Leerling & begeleider: Femke Timmermans & Debbie Slaats: OK Management-katern. Hygiëne Vieze schoenen? Vieze handen!

8E JAARGANG, NR. 3, JUNI 2013

Hygiëne Vieze schoenen? Vieze handen!

O K M a n a ge

ment-kater

vanaf pagin a

29

n

Vijf voor twaalf... Einde van de antibiotica

Designmanagement Geordende OK werkt prettiger

Koffiekamer Een bakkie in het Meander Medisch Centrum

OK-manager Jan Pronk ‘Leidinggeven brengt een hoop gedoe’

Databelofte Steeds meer kennis over zorgprocessen

Leerling & begeleider: Femke Timmermans & Debbie Slaats:

‘Een opgestoken duim stimuleert’ OKO0313.indd 1

27/05/13 12:48

Werken in Zwitserland iets voor jou? 25 jaar Scholten Medical

Scholten Medical Recruitment is al 25 jaar een internationaal werkende organisatie, gespecialiseerd in het werven en selecteren van (para)medisch personeel voor zorginstellingen binnen en buiten Europa.

In 2013 is h het et 25 jaar geleden dat onze firma, gespecialiseerd in de internationale werving- en selectie van gezondheidszorgpersoneel, is opgericht. Sindsdien brengen wij dagelijks met bezieling en enthousiasme zorgmedewerkers en werkgevers in de zorg tot elkaar. Dit resulteert in een vaste of soms tijdelijke aanstelling. Aangezien onze ‘roots’ in Zwitserland liggen, bieden wij in 2013 voor Zwitserland een welkomstgeschenk met gratis verzekeringen aan. Meer informatie over deze actie is te vinden onder www.internationalebanenindezorg.nl

Per direct zoeken wij voor ziekenhuizen en privé-klinieken in het Duitstalige gedeelte van Zwitserland.

• Operatie-/Anesthesie - assistenten • Operatie-/Anesthesie - verpleegkundigen Een redelijke kennis van de Duitse taal is vereist; er bestaat ook de mogelijkheid om via een lerares Duits in Nederland bijscholing te volgen. Wat bieden wij? Professionele, eerlijke en persoonlijke begeleiding, een kostenloze bemiddeling, organisatie van een kennismakingsbezoek (meelopen) aan ziekenhuizen in Zwitserland, gratis verzekeringen voor Zwitserland gedurende de proeftijd (m.u.v. de ziektekostenverzekering) en uiteraard aantrekkelijke marktconforme arbeidsvoorwaarden. Personeelsaccommodatie is vrijwel altijd ter plekke aanwezig. Interesse? Meld je telefonisch of via onze website aan voor een baan in Zwitserland. Op onze website staat een overzicht van de meest actuele vacatures (ook voor andere functies binnen de zorg). Tevens kun je op onze website video’s met persoonlijke ervaringen van verpleegkundigen over werken in het buitenland bekijken.

Snel op de hoogte met

Scholten Medical Recruitment Lansinkesweg 4 Postbus 960 NL-7550 AZ Hengelo (O) t: +31 (0)74 255 92 00 e: [email protected] Standort Zürich (AG): Postfach 505 CH-8027 Zürich t: +41 (0)44 462 11 88 e: [email protected]

www.scholten-medical.nl

OK nieuws.nl

Ontwikkelingen in de wereld van de OK volgen elkaar in snel tempo op. Daarom vindt u op www.OKnieuws.nl dagelijks: • het laatste nieuws

• filmpjes

• achtergrondverhalen

• agenda

• weblog Paul Meijsen

Dé nieuwssite voor or de OK: van operatieassistent tot anesthesiemedewerker en van OK-manager tot chirurg..

OKO0313.indd 2

• mijn dag

• vacatures

de n voor f. a a u sbrie Meld nieuw u het s i t a r g gt ntvan ws van o n a D ieu e okn ox! laatst uw mailb n i zelf

27/05/13 12:48

A Advertentie_

Medical Vacuum Technology for Healthcare Professionals

WIJ BIEDEN NIEUWE PERSPECTIEVEN Medische vacuümtechnologie speelt in ieder ziekenhuis en in iedere gezondheidsinstelling een cruciale rol. Onze medische vacuümsystemen en -oplossingen worden door medische deskundigen gebruikt om mensen te behandelen, te verzorgen en hun leven te redden. Medela heeft vijftig jaar ervaring met onderzoekgestuurde innovaties. Wij brengen expertise en wetenschappelijk onderzoek tot leven, voor u en uw patiënten, op het gebied van: •

Professionele vacuümsystemen

•

Thoraxdrainage systemen

•

Vloeistof beheersystemen

Meer informatie over Medela en wat wij voor u kunnen betekenen, vindt u op www.medela.nl

Precious life - Progressive care

Advertentie_OK Advertentie OK operationeel operationeel_215x285_okt12.indd 215x285 okt12 indd 1 OKO0313.indd 3

12-10-12 08:41 27/05/13 12:49

Einde van de antibiotica Rinke van den Brink, redacteur gezondheidszorg van NOS Nieuws, schreef het zéér alarmerende boek Het einde van de antibiotica. Een boek dat iedereen die werkzaam is in de gezondheidszorg gelezen zou moeten hebben ... Bacteriën zijn slimme organismen. Ze zijn langer op aarde dan de mens, en ze planten zich met een ongelofelijke snelheid voort. Maar wat nog erger is: ze bezitten de capaciteit om resistent te worden tegen misschien wel ons krachtigste farmacologische wapen: antibiotica. De mens doet er veel aan om de bacteriën te helpen in hun resistentiestrijd: in veel landen wordt kwistig gestrooid met antibiotica. Je kunt ze vaak gewoon bij de drogist halen. In een land als India kun je bijvoorbeeld carbapenems (de laatste klasse van antibiotica waarvoor bacteriën vaak nog gevoelig zijn) op iedere straathoek kopen. Ook Nederland kan zijn handen niet in onschuld wassen. Alhoewel we in de gezondheidszorg een zeer strikt voorschrijfbeleid hebben, wordt in de veeteelt kwistig gestrooid met antibiotica omdat de dieren er ook zo lekker van groeien. Ook ziekenhuizen lichten soms de hand met het nemen van maatregelen als er een resistente bacteriesoort wordt aangetroffen. Een van de dieptepunten was de Klebsiella-affaire in het Rotterdamse Maasstad Ziekenhuis. Dit ziekenhuis was zo bang voor negatieve publiciteit dat het pas veel en veel te laat in actie kwam. Bacteriële resistentie zal een zeer negatieve ommekeer in de geneeskunde betekenen. Veel operaties kunnen niet meer uitgevoerd worden. Denk bijvoorbeeld aan het plaatsen van implantaten waarbij altijd profylactisch antibiotica worden toegediend. In dit nummer van OK Operationeel een voorpublicatie. Verder in dit nummer onder andere: Paul Meijsen schrijft over de vieste plek op aarde: de vloer op de OK. Vreemd eigenlijk dat we been- of armsteunen, rolmatjes en andere benodigdheden die we even niet nodig hebben, vaak zonder na te denken op de grond leggen en zonder probleem weer gebruiken voor de volgende patiënt. Snoeren die over de grond slepen pakken we ook met onze handen. Voetpedalen worden zonder nadenken boven op het apparaat teruggezet. Eigenlijk kun je een boterham die op de grond gevallen is rustig opeten, want we verspreiden de smurrie continu over de hele OK. Van onder tot boven tot in alle hoeken, dus vroeg of laat komen die beesten toch wel via onze handen in onze mond. Het verschil tussen ons en de patiënten is dat wij er waarschijnlijk niet ziek van worden en zij waarschijnlijk wel.’

Voetjes op de vloer, handen ervan af De discussie over hygiëne en OK-schoenen leidt af van onze handen.

10 22 Een lekker bakkie OK Operationeel bezoekt op onregelmatige basis

We wensen je veel leesplezier! Menno Goosen, hoofdredacteur OK Operationeel [email protected]/020-520 60 77

koffiekamers op OK-complexen. Dit keer de koffiekamer van het Meander Medisch Centrum Amersfoort, locatie Lichtenberg.

Hennie Mulder, bestuurslid Media LVO en penningmeester LVO [email protected]

4

OK OPERATIONEEL JUNI 2013

OKO0313.indd 4

27/05/13 12:49

Alarmerend: het eind

Geordende OK

van de antibiotica

goed voor beleving

Voorpublicatie van een alarmerend boek over

OK-medewerkers vinden een geordende

wereldwijde antibioticaresistentie.

OK overzichtelijker en prettig

14

18

32

36

Portret Jan Pronk

Benchmarkanalyse:

(LangeLand Ziekenhuis) pluk de vruchten Jan Pronk geeft terughoudend leiding met

Hoe kan de OK-benchmark worden ingezet

ruimte voor persoonlijke inbreng.

voor doelmatiger OK-gebruik?

Verder in dit nummer: 4 Redactioneel 6 Ingezonden brief 6 LVO-nieuws 7 LVO-informatie 8 Leerling en begeleider 26 Boeken

OK Operationeel wordt mede mogelijk gemaakt door:

28 Column Ed Schoemaker 28 Colofon 29 OK Management-katern 31 NVLO-informatie 31 Column Trudie Doodeman


OKO0313.indd 5

5

27/05/13 12:49

IIngezonden brief ‘Overgevoelig voor maskers’ Beste redactie, Naar aanleiding van het artikel over chirurgische maskers in OK Operationeel 2-2013 wil ik graag het volgende kwijt. Helaas is bij mij jaren geleden geconstateerd dat ik overgevoelig ben voor alle reguliere mondmaskers. Tien jaar geleden heb ik samen met een aantal collega’s katoenen mondmaskers gemaakt van luiers. Alle problemen waren uit de wereld, dacht ik. Totdat er op de OK katoenen mutsen verschenen en de ziekenhuishygiënisten deze verboden. En dus ook de katoenen mondmaskers. Helaas moesten we dus reguliere mondmaskers gaan dragen. Na wat zoeken hadden we een masker gevonden. Jammer genoeg werd bij mij wederom overgevoeligheid geconstateerd door de dermatoloog. Zijn advies is weer de katoenen mondmaskers te gaan dragen. Na overleg met mijn manager kan ik nu niet meer op de OK gepland worden, want katoen is immers verboden. Ik hoop dat iemand mij kan helpen, want ik ben ten einde raad. En ik weet ook niet hoe mijn toekomst eruit zal gaan zien.

Joyce Verton, anesthesiemedewerker Albert Schweitzer Ziekenhuis

‘Zelf maken van OK-pakkentextiel’

In Nederland moeten de richtlijnen van de Werkgroep Infectiepreventie (WIP) worden gerespecteerd. Een ziekenhuis kan voor individuen lastig een uitzondering maken zonder problemen te krijgen. De WIP zegt letterlijk: ‘Tijdens de operatie dragen allen die in de operatiekamer aanwezig zijn een chirurgisch mond-neusmasker.’ Let op: de WIP zegt niets over het materiaal. Wellicht biedt deze oplossing uitkomst: maak je maskers van het materiaal waar ook OK-pakken van gemaakt zijn. Dit lijkt me een geaccepteerde en niet pluizende textielsoort, die ook voldoende fijnmazig is voor het tegenhouden van besmette deeltjes. Je zult deze thuis moeten wassen op 60°C, moeten strijken en in een schoon zakje mee naar de OK moeten nemen. Steriel hoeft niet. Ik zou wel zorgen voor een behoorlijk voorraadje. Ik ben hierbij een beetje geïnspireerd door een WIP-standpunt met betrekking tot hoofddoekjes: ‘Indien op de OK een hoofddoek wordt gedragen, dan gelden daarvoor dezelfde regels als op een verpleegafdeling. De hoofddoek dient op de OK zo gedragen te worden dat het materiaal niet in aanraking komt met de patiënt, patiëntenmateriaal of instrumentarium. Omdat de hoofddoek wordt besmet met eigen flora moet de al gedragen hoofddoek bij het betreden van de OK vervangen worden door een schone hoofddoek die uitsluitend wordt gedragen op de OK. Ook hier geldt dat het materiaal van de hoofddoek bestand is tegen een wastemperatuur van ten minste 60°C. Extra hoofdbedekking, dus een operatiemuts over de hoofddoek heen, wordt niet noodzakelijk geacht.’ Verder is er een Australisch onderzoek dat je wellicht kan helpen. En waarmee je een discussie met de WIP zou kunnen starten: Webster J, Croger S, Lister C, Doidge M,Terry MJ, Jones I. Use of face masks by nonscrubbed operating room staff: a randomized controlled trial. ANZ J Surg; 80(3):169-73. Met deze gegevens kan de medische bibliotheek van je ziekenhuis het artikel waarschijnlijk snel full text aanvragen zodat je het helemaal kunt lezen. Heel veel succes!

Cartoon: Jim van der Meulen

Beste Joyce,

Namens de redactie van OK Operationeel, Paul Meijsen

6


OKO0313.indd 6

27/05/13 12:49

Tekst: Menno Goosen

Het LVO-kwaliteitsregister De LVO is gestart met een kwaliteitsregister. Kwaliteitsregis-

Archief OK Operationeel en OK Management online

tratie is dé manier om aan patiënten, medezorgverleners, werkgevers en zorgverzekeraars de garantie te geven dat ze te

Op veler verzoek hebben we de jaargangen van OK Operationeel

maken hebben met een operatieassistent die voldoet aan de

en OK Management online gezet. U kunt jaargang 2008 t/m 2012

vastgestelde beroepseisen, beschreven in het beroepsprofiel

raadplegen. U vindt de jaargangen op www.oknieuws.nl onder

van de operatieassistent (2012).

het tablad ‘magazine’ en dan onder ‘archief’. Kies vervolgens voor

Operatieassistenten kunnen zich laten registreren als ze

het desbetreffende jaaroverzicht in het menu aan de rechterkant.

in het bezit zijn van een diploma uitgegeven door de NVZ of het CZO en minimaal 16 uur per week patiëntgebonden

opgenomen in het register als niet-praktiserend. Inschrijven is

Belastingvoordeel op je LVO-contributie

gratis voor LVO-leden; niet-leden betalen € 75,- per jaar. Uitgebreide

Ben jij werkzaam in een ziekenhuis of academisch

informatie over het LVO-kwaliteitsregister vind je op www.lvo.nl.

ziekenhuis? Weet je dat het volgens die cao’s mogelijk is

Op www.oknieuws.nl/nieuws/ok/nieuws/het-lvo-kwaliteitsregister

om belastingvoordeel op je LVO-contributie te krijgen?

vind je een uitgebreid artikel van Jeanine Stuart over dit

Dit voordeel kan oplopen tot 50 procent! Wil jij in

onderwerp. Dit artikel kun je ook opvragen door te mailen aan

aanmerking komen voor een korting op je lidmaatschap?

[email protected].

Op www.lvo.nl en www.oknieuws.nl vind je uitgebreide

werkzaamheden verrichten. Ook praktijkopleiders, docenten en leidinggevenden kunnen zich registreren. Zij worden

informatie over dit onderwerp.

Traumadagen 2013 Noteer vast in je agenda: op 7 en 8 november 2013 vinden weer de Traumadagen plaats in de RAI in Amsterdam. Het

LVO-informatie Charmaine Betzema, voorzitter, [email protected]

congres wordt georganiseerd door de Nederlandse Vereniging voor Traumachirurgie en de Nederlandse Vereniging voor Orthopedische Traumatologie. Op 7 november verzorgt de LVO, alweer voor de zesde keer, het programma voor operatieassistenten. Vanaf eind juni 2013 kun je je voor de Traumadagen inschrijven via www.trauma.nl. Ope-

HEEFT U NIEUWS? Mail naar okoperationeel @y-publicaties.nl

ratieassistenten worden minibattle te voeren over de topics: bovenste extremiteit, van schoufracturen, sportletsels,

Het actueelste

Nicole Dreessen, bestuurslid Beroepsbelangen [email protected] Monique de Kort, bestuurslid Congres, [email protected]

Internet: www.lvo.nl

Femke Wienen, bestuurslid PR&V, [email protected]

Lidmaatschap opzeggen: Secretariaat LVO Postbus 9058 1006 AB Amsterdam

perioperatieve zorg van de geriatrische patiënt in de traumachirurgie

OK-nieuws vindt u op

of complicatiemanage-

www.oknieuws.nl

rurgie. Deadline 15 juli.

024-645 47 71 van maandag t/m zaterdag van 9.00 tot 17.00 uur Adres: LVO, Postbus 9058 1006 AB Amsterdam Lid worden van de LVO? Surf naar www.lvo.nl of bel met 024-645 47 71. Opzegging van lidmaatschap dient voor 1 oktober schriftelijk te gebeuren – het lidmaatschap wordt dan per 1 januari van het jaar daarop beëindigd.

Jeanine Stuart, secretaris en bestuurslid Onderwijs a.i. [email protected] en [email protected]

uitgenodigd om een

der tot hand, wervel-

OK NIEUWS

Hennie Mulder, penningmeester en bestuurslid Media [email protected]

LVO TELEFOON NUMMER:

ment in de traumachiMeer informatie:

Ledenadministratie [email protected]

[email protected].


OKO0313.indd 7

7

27/05/13 12:49

8


OKO0313.indd 8

27/05/13 12:49

LEERLING & BEGELEIDER Werkbegeleider Debbie Slaats (30) en leerling Femke Timmermans (20): ‘Een opgestoken duim stimuleert’ Ze vormen al voor de derde keer een team: Debbie Slaats en Femke Timmermans. Femke zit in haar derde studiejaar voor operatieassistent en loopt jaarlijks zes tot acht weken stage bij Chirurgie in het Máxima Medisch Centrum in Veldhoven. Debbie, al vier jaar werkzaam als operatieassistent, is Femkes vaste werkbegeleider. Binnenkort zijn ze collega’s. TEKST: LINDA VAN PELT | FOTO’S (INCLUSIEF COVER): IVONNE ZIJP

Is er sprake van groei in die drie jaar?

dat het goed ging. Zo’n gebaar stimuleert.

werk is afwisselend: steeds andere

Debbie: ‘Zeker. Net als veel leerlingen

Tijdens een operatie communiceren wij

ingrepen, wisselende collega’s. Ik focus

kwam Femke hier voor de eerste keer

vooral via oogcontact en body language.

nu eerst op het afronden van mijn op-

een beetje verlegen en kat-uit-de-boom-

Dat werkt uitstekend. Als ik ergens over

leiding in september. Daarna eerst maar

kijkerig binnen. Nu draait ze mee als

twijfel lijkt het wel of Debbie dat direct

eens wat meer praktijkervaring opdoen.

volwaardige kracht. Het is leuk om die

doorheeft. Dan is ze meteen in de buurt.

Gelukkig kan ik hier in dienst komen,

groei te zien. Dat is mogelijk doordat

Pas heb ik zelf ervaren hoe lastig het is

dus die kans is er. Wat de verre toekomst

we hier meerdere vakcoördinatoren

om iets voor jou bijna vanzelfsprekends

brengt? Dat weet ik nog niet.’

hebben, zodat iedere leerling gekoppeld

in begrijpelijke taal uit te leggen aan

Debbie: ‘De samenwerking, de patiënten,

kan worden aan een vaste begeleider.’

iemand met minder ervaring; voor het

het menselijk lichaam, de anatomie, de

Femke: ‘Debbie heeft me zelfvertrouwen

schoolvak “werkbegeleiding” heb ik twee

technische kant. Die combinatie van

gegeven. Zij heeft me geleerd voor me-

weken een eerstejaarsleerling begeleid.

factoren spreekt me aan. Iedere dag is

zelf op te komen en me aangemoedigd

Daardoor ben ik me nu extra bewust van

weer spannend. Vanmorgen hadden we

alles te vragen wat ik wil weten, onder

Debbies kwaliteit als werkbegeleider.’

een patiënt met een grote bloeding. In de

het mom: domme vragen bestaan niet.’

Debbie: ‘Werkbegeleiding is goed voor

hectiek die dan ontstaat, is het extra be-

mijn eigen functioneren. Het houdt me

langrijk om alert te zijn. Des te groter de

scherp en up-to-date.’

bevrediging als alles weer onder controle

Wat maakt Femke een goede leerling? Debbie: ‘Het begin van een goede opera-

is. Op zo’n moment realiseer je je dat

tieassistent is een enthousiaste leerling.

Waarom hebben jullie dit vak gekozen?

je werk er echt toe doet! Ik hoop in dit

Iemand met een positieve instelling die

Debbie: ‘Ik heb eerst verpleegkunde

beroep te blijven tot aan mijn pensioen.’

actief om informatie vraagt. Die basis-

gedaan, maar na driekwart jaar werk-

houding zag ik meteen al bij Femke. Zul-

ervaring ben ik geswitcht naar operatie-

Hoe maak je aan het eind van de dag je

ke mensen slagen in deze wereld. Femke

assistent. In het verzorgende vak zag ik

hoofd weer leeg?

is initiatiefrijk. Toen ik vanmorgen op

mezelf niet tot mijn 67ste werken.’

Debbie: ‘In de auto stappen en loslaten.

de OK kwam, lag alles klaar en waren de

Femke: ‘Ik wist niet goed wat ik wilde

Raampje open en mijn gedachten aan de

materialen gecontroleerd. Femke had

worden. Daarom koos ik op de middelba-

werkdag waaien weg.’

de OK al volledig startklaar gemaakt.’

re school een zo breed mogelijk profiel:

Femke: ‘Het kost mij steeds minder

Natuur, Gezondheid en Economie.

moeite aan het eind van een werkdag

Wat is waardevol aan Debbies begeleiding?

Daarmee kon ik alle richtingen op.

de knop om te zetten. Over indrukwek-

Femke: ‘Debbie voelt mij goed aan. Het

Vervolgens ging ik afstrepen en bleef

kende dingen denk ik ’s avonds nog wel

geeft me een steuntje in de rug als ze

operatieassistent over.’

eens wat langer na, maar het lukt me

bij een operatie aanwezig is. Vanmorgen

steeds beter ook die uit mijn hoofd te

deed zij de omloop en stond ik aan de ta-

Wat maakt dit beroep mooi?

krijgen. Dat moet ook wel, want vaak

fel. Ze stak even haar duim op ten teken

Femke: ‘Ik vind het nu superleuk. Het

moet ik in de avonduren nog studeren.’


OKO0313.indd 9

9

27/05/13 12:49

De discussie over OK-schoeisel kan worden gesloten

Voetjes op de vloer, handen ervan af Goede schoenen of klompen zijn belangrijk op de OK. Comfortabel kunnen staan en lopen zijn vereisten, want OK-personeel maakt heel wat sta-uren en kilometers. Maar de discussie over schoenenkeuze en hygiëne maskeert misschien wel een veel belangrijker aandachtspunt: onze handen. TEKST: PAUL MEIJSEN | CARTOONS: JIM VAN DER MEULEN

10


OKO0313.indd 10

27/05/13 12:49

D

e OK-vloer is volgens mij de vieste plek op aarde. Lichaamsvochten in alle soorten en hoe-

veelheden vormen hier de ideale mix voor een potentieel besmettelijke drab. In de profielen van de zolen nemen we

Tabel 1 : Resultaten van naleving van de WIP-richtlijn over schoeisel op de OK in 22 ziekenhuizen. (Bron: IGZ 2008) Onvoldoende Matig

6 ziekenhuizen

Voldoende

3 ziekenhuizen

Goed

6 ziekenhuizen

die mee door de gangen en naar andere OK’s. We zitten er niet mee, behalve als

7 ziekenhuizen

iemand met zijn klompen op de tafels

Inspectienorm

• Medewerkers hebben speciaal (glad, reinigbaar en zonder veters) schoeisel. • Er worden geen schoenhoesjes gedragen.

22 (n = 22)

komt waar we ons eten neerleggen. Als mijn boterham op de grond gevallen is, durf ik hem niet meer op te eten.

verplicht om veilige zorg te leveren)

laminar flow was), die stelt dat ‘vloerbac-

Vreemd eigenlijk dat we been- of arm-

dient zo’n norm in de ziekenhuizen

teriën’ mogelijk worden verspreid door

steunen, rolmatjes en andere benodigd-

gehanteerd te worden.

rondcirculerende lucht omdat besmette

heden die we even niet nodig hebben,

In haar rapport ‘Standaardisatie

deeltjes opwervelen. Recentere studies

vaak zonder na te denken op de grond

onmisbaar voor risicovermindering in

spreken dit weer tegen. Knochen (2010)

leggen en zonder probleem weer gebrui-

operatief proces’ (IGZ, 2008) schreef de

vond geen verschil tussen de kwaliteit

ken voor de volgende patiënt. Snoeren

inspectie: ‘Kleding sluit onvoldoende

van lucht in een OK die tijdens de wissel

die over de grond slepen pakken we

aan bij landelijke richtlijn.’ Met be-

compleet gereinigd werd en een OK

ook met onze handen. Voetpedalen

trekking tot schoeisel werd dit nader

waar alleen zichtbare verontreinigingen

worden zonder nadenken boven op het

gespecificeerd door de inspecteur (zie

werden verwijderd.

apparaat teruggezet. Eigenlijk kun je een

ook tabel 1): ‘Onderzoeksresultaat in 22

De staat en het gebruik van schoeisel zijn

boterham die op de grond gevallen is

ziekenhuizen: hoewel er speciaal glad,

wereldwijd belabberd te noemen; Neder-

dus rustig opeten, want we verspreiden

goed reinigbaar schoeisel beschikbaar

land is geen unicum. Agarwal (2002) stel-

de smurrie continu over de hele OK. Van

was, droegen veel medewerkers niet goed

de vast dat 44 procent van het schoeisel

onder tot boven tot in alle hoeken, dus

reinigbare, eigen schoenen. In 42 procent

is gecontamineerd en dat een groot deel

vroeg of laat komen die beesten toch

van de ziekenhuizen was de score wel

in slechte staat is. Greene (2005) schrijft:

wel via onze handen in onze mond. Het

voldoende of goed. Voor bezoekers waren

‘OR staff walks in each others shoes.’ Clarke

verschil tussen ons en de patiënten is

lang niet altijd gastenklompen aanwezig.

(2011) bekeek schoenen op de OK ook van

dat wij er waarschijnlijk niet ziek van

In plaats daarvan kon men plastic hoes-

de binnenkant, vanuit besmettingsoog-

worden en zij waarschijnlijk wel.

jes over de eigen schoenen doen. De WIP

punt voor het personeel zelf; 59 procent

Handschoenendragers vertrouw ik al

ontraadt dit.’

van het schoeisel had ook bloedvlekken

evenmin, die doen even vrolijk mee met

aan de binnenkant.

de verspreiding, en wekken door het

Schoeisel en infecties

dragen van handschoenen vaak alleen

Ik wil de WIP-richtlijn en de naleving er-

Schoenhoesjes

een beetje schone schijn op.

van niet ter discussie stellen. Toch is het

Daha (2002) licht op de website van

de vraag of er een relatie is tussen vloer,

de WIP uitgebreid de nadelen van

WIP en IGZ

schoeisel en infectiekansen. Net als

schoenhoesjes toe. Al meer dan twintig

De Stichting Werkgroep Infectiepreven-

bij vele andere maatregelen (zoals OK-

jaar wordt het afgeraden om schoen-

tie (WIP) stelt in de richtlijn ‘Preventie

maskers) behoren schoeiselvoorschriften

hoesjes te gebruiken (Carter 1990, Daha

postoperatieve wondinfecties’ (2013)

tot een complex van maatregelen die

2000). Het gebruik ervan heeft geen

eisen aan schoeisel (zie kader). De In-

gezamenlijk leiden tot een dusdanig lage

invloed op de contaminatie van de

spectie voor de Gezondheidszorg (IGZ)

besmettingskans dat het verantwoord

vloer (Humpreys, 1991). Dat heeft deels

controleert hierop bij de visitaties. Het

is om operaties uit te voeren. De afzon-

ook te maken met de kwaliteit van de

is een misverstand dat de inspectie zelf

derlijke maatregelen zijn echter bijna

schoenhoesjes, die nogal gemakkelijk

normen bedenkt of dat er wettelijke

niet meer apart te onderzoeken.

scheuren (71 procent scheurt). Daar-

eisen zijn. De inspectie hanteert de

Amirfeys (2007) vond bacteriën op de

door zijn ze meestal zowel aan de

betrouwbaarste en meest algemeen ge-

grond en op schoenen die ook werden

binnen- als aan de buitenkant besmet.

accepteerde richtlijn, in dit geval die van

gevonden in geïnfecteerde wonden.

Dat betekent dat bij het uittrekken de

de WIP. In het kader van de Kwaliteits-

Hij haalt hierbij een artikel aan van

handen vrijwel zeker gecontamineerd

wet Zorginstellingen (die ziekenhuizen

Hambreaus (uit 1977, toen er nog geen

worden. Zeker onervaren bezoekers


OKO0313.indd 11

11

27/05/13 12:49

Wat zijn de richtlijnen?

zegt niets over wisselen van schoeisel

WIP-richtlijn ‘Preventie van postoperatieve wondinfecties’ (2013)

beveling op de site van de WIP: ‘Het OK-

• Alle medewerkers dienen in alle zones van het operatiekamercomplex

schoeisel is afdelingsgebonden en mag

hierbij. Daha (2000) schreef wel een aan-

schoeisel te dragen dat alleen daar mag worden gedragen. • Alle schoenen moeten aan het eind van het operatieprogramma worden

niet worden gedragen buiten het OKcomplex. Echter, er is weinig literatuur die deze eis ondersteunt.’

gereinigd, bij voorkeur machinaal. • Bij zichtbare verontreinigingen met bloed moet worden gereinigd en daarna

Wellicht doen we de buitenwereld een

gedesinfecteerd met chloor of alcohol, of met thermische desinfectie in de

visueel én hygiënisch plezier als we de

wasmachine.

klompen gewoon op de operatieafdeling

• Gebruik van schoenhoesjes is niet toegestaan.

laten. Bovendien kom je met vieze OKklompen niet geloofwaardig over als je

Materialen en uitvoering (Thipdocs OK-schoeisel Thea Daha 2013)

je tegelijkertijd wilt presenteren als de

• Gesloten uitvoering aan teenzijde (arbotechnisch vanwege scherpe

schoonste afdeling deling van het ziekenhuis. Schoenhoesjess gebruiken als je naar

voorwerpen). • Glad leer of ander goed reinigbaar en desinfecteerbaar materiaal, zonder gaatjes, richeltjes of andere oneffenheden waarin vuil en organisch materiaal

buiten gaat is natuurlijk gevaarlijke onzin uit de categorie ‘Schone schijn’.

zich kan ophopen en waaruit dit moeilijk verwijderd kan worden. • Crocs met een gesloten bovenkant kunnen zonder problemen gedragen

Tot slot De discussie over schoenen kan

worden, evenals speciale OK-klompen. • Gladde sportschoenen zijn moeilijk te reinigen en horen niet thuis op het OK-

gesloten worden. den. De richtlijnen zijn

complex. Voor werknemers met steunzolen hoeft geen uitzondering gemaakt

bekend en bindend. ndend. Als de inspectie op

te worden omdat ook in lederen en van glad materiaal gemaakte schoenen

bezoek komt, gaan de eigen schoenen in

steunzolen goed toepasbaar zijn.

het kastje en daarna komen ze er weer uit, hoor ik hier ier en daar. De kwaliteit van het schoeisel en de staat van onderhoud

van de OK, lopende patiënten en bege-

richtlijn spreekt nog over statische

zullen echter geen aantoonbare invloed

leiders van patiënten kunnen daardoor

elektriciteit in relatie tot schoeisel. Boven-

hebben op de kwaliteit van zorg. Zelfs

zichzelf besmetten en zo wondinfecties

dien verspreidt een diathermiepinnetje

met het strengste gste schoeiselregime zal de

veroorzaken, of de micro-organismen

meer vonken in 2 seconden dan de vurig-

vloer een potentiële entiële besmettingsbron

verder door het ziekenhuis verspreiden

ste operatieassistent op Crocs in een heel

blijven.

(Carter 1990).

jaar.

De schoen wringt ingt op een andere plek,

Statische elektriciteit

Overstapbank

rijkste aspect over het hoofd gezien:

Een zoekopdracht in PubMed met de

Uit de vorige eeuw stammende

besmetting van an onze handen (en ver-

zoekopdracht “Static electricity” [All

operatieafdelingen hebben soms nog

volgens van dee patiënt en de omge-

Fields] AND (“Operating Room” [Mesh]

een zogenaamde overstapbank voor de

ving) door materialen aterialen op de grond

OR “Operating Room Nursing” [Mesh])

garderobe staan. Met de huidige kennis

te leggen die daar niet thuishoren.

leidt tot een overdaad aan artikelen van

weten we nu dat je daarachter een

Dit zou meer aandacht moeten

voor 1977. In die tijd moesten klompen

potentieel besmette vloer kunt aantref-

krijgen. Operatieassistenten, atieassistenten,

geleidend zijn door middel van een

fen waar je beter je OK-schoenen kunt

anesthesiemedewerkers edewerkers en

koperen pin in de hak en zaten er kope-

dragen. De bank kan er hoogstens voor

managers kunnen nnen een

ren strips in de vloeren die de statische

zorgen dat de viezigheid op de OK blijft.

professionaliseringsserings-

want we hebben ben tot nu toe het belang-

slag maken door oor

elektriciteit konden afvoeren. Statische elektriciteit kon explosies veroorzaken

Even naar buiten

dit op eigen

bij ethernarcose. In moderne operatieka-

Bij kortdurend verlaten van de ope-

initiatief en

mers is deze noodzaak verdwenen, maar

ratiekamer – tot 30 minuten – kan vol-

kracht let-

het idee leeft voort als ritueel en wordt

staan worden met een witte jas over de

terlijk van de

ten onrechte bij de schoeiseldiscussie

kleding. De WIP-richtlijn ‘Preventie van

grond te krijgen. gen.

betrokken. Geen enkele buitenlandse

postoperatieve wondinfecties’ (2013)

Literatuur

12


OKO0313.indd 12

27/05/13 12:49

• Agarwal M, Hamilton-Stewart P, Dixon RA. Contaminated operating room boots: the potential for infection. Am J Infect Control 2002; 30(3):179-83. • Amirfeys R, Tasker A, Bowker K. Theatre Shoes-A Link in the Common Pathway of Postoperative Wound Infection? Ann R Coll Surg Engl 2007; 89(6):605-8. • Carter R. The journal of infection control

124(1341):45-9. • Daha T. Schoenhoesjes. Werkgroep Infectiepreventie. 2000. [www.wip.nl] • Daha T. OK Schoeisel. Werkgroep Infectiepreventie. 2000. [www.wip.nl] • Greene J. OR, SPD staffs walk in each others’ shoes. OR Manager 2005; 21(1):24. • Hambraeus A, Bengtsson S, Laurell G.

daardisatie onmisbaar voor risicovermindering in operatief proces. Den Haag: 2008. • Knochen H, Hübner NO, Below H, Assadian O, Külpmann R, Kohlmann T et al. Influence of floor disinfection on microbial and particulate burden measured under low

Bacterial contamination in a modern ope-

turbulance air flow in ophthalmological

rating suite, 2. Effect of a zoning system on

operation theatres. Klin Monbl Augen-

nursing. Ritual and risk. Nurs Times 1990;

contamination of floors and other surfaces.

86(13):63-4.

J Hyg 1978; 80(1):57-67.

• Clarke M, Lewis D. Clinical Science Investiga-

counts. J Hosp Infect 1991; 17(2):1172-2. • Inspectie voor de Gezondheidszorg. Stan-

• Humpheys H, Marshall RJ, Ricketts VE,

tion (CSI) Canterbury: surgical gown length

Russell AJ, Reeves DS. Theatre over shoes do over-shoes

and blood inside gumboots. NZ Med J 2011;

not reduce operating theatre floor bacterial

heilkd 2010; 227(11):871-8. • Preventie van postoperatieve wondinfecties. Werkgroep infectiepreventie. 2013. [www.wip.nl]


OKO0313.indd 13

13

27/05/13 12:49

Voorpublicatie: Het einde van de antibiotica

Hoe bacteriën winnen van een wondermiddel Lang waren antibiotica een soort wondermiddel waarmee de kans op sterfte aan uiteenlopende infectieziekten drastisch beperkt kon worden. Maar antibiotica hebben één nadeel: bacteriën worden ongevoelig voor hun werking. Rinke van den Brink, redacteur gezondheidszorg bij NOS Nieuws, schreef Het einde van de antibiotica. Hij spreekt met een keur aan internationale specialisten en vraagt hun naar mogelijke oplossingen, want antibioticaresistentie is een wereldwijd probleem. In deze OK Operationeel een ingekorte voorpublicatie van dit zéér alarmerende boek. TEKST: RINKE VAN DEN BRINK | ILLUSTRATIES: SHUTTERSTOCK

14


OKO0313.indd 14

27/05/13 12:49

D

e oudere vrouw op de afdeling Gastro-enterologie van het UMC Utrecht was terminaal ziek; de

dokters konden niet veel meer voor haar

Als een ziekenhuis, of een andere zorg-

uitbraken van multiresistente bacteriën

doen. Ze wilden haar overplaatsen naar

instelling, zich niet goed houdt aan de

voorgedaan. Wat deze gegevens beteke-

een verpleeghuis. Maar er was geen ver-

richtlijnen en niet doet wat het moet

nen is niet echt duidelijk. Er is geen mel-

pleeghuis te vinden dat haar wilde op-

doen, is er een grote kans dat zich een

dingsplicht voor bacteriële uitbraken.

nemen. De patiënte had pech. Dat ze nu

horrorscenario ontwikkelt zoals in 2010

Niemand weet of dit alle uitbraken van

net zo ziek moest zijn ten tijde van de

en 2011 in het Maasstad Ziekenhuis in

resistente bacteriën in de betreffende

grote uitbraak van VRE in het Utrechtse

Rotterdam. Dat ziekenhuis werd een jaar

periode zijn of maar de helft van het

academisch ziekenhuis. Vancomycine-

of twee geteisterd door een uitbraak van

totale aantal. Feit is wel dat er al enkele

resistente enterokokken (VRE) behoren

een multiresistente Klebsiella-bacterie.

jaren steeds meer resistente bacteriën

tot de meest vervelende resistente bacte-

Het ziekenhuis verzuimde te doen wat

aangetroffen worden bij bewoners van

riën die een ziekenhuis kan hebben. De

moest en zag de uitbraak groter en

zorginstellingen én onder de gewone

vrouw was besmet met die VRE. Dat is

groter worden. Uiteindelijk stierven drie

bevolking.

lang niet de meest virulente resistente

mensen door de bacterie; bij tien sterfge-

Bij meer dan de helft van de uitbraken

bacterie, maar wel een heel besmettelij-

vallen speelde die mogelijk een rol. Nog

die ik telde ging het om MRSA (meticilli-

ke, die je niet makkelijk meer je zieken-

eens veertien patiënten overleden nadat

ne-resistente Staphylococcus aureus), de

huis uit krijgt als ze eenmaal binnen is.

ze eerder besmet geraakt waren met de

traditionele ziekenhuisbacterie. Behalve

Daarom wilden de verpleeghuizen de

bacterie. Patiënten gingen het Maasstad

de ziekenhuisvariant zijn er nog twee

vrouw niet opnemen. Het UMC Utrecht

Ziekenhuis massaal mijden. Als ooit het

andere MRSA-typen in omloop: een vee-

handelde precies volgens het protocol.

eminente belang van goed infectiepre-

teeltvariant die vooral bij varkens veel

De vrouw lag maanden eenzaam en al-

ventiebeleid duidelijk is geworden, dan

voorkomt en nog een derde die mensen

leen in een kamertje apart. Uiteindelijk

wel in het Maasstad Ziekenhuis. Micro-

oplopen zonder dat ze in het ziekenhuis

is ze zwaar psychotisch geworden en in

biologen en deskundigen infectiepre-

of in contact met dieren zijn geweest.

het ziekenhuis gestorven. Het drama

ventie – zo heten ziekenhuishygiënisten

Het search and destroy-MRSA-beleid in

speelde zich af in 2000.

tegenwoordig – moeten dat samen doen.

Nederlandse ziekenhuizen is heel streng

Waar dat niet gebeurt wil het nog wel-

en succesvol. En het brengt volgens

Horrorscenario

eens misgaan. In het Maasstad Zieken-

Utrechts onderzoek uit 2011 meer op

De strakke regels en strenge protocollen

huis was geen sprake van samenwerking

dan het kost. Uitbraken worden door-

die de Utrechtse patiënte met VRE aan

tussen beide groepen specialisten.

gaans vroegtijdig opgemerkt.

het begin van de eeuw parten speelden,

Minister Schippers meldde in oktober

zijn niet voor niets opgesteld. Een

MRSA-beleid: streng en succesvol

2011 in antwoord op Kamervragen dat er

multiresistente bacterie in huis is een

De uitbraak in het Rotterdamse zieken-

in Nederland naar schatting 7 mensen per

angstdroom voor elke dokter, verpleeg-

huis was in zijn omvang en ernst uit-

jaar overlijden aan een door MRSA ver-

kundige of bestuurder. En dat geldt voor

zonderlijk. Dat was het gevolg van de

oorzaakte infectie. Ter vergelijking: in de

elke zorginstelling. Patiënten die niet of

falende aanpak ervan, want dat er een

Verenigde Staten overleden in 2005 bijna

alleen nog heel moeilijk te behandelen

vervelende bacterie in het ziekenhuis

19.000 patiënten aan de gevolgen van een

zijn. Het omslachtige isoleren van die

binnenkomt is niets anders dan pech.

infectie veroorzaakt door MRSA. In Enge-

patiënten. Artsen en verpleegkundigen

Het gebeurt veel vaker en is onvermijde-

land daalde het aantal doden als gevolg

die zich aan extra strenge hygiënevoor-

lijk. Sinds ik op 31 mei 2011 de falende

van bloedvergiftiging door MRSA van een

schriften moeten houden. Afdelingen die

aanpak van de Klebsiella-uitbraak in

piek van 1652 in 2006 naar 364 in 2011.

tijdelijk gesloten en grondig gereinigd

het Maasstad Ziekenhuis aan het licht

In Nederland is het aantal ziekenhuis-

moeten worden.

bracht, hebben zich alweer tientallen

infecties 74.000 op een totaal van bijna

Bacillus Cereus OK OPERATIONEEL JUNI 2013

OKO0313.indd 15

15

27/05/13 12:49

2 miljoen ziekenhuisopnames in 2010 (3,7 procent). Hier sterven naar schatting jaarlijks ongeveer 1000 mensen aan de gevolgen van een ziekenhuisinfectie.

Auteur: Rinke van den Brink Uitgeverij: De Geus ISBN: 9789044523485 Prijs: € 24,50

tweeënhalf keer zo vaak antibiotica als de Nederlanders.

Dieren vol resistente bacteriën Nederlandse veeartsen zijn bijzonder kwis-

Wereldwijde antibioticaresistentie

tig met antibiotica. Let wel: veelal dezelfde

In grote delen van de wereld is antibio-

antibiotica als die in de humane gezond-

ticaresistentie een veel groter probleem

heidszorg gebruikt worden. Dierenartsen

dan het in Nederland, Duitsland of Bel-

zijn tegelijk apotheker. Ze verkopen vee-

gië is. Het tijdschrift Clinical Infection Di-

houders de antibiotica – en ook alle andere

seases bracht in december 2011 de zoveel-

medicijnen – die ze zelf voorschrijven.

ste onheilstijding over antibioticaresi-

Ongeveer 5 procent van de dierenartsen

stentie. Een groep Indiase onderzoekers

zet 85 procent van alle antibiotica af. Daar

heeft een variant van de tuberculosebac-

verdienen ze veel geld mee. Nederland is in

terie aangetroffen die volledig resistent

de veterinaire sector al jaren een grootge-

is voor alle bestaande antibiotica die

bruiker. Tot 2011 stond Nederland steevast

ingezet worden tegen tuberculose. In het

in de top van de ranglijst van de antibio-

Hinduja Hospital in Mumbai deden zich

ticagebruikers. Alleen Griekenland en de

blijkens het artikel al twaalf gevallen

Verenigde Staten gebruikten nog meer. Het

voor van deze vorm van tuberculose. Ne-

kunnen dan alleen nog grijpen naar een

hoge Nederlandse antibioticagebruik komt

derlandse tbc-deskundigen waarschuw-

experimentele behandeling. Ze geven

onder meer door

den in oktober 2012 in een uitzending

een meer dan zestig jaar oud antibioti-

preventief toedie-

van het wetenschapsprogramma Labyrint

cum dat vanwege bijwerkingen – met

nen van antibio-

dat het een kwestie van tijd is dat er ook

name nierschade – eigenlijk bij voorkeur

tica, die door het

in Nederland patiënten zullen opdui-

niet meer gebruikt wordt. Of een nieu-

voer gemengd

ken met onbehandelbare tuberculose.

wer middel met weinig bijwerkingen dat

worden, en door

Patiënten die dan uit het oogpunt van

niet erg effectief is tegen het soort in-

koppelbehande-

de bescherming van de volksgezondheid

fecties dat veroorzaakt wordt door voor

ling. Als een paar

eigenlijk levenslang geïsoleerd zouden

carbapenems resistente bacteriën.

dieren in een stal

moeten worden.

De Klebsiella-bacterie die voor de grote

ziek zijn krijgen alle dieren antibiotica. Pas

Eind 2011 publiceerde de Hoge

uitbraak zorgde in het Maasstad Zieken-

in 2010 en vooral 2011 is er een begin ge-

Gezondheidsraad in België een advies

huis in Rotterdam is zo’n bacterie die

maakt met de aanpak van het veterinaire

over de aanpak van het sterk gestegen

resistent is voor carbapenem-antibiotica.

antibioticagebruik.

aantal bacteriën

In Nederland kwamen ze tot de uitbraak

Het grootverbruik van antibiotica in de

dat resistent is

in het Maasstad Ziekenhuis zelden voor,

intensieve veehouderij is niet zonder

voor de carbape-

maar in de ziekenhuizen in Grieken-

gevolgen gebleven voor de mens. De

nems, de klasse

land, Italië en Cyprus is dat wel anders.

afgelopen paar jaar is er een reeks

van antibiotica

Griekenland, Cyprus, Italië en België

studies gepubliceerd die de verstrek-

die als laatste toe-

hebben met elkaar gemeen dat er heel

kende gevolgen ervan in kaart brengen.

vluchtmiddel

veel antibiotica worden gebruikt. Zowel

Zo bevat bijna alle kippenvlees dat in

geldt. Artsen

in ziekenhuizen en andere zorginstel-

Nederland te koop is ESBL-producerende

16

lingen als daarbuiten. In 2009

bacteriën. Hetzelfde geldt in mindere

werden er in Griekenland

mate voor andere soorten vlees. In

buiten de zorginstellingen

België zal het niet veel anders zijn,

drieënhalf keer zo veel anti-

zeggen kenners, alleen zijn er nog geen

biotica geslikt als in Neder-

vergelijkbare studies gedaan.

land. De Cyprioten slikken

ESBL’s (Extended Spectrum Bèta-

drie keer zo vaak, de Italia-

Lactamase) zijn een groep enzymen

nen, de Fransen en de Belgen

die de belangrijke antibiotica van de


OKO0313.indd 16

27/05/13 12:49

typen penicillines en cefalosporinen

selketen speelt ook het reisgedrag van

onwerkzaam maken. Dat zijn de antibio-

mensen een enorme rol bij het versprei-

tica die patiënten in het ziekenhuis per

den van antibioticaresistentie. De eerste

infuus krijgen als de huisarts een infectie

Nederlandse patiënt met een OXA-48-

er niet onder krijgt met orale antibiotica.

producerende Klebsiella werd in het Sint

Ook te vroeg geboren baby’tjes krijgen ze

Vooral veelvoorkomende darmbacteriën

Lucas Andreas Ziekenhuis in Amsterdam

toegediend.

als de E. coli en de Klebsiella pneumo-

opgenomen na een longoperatie in New

Wat we echt nodig hebben zijn nieuwe

niae vormen ESBL’s. En die resistente

Delhi. Ook de eerste Belgische patiënt

antibiotica. En daar wringt hem de

bacteriën zitten ook in de grond, in het

bracht de bacterie mee uit het buitenland.

schoen: er zijn nauwelijks nieuwe antibi-

water en op sommige groenten.

Microbiologen van de universiteit van

otica in ontwikkeling. Veel grote farma-

Uit onderzoek op de intensive care

Linköping in Zweden documenteerden

ceuten zijn min of meer gestopt met de

en de afdelingen Urologie van veertien

in 2010 het verband tussen reizen en

ontwikkeling van nieuwe antibiotica. Dat

Nederlandse ziekenhuizen blijkt dat

antibioticaresistentie. De onderzoekers

komt door de bijzondere aard van het

tussen 1998 en 2009 het aantal ESBL-

testten mensen die zich kwamen laten

geneesmiddel. Antibiotica moeten bacte-

producerende Klebsiella’s met een factor

vaccineren voor een verre reis, op dra-

riën doden zonder dat ze mensen scha-

vier is gestegen van 2 naar 8 procent.

gerschap van bacteriën met ESBL’s.

den. Net als medicijnen tegen kanker. Als

Minister Schippers zei op 11 oktober

Vóór vertrek had 4 procent van de onder-

een bedrijf een nieuw, goed antibioticum

2011 in antwoord op Kamervragen dat

zoeksgroep ESBL’s bij zich. Na terugkeer

ontwikkelt en op de markt brengt, zullen

jaarlijks in Nederland 37 patiënten ster-

32 procent.

de gezondheidsautoriteiten alle artsen in

ven aan een infectie veroorzaakt door

De Totally Drug Resistant-tb (TDR-tb) die

de wereld oproepen dat nieuwe middel

een ESBL-producerende bacterie.

eind 2011 opdook in India – en die voor

alleen in het uiterste geval te gebruiken

Volgens het European Center for Disease

het eerst aangetroffen werd in Iran in

om het ontstaan van resistentie zo lang

Prevention and Control (ECDC) sterven

2009 – gaat ook reizen. Met backpackers

mogelijk uit te stellen. En als het wel

er in Europa jaarlijks naar schatting

of met de talrijke medisch toeristen die

wordt voorgeschreven, dan is dat bijna

25.000 mensen als gevolg van infecties

in India operaties ondergaan. Vanuit Pa-

altijd voor een korte periode van één of

veroorzaakt door multiresistente bacte-

kistan, het Midden-Oosten, de Verenigde

hooguit twee weken. Dat leidt tot een

riën. De Pakistaanse professor Zulfiqar A.

Staten en vooral het Verenigd Koninkrijk

weinig interessant businessmodel voor

Bhutta presenteerde in 2010 op een con-

gaat er jaar in jaar uit een grote stroom

de farmaceutische industrie. Economisch

gres in Uppsala een studie waaruit bleek

patiënten voor operaties naar India. Heel

is het immers veel interessanter om

dat in vijf landen in Zuidoost-Azië samen

wat van die patiënten keren met multi-

een geneesmiddel tegen een chronische

ieder jaar honderdduizend kinderen

resistente bacteriën terug naar huis en

ziekte te ontwikkelen dat patiënten vele

sterven aan een infectie veroorzaakt

introduceren die dan soms in zorginstel-

jaren moeten slikken. Maar als er geen

door multiresistente bacteriën.

lingen daar. Zo zijn de NDM-vormende

nieuwe antibiotica op de markt komen,

De kosten van antibioticaresistentie

bacteriën ook naar Europa gekomen. In

dreigt volgens veel artsen en wetenschap-

belopen in de EU volgens het ECDC zo’n

het Verenigd Koninkrijk is het medisch

pers een terugkeer naar de tijd van voor

1,5 miljard euro per jaar. In de Verenigde

toerisme van de omvangrijke Pakistaan-

de uitvinding van de penicilline.

Staten zou het volgens een studie uit

se en Indiase gemeenschappen een bron

2009 om minstens 35 miljard dollar

van grote zorg.

per jaar gaan.

Nieuwe antibiotica Reizen als bron

Antibiotica worden in ziekenhuizen niet

Doe mee & win!

Tot een paar jaar geleden liepen patiënten

alleen gegeven om infecties te bestrij-

‘OK Operationeel’ mag van uitgeverij De

multiresistente bacteriën eigenlijk alleen

den, maar ook om die te voorkomen.

Geus drie exemplaren van Het einde van de

in ziekenhuizen op. Sinds enkele jaren

Bijvoorbeeld bij grote chirurgische in-

antibiotica verloten. We zullen eerlijk

brengen ze ook

grepen zoals heupvervangingen en open

loten onder de inzenders. Reageren kan

resistente bac-

hartoperaties. Of bij patiënten die zware

tot en met zondag 30 juni. Vergeet je

teriën mee naar

chemokuren moeten ondergaan. Zonder

adresgegevens niet!

het ziekenhuis.

werkzame antibiotica zijn dergelijke be-

[email protected].

Behalve de voed-

handelingen nauwelijks meer mogelijk.


OKO0313.indd 17

17

27/05/13 12:49

Designmanagement

Het effect van ruimteordening OK-medewerkers vinden de operatiekamer overzichtelijker, vriendelijker, efficiënter en prettiger wanneer de ruimte is geordend aan de hand van designmanagement. Dit blijkt uit een vergelijkend onderzoek op het OK-complex van het UMC St Radboud in Nijmegen. Het onderzoek is uitgevoerd in het kader van een masterscriptie Beleid, Communicatie, Organisatie. TEKST: LINDA VAN DER GULIK; IRIS HOBO, PARTNER EN SENIOR DESIGNER PANTON; DR. CATHY VAN DYCK, ASSISTENT-PROFESSOR ORGANIZATION SCIENCE VU AMSTERDAM EN OPRICHTER VAN THE CAT’S EYE; DR. ANDRE WOLFF, ANESTHESIOLOOG, MD, PHD, EVIDENCE BASED (PERIOPERATIVE) PATIENT SAFETY AFDELING ANESTHESIOLOGIE, PIJN- EN PALLIATIEVE GENEESKUNDE, UMC ST RADBOUD, NIJMEGEN. | FOTO’S: IRIS HOBO

Figuur 1 Vóór designinterventie

D

esignmanagement speelt een rol

gerealiseerd (Best, 2006). In het huidige

veringssysteem) en operatiehulpmidde-

in het verbeteren van de perio-

onderzoek is onderzocht of een design-

len bij te dragen aan het minimaliseren

peratieve patiëntveiligheid. Dit

interventie gericht op ruimteordening

van infecties (De Korne, 2011). Minder

blijkt uit een pilotstudie van Iris Hobo.

op de operatiekamer van invloed is op

infecties betekent dat mensen minder

Het maakt de regels helderder en ge-

de manier waarop de medewerkers de

lang in het ziekenhuis hoeven te blijven,

bruiksvriendelijker, mits ze worden ge-

werkomgeving beleven en op de zoektijd

en dus gezondere patiënten en lagere

handhaafd en uitgelegd (Hobo, 2011).

naar operatiehulpmiddelen.

kosten. Het plaatsen van de verpleegkun-

Designmanagement is het strategisch

digenpost dicht bij de patiëntenkamers kan het aantal valincidenten met 75 pro-

organisatiedoelstellingen te behalen

Designmanagement in de ziekenhuiszorg

(Gorb, 1986; Topalian, 2002; Best, 2006).

Het ontwerp en de inrichting van een

creëren in de medicatieruimte, de voorra-

Het is de verantwoordelijkheid van een

gebouw spelen een belangrijke rol in de

den medische benodigdheden anders te

designmanager om te zien waar design

zorg voor patiënten. Zo blijken bijvoor-

organiseren en akoestische panelen te in-

waarde voor de organisatiedoelstellingen

beeld lijnen die de juiste plek markeren

stalleren om geluidsoverlast te beperken,

kan toevoegen en hoe dit kan worden

voor de operatietafel (onder het luchtzui-

kan het aantal medicatiefouten worden

inzetten van elementen van design om

18

cent verminderen. Door meer ruimte te


OKO0313.indd 18

27/05/13 12:49

op de OK Figuur 2 Na designinterventie en effectiever helend te maken. Boven-

een beeld van de situatie voor en na de

dien leiden dergelijke omstandigheden

interventie.

tot betere werkplekken. Verbeterde fy-

De werkplekken van de operatieassisten-

sieke omstandigheden zijn bijvoorbeeld:

ten en anesthesiemedewerkers zijn hier-

een- in plaats van meerpersoonskamers,

bij functioneel geordend. De formulieren

minder lawaai, verbeterd licht en betere

kunnen worden opgeborgen in houders

ventilatie. Maar goed ontwerp leidt ook

aan de muur, de doosjes met onsteriele

tot werkplekken die het werk gemakke-

handschoenen hangen in speciale hou-

lijker maken en die bijdragen aan het

ders en ook voor het operatieschema is

verminderen van fouten en van stress.

een opbergmogelijkheid aan de muur. Dit maakt dat de werkplekken (balies)

Opzet van het onderzoek

ruim zijn en de genoemde zaken een

In dit onderzoek zijn twee operatieka-

vaste plek hebben. Daarnaast is voor de

mers met ‘vergelijkbare’ specialismen,

hulpmiddelen (zoals kussens, rolmat en

namelijk keel-, neus- en oorheelkun-

opstapbankje) een bord geplaatst waar-

dechirurgie (KNO) en mond-, kaak- en

aan deze kunnen worden opgehangen

aangezichtschirurgie (MKA) met elkaar

(zie figuur 3). Voor elk hulpmiddel is een

vergeleken. De reden voor deze keuze

eigen plek gecreëerd. Aan de hand van

ligt in het feit dat binnen beide specia-

markeringen op de muren in de OK is

lismen ongeveer dezelfde hulpmiddelen

gezorgd voor een ordening van appara-

nodig zijn. Ook werken de medewerkers

tuur in de OK (zie figuur 4). Bij contact-

van KNO met regelmaat op MKA en an-

dozen en apparatuur zijn instructie- en

beperkt (Dickerman, Barach & Pentecost,

dersom. De operatiekamers liggen naast

indicatiestickers geplaatst.

2008). Ook goed licht kan bijdragen aan

elkaar in het OK-complex.

De OK van het specialisme MKA is

het terugdringen van fouten bij het toe-

In het onderzoek is aan de hand van een

ongemoeid gelaten; hier heeft dus geen

dienen van medicatie (Buchanan, Barker,

quasi-experiment onderzocht of er meet-

ordening plaatsgevonden.

Gibson, Jiang & Pearson, 1991).

baar verschil is tussen het werken in een

Dat design(management) van steeds

operatiekamer waar geen designinter-

Gegevensverzameling

grotere waarde is voor de gezondheids-

ventie gericht op ruimteordening heeft

Tijdens de onderzoeksperiode waren

zorg blijkt ook uit grootschalig onder-

plaatsgevonden en een OK waar die wel

beide OK’s volledig in bedrijf. Het onder-

zoek van Ulrich, Quan, Zimring, Joseph

heeft plaatsgevonden.

zoek heeft dus plaatsgevonden in een natuurlijke setting. De onderzoeks-

en Choudhary (2004). Zij deden onderzoek naar zeshonderd studies gericht op

Designinterventie bij KNO

gegevens zijn verzameld aan de hand

de invloed van ziekenhuisontwerp op de

Op de OK van het specialisme KNO heeft

van vragenlijsten. Er zijn twee vragen-

klinische resultaten. Hun conclusie was

een designinterventie plaatsgevonden;

lijsten ontworpen: een algemene over

dat verbeterde fysieke omstandigheden

er is design ten behoeve van ordening

de beleving van beide operatiekamers

belangrijk zijn om ziekenhuizen veiliger

toegepast. Figuur 1 en figuur 2 geven

en een specifieke over het gebruik van


OKO0313.indd 19

19

27/05/13 12:49

beeld verkregen van de werkwijze en

ratiekamers en is er dus geen gevaar

de daarbij benodigde en gebruikte hulp-

geweest voor selectiebias.

middelen. De informele gesprekken zijn

Een andere sterkte is dat de belevings-

gehouden met operatieassistenten en

vragen zijn getoetst aan de hand van

anesthesiemedewerkers, variërend van

within subjects-design; dezelfde mensen

‘in opleiding’ tot ‘zeer ervaren’.

hebben dezelfde vragen beantwoord over OK11 en OK12, en deze zijn met

Conclusie

elkaar vergeleken. Dit maakt de ver-

Ruimteordening aan de hand van design-

gelijking zuiverder; factoren als leeftijd,

management blijkt positief bij te dragen

culturele achtergrond of ervaring spelen

aan de manier waarop medewerkers een

dan geen rol. Ook voor de andere vragen-

operatiekamer beleven. De operatie-

lijst, die na elke operatie is ingevuld, was

kamer waar ruimteordening aan de hand

het de intentie te toetsen aan de hand

van designmanagement heeft plaats-

van within subjects-design. Echter, te

gevonden, wordt door de medewerkers

weinig mensen hebben over zowel OK11

significant overzichtelijker, vriendelijker,

als OK12 vragenlijsten ingevuld. Dit had

efficiënter en prettiger gevonden dan de

mede te maken met de planning. Deze

operatiekamer waar dit niet heeft plaats-

gegevens zijn met elkaar vergeleken aan

gevonden.

de hand van between subjects-design.

Op basis van de resultaten van het

Figuur 3 Hulpmiddelenbord

onderzoek kan niet worden geconclu-

Beperkingen van het onderzoek

deerd dat de ruimteordening bijdraagt

Het onderzoek heeft ook een aantal

aan een kortere zoektijd naar hulpmid-

beperkingen. Er is gebruikgemaakt van

hulpmiddelen voor operaties. Aan alle

delen. Er is uitsluitend een significant

een set hulpmiddelen die, zo blijkt uit

OK-medewerkers, van operateur tot ope-

verschil gevonden tussen beide operatie-

de onderzoeksresultaten, voor de onder-

ratieassistent, is gevraagd de algemene

kamers voor de zoektijd naar de rolmat.

zochte operaties geen belangrijk verschil

vragenlijst eenmaal in te vullen. De

Op de OK waar geen interventie heeft

konden maken. Ten eerste zijn niet alle

specifieke vragenlijst over de benodigde

plaatsgevonden, OK12, moest de rolmat

hulpmiddelen voor alle specialismen

hulpmiddelen was uitsluitend voor de

vaak gehaald worden bij OK11, de OK

relevant; het hulpmiddel ‘kussens

operatieassistenten en anesthesiemede-

waar de interventie heeft plaatsgevonden,

buikligging’ voor het positioneren van

werkers. Zij houden zich tenslotte bezig

of op een andere OK. De zoektijd naar de

de patiënt is bijvoorbeeld niet relevant

met het verzamelen van de benodigde

rolmat ligt significant hoger voor OK12

voor de specialismen KNO en MKA,

(hulp)middelen. De operatieassistenten

dan voor OK11. Naast de rolmat verdient

waarbinnen het huidige onderzoek heeft

en anesthesiemedewerkers werd ge-

ook de tubehouder aandacht. Deze is tij-

plaatsgevonden. Ten tweede waren in de

vraagd na elke operatie de specifieke

dens de onderzoeksperiode niet veel ge-

set hulpmiddelen opgenomen die altijd

vragenlijst in te vullen.

bruikt, maar de keren dát deze is gebruikt

nodig zijn en waar men niet naar hoeft

Naast de dataverzameling aan de hand

vond men deze in OK11 goed te vinden

te zoeken, zoals de onsteriele hand-

van vragenlijsten zijn er ook observaties

en in OK12 niet. Dit verschil is echter niet

schoenen, de telefoon en de medicatie-

uitgevoerd. Zo nu en dan zijn daar-

significant.

stickers. Het is dus niet heel relevant om

naast ook informele gesprekken met

deze op te nemen in dit onderzoek. Ten

medewerkers gehouden, voor een beter

Sterktes van het onderzoek

derde was de set met hulpmiddelen niet

begrip van de motivatie achter de ant-

De kracht van het onderzoek ligt in de

volledig; de yasargil-steun en de gelring

woorden. De observaties hebben plaats-

vorm ervan: een veldexperiment op twee

zouden moeten worden toegevoegd. Ten

gevonden op zes dagen, verspreid over

operatiekamers. Het is uniek dat twee

slotte had er in de vragenlijst een onder-

de weken waarin het onderzoek werd

operatiekamers die beide volledig in ge-

scheid moeten zijn tussen hulpmiddelen

uitgevoerd, en vonden plaats op zowel

bruik zijn en verschillend zijn ingericht

die worden gebruikt door operatieassis-

de OK voor KNO als de OK voor MKA. De

met elkaar kunnen worden vergeleken

tenten en hulpmiddelen die worden ge-

observaties omvatten het proces in de

in empirisch onderzoek. Daarnaast zijn

bruikt door anesthesiemedewerkers. Bij

operatiekamer voorafgaand aan, tijdens

de medewerkers door de planning van

de vraag of men de hulpmiddelen nodig

en na de operatie. Op die manier is een

het ziekenhuis toegevoegd aan de ope-

heeft gehad, had duidelijker moeten

20


OKO0313.indd 20

27/05/13 12:49

staan dat het erom gaat of men de hulp-

op zich, moet men eerst weten wat het

de toepassing van designmanagement in

middelen zelf nodig heeft gehad, niet of

verschil is tussen wel of niet ordenen en

dit gebied van invloed is op de patiënt.

ze zijn nodig geweest tijdens de operatie.

dan het verschil tussen wel ordenen en

Is de patiënt meer ontspannen wanneer

Het is nu niet duidelijk of de anesthe-

ordenen aan de hand van designmanage-

het gebied rondom de operatietafel

siemedewerkers en operatieassistenten

ment bepalen.

wordt geordend aan de hand van design-

die over dezelfde operatie formulieren

management? Minder spanning kan immers een positieve bijdrage leveren

voor hun persoonlijke situatie of voor de

Aanbevelingen voor vervolgonderzoek

totale operatie. Dit kan een vertekend

Om exact te meten of het de ruimte-

Er zijn inmiddels verschillende stappen

beeld geven van bijvoorbeeld de zoektijd

ordening aan de hand van design-

gezet in het onderzoek naar design-

naar een bepaald hulpmiddel.

management is die effect heeft en niet

management in de zorg, maar er zijn er

Een ander gebrek in het huidige

ruimteordening op zich, zou men een

dus nog veel meer te zetten.

onderzoek is de keuze voor ‘zoektijd

onderzoek kunnen uitvoeren waarin

naar hulpmiddelen’ als afhankelijke

de tussenstap wordt gemaakt. Een ver-

Literatuur

variabele. De observaties en gesprekken

gelijkend onderzoek dus waarbij de ene

• Best K. Design management. Managing

met de medewerkers hebben getoond

ruimte wel geordend is en de andere niet

design strategy, process and implemen-

dat het zoeken naar hulpmiddelen niet

en vervolgens een vergelijking tussen

tation. Lausanne: AVA Publishing, 2006.

veel (kostbare) tijd kost: aan de ene kant

geordend en geordend aan de hand van

omdat het zoeken überhaupt niet veel

designmanagement.

BC & Pearson RE. Illumination and errors

tijd kost, ook al is de OK niet geordend,

Het zou ook interessant zijn om te kij-

in dispensing. American Journal of Health-

aan de andere kant omdat er best tijd is

ken of ruimteordening van invloed is op

om te zoeken. De medewerkers geven

ziekteverzuim, bijvoorbeeld door stress

aan dat ze liever niet zoeken vanwege de

of burn-outs. In de literatuur is informa-

van, Wauben LSGL, Hiddema UF & Klazinga

ergernis die het oplevert, niet vanwege

tie te vinden over de manier waarop de

NS. Safety by design: Effects of operating

de tijd die het kost.

werkomgeving in ziekenhuizen mede-

room floor marking on the position of

Ten slotte is in het huidige onderzoek

werkers en patiënten beïnvloedt. Hierin

surgical devices to promote clean air flow

geen onderscheid gemaakt tussen het

is ruimteordening echter nog niet ver-

compliance and minimise infection risks.

‘gewoon’ ordenen en het ordenen door

tegenwoordigd.

British Medical Journal Quality & Safety

de inzet van designmanagement. Ook is

De patiënten zijn nog niet onder

Published Online First: 18 August 2011.

niet gekeken naar de bijdrage op langere

narcose wanneer zij de operatiekamer

DOI: 10.1136/bmjqs-2011-000138.

termijn van designmanagement op de

binnenkomen, zo bleek tijdens de ob-

ordening. Er is gekeken naar ‘niet orde-

servaties. Het gedeelte waar de patiënt

shape our buildings, then they kill us: Why

nen’ en ‘ordenen aan de hand van de-

ligt, op de operatietafel binnen het

healthcare buildings contribute to the error

signmanagement’. Er is geen tussenstap

steriele gebied, doet erg kil aan: veel

geweest. Om te weten of designmanage-

snoeren, apparaten en monitoren. Wel-

ment de bijdrage levert of de ordening

licht is het interessant om te kijken of

hebben ingevuld, dit hebben ingevuld

aan het herstel na de operatie.

• Buchanan TL, Barker KN, Gibson JT, Jiang

System Pharmacy 1991; 48:2137-2145. • De Korne DF, Wijngaarden JDH van, Rooij J

• Dickerman K, Barach P, Pentecost R. We

pandemic. World Health Design 2008; 1:49-55. • Gorb P. The business of design management. Design Studies 1986; 7:106-110. • Hobo I. Designmanagement en patiëntveiligheid. Kan designmanagement een

Figuur 4 Muurmarkering

bijdrage leveren aan patiëntveiligheid? (Ongepubliceerde masterthesis). EURIB, Rotterdam, 2011. • Topalian A. Promoting design leadership through skills development programs. Design Management Journal 2002; 13(3):10-18. • Ulrich R, Quan X, Zimring C, Joseph A & Choudhary R. The role of the physical environment in het hospital of the 21st century: A once-in-a-lifetime opportunity. Concord CA: The center for health design, 2004.


OKO0313.indd 21

21

27/05/13 12:49

De koffiekamer

‘Het gaat niet om OK Operationeel bezoekt op onregelmatige basis koffiekamers op OK-complexen. Zijn de medewerkers tevreden over het aanbod? En is het er wel gezellig? Dit keer de koffiekamer van het Meander Medisch Centrum Amersfoort, locatie Lichtenberg. TEKST EN FOTO’S: LINDA ZOON

H

et complex op locatie Lichten-

operatiekamers draaien, zijn er zo’n

met 25 man tegelijkertijd. Hierbij is

berg bestaat sinds 1978, vertelt

zestig man op het complex aanwezig.

de koffiekamer het meest geliefd rond

Peter Verwoerd, een van de

Uiteraard drinken niet al deze mede-

9.30 uur voor het koffiemoment en

teammanagers van het OK-centrum.

werkers op hetzelfde tijdstip koffie,

tussen 12.00 en 13.00 uur voor de

Zo ook de koffiekamer. ‘Als alle zes de

maar je moet toch rekening houden

lunch. Dit geldt ook voor onze andere

22


OKO0313.indd 22

27/05/13 12:49

de koffie’ koffiekamers op de locaties Amersfoort

Inrichting

De nieuwe koffiekamer is minder kli-

Elisabeth en Baarn.’

Wat opvalt aan de koffiekamer zijn de

nisch. Zo krijgt de kamer bijvoorbeeld

rode banken. Peter Verwoerd is daar best

kleur op de muren.’

Koffie ‘verkeerd’?

een beetje trots op. ‘Banken in een kof-

Ik vraag Peter wie de inrichting van de

Rond 12.30 uur is het aardig druk in de

fiekamer op de OK zie je niet veel. Ook

nieuwe koffiekamer bepaalt. ‘Dat doen

koffiekamer. Een groep operatieassisten-

niet op onze andere complexen. Verder

we met ons “Petit Comité”. Deze com-

ten zit op rode banken een boterham te

is de inrichting van deze koffiekamer

missie bestaat uit operatieassistenten, an-

eten. De gezichten betrekken als ik een

best klinisch, maar eind december 2013

esthesiemedewerkers en recoverymede-

niet geheel onbelangrijke vraag voor op

verhuist het Meander Medisch Centrum

werkers. Samen bepalen zij de inrichting.

een koffiekamer stel: ‘Hoe smaakt de kof-

naar een nieuwe locatie. De locaties Lich-

Zo zijn er ook in het nieuwe gebouw

fie?’ Ik krijg eenduidige antwoorden als:

tenberg en Elisabeth sluiten eind dit jaar

banken en tafels. We proberen aan alle

‘Heel vies, met graag twee streepjes op de

voorgoed. Het nieuwe OK-complex krijgt

wensen gehoor te geven. Over de koffie?

e’s’, ‘Het is drinkbaar, maar daar houdt

een dubbel zo grote koffiekamer. Als dan

Die zal er toch echt hetzelfde zijn …’

het dan ook mee op’, ‘Ik drink door de kof-

alle operatiekamers draaien, zijn we met

fie hier altijd thee’ en ‘Maar we drinken

wel honderd man. In de koffiekamer is

Indeling

het wel, hoor!’

dan plek voor 46 mensen tegelijkertijd.

De koffiekamers van de OK-complexen


OKO0313.indd 23

23

27/05/13 12:50

van het Meander zijn gemengd en dus

is er altijd wel iemand jarig. Er wordt

echt de bedoeling dat we allemaal een

voor zowel specialisten als overige OK-

dan ook volop getrakteerd. Meestal iets

stukje chocola kregen door met hamer

medewerkers. Op locatie Amersfoort

zoets. Het ontgaat Peter niet dat alles

en beitel de chocola te lijf te gaan. Dit

Lichtenberg blijkt wel dat sommige plek-

altijd bijzonder snel opgaat, hoe groot

vergeet je nooit meer.’ Peter voegt hier-

ken in de koffiekamer vaak door bepaalde

de hoeveelheid zoetigheid ook is. Een

aan toe dat de chirurgen iedere maand

mensen worden gebruikt. Peter vertelt:

operatieassistent springt bij: ‘Op de

de befaamde poestabroodjes meenemen.

‘We mengen wel gewoon hoor. Maar toch

koffiekamer heerst het idee dat je drop

‘Die zijn dan wel niet zoet, maar gaan als

zie je dat de rode banken vaak gebruikt

of chocola die thuis over is, altijd in de

zoete broodjes over de toonbank!’

worden door de operatieassistenten, de

koffiekamer kunt neerzetten. Dus ook

stoelen in het midden door de operateurs

buiten je verjaardag. En inderdaad: het

Niet zo mooi, maar wel gezellig

en de lange tafels door de anesthesie. En

gaat altijd razendsnel op. Vroeger was

Eigenlijk vinden de OK-medewerkers

ik zit – realiseer ik me nu – vaak naast de

er een anesthesioloog die hele grote

de koffiekamer niet zo mooi en de

deur.’

platen chocola in de vriezer stopte. Op

koffie niet zo lekker. Is er nog wel íéts

zijn verjaardag zette hij deze in een bak

leuk aan de koffiekamer? Een operatie-

Zoet is altijd goed

op de koffietafel. Daarnaast legde hij

assistent vertelt: ‘Het uitzicht vanuit

Met een OK-complex vol medewerkers

een hamer en een beitel. Het was dus

de koffiekamer is erg mooi. We kijken

24


OKO0313.indd 24

27/05/13 12:51

uit op een bos. Op locatie Amersfoort

woord negatief. Dat kan ook haast niet

hoort echt bij het werk van alledag.

Elisabeth kijken we uit op een mooie

anders op een OK-complex waar alles

Inclusief de niet zo lekkere koffie, de

boom. Aan die boom kun je precies zien

spic en span moet zijn. Wel weet een

poestabroodjes, de bevroren chocola

in welk seizoen je zit. De koffiekamer

operatieassistent een anekdote over een

en niet te vergeten: de soep. Hoe de

is daarnaast vooral gezellig door de

koffiepot te vertellen: ‘Ooit was een me-

koffiekamer er ook uitziet en hoe de

mensen. We kletsen hier over luchtige

dewerker gestopt met roken. Deze kreeg

koffie ook smaakt: de koffiekamer wordt

dingen. En er is één moment op de dag

de opmerking ‘Ben je gestopt met roken

uiteindelijk wel gewaardeerd. Een ope-

waar iedereen naar uitkijkt: iedere dag

of zo?’ naar zijn hoofd geslingerd. Hier-

ratieassistent zegt: ‘Hij biedt even ruimte

om 11.00 uur komen twee grote kannen

op gooide de medewerker zo een volle

voor een gezellig gesprek met een

soep binnen. Deze gaan nooit vol terug

koffiepot door de koffiekamer. Dat is dus

collega. Er is yoghurt of een beschuitje,

naar de keuken!’

ook iets wat je nooit meer vergeet!’

je kunt tosti’s maken en als een stel col-

Onuitwisbare herinnering

Gezellige gesprekken

staan, houd je wat soep of traktaties voor

Op de vraag of er in deze koffiekamer

Door over de koffiekamer te vertellen,

hen apart. Het gaat niet om de koffie en

nog ‘koffievlekken’ zijn van (letterlijk)

ontdekken de OK-medewerkers dat daar

het uiterlijk. Het zijn de collega’s die de

onuitwisbare herinneringen, is het ant-

toch best wel veel gebeurt. De ruimte

koffiekamer gezellig maken!’

lega’s wat langer aan tafel moet blijven


OKO0313.indd 25

25

27/05/13 12:52

Tekst: Menno Goosen

Van dier naar mens

Casuïstische heelkunde in beeld

Auteur: David Quammen Uitgeverij: Atlas Contact ISBN: 9789045007601 Prijs: € 39,95

Auteurs: J.N. Keeman en B.C. Vrouenraets Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum ISBN: 9789031392285 Prijs: € 37,50

De opkomst van vreemde nieuwe ziekten is een schrikwekkend probleem

Casuïstische heelkunde in beeld

dat alleen maar erger lijkt te

is erop gericht de klinische

worden. Dankzij de luchtvaart dreigt iets als SARS

ervaringen te vergroten met

of de Mexicaanse griep gauw uit te lopen op een

casuïstiek. Deze manier van onderwijzen wordt in het

wereldwijde pandemie. Ziekten als vogelgriep,

Sint Lucas Andreas Ziekenhuis in Amsterdam al sinds

ebola, hiv en in ons eigen land Q-koorts hebben

jaar en dag toegepast. Het boek kan in het kader van

één ding gemeen: ze zijn afkomstig van in het wild

het onderwijs worden gebruikt als handleiding, waarbij

levende dieren en worden op mensen overgebracht

de student onder leiding van een tutor de antwoorden

via een proces dat spillover wordt genoemd:

bespreekt op vragen bij een eerdere bestudeerde casus.

‘soortoverschrijdende overdracht’. Maar bij

Tevens is de uitgave geschikt voor zelfstudie, waarbij

veel ziekten blijft de bron onvindbaar – en dus

vanuit de casuïstiek een aantal vragen wordt voorgelegd

onbeheersbaar. In Van dier naar mens neemt David

waarop de lezer het antwoord moet zien te vinden.

Quammen de lezer mee op een adembenemende

Achter in de uitgave zijn ter controle de antwoorden

speurtocht naar de verwekkers van deze ziekten.

opgenomen. De meeste casussen zijn voorzien van

Hij doet verslag van avontuurlijke onderzoeken in

kleurenafbeeldingen.

het veld – vleermuizen vangen in China, gorilla’s op de voet volgen in Congo – met de voornaamste deskundigen op het gebied van infectieziekten. En

Kijken in de ziel – Artsen

hij beantwoordt de vraag: wat zou de volgende grote ziekte kunnen zijn?

Mond-op-hondbeademing Redactie: Henk Maassen Uitgeverij: Reed Business ISBN: 9789035235304 Prijs: € 17,95

Auteur: Coen Verbraak Uitgeverij: Thomas Rap ISBN: 9789400401754 Prijs: € 18,90 De NTR-serie ‘Kijken in de ziel’ van journalist en interviewer Coen Verbraak scoorde enorme kijkcijfers en een Zilveren Nipkowschijf. Het nadeel van televisie is echter dat interviews flink ingekort moeten worden. Waar in de tv-serie van de lange gesprekken hooguit twintig minuten per arts overbleef, kunt u in dit boek de uitgebreide versie van die interviews lezen. Verbraak

Wat doet u als mensen-

kruist de degens met twaalf bevlogen medisch

dokter als uw huisdier ziek of gewond is? Gaat u

specialisten. Van huisarts tot intensivist en van

zelf dokteren? Die vraag stelde de redactie van

cardioloog tot kinderchirurg: allen zijn ze vakmensen die

Medisch Contact aan haar lezers. Die reageerden met

hartstochtelijk vertellen wat het betekent om arts te zijn

een groot aantal grappige, ontroerende en soms

en met welke kwesties ze dagelijks te maken krijgen. Met

zelfs heroïsche verhalen en anekdotes, die zijn

onder anderen: chirurg Huug Obertop, traumachirurg

gebundeld in dit boek.

Inger Schipper en kinderchirurg Erik Heineman.

‘Boeken’ besteedt aandacht aan uitgaven op het gebied van chirurgie en daarmee samenhangende vakgebieden en de gezondheidszorg in het algemeen. Recensie-exemplaren kunt u samen met een persbericht sturen naar: OK Operationeel, Postbus 10208, 1001 EE Amsterdam. 26


OKO0313.indd 26

27/05/13 12:54

Transgenderzorg Auteurs: G. Tsjoen, M. van Trotsenburg en L. Gijs Uitgeverij: Acco ISBN: 9789033489273 Prijs: € 35,00

Waarom je kat niet mee naar bed mag Auteur: Ellen de Visser Uitgeverij: Bert Bakker ISBN: 9789035139572 Prijs: € 10,00

Het subjectieve gevoel ‘ik ben een

Als wetenschapsredacteur van de

jongen/man’ of ‘ik ben een meisje/

Volkskrant beantwoordt Ellen de

vrouw’ is voor de meesten onder ons

Visser wekelijks bizarre, grappige en

vanzelfsprekend. Sommige personen

bloedserieuze vragen van lezers in de

ervaren echter een conflict tussen hun biologische geslacht

rubriek ‘Gezond’. In de bundel worden

en de genderidentiteit. Een transgenderpersoon ervaart een

75 medische mysteries ontrafeld. Je leert wat de gevolgen

vorm van genderdysforie, een gevoel van onbehagen dat

zijn van het doorslikken van kauwgom, waarom een

wordt toegeschreven aan de kloof tussen de genderidentiteit

strakke spijkerbroek ongezond is, waarom je kat niet bij

en zijn of haar genitale kenmerken. Vaak vergt het

je in bed mag en of seks gevaarlijk is als je hartklachten

bereiken van het gewenste geslacht psychologische en/of

hebt. Een boekje vol hilarische en serieuze weetjes over het

medische begeleiding, het onderwerp van dit boek.

menselijk lichaam waarvan je je altijd al afvroeg hoe het nu

Transgenderzorg besteedt dan ook uitgebreid aandacht

eigenlijk zit.

aan geslachtsaanpassende chirurgie van transvrouwen en transmannen. Enkele onderwerpen die aan bod komen zijn vaginaplastiek, falloplastiek en bijkomende chirurgische ingrepen zoals borstchirurgie.

Handboek spoedeisende geneeskunde

Auteur: Doeke Keizer Uitgeverij: Lannoo Campus ISBN: 9789401406536 Prijs: € 29,99

Auteurs: Th.W. Wulterkens, R.G. van Kesteren en R.A.M. Verbeek Uitgeverij: Bohn Stafleu van Loghum ISBN: 9789031381081 Prijs: € 74,99

Wat gebeurt er in ons brein en in de

In dit boek wordt de

rest van ons centrale zenuwstelsel als

ABCDE-systematiek van de

er pijn optreedt? En wat gebeurt er als

spoedeisende geneeskunde nader uitgewerkt. Deel I en deel

de pijn niet meer weggaat? Dit boek

II geven een inleiding in de spoedeisende geneeskunde en

legt in begrijpelijke taal uit hoe het

een verklaring van de ABCDE-systematiek, wat tot uiting

kan dat chronische pijn maar niet overgaat en welke

komt in onderzoek en diagnostiek. Deel III behandelt acute

factoren – lichamelijke, psychische en omgevingsfactoren –

ziektebeelden. In deel IV ‘Traumatologie’ worden de letsels

hierbij een rol spelen. Pijn is een moeilijk te begrijpen

beschreven. Deel V biedt een overzicht van de spoedeisende

fenomeen, niet alleen voor patiënten, maar ook voor artsen

aandoeningen bij kinderen. Deel VI biedt ruimte aan een

en andere hulpverleners. Het boek beschrijft de nieuwste

aantal specifieke onderwerpen: intoxicaties, bijzondere

inzichten in de werking van pijn. Uitgelegd wordt onder

groepen (zwangeren en ouderen) en verbandleer. Het

andere hoe het zenuwstelsel overgevoelig kan worden;

laatste deel, deel VII, geeft een helder en beknopt

wat de rol is van pijnsensoren; de invloed van culturele

overzicht van 36 praktische vaardigheden. Dit deel is

verschillen en stress op pijn; het verschijnsel fantoompijn

rijk geïllustreerd met kleurenfoto’s. De redactie en het

en medicijngebruik bij pijn. De theorie wordt afgewisseld

auteursteam van het handboek worden gevormd door een

met levensverhalen van bekende mensen met chronische

breed team van experts, allen als professional werkzaam

pijn. Zij vertellen hoe de chronische pijn elke dag weer hun

binnen het dagelijkse werkgebied van de spoedeisende

leven beïnvloedt.

geneeskunde.

Chronische pijn verklaard


OKO0313.indd 27

27

27/05/13 12:54

COLOFON OK Operationeel is hét vakblad voor operatieassistenten, anesthesiemedewerkers en leidinggevenden van operatieafdelingen. Het blad wordt gemaakt door Uitgeverij Y-Publicaties in samenwerking met de LVO (Landelijke Vereniging van Operatieassistenten) en de NVLO (Nederlandse Vereniging Leidinggevenden Operatieafdeling. OK Operationeel verschijnt zes keer per jaar. De oplage is 8.000 exemplaren. Het blad wordt verspreid onder alle LVO- en NVLO-leden. Verdere verspreiding vindt plaats onder alle OK-afdelingen in Nederlandse ziekenhuizen, particuliere klinieken en opleidingscentra.

Redactie Hoofdredacteur: Menno Goosen: [email protected] Redactiecoördinator LVO: Hennie Mulder: [email protected]/040-253 89 21 Redactiecoördinatoren NVLO: Jeannette Ronchetti en Trudie Doodeman: [email protected] Kopij of vragen voor OK Operationeel kunt u sturen naar alle genoemde e-mailadressen.

Uitgeverij Y-Publicaties Postbus 10208 1001 EE Amsterdam Telefoon: 020-520 60 77 E-mail: [email protected] www.y-publicaties.nl Kijk ook op onze website www.oknieuws.nl Uitgever: Ralf Beekveldt Hoofdredacteur: Menno Goosen: [email protected] Medewerkers: Cindy Lammers, Marieke Los, Paul Meijsen, Astrid van Pelt, Linda van Pelt Beeldredactie: Menno Goosen Eindredactie: Marloes van Hoorn Fotografen: Johannes Abeling, Jos Heijnen, Eric van Nieuwland, Edwin Wiekens, Ivonne Zijp Tekstcorrectie: Marijn Mostart en Ron Brassinga Lay-out: Thomson Digital Opmaakbegeleiding: Hans Jansens (Impaginator.nl) Druk: BalMedia

Advertenties Cross Advertising Westerkade 2 3116 GJ Schiedam Telefoon: 010-7421023 E-mail: [email protected] Web: www.crossmedianederland.com

Abonnementen Voor abonnementen, vragen over het abonnement of adreswijzigingen: SP Abonneeservice Postbus 105 2400 AC Alphen a/d Rijn Telefoon: 0172-476085 E-mail: [email protected] Toezending van OK Operationeel is voor LVO- en NVLO-leden onderdeel van hun lidmaatschap. Voor niet leden gelden de volgende abonnementsprijzen: Jaarabonnement: € 59,50 Losse nummers: € 8,50 Abonnementen buiten Nederland: € 75 Alle prijzen zijn incl. btw en verzendkosten. Prijswijzigingen voorbehouden. Opzegging betaalde abonnementen: schriftelijk, uiterlijk twee maanden voor afloop van de abonnementsperiode. Bij niet tijdige opzegging wordt het abonnement automatisch met een jaar verlengd. © 2013 OK Operationeel Niets uit deze uitgave mag worden gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich aanbevolen. ISSN 1872-6712

OKO0313.indd 28

(

)

Vanaf deze plaats heb ik u al regelmatig bijgepraat over de jaarlijkse bezoeken in het kader van het Toezicht Operatief Proces (TOP). Bij het begin van TOP, medio 2006, hebben we alle partijen geïnterviewd en gevraagd wat de gebruikelijke normen waren. Er was toen immers geen richtlijn operatief proces. Die is er nu wel; we hebben de afgelopen jaren ons toezichtinstrument daarop gebaseerd en vastgesteld. We toetsten dus in feite of u en al die anderen de normen naleefden die door uw eigen beroepsgroepen zijn vastgesteld. We hebben die niet zelf verzonnen. De afgelopen jaren hebben we dus niet alleen veel tijd gestoken in de werkplekbezoeken maar ook in het overleg, het vinden van draagvlak. Overleg met verenigingen van medisch specialisten, anesthesiemedewerkers, operatieassistenten, recoveryverpleegkundigen, hygiënisten, technici et cetera. We zien over de afgelopen jaren dan ook duidelijke verbeteringen op het vlak van overdracht, hygiëne en infectiepreventie. Maar we zien ook dat het op onderdelen niet goed genoeg gaat. De time-out is zo’n voorbeeld. Dit controlemoment vindt inmiddels voor elke operatie plaats. Maar door sommige dokters en assistenten lijkt het te worden uitgevoerd omdat het moet; er is geen concentratie, geen zorgvuldigheid en niet iedereen op de kamer doet mee. Gevolg: we krijgen elke maand meldingen van één of meer verwisselingen binnen. Zoals een prothese in de verkeerde knie, scopie in de verkeerde knie, totale gebitsextractie in plaats van alleen de elementen uit de onderkaak of de verkeerde sterkte ooglens geïmplanteerd. Wij zijn er klaar mee, na alle jaren van overleg moet het maar eens afgelopen zijn met onveilig werken. Vanaf 1 april (géén grap) jongstleden dient de inspectie bij verwisselingen bij een operatie standaard een tuchtklacht in, tenzij blijkt dat die niet voorkomen had kunnen worden. De Orde van Medisch Specialisten en de verenigingen van anesthesiologen en chirurgen hebben daar begrip voor. Zij hebben in een brief aan de raden van bestuur van ziekenhuizen hun steun uitgesproken en opgeroepen tot meer sturing op een veilige uitvoering van de zorg op operatiekamers. De inspectie is blij met dit belangrijke signaal. Ook dit jaar gaan we weer ongeveer twintig bezoeken afleggen. Onaangekondigd: de datum en de naam van het ziekenhuis zijn alleen bij ons bekend. En we gaan strenger oordelen. Dat mag omdat iedereen nu wel behoort te weten hoe het moet. Veilig werken dus, ook bij u op de afdeling. En niet alleen als wij er zijn maar ook daarvoor en erna. U doet het immers voor de patiënt, toch? Succes en wellicht tot ziens! Ed Schoemaker Coördinerend/specialistisch senior inspecteur IGZ Projectleider Toezicht Operatief Proces. E-mail: info@TOPigz Twitter: @TOPigz

27/05/13 12:54

KATERN VOOR LEIDINGGEVENDEN VAN OPERATIEAFDELINGEN

Jan Pronk (LangeLand Ziekenhuis):

‘Leidinggeven: onvermijdelijk een andere rol’

De grote databelofte: OK-doelmatigheid onder de loep

OKO0313.indd 29

27/05/13 12:54

JAARCONGRES: ZORG 3.0 26 & 27 september, Woudschoten Conferentiecentrum, Zeist Fictie of werkelijkheid? Een andere werkomgeving, op de werkplek van vandaag! Hoe onze werkomgeving er in 2020 uit zal zien.

Welke gevolgen hebben al deze ontwikkelingen voor onze opleiding van nieuwe medewerkers? Verandert ons beroep? Op welke manier? En vormt dit een uitdaging of juist een bedreiging?

Het is duidelijk dat er vanuit verschillende perspectieven naar het zorgveld wordt gekeken. Heel opvallend is dat er

Na al dat gestaar in de glazen bol gaan we ons bezighouden

een groot verschil is tussen de economische en de medische

met actuele innovaties die hun intrede op onze werkvloer

blik op de zorgsector. Economen definiëren de zorg als

zullen doen of al hebben gedaan. Waar innovatieve

een product of een te leveren dienst. Medici, die direct

technologie winst voor patiënt en samenleving kan brengen,

met de patiënt worden geconfronteerd, weten dat het niet

gaat deze technologie worden ingezet. Daarbij verlangt de

gaat om louter een product of een verstrekking. Waar gaat

maatschappij transparantie in ons handelen om kwaliteit te

het heen?? Voorspellen is moeilijk, zeker als het om de

beoordelen. Hoe dichtbij is Big Brother?

toekomst gaat. Toch wagen onze sprekers zich aan een aantal toekomstvoorspellingen die ons direct(e werkveld) raken.

Graag tot ziens op 26 en 27 september!

De biotechnologie, nanotechnologie en cognitieve wetenschappen bieden ongekende mogelijkheden. Waar

Namens het NVLO-bestuur,

liggen de (ethische) grenzen? Zijn deze er wel? Zo ja: hoe zijn

Christa Tigchelaar, secretaris NVLO

ze te definiëren?

Inschrijving en meer informatie U kunt zich online inschrijven via www.congresscompany.com of www.nvlo.nl. Op deze sites vindt u ook het volledige programma.

HOU ZELF DE TOUWTJES IN HANDEN MANIPULATIE HERKENNEN ÉN TEGENGAAN Manipulatie komt in alle gradaties voor: van smoezen en kleine leugens tot chantage, intimidatie en agressie. Als hulpverlenende professional is de kans groot dat je ermee in aanraking komt. Dankzij het boek Manipulatie – Van marionet tot regisseur hoor je tijdig alarmbellen afgaan. Het boek helpt je de trucs en technieken te doorzien en je ertegen te beschermen. • Met handige manipulatie-index. • Uiterst leesbaar en vol waargebeurde voorbeelden. • Een must voor iedereen die geen marionet wil worden. Verkrijgbaar in de boekhandel of te bestellen via de webwinkel op www.y-publicaties.nl. ISBN 978 90 8696 153 5 | 357 pagina’s | € 29,50 Auteur Ronald Siecker is arts en neurobioloog met jarenlange praktijkervaring in de psychiatrie en consultancy op het gebied van mensen, hersenen en gedrag. Hij is ook de auteur van de succesvolle boeken Signalen & Valkuilen en ‘Ik heb een tijdbom in mijn hoofd’ uit de serie Inzicht in psychische handicaps.

30

OK MANAGEMENT JUNI 2013

OKO0313.indd 30

27/05/13 12:54

NVLO-informatie De NVLO is dé professionele en ondernemende beroepsvereniging voor leidinggevenden op de operatieafdeling. De vereniging stelt zich tot doel om de communicatie tussen leidinggevenden van operatieafdelingen te bevorderen, informatie te verstrekken, op persoonlijk en juridisch vlak te ondersteunen, en onderwijs en managementtraining te geven. De NVLO heeft de status van beroepsvereniging. Voordelen lidmaatschap - Zes keer per jaar het vakblad OK Operationeel gratis thuisbezorgd. OK Operationeel bevat ieder nummer een managementkatern van minimaal acht pagina’s, waarin het vak van leidinggevende OK, de toepassingen van leiderschap en de diversiteit van de beroepspraktijk in beeld worden gebracht. Het katern brengt inspiratie, professionalisering, visie, verbondenheid en de mogelijkheid om kennis en ervaring te delen met collega-leidinggevenden OK. - Korting op het jaarlijkse congres. Een unieke gelegenheid om te netwerken en je kennis te verbreden. - Minimaal eenmaal per jaar een themadag waarbij een professioneel onderwerp centraal staat. - Verder is de NVLO actief op het gebied van contacten met het bedrijfsleven, diverse overheidsinstanties en andere belangrijke instanties die vormgeven aan de operatieve zorg in Nederland. Lid worden Elke leidinggevende die op de operatieafdeling werkt binnen één van de drie disciplines chirurgie, anesthesie of recovery en een formele benoeming heeft, kan lid worden van de vereniging. Lid worden kan via de website van de NVLO. Surf naar www.nvlo.nl. De kosten voor het lidmaatschap bedragen € 150,00 per jaar. Deze kosten worden door middel van automatische incasso geïnd. Het lidmaatschap is persoonlijk en loopt van 1 januari tot en met 31 december.

Bestuur NVLO

Redactie OK Management-katern

Eduard Monteban, Voorzitter

Menno Goosen, Hoofdredacteur

[email protected]

[email protected]

06-54 73 67 42

020-520 60 77

Christa Tigchelaar, Secretaris en

Jeannette Ronchetti,

penningmeester

Redactie en social media

[email protected]

[email protected] én

06-513 407 26

[email protected]

Jeannette Ronchetti, Redactie

06-55 73 33 11

OK Management en social media

Trudie Doodeman,

(Zie onder redactie)

Redactie

Mimoen Ahmidi, Sponsoring en

[email protected]

marketing

Adverteren:

06-22 77 88 72

Cross Advertising 010- 742 10 23 [email protected] www.crossmedia nederland.com

www.nvlo.nl

Lidmaatschap opzeggen? Mail naar [email protected]. Opzegging van het lidmaatschap uiterlijk twee maanden voor de start van het nieuwe kalenderjaar.

Beste lezers, Ik maak sinds een paar weken

Het operatiecomplex is het hart van het ziekenhuis waar alles

deel uit van de redactie van OK

lijkt samen te komen voor wat betreft de vele kwaliteits- en veilig-

Management. Reden om mezelf

heidsnormen. De prestaties van ziekenhuizen – en zeker die van

even te introduceren. Mijn

het operatiecomplex – krijgen de laatste jaren veel aandacht in het

naam is Trudie Doodeman

publieke debat. Kwaliteit en veiligheid van zorg is een groot goed en

en ik ben sinds ruim vier jaar

publiek geld dient doelmatig gebruikt te worden.

werkzaam als manager OK

De ziekenhuiszorg zal de komende jaren ingrijpend veranderen.

binnen het Westfriesgasthuis

De zorgvraag verandert zowel in medisch-technisch opzicht als ten

Jeannette Ronchetti en

in Hoorn.

gevolge van economische vraagstukken en weten regelgeving.

Trudie Doodeman vormen

Ik ervaar dit als een drukke

Als leidinggevenden van een operatieafdeling zien we ons gecon-

samen met hoofdredacteur

en enerverende baan waarin

fronteerd met een spanningsveld tussen deze toenemende eisen en

Menno Goosen (niet op de foto)

ik mijn kennis en ervaring

de druk om doelmatig te werken. Zijn we in staat om onze professi-

de redactie van ‘OK Management’:

aangaande de gezondheids-

onals hierin mee te nemen? Waar ligt hun intrinsieke motivatie en

[email protected].

zorg, en specifiek ziekenhuis-

hoe sluiten we hierbij aan? Het zijn vragen die mij, maar mogelijk

organisaties, ruimschoots

ook jullie, dagelijks bezighouden.

kwijt kan. Maar deze functie

Als aanvullend redactielid hoop ik een positieve bijdrage te kunnen

past ook bij mijn persoonlijke ambitie om vooral met mensen voor

leveren aan de verdere ontwikkeling en toekomst van ons NVLO-

mensen te werken. De OK-wereld is boeiend en allesbehalve saai. En

blad en de vereniging. Graag zet ik hier samen met jullie de beken-

deze dynamiek past bij me.

de schouders onder.

Ik kan mijn kennis en ervaring ook zeker kwijt in mijn nieuwe rol als redactielid. Ik ben iemand die graag meedenkt en meepraat over

Verdere informatie over mijn achtergrond kunnen jullie nalezen

ontwikkelingen binnen dit vakgebied. Daarnaast acht ik het van

in de rubriek ‘Portret’ van OK Operationeel/OK Management nummer

belang om goed geïnformeerd te zijn over allerlei zaken die spelen

3-2012.

binnen de gezondheidszorg in Nederland en de implicaties voor mijn eigen organisatieonderdeel.

Trudie Doodeman

OK MANAGEMENT OPERATIONEEL JUNI 2013

OKO0313.indd 31

31

27/05/13 12:54

32


OKO0313.indd 32

27/05/13 12:54

Portret Jan Pronk (LangeLand Ziekenhuis):

‘Leidinggeven: onvermijdelijk een andere rol’ Interesse in management heeft Jan Pronk (51) altijd al gehad, maar eerst vooral in de theorie ervan. Leidinggeven in de praktijk brengen, leek hem vooral een hoop gedoe. Toch is Jan Pronk sinds 2007 hoofd OK-complex (per september 2012 veranderd in sectormanager) van het LangeLand Ziekenhuis in Zoetermeer. Vanaf november 2012 is daar zelfs nog een taak bij gekomen: manager Kwaliteit & Veiligheid. Tekst: Linda van Pelt | Foto’s (inclusief OK Management-cover): Johannes Abeling

inds maart dit jaar volgt sectormanager OK-complex

S

‘Daar is het leven veel te leuk voor. Ik heb van nature een brede

Jan Pronk de OK wat meer op afstand. ‘Door mijn

belangstelling – sport, zeilen, websites bouwen – en wilde tijd

nieuwe, extra functie als manager Kwaliteit & Veilig-

en ruimte houden om daar invulling aan te geven.’ Pronks

heid had ik als het ware twee fulltimebanen naast elkaar,

levenslessen, opgedaan tijdens zijn studietijd en werkzame

en die combinatie kostte te veel energie en tijd.’ Doordat het

leven in de verpleging, hadden zijn ‘aangeboren’ ontbreken

OK- complex in de afgelopen jaren een goed georganiseerde en

van leidinggevende-aspiraties nog verder versterkt. ‘Ik heb in

soepel lopende afdeling is geworden, kon daar een logische

die periode diverse mannen zien sterven met tranen van spijt

oplossing voor worden bedacht: de zorgmanager van het OK-

en berouw. Nooit omdat ze niet genoeg gewerkt hadden, maar

complex combineert haar taken met een groot deel van die

juist om wat ze hadden nagelaten in hun leven. Pas op de rand

van Pronk. Dat betekent dat Pronk nog eindverantwoordelijk

van de dood erkenden ze onvoldoende tijd en aandacht te heb-

is, maar dat de aansturing van het OK-complex voornamelijk

ben besteed aan hun vrouw en kinderen. Die fout wilde ik niet

door de zorgmanager wordt gedaan, ondersteund door de

maken.’

kwaliteitsfunctionaris. ‘Een uitstekend team’, aldus Pronk.

Ondanks die schip-op-het-strand-is-een-baken-in-zeestrategie

Bovendien is er nu een dagelijks bestuur OK – bestaande uit

staat Jan Pronk al drie jaar aan het roer van het OK-complex.

zorgmanager, anesthesioloog en chirurg – dat gezamenlijk de

‘Het leven loopt soms anders dan gepland. In bepaalde situ-

praktische aansturing regelt. ‘Een nieuwe situatie, passend bij

aties is het beter je niet langer te verzetten, maar je te laten

de huidige stand van zaken. Het betekent loslaten op basis van

meevoeren met de stroom van de omstandigheden.’

vertrouwen in mensen en organisatie.’

Die omstandigheden waren het specifieke verzoek van hogerhand om indertijd teamleider op de OK te worden in Zoeter-

GO WITH THE FLOW

meer. Toen op de eerste weigering – ‘liever niet’– een tweede

Als OK-sectormanager is Jan Pronk verantwoordelijk voor het

verzoek volgde, ging Pronk overstag. Niet langer met tegenzin,

reilen en zeilen in de operatiekamers, de Verkoever/Holding,

maar vol enthousiasme.

de CSA, het planningsbureau en het preoperatief spreekuur in

‘Als je iets doet, moet je je voor 100 procent inzetten.’

het LangeLand Ziekenhuis in Zoetermeer. Sinds najaar 2012 is hij als manager Kwaliteit & Veiligheid onder meer coördinator

FLINKE REORGANISATIE

voor intensieve certificeringsprojecten: VMS, NEN 15224, NEN

Het was geen gemakkelijke tijd waarin Jan Pronk in zijn nieu-

7510 en NIAZ.

we positie begon. Het LangeLand Ziekenhuis verkeerde finan-

Hiermee wijkt hij af van zijn oorspronkelijke plan. Leiding-

cieel in zwaar weer en de toenmalige bestuursraad en raad

geven in de praktijk brengen leek hem vooral een hoop gedoe.

van toezicht vonden de organisatie te klein om zelfstandig


OKO0313.indd 33

33

27/05/13 12:54

te blijven bestaan. Daarom werd een onderzoek gestart naar

‘Er zijn bibliotheken vol geschreven over management. Maar

mogelijkheden om het Zoetermeerse ziekenhuis te doen

in de praktijk leer je het pas écht’, aldus Pronk. ‘Vooral door

opgaan in de zogeheten A12-coöperatie (een regionale samen-

het besef dat niet ík het uitvoerende werk doe, maar de

werking met het Groene Hart Ziekenhuis, het Bronovo Zieken-

professionals op de werkvloer. Zij hebben meer verstand van

huis en MC Haaglanden). Toen dit plan niet doorging, werd

de praktische invulling, en ik geloof heilig in het optimaal

naar andere oplossingen gezocht. Al met al werd het er niet

benutten van hun kennis en kunde.’

makkelijker op. Op financieel gebied niet, maar ook niet qua

Hij past de strategie van Jan Willem Brinkman toe: terug-

aansturing. Dit kwam mede door wisselingen van de wacht en

houdend leidinggeven met ruimte voor persoonlijke inbreng.

een behoorlijke reorganisatie, aldus Jan Pronk.

Dit leidt tot een aansturing door een OK-sectormanager

Met waardering spreekt hij over het beleid van interim-

die niet voortdurend de touwtjes strak houdt, maar er juist

bestuursvoorzitter Jan Willem Brinkman. ‘Een Nederlands

bewust op vertrouwt dat ‘zijn mensen’ verstandige beslis-

voormalig generaal der krijgsmacht en zeer ervaren bestuur-

singen nemen. ‘Daarmee bedoel ik zeker geen laisser faire,

der. Een aimabele man die je niet gek krijgt. Vanaf dag één

maar het formuleren van een duidelijk doel en kader, en

heeft hij gefocust op een duidelijk doel: het overleven van ons

vervolgens de gelegenheid bieden hier een eigen invulling

ziekenhuis. Met resultaat. Het LangeLand Ziekenhuis heeft ge-

aan te geven. Zo profiteert de organisatie van de expertise

degen contracten afgesloten met verzekeraars en we draaien

en ervaring van de mensen die het daadwerkelijk doen. Als

weer financieel positief.’ Waar het precies aan ligt, weet Pronk

leidinggevende moet je bereid zijn het proces in grote lijnen

haarscherp te benoemen. ‘De nieuwe lijn van duidelijkheid.

aan te sturen, maar voor een gedeelte ook los te laten. Op

Brinkman is een bestuurder die heldere kaders en doelstel-

die manier mobiliseer je de groepsenergie en blijven mede-

lingen formuleert en vervolgens voldoende bewegingsruimte

werkers veel meer betrokken.’

geeft om de gestelde doelen te realiseren.’

MOOI BELONINGSMOMENT VOORZICHTIG FORMULEREN

Dat die ruimte voor eigen inbreng ook ten goede komt aan

In de turbulente periode van het LangeLand Ziekenhuis werd

de sfeer in het team wordt intern bevestigd, zoals door de

een compleet nieuw management benoemd, waarvan hij zelf

specialisten uit het ziekenhuis. ‘Maar ook externe vertegen-

onderdeel is. De praktische consequenties van leidinggeven

woordigers merken op dat wij een leuke groep zijn’, vertelt Jan

ervoer hij vrijwel direct bij zijn start als eerst teamleider en

Pronk, die dit (h)erkennen beschouwt als een mooi belonings-

later hoofd OK-complex. ‘In zo’n functie speel je een andere

moment. Nog een indicatie voor de plezierige teamgeest is het

rol in de groep, dat is onvermijdelijk. Aan de ene kant doordat

grote aantal vaste medewerkers. ‘Een paar jaar terug kampten

je meer invloed hebt, aan de andere kant doordat je niet meer

we met een dusdanig personeelstekort dat we flink wat

alles hoort. In een leidinggevende positie doe je nu eenmaal

externe krachten moesten inhuren. Inmiddels is iedereen in

andere dingen, waardoor je soms, of je dat nu wilt of niet,

vaste dienst bij ons OK-complex. Ook in zzp-samenwerkings-

naast of boven de groep komt te staan.’

verband gaven de gedetacheerden al aan zich bij ons als een

Die constatering wil niet zeggen dat Pronk er blindelings van

vis in het water te voelen. Vandaar ook de grote belangstel-

uitgaat dat iedereen doet wat hij zegt. ‘Nog steeds kan ik me

ling voor vaste dienstverbanden. Dat we niet langer gebruik

verbazen over het feit dat ik meer invloed heb gekregen, dat er

hoeven te maken van medewerkers van buiten, betekent ook

actief gereageerd wordt op voorstellen van mijn kant. Dat is ple-

een behoorlijke kostenbesparing.’

zierig, omdat je dingen voor elkaar kunt krijgen. Maar het heeft ook nadelen. Ik ben nu extra voorzichtig met formuleren, omdat

OOG VOOR KWALITEIT

ik me realiseer dat mijn opmerkingen allerhande effecten kun-

De volgende uitdaging voor het LangeLand Ziekenhuis is door

nen hebben: op de organisatie, op afdelingen, op individuen.’

bestuurder Brinkman een tijd geleden al geformuleerd: ‘Als we financieel uit de gevarenzone zijn, gaan we bouwen aan ver-

LEIDINGGEVEN DOOR LOSLATEN

breding en verbetering van de medische zorg in Zoetermeer.’

Jan Pronk had al flink wat theoretische managementkennis

In 2011 won het OK-complex de Veiligheidsaward, een interne

achter de kiezen toen hij zich vastbeet in de uitdaging van

jaarlijkse prijs, toegekend vanwege de consistente naleving

leidinggeven. Via de Open Universiteit Nederland studeerde

van de OK-stopmomentenprocedure en het respecteren van de

hij onder meer organisatie en management, management-

richtlijnen van het preoperatieve traject zoals geformuleerd

competenties, organisatiepsychologie en -sociologie, strategie,

door de Inspectie voor de Gezondheidszorg.

management accounting, ondernemen en managen, en ICT en

‘Nu is de tijd rijp onze kwaliteit ook buiten de muren van

management.

het ziekenhuis te bewijzen’, vindt de manager Kwaliteit &

34


OKO0313.indd 34

27/05/13 12:54

Veiligheid en coördinator voor certificeringstrajecten. ‘Het

‘Die periode heeft me gevormd, me geleerd om betrokken te

ligt mij wel, die projecten waarmee je concrete resultaten

zijn en tegelijkertijd professionele afstand te bewaren. Gevoe-

kunt boeken.’

lig ben ik van nature, maar het politievak heeft me geleerd

Door alle doorgemaakte problematiek heeft het LangeLand

wat een goede balans is. Hoe ik me niet alle leed moet aan-

Ziekenhuis de door de inspectie gestelde verplichting van een

trekken en mezelf beter kan beschermen. Vooral om staande

VMS (veiligheidsmanagementsysteem) per 1 januari 2013 niet

te blijven.’ Die leerschool komt hem in de ziekenhuiswereld

gehaald, maar 1 juli is dit rond, aldus Pronk. ‘We zijn krank-

goed van pas. ‘Ook hier word ik geconfronteerd met mensen

zinnig hard en fanatiek aan het werk om deze datum te halen.

in nare situaties, zij het toch weer anders. Maar die weerbaar-

Met onderwijs, ondersteuning aan de afdelingen, het opstellen

heid is een goede basis om te overleven.’

van meerjarenplannen kwaliteit, het formeren van decentrale

Een heel regiment aan ervaringen zal altijd in zijn hoofd

commissies planning en veiligheid, het aanstellen van kwali-

blijven hangen, maar sommige voeren de boventoon. Zoals

teitsfunctionarissen, en het maken van een checksysteem met

zijn allereerste dode. ‘Een jongetje van vijftien dat zichzelf

SMART-doelstellingen en een barometer met indicatoren. In

had opgehangen aan een hondenriem. Zijn afscheidsbriefje

feite is dit allemaal een bekrachtiging van wat we al deden.

was geplakt op een plak hasj en vertelde hoe deze onder zijn

Ook al is het LangeLand Ziekenhuis het enige in Zoetermeer

vrienden verdeeld moest worden.’ Ook de mensonterende toe-

– en hebben we in onze stad dus weinig concurrentie – we

standen in junkenpanden vergeet Jan Pronk niet. ‘Daar zaten

besteden al heel lang intensieve aandacht aan kwaliteitsbeheer.

ze met z’n alleen te chinezen op een gescheurde bank. Bij het

Met het VMS wordt onze werkwijze nu systematisch en offi-

zien van zwervers zal ik nooit meer denken: dat overkomt mij

cieel bevestigd op basis van de NTA-norm (Norm Technische

niet. Iedereen kan door beroerde omstandigheden – scheiding,

Afspraak, red.).’

faillissement – in een verkeerde situatie komen. De scheidslijn tussen “afwijkend” en “volgens de gemiddelde norm” is vaag

OP DE GOEDE WEG

en broos.’

Een recente gap-analyse (een soort vóór-audit, red.) door de certificeerder bevestigde dat de streefdatum van 1 juli

SOEPEL

haalbaar is. De auditcommissie van de Inspectie voor de Ge-

Na negen jaar ‘alles gezien en gedaan’ te hebben op

zondheidszorg die eind maart in het Zoetermeerse ziekenhuis

politiegebied, hoopte Jan Pronk op wat beweging in het korps

was, heeft ook gekeken naar het VMS-beheer en erkende dat

voor doorstroming, bijvoorbeeld naar de hondenbrigade. Een

het LangeLand een eind gevorderd is op de goede weg.

interesseveld dat zich ook op andere manieren openbaarde; in

Vervolgstappen betreffen de certificering in het kader van

zijn vrije tijd trainde hij honden.

NEN 7510 (informatiebeveiligingen van medische en patiënt-

Toen de gewenste mogelijkheid zich niet aandiende, kwam de

gegevens) en NEN 15224 (kwaliteitmanagementsnorm voor

uitslag van die vroegere beroepskeuzetest van de middelbare

zorgorganisaties, gebaseerd op ISO 9001). Dit staat gepland

school weer bovendrijven: een hoge score bij verzorgende vak-

voor juni.

ken. Voor hem voldoende basis voor een switch, op zijn 28ste,

Er moet nog beslist worden of het kwaliteitssysteem van het

naar de opleiding verpleegkunde. Daarna volgde anesthesie,

LangeLand Ziekenhuis verder wordt geborgd volgens de nor-

interessant vanwege de hoogcomplexe techniek.

men van het NIAZ (Nederlands Instituut voor Accreditatie in de Zorg) of die van de JCI (Joint Commission International).

MEERTRAPSRAKET Pronks persoonlijke toekomstige focus ligt vooral op kwali-

JUNKENPANDEN

teitsgebied. ‘Interessante materie, en nuttig voor zowel patiënt

Pronks loopbaan startte na de middelbare school bij de

als ziekenhuis.’ Als straks alle certificeringen rond zijn, zit er

Gemeentepolitie ’s-Gravenhage: een jaar naar de politieschool

dan nog brood in? ‘Absoluut! Die certificeringen zijn slechts

in Scheveningen (een combinatie van wetskennis en sport),

een middel om te bewijzen dat je het goed doet. Daarna zijn

drie maanden de straat op en aansluitend een halfjaar

er nog zo veel terreinen te veroveren: service, zorgpaden,

‘fietsenbureau’. ‘Samen met andere jonge agenten de wijk in.

patiëntvriendelijkheid en samenwerking in de keten, zoals

Meestal lopend trouwens’, blikt hij terug. Vooral de confron-

met huisartsen en verpleeghuizen. Kwaliteitszorg is een breed

tatie met de Schilderswijk was een harde voor een jongen uit

werkveld waarop veel valt te winnen. Ik noem dat wel eens

een beschermd, gereformeerd nest.

een meertrapsraket. Het LangeLand Ziekenhuis is weliswaar

Tijdens zijn negen jaar bij de politie zag hij veel ellendige

een relatief klein algemeen basisziekenhuis met laag- en mid-

dingen en confronterende toestanden. Evengoed (of misschien

delcomplexe zorg. Maar wat we doen, doen we op hoog niveau

wel juist daarom?) noemt hij het een ‘geweldige tijd’.

van kwaliteit en veiligheid.’ ■


OKO0313.indd 35

35

27/05/13 12:54

De grote databelofte

OK-doelmatigheid onder de loep Het laatste decennium is een massa aan extra automatisering en registratieplicht over zorginstellingen heen gestrooid. De technologische ontwikkelingen hebben het gemakkelijker gemaakt om data van meerdere bronnen te verzamelen en te analyseren. Dit heeft een enorme hoeveelheid beschikbare data over zorgprocessen opgeleverd. Tijd om hier eindelijk de vruchten van te plukken. Tekst: Paul Gelderman, partner Coppa, programmaleider landelijke OK-benchmark | Foto’s: Ivonne Zijp

36


OKO0313.indd 36

27/05/13 12:54

H

et reilen en zeilen op de OK is in kaart gebracht in de OK-benchmark. Hiervoor heeft bureau Coppa data van vijftien perifere en topklinische ziekenhuizen

geanalyseerd. De prestaties van de verschillende ziekenhuizen zijn met elkaar vergeleken en geven een goede indicatie van de verbeteringen die ieder ziekenhuis zou kunnen doorvoeren om doelmatig gebruik van de OK te bevorderen. Belangrijkste uitdaging is echter deze verbeteringen daadwerkelijk door te voeren. Hoe pak je dat aan?

DOELMATIG OK-GEBRUIK VERGROTEN De OK is een van de duurste capaciteiten die een ziekenhuis bezit. Doelmatig gebruik mag van alle betrokkenen geëist worden. Het continue streven naar het aanscherpen van het OK-gebruik moet een tweede natuur worden. Tot zover het punt waar iedereen het wel over eens is. De vraag is echter wat die doelmatigheid eigenlijk inhoudt en hoe die nagestreefd kan worden. In de meeste ziekenhuizen lijkt een onderling wantrouwen te hebben postgevat tussen alle belanghebbenden: het operatiepersoneel voelt zich beetgenomen door de toch wel erg frequente uitloop van OK’s na bedrijfstijd; de

1. Veranker het verbetertraject hoog in de organisatie

operateurs voelen zich beknot in hun mogelijkheden door de

Optimaliseren van OK-gebruik is geen feestje van de OK al-

beperkte OK-faciliteiten die ze krijgen en mopperen over veel

leen. Vele specialismen en afdelingen van het ziekenhuis zijn

te lange wisseltijden; de anesthesie voelt zich ondergewaar-

hierbij betrokken. Doelstellingen voor een verbetertraject

deerd als essentiële schakel in de OK-keten. En de patiënten?

moeten dan ook op zorgmanagementniveau en het liefst op

Die zouden moeten voelen dat ze in een geoliede machine te-

het niveau van de raad van bestuur worden afgestemd en

rechtkomen waar optimale zorg wordt geleverd, terwijl zij nu

bepaald. Deze maakt immers productieafspraken met de

regelmatig om organisatorische en planningtechnische redenen

snijdende specialismen en stelt het budget voor de OK en de

geannuleerd worden.

anesthesie ter beschikking.

WANNEER WORDT EEN OK DOELMATIG GEBRUIKT?

2. Maak prestaties transparant met eenduidige managementinformatie

Een optimaal doelmatig gebruikte OK is volgens de auteur een

Zonder duidelijke data over de prestaties die geleverd worden

OK-complex waarbij een zo hoog mogelijk benutting wordt na-

is verbetering niet mogelijk. Met de OK-benchmark wordt op

gestreefd (patiënt op OK tussen de 90-93 procent van de beschik-

eenduidige wijze een beeld gecreëerd van de eigen OK-benut-

bare tijd), waarbij de optredende uitloop aan het einde van de

ting en van de mogelijke concrete verbeterpunten. De OK-

dag beheerst kan worden opgevangen (maximaal 20 procent van

benchmark is hiermee niet alleen een vergelijkingsinstrument

OK’s loopt meer dan een halfuur uit) en het aantal ‘laatste 24

maar ook een goede businesstool om periodieke rapportages

uur’-patiëntannuleringen minimaal is (< 2 procent).

mee te creëren.

VERBETERINGEN DOORVOEREN Een benchmark is een eerste stap om goed grip te krijgen op

3. Zorg voor herkennen en erkennen van de gemeten prestaties door alle betrokkenen

de eigen prestaties en om verbeterpotentieel te detecteren. De

Managementinformatie heeft alleen maar waarde als deze

OK-benchmark geeft de mogelijkheden om de prestaties op de

ook door alle betrokkenen erkend en herkend wordt. Het

gebieden benutting, annuleringen en uitloop tussen zieken-

duurt meestal een tijd voordat iedereen inziet dat de cijfers

huizen onderling te vergelijken. In het kader ‘Wist u dat …’

wel degelijk wat zeggen over de dagelijkse praktijk en zich er

staan de hoogtepunten uit deze benchmarkanalyse.

vertrouwd mee voelt. Emotionele gevoelens en de meetbare

Om nu echte verbeteringen in de doelmatigheid van het OK-

realiteit kunnen nog wel eens ver uit elkaar liggen. Het helpt

gebruik te realiseren, kunnen met de benchmark de volgende

om de gecreëerde managementinformatie periodiek terug te

stappen worden gezet.

koppelen en grondig toe te lichten totdat men inziet dat de cijfers een afspiegeling zijn van de werkelijkheid.


OKO0313.indd 37

37

27/05/13 12:54

4. Maak verbeterplannen en -afspraken met alle betrokkenen

5. Zorg voor optimale afstemming tussen alle betrokkenen

Het heeft geen nut om slechts één betrokken partij in de OK-

Het is te kinderachtig voor woorden, maar in de praktijk blijkt

keten te helpen verbeteren. Het gaat om het optimaliseren van

dat het goed is als je alle belanghebbenden regelmatig op de

de OK-planning vanaf het eerste moment dat de patiënt op de

hoogte houdt van het feit dat andere betrokkenen in het hele

poli door de arts wordt gezien; het inplannen van de ingreep en

OK-plannings- en -realisatietraject ook verwoede pogingen

vervolgens het pre-assessmentbezoek op de poli Anesthesie, het

doen om de doelmatigheid te verbeteren. Een planningsarts

samenstellen van de weekplanning en de dagplanning, de rea-

van een snijdend specialisme vindt het fijn om te zien dat de

lisatie van de operatie op de dag zelf op de OK en het weer opne-

anesthesiologen ook alles in het werk stellen om de geplande

men van de patiënt op de verkoever en de verpleegafdeling. Op

en gerealiseerde anesthesietijd op elkaar te laten aansluiten;

al deze momenten moet de logistiek (planning en realisatie van

het is voor snijders en anesthesie fijn om te zien dat het OK-

mensen, middelen en processen) worden afgestemd. Optimali-

management probeert de inzet van het OK-personeel te flexi-

satie op deelterreinen is per definitie suboptimalisatie en leidt

biliseren zodat korte uitloop geen ramp meer hoeft te zijn; en

niet tot het bereiken van een hogere doelmatigheid.

het OK-personeel vindt het op zijn beurt weer motiverend om te zien dat operaties beter gepland worden en minder vertragingen opleveren, zodat uitloop en annuleringen minder vaak voorkomen.

6. Zorg voor positieve beloning bij beter presteren Aan de hand van de periodiek te creëren managementinformatie via de OK-benchmark wordt langzaam maar zeker duidelijk welke betrokken OK-partijen het beter doen dan voorheen (hogere benutting, minder uitloop en afname annuleringen). Naar onze ervaring is het nuttig gebleken die betrokkenen te belonen die in de loop van de tijd beter presteren. Dit kan zijn in de vorm van extra OK-sessies als daar behoefte aan is of gegarandeerd afronden van het OK-programma als de voorspelbaarheid is toegenomen. Het moet uitmaken als je beter presteert dan anderen; dit mag zichtbaar worden.

7. Maak verbeteren doelmatigheid een vast onderdeel van de bedrijfsvoering Het is prima om op projectbasis een verbeterprogramma op te 38


OKO0313.indd 38

27/05/13 12:55

De beste zorg Bovenstaande zeven verbeterstappen bieden de meeste garantie op een succesvolle verbetering van de OK-doelmatigheid. Laten we echter nooit vergeten dat de patiënt uiteindelijk wel de beste zorg moet krijgen en zich nu snel de ondergeschikte en minst ervaren partij voelt in het hele OK-proces. Duidelijke informatie over wat hij kan verwachten op de OK, tijdig starten van de ingreep en geen annuleringen ervaart hij als het belangrijkste in de hele doelmatigheidsuitdaging.

EVERY BLOCK OF STONE Of je als ziekenhuis in 2013 nu wel of niet mee wil doen aan de landelijke OK-benchmark: dat maakt me niet zo veel uit. Wel wil ik iedereen oproepen om wat te gaan doen met alle procesgegevens die geregistreerd worden. Het zou zomaar kunnen dat je hier veel meer van leert dan je in eerste instantie denkt. zetten om de doelmatigheid van de OK te verbeteren. Na deze

Het is een beetje zoals Michelangelo het stelde, die eigenlijk

cruciale periode moet dit echter worden geborgd in de staande

alleen maar het beeld uit een brok graniet hoefde te hakken:

organisatie en moet het nastreven van een optimale OK-benut-

‘Every block of stone has a statue inside it and it is the task of the sculptor

ting ingebakken zijn in de controlcyclus en governancestruc-

to discover it.’ Zo is het ook met alle procesdata waarover een

tuur van de bedrijfsvoering.

ziekenhuis beschikt: prachtige leer- en verbeterpunten liggen binnen de systemen opgeslagen, je hoeft ze als professional ‘alleen maar’ uit de databrij te hakken om ervan te leren. ■

WIST U DAT … • gedurende zo’n 78 procent van de beschikbare OK-tijd een patiënt op de OK aanwezig is; • de overige 22 procent wordt besteed aan te laat starten met de eerste patiënt, wisseltijd tussendoor en leegstand aan het einde van de dag; • door het te laat starten van de eerste operatie op de dag

• 3,5 procent van alle patiënten binnen de 24 uur voorafgaande aan de geplande operatie wordt geannuleerd; • deze annuleringen in de helft van de gevallen voortkomen uit organisatorisch-logistieke redenen (uitloop, voorgaan acute patiënten, personeel ziek/niet beschikbaar); • tussen ‘vrijgave chirurgie’ door anesthesie en ‘start

jaarlijks tussen twintig en veertig OK-dagen per zieken-

snijden’ door operateurs meestal een soort niemands-

huis worden verkwanseld;

land zit van ongeveer twaalf minuten waarvoor niemand

• van de vijftien ziekenhuizen slechts vier een planning van de operaties hanteren waarin niet alleen de

verantwoording neemt als het gaat om de voortgang; • operateurs onderling zeer afwijkende snijtijden hebben

totale duur maar ook de snijtijd nog eens apart wordt

voor dezelfde ingreep en dat dit vaak geen onderwerp van

ingeschat;

discussie mag zijn vanwege de autonomie van de specialist;

• van de feitelijk beschikbare OK-uren maar 45 procent wordt besteed aan snijtijd; • de planning dusdanig complex is dat maar één op de drie

• de duur van de inleiding en uitleiding zeer afhankelijk is van de individuele anesthesist; • een van de meest gehoorde klachten is dat de anesthesie pas

operaties op tien minuten na nauwkeurig kan worden

op het laatste moment een anesthesist toekent aan een ope-

gepland;

ratie en hierdoor de geschatte anesthesietijd onnauwkeurig

• ruim een derde van alle operaties gemiddeld een halfuur

– want persoonsafhankelijk – is?

langer duurt dan gepland (zie tabel 1); • dagelijks bijna drie op de acht OK’s uitlopen na bedrijfstijd zonder dat dit gepland is;

(Bij gemiddeld ziekenhuis met acht opengestelde OK’s, Coppa OK-benchmark 2011/12)


OKO0313.indd 39

39

27/05/13 12:55

Only one

company has StageOne Select - the only modular hip spacer mold Personalized The only customizable hip spacer molds t create a spacer with antibiotic of choice

Optimized The only spacer with textured surface 1 t increased surface area promotes higher antibiotic elution

Exceptional The only reinforced modular hips cement molds, with 150 combinations t bone sparing, maintains soft tissue tension and increases mobility for the patient

+ 31 78 629 29 29 [email protected] - www.biomet.com biomet.com ©2012 Biomet.® All pictures, products, names and trademarks herein are the property of Biomet, Inc. or its subsidiaries.

1. Bassam A. Masri, Clive P. Duncan, Christopher P. Beauchamp, Nancy J. Paris, Jennifer Arntorp. Effect of Varying Surface Patterns on Antibiotic Elution from antibiotic-loaded Bone Cement. The Journal of Arthroplasty Vol. 10, No. 4, 1995, 453-459.

OKO0313.indd 40

One Surgeon. One Patient. ®

27/05/13 12:55

Leerling & begeleider: Femke Timmermans & Debbie Slaats: OK Management-katern. Hygiëne Vieze schoenen? Vieze handen!

Recommend Documents