Leerboek verpleegkunde maatschappij en gezondheid Verpleegkundig redeneren en CanMEDS-rollen in de eerste lijn
Henk Rosendal
Reed Business Education, Amsterdam
FM.indd 3
1/24/15 3:55:05 AM
© Reed Business, Amsterdam 2015 Omslagontwerp en basisontwerp binnenwerk: Mariël Lam bno, ’s-Hertogenbosch Fotografie: Ron Hendriks, Utrecht Historische foto’s: Florence Nightingale Instituut, Culemborg Reed Business Education is onderdeel van Reed Business bv, Postbus 152, 1000 AD Amsterdam. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die nochtans onvolledig of onjuist is opgenomen, aanvaarden auteur(s), redactie en uitgever geen aansprakelijkheid. Voor eventuele verbeteringen van de opgenomen gegevens houden zij zich gaarne aanbevolen. Waar dit mogelijk was, is aan auteursrechtelijke verplichtingen voldaan. Wij verzoeken eenieder die meent aanspraken te kunnen ontlenen aan in dit boek opgenomen teksten en afbeeldingen, zich in verbinding te stellen met de uitgever. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www. stichting-pro.nl). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. ISBN 97890352 3819 0 NUR 897
FM.indd 4
1/24/15 3:55:05 AM
Voorwoord
Nederland verandert, de zorg verandert mee. Met deze slogan startte het ministerie van VWS eind 2014 een publiekscampagne over de veranderingen in de langdurige zorg. Er wordt treffend mee uitgedrukt dat als de maatschappij verandert, de zorg en de opleidingen moeten meebewegen. Werkwijzen en curricula moeten doorlopend worden aangepast om te bereiken dat de zorg steeds beter wordt. Wat dat inhoudt?: betere zorg is ook aan verandering onderhevig. De nieuwe definitie van gezondheid – ‘het vermogen van mensen om zich aan te passen en de eigen regie te voeren in het licht van alle fysieke, emotionele en sociale uitdagingen van het leven’ – illustreert dat. Het gaat niet meer om het opvullen van vastgestelde tekorten met zorg als wel om het versterken van het zelfmanagement van mensen. De rol van de cliënt is daarmee veranderd: van min of meer passieve ontvanger naar actieve samenwerkingspartner. De rol van de verpleegkundige veranderde daarmee ook: van snel ‘in de zorg schieten’ naar samen met de cliënt doelen formuleren die gericht zijn op het versterken van zelfmanagement. Dit is in de ogen van velen een wat gechargeerd beeld van de werkelijkheid. Immers: zijn (alle) cliënten hier wel toe in staat? En minstens zo belangrijk: beschikken verpleegkundigen wel over de hiervoor benodigde competenties? Dat zijn terechte vragen. Maar waar het vooral om gaat is dat we inzien dat er een grote maatschappelijke onderstroom bestaat waardoor de rol van zowel cliënten als verpleegkundigen verandert, zeker van hen die werken in het extramurale domein. Deze verandering wordt geïllustreerd door ‘van zorgen vóór naar zorgen dát’ en ‘van ziekte en zorg naar gezondheid en gedrag’. Het verpleegkundig handelen zal hierin moeten meebewegen en onderwijsprogramma’s zullen moeten veranderen. In Nederland gebeurt dat ook, en dit boek is bedoeld om daaraan bij te dragen. In dit leerboek worden de hier geschetste ontwikkelingen nader beschreven en worden de benodigde competenties aan de hand van de CanMEDS-rollen uitgewerkt. De basis hiervoor is het nieuwe beroepsprofiel van verpleegkundigen dat in 2012 is verschenen. Het boek richt zich op studenten die in de extramurale zorg willen gaan werken en die zich daar goed op willen voorbereiden. Het is tevens te gebruiken voor verpleegkundigen die daar al werken, zoals wijkverpleegkundigen, jeugdverpleegkundigen, praktijkverpleegkundigen, sociaal verpleegkundigen, arboverpleegkundigen en sociaalpsychiatrisch verpleegkundigen.
FM.indd 5
1/24/15 3:55:05 AM
De gezamenlijke noemer van deze groepen verpleegkundigen is ‘verpleegkundige maatschappij en gezondheid’, vandaar dat hiervoor is gekozen in de titel van dit boek. Dit is enerzijds ingegeven door het gegeven dat er meer is dat deze groepen bindt dan dat hen van elkaar onderscheidt. Overigens wordt in dit leerboek zowel aan de overeenkomsten als aan die verschillen aandacht besteed. Anderzijds is voor deze overkoepelende term gekozen omdat die verwijst naar de specifieke context waarbinnen deze verpleegkundigen werken: het extramurale domein, dicht bij de cliënt. En als ergens een cruciale en uitdagende rol voor verpleegkundigen is weggelegd, dan is het wel daar, zowel in de nulde als in de eerste lijn. Tot slot: dit is een leer-werkboek. Het bevat een combinatie van theorie en praktijk, realistische cases en opdrachten om mee aan de slag te gaan. Ik hoop dat het daarmee bijdraagt aan beter onderwijs én aan betere zorg. Henk Rosendal 2014
FM.indd 6
1/24/15 3:55:05 AM
Medewerkers
Eveline Alberts Frank Baltus André Blankestijn Jeannette van Bussel José van Dorst Petra Dijkstra Leonoor Hermanides-Willenborg Karlijn Hoondert Pushpa Hoppener Aliëtte Jonkers Rob van der Sande Inge Sep Yvonne Sterken Dianne Verhulst Marjan Verschuur-Veltman Yvonne Veulings
FM.indd 7
1/24/15 3:55:05 AM
FM.indd 8
1/24/15 3:55:05 AM
