Executive summary in English Resumen en español
Inhoudsopgave
De Vieze Vijf – voorwoord over de serie
3
Samenvatting
4
Inleiding
7
1. Nutreco in Chili: bio-industrie van zalm
9
2. Milieuproblemen
11
3. Sociale problemen: arbeidsomstandigheden
14
4. Relevante regelgeving - Chileense wet - ILO-verdragen - OESO-richtlijnen - Nutreco’s beleid
17
5. Waar voldoet Nutreco niet aan de regelgeving?
21
6. Wat wil Milieudefensie?
27
Executive summary in English
28
Resumen en español
29
Literatuurlijst
30
Eindnoten
31
De Vieze Vijf – voorwoord over de serie De Vieze Vijf
Voor u ligt het eerste deel van een vijfdelige serie van Milieudefensie, getiteld De Vieze Vijf. De Vieze Vijf gaat over grote Nederlandse bedrijven die betrokken zijn bij milieuproblemen in het buitenland. De overige vier delen worden uitgebracht in de loop van 2002 en 2003. Elk van die bedrijven zegt zich aan de regels te houden en de meeste zullen u vertellen dat ze tegenwoordig ook een eigen milieu- en sociaal beleid hebben. Waar het om draait, is de vraag hoe deze bedrijven zich in de dagelijkse praktijk gedragen. Ondernemen deze bedrijven maatschappelijk verantwoord? Houden ze zich echt aan de wetten van de landen waar ze actief zijn? Handelen ze overeenkomstig de OESO-richtlijnen1, de ILO-verdragen2 en hun eigen beleid? Of zéggen ze dat ze zich eraan houden, maar is de praktijk anders? En hoe is het met de activiteiten van die bedrijven die niet direct onder wetten te vatten zijn? In sommige landen zijn nou eenmaal geen strikte milieunormen of worden bestaande normen niet consequent nageleefd. En in welke mate nemen Nederlandse bedrijven ook verantwoordelijkheid voor wat er bij hun toeleveranciers of onderaannemers gebeurt? In De Vieze Vijf laat Milieudefensie zien dat grote Nederlandse bedrijven zich soms veel beter en groener voordoen dan ze zijn. Dat bedrijven vaak prachtig geformuleerd beleid hebben in hun glossy milieujaarverslagen, maar dat ze in ontwikkelingslanden, waar de regelgeving soms minder goed is of niet wordt nage-
3
leefd, zorgen voor milieuvervuiling, natuurvernietiging en sociale problemen die in Nederland onacceptabel zijn. Bedrijven houden zich daarbij regelmatig niet aan nationale regelgeving en internationale verdragen. Een aantal van die bedrijven neemt het ook niet zo nauw met de arbeidsvoorwaarden voor de eigen werknemers. Milieudefensie hoopt, door deze problemen onder de aandacht te brengen, allereerst de bedrijven onder druk te zetten om bestaande problemen op te lossen. Bedrijven dienen zich in ontwikkelingslanden net zo fatsoenlijk te gedragen als in Nederland. Daarnaast willen we laten zien dat, om problemen in de toekomst te voorkomen, het nodig is dat er internationaal bindende regels bestaan waaraan bedrijven zich moeten houden. Te vaak maken bedrijven nu gebruik van de afwezigheid van regels of ze leven bestaande regels niet na. Lokale gemeenschappen, werknemers, de natuur en het milieu zijn hiervan de dupe. Bindende regels moeten daartegen bescherming bieden. Burgers en belangenorganisaties moeten bovendien de mogelijkheid hebben om bedrijven aansprakelijk te stellen voor hun activiteiten. Op deze punten ligt een taak voor de Nederlandse overheid om dit in internationaal verband te bepleiten.
Paul de Clerck Campagneleider ‘Globalisering en Milieu’ bij Milieudefensie
Samenvatting 4
Het Nederlandse bedrijf Nutreco is wereldmarktleider in het kweken van zalm. De kwekerijen bevinden zich onder andere in Noorwegen, Schotland en Chili. Dit boekje gaat over de activiteiten van het bedrijf in Chili, waar de zalmkwekerijen opereren onder de naam Marine Harvest Chile. Naast de kwekerijen bezit Nutreco in Chili ook een visverwerkingsfabriek en visvoerfabrieken. Milieudefensie heeft, in samenwerking met NGO’s in Chili, de situatie ter plekke onderzocht. Daaruit bleek dat de kwekerijen voor grote milieuproblemen zorgen. Het kweken van zalm is een relatief nieuwe bio-industrie, met soortgelijke problemen als de al langer bestaande bio-industrie. Grote hoeveelheden antibiotica en chemicaliën zorgen voor een enorme watervervuiling. Daarbij komen dan nog de uitwerpselen van de zalm en de resten van het voer die in het water terechtkomen. Dit zorgt regelmatig voor overmatige en giftige algengroei, waardoor al een dode is gevallen. Ontsnapte zalmen eten inheemse vissoorten. Hierdoor, en doordat er veel vis in het visvoer is verwerkt, neemt de visstand van verschillende inheemse soorten af. Marine Harvest Chile veroorzaakt niet alleen milieuproblemen, ook de arbeidsomstandigheden laten te wensen over. Werknemers lieten Milieudefensie weten dat het bedrijf het de vakbonden erg moeilijk maakt. Maar de werknemers van toeleveranciers en onderaannemers zijn er het slechtst aan toe. Marine Harvest claimt dat zijn onderaannemers aan dezelfde standaarden moeten voldoen als het bedrijf zelf en zegt niets te weten van de misstanden in deze bedrijven.
Uit het onderzoek bleek dat Nutreco zich niet aan de regels houdt. De Chileense Visserijwet wordt herhaaldelijk overtreden. Dat de overheid dit gedoogt, mag geen excuus zijn zich niet aan de regels te houden. Bovendien houdt het bedrijf zich niet altijd aan de ILO-verdragen3, de OESO-richtlijnen voor multinationale ondernemingen en zelfs niet altijd aan het eigen beleid. Milieudefensie vindt dat Nutreco moet voldoen aan de volgende basisvoorwaarden: 1. Nutreco neemt verantwoordelijkheid voor de hele productieketen, dus ook voor de onderaannemers; 2. Nutreco past wereldwijd dezelfde normen toe voor arbeidsomstandigheden en op milieu- en sociaal gebied; 3. Nutreco neemt het initiatief voor een onafhankelijk onderzoek naar de milieueffecten van de viskwekerijen van Marine Harvest op de ecosystemen van de meren en de zee; 4. Nutreco publiceert een volledige milieu-effectrapportage voor elke nieuwe (uitbreiding van een) viskwekerij; 5. Nutreco voldoet aan de Chileense wet en aan relevante internationale verdragen, waaronder de regels voor milieu en arbeids- en vakbondsrechten; 6. Nutreco voldoet aan de OESO-richtlijnen, waaronder de richtlijnen voor milieu, vakbondsrechten en consultatie; 7. Nutreco maakt alle voor het publiek relevante informatie toegankelijk voor het publiek en de informatie die van belang is voor de werknemers toegankelijk voor de werknemers, waaronder de locaties van de zalmkwekerijen, de hoeveelheden van de verschillende soorten antibiotica en de financiële informatie voor de vakbond;
5
Castro op het eiland Chiloé
8. Nutreco betaalt de kosten voor herstel van de locaties van de kwekerijen in hun oorspronkelijke staat en voor compensatie van schade die de kwekerijen hebben veroorzaakt; 9. Nutreco respecteert de rechten en wensen van de lokale bevolking; 10. Nutreco stopt de uitbreiding van zalmkwekerijen, totdat de bovenstaande maatregelen genomen zijn.
FOTO: MONIQUE DE LEDE
Het bedrijf dient nu pas op de plaats te maken en orde op zaken te stellen. Met de bovengenoemde maatregelen kan hiermee een begin gemaakt worden. Pas dan kan het beleid dat geformuleerd is in het ‘Social and Environmental Report 2001’ van Nutreco werkelijkheid worden.
6
Vulkaan Villarica, Xe Région
FOTO: ROGIER WIERCX
‘Wij zijn trots op onze prestaties in Chili, maatschappelijk verantwoord en met aandacht voor het milieu’ Nutreco, Social and Environmental Report 2001
Inleiding
7
Nutreco Holding N.V., een van oorsprong Nederlands bedrijf, is wereldmarktleider op het gebied van gekweekte zalm. Het bedrijf bezit kwekerijen, visvoerfabrieken en verwerkingsfabrieken (waar de vis wordt gefileerd en verpakt) in Chili, Schotland, Noorwegen, Ierland, Frankrijk en Canada. De fabricage van het voer en de verwerking van de vis houdt Nutreco zoveel mogelijk in eigen hand. Het bedrijf onderkent zijn verantwoordelijkheid ten aanzien van klanten, vervoerders, toeleveranciers, consumenten, de maatschappij en de natuur. Die verantwoordelijkheden betreffen gezondheid, (voedsel)veiligheid, kwaliteit, dierenwelzijn en het milieu. Er spreekt trots uit de manier waarop het bedrijf over zijn beleid publiceert4.
Chili. De auteur is naar Chili gereisd om zich persoonlijk van de situatie op de hoogte te stellen. Zij heeft voor haar onderzoek onder andere gesproken met de directeur van het bedrijf (de vestiging van Nutreco in Chili), het ministerie van Werkgelegenheid, plaatselijke overheden, wetenschappers, vakbonden en vissers. Ook in Nederland heeft Milieudefensie gesprekken gevoerd met Nutreco.
Nutreco neemt ongeveer 20% van de wereldproductie van 1 miljoen ton kweekzalm per jaar voor zijn rekening. De totale zalmconsumptie bedraagt ongeveer 2 miljoen ton per jaar. De helft van de consumptie bestaat uit kweekzalm, de andere helft uit wilde zalm. In 2001 heeft de wereldproductie van gekweekte zalm een gigantische groei doorgemaakt. De consumptie hield die groei niet bij, met als gevolg dat de prijzen voor zalm kelderden. Bij het samenstellen van dit boekje, heeft Milieudefensie samengewerkt met NGO’s5 in
Kwekerij Domeyko van Marine Harvest in het Llanquihue-meer
FOTO: MONIQUE DE LEDE
8
Zalmkwekerij
FOTO: ADRIAN ARBIB
1 Nutreco in Chili: bio-industrie van zalm 9
Nutreco heet in Chili Marine Harvest Chile. Marine Harvest is de grootste Chileense zalmproducent. Het bedrijf neemt ongeveer 15% van de Chileense kweekzalm voor zijn rekening, ongeveer 90.000 kilo per jaar. Marine Harvest exporteert zijn Chileense zalm voornamelijk naar de Verenigde Staten en Japan en de productie groeide in 2001 met 45%. De productie en verwerking zijn geconcentreerd in de Xe Région, het merengebied dat ongeveer duizend kilometer ten zuiden van de hoofdstad Santiago de Chile ligt. In de Xe Région bezit Marine Harvest 29 zalmkwekerijen in zee en zeven zoetwaterkwekerijen voor zalm en forel, maar weigert te vertellen waar de viskwekerijen zich precies bevinden. De belangrijkste vestigingsplaatsen voor de zalmindustrie zijn Puerto Montt en het eiland Chiloé. Het kantoor van Marine Harvest Chile is in Puerto Montt.
aflegt, zwemt hier met duizenden bovenop elkaar rond in kooien. Na zo’n twee jaar wegen de zalmen vier kilogram en zijn ze geschikt voor consumptie. In de fabriek volgt de verwerking tot filets en moten. De beste kwekers kunnen de zalm in twintig maanden opfokken tot consumptiegewicht, zegt Nutreco.
In het wild wordt zalm geboren in de bovenloop van snelstromende rivieren en beken. Nadat de eitjes zijn uitgekomen, blijft de jonge zalm nog één tot drie jaar op dezelfde plek, totdat hij zich de rivier laat afzakken naar de oceaan. Na een verblijf van twee tot vijf jaar in de oceaan, zwemt de volwassen zalm de rivier weer op om zich voort te planten en de cyclus herhaalt zich. Zo niet op de kwekerijen. Het leven van een jonge gekweekte zalm begint in één van de zes hatcheries, waar de eitjes worden geproduceerd. De bevruchte eitjes worden vervoerd naar de zoetwaterkwekerij, waar de jonge zalmen in grote bakken opgroeien, totdat ze groot genoeg zijn om in de meren uitgezet te worden. De zalm, die in het wild duizenden kilometers
Viskraam op de markt in Puerto Montt
FOTO: MONIQUE DE LEDE
10
Zalm op de markt in Puerto Montt
FOTO: MONIQUE DE LEDE
2 Milieuproblemen
‘To begin, we are developing a Code of Conduct for Nutreco Aquaculture that will contribute to the innovation process and to the establishment of a truly consumer-orientated, ecologically sound, and animal-friendly business, which can rely on public and political acceptance and thus its licence to farm’. Hans den Bieman, Nutreco Aquaculture Chief Operating Officer, 12 juni 2002 op de AquaVision conferentie in Stavanger, Noorwegen
11
Zalmkwekerijen geven in alle landen problemen voor het milieu. Maar in het ene land zijn de milieuregels beter dan in het andere. In Chili zijn er grote problemen met de waterkwaliteit in de meren en in zee. Nutreco heeft zoet- en zoutwaterkwekerijen, waar veel chemicaliën gebruikt worden, onder andere ter bestrijding van ziektes. Doordat er in de meren geen dagelijkse verversing van het water plaatsvindt, zoals in zee, stapelen giftige stoffen, resten voer en uitwerpselen van de zalm zich op de bodem van de meren op. Dit zorgt voor enorme watervervuiling. Maar ook in zee is de vervuiling groot, vooral in de Xe Région. Antibiotica en chemicaliën zorgen voor een langzame vergiftiging van het water. Er zijn regelmatig uitbraken van overmatige en soms giftige algengroei. Ontsnapte zalmen en de grote hoeveelheden vis die vermalen worden tot voer voor de zalm, zorgen ervoor dat een aantal inheemse vissoorten afneemt. Hiervan zijn als eerste de lokale vissers de dupe. Chemicaliën • Antibiotica Zoals bij elke vorm van bio-industrie, hebben ook de zalmen in de kwekerijen veel meer last van ziektes dan de wilde zalm. Als de zalmen een ziekte hebben opgelopen, krijgen ze met het voer antibiotica toegediend. Het is onmogelijk alleen de zieke dieren te behandelen, dus krijgt alle zalm antibiotica, ziek of gezond. Het voer wordt in het water gegooid en een deel hiervan komt op de bodem terecht, ook via de uitwerpselen van de zalm. Van sommige antibiotica wordt maar 20% opgenomen6. Dit zorgt in de meren voor een langzame vergiftiging van het water.
In de zalmkwekerijen van Marine Harvest in Chili heeft het afgelopen jaar een ziekte gewoed (Rickettsia of SRS) waarvoor nog geen vaccin bestaat. Het bedrijf heeft grote hoeveelheden antibiotica gebruikt om de ziekte onder controle te krijgen. Zolang er tegen SRS geen vaccin bestaat, gaat Marine Harvest door met het toedienen van antibiotica als de zalm de SRS-bacterie oploopt. Resten van onder andere oxytetracycline7, een antibioticum dat ook in de kwekerijen van Marine Harvest Chile gebruikt wordt, zijn in Schotland teruggevonden in het vlees van gekweekte zalm8. Bij diverse onderzoeken is in onschadelijke bacteriën op de bodem van zalmkwekerijen een resistentie tegen antibiotica gevonden9. Resistentie tegen antibiotica kan zich door de voedselketen verspreiden en op den duur een gevaar opleveren voor dieren en mensen, doordat sommige ziektes niet meer met antibiotica bestreden kunnen worden. • Bestrijding zeeluis Zeeluis is een dodelijke parasiet die zich op de huid van de zalm vasthecht. Zeeluis komt ook in het wild voor, maar wilde zalm heeft er nooit zoveel last van dat ze er dood aan gaat. Marine Harvest Chile gebruikt voor de bestrijding het middel emamectin10. Op de Safety Data Sheets van de chemische industrie wordt emamectin omschreven als marine pollutant (vervuilend voor de zee)11. Bovendien laten de eerste resultaten van een lopend onderzoek zien dat emamectin waarschijnlijk veel giftiger is dan oorspronkelijk werd aangenomen12 en daardoor dodelijk kan zijn voor een aantal dieren in zee.
‘De viskwekerijen in Chili hebben zich ontwikkeld zonder milieuregelgeving’. Alejandro Buschmann, Universiteit van Los Lagos
Schelpenvissers op het eiland Chiloé
12
FOTO: MONIQUE DE LEDE
Nutreco wil niet zeggen welke hoeveelheden antibiotica en andere middelen het bedrijf in Chili (en andere landen) gebruikt om ziektes te bestrijden. Dit is ook in het Social and Environmental Report van 2001 niet terug te vinden, terwijl juist de enorme hoeveelheden antibiotica en andere medicijnen een van de grootste milieuproblemen bij de zalmkweek zijn. • Antifouling Om de netten van de zeekwekerijen te beschermen tegen aangroei van algen en schelpdieren, wordt antifouling gebruikt. Dit is een verzamelnaam voor een aantal zeer giftige middelen, die ook gebruikt worden voor boten. Marine Harvest gebruikt antifouling op eenderde van zijn netten in zee en dit is volgens het bedrijf het absolute minimum. In Schotland zijn koper en zink, afkomstig van antifoulingmiddelen, in de bodem van de kwekerijen teruggevonden in hoeveelheden die twintig maal de veiligheidsnormen van de Schotse overheid overschrijden13. • Chloor Medewerkers van Marine Harvest Chile meldden Milieudefensie tijdens het bezoek aan Chili dat in elke fabriek van Nutreco dagelijks voor de schoonmaak 25 liter chloor wordt gebruikt, die rechtstreeks wordt geloosd op het oppervlaktewater. Dat is voor de twee fabrieken van Marine Harvest Chile samen per jaar ruim 12.000 liter chloor die ongezuiverd in het water terechtkomt. Het bedrijf spreekt dit tegen14 en beweert dat het water wel wordt gezuiverd.
• Andere chemicaliën De totale hoeveelheid chemisch afval en olie is van alle Nutreco-vestigingen het hoogste bij Marine Harvest in Chili: ruim 64 ton in 200115. Dit is inclusief de desinfecterende en schoonmaakmiddelen. Het afval bestaat verder uit batterijen, verf, motorolie etc. Zonder de schoonmaakmiddelen gaat het om ruim 40 ton. Dat is nog steeds bijna twee maal zo hoog als bij de zalmkwekerijen in Noorwegen16, bij een productie van vergelijkbare omvang17. Overmatige algengroei Er komen steeds meer wetenschappelijke aanwijzingen dat de groei van algen aangewakkerd wordt door een toename van voedingsstoffen zoals stikstof en fosfor uit de uitwerpselen en door resten van het voer18. Het Wereld Natuur Fonds heeft berekend dat voor elke ton gekweekte zalm ongeveer honderd kilogram stikstofhoudend afval in het water terechtkomt19. Door te veel algen wordt water troebel. Dit belet de groei van een aantal plantensoorten en zorgt ervoor dat de balans tussen verschillende vissoorten verstoord wordt20. Voordat de viskwekerijen zich in Chili vestigden, kwam er zo nu en dan ook al overmatige algengroei voor, maar die bleef beperkt tot ongeveer een maand per jaar. Sinds de vestiging van de kwekerijen kan dit oplopen tot zeven maanden per jaar21. Nutreco geeft toe dat het de balans van de hoeveelheid voedingsstoffen in het water verandert en dat de algengroei hierdoor te verklaren is, maar ontkent dat de kwekerijen voor problemen zorgen22.
13
Ook op zee ontstaat overmatige algengroei, die te wijten kan zijn aan de nabijgelegen viskwekerijen23. Naast niet-giftige vormen van algengroei, bestaan er ook giftige. Uit onderzoek blijkt dat er een verband bestaat tussen de overmatige groei van giftige algen en de kwekerijen24. Een gevolg hiervan is dat schelpdieren onbruikbaar worden voor menselijke consumptie. Begin dit jaar is één Chileen overleden en liepen er vier voedselvergiftiging op door het eten van giftige schelpdieren. De schelpdieren waren afkomstig van de netten van een zalmkwekerij en bevatten 150 maal de toegestane hoeveelheid van de giftige alg25. Enige tijd later kregen nog dertien mensen vergiftigingsverschijnselen. Afname van de inheemse vissoorten Kleinschalige vissers in de Xe Région maken zich grote zorgen over de stand van de inheemse vis. De teruggang heeft twee oorzaken die direct verband houden met de kwekerijen. Ten eerste ontsnappen er regelmatig grote aantallen zalmen uit de kwekerijen. In 2001 ontsnapten er uit de kwekerijen van Marine Harvest in Chili 27.500 zalmen26. De zalm is een roofdier, die op inheemse soorten in het gebied jaagt. Vooral de forse afname van een kleine soort witvis, de puye, en een garnalensoort is voor de vissers een grote strop. Nutreco ontkent het verband met de ontsnapte zalmen. Een tweede oorzaak voor de afname van inheemse vissoorten zijn de grote hoeveelheden vis die kwekerijen gebruiken om de zalm te voeren. Nutreco schat dat voor de productie van een kilogram zalm 2 tot 4 kilogram andere vis nodig is27. In Chili wordt hiervoor vaak sardines en ansjovis gebruikt. Van deze twee soorten is
bekend dat de aantallen in de Stille Oceaan, waar de vis voor het Chileense voer gevangen wordt, fors afnemen28. Kleurstoffen met genetisch gemanipuleerde ingrediënten Aan de gekweekte zalm worden kleurstoffen toegediend, omdat die van zichzelf geen mooie roze kleur heeft, zoals zijn wilde soortgenoot. Nutreco zoekt naar ‘natuurlijke’ vervangers voor de nu grotendeels chemische producten. Die denkt het bedrijf te vinden in twee nieuwe producten: één gemaakt van gist en één van algen. Het algenproduct is gemaakt door middel van genetische manipulatie29. Nutreco garandeert dat het zalmvoer in zijn Europese kwekerijen 100% gentechvrij is, omdat ‘Europa’ het genetisch gemanipuleerde voer niet wil. In de rest van de wereld is het verzet iets minder groot en verkoopt Nutreco wel voer met genetisch gemanipuleerde ingrediënten. Zeeleeuwen Een groot probleem voor de zalmkwekerijen in Chili zijn de aanvallen van zeeleeuwen, die de netten kapot bijten om bij de zalm te komen. Daarbij raken zeeleeuwen regelmatig verstrikt in de netten, waarna ze verdrinken. Marine Harvest gebruikt speciale netten, waarin de dieren niet verstrikt zouden kunnen raken. Maar volgens een wetenschapper die de relatie tussen kwekerijen en zeeleeuwen onderzocht, kunnen ook met deze nieuwe netten zulke ongelukken nog steeds voorkomen30.
3 Sociale problemen: arbeidsomstandigheden 14
Veel van de informatie uit dit hoofdstuk is afkomstig van werknemers31 van Marine Harvest Chile en zijn toeleveranciers. De werknemers die met Milieudefensie wilden spreken zijn soms bang voor represailles. Die angst bleek terecht: toen Milieudefensie na een bezoek aan Chili een brief stuurde aan Nutreco over de bevindingen, werd in Chili aan een paar werknemers te verstaan gegeven dat zij Milieudefensie onjuiste informatie gegeven hadden. Bovendien werd er een verband gelegd tussen de eis van Milieudefensie van een meer duurzame bedrijfsvoering van Marine Harvest in Chili (zie hoofdstuk 6) en het mogelijke verlies aan werkgelegenheid bij het bedrijf. De medewerkers hielden vol uitsluitend de waarheid verteld te hebben. Toen zij het bedrijf om een kopie van de brief van Milieudefensie verzochten, werd dit geweigerd. Volgens Nutreco verdienen de medewerkers van het bedrijf in alle landen boven het wettelijke minimum salaris32. Het wettelijke minimum is in Chili Ch$ 105.000 (ongeveer 160 euro) per maand. De basissalarissen in de fabrieken van Marine Harvest zijn echter lager. Het voorbeeld laat een bedrag zien van Ch$ 90.100 (137 euro)33. Vakbonden Het officiële beleid van Nutreco is dat werknemers in alle landen zich mogen aansluiten bij de vakbond van hun eigen keuze34. Helaas blijkt uit verhalen van medewerkers dat de werkelijkheid in Chili minder rooskleurig is.
Salarisstrook mei 2002, basissalaris Ch$ 90.100 Volgens werknemers van het bedrijf moeten nieuwe werknemers contracten ondertekenen waarin ze verklaren zich niet bij de vakbond aan te sluiten. De werknemers tekenen de contracten omdat ze een baan nodig hebben. Marine Harvest Chile heeft eigen vakbonden, wat in Chili normaal is. Bepaalde groepen werknemers is het verboden zich bij de vakbond aan te sluiten. Volgens Marine Harvest Chile wijken hun
15
werkzaamheden te sterk af van die van de andere vakbondsleden. Dit geldt bijvoorbeeld voor reparateurs en administratief personeel. Bovendien dwingt Marine Harvest Chile de vakbonden van de verschillende vestigingen van het bedrijf op verschillende momenten over de lonen te onderhandelen, zodat ze zich niet gezamenlijk sterk kunnen maken voor een goede CAO. In de CAO’s zitten dan ook forse verschillen. Marine Harvest Chile past hier een verdeel-en-heers-politiek toe, aldus werknemers van het bedrijf.
Haven Chonchi op het eiland Chiloé
FOTO: ROGIER WIERCX
Staking In oktober 2001 was er een staking in de verwerkingsfabriek in Puerto Montt, die uitliep op een hongerstaking waaraan bijna honderd mensen meededen. Inzet was een loonsverhoging, zodat het basissalaris op het wettelijk minimum zou komen. Deze eis werd afgewezen. Verschillende hongerstakers moesten zich, nadat de staking afgeblazen was, in het ziekenhuis laten behandelen. Na de staking werden ongeveer zestig mensen ontslagen. Volgens Nutreco wegens ‘verlies van vertrouwen’35. Van NGO’s en vakbonden hoorde Milieudefensie dat dit geen wettige grond is voor ontslag in Chili.
Misstanden zijn aan de orde van de dag. Regelmatig werken de medewerkers meer uren dan wettelijk is toegestaan. Het wettelijke maximum is acht uur plus twee uur overwerk per dag, met een maximum van 48 uur per week. Bij de bedrijven waarmee Marine Harvest zaken doet, worden dagen gemaakt oplopend tot veertien uur. Dit is zelfs standaard in de piekperiode van september tot januari. In de fabrieken is het koud en het werk zwaar. Toch vinden de onderaannemers het niet nodig om, bij o temperaturen onder 0 C, hun medewerkers beschermende kleding te geven. Ook het fileren van de vis, met enorme messen, wordt gedaan zonder bescherming voor de handen, waardoor regelmatig ongelukken gebeuren. Vakbonden zijn bij deze bedrijven verboden. Ze bestaan wel, maar kunnen alleen clandestien werken. Tachtig procent van de medewerkers bestaat uit vrouwen. Veel vrouwen maken melding van ongewenste intimiteiten op de werkplek. Ze durven de daders niet aan te klagen, omdat ze bang zijn voor hun baan.
Toeleveranciers en onderaannemers Marine Harvest Chile maakt regelmatig gebruik van andere bedrijven voor het verwerken van de zalm. In die bedrijven zijn de arbeidsomstandigheden vaak zeer slecht. Marine Harvest zegt dat de toeleveranciers en onderaannemers minimaal moeten voldoen aan dezelfde normen als het bedrijf zelf, maar in de praktijk blijkt dat niet het geval te zijn.
Marine Harvest Chile zegt te controleren of de onderaannemers volgens zijn normen werken. Dat gebeurt echter alleen door het management van die bedrijven een vragenlijst voor te leggen36. Marine Harvest gaat af op wat de directeur van een fabriek of kwekerij op de vragen antwoordt. Van de grove misstanden die Milieudefensie te horen kreeg, is bij het management van Marine Harvest Chile niets bekend.
16
Medewerkers van kwekerij Domeyko gaan naar huis, Llanquihue-meer
FOTO: MONIQUE DE LEDE
