Kunst & Crisis. Nu online. voor beslissers bij de overheid. Twaalf economen schilderen uitweg. Honoraria externen moeten aan banden

Nu online www.vandaagindenhaag.nl

voor beslissers bij de overheid 23 oktober 2009 nr

17 vijfde jaargang |

www.pm.nl

Twaalf economen schilderen uitweg

Kunst & Crisis

Honoraria externen moeten aan banden

Thema: Het nieuwe werken

Stratego tussen bestuurslagen

pagina 11

pagina 14

pagina 28

PM nummer 17 23 oktober 2009

Nieuws 8 t/m 11

14

8

VNO-NCW wil pensioenfondsen openbreken



Kredieten bedrijven heet hangijzer in EZ-begroting

8

Sylvia Bronmans (P-Direkt) genomineerd



Kandidaten Overheidsmanager van het Jaar bekend

9

Deltacommissaris laat op zich wachten



Veerman maant VenW tot actie

10

Plasterk houdt vast aan fusietoets onderwijs

11

Exorbitante honoraria consultants aan banden?



Thema: Het nieuwe werken

Negatief advies Raad van State terzijde gelegd

Voorstel maximum uurtarief wekt verdeeldheid

Vergrijzing brengt dynamiek bij de overheid

Coverstory

20

Kunst als medicijn tegen de Grote Depressie Hoogleraar Peter van Bergeijk over de crisis van toen en nu

Spelers 24 t/m 27

24

Etnische vrouwelijke manager van het jaar Martijn Tubbergen haalt jeugdinrichting uit slop

28

Masterclass Stratego Besluitvorming is als een potje blaasvoetbal

26 27 27

De overstap van Reiner van den Berg CDA’er Wortmann-Kool in crisiscommissie EP Vacaturespot

Inspiratie 28 t/m 31

30

Expertdiscussie logistiek: wereldleider in 2020?

Beau Monde

35

Inspecteurs in het zonnetje

Cover: Rob Jongbloed en Welmer Keesmaat

Inspiratie niet al te lang duren. Er is een vergrijzingsgolf op komst die op termijn duizenden vacatures zal opleveren. Iets meer tot de verbeelding spreekt het vergezicht van Peter Welling, directeur Nieuwe Huisvesting op Vrom, die een rijksgebouwenbuurt met zeven departementen en een foodcourt ziet ontstaan. Ambtenaren kunnen – in bezit van de rijkspas – zelf kiezen waar ze aan het werk gaan. Hoe inspirerend zal dat zijn? Redacteur Chris van de Wetering deed actief mee aan een masterclass over het spel tussen de bestuurslagen. Ze leerde er dat het daarbij vooral aankomt op ‘behoedzaam bewegen, samenwerken en relaties koesteren’. Heeft u onlangs een interessante training gevolgd? Laat het ons weten, dan kunnen we er in onze serie masterclasses aandacht aan ­besteden. Dat levert ons, maar zeker ook u, weer de nodige inspiratie op. Cindy Castricum [email protected]

Foto: Rob Jongbloed

Schoenmaker blijf bij uw leest, zo luidt het gezegde. Een aantal gerenommeerde economen trekt zich daar niets van aan en noemt zichzelf in een adem door ook kunstenaar. Tijdens een expositie ter gelegenheid van de tachtigste verjaardag van de Wall Street Crash – op 29 oktober a.s. – laten zij eigen werk zien over het thema crisis. In deze editie van PM kunt u alvast kunstwerken van deze artistieke economen bewonderen. Hoogleraar Peter van Bergeijk legt uit waarom hij tot dit initiatief is gekomen: ‘Economen laten via kunst aan beleidsmakers zien hoe je met andere ogen naar de crisis zou kunnen kijken.’ Wellicht raakt u geïnspireerd? Onder de noemer ‘Het nieuwe werken’ ­besteden wij aandacht aan mobiliteit. Door de taakstelling en de toekomstige bezuinigingen zitten de departementen ­momenteel zo goed als op slot. Volgens minister Ter Horst zal dat

23 oktober 2009 PM

3

binnenkort in Den Haag Premier Balkenende bezoekt van 24 tot 27 oktober Japan. Hij maakt de overtocht vanuit Singapore, waar hij eerder deze week sprak met zijn ambtgenoot Lee Hsien Loong. Op maandag 26 oktober heeft de premier een ontmoeting met de Japanse keizer en de nieuwe Japanse minister-president Yukio Hatoyama. Ook legt hij die dag een krans ter nagedachtenis aan de Nederlandse oorlogsslachtoffers op het British Commonwealth War Cemetery in Yokohama. Een dag later ontvangt de minister-president een eredoctoraat aan de Keio Universiteit. Daarnaast bezoekt Balkenende samen met de leden van het Innovatieplatform verschillende bedrij­ ven, zoals Fuji-film, Océ, DSM en Mitsubishi Motors. Na een korte tussenstop in het Haagse is de premier op 29 en 30 oktober in Brus­ sel voor de Europese Raad. Een dag later is Balkenende aanwezig op het CDA-partij­ congres in het Beatrixtheater in Utrecht. Op 2 november speecht de minister-presi­ dent op de tiende Avond van wetenschap en maatschappij in de Haagse Ridderzaal. Drie dagen later houdt Balkenende de Europalezing in de Nieuwe Kerk in Den Haag. De lezing staat dit jaar in het teken van de herdenking van de val van de Muur

Algemene Zaken

in Berlijn op 9 november 1989. Minister Ter Horst geeft maandag 26 oktober een perspresentatie in Breda over de uitrol van het project Weekendje weg. Overlastgevende jongeren kunnen in dit project wat langer vastgehouden worden in het belang van het onderzoek. Op woensdag 28 oktober houdt de minister de openingstoespraak op de International city’s conference in Amsterdam, waar het over polarisatie en radicalisering zal gaan. Donderdag 29 oktober neemt ze het RMO-advies over polarisatie binnen onze grenzen in ontvangst en woensdag 4 november de essaybundel voor het symposium Collegiaal en samenhangend bestuur. Op donderdag 5 november gaat ze naar de bijeenkomst Double Click in Utrecht, die bedoeld is om allochtone jongeren voor de rijksoverheid te interesseren.

BZK

Op dinsdag 27 oktober, als de Kamer­ leden terug zijn van het herfstreces, wordt de reeks begrotingsbehandelingen hervat. Minister Van der Hoeven van Economische Zaken en minister Van der Laan voor Wonen, Wijken en Integratie zijn deze week aan de beurt, waarbij het voor Van der Laan alleen de dossiers wonen en wijken betreft. Een week later verdedigen de ministers Hirsch Ballin (Justitie) en Rouvoet (Jeugd en Gezin) hun begrotingen in de Kamer. Het Belastingplan 2010 staat voor maandag 2 november op de Kameragenda, net als de cultuurbegroting en het onderdeel ontwikkelingssamenwerking van de begroting van Buitenland­ se Zaken. Voorts staan in de week van 27 oktober plenaire debatten ge­ pland over de Winkeltijdenwet en de fusietoets in het o ­ nderwijs (zie pagina 10). Er staan twee spoeddebatten geagendeerd, over het besluitvormingstraject rondom de verhoging van de AOWleeftijd naar 67 jaar en over de Brede heroverweging van twintig beleidsthema’s. De vaste Kamercommissie van VWS heeft op 27 oktober een algemeen overleg met minister Klink over het invriezen van eicellen. Ook vindt een AO plaats over Anders betalen voor mobiliteit van Verkeer en Waterstaat. Op 28 oktober komen de lerarenopleidingen ter sprake tijdens een vergadering van de commissie

Staatssecretaris Bijleveld brengt van 27 tot 30 oktober een bezoek aan de Nederlandse Antillen in het kader van de bestuurlij­ ke herindeling. Ze opent donderdag 5 no­ vember de werkconferentie Vereenvoudigde aanvraag en verantwoording van bijstand in Den Haag in de Fokker Terminal. Daarna gaat ze naar Maastricht, waar de prijs voor de beste Europese o ­ verheidsdienst wordt uitgereikt. Ook voor de bewindsperso­ nen van Buitenlandse Zaken staan er veel Europese aangelegenheden op de agenda de komende week. Zowel minister Verhagen als staatssecretaris Timmer­ mans is het begin van de week in Luxem­ burg voor de Razeb en 29 en 30 oktober in Brussel vanwege de Europese Raad. Op 31 oktober is Verhagen op het CDA-partijcon­ gres en gaat hij naar een concert voor War Child in het World Forum in Den Haag. Vanaf maandag 2 november is de minister in Mexico vanwege het staatsbezoek van koningin Beatrix. Minister Koenders reist zaterdag naar Ethiopië. In de hoofdstad Addis Abeba woont hij een conferentie bij van de Verenigde Naties, over het vijfde millen­ niumdoel, de verbetering van de gezondheid van moeders en het terugdringen

Buitenlandse Zaken

Tweede Kamer

4

PM 23 oktober 2009

van OCW en overlegt de commissie van Financiën over de zoge­ naamde flitskredieten. De commissie van ­Defensie heeft die dag een besloten gesprek en een lunch met de D ­ efensiecommissie van het Turkse parlement. Ook wordt op 28 oktober overlegd over het verdwijnen van de Nederlandse Antillen als staatkun­ dige eenheid in 2010 (commissie BZK), en zijn er rondetafelge­ sprekken over de voortgang van het ­innovatiebeleid in de zorg (VWS) en elektrisch rijden (Verkeer en Waterstaat). Op 29 oktober ontvangen de commissies ­Europese en Buitenlandse Zaken hun collega’s Europese Zaken van het Servisch parlement voor een lunch. De commissie van BZK treft de laatste voorbereidingen

binnenkort in Den Haag van het aantal vrouwen dat overlijdt tijdens de zwangerschap. Aansluitend reist Koenders op de 28e naar Egypte. Het Noord-Afrikaanse land is een van de 26 Nederlandse partnerlanden op het gebied van ontwikkelingssamenwerking. Een week later woont Koenders in Haarlem het congres Accelerating sustainable trade bij, over duurzame handel. De val van de Muur, op 9 november 20 jaar geleden, bepaalt een belangrijk deel van de agenda van staatssecretaris Timmermans. Op 27 oktober geeft hij in Amsterdam een gastcollege over de periode na 1989 en op 4 november krijgt Timmermans een boek uitgereikt van Thomas von der Dunk: Reis langs een verdwenen grens. Diezelfde dag is hij in het Nutshuis bij een evenement van EUNIC, over twintig jaar val van de Muur. Verder ontmoet hij op vrijdag 23 oktober zijn Hongaarse ambtgenoot Vilmos Szabò en is hij de 27e gastspreker bij een lunch van EU-ambassadeurs in Den Haag.

Staatssecretaris Jack de Vries brengt van 26 tot 30 oktober een werkbezoek aan de Verenigde Staten voor een internationale oefening van de F16-dienst. Vanaf dinsdag 3 november is De Vries drie dagen op Kreta voor een grote life firing patriotoefening van de luchtmacht. Tussen de bedrijven door onthult hij, op maandag 2 november te Scheveningen, een geca­ moufleerde tram in het teken van een wervingscampagne van de Koninklijke Landmacht.

de Rotterdamse Maasvlakte. Hij bezoekt er de vorig jaar geopende Euromax Ter­ minal van containeroverslagbedrijf ECT. Een week later staat er een aantal speeches op Heemskerks agenda: op 2 november bij het congres Accelerating sustainable trade in Haarlem en op 4 november in de Hermitage in Amsterdam vanwege de toeristencampagne ‘Amsterdam bezoeken, Holland zien’, die door het departement gesubsidieerd wordt. Minister Bos is op dinsdag 3 november in de Eerste Kamer voor de Algemene Financiële Beschouwingen. Staatssecretaris De Jager heeft woensdag 28 oktobereen bijeenkomst met ondernemers van VNO-NCW West bij de Belastingdienst in Amsterdam.

Financiën

Minister Van Middelkoop is 22 en 23 oktober aanwezig bij een infor­ mele ministeriële Navo-bijeenkomst in Bratislava, Slowakije. De tweejaarlijkse bijeenkomst gaat vooraf aan de formele onderhandelingen in Brussel.

Volgende week verdedigt minister Van der Hoeven in de Tweede Kamer de begroting van Economische Zaken. Vanaf 3 november is de minister in Mexico vanwege het staatsbezoek van koningin Beatrix. Er is onder andere een bijeenkomst met vertegenwoordigers van het Nederlandse bedrijfsleven. In de middag van maandag 26 oktober is staatssecretaris Heemskerk te vinden op

voor een rondetafelgesprek over het poli­ tiecommunicatiesysteem C2000 en heeft daarna een AO over ­klokkenluiders. De Kamercommissie van Vrom brengt op 2 november een bezoek aan de Hoge Fluxreactor in Petten. Op 3 november heeft de Defensiecommissie een gesprek met cursisten van het instituut Defensie Leergangen en spreekt de commissie van BZK met leden van de Raad voor het Openbaar Bestuur over het jaarverslag 2008 en de prioritaire thema’s van de ­komende periode. De rol van de woningcorporaties in het wijkenbeleid van minister Van der Laan wordt op 3 novem­ ber besproken tijdens een AO. Een dag later overlegt Van der Laan over de wet inburgering in het buitenland en heeft de com­ missie van LNV een gesprek met Staatsbosbeheer over erfpacht. Op 5 november staan AO’s op de agenda over segregatie in het onderwijs (OCW) en aanbestedingen (Verkeer en Waterstaat).

Tijdens de plenaire vergadering van dinsdag 27 oktober debatteert de Eerste Kamer over de herindeling van de gemeenten Rotterdam en Rozenburg. De ondergrondse opslag van CO2 wordt die dag besproken door de vaste commissie van Economische Zaken. Het voorstel geeft de minister de mogelijkheid om gebieden waarvoor al een vergun­ ning vergeven is, maar die niet gebruikt worden, ter beschikking te stellen voor opslag, winning of opsporing van CO2. De commissie van Financiën spreekt die dag over de goedkeuring van belastingverdragen met Bahrein en Qatar. De commissie van Verkeer en Waterstaat bereidt de afronding van het debat over de Scheldeverdragen met België voor. Half oktober maakte het kabinet bekend dat het na een lang getouwtrek toch kiest voor de ontpoldering van de Hedwigepolder, bij gebrek aan redelijke buitendijkse alternatieven. Ook heeft de VenW-­ commissie die dag een gesprek met OV-ambassadeur Jeltje van Nieuwen­ hoven. Op maandag 2 november staat een debat gepland over de Algemene wet bestuursrecht. Het betreft een aanvulling van de Awb met een regeling die de bestuursrechter de mogelijkheid geeft om bestuursorganen tijdens een beroeps­ procedure de kans te geven een besluit met een gebrek te herstellen, de bestuurlijke lus. Tot nu toe was het alleen mogelijk om deze besluiten te vernietigen en de procedure te herstarten. Op 3 november verdedigt minister Bos van Financiën de Miljoenennota tijdens de Algemene Financiële Beschouwingen. Op dezelfde dag hebben de vaste commissies van Vrom, WWI, LNV en Verkeer en Waterstaat een gezamenlijk beleidsdebat.

Defensie

Economische Zaken

Met de audiovisuele branche zijn afspraken gemaakt over het beter naleven van de leeftijdsgrenzen met betrekking tot gewelddadig beeldma­ teriaal, zoals computergames en films. Op woensdag 28 oktober start minister Hirsch Ballin officieel de uitvoering hiervan. De dag erna zal de Nationaal Rap­ porteur Mensenhandel (NRM) de zevende mensenhandelrapportage aanbieden aan

Justitie

Eerste Kamer

23 oktober 2009 PM

5

binnenkort in Den Haag de minister tijdens een werkconferentie in Leiden. Staatssecretaris Albayrak zal ook aanwezig zijn. Op maandag 2 november opent de minister de Week van het Recht in Den Haag. ’s Middags reikt hij de Gon­ salvesprijs uit, een innovatieprijs voor de rechtshandhaving. Op 3 november vliegt minister Gerda Verburg naar Afrika, voor een bezoek van ruim een week. Eerst landt ze in de Ethiopische hoofdstad Addis Abeba, om op vrijdag 6 november door te vliegen naar Zuid-Afrika. Een week eerder, op woensdag 28 oktober, opent ze in Wage­ ningen nog de nieuwbouw van de Plant Sciences Group, een onderdeel van Wageningen Universiteit.

LNV

Tot woensdag OCW 28 oktober is minister Plasterk in Japan met het Innovatieplatform. Zaterdag de 31e reikt hij in Amsterdam de Nederlandse Muziekprijs uit. Maandag 2 november is de minister in de Tweede Kamer vanwege de behandeling van de cultuurbegroting. Dinsdag 27 oktober neemt staatsse­ cretaris Van Bijsterveldt een rapport over het vak maatschappijleer in ontvangst uit handen van directeur Paul Schnabel

van het Sociaal en Cultureel Planbureau. De 29e brengt ze een bezoek aan het jubileumcongres van het Landelijk Aktie Komitee Scholieren (LAKS) en de Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs (JOB) in Pakhuis de Zwijger te Amsterdam. Vrijdag sluit Van Bijsterveldt zich op het Zadkine College in Rotterdam aan bij de karavaan van collega Klijnsma (SZW) over jeugd­ werkloosheid. Dinsdag 3 november schuift staats­ secretaris Dijksma in Den Haag aan bij het inspiratiediner Ruimte voor talent. Woensdag 4 november zijn de drie be­ windslieden van OCW aanwezig bij een symposium over de nota Werken in het onderwijs in het Kurhaus in Schevenin­ gen. Minister Donner is van 21 tot 26 oktober in India voor een serie bezoeken in het kader van de sociale zekerheid. Hij zal onder meer college geven aan Indiase studenten over de sociale zekerheid in Europa. Hij gaat verder van 1 tot 5 november naar de Antillen voor een bezoek aan de BES-eilan­ den (Bonaire, Sint Eustatius en Saba). Bestuurlijke herindeling en sociale zekerheid staat hier centraal. Staatssecretaris Klijnsma gaat vanaf

SZW

Organiseert u ook een congres, ­seminar of symposium? Geef het aan

Symposia ons door via [email protected]. 28 oktober

Wat Waar Tijd Sprekers Organisatie

Actualiteitencongres Carbon capture and storage. Kenners uit het veld debatteren over het belang van CO2-opslag en –winning ten behoeve van de klimaatdoelstellingen Hilton Royal Parc Soestduinen 9.00-17.00 uur Hans Bolscher, projectdirecteur CCS van Economische Zaken en Vrom, Bart Jan Hoevers, projectmanager business development e.a. Euroforum

4 november

Wat

6

PM 23 oktober 2009

Meer eenheid in het regeringsbeleid? Bestuurlijke zwaargewichten spreken over het tegengaan van verkokering en het zoeken naar

Waar Tijd Sprekers Organisatie

maandag 26 oktober on tour. In het kader van de jeugdwerkloosheid legt ze overal in het land bezoeken af en is ze aanwezig bij debatten en manifestaties. Op vrijdag 30 oktober is de slotmanifestatie in Den Haag. Ze brengt op maandag 2 novem­ ber een werkbezoek aan Groningen. Op woensdag 4 november is ze aanwezig bij het ProgreSZ-debat over sociale zekerheid, in Apeldoorn. Op donderdag 5 november houdt ze een speech op de conferentie Taskforce Deeltijdplus in Amsterdam. De komende twee weken staan voor minister Eurlings vooral in het teken van het bestuurlijk overleg over het Meerjarenprogramma Infrastructuur, Ruimte en Transport (Mirt). Dit overleg, met bestuurders en vertegenwoordigers uit de regio, vindt twee keer per jaar plaats. Op 4 en 5 november wordt op voormalig vliegveld Valkenburg, tussen

Verkeer en Waterstaat

meer samenhang in beleid en bestuur De Oude Raadzaal, Den Haag 14.00-16.30 uur Rob-voorzitter Jacques Wallage, minister Ter Horst (BZK) en Thom de Graaf, burgemeester van Nijmegen e.a. BZK en de Raad voor het Openbaar Bestuur

Persconferenties 29 oktober

Wat Waar Tijd Met

De Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling presenteert het advies Polariseren binnen onze grenzen, met daarin drie strategieën om de verrijkende kanten van polariseren beter te benutten Nieuwspoort 13.15-15.00 uur Sadik Harchaoui (voorzitter RMO) en minister Ter Horst (BZK) e.a.

binnenkort in Den Haag Leiden en Wassenaar, de Innovatie-esta­ fette georganiseerd. Dit is een initiatief van de Club van Maarssen, waarin vertegenwoordigers van overheid en bedrijfsleven op het gebied van water, transport en mobiliteit elkaar ontmoeten. Op 4 november is minister Eurlings te gast, een dag later laat staatssecretaris Huizinga haar gezicht zien. Huizinga woont op 2 november in Caïro een conferentie bij op het gebied van water. En op de 6e spreekt ze bij de viering van het honderdjarig bestaan van de Raad voor de Scheepvaart.

geeft Cramer college op het Novacollege in Haarlem, de 5e ontvangt ze een rapport over duurzame productketens. Voor Eberhard van der Laan wacht de komende week de Kamerbehande­ ling van zijn begroting, althans over de onderwerpen wonen en wijken. Op 2 november brengt hij een wijkbezoek aan Amsterdam-Noord. De minister gaat op 5 november naar Rotterdam, voor een bij­ eenkomst rond de Nicis-campagne Parels van integratie, waar hij een prijs uitreikt aan het meest duurzame en inspirerende integratieproject van het afgelopen jaar.

Minister Cramer spreekt maandag 26 oktober bij de jaarlijkse bijeenkomst van de Club van Rome, dit jaar gehouden in Amsterdam, dat deels als thema The urgency for sustainable economy heeft. Naast Cramer zullen onder anderen Job Cohen, Ruud Lubbers en oud-Sovjet­ president Michael Gorbatsjov spreken. Op 29 oktober is de minister in Rotterdam. Eerst woont ze in het bijzijn van kroon­ prins Willem-Alexander de opening van de campus bij, een uur later neemt ze een rapport ontvangst over de uitstoot van CO2 in de scheepvaart. Cramer sluit de dag af op de Coolsingel, waar ze het Architec­ tuur Filmfestival opent. Op 2 november

Minister Klink vertrekt op dinsdag 3 november naar de Verenigde Staten. Het bezoek staat in het kader van de magnet hospitals: ziekenhuizen die het werk zodanig organiseren dat ze als een magneet andere verpleegkundigen aantrekken. De minister is ook aanwezig

Vrom

VWS

Op maandag 26 oktober vindt in Felix Meritis een debat plaats tussen twintigers en dertigers over de kredietcrisis: My First Crisis. Jonge filosofen, kunstenaars, politici en wetenschappers bespreken de oorzaken en gevolgen, en hoe de wereld eruit moet zien na de crisis. Econoom en oud-bewindvoerder bij de Wereld­ bank Herman Wijffels houdt op 27 oktober bij de Radboud Universiteit Nijmegen de lezing Crisis en ommekeer. Een respons op globale uitdagingen. Wijffels pleit hierin onder meer voor de noodzaak van een ethische en spirituele inbedding bij de aanpak van de wereldwijde crisis en de globalisering. Op woensdag 28 oktober wordt voor de 21e keer de Inter­ departementale Haagse Bosloop georganiseerd. De loop door het Haagse Bos over 5 kilometer, die gesponsord wordt door het programma Mooi Nederland van Vrom, geldt als decor voor het hardloopkampioenschap voor rijksambtenaren. Er vallen prijzen te winnen voor de snelste man, de snelste vrouw en de snelste or­ ganisatie. Nicis Institute en het ministerie van BZK organiseren die dag de Kennismarkt Burgerparticipatie en Burgerschap. Ter sprake komen de verschillende categorieën burgers en hoe ambtenaren met hen om moeten gaan. Zondag 1 november spreekt de nieuwe commissaris van de

bij een internationaal congres over gezondheidszorg in Washington. Minister Rouvoet brengt op 26 oktober een werkbezoek aan de wijk Wateringse Veld in Den Haag. De minister loopt mee met een jeugdpreventieteam en zal met een aantal jongeren de buurt in trekken om deze schoon te houden. Op 29 okto­ ber haakt hij aan bij SZW-collega Jette Klijnsma die op werkbezoek is in Utrecht. Centraal staat het bestrijden van de jeugd­ werkloosheid. Staatssecretaris Bussemaker gaat op 27 oktober op pad voor de Wmo en route. Ze trekt het land in om te spreken met vertegenwoordigers van provincies en gemeenten. Op de eerste dag bezoekt ze de Friese gemeente Sneek. Twee dagen later is ze aanwezig bij het nationaal gala voor de gehandicaptensport in het Olympisch Stadion in Amsterdam. Op 3 november opent Bussemaker op haar ministerie de tentoonstelling Kleurrijk welzijn van het Oranjefonds. Op 4 november, de dag van het persoonsgebonden budget, speecht de staatssecretaris in museum Corpus in Oegstgeest. De dag hierop gaat ze op werk­ bezoek bij Domus Magnus, een aanbieder van particuliere woonzorgvoorzieningen, in Rotterdam. Ook is ze die dag aanwezig bij het tienjarig jubileum van het Neder­ lands Instituut voor Sport en Bewegen.

Overig

koningin in Noord-Brabant, Wim van de Donk, de eerste Peerke Donders lezing uit in Tilburg. Deze lezing zal jaarlijks terug­ keren en staat in het teken van wereldburgerschap. Op maandag 2 november ontvangt de Nederlandse historicus Geert Mak in de aula van de Universiteit van Amsterdam de Otto von der Gablentzprijs 2009. De contactgroep Duitsland van de Tweede Kamer besteedt er een werkbezoek aan. Premier Balkenende spreekt op 5 november in de Nieuwe Kerk in Den Haag de tiende Europalezing uit. Dit jaar staat de lezing in het teken van de val van de Muur.

www.vandaagindenhaag.nl 23 oktober 2009 PM

7

nieuws Hete hangijzers in begroting Economische Zaken

VNO-NCW wil radicale stappen voor kredietverlening bedrijven De komende weken buigt de Tweede Kamer zich over de departementale begrotingen. PM pikt er iedere keer een begroting uit en gaat op zoek naar de hete hangijzers. Economische Zaken bijt het spits af. Het bedrijfsleven oefent zware druk uit om de kredietverlening aan ondernemingen vlot te trekken, bijvoorbeeld door de pensioenfondsen hiervoor open te breken. EZ • Minister Van der Hoeven laat een werkbezoek aan Japan schieten om volgende week deel te nemen aan het debat over de begroting 2010. Daar zijn genoeg redenen voor, want de kritiek op de begroting zoals die er nu ligt is niet mals. Werkgeversvereni­ ging VNO-NCW kijkt vooral met argusogen naar het onderdeel krediet­verlening aan bedrijven. Van der Hoeven stelt voor om de kredietverlening voor MKB-ondernemers op gang te houden met de Garantieregeling voor het MKB, waarvoor ze 765 miljoen euro beschikbaar heeft. Ook de Garantie Onder­ nemingsfinanciering voor grotere leningen blijft als crisismaatregel gelden. Maar in de ogen van Jan Klaver, chief economist van VNO-NCW, is dat ‘onvoldoende antwoord op de dreigende krapte in de kredietverlening bij de komende economische upswing’. Die upswing kan volgens Klaver na vijf kwartalen krimp niet lang meer op zich laten wachten, maar zal onvoldoende im­ pulsen krijgen zolang bedrijven worstelen met onwillige kredietverleners. VNO-NCW verwacht van de minister dat zij met con­ crete voorstellen komt om de kredietverle­ ning vlot te trekken. Klaver: ‘Dat zou kunnen gebeuren door de financiële reserves van de pensioenfond­ sen hiervoor aan te spreken, zodat instituti­ onele beleggers in Nederland en daarbuiten

weer verleid kunnen worden tot kapitaal­ deelname in bedrijven die in de kern gezond zijn. De banken zijn door de krimp van hun eigen vermogen veel selectiever geworden om geld te steken in bedrijven, die leemte moet worden opgevuld door de overheid, maar in de begrotingsvoorstellen van EZ komt die noodzaak onvoldoende tot zijn recht. In de Tweede Kamer wordt onze zorg breed gedragen, van SP tot VVD, dus we hebben goede hoop dat daar nog verande­ ring in wordt gebracht. ’

Gasrotonde André Jurjus, directeur van de Nederlandse Vereniging voor Marktwerking in Energie

Werkgeversbond: pensioenfondsen openbreken voor investeringen (VME), kijkt met grote belangstelling naar de energieparagraaf van de begroting van Economische Zaken. Jurjus, een groot voor­ stander van ‘sterke markt, sterke overheid’, vindt het goed dat Van der Hoeven conse­ quent de ontwikkeling van de NoordwestEuropese energiemarkt stimuleert. Het ministerie wil met verdere commerciële en juridische integratie van deze markt en

grotere investeringen in de gasinfrastruc­ tuur Nederland als gasrotonde op de kaart zetten. Jurjus: ‘Gelukkig betoont de minister zich realistisch en ziet ze dat die markt veel groter is dan Nederland, terwijl ze de kansen voor Nederland niet uit het oog verliest.’ Op het terrein van de duurzaamheids­ doelstellingen ligt het volgens Jurjus wat ­ingewikkelder. ‘Hier hebben overheid en energiebedrijven nog geen vloeiende interactie gevonden. Verduurzaming kost geld, want de techniek om met wind en zon stroom op te wekken is nog niet uit ontwikkeld en dus nog erg duur in ­vergelijking met andere vormen zoals nucleair en gas. Daarom zijn er subsidies nodig om die ­technieken in de markt te kunnen ­toepassen. En over geld wordt in de ­politieke arena natuurlijk altijd gesteggeld.’ Voor de ontwikkeling van windenergie op zee trekt Van der Hoeven 15 miljoen extra uit in 2010. Dit moet leiden tot 500 MegaWatt extra aan energie. Jurjus : ‘We weten ­allemaal dat de overheidsfinanciën stevig uit het lood geslagen zijn om het hoofd te bieden aan de financiële en eco­ nomische crisis. Ik kan dus eigenlijk alleen maar ­tevreden zijn dat EZ nog middelen heeft om in de komende jaren te investe­ ren in ­windenergie. Maar we moeten nu al gaan nadenken over een situatie waarin we verduurzamen zonder al die overheidssub­ sidies. Eigenlijk wil je dat de markt het werk doet, dat de consument vraagt om duur­ zame stroom en daar dan ook voor betaalt.’

• Rianne Waterval en René Zwaap

P-Direkt-directeur Bronmans Overheidsmanager van 2009? BZK • Directeur Sylvia Bronmans van P-Direkt is genomineerd voor de titel Overheidsmanager van het Jaar 2009. Ze neemt het op tegen Erik Heijdelberg, algemeen directeur van het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP) en Harry Timmerman, secretaris/algemeen directeur van de provincie Overijssel. Vorig jaar sleepte DG Bert Keijts van Rijkswater­ staat de titel in de wacht. Eerdere winnaars waren

8

PM 23 oktober 2009

­ nder meer Maureen Sarucco, directeur Openbare o Orde en Veiligheid van de gemeente Amsterdam (2007), Martin van Rijn, DG Gezondheidszorg VWS (2006) en Pieter Cobelens, directeur MIVD (2005). De winnaar van 2009 wordt dinsdag 17 november bekendgemaakt. Staatssecretaris Ank Bijleveld van BZK reikt de prijs die avond uit in de Ridderzaal. ­Minister van Defensie Eimert van Middelkoop houdt bij diezelfde gelegenheid de Overheidslezing 2009. •

nieuws Veerman maant VenW tot actie

Deltacommissaris laat op zich wachten De Kamer hoopt dat nog voor de Deltawet in werking treedt een Deltacommissaris benoemd kan worden. Als dat te lang duurt, gaat het ten koste van de regie van de commissaris, meent Cees Veerman. VenW • Volgens oud-minister Cees Veer­ man, die vorig jaar advies uitbracht over een duurzame kustontwikkeling, moet Verkeer en Waterstaat niet te lang talmen met de benoeming van een Deltacommis­ saris. ‘Waterschappen en andere partijen die betrokken zijn bij het waterbeheer zijn volop aan de slag met allerlei projecten. Te lang wachten zou ten koste gaan van de sturingskracht van de commissaris.’ De veiligheidsopgave is urgent. Nederland heeft een achterstand in te lopen, omdat niet wordt voldaan aan de huidig geldende normen, schreef de Deltacommissie vorig jaar in haar rapport over maatregelen die nodig zijn om de ver­

wachte stijging van de zeespiegel en het peil van de rivieren op te vangen. Neder­ land zou ‘vanaf vandaag’ moeten werken aan verbeteringen, maande de commissieVeerman toen.

Pas begin volgend jaar is het wetgevingstraject doorlopen VenW heeft inmiddels gesprekken gevoerd met kandidaten en een kwartier­ makend team heeft een organisatie opge­ tuigd waar de Deltacommissaris, die de diverse partijen zou moeten aansturen en aanjagen, op kan terugvallen. Volgens een

woordvoerder van VenW kan de commis­ saris nu nog niet benoemd worden omdat de Deltawet, waarin ook de bevoegdheden en taken van de Deltacommissaris worden vastgelegd, nog niet van kracht is. De Deltawet is onlangs door het kabinet voor advies voorgelegd aan de Raad van State. Pas in januari of februari zou het wet­ gevingstraject doorlopen zijn. De Kamer wil volgende week met de staatssecretaris in gesprek of niet op voorhand een Delta­ commissaris benoemd kan worden. In het rapport-Veerman was nog sprake van een Deltaregisseur. Deze zou moeten zorgen voor een voortvarende uitvoering van het Deltaprogramma en be­ waking van de samenhang binnen het Del­ taprogramma. De Deltaregisseur moest de besluitvorming bij de verschillende over­ heidspartijen bevorderen en zorgen voor draagvlak voor de projecten en het gehele programma. Staats­secretaris Huizinga wil dat de functionaris Deltacommissaris gaat heten. Volgens Veerman is het verschil dat een regeringscommissaris zelfstandige verantwoordelijkheid heeft tegenover het parlement. • Chris van de Wetering

Kroese enzo …

23 oktober 2009 PM

9

nieuws Minister legt negatief advies RvS naast zich neer

Plasterk houdt vast aan fusietoets

Het invoeren van een fusietoets in het onderwijs ‘is zoiets als remmen en gas geven tegelijk’, zo luidt het oordeel van de Raad van State. Minister Plasterk houdt aan het wetsontwerp vast, dat volgende week aan de orde komt in de Tweede Kamer. OCW • Onder aanvoering van de PvdA en de SP drong de Tweede Kamer v­ orig jaar aan op een fusietoets, omdat s­ chaalvergroting een gevaar zou vormen voor de ‘menselijke maat’ in het onderwijs. Kamerleden Depla (PvdA) en Van Dijk (SP) dienden destijds een motie in voor een tijdelijke fusiestop in afwachting van het kabinetsvoorstel. ­Bestuurlijke fusies zouden volgens de ­politici leiden tot anonieme leerfabrieken. Het door minister Plasterk ingediende wetsvoorstel onderwerpt zowel fusies van scholen als van schoolbesturen aan een ministeriële toets, die moet bewaken dat de zeggenschap en keuzevrijheid van ­betrokkenen in stand blijft. Onderwijs­ instellingen moeten daarnaast bij het indie­ nen van een verzoek tot toestemming voor Advertentie

fusie een zogenaamde fusie-effectrapporta­ ge (FER) presenteren, waarin de effecten en doelstellingen van de beoogde fusie worden beschreven. Het wetsvoorstel bouwt voort op een advies van de Onderwijsraad, die pleit voor een dergelijke toets. De Onderwijs­

‘Er wordt te vaak maar wat aan gefuseerd’ raad wil zo voorkomen dat in sommige ­gebieden slechts één bestuurlijke aanbie­ der van onderwijs overblijft, de variëteit van bestuursvormen vermindert en de ­keuzemogelijkheden tussen ‘verschillende levensbeschouwelijke en pedagogischdidactische concepten’ afnemen.

Kwaliteit De Raad van State gaf deze zomer een ­negatief advies af over de invoering van een fusietoets. ‘Het is zoiets als remmen en gas geven tegelijk,’ aldus de raad, die erop wijst dat de overheid jarenlang schaalvergroting en het overhevelen van risico’s naar scholen heeft gestimuleerd. Volgens de raad geeft het wetsvoorstel geen duidelijkheid op welk niveau er sprake is van schaalvergroting: de grootte van de school (aantal leerlingen), van de locatie (aantal leerlingen in één schoolgebouw), van de klas of groep of het aantal scholen dat één bestuur onder zich

10

PM 23 oktober 2009

heeft. Ook wijst de raad op diverse onder­ zoeken die beargumenteren dat de kwaliteit van het onderwijs niet in verband staat met de grootte van de onderwijsinstelling of het aantal scholen dat onder één bestuur valt. Jasper van Dijk (SP) is het niet eens met de kritiek van de Raad van State: ‘Schaalver­ groting is niet goed voor het sociale klimaat van scholen. Een school moet een hechte gemeenschap zijn van leerlingen, leraren en leiding. Als je bedenkt dat sommige school­ besturen verantwoordelijk zijn voor tiendui­ zenden leerlingen, waarbij het bestuur op grote afstand staat van de leraren, dan is dat een slechte ontwikkeling. De Raad van State kan wel zeggen dat er geen verband is met de kwaliteit, maar het management moet laagdrempelig zijn. Ik word te vaak bena­ derd door docenten die zich beklemd voelen door orders van het schoolbestuur over de onderwijsmethodes of omdat er gedreigd wordt met hun ontslag.’ Van Dijk vindt het belangrijk dat de keuzevrijheid van ouders en leerlingen wordt gewaarborgd. ‘Als een hele regio wordt bediend door één school­ bestuur, zoals in Deventer, waar één bestuur alle middelbare scholen in handen heeft, dan maakt het niet meer uit welke school men uitkiest.’ Ook PvdA’er Staf Depla is ‘niet onder de indruk’. De kritiek van de Raad van State dat het om tegenstrijdig beleid gaat, vindt hij slap: ‘Dit zou betekenen dat alles wat we ooit hebben gestimuleerd niet meer mogen loslaten.’ Bovendien redeneert de raad te veel vanuit de belangen van het school­ bestuur: ‘Grondwetsartikel 23 stelt niet al­ leen dat scholen beslissen over de invulling van het onderwijs, maar ook dat de overheid verantwoordelijk is voor goed onderwijs en dat ouders keuzevrijheid moeten hebben.’ ­Kwaliteit en schaalgrootte hangen volgens Depla weliswaar niet eenduidig samen, maar ‘er wordt te vaak maar wat aan gefu­ seerd zonder dat het echt efficiënt blijkt’. Depla: ‘We moeten het beleid omdraaien, zodat het schoolbestuur niet kan zeggen: “Toon maar aan dat het slechter gaat dan voorheen,” maar dat wij stellen: “Bewijs maar eens dat fusie leidt tot verbetering.”’ Ondanks het negatieve advies van de Raad van State houdt Plasterk vast aan de invoering van een fusietoets. Van Dijk stelt verdergaande maatregelen voor: ‘De fusietoets is een goed begin van schaal­ verkleining, maar er moeten ook financiële beloningen komen voor kleinschaligheid en scholen moeten de mogelijkheid hebben om te defuseren. Ik zal dit aankaarten tijdens het debat.’ • Simon Blok

nieuws Organisatieadviseur pleit voor Balkenendenorm

Maximumtarief drukt kosten van externen

Door een maximum uurtarief van 168,07 euro voor inhuur van externe krachten te hanteren op basis van de Balkenendenorm kan de overheid fors besparen op de organisatiekosten, zo stelt organisatieadviseur Rob de Laat van Staffing Management Services. Bestuursvoorzitter Theo Camps van Berenschot verwerpt dat als een ‘arbeideristische benadering uit de vorige eeuw’ en ook BZK is niet enthousiast. BZK • Met zijn pleidooi om het mes te zetten in de ‘exorbitante’ honoraria die sommige externe adviseurs krijgen uitge­ keerd van de overheid gooide organisatie­ adviseur Rob de Laat verleden week in de Volkskrant de knuppel in het hoenderhok van de wereld van de consultancy. Zijn provocerende pleidooi ontlokte ‘verras­ send weinig negatieve reacties’, aldus de directeur van het in Rotterdam gevestigde Staffing Management Services, in wiens ogen de komende bezuinigingsrondes bij de overheid zijn gediend bij het paal en perk stellen aan de detacheringskosten. Naar schatting van De Laat besteedde de overheid verleden jaar in totaal 3 miljard euro aan inhuurkosten. Voor de 13 ministeries lag dat bedrag in 2008 op 1,2 miljard. Tien jaar geleden was met die kostenpost voor het rijk nog maar 0,3 mil­ jard euro gemoeid. De Laat: ‘De overheid heeft de grootste moeite adequate cijfers op te hoesten over wat inhuur van exter­ nen nu precies kost. Zo lijkt me dat bedrag van 1,2 miljard euro dat Ter Horst noemt rijkelijk laag als je het vergelijkt met de cijfers van andere overheidslagen. Alleen al de gemeente Utrecht gaf verleden jaar 100 miljoen euro uit aan de inhuur van

externe krachten.’

IJsberg De Laat: ‘Ik ben helemaal niet gekant te­ gen inhuur, het is zelfs noodzakelijk, maar de honoraria die hier soms worden uit­ gedeeld zijn vaak veel te hoog. In Utrecht kon een extern ingehuurde milieudeskun­ dige in vier jaar tijd meer dan 1,4 miljoen euro verdienen, en dat is maar het topje van de ijsberg. Dagtarieven van 2.500 euro zijn niet ongebruikelijk, en dat is natuur­

‘Dit beperkt de rijksoverheid in haar mogelijkheden’ lijk exorbitant. Vandaar dat ik pleit voor de invoering van de Balkenende-norm van 181.000 euro. Inclusief de bureaumarge van 30 procent komen de totale kosten voor een consultant dan uit op 235.300 euro. Dat is binnen de publieke sector een alleszins acceptabel jaarinkomen. Daarvan uitgaande mag de extern ingehuurde over­ heidsconsultant maximaal 168,07 euro per uur factureren. Op die manier kan de overheid fors besparen op de organisatie­ kosten.’

Bestuursvoorzitter Theo Camps van Berenschot vindt het voorstel van De Laat ‘hyperig’ en kenschetst het als ‘een arbeideristische benadering uit de vorige eeuw’. Camps: ‘De Laat gaat helemaal voorbij aan het feit dat de tarieven in de consultancy worden vastgesteld op basis van een integrale kostprijs, waar ook componenten in zijn verwerkt voor kennisontwikkeling, de tijd en energie die worden gestoken in zaken als research en development, databases, benchmarksy­ stemen en methodeontwikkeling. De Laat gaat alleen maar uit van een uurloonbena­ dering van een individu, en dat is in hoge mate simplistisch gedacht. Hij maakt ook helemaal geen onderscheid tussen junior consultants, medioren, senioren of topconsultants, en ook het punt van beschikbaarheid weegt in zijn voorstel he­ lemaal niet mee, terwijl het toch een groot verschil is of een consultant zelfstandig werkt of ergens in loondienst is.’ Camps, tot voor kort voorzitter van de Raad voor Organisatie- en Adviesbureaus (ROA), bestrijdt ook dat er sprake zou zijn van exorbitante vergoedingen in zijn branche. ‘De ROA beschikt over een eigen code en tuchtrecht en hanteert zeer redelijke prijs­ tarieven die momenteel bovendien onder permanente prijsdruk staan.’ Het ministerie van BZK is evenmin enthousiast over het voorstel van De Laat. ‘ Het bepalen van een maximum uurtarief voor externe inhuur is een charmant idee, maar beperkt de rijksoverheid in haar mogelijkheden,’ aldus een woordvoerder. ‘ Voor een dergelijk tarief zijn voor zeer specialistische werkzaamheden geen externe deskundigen meer in te huren en daarmee zou de overheid op achterstand worden gezet.’ BZK doelt daarmee op ‘ zeer schaarse ICT-specialismen en specifieke medische of financiële kennis’. Een alter­ natief voor een maximum uurtartief is het comply or explain-model, waarbij alleen boven een bepaald bedrag mag worden ingehuurd indien dat expliciet wordt verantwoord, maar volgens het ministerie levert dat te veel administratieve lasten op. Volgens BZK zijn de consultans waar De Laat op doelt met name te vinden in het interim-managament, het beleidsad­ vies en de ICT. ‘De totale uitgaven aan ex­ ternen op die gebieden bedroegen in 2008 ruim 260 miljoen euro, 22 procent van de totale inhuur. Aan uitzendkrachten werd 770 miljoen besteed, tegen doorgaans veel lagere uurtarieven .’ • René Zwaap

23 oktober 2009 PM

11

opinie horen zien & schrijven

Recht, bestuurskunde en communicatie zijn de drie belangrijkste disciplines voor de moderne ambtenaar. In PM publiceren we elke twee weken drie columns waarop u via onze website kunt reageren.

Rosalie Koolhoven Advocaat voor de geselligheyt

F

eest in Den Haag! Het boek Mare liberum is 400 jaar oud en dat staat voor 400 jaar Nederlandse invloed op het volkenrecht. Gees­ telijk vader is Hugo de Groot, bekend van de spectaculaire ontsnapping uit gevange­ nis Slot Loevesteijn in een boekenkist. Ik bestudeer momenteel ten behoeve van een boek het oeuvre van dit vergeten wonder­ kind. Wat een zeggingskracht, zelfs vier eeuwen later. Hugo de Groot is een paaskind uit het jaar 1583. Hij studeert – een selectie – theologie bij de hofprediker van Prins Maurits, recht en filosofie in Leiden en Parijs. De Koning noemt hem le miracle d’Hollande. Op jonge leeftijd wordt hij advocaat voor de Verenigde Oost-Indische Compagnie. We schrijven 1608. Heems­ kirk, kapitein, entert en plundert in de Straat van Malakka een Portugees galjoen. Op de vraag of dat rechtvaardig is en, zo ja, onder welke omstandigheden, heeft De Groot een antwoord: Mare liberum. Tegen­ over de Portugese aanspraak op het bezit van de zeeën, zet hij het inmiddels meest universele volkenrechtelijke beginsel: schepen van alle staten genieten het recht van een vrije doorvaart door de territoriale zee. Mare liberum, zo blijkt pas in 1898, is slechts een hoofdstuk van het werk De jure praedae, Van het recht van roof, geroemd

als ‘the greatest blessing to humanity’ door Andrew Dickson White. Niet alleen daarom moet Hugo de Groot gevierd worden. In zijn boek Van het recht van oorlog en vrede legt hij uit hoe en waarom mensen moeten samenleven. Daartoe zijn we overeenkomstig onze natuur verplicht, dat bewijst ons spraak­ vermogen: ‘Het geëigende middel voor een rustig samenzijn.’ Voor succesvol sa­ menleven is recht nodig: ‘Richtlijnen voor het practisch naleven der instinctmatig gevoelde rechten en plichten der volken en menschen onderling.’ Wat is recht? Recht is al dat wat voortkomt uit de menselijke natuur en goed is. Hugo de Groot was de eerste in zijn tijd die uit ging van de goed­ heid van de mens! Hoe bewees hij die? Als volgt: ‘Een der kenmerkende eigenschap­ pen van den mensch is de begeerlickheyt tot geselligheyt.’ Hulde! Mijn advocaat voor de geselligheyt… •

Meer op www.pm.nl

12

PM 23 oktober 2009

Recht

Ruben Maes Het begint me

Rosalie Koolhoven is publiciste en docent Nederlands recht aan de ­Universiteit Osnabrück in Duitsland

I

k geloof niet in overheidspropaganda. Leuzen als ‘Met hetzelfde gemak gooi je het in de afvalbak’ (als dat zo is, dan deed ik dat wel, waarom niet wat moeite doen?) lijken vaak het gevolg van een lekker gekke creatieve sessie van een com­ municatieafdeling met een reclame­bureau. De wens om te allitereren of te rijmen (‘Zo houden we grip op griep’) is ­belangrijker dan het beoogde effect. Het summum van deze doorgeschoten creatieve navelstaarderij is momenteel te horen op de radio. De campagne heet ‘De Nederlandse taal verbindt ons allemaal’. Doel van de campagne is zoveel mogelijk inburgeraars en oudkomers te activeren.

opinie Jorrit de Jong Blikopeners

E

en groep sociale wetenschappers leidt schipbreuk en spoelt aan op een onbewoond eiland. Een lading ingeblikt voedsel komt hen achterna, alleen… niemand heeft een blikopener. Om de beurt buigen de disci­ plines zich over de vraag wat te doen. De politicologen vinden dat het allereerst een machtsvraag is. De antropologen willen eerst kijken naar de culturele aspecten, terwijl de rechtssociologen voor alles de rechtvaardigheidsperceptie uiteen willen zetten. Tegen een palmboom geleund staat een econoom, die rustig afwacht tot de anderen zijn uitgediscussieerd. Dan zegt hij zelfverzekerd: ‘Jongens, het is in feite een heel eenvoudig probleem…’ Iedereen hangt aan zijn lippen terwijl hij met een stok in het zand een formule krast. ‘Laten we allereerst aannemen dat er een blikopener is…’ De mop is oud, maar blijft actueel. Want aannames, daar valt of staat elk argument mee. Economische modellen staan bol van de aannames, in de meeste gevallen niet onterecht. Maar de econo­ mische schipbreuk van afgelopen jaar heeft de reputatie van de ‘meest weten­ schappelijke’ sociale wetenschap wel ernstig geschaad. Dat weinig economen de financiële crisis hebben zien aankomen, is één ding. Maar dat in retrospect de meest gangbare modellen niet eens in staat wa­ ren om een dergelijke crisis überhaupt te voorspellen, pleit niet voor de nazaten van Smith, Keynes en Friedman.

et taal

Bestuur

Een groot deel van de westerse eco­ nomieën bestaat uit de productie en con­ sumptie van financiële diensten en pro­ ducten, maar die werden niet voldoende meegenomen in de algemene evenwichts­ modellen. Dus toen de herverpakte en doorverkochte hypotheekbundels werden ontmaskerd als louche zwendel, stortte de zaak ineen, maar leek de economie op papier nog prima te functioneren. Als een wetenschap ondanks al zijn theorieën, modellen en inzichten zo ern­ stig de werkelijkheid uit het oog verliest, is het tijd voor een grondige herbezinning – van concepten, modellen en van de rol van de wetenschappers zelf. Want waartoe zijn zij op aarde? Niemand heeft wat aan briljante modellen die losstaan van de praktijk. Iedereen heeft wat aan beschei­ den modellen die de praktijk adequaat beschrijven en wellicht enigszins kunnen voorspellen. Sociale wetenschappers, niet alleen de economen, moeten blikopeners zoeken, bedenken en maken, in plaats van het bestaan ervan te veronderstellen ten behoeve van de theorie. Of beter nog, zij moeten blikopeners zijn. •

Jorrit de Jong is als onderzoeker en docent verbonden aan Harvard University’s Kennedy School of Government

Communicatie Uit de creatieve brainstorm is het volgende script gekomen. Mannelijke docent vertelt moeder Yildiz dat zoonlief het goed doet op school maar ‘hij kan alleen met wis­ kunde niet goed meekomen’. Zij antwoordt in gebrekkig Nederlands: ‘Waar naartoe ­meekomen? Schoolreis?’ Deze spraakver­ warring zet zich voort en heeft als pay off: ‘Het begint met taal.’ Voor wie is deze campagne bedoeld? Al­ lochtonen die de Nederlandse taal nog niet beheersen? Dat kan niet, want die verstaan deze boodschap immers niet. Misschien is het aan mij gericht zodat ik eraan word herinnerd dat we hier Nederlands praten en dat ik mijn allochtone buurvrouw hierop

moet wijzen. Dat we dan samen luisteren naar deze Postbus 51-boodschap, waarna ik met handen en voeten duidelijk maak dat de kern van de boodschap is, dat het gek is dat ik het spotje met handen en voeten aan haar moet uitleggen en dat ze op dat moment doordrongen wordt van de noodzaak zich te melden voor een inburgeringcursus? U merkt dat ik inmiddels in totale verwar­ ring verkeer. Ten einde raad heb ik de website van de campagne bezocht. Daar staat de kerngedachte omschreven. Wie in Nederland woont, moet ook meedoen aan de samenleving. Ik ben tot de slotsom geko­ men dat de campagne niet op allochtonen is gericht, maar om autochtonen duidelijk

te maken dat de regering de integratie serieus neemt. Vanochtend zag ik alweer een nieuwe overheidscampagne hangen. Wederom een creatief raadsel. Dit keer over donorregistratie: ‘Bent u voor een gelukkig en lang leven: ja/nee?’ •

Ruben Maes is partner van ­communicatiebureau Maes|Okhuijsen en werkzaam als strategisch adviseur en gespreksleider 23 oktober 2009 PM

13

thema Het nieuwe werken 14 Pleidooi Ter Horst: publieke werkgevers moeten minder op safe spelen 15 Zesde lichting K ­ andidatenprogramma zwaait af 17 Dynamisch organiseren: vooren ­nadelen 18 De rijksgebouwenbuurt: toekomstbeeld of fictie?

Ambtenarenbond CMHF waarschuwt Ter Horst voor ‘disbalans’

Een verloren generatie voor de rijksdienst? Als gevolg van de taakstelling en het aanpalende bezuinigingsstreven van 20 procent lijkt het gedaan met de nieuwe werkgelegenheid in departementaal Den Haag. Maar volgens minister Ter Horst van BZK is er geen reden bij de pakken neer te zitten. Als gevolg van de vergrijzing van het ambtenarenapparaat komen er in de naaste toekomst weer volop kansen voor nieuwkomers. Ambtenarenvakbond CMHF vreest echter voor weer een ‘verloren generatie’. Tekst René Zwaap

Vergrijzing • Juist in deze tijden van crisis biedt de publieke sector houvast. Anders dan de markt­ sector, waar het aantal vacatures volgens de meest recente cijfers van het Centraal Planbureau dit jaar tot nu toe maar liefst halveerde in vergelijking met 2008, bedraagt het aantal openstaande vacatures in de publieke sector momenteel nog altijd 50.000, en dat is maar 10.000 minder dan in 2008. Die vacatures zijn vooral in het onderwijs en in de zorg te vinden. Op rijksniveau zitten de departementen als gevolg van de taakstelling in het kader van de Vernieuwing Rijksdienst – bijna 13.000 ambtenaren op rijksniveau minder op een totaal van 120.000 – momenteel wel zo goed als op slot. Maar volgens minister Guusje ter Horst van BZK zal dat slot niet al te lang op ‘Den Haag’ blijven zitten. Tijdens de netwerkbijeenkomst Baankansen in de

Ter Horst: ‘Een overstap vanuit de markt is vaak niet aantrekkelijk’ publieke sector, die woensdag 15 oktober plaatsvond in Maarssen, wees Ter Horst in haar openingsspeech op de grote mate van vergrijzing onder het huidige korps rijksambtenaren. Volgens het Sociaal Jaarverslag Rijk 2008 bedraagt het aantal medewerkers van de rijksdienst van 50 jaar en ouder meer dan 30 procent, zodat er ondanks alle bezuinigingswoede op redelijk afzienbare termijn toch nog duizenden vacatures vrij kunnen komen op rijksniveau. ‘Het aantal vacatures in de publieke sector wordt de komende jaren bepaald door twee tegenstrijdige ontwikkelingen,’ aldus Ter Horst. ‘Enerzijds zal de vraag naar personeel afnemen vanwege ingrijpende bezuinigingen. Anderzijds zullen veel mensen met pensioen gaan en is dus juist nieuwe instroom noodzakelijk.’ Hoe dat gaat uitpak­ ken hangt volgens de minister in de eerste plaats af

14

PM 23 oktober 2009

‘van de politieke besluitvorming de komende tijd én de wijze waarop economisch herstel zich in Neder­ land voordoet’. Ter Horst signaleert dat de afnemende werk­ gelegenheid in de private sector nu al invloed heeft op de instroom bij het rijk. Zo heeft de rijksoverheid anno 2009 veel minder moeite ICT-specialisten aan te trekken dan tot voort kort, zo hield zij haar gehoor in Maarssen voor. Toch zijn private en publieke sector in veel opzichten nog ‘gescheiden werelden’, aldus Ter Horst, reden waarom zij pleitte voor ‘ontschotting’, waarbij de overheid zich nadrukkelijker dan nu het geval is zou moeten openstellen voor werknemers uit de private sector. Aangezien de beroepsbevolking als gevolg van de vergrijzing op de drempel staat van een forse krimp en tot 2040 met maar liefst een miljoen mensen zal afnemen, is het zaak dat de overheid zich actiever opstelt om mensen uit de private sector aan zich te binden. ‘Zelfs bij ingrijpende bezuinigingen hebben we de komende jaren veel mensen nodig, zowel vanuit de publieke sector als vanuit de markt,’ aldus Ter Horst. ‘Dat betekent dat we toe moeten naar een arbeids­ markt zonder onnodige barrières. Ik ben ervan over­ tuigd dat de kwaliteit van onze publieke sector gebaat is bij de ervaring en competenties van mensen met een andere achtergrond. Ik roep publieke werkgevers dan ook op om verder te kijken dan de eigen neus lang is en minder op safe te spelen.’ Om de overstap van private sector naar publieke sector aantrekkelijker te maken moet er gesnoeid worden in beperkingen die te maken hebben met de verschillen in arbeidsvoor­ waarden, aldus Ter Horst. ‘Die arbeidsvoorwaarden zijn vaak zo weinig flexibel dat een overstap vanuit de markt niet aantrekkelijk is. Het kabinet heeft daarom de SER om advies gevraagd over hoe we de arbeids­ markt van het bedrijfsleven en die van de publieke sector aan elkaar kunnen verknopen.’

thema Disbalans Jan Hut, hoofd beleids- en juridische zaken van ­ambtenarenvakbond CMHF, waardeert het optimisme in de woorden van de minister maar wijst wel op het feit dat maar liefst zeven van de dertien departemen­ ten momenteel een inofficiële vacaturestop hanteren. Net als in de jaren tachtig, toen het rijk in het kader van de toenmalige bezuinigingspolitiek als werkgever de deuren dichtdeed voor nieuwkomers, vreest Hut dat er een nieuwe ‘verloren generatie ’aan zit te komen – een generatie die verloren is voor de rijksdienst. Hut: ‘Als je kijkt naar de opbouw van het huidige ambtenarenapparaat op rijksniveau zie je dat de gene­ ratie van de babyboomers relatief oververtegenwoor­ digd is en dat je daarna weer veel jongeren ziet, maar niet de generatie die daartussen zit. Dat is een scheve situatie en heeft volgens mij een slechte invloed op de kwaliteit van het apparaat. Het kan niet goed zijn de inbreng van een hele generatie te ontberen. Als CMHF proberen we die disbalans aan de orde te stellen in het zogeheten ‘ Visietraject’ dat het ministerie van BZK heeft geëntameerd.’ Hut verwacht de komende tijd als direct resultaat van de Vernieuwing Rijksdienst dat veel ambtenaren binnen het rijk zullen worden afgestoten naar de ­private sector, bijvoorbeeld in de vorm van agent­ schappen waarvan de krachten dan weer als externe

Lachemannproducties.nl

inhuurkrachten kunnen worden ingezet. ‘Dat proces is volop gaande, zo wordt momenteel de hele ICTafdeling van het ministerie van LNV, de zogeheten DICTU, ­geprivatiseerd. Alleen levert dat weer proble­ men op voor het streven het rijk minder geld uit te laten geven aan inhuur van externe krachten.’ •

Kandidatenprogramma stimuleert departementhoppen

Over de schutting kijken Het Kandidatenprogramma van de Algemene Bestuursdienst moet ambtenaren rijp maken voor meer mobiliteit bij het rijk. Drie kandidaten vertellen aan het eind van hun programma over hun ervaringen. Tekst Chris van de Wetering Foto Theo Bos

ABD • De zesde lichting ambtenaren van het Kandidatenprogramma zwaait eind oktober af. Ellen Visser, voorheen directielid van de EVD van het ministerie van Economische Zaken, is inmiddels directeur Wegen en Verkeer van de dienst Zeeland van Rijkswaterstaat geworden. Kees van Nieuwamerongen zat een hele tijd bij Financiën, maar is nu directeur Bestuursondersteuning bij VWS en Jeugd en Gezin en Afke van Rijn ging na 14,5 jaar bij Economische Zaken aan de slag als directeur Veiligheid en Bestuur bij BZK. Ook de meeste andere kandidaten van het

programma hebben inmiddels de sprong naar een ander departement gewaagd. Zonder het Kandidatenprogramma zou ik niet op deze plek gezeten hebben, zegt Visser. ‘Ik ben er door het program­ ma achtergekomen dat ik graag in de uit­ voering wil blijven werken, omdat ik graag dicht op de maatschappij zit. Je ziet heel concreet wat je bijdrage is.’ Wat moet ik met mijn EZ-ervaring bij Rijkswaterstaat, zou Visser gedacht hebben als ze niet in het programma had gezeten, vertelt ze. ‘Door het programma ben ik gaan inzien dat ik met mijn ervaring overal bij het rijk

terecht kan. Het heeft me enorm gehol­ pen uit mijn cocon te stappen.’ Ze koos er vervolgens bewust voor in de regio te gaan werken. ‘Vooral op het gebied van in­ frastructuur komt er in de regio heel veel Haags beleid samen. Bij gebiedsinrichting gaat het om woningen, wegen, natuur en bedrijventerreinen en dan heb je te maken met VenW, LNV, Vrom en EZ. Je ziet hier echt hoe belangrijk samen­werken is.’ Van Rijn werd al snel door de ABD gepolst voor de functie die ze nu bekleedt. Ze zag het als een mooie kans na 14,5 jaar eens op een ander departement te werken. 23 oktober 2009 PM

15

thema

Kees van Nieuwamerongen

Afke van Rijn

Ellen Visser

Eind deze maand sluit de zesde lichting van het Kandidatenprogramma, de Kaap Finisterreroute, het opleidingstraject af

‘Ik had bij EZ wel in vijf verschillende functies gewerkt. Het is natuurlijk heel gemakkelijk om op het eigen departement te blijven, waar je de mensen en de inhoud kent, maar het is ook goed voor je eigen ontwikkeling om de stap naar buiten te wagen.’ ‘Het programma maakt je rijp voor mobiliteit,’ zegt Van Nieuwamerongen. ‘Je bent twee jaar bezig te ontdekken wat je sterke punten zijn en waar de verbe­ terpunten liggen. Daar word je al mobiel van.’ Daarbij komt, vertelt hij, dat je Den Haag veel beter leert kennen. ‘Je praat informeel met elkaar over wat er speelt op de andere departementen. Zo hoor je vaak ook waar de vacatures zijn.’ Van Nieuwamerongen vindt dat de mogelijkheid ‘over de schutting’ van het eigen departement te kijken de groot­ ste kracht van het programma is. ‘Als je lang op een departement zit, ben je vaak heel erg gericht op je eigen veld, koker of kolom. Dat heeft het gevaar voor een tunnelvisie in zich. Je leert door bij elkaar mee te kijken vooral ook dat jouw vier­ kante meter niet het enig belangrijke in

16

PM 23 oktober 2009

de wereld is. Dat maakt ook dat je vanzelf meer tot samenwerking geneigd bent.’ In het Kandidatenprogramma bereiden de kandidaten elk een cursusblok voor over een onderwerp dat het rijk aangaat. Van Amerongen organiseerde in dit verband een reis naar Bosnië en Kroatië, waar hij vooral leerde welke impact beslissingen in Nederland soms 1.000 kilometer verderop hebben.

‘Het programma heeft me enorm geholpen uit mijn cocon te stappen’ De werkbezoeken hielpen Visser voor­ al vanuit verschillende invalshoeken naar beleid te kijken. ‘Het maakt je bewuster van de rol en de impact die de verschillen­ de departementen en hun beleid hebben.’ In het kader van het programma liep ze drie maanden stage bij het secretariaatgeneraal van de Europese Commissie in Brussel. ‘Vanuit mijn werkervaring had ik minder kijk op Brussel, terwijl ik het

wel belangrijk vind om de verbinding met Brussel te maken en de rol van Nederland in Brussel te zien.’ Van Rijn leerde veel in haar nieuwe functie, waar ze zich met veiligheid en gemeenten bezighoudt. ‘Veiligheid is natuurlijk een onderwerp dat veel hectiek met zich meebrengt. Je leert daarin handig opereren,’ zegt ze. Deze vaardigheid in handig manoeuvreren kun je overal bij het rijk goed gebruiken, denkt ze. ‘Je leert veel door de stap naar een ander departement te zetten en daarna is een nieuwe stap ook weer makkelijker,’ aldus Van Rijn. Uiteindelijk profiteert ook het rijk. Visser denkt dat Rijkswaterstaat haar erva­ ring met de klantgerichte benadering van de EVD goed kan gebruiken. Van Nieuw­ amerongen verwacht dat hij zijn Haagse netwerk kan inzetten bij VWS en Van Rijn is volop bezig BZK aan het projectmatig werken van EZ te helpen. ‘Het helpt enorm bij het bereiken van resultaten,’ vindt ze. Switchen van departement heeft volgens haar vooral het belangrijke gevolg dat goede werkwijzen ook op een ander depar­ tement in praktijk worden gebracht.•

thema Voor- en nadelen van dynamisch organiseren

Om een hele grote tafel Geen klassieke reorganisatie, maar fuseren door middel van dynamisch organiseren. Met deze methode probeert Diana van der Stelt de Voedsel en Warenautoriteit, de Algemene ­Inspectiedienst en de Plantenziektekundigedienst tot een geheel te smeden. ‘Het personeel wordt er meer bij betrokken.’ Tekst Rutger van den Dikkenberg Foto Rob Jongbloed

Fusie • De drie fuserende organisaties VWA, AID en PD zullen eerst opgaan in negen tijdelijke werk­ organisaties die vervolgens divisies zullen worden van de VWA-nieuwe stijl. Het duurt nog wel even eer het zover is: op 1 januari 2012 moet de nieuwe organisatie er staan. Diana van der Stelt, waarnemend directeur Bedrijfsvoering bij de huidige VWA en CFO van de nieuwe organisatie, is intensief betrokken bij het fusieproces. Door het zo te doen, kan tijdens en na de fusie snel en flexibel ingespeeld worden op ver­ anderingen en problemen, aldus Van der Stelt. Voor het personeel breekt echter een tijd van onzekerheid

Diana van der Stelt: ‘Alle partijen zijn onwennig’

aan: volgens de taakstelling moeten de inspecties zo’n kwart van hun personeel inleveren, en de toekomstige banen zijn afhankelijk van het fusieproces. Diana van der Stelt over de voor- en nadelen van dynamisch organiseren. Wat is het voordeel van deze manier van fuseren tegenover de traditionele variant?

‘Het klassieke reorganiseren loopt volgens de manier van “blauwdrukdenken” , waarin een aantal mana­ gers met elkaar bedenkt hoe een nieuwe organisatie eruit komt te zien. Dat is een vrij bureaucratische, maar overzichtelijke manier van reorganiseren. Als dat is afgerond, is vaak iedereen ongelukkig met de nieuwe situatie. Bij dit proces wordt het personeel meer betrokken bij de totstandkoming van de nieuwe organisatie, waarbij we gedurende het proces kunnen bijsturen.’ Flexibiliteit – snel inspelen op veranderingen – stelt nogal wat eisen aan de manier van werken. Het medezeggenschapstraject van het personeel en de OR zou ten koste kunnen gaan van de snelheid, vrezen bijvoorbeeld de bonden. Hoe gaat u daarmee om?

‘We zitten met drie ondernemingsraden om een hele grote tafel. Ik merk dat alle partijen onwennig zijn. Heel veel “normale” zaken tijdens een fusie gelden niet meer omdat we dynamisch aan het organiseren zijn. Het is een van de redenen dat bij het ministerie van Justitie, waar men ook bezig was met dynamisch organiseren, een convenant is gesloten tussen de medezeggenschapsraad en het management over de positie van het personeel. Wij hebben een globaal beeld van hoe het bedrijf er in 2012 uitziet, voor de tussenfase willen we afspraken maken over hoe je met het personeel omgaat. We zijn met ook in overleg over zo’n convenant.’ Deze manier van fuseren zorgt voor onzekerheid bij het personeel, dat nog niet precies weet waar het in 2012 staat. Zeker op de werkvloer ontstaat vaak weerstand tegen dergelijke veranderingen.

‘We horen verschillende geluiden. In maart van dit 23 oktober 2009 PM

17

thema jaar stelden we een belevingsmonitor in om te meten hoe mensen met de fusie omgaan. Het tot stand komen van het Kaderbesluit duurde langer, vanwege de politieke besluitvorming [er waren zorgen over het personeel van de vestigingen in Zuid-Limburg en Noord-Groningen, RvdD]. Mensen zien nu nog weinig concrete zaken van de fusie en zijn daar heel onzeker over. Maar veel meer mensen zien kans actief bij de verandering betrokken te raken, niet alleen hbo- en universitair opgeleiden, maar ook mensen op mbo-niveau. In de loop van 2010 moeten de tijdelijke werkorganisaties (TWO’s) starten, en iedereen gaat mee naar die TWO’s, waardoor de betrokkenheid groter wordt.’ Wat doet u om die onzekerheid weg te nemen?

‘Communiceren over het proces. We hebben een nieuw personeelsblad, een website en we versturen nieuwsbrieven waarin we de voortgang vastleggen. Maar we werken ook veel achter de schermen. Ik ga bijvoorbeeld over de huisvesting van ons centrale kantoor in Utrecht, daar moet je redelijk geheimzin­ nig over zijn omdat de onderhandelingen nog gaande zijn. Dat is wel vervelend.’ Hoe zit het met de kosten van het project? Als je continu

verandert, kun je daar ook weinig over zeggen, lijkt me.

‘Ik weet niet of dat zo verschrikkelijk veel uitmaakt. De kaders en hoe de organisatie er straks uit komt te zien, liggen vast in het Kaderbesluit. En daarbij moni­ toren we continu de kosten. Voor de ICT moet je uiter­ aard niet te vaak van mening veranderen. Maar als we straks nog zaken veranderen, hoeft dat in principe geen hoge kosten met zich mee te brengen.’ U weet globaal waar de VWA in 2012 moet staan en waar de fusiepartners nu staan. Hoe houdt u zicht op de voortgang van het fusieproces?

‘We werken met zogenaamde plateauplanning, met tussentijdse deadlines en time outs waarin we de voortgang evalueren. We zitten nu in het derde pla­ teau: op 1 januari moeten de eerste TWO’s operatio­ neel zijn.’ Gaat dat lukken?

‘Er zijn een paar zaken uitgelopen, mede doordat het Kaderbesluit later kwam. De tijdelijke werkorgani­ saties zijn op 1 januari nog niet operationeel, omdat we nog niet alle kwartiermakers hebben aangesteld. Maar de datum van 1 januari 2012 proberen we nog wel te halen, dat lijkt vooralsnog gewoon te kunnen. De experimenteerperiode is alleen korter geworden.’ •

Op weg naar een rijksgebouwenbuurt

‘Niet náár het werk, maar áán het werk’ Peter Welling houdt zich als directeur Nieuwe Huisvesting op het ministerie van Vrom bezig met de komst van de ambtenaren van Verkeer en Waterstaat naar de Rijnstraat. De traditionele cellenkantoren met twee personen op een kamer zullen verdwijnen. Tekst Rianne Waterval Foto Welmer Keesmaat

Werkplek • Niet langer een departement in een gebouw, maar een rijksgebouwenbuurt. Met een groot foodcourt te midden van de departementen waar ambtenaren gezamenlijk een broodje eten om

‘Je moet je altijd afvragen waarom ambtenaren naar het ministerie komen’ vervolgens weer hun eigen weg te gaan. Ze hebben keuze uit zo’n zeven ministeries op de 300 omlig­ gende vierkante meter. Tenzij ze liever die nota thuis uitwerken of op een satellietkantoor bij het station in

18

PM 23 oktober 2009

hun woonplaats. Verre toekomstmuziek? Niet als het aan Peter Welling, directeur Nieuwe Huisvesting op het ministerie van Vrom, ligt. ‘We gaan steeds meer tijd- en plaatsonafhanke­ lijk werken. Mensen vragen om een grotere vrijheid als het gaat om de indeling van hun werk in relatie tot privé. Een goede werkgever speelt hierop in. Dit betekent dat we flexibele werkplekken moeten inrichten, zowel op het departement als thuis en op andere knooppunten in de samenleving.’ Welling houdt in zijn plannen voor de nieuwe huisvesting van Vrom uitgebreid rekening met de fysieke mobiliteit van de werknemer. ‘Ambtenaren gaan in de toekomst niet meer náár het werk, maar áán het werk,’ aldus de

thema directeur. Waar ambtenaren aan de slag gaan, is afhankelijk van de activiteit die ze verrichten, stelt Welling. ‘Je moet je altijd afvragen waarom ambtenaren naar het ministerie komen. Heb je een vergadering dan kom je naar kantoor, maar een rapport schrijven kan prima thuis.’ Het recht op thuiswerken wordt in de huidige cao voor rijksambtenaren nog niet expliciet genoemd, maar in de praktijk blijkt dat een à twee dagen in over­ leg met de leidinggevende veelal wordt geaccepteerd. Volgens Welling moet het thuiswerken vooral passen bij de functie-inhoud en de organisatie: ‘Er zijn ook mensen nodig op de werklocatie. Ik zou het bijvoor­ beeld niet plezierig vinden als mijn secretaresse twee dagen per week thuis zou werken.’ De directeur vindt dat de overheid het lef moet hebben om verder te denken dan de klassieke werkvormen. ‘De medewerker van de toekomst is de scholier van nu. Die maakt zijn huiswerk terwijl hij zit te chatten op MSN en de televisie aanstaat. Deze nieuwe generatie ambtenaren moeten we tot z’n recht laten komen op hun werkplek. In de nieuwe huisves­ ting van ons ministerie vind je dan ook niet meer de traditionele cellenkantoren met twee personen op een kamer.’ Maar ook de huidige generatie heeft inspraak. De medewerkers van nu denken volop mee over het nieuwe ministerie van Vrom en VenW, verzekert ­Welling. ‘Ik houd niet van verplichten, we moeten ervoor zorgen dat er maatwerk wordt geleverd.’

Peter Welling: ‘Ik zou het niet plezierig vinden als mijn secretaresse twee dagen per week thuis zou werken’

Rijkspas Een belangrijke voorwaarde om het flexibel werken mogelijk te maken is het goed functioneren van de rijkspas. Hoewel minister Ter Horst in april dit jaar de eerste rijkspas in ontvangst nam, erkent Welling dat er nog wel het een en ander geregeld moet worden voordat een OCW-ambtenaar zomaar op het ministe­ rie van Justitie aan de slag gaat. ‘Binnen nu en zes jaar worden er zo’n half miljoen passen uitgegeven. Deze worden de komende maanden geleidelijk uitgedeeld, de medewerkers van AZ, BZK, Justitie en Vrom zijn het eerst aan de beurt,’ vertelt de voormalig voorzitter van de Stuurgroep Rijkspas. In eerste instantie biedt deze pas toegang tot het eigen departement, het is de bedoeling dat ambtenaren vanaf 2010 ook toegang krijgen tot andere departementen en overheidsorga­ nisaties. Bang voor een stormloop op zijn ministerie, dat vlakbij het station ligt, is Welling echter niet. Als in 2016 VenW en Vrom samen zijn gehuisvest in de Rijnstraat en SZW bij VWS is ingetrokken, liggen ze samen met de ministeries van OCW, Justitie en BZK op loopafstand van Den Haag Centraal. Welling: ‘Op dit moment zitten we met deze departementen om de tafel om te bekijken waar we op de korte en lange termijn kunnen samenwerken. Daarbij kijken we ook naar de leefbaarheid van de stad. De Turfmarktroute is nu een omgeving waar iedereen haast heeft, men rent naar de trein of het werk.’ Zo wordt de mogelijkheid voor een gezamenlijk

foodcourt op deze route onderzocht. De voormalig plaatsvervangend SG is in ieder geval enthousiast. ‘Het idee van een eigen bedrijfskantine met gesloten deuren is al lang passé. Door te lunchen met collega’s van andere departementen worden kennis en ideeën uitgewisseld. Het verlevendigen van de centrale weg naar het Spuimarktkwartier zou goed zijn voor de stad Den Haag. En het is tegelijkertijd een mooi ­visitekaartje van de rijksoverheid.’ •

Digitale Werkplek Rijk Om het flexibel werken mogelijk te maken is de realisatie van de Digitale Werkomgeving Rijksdienst (DWR) een onmiskenbare voorwaarde. In het eerste kwartaal van 2010 zullen hiervoor drie belangrijke mijlpalen worden bereikt, stelt Tom Verhoeve, adviseur Het nieuwe werken op het ministerie van BZK. ‘Het rijksportaal zal eind 2009 in werking treden, allereerst op de ministeries van SZW en Buitenlandse Zaken. Dit houdt in dat het eigen intranet wordt vervangen door een rijksintranet met aanvullende informatie van het eigen ministerie. In dit rijksportaal wordt onder meer een samenwerkingsfunctionaliteit opgenomen, zodat het makkelijker wordt om samen te werken met ambtenaren op andere ministeries. De derde dienst is de kantoorautomatisering. Dit omvat onder meer een aanpassing van het Officesysteem waardoor je bijvoorbeeld zonder ­misverstanden in dezelfde documenten kunt werken.’

23 oktober 2009 PM

19

coverstory Twaalf artistieke economen schilderen uitweg uit de crisis

Hoornen van overvloed

Onder de noemer ‘Antidotes from the Dismal Science’ laten twaalf econoom-kunstenaars 29 oktober a.s., op de tachtigste verjaardag van de Wall Street Crash, werk zien over het thema crisis. Jan Pen, William Baumal en Mark Eyskens bevinden zich onder de deelnemers. Initiatiefnemer Peter van Bergeijk, hoogleraar economie en ex-medewerker van het ministerie van Economische Zaken, ziet grote parallellen tussen de crisis van nu en die van de jaren dertig. Beleidsmakers doen er goed aan de kunstenaar in zichzelf te ontdekken, zegt hij. Tekst René Zwaap Foto Rob Jongbloed

20

PM 23 oktober 2009

P

eter van Bergeijk (50), hoogleraar aan het Institute of Social Studies in Den Haag, staat onder e­ conomen wel bekend als de eerste ruiter van de Apo­ calyps sinds hij in mei dit jaar in een interview met de Volkskrant vergelijkin­ gen trok tussen de crisis van de jaren dertig en die van nu. Gemeten naar de krimp van de importcijfers in meer dan twintig landen signaleert de gewezen chief economist van het directoraat-generaal Buitenlandse Economische Betrekkingen en ex-topman van De Ne­ derlandsche Bank inderdaad opmerkelijke parallellen. Toen bedroeg de totale krimp van de wereldimport 25 procent, momenteel 15 procent. Het instorten van de wereldhandel, die op 1 mei 2008 inzette, is volgens Van Bergeijk ‘een uniek fenomeen’ en alleen te verge­ lijken met De Grote Depressie. Peter van Bergeijk: ‘De profeten van de economie zien die importcijfers stelselmatig over het hoofd. Iedereen kijkt wel naar huizenprijzen, beurskoersen en werkloosheid, maar niemand naar de wereldhan­ del. En die grootheid is juist bij een bankencrisis cruciaal. Want om handel te financieren, heb je banken nodig die geld uitlenen. Voor de import is dat een groter probleem dan voor de export. En als alle landen moeite hebben met importeren valt er weinig te exporteren. In de jaren dertig vergde het herstel van de wereldhandel gemiddeld dertien kwartalen, op dit moment zijn we vijf kwartalen onderweg. Ook voor Nederland belooft het een bumpy ride te worden. Een vier jaar durende krimp van de wereldhandel betekent voor Nederland dat het economisch herstel pas in 2013 optreedt, en dan nog alleen als er sprake zou zijn van een stimulering van de vraag, van levensbelang voor een exportnatie als Nederland. Ook in de jaren dertig kromp de handel vier jaar lang. Pas tegen het eind van de jaren dertig kwam de wereldhandel terug op zijn oude niveau. En dat kwam toen mede doordat Duitsland er een impuls aan gaf door zijn oorlogs­ voorbereidingen. Iets dergelijks zie ik nu niet zo gauw gebeuren. Ik ben ook niet erg onder de indruk van de

Rossella Bargiacchi, ZT 04

Jan Pen, Zonder titel

statistieken die beloven dat we het ergste nu al weer achter de rug hebben en er een groei van de wereld­ handel gaande is die even groot is als die van na de Tweede Wereldoorlog. Het lijkt me nog te vroeg om te juichen.’

Deglobalisering Vanwege de krimp die de wereldhandel de afgelopen maanden heeft vertoond, signaleert Van Bergeijk een vorm van deglobalisering, die doet denken aan het isolationalisme en protectionisme van de jaren dertig. Deglobalisering is ook het thema van zijn inaugurele rede als hoogleraar,die – vrij naar Shakespeare’s Julius Caesar – I come to bury globalization, not to praise it is getiteld. Die rede spreekt hij 29 oktober uit in Den Haag, een datum die niet vrij is van symboliek, want dan is het precies tachtig jaar geleden dat de grote Wall Street Crash plaatsvond.’Het leek me wel een passende datum,’ aldus Van Bergeijk. ‘In heel veel opzichten doet de tijd waarin wij leven denken aan de periode die met de Wall Street Crash werd ingeluid. Net als aan de huidige crisis ging aan de Wall Street Crash een periode vooraf dat hoornen van overvloed onuitputtelijk leken. Het was de tijd dat het kopen op krediet werd uitgevonden, er konden zelfs al aandelen met leningen worden gekocht, de auto-industrie en de commerciële handelsluchtvaart werden geboren, de sky was the limit, net als tot voor kort in onze tijd. Daarna stortte dat allemaal in, en begint een naar­ geestige grijze tijd die uiteindelijk uitmondt in totali­ tarisme en wereldoorlog. Ik beweer natuurlijk niet dat de huidige crisis een soortgelijk verloop zal hebben, ik ben geen onheilsprofeet, maar ben alleen op zoek naar patronen die een aanknopingspunt bieden om te zien waar we heden eigenlijk staan. Geen enkele crisis is hetzelfde, misschien wordt het nu allemaal heel anders. Ik denk dat we in Nederland vooral dolblij moeten zijn dat we lid zijn van de Europese Mone­ taire Unie en Groot-Brittannië niet. Ik denk niet dat de euro het had gehouden als de unie vorig jaar naast de 23 oktober 2009 PM

21

Peeter Burgeik, Horns of Plenty

klappen die in de Nederlandse bankenwereld vielen, ook die van Engeland had moeten incasseren. Inmid­ dels heeft Nederland de helft van het bruto nationaal product geïnvesteerd in het op poten houden van de banken. Zulke maatregelen waren er in de jaren dertig niet. Maar hoe dat nu moet aflopen, ik heb werkelijk geen idee. Als economisch wetenschapper ben ik er wel dankbaar voor te mogen werken in een tijd als deze. Dit zijn unieke momenten in de wereldecono­ mie en het is fascinerend om daar als wetenschap­ per bij te kunnen zijn en de processen te analyseren ­terwijl ze gebeuren. Als particulier zou je je wel kalmere tijden kunnen toewensen natuurlijk.’

Kunst en crisis ‘Antidotes from the Dismal Science’, zo luidt de titel van de expositie die Van Bergeijk ter gelegenheid van zijn inauguratie heeft georganiseerd bij het ISS. Onder die vlag laten twaalf econoom-kunstenaars, onder wie Van Bergeijk zelf, speciaal voor de gelegen­ heid vervaardigd werk zien waarin een relatie wordt gelegd tussen kunst en crisis. Onder de deelnemende kunstenaars treffen we invloedrijke economen als Jan Pen, William Baumal en Mark Eyskens, gewezen minister van Economische Zaken van België. ‘De bedoeling van de expositie is dat economen via kunst aan beleidsmakers laten zien hoe je met andere ogen naar de crisis zou kunnen kijken, en hoe zo’n andere blik – noem het out of the box-denken – wellicht een uitweg wijst uit de huidige impasse,’ vertelt Van Bergeijk. ‘Een kunstenaar maakt iets moois van lelijke dingen, en dat is precies wat de huidige beleidsmaker ook zou moeten doen. Voor het maken van kunst die beklijft moet je een beetje gek zijn, je moet leren te improviseren en dingen opnieuw te bezien, want zo geef je er zin en context aan. De beleidsmaker kan

22

PM 23 oktober 2009

met die houding ook tot mooie dingen komen in een problematiek die van zichzelf dor en droefgeestig is.’ Lange tijd verkeerde Peter van Bergeijk – die als ‘autonoom beeldend kunstenaar’ werkt onder de nom de plume Peeter Burgeik – in de veronderstelling dat hij de enige econoom was die tegelijkertijd ook actief was als kunstenaar. Totdat hij bij de Nederlandse Mededingingsautoriteit (NMa), waar hij indertijd als raadsadviseur verbonden was, collega-econoom Erik Kloosterhuis leerde kennen, die eveneens een artistieke roeping bleek te hebben. Daarna liep hij de ene na de andere ‘econoom-kunstenaar’ tegen het lijf. Van Bergeijk: ‘Ik was een keer op een symposium waar ook de beroemde Amerikaanse econoom William Baumol, een wetenschapper in de categorie bijnaNobelprijswinnaar, aan deelnam. Hij zei tegen mij: “Ik ben een goede econoom, maar ik kan nog beter schilderen.” Ook Baumol dacht dat hij de enige was die beide terreinen combineerde. Het was het begin van een uitwisseling. Via reacties op mijn blog [het zogeheten economendagboek, zie http://economie. blogspot.com, RZ] kwam ik nog meer soortgenoten tegen en we begonnen ons te organiseren, met deze expositie als eerste grote mijlpaal.’

Noodzaak Voor Van Bergeijk zelf komt kunst voort uit een inner­ lijke noodzaak, vertelt hij. ‘Eigenlijk geldt natuurlijk het adagium dat als je iets goed wilt doen, je moet specialiseren. Winand Staring, een andere deelnemer Willam Baumol, Grey World - Man Made

coverstory aan onze expositie, stopte als beleidsambtenaar bij Buitenlandse Zaken om zich helemaal op de kunst te kunnen toeleggen. Zelf heb ik nooit kunnen kiezen tussen kunst en economie. Ik heb ze beide nodig om een compleet mens te zijn. Kunst is voor mij een levensbehoefte, maar ik combineer het graag met het superrationele dat de economische wetenschap be­ helst. Elf jaar geleden had ik een ernstig auto-ongeluk waar ik behalve een whiplash ook een depressie aan overhield. Ik kreeg antidepressiva die alle kleur uit het leven leken te nemen. Door te gaan schilderen en tekenen, en tegelijkertijd grafische technieken als lithografie en steendruk te leren, slaagde ik erin iets van die kleur terug te krijgen, al werk ik het liefst in zwart-wit.’ Op het moment van het interview beheerst de val van de DSB Bank de voorpagina’s van de kranten. Het is een gebeurtenis met een hoog jaren dertig-gehalte, meent Van Bergeijk, die de val van Dirk Scheringa ook omschrijft als een ‘oer-Hollands noodlotsdrama’. Van Bergeijk: ‘Scheringa is als oud-politieman die volko­ men tegen de wind in een eigen bankenimperium uit de grond stampte, zo’n beetje de verzinnebeelding van de grote Hollandse droom. Het is wonderlijk te zien hoe zo’n imperium in één klap te gronde wordt gericht door een paar woorden van Pieter Lakeman op de televisie, en zo’n man thuis bij de kachel moet gaan zitten. Maar natuurlijk is Scheringa ook afgestraft door de bancaire wereld, die hem toch als een indrin­ ger zag. Met zo’n vendettamotief heeft het iets van een klassiek drama. Het zou misschien wel goedkoper zijn geweest om de DSB Bank op de rails te houden met overheidskredieten dan hem op de fles te laten gaan, maar Barbertje moest hangen. Als kunstverza­ melaar kocht Scheringa trouwens veel werk van Carel Willink - dat was ook crisiskunst in optima forma met al die lege desolate landschappen.’ Op wereldschaal heeft de huidige crisis grote repercussies op de internationale orde, zo voorspelt Van Bergeijk. ‘Als je gelooft in de grote internationale instituties als het IMF en de Wereldbank – en dat doe ik – dan lijkt het mij van het allergrootste belang dat die instellingen zich aanpassen aan de veranderende tijden. Er moet ruimte worden gecreëerd om de stem van de nieuwe opkomende economische machten als China, Rusland, Brazilië en India gehoord te doen worden. Nederland zou er in dat kader goed aan doen een stapje terug te doen. Waarom kan Nederland bij­ voorbeeld niet samen met de Scandinavische landen een zetel in het IMF bekleden in plaats van eentje helemaal voor zichzelf ? Zo is het ook goed dat de G8 is uitgebreid tot de G20, maar dat moet dan meer inhouden dan alleen een photo opportunity. Voor de latere generaties is het belangrijk dat de BRIC-landen veel meer internationaal gewicht krijgen. Problemen als global warming zijn onoplosbaar als je die nieuwe economische machten niet nauw bij het beleid be­ trekt.’ Zelf prefereert hij de huidige crisis te monitoren vanuit een academisch perspectief dan als beleids­

Gerrit Faber, Slepers in Hamburg

medewerker bij de overheid of een bank. ‘Bij het ministerie van Economische Zaken heb ik de gouden jaren onder Hans Wijers meegemaakt, toen het hele economische leven werd gedynamiseerd. Bij de Ne­ derlandsche Bank was ik betrokken bij de invoering van de euro, ook een historisch moment. Daarna ging ik naar de UBS-bank in Zwitserland om te kijken of het mogelijk was de euro daar tegen te houden, wat op zich ook een uitdaging mag worden genoemd. Die bank ging maar net niet in de kredietcrisis ten onder. Het idee dat de kredietcrisis in Amerika begon, is dan ook abuis. Het was wel degelijk vanaf het prille begin ook een Europees fenomeen. Ik heb kortom al heel wat van de actie gezien op de economische werkvloer. De afstand die je hebt als hoogleraar en als kunstenaar tot de grote arena ervaar ik als zeer comfortabel.’ •

Crisiskunst tegen bodemprijzen De expositie ‘Antidotes from a dismal time’ wordt 29 oktober geopend door staatssecretaris van Economische Zaken Frank Heemskerk in het Haagse hoofdkantoor van het Institute of Social Studies. Een van de bekendste exposanten is Jan Pen, wiens bijdrage aan de catalogus mede is geïnspireerd op de sensatie die hem overkwam toen de Volkskant hem afgelopen mei abusievelijk doodverklaarde en een In memoriam van hem plaatste. Andere prominenten zijn de Belgische politicus Mark Eyskens en de Amerikaan William Baumol. Naast initiatiefnemer Peter van Bergeijk zijn of waren ook de deelnemers Hans Abbing (bijzonder hoogleraar in de kunstsociologie aan de Universiteit van Amsterdam), Erik Kloosterhuis (beeldhouwer en werkzaam bij de NMa) en Winand Staring (schilder en voormalig ambtenaar bij BZ) aan de overheid verbonden. De andere kunstenaars zijn Liesbeth Bos, Risella Bargiacchi, Philip Hans Franses, Gerrit Faber en Ric Richardt. ‘Geheel in de sfeer van de crisis zijn mijn schilderijen te koop tegen dumpprijzen,’ aldus Peter van Bergeijk. ‘Twee voor de prijs van een moet ook kunnen.’ 23 oktober 2009 PM

23

spelers

24 Martijn Tubbergen (Almata): etnisch vrouwelijke manager 2009 26 Overstap van Reinier van den Berg naar het Planbureau voor de Leefomgeving 27 Europees ­Parlement onderzoekt crisis 27 Vacaturespot

Meer spelers op www.pm.nl

Erkenning voor algemeen directeur jeugdinstelling Almata

Vissen in een kleine vijver Martijn Tubbergen is onlangs uitgeroepen tot Etnische vrouwelijke ­manager 2009. Zij dankt de titel onder meer aan het op orde brengen van jeugdinrichting Almata, voorheen Den Engh. ‘Het is nu een stevig, gezond bedrijf, met een behoorlijke omzet.’ Tekst Rutger van den Dikkenberg Foto Welmer Keesmaat

VWS • Jeugdzorg Plus instelling Almata is gelegen op een industrieterrein aan de rand van Den Dolder. Zo op het eerste gezicht oogt het als een gevangenis, al is ze dat in feite niet. De ramen van het complex – voorheen bekend als justitiële jeugdinrichting Den Engh – zijn voorzien van tralies en rondom staan hoge hekken. Almata is veranderd in een inrichting voor gesloten jeugdzorg. Om die overgang zichtbaar te maken, krijgt het gebouw binnenkort een vriendelijker karakter: de tralies gaan weg, er komt meer groen en een deel van de hekken verdwijnt, net als bij de nevenvestiging in Ossendrecht. Almata heeft een roerige tijd achter de rug. De inspectiediensten uitten in 2007 vernietigende kritiek op de gebruikte groepsmethodiek, de algemeen directeur moest vertrekken en de instelling stond bijna leeg. Maar na jaren van onrust, lijkt het tij gekeerd. Een nieuwe opdracht­gever, groepsbehandel­methode en individuele methodiek ­betekenen een nieuwe koers voor de instelling. De naam Almata – eind vorige maand geïntroduceerd door ­minister Rouvoet voor Jeugd en Gezin – moet symbool staan voor de nieuwe start. Sinds februari van dit jaar valt de

24

PM 23 oktober 2009

jeugdinrichting onder het ministerie van VWS en niet meer onder de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI) van Justitie. Almata biedt nu opvang aan laagbegaafde jongens tussen de 12 en 18 jaar die vanwege ernstige gedragsproblemen niet meer thuis kunnen wonen of in de samenleving te handhaven zijn. Moeilijke jongens, die al tientallen hulpverleners langs hebben zien komen en het klappen van de zweep kennen. Algemeen directeur Martijn ­Tubbergen zag haar inspanningen eerder

‘Er is bij het rijk juist veel aandacht voor meer diversiteit’ deze maand beloond met de titel Etnische vrouwelijke manager 2009. Een initiatief van de stichting Etnische Zaken Vrouwen Nederland (EZVN) dat als doel heeft meer aandacht te genereren voor diversiteit. De jury, onder leiding van Loek Hermans, prees het doorzettingsvermogen van Tubbergen, wiens vader van CreoolsSurinaamse afkomst is, en typeerde haar

als ‘een gedreven vrouw die zich met hart en ziel inzet voor de hulpverlening aan de jongeren die zich in haar instelling bevinden’. Gefeliciteerd met de award. Had u het verwacht?

‘Nee, ik had het niet verwacht. Juist ­vanwege mijn huidskleur – weinig ­mensen zien aan mij dat ik van ­Surinaamse ­afkomst ben – dacht ik dat ik niet ­representatief genoeg zou zijn. Maar het is natuurlijk geen wedstrijd in wie het zwartst is, haha. Ik ben voorgedragen door de ABD, omdat ze me goed vonden. Almata is een lastige organisatie die weer op de kaart gezet moest worden. Dat is ons redelijk gelukt. Het is nu een stevig, ­gezond bedrijf, met een behoorlijke omzet.’ Heeft u nu een voorbeeldfunctie?

‘Ja, ik ben in feite een jaar lang ­ambassadeur voor EZVN. Het is moeilijk voldoende vrouwen aan de top te ­krijgen en voor etnische vrouwen is dat nog lastiger. Dat ligt deels aan de vrouwen zelf, ze kiezen niet altijd voor een fulltime baan. Daarnaast hebben etnische vrouwen

spelers

minder kans op een topfunctie. Er was laatst een onderzoekje: etnische vrouwen met een hbo-opleiding hebben vaak een baan op mbo-niveau. Het aantal etnische vrouwen is daarbij ook nog eens lager: je vist in een kleinere vijver.’ Het lijkt wel goed te gaan met het ­aantal vrouwen bij het rijk, maar het aantal a ­ llochtonen blijft achter bij de ­doelstellingen.

‘Mijn ervaring is dat er bij het rijk juist veel aandacht is voor meer diversiteit. Ik zie heel veel initiatieven en heb eerder voordelen van mijn vrouw-zijn ervaren dan nadelen. Mensen vinden het goed dat er meer diversiteit is. Ik doe via VWS ook mee aan een project voor duocoaching, waarin bicultureel talent wordt begeleid door iemand op directeursniveau. Dat vind ik wel heel belangrijk.’ In 2006 werd directeur Arjen Jonker door Justitie naar huis gestuurd, nadat de door hem geïntroduceerde groepsmethodiek niet bleek te werken. Het was het zoveelste hoofdstuk in een lange tijd van onrust. In de media werd gesproken over een ‘coup’ gepleegd door Justitie. Een jaar later trad Tubbergen aan als algemeen directeur, kort nadat een vernietigend rapport van de gezamenlijke inspectiediensten verscheen. Er was sprake van ‘een ernstig risico op een onveilige leef-, behandel- en werkklimaat voor de jongeren en voor het personeel’. Er volgde een periode van verscherpt toezicht. Tubbergen: ‘Dat is de een-na-onderste trede, daaronder is alleen nog sluiting. Het had niet veel gescheeld of dat was ook het geval geweest.’ U solliciteerde zelf naar deze functie?

‘Ja, het was een bewuste keuze, omdat ik goed functioneer in veranderings­ processen waar verbeteringen zijn te realiseren. Maar heel wat mensen waren ­verbaasd dat ik het aandurfde. De ­instelling stond er financieel slecht voor en bedrijfsmatig was het een rom­ meltje. Het personeel had het zwaar: ze werkten keihard, maar werden door de toenmalige directie opgevoed in een manier van ­werken die niet de juiste bleek. ­Pedagogisch directeur John Konings, die ongeveer tegelijk met bij binnen kwam, en ik stonden destijds voor de taak de instelling gezond te maken. Inmiddels is de inspectie weer tevreden met ons,

Martijn Tubbergen: ‘Heel wat mensen waren verbaasd dat ik deze baan aandurfde’

omdat we de behandelmethoden hebben vernieuwd en verbeterd. Financieel staan we er gezond voor, en de instelling zit weer vol met jongeren.’ Almata verhuist organisatorisch van de DJI naar VWS. Dat gaat vast met nogal wat gedoe gepaard?

‘Dat is een hele toestand inderdaad. We moeten uit de systemen van Justitie en in die van VWS. Het beheer zit nog bij DJI en we zaten via Justitie ook in het salaris­systeem van P-Direkt. VWS is daar

van ­uitvoeringsorganisaties goed – DJI heeft zo’n honderd vestigingen in het land - bij VWS/Jeugd en Gezin zijn we toch een vreemde eend in de bijt. Het is voor hen heel erg wennen. En daar komt nog bij dat we in de volgende kabinetsperiode geprivatiseerd gaan worden en dat in 2013 de gelden voor de jeugdzorg naar de provincies gaan. Dat wordt nog een hele klus.’ • Advertentie

‘Ik heb nu met drie ministers te maken, dat is lastig’ nog niet op aangesloten, dus wij moeten er nu uit en er in 2011 weer in. Vanaf 1 januari gaan we ook over naar het ICTsysteem van VWS. Het omzetten van al die beheerfuncties kost veel tijd. We hopen dat in januari 2010 afgerond te hebben. Ik heb nu nog met drie ministers te maken en dat is lastig. Justitie kent het principe 23 oktober 2009 PM

25

spelers De overstap van …

Reinier van den Berg

‘Het ging om miljarden, daar lag ik wel wakker van!’ Er wordt flink gejobhopt in ambtenarenland. Over de nieuwe functie valt vaak nog niet zoveel te zeggen, dus gaat PM in deze rubriek op zoek naar de mens achter de ambtenaar. Wie is Reinier van den Berg, de nieuwe onderdirecteur van het Planbureau voor de Leefomgeving? Tekst Simon Blok Foto Welmer Keesmaat

Vrom • Vanaf november is Reinier van den Berg (57), huidig team­ leider Landbouw en Duurzaamheid Landelijk Gebied (LDL) op het ministerie van Vrom, de nieuwe onderdirecteur van het Planbu­ reau voor de Leefomgeving. Van den Berg groeide op onder de rook van de hoogovens. Hij studeerde scheikundige technologie in Delft, maar bleef tijdens zijn studie wonen in IJmuiden. Hij was vaak te vinden in de bloemenhandel van zijn ouders. ‘Dat heb ik tot het einde van mijn studie volgehouden. Direct na mijn afstu­ deren ben ik als onderzoeker gaan werken voor het Rijksinstituut voor Visserijonderzoek (RIVO) in IJmuiden.’ Van den Berg werd in 1986 afdelingshoofd Bodembiochemie en -microbiologie bij het

Meest geleerd van ‘Ik heb van mijn ouders geleerd hard te werken en altijd eerlijk te zijn. Mijn vader zei: “Geef elke klant het mooiste bosje bloemen, dan vertel je altijd de waarheid.” Als de mooiste bos bloemen weg is, moet er immers een nieuwe bos de mooiste zijn. Beroepsmatig heb ik in mijn periode bij het RIVM veel opgestoken van Luc Kohsiek, tegenwoordig dijkgraaf bij het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier. ‘Hij leerde mij om me in mijn werk te ontspannen. Het kon stressvol zijn om alle ballen die op je afkomen in de lucht te houden. We hebben hierover veel gepraat. Door er samen mee bezig te zijn, heb ik geleerd daarmee om te gaan en niet gestresst te raken.’ Hoofdpijndossier ‘Daar hoef ik niet lang over na te denken. In 2006 heeft het PBL Milieu- en Natuurplanbureau het rapport Maatschappelijke kosten-batenanalyse bodemsanering uitgebracht. De dag nadat het aan staatssecretaris Van Geel was aangeboden, ontdekten wij een enorme rekenfout van miljarden. Het betrof een fout met een factor 25, die uiteraard de conclusies beïnvloedde. Daar kreeg ik wel hoofdpijn van! Het was een stressvolle periode van nadenken, verifiëren, terugtrekken en zo spoedig mogelijk herstellen. Ik heb er wakker van gelegen.’ Favoriete krant ‘Ik lees altijd het AD. Ik vind het belangrijk om niet alleen van het landelijke, maar ook van het lokale nieuws op

26

PM 23 oktober 2009

Laboratorium voor Bodem- en Grondwateron­ derzoek (LBG) van het Rijks­ instituut voor Volks­gezondheid en Milieu (RIVM). Vier jaar later werd hij benoemd tot plaatsvervan­ gend hoofd LBG om vanaf 1995 de functie van hoofd te vervul­ len. In 2003 kreeg hij zijn huidige functie als team­ leider LDL.

de hoogte te blijven. Daarnaast lees ik het Agrarisch Dagblad voor mijn huidige baan. Het is interessant voor mijn functie om te weten wat er speelt en wat er om ons heen allemaal gaande is. Zodra mijn nieuwe functie van start gaat, zal ik het AGD laten vervangen door NRC Handelsblad.’

Laatste boek ‘Ik heb onlangs Heeft i­emand de overhead gezien van Mark Huijben en Arno Geurtsen gelezen. Het is een leuk en actueel onderwerp en sluit voor mij aan op de toekomst. Er is immers een voortdurende discussie of de overhead niet te hoog is. Toch geniet ik het meest van thrillers, zoals de boeken van Robert Ludlum. Het zijn boeken met meer diepgang dan gewone krimi’s. Het draait niet alleen om spoorzoeken, maar ook om het verhaal eromheen.’

Gefascineerd door ‘In ben gefascineerd door cijfers en het maken van analyses. Het is geweldig dat informatie vrijkomt door het verbinden van cijfers. Dit ervaar ik ook tijdens mijn vrijwilligerswerk bij de Nederlandse Volleybal Bond. Als regiobestuurder houd ik mij bezig met allerlei statistieken. Wat betekenen de cijfers en hoe kunnen ze ons helpen om beter te presteren? Deze vragen spelen ook een belangrijke rol in mijn werk: hoeveel geld kost iets, hoe kunnen we zaken optimaliseren en hoe trekken wij er lering uit?’

spelers CDA’er enige Nederlandse lid

Europarlement buigt zich over crisis De commissie krijgt in eerste instantie een mandaat van twaalf Europa • Het Europees Parlement heeft een nieuwe commissie in maanden. ‘Dit betekent niet dat we eerst een jaar gaan studeren. het leven geroepen die onderzoek gaat doen naar de oorzaken en Na een half jaar zullen we het eerste verslag uitbrengen met aanbe­ oplossingen van de crisis. Deze niet-wetgevende commissie krijgt velingen aan de Europese Commissie.’ Ze geeft aan dat er ruim­ een jaar de tijd om de impact van de crisis te beoordelen, met schoots aandacht is voor de actuele ontwikkelingen, ook wordt aanbevelingen te komen voor de heropbouw van stabiele financi­ ële markten en het optreden van individuele lidstaten te evalueren. gekeken naar de wetgeving die nu nog ‘in de pijplijn’ zit. ‘Als Pieter Lakeman drie jaar geleden in Goedemorgen Dit alles om toekomstige crises te voorko­ ‘We gaan niet eerst Nederland had gezeten, had iedereen zijn men, aldus CDA-Europarlementariër Corien schouders opgehaald. We moeten beseffen Wortmann-Kool. een jaar studeren’ dat het financiële systeem een enorme schok De vicevoorzitter van de christendemo­ heeft ondergaan en nooit meer wordt zoals het geweest is.’ cratische fractie is het enige Nederlandse ­volwaardige lid van de Dennis de Jong (SP), die als plaatsvervangend lid deel uitmaakt 45-koppige commissie. ‘We krijgen de kans om integraal te kijken of Europa voldoende doet om uit de crisis te komen. Is de Europese van de commissie, ziet zijn werk als een belangrijke aanvulling op de verrichtingen van partijgenoot Jan de Wit, die in de Tweede wetgeving nog op orde? En worden binnen de Europese begroting ­Kamer het onderzoek naar de crisis leidt. Dit betekent echter wel de juiste prioriteiten gesteld om herhaling te voorkomen? Dit niet dat hij als spreekbuis van het Kamerlid zal optreden: ‘Beide soort vragen zullen we behandelen,’ aldus Wortmann-Kool. ‘Ook ­commissies hebben een eigen verantwoordelijkheid.’ • Rianne bekijken we of er wel genoeg geïnvesteerd wordt in innovatie en duurzame technologieën.’ Waterval

VacatureSpot

Hét overzicht voor banen in de publieke sector, schaal 12 en hoger

NH

(Senior) Bedrijfsarchitect UWV

www.uwv.nl

ZH

www.ez.nl

ZH

Afdelingshoofd Informatievoorziening Gemeente Leidschendam-Voorburg

www.leidschendamvoorburg.nl

(Bijna) Afgestudeerde Registeraccountants Ministerie van Economische Zaken

ZH

Afdelingshoofd Informatisering & Automatisering Stichting ICTU

www.ictu.nl

Beleidsmedewerker Internationele “Technische” Samenwerking Ministerie van Financiën

www.minfin.nl

ZH

ZH

Business Architect Sociale Verzekeringsbank

www.svb.nl

Hoofd Administratie Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst

www.aivd.nl

NH ZH

Projectleider GBO-Provincies Interprovinciaal Overleg

www.ipo.nl

NH

Programmacontroller Huisvesting/ Strategisch Projectcontroller Provincie Noord-Holland

www.noord-holland.nl

NH

Projectmanager Sociale Verzekeringsbank

www.svb.nl

ZH

Risicomanager Ministerie van Financiën

www.minfin.nl

ZH

Senior Adviseur Ministerie van Defensie, Commando DienstenCentra

www.defensie.nl

LI

Taakgroepchef Internationale Handel Centraal Bureau voor de Statistiek

www.cbs.nl

ZH

Senior Architect Technische Infrastructuur Ministerie van Defensie, Commando DienstenCentra

www.defensie.nl

UT

Teamleider Financieel-administratieve Processen Rijkswaterstaat, Corporate Dienst

www.rijkswaterstaat.nl

ZH

Senior Systeemarchitect Ministerie van Defensie, Commando DienstenCentra

www.defensie.nl

UT

Teammanger Toezicht Agentschap Telecom

www.ez.nl

ZH

Teamleider IV-Groep Gemeente Amsterdam, Servicehuis ICT

www.amsterdam.nl

Jurist Ministerie van Financiën

www.minfin.nl

NH

GR

NH

Beleidsadviseur Politie Amsterdam-Amstelland

www.kombijdepolitie.nl

Senior Juridisch Beleidsmedewerker Natuurbeschermingswet Provincie Groningen

www.provinciegroningen.nl

ZH

Directeur DBI Provincie Zuid-Holland

www.zuid-holland.nl

ZH

Hoofd Afdeling Water en Groen Provincie Zuid-Holland

www.zuid-holland.nl

NH

Hoofd Algemene Bestuurszaken Gemeente Hilversum

www.hilversum.nl

FL

Senior Adviseur Waterkwaliteit Rijkswaterstaat, Waterdienst

www.rijkswaterstaat.nl

ZH

Afdelingsmanager Bedrijfsvoering Gemeente Reeuwijk-Bodegraven i.o.

www.reeuwijk.nl

ZH

Specialist Milieu Gemeente Den Haag

www.denhaag.nl

23 oktober 2009 PM

27

inspiratie 28 Masterclass Stratego: het spel tussen de bestuurslagen 30 Expertdiscussie over logistiek: geen innovatie zonder staatssteun Meer inspiratie op www.pm.nl

Masterclass Stratego, het spel tussen de bestuurslagen

Blaasvoetbal van de besluitvorming Wat ging er mis in de AOW-onderhandelingen? En waarom krijgt de ­ondertekening van een convenant vaak maar heel weinig follow-up? De masterclass Stratego van Nicis Institute geeft opheldering. Tekst Chris van de Wetering

E

en lesje Stratego is beloofd, maar tijdens de colleges op de eerste dag van de driedaagse cursus over het spel tussen de bestuurslagen wordt snel duidelijk dat anders dan in het bordspel, bommen op het hoofd van een opponent of hem in één slag van het bord vegen, niet zo heel effectief is om iets voor elkaar te krijgen. Tussen de b ­ estuurslagen komt het vooral aan op behoedzaam bewe­ gen, v­ erbinden, ­samenwerken en vooral de relaties koesteren. Ook de hiërarchie van de lijn is minder relevant. Of het nu om de regio gaat of Brussel, input die bottom-up komt is cruciaal voor het slagen van beleid. Zo luidt in het kort de les die geleerd kon worden in de masterclass van Nicis. Geert Teisman, hoogleraar bestuurs­

kunde aan de Erasmus Universiteit, die ­onlangs na een onderzoek naar de ­samen­werking in de regio Randstad het samen­werkingsverband ‘op sterven na dood verklaarde’ (over bommen gesproken) en hoogleraar politieke wetenschappen en Europa-­expert Rinus van Schendelen zijn

‘Succes hangt af van toeval dat je toevalt’ gevraagd in de inleidende colleges het be­ stuurlijk krachtenveld in kaart te brengen. Teisman gebruikt de complexiteitstheorie als model om het bestuurlijke systeem te beschrijven. In die theorie, oorspronkelijk afkomstig uit de natuurwetenschappen,

Masterclass

Stratego, doelgericht bewegen tussen de bestuurslagen Organisatie Nicis Institute Locatie Nicis Institute, Den Haag Relevantie Inzicht in het proces van besluitvorming en de rol van leiderschap Lunch Prima Deelnemers Topambtenaren uit alle geledingen van de overheid Prijs € 1.850,- voor het hele programma

cijfer

8,2

Sprekers Geert Teisman Rinus van Schendelen Rein Zunderdorp (moderator)

De beoordeling is gebaseerd op het oordeel van redactie en deelnemers. Daarbij is gelet op relevantie, presentatie en organisatie van de training.

28

PM 23 oktober 2009

wordt onweer in Texas verklaard vanuit de vleugelbeweging van een vlindertje in het Amazonegebied, die een keten van interferenties teweegbrengt. Kleine oor­ zaken hebben grote gevolgen, vooral door samenlopen van omstandigheden, aldus de theorie. Volgens Teisman heeft doelgericht handelen van een enkel individu haast nooit het gewenste beleidseffect. Ontwik­ keling komt uit interactiepatronen in de brede bestuurlijke omgeving. Wat hij daarmee precies bedoelt wordt duidelijk door een verhaal over zijn eigen onderzoekservaringen. Teisman promoveerde op de besluitvorming rond infrastructurele projecten in de regio Rotterdam. Vooral de gang van zaken rond de Willemsspoortunnel fascineerde hem. De besluitvorming hierover dateert van 1945; 150 formele beslismomenten hadden nog geen tunnel opgeleverd. Welk besluit er uiteindelijk voor zorgde dat de tunnel er toch kwam, was de vraag die Teisman kwelde. Hij zocht naarstig, maar kwam er uiteindelijk achter dat dit ene cruciale ­besluit er helemaal niet was. Wat er wel was gebeurd, was dit. De dienst Gemeentewer­ ken had bij de aanleg van de metrotunnel extra investeringen gepleegd die maakten dat de Willemstunnel er in de toekomst kon komen. De cultuurgroep die ont­ dekte dat de huizen boven de tunnel op de monumentenlijst stonden, ging niet naar de rechter, maar sloot een compromis met de projectorganisatie en Neelie Kroes, toen minister, raakte min of meer toevallig in gesprek met een project­ontwikkelaar die als gevolg van een dip in de bouw bereid was de tunnel zonder winst aan te leggen. Voilà, het momentum dat nodig was om een tunnel te bouwen. In besluitvorming zijn oorzaak en gevolgrelaties spaarzaam, was de conclusie die Teisman trok. ‘Beleids­ succes hangt voornamelijk af van toeval dat je toevalt,’ zegt hij. Teismans definitie van besluitvorming (‘een kluwen van besluiten van diverse partijen die iets oplevert dat vaak afwijkt

inspiratie van wat te voren verwacht werd’) oogst enige teleurstelling onder de deelnemers. Het is natuurlijk aangenamer te denken dat je de sturing zelf in de hand hebt. V ­ olgens Teisman zit er echter niets anders op dan dit fact of life te accepteren. In complexe systemen is niet de organisatie of de func­ tionaris belangrijk, maar vooral de mens en zijn vermogen om verbinding aan te gaan met anderen. Heel gerust­stellend ook weer, vindt hij. Een ritje naar Zandvoort met alle stakeholders is om die reden volgens de hoogleraar vaak veel ­effectiever dan een groots gevierde ondertekening van een convenant. ‘In complexe trajecten moet je er helemaal niet vanuit gaan dat als alles eenmaal is vastgelegd, de uitvoering vrolijk aan het werk gaat. Een convenant is alleen een officieel moment van viering, het kan een feest zijn, maar dat is geheel afhan­ kelijk van wat de ondertekenaars in hun hoofd hebben.’ Daarmee wil hij overigens niet zeggen dat sturing van beleidsprocessen niet mogelijk is. Het is alleen vaak geen lineair proces zoals in een klassieke bureaucratie verondersteld wordt. Sturing vindt, aldus de hoogleraar, plaats door het gelijktij­ dig synchroniseren van besluiten, zodat ze elkaar versterken. Een ambtenaar die zijn werk goed wil doen, kan dan ook niet zonder verbindend leiderschap dat het zelforganiserend vermogen van de partners ruimte weet te geven. En daarbij is goed je te realiseren dat niet de ­inherente ­kwaliteiten van het besluit, maar het pro­ ces van betekenisverlening door externe en interne partijen cruciaal is. In complexe en samengestelde systemen (waar meer over­

heden in acteren) is eigenlijk niemand in charge, doceert Teisman, hoewel die illusie wel alom in stand wordt gehouden. Het spel is goed te vergelijken met blaasvoet­ bal, waarbij tegengestelde krachten blazen tegen het balletje. De echte processen - die tot iets leiden - zijn processen waar verbinding tot stand komt, waarna mensen dezelfde kant op gaan blazen.

Intelligente luiheid Van Schendelen geeft een heel bruikbare methode hoe processen bottom-up te orga­ niseren. Hij introduceert het concept van intelligente luiheid, wat zoveel betekent als geduldig afwachten tot stakeholders met oplossingen komen waar iedereen wat mee opschiet. Een voorbeeld van een organisatie die de kunst van deze shared listing lobby goed verstaat, is volgens hem de Europese Commissie, waar de chef de dossier via calls for interests zoveel mogelijk ­stakeholders weet te ­mobiliseren om hun invalshoeken in te brengen. In de expert committees worden vervolgens op dos­ siers de beleids­oplossingen uitgevochten. De chef de dossier kan daarbij in zijn stoel

blijven zitten en krijgt tegen geringe kosten oplossingen aangereikt die ook nog gedeeld worden. Een voordeel is dat deze werkwijze ervoor zorgt dat beleid achteraf voor weinig rumoer zorgt. Als de AOW-onderhandelingen op deze manier waren aangepakt, was er vast en zeker een beter compromis uitgekomen, geeft Van Schendelen ons nog mee. Nu waren alleen Jongerius en Wientjes uitgenodigd. Met bijvoorbeeld ook een ouderenpartij en vertegenwoordigers van de jongere gene­ ratie hadden de onderhandelingen breder getrokken kunnen worden. Een andere cruciale fout was dat er slechts één onder­ werp was, waardoor wisselgeld op andere onderwerpen ontbrak. De onderhandelaars hadden misschien ook Van Schendelen eens moeten raadplegen, want hij kwam in de pauze met een hele mooie oplossing. Belast de inkomsten van de 30 procent 65-plussers die vrijwillig bijklussen naast hun pensioen, dan hoef je niemand te dwingen tot langer werken, opperde hij. En nu maar afwachten tot de trilbeweging van zijn stembanden voor onweer zorgt in de Tweede Kamer. •

Reacties van deelnemers

B

ijzonder boeiend, mooie mix van deelnemers en inspire­ rende ­inleiders. Geert Teisman, hoogleraar bestuurskunde, hield een mooi verhaal over de complexiteit van beleid en be­ sluitvorming. Op beeldende wijze hield hij ons voor dat we als beleidsmakers te maken hebben met een kluwen van op elkaar inwerkende en elkaar tegenwerkende besluiten en dat de kunst is in die chaos voort te bouwen en te anticiperen op wat anderen doen. Dat lijkt misschien vanzelfsprekend, maar met allerlei voorbeelden werd duidelijk dat effectief handelen in zo’n chao­ tische omgeving bepaald niet eenvoudig is. Ieder zit immers in zijn koker en voor je het weet ben je daarin opgesloten. Vandaar dat we regelmatig in ambtelijke cirkels ronddraaien of in een bestuurlijk moeras terechtkomen. Wat ik heb meegenomen voor mijn eigen werk is dat ik nog meer wil gaan investeren in de verbinding met mensen en de zoektocht naar gedeelde belan­ gen. Ruimte maken in mijn agenda dus. Mijn cijfer: 8. Ferdi Licher, directeur Emancipatie van OCW

B

oeiend, leerzaam en herkenbaar. Sommige dingen weet je, je ziet ze, maar je doet er niets aan. Deze dag heeft een aantal zaken benoembaar gemaakt en ook hanteerbaar. Ik maak nu al gebruik van hun kennis in mijn dagelijkse werkzaamhe­ den. En het echte werk, de uitwerking van de casus, moet nog beginnen! Louisan Pot, programmamedewerker Pieken in de Delta Noordvleugel Randstad van Economische Zaken

Meer reacties op PM.nl

PM scheidt het kaf van het koren op het gebied van b ­ ijscholing. Heeft u een goede of juist heel slechte training gevolgd? Tip redacteur Chris van de Wetering op [email protected]

23 oktober 2009 PM

29

inspiratie Programma Logistiek en supply chains moet Nederland wereldleider maken

Logistieke sector kan niet innoveren zonder staatssteun 25 miljoen euro stelde de regering beschikbaar voor een grote vernieuwingsslag in de logistieke sector, waarbinnen Nederland anno 2020 marktleider wenst te zijn. Maar hoe belangrijk is die overheidssteun eigenlijk? PM ging te rade bij Mark Dierikx, DG Luchtvaart en Maritieme Zaken op het ministerie van VenW, en bij diverse andere experts. Tekst Simon Blok

B

edrijven en kennisinstellingen uit de logistiek stelden het innovatieprogramma Logistiek en supply chains op met als doel Nederland in 2020 uit te doen groeien tot Europees marktleider in deze sector. Het programma richt zich op de ontwikkeling van een cross chain control center, een regiecentrum van waaruit meerdere goederenketens gezamenlijk worden gecoördineerd en geregisseerd. Daarnaast vormen service, logistiek en de

regierol van knooppunten en mainports een hoofdthema. In Breda moet een topinstituut ver­rijzen waar academici samen met professionals onderzoek verrichten naar innovatie in ketenregie en -configuratie. In totaal vergt het programma een inves­ tering van 67 miljoen euro, op te brengen door het bedrijfsleven, kennisinstel­ lingen en de overheid. De ministers Van der Hoeven van EZ en Eurlings van VenW stelden al 25 miljoen euro beschikbaar.

Daarnaast trok de overheid 3,5 miljoen euro uit voor een imagocampagne . Uit het onderzoeksrapport De logistieke kracht van Nederland 2009 blijkt dat Nederland op de wereldranglijst van handelslanden op de zevende plaats staat. Twee jaar geleden was dat nog de achtste plaats. Aan de hand van twee stel­ lingen vroeg PM enkele logistieke experts naar hun opvatting over de noodzaak van overheidssteun en de rol die de overheid moet spelen in de logistieke sector.

1. Overheidssteun is niet nodig in een sector die internationaal niet aan concurrentiekracht inboet.

Lorike Hagdorn, hoogleraar transport, dis­ tributie en logistiek aan de Vrije Univer­ siteit, beschouwt overheidssteun als een preventieve noodzaak. ‘Nederland staat weliswaar hoog op de wereldranglijst van handelslanden, maar we krijgen momen­ teel harde klappen te verduren. In mijn optiek boet de logistieke ­sector wel aan concurrentiekracht in. De h ­ andelsstromen nemen af en in die zin is overheidssteun terecht. Zo zit de sector op het vinkentouw zodra de economie weer aantrekt.’ Mark Dierikx, DG Luchtvaart en ­Maritieme Zaken op het ministerie van VenW, is het hiermee eens. ‘De logistiek is een sector waarbinnen we traditioneel sterk zijn, maar andere landen heb­ ben niet stilgezeten. Diverse analyses indiceren dat we terrein verliezen aan

30

PM 23 oktober 2009

Oost-Europa, bijvoorbeeld wat betreft transport over de weg. Onze koppositie wordt bedreigd en dan moet je verande­ ren. Ik behoor tot de school die denkt: als vernieuwen nood­zakelijk is, moet de overheid een rol spelen. Innoveren gaat immers gepaard met het maken van non-productieve kosten. Men kan niet direct profiteren van de gedane uitgaven en daarom moet de overheid een helpende hand bieden.’

Concurrentiekracht Peter van der Meij, voorzitter van de stichting Nederland is Logistiek: ‘Het is inderdaad belangrijk dat de positie van de sector wordt gewaarborgd. De logistiek is goed voor 7,5 procent van het bruto natio­ naal product. Nederland boet momenteel

weliswaar niet in aan concurrentiekracht, maar kan haar vooraanstaande positie ten opzichte van het buitenland wel verlie­ zen. Zonder de overheidssteun zou er substantiële verschraling optreden van de toegevoegde waarde van diensten binnen de supply chains. De steun is essentieel om aantrekkelijk te blijven en de loonconcur­ rentiële verhoudingen te optimaliseren.’ Mieke Damen, voormalig vicepresi­ dent Operations bij Mexx Europe: ‘We moeten er inderdaad voor zorgen dat onze relatief sterke positie in de toekomst wordt behouden. Het programma richt zich op ketenoverschrijdende innovatie, het integreren van afzonderlijke ketens, en dat vergt nu eenmaal investeringen. Subsidies zijn een belangrijke prikkel voor bedrijven.’

inspiratie 2. Het overheidsprogramma Logistiek & supply chains geeft de logistieke sector de instrumenten om te innoveren. Het bedrijfsleven moet hier invulling aan geven en de rol van de overheid is uitgespeeld. Lorike Hagdorn: ‘De rol van de over­ heid is mijns inziens nog niet uitgespeeld. Het innovatieprogramma richt zich op de ketenregie in Nederland, maar dan moet het wel aantrekkelijker worden voor buitenlandse bedrijven om zich hier te vestigen. Onder de brede noemer van servicegerichtheid valt het een en ander te verbeteren, zoals de bereidheid om Engels te spreken, maar denk ook aan schonere toiletten langs de snelwegen. Daarnaast is er een hoop wet- en regelgeving. Overheid en bedrijfsleven werken nauw samen om dit alles te stroomlijnen en waar mogelijk de druk die hier vanuit gaat te reduceren. Dit moet gecontinueerd worden.’ Mark Dierikx: ‘Het bedrijfsleven zal zelf efficiency in de keten moeten bewerk­ stelligen. De overheid speelt daarbij op voorhand geen rol, maar het categorisch uitsluiten van een overheidsrol gaat mij te ver. Het kan immers best zijn dat men barrières tegenkomt in de regelgeving en infrastructuur.’ Volgens Damen gaat het niet alleen om bestaande regelgeving: ‘De overheid moet de sector ook stimuleren door zich te verzetten tegen nieuw (Euro­ pees) beleid dat haaks staat op de belangen van de logistiek. Zo kan het implemente­ ren van nieuwe douanewetgeving de in­ novatie in de ketens tot stilstand brengen. De overheid heeft daarom een permanente rol in de keten op het gebied van indirecte belastingen en regelgeving.’ Peter van der Meij beaamt dit: ‘Het bedrijfsleven is momenteel aan zet en moet met ideeën komen, innoveren en startups mogelijk maken, maar de over­ heid kan nog wel een faciliterende rol spelen. Er is niets mis met het herkennen en ondersteunen van vitale delen van de

Lorike Hagdorn

economie.’ Hagdorn: ‘Faciliteren betekent ook bekendheid geven aan Nederland als “regieland”. Men moet dit selling point blijven profileren in het buitenland. Tran­ sitostromen van Aziatische productiegoe­ deren bestemd voor Oost-Europa zullen in de toekomst steeds vaker via de Zwarte Zee verlopen.’ Van der Meij: ‘Het Netherlands Foreign Investment Agency (NFIA) spreekt van een werkgelegenheidsverschuiving oostwaarts van 300 kilometer per jaar.’ Hagdorn: ‘De transitostromen gaan dan fysiek via andere havens, maar ze kunnen nog altijd virtueel via Nederland verlo­ pen qua informatiestromen, delen van douaneafhandeling en financial services. Er ontstaat voor Nederland een nieuwe markt. Daarnaast zijn er kansen om in deze buitenlandse havens te investeren. Als Nederlandse bedrijven zich daar vesti­ gen en Nederlandse ICT-systemen worden gebruikt, dan verdienen wij daar ook aan. Daarvoor is wel ondersteuning nodig van de overheid, bijvoorbeeld door middel van handelsmissies.’ De belangrijkste taak van het be­ drijfsleven is volgens Van der Meij het bewerkstelligen van een cultuuromslag. ‘De gedachte van het afschermen van eigen ideeën is inherent aan het bedrijfs­ leven, maar we gaan proberen om op de nieuwe campus in Breda een stimulerende omgeving voor samenwerking en inno­ vatie te creëren. De ontmoetingsfunctie van het kennisinstituut moet leiden tot geënthousiasmeerd samenwerken. Het samenwerkingsmodel van public warehousing heeft al in de jaren negentig laten zien dat concurrerende bedrijven gebroederlijk naast elkaar kunnen werken met een effi­

Mark Dierikx

Mieke Damen

ciëntieslag op het gebied van tijd, ruimte, versluizing en bundeling als gevolg.’ Damen: ‘Bedrijven zijn vanzelfspre­ kend voorzichtig met het delen van hun gegevens, maar als je iets wilt veranderen, moet je mensen over de streep trekken.’ Dierikx: ‘Dit betreft datamanagement: het managen van informatiegegevens om goederenstromen slimmer te kunnen bundelen. Als zich obstructies voordoen, moet er wellicht in de toekomst een onafhankelijke intermediaire speler in het leven geroepen worden om de controle te behouden.’ Volgens Hagdorn begrijpt het bedrijfs­ leven heel goed dat innovatie noodzakelijk is, omdat ‘de programmathema’s ook door het bedrijfsleven zijn opgesteld’. Dierikx stemt hiermee in: ‘Het bedrijfsleven heeft inderdaad concrete stappen gezet. Zonder deze inzet was het programma er ook niet gekomen. Een van de toetsstenen van de overheid is immers: is er genoeg com­ mitment om ons aan het programma te verbinden?’ Hagdorn: ‘Het bedrijfsleven kan enorm veel baat hebben bij samenwer­ king. Een voorbeeld: Albert Heijn werkt met steeds kleinere, maar frequentere leveringen. Dat stelt hoge eisen aan hun leveranciers, maar zorgt ook voor lege vrachtwagens. Als er afspraken worden gemaakt over gezamenlijke leveringen, hoeven er minder vrachtwagens de weg op en worden de kosten gedrukt. Bedrij­ ven zijn daarom genoodzaakt om meer over traditionele grenzen heen te kijken en in concurrenten nieuwe partners te herkennen.’ Dierikx: ‘SenterNovem zal de voortgang van het innovatieprogramma monitoren en kijken of het wat oplevert. De toekomst zal het uitwijzen.’ •

Peter van der Meij

23 oktober 2009 PM

31

over twee weken:

 De val van de Berlijnse Muur uit Haags perspectief Reconstructie  OCW’er Jan Veringa over zijn vader Gerard Ambtelijke families deel II 

Bisschop Eijk reorganiseert een bisdom Interview

PM 18 verschijnt op 6 november Kijk ondertussen voor politiek-ambtelijke actualiteiten op www.pm.nl Elke donderdag de PM Nieuwsbrief ontvangen? Meld u aan via de website

Advertentie

Colofon PM is een uitgave van Politieke Pers BV, onderdeel van Sdu Uitgevers Redactieadres Postbus 20025 2500 EA Den Haag tel 070 – 378 96 39 fax 070 – 385 55 05 www.pm.nl, [email protected] Hoofdredactie Cindy Castricum Redactie Rutger van den Dikkenberg, Tristan van Rijn, Rianne ­Waterval, Chris van de Wetering, René Zwaap (eindredactie), Simon Blok (stagiair) Medewerkers aan dit nummer ­Jorrit de Jong, Rosalie ­Koolhoven, Yvonne Kroese, Ruben Maes en Margriet Rutgers (correctie) Vormgeving Rob Jongbloed ­(art­director), Welmer Keesmaat Uitgever Heleen Hupkens Directeur Sdu Openbaar Bestuur Rob Veneboer Salesmanager Asha Narain Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem Verschijning PM komt 21 maal per jaar uit in een oplage van 10.000 exemplaren Advertenties Asha Narain, 070 – 378 95 11, [email protected] Mediaservice Advertentiereserveringen: [email protected] Advertentiemateriaal: [email protected] Sdu Uitgevers, Afdeling Mediaservice PM, Postbus 34, 2501 AG Den Haag Abonnementen Het afsluiten van een abonnement (€ 149,- excl. btw per jaar) kan via www.pm.nl. Het doorgeven van een adreswijziging of annuleren van een abonnement kan alleen schriftelijk of per e-mail via [email protected]. Voor ­vragen kunt u terecht bij Sdu ­Klantenservice 070 – 378 98 80 Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. © 2009, Politieke Pers BV

34

PM 23 oktober 2009

beau monde Tijdens een crisissimulatie in het 112-controlecentrum hoorde Lisette Mulder (r), inspecteur Openbare Orde en Veiligheid, wel een hele aparte melding: ‘Ik heb mijn biljarttafel moeten verkopen, want ik heb geen keus.’ ­Sandra Sikking, kreeg eerder deze dag een aparte vraag: ‘Inspectie Openbare Orde en Veiligheid? Bestaat die echt?’

Robert Snoeren (l), ­controleur food bij de VWA, trof een supermarkt aan waar klanten de muizen­keutels van producten af moesten peuteren. Timo Nieuwenhuizen, controleur bij de AID, werd tijdens een controle op de aan- en afvoer van vee, bedreigd met een immense hakbijl. ‘Gelukkig wist ik met behulp van zijn vader te ontkomen,’ reageert hij stoïcijns.

Met een bijl bedreigd

‘Ik ben een keer in mijn regenjas op de fiets naar een schoolinspectie gegaan,’ vertelt Inge Drewes van de onderwijsinspectie. ‘Toen ik daar aanbelde, werd er gezegd: “U bent nu helemaal niet welkom, want de inspecteur komt zo!”’ Haar collega Jaco Wijsman werd eens aangezien voor monteur: ‘“De kapotte radiator is in de ­kelder,” werd mij verteld.’

Inspecteurs van gemeenten, provincies en het rijk zijn op deze dag eens goed in het zonnetje gezet. Zo is de Vernieuwing Toezichttrofee uitgereikt en waren er diverse workshops te volgen, zoals zelfverdediging en tai chi voor beginners. PM vroeg de aanwezige inspecteurs naar hun vreemdste ervaringen tijdens inspecties. Wat Waar Wanneer

De dag van de inspecteur De Meervaart, Amsterdam Donderdag 15 oktober 2009

Tekst Simon Blok Beeld Rob Jongbloed

Harriet Pinkster, inspecteur voortgezet onderwijs, geniet van de ­eerlijkheid van leerlingen. ‘”Zo doetie anders nooit,” zeggen ze over hun leraar.”’ Collega Jac Schreuder deelt een schrijnende ervaring. Tijdens een schoolbezoek kwam een leerling haar familieproblemen delen: ‘“U bent een inspecteur, kunt u er iets aan doen?” zei ze. De schoolleiding wist nergens van.’ Martijn Bartels, senior controleur bij de VWA, gaat tijdens inspecties voortaan op zoek naar geheime kasten en dubbele bodems. ‘Ik vond een keer in een avondwinkel, waar geen sterke drank mag worden verkocht, een geheime kast met 250 ­whiskyflessen.’

Monique Mennen, inspecteur van de divisie Luchtvaart bij IVW, was voorheen kwaliteitsmanager in de luchtvaart. ‘Het is grappig als je langs moet bij mensen die je in het verleden niet hebben aangenomen. Dan zie je ze toch wel even slikken.’

De economische crisis en alle bezuinigingen op het overheids­ apparaat lijken deze dag even helemaal vergeten. Naast een uitgebreide lunch, krijgen alle congresgangers een kek tasje uitgereikt met het programma, een notitieblokje met pen én een zakje Inspecteur Zwartzaad-drop (nee, dat is geen grapje).

Arbeidsinspecteur Wendy Vos (l) werd tijdens een inspectie mee uit gevraagd. ‘Ik gaf hem mijn werknummer voor vragen, waarop hij reageerde: “Mag ik ook je privénummer, dan kunnen we de uitkomsten rustig bespreken tijdens een etentje.”

Jos van Gemeren, inspecteur bij de Plantenziektenkundige Dienst (l) was getuige van een importkeuring van exotische planten uit Costa Rica. ‘Twee mannen waren de planten aan het uitladen, toen de ene zei: “Niet bewegen!” Er zat een gigantische bananenspin op de schouder van zijn collega. Hij sloeg het beest ervan af, ze renden de container uit, deden hem dicht en belden vervolgens een uitzendbureau om de klus af te maken.’