen kunnen hun persoonlijke visie over de situatie in de sloppenwijken delen met de anderen. Ook kan de link gelegd worden naar het project ‘Embajadores Comunitarios’ waar de opbrengst van Zuiddag 2012 naartoe gaat. Extra toelichting door de leerkracht:

In Westerse landen krijgen we via de media informatie over gebeurtenissen die ver weg plaatsvinden, maar het is dikwijls moeilijk om te weten hoe het er echt aan toe gaat. De bedoeling van dit spel was onder meer om aan te tonen dat jongeren in de sloppenwijken andere keuzemogelijkheden aangeboden krijgen dan jongeren in de Westerse wereld. Het is niet gemakkelijk om dezelfde dromen waar te maken in hun leven omdat ze niet op hetzelfde startpunt beginnen. De grootste doelstelling van Bello Belgo en Embajadores Comunitarios is om ervoor te zorgen dat iedereen wel vanaf hetzelfde punt kan starten. Op die manier

Les 3: Overleven in de sloppenwijken

willen ze gelijke kansen en meer toekomstmogelijkheden aan alle jongeren aanbieden. De organisaties proberen aan te tonen dat je via kennis en verbale communicatie meer kan bereiken dan met geweld. In het spel wordt duidelijk dat tot een drugsbende toetreden zeer aanlokkelijk kan zijn wanneer je geen uitweg uit je erbarmelijke situatie ziet.

VIII: Film “Hermano” van Marcel Rasquin Een film over het leven in de sloppenwijken: twee jonge broers die wonen in de sloppenwijken van Caracas hebben de kans om profvoetballer te worden. Één van de broers is lid van een plaatselijke criminele bende. De film geeft goed weer met welke keuzes jongeren in de sloppenwijken geconfronteerd worden en hoe aanlokkelijk het is om in een bende te treden.

Opmerking: Deze film is jammer genoeg moeilijk te verkrijgen in België. Op youtube en in het Zuiddagkantoor te Brussel is de film beschikbaar met Engelse ondertiteling.

Lesmodules Aanbevolen

informatief

I. Introductie over het leven in een sloppenwijk - 15 min.

Optioneel

VIII. Film ‘Hermano’ van M. Rasquin - 97 min

II. Beginsituatie - 10 min

Inleefspel voor de leerlingen - 40 min. III. Vragen IV. Keuzes

interactief

V. Gevolgen van de keuzes VI. Rampsituatie VII. Reflectie over de problematiek van ongelijke kansen - 15 min.

Bijlagen I. Introductie II. Beginsituatie III. Vragen IV. Keuzes

Extra toelichting van de leerkracht na elk onderdeel van het inleefspel