Ambtelijk tv-drama. Cees Veerman Pagina 20. Interview. voor beslissers bij de overheid. Discussie: digitaal dossier pagina 12

PM

Interview

Cees Veerman Pagina 20

voor beslissers bij de overheid

3 april 2009 nr

6

vijfde jaargang |

www.pm.nl

Ambtelijk tv-drama

Discussie: digitaal dossier pagina 12

De overstap van Monique van Daalen pagina 31

Thema: dejuridisering pagina 23

Beau Monde op het­ PvdA-congres pagina 35

Kwallen drijven meestal maar wat rond Ze hebben geen grip op hun richting. Maar u wel. Met bewezen performance management software en dienstverlening van SAS. www.sas.com/nl

PM nummer 6 3 april 2009

Nieuws 8 t/m 13

8

Bonden blij met herstelplan



ABP jaagt rijksoverheid op kosten

8

Roel Bekker over crisisakkoord



Topambtenaar ziet geen gevolgen voor de taakstelling

10

Den Haag na de Afghanistantop

23

11

Dierenactivisten



AIVD op het spoor van terroristische groeimarkt

Thema: dejuridisering

12

Burger verliest identiteit in digitaal dossier

Hoe Nederland kapt in het regelwoud maar toch steeds vaker naar de rechter stapt



Michiel Scheltema breekt lans voor kennisinstituut

Erry Stoové dient Alex Brenninkmeijer van repliek

Coverstory

16

Ambtelijk drama van Den Haag tot Washington In de coulissen bij Sorry Minister en The West Wing

Spelers 29 t/m 31

20

31

‘De zachte waarden gaan weer tellen’

‘Er is maar één ras, het mensenras’

Cees Veerman voelt zich geen politicus

Monique Van Daalen beklimt de Apenrots

Cover: Welmer Keesmaat

29 30

Van der Steen geeft kleur aan de vergrijzing Marjolein Jansen deed Kandidatenprogramma

Meningen

14 15

Opinie Horen, zien & schrijven Kroese enzo …

Beau Monde

35

Weinig bonussen op ingelast PvdA-congres

Niet besmet, toch verdacht Onze redacteur Chris van de Wetering moest laatst even voor iets onschuldigs naar het ziekenhuis. Toen zij zich gehaast meldde bij de balie, zei een medewerkster: ‘Ik mag u niet naar boven sturen, u bent MSRA-verdacht.’ Het woord klonk onheilspellend en hoe deze ­verdachtmaking in het informatiesysteem was gekomen, kon men niet nagaan. Daarom deed Chris zelf maar een poging. Bij het maken van de afspraak was aan haar gevraagd of ze de afgelopen jaren in een buitenlands ziekenhuis had gelegen. Daarop had ze duidelijk ‘nee’ geantwoord. Misschien had iemand het verkeerde vakje aangevinkt? Maar dat kon men aan de balie, waar zich inmiddels een enorme rij had gevormd, niet nagaan. Het heeft Chris uiteindelijk drie dagen en vele telefoontjes gekost om de verdenking van het dragen van de MSRA-bacterie uit haar medisch dossier te krijgen. Elektronische databanken zijn een ware verschrikking als er fouten in staan. Op jou rust de zure plicht data in een systeem te ­veranderen. Wat Chris overkwam was niet leuk, maar het kan nog veel erger. Op televisie zag ik een man wiens identiteit was g ­ estolen. Hij was 35 keer van zijn bed gelicht en in aanwezigheid van zijn ­kinderen in de boeien geslagen, omdat een drugscrimineel zich

van zijn identiteit ­bediende. In de digitale netwerk­ samenleving is zo’n verdenking een stuk hardnekkiger dan in de oude analoge wereld, maakte ombudsman Alex Brenninkmeijer onlangs duidelijk. In deze PM reageert Erry Stoové, bestuurs­ voorzitter van de Sociale Verzekeringsbank, op het betoog van Brenninkmeijer. ‘Overheidsdienstverlening zal opnieuw uitgevonden moeten worden,’ stelt Stoové, alleen moet dat niet zoals de ombudsman voorstelt via een loket gebeuren. Als u zich ook met deze of een andere actuele discussie wilt bemoeien, mail ons dan op redactie@ pm.nl. Wij zijn van plan meer ruimte in onze kolommen voor uw mening vrij te maken.

3 april 2009 PM

3

lopende zaken Algemene Zaken Navo • De premier is vrijdag 3 april in Baden-Baden ter gelegenheid van 60 jaar Navo. De Navo-top wordt een dag later in Straatsburg gehouden. Zondag 5 april is Balkenende aanwezig op de top EU-VS, die ook door president Obama wordt aangedaan. En om even in die sfeer te blijven: maandag 6 april slaat de premier de eerste munt ter herdenking van 400 jaar betrekkingen Nederland-Manhattan. Dinsdag 7 april gaat hij tijdens een werkbezoek aan Zeeland onder meer naar Dow Chemicals. Op Goede Vrijdag, 10 april, is de premier met veel leden van het kabinet in zijn kielzog aanwezig bij de uitvoering van de Matthäuspassion te Naarden. Na de Pasen heeft Balkenende vooralsnog geen externe optredens in zijn agenda.

BZK Geweld • Minister Ter Horst is ­maandag 6 april in Amsterdam vanwege een actiedag van de FNV over geweld tegen ­werk­nemers. Ze neemt de onderzoeks­ resultaten van de Meldweek in ontvangst.

het teken van de viering 400 jaar betrekkingen Amsterdam-New York. Die avond doet hij met Geert Mak en Russell Shorto mee aan een townhallmeeting in de Westerkerk te Amsterdam en zondagmiddag is hij in Felix Meritis bij de manifestatie Pioneers! Maandag vertrekt hij naar de Verenigde Staten waar hij tot donderdag is. Woensdag 15 april is Timmermans in Zürich vanwege een afspraak met voetbalbond Fifa.

Defensie F16 • De agenda van de Defensie-bewindslieden staat de komende twee weken in het teken van de vervanging van de F-16 door de Joint Strike Fighter of de Gripen Next Generation. Op maandag 6 april is er in de Kamer een hoorzitting over het onderwerp, op de 15e een Algemeen Overleg. Verder is er op 14 april nog een AO over Afghanistan.

Economische Zaken

Lasten • Staatssecretaris Bijleveld brengt 6 april een werkbezoek aan de gemeente Utrecht dat in het teken staat van de top10 van maatregelen tegen administratieve lasten. Woensdag de 15e opent Bijleveld in Noordwijkerhout het congres van de Nederlandse Vereniging voor Burgerzaken.

Buitenlandse Zaken VS • Een druk begin van de week voor minister Verhagen: eerst de Navo-top in Straatsburg, een dag later in Praag de topontmoeting tussen de EU en de VS. Weer een dag later, op 6 april, is de minister in Istanbul voor het tweede forum van de Alliance of Civilizations, een VN-netwerk dat zich bezighoudt met jongeren, media en onderwijs. Op donderdag 9 april komt de Slowaakse vicepremier op bezoek. Congo • Minister Koenders brengt van 6 tot 12 april een werkbezoek aan Congo, Burundi en Rwanda. New York • Op zaterdag 4 april gaat staatssecretaris Timmermans voor de PvdA de straat op in Hellevoetsluis. Vanaf zaterdagavond staat zijn agenda vooral in

4

PM 3 april 2009

Zoebkov • Op 7 april speecht minister Van der Hoeven in de Utrechtse Jaarbeurs bij de opening van de Week van de Ondernemer, georganiseerd door MKB Nederland. Een dag later bezoekt ze Urk. Daar is een windmolenpark gepland waar veel verzet tegen is. Op 15 april ontmoet ze de Russische eerste vicepremier Viktor Zoebkov – tevens voorzitter van de raad van bestuur van energiegigant Gazprom – die een bezoek brengt aan Nederland. Tulp • Staatssecretaris Heemskerk onthult op 6 april in Madurodam een maquette van het Nederlandse paviljoen op de World Expo 2010 in Shanghai, Happy Street genaamd. Een dag later houdt hij in de Keukenhof een speech bij de doop­ceremonie van een heuse KLMtulp. De week daarna is er op 15 april een b ­ ijeenkomst in de Rolzaal op het ­Binnenhof, in het kader van het ­Europees ­Stimuleringsprogramma Kansen voor West, om de regio Randstad-Zuid te stimuleren.

Financiën IMF • Minister Bos is een paar keer in de Tweede K ­ amer: op 7 april voor een AO over

de bonussen en op woensdag 15 april een AO over de voorjaarsvergadering van het IMF en de Wereldbank. Die bijeenkomst vindt eind deze maand plaats in Washington. Uitvinder • Staatssecretaris De Jager bezoekt 3 en 4 april namens Nederland de G20-top in Londen. Eenmaal terug is hij maandag de 6e aanwezig als er een speciale munt wordt geslagen om stil te staan bij de 400-jarige relatie tussen Nederland en New York. Na de Paasdagen is De Jager keynotespeaker op het symposium ­Uitvinder en de fiscus, bij het Octrooicentrum Nederland in Rijswijk.

Justitie Masterclass • Maandag 6 april is minister Hirsch Ballin in Luxemburg voor de JBZRaad. Dinsdag 7 april wacht hem in de Tweede Kamer een AO over vrouwelijke genitale verminking, waaraan ook minister Rouvoet voor Jeugd en Gezin en staatssecretaris Bussemaker zullen deelnemen. Dierenrechtenextremisme staat centraal op een AO op woensdag (zie pagina 11). Diezelfde dag geeft de bewindsman een masterclass voor rechtenstudenten tijdens het documentairefestival Movies that matter in Theater aan het Spui, waarna hij ’s avonds de Camera Justitia Award uitreikt in het Haagse Filmhuis.

LNV Paardenhouderij • Minister Verburg is op woensdag 8 april in de Kamer voor ­diverse AO’s, te weten over de paardenhouderij, de toelating van genetisch gemodificeerde gewassen in Europa en veldproeven met deze gewassen in Nederland. Dinsdag 14 april ondertekent Verburg het convenant marktontwikkeling verduurzaming dierlijke producten. Dat ­convenant betreft producten die duur­zamer zijn, maar nog niet biologisch, ­zoals de Volwaardkip. Later die dag neemt de ­bewindsvrouw een toekomstverkenning in ontvangst van het Landbouw Economisch Instituut, om ’s avonds in Linschoten aan te schuiven bij de slotbijeenkomst van een conferentie over particulier natuurbeheer.

lopende zaken De Steeg • Woensdag 15 april spreekt Verburg op een conferentie over biologische landbouw in De Steeg (Gld), later die dag opent ze het innovatie- en democentrum De kas als energiebron in Bleiswijk. Op 16 april gaat de bewindsvrouw in gesprek met de Kamer over de Nota Dierenwelzijn en de nationale agenda Dierengezondheid. Diezelfde middag volgt de presentatie van de Landschapscampagne.

OCW Studentenkamer • Zaterdag 4 april is minister Plasterk aanwezig bij een ­bijeenkomst van het internationale VN-jaar van de sterrenkunde in Nemo (Amsterdam). Maandag de 6e brengt hij een werkbezoek aan de Universiteit Leiden en dinsdag opent hij het N ­ ationale ­Informatica ­Onderwijscongres 2009 in Utrecht. Woensdag 8 april vindt de ­Studentenkamer plaats, het formele overleg tussen het departement en de studentenorganisaties LSVb en ISO. Donderdag 9 april is Plasterk aanwezig bij de herdenking van het twaalfjarig bestand in de Oude Zaal van de Tweede Kamer. Een werkbezoek aan Holten op dinsdag de 14e staat in het teken van meisjes en techniek. Die middag houdt de bewindsman in Utrecht een inleiding bij de uitreiking van de Leren Ondernemen Prijs. Woensdag 15 april gaat Plasterk op en neer naar Engeland om een kernfusielab te bezoeken bij Oxford.

Talen • Staatssecretaris Dijksma heeft ­zaterdag 4 april een bijeenkomst in ­Meppel van haar partij in de agenda staan: PvdA@work. Maandag brengt ze een werkbezoek aan een aantal scholen en aan Het Kinderspeelhuis in Leeuwarden. Woensdag is ze in de Tweede Kamer vanwege een AO over Vreemde Talen. Die middag woont ze in Leiden een conferentie bij over passend onderwijs. Woensdag de 15e gaat de staatssecretaris naar een manifestatie in Ede over programma’s voor Vooren Vroegschoolse Educatie.

SZW Wajong • Op dinsdag 7 april verdedigt minister Donner in de Tweede Kamer zijn plannen voor het hervormen van de Wajong, zodat gehandicapte jongeren die nu gebruik maken van de Wajong, toch ergens – onder begeleiding – ­kunnen werken. Op 15 april neemt Donner in Almere de nieuwe Atlas voor gemeenten in ontvangst. In de atlas worden de vijftig grootste gemeenten met elkaar vergeleken. Flex • Staatssecretaris Klijnsma opent op 3 april in Zoetermeer het eerste werkgeversservicepunt. Daar kunnen werkgevers op uiteenlopende gebieden ondersteuning krijgen. Maandag de 6e gaat de staatssecretaris naar Zwolle om zich te verdiepen in de regionale arbeidsmarkt. Op 16 april heeft Klijnsma een drukke dag: ze houdt een toespraak bij de Landelijke Cliëntenraad in Nieuwegein en ze bezoekt het ontwikkelingsfonds van de flexbranche De Stoof in Amersfoort.

Verkeer en Waterstaat

Leukste school • Vrijdag 3 april is staatssecretaris Van Bijsterveldt in Limburg vanwege de bezoeken die ze de hele week aflegt over de maatschappelijke stage. ’s Avonds reikt ze in de Utrechtse jaarbeurs de Radio 538 School Award uit, een prijs voor de leukste school van Nederland. Zaterdag opent Van Bijsterveldt een symposium over de menselijke maat van Beter Onderwijs Nederland in Leiden. Maandag 6 april brengt ze een werkbezoek aan Twente in het kader van de onderwijsarbeidsmarkt. Donderdag de 15e is ze in de Kamer vanwege een notaoverleg over competentiegericht onderwijs en de dag erna gaat de staatssecretaris naar een slagersvakschool in Rijswijk.

Overslagterminal • Minister Eurlings gaat op maandag 6 april naar het noorden des lands: in Veendam geeft hij het startsein voor het online schorsen (uit het b ­ estand halen) van kentekens. In Coevorden opent hij een trimodale ­overslagterminal, waar transport over ­water, per spoor en over de weg bij elkaar komen. Een week later vertrekt de minister voor een werkbezoek naar Turkije.

binnenvaart en waterveiligheid. Ze keert op 9 april weer terug, om enkele dagen later, op 14 april, de informele EU-Milieuraad in Praag te bezoeken.

Vrom Noordring • Minister Cramer begint de week in de Tweede Kamer, waar maandag 6 april twee Notaoverleggen staan gepland: over de structuurvisie Randstad 2040 en over de geplande Noordringhoogspanningskabel. Op 14 april vertrekt de minister naar Praag, waar een dag later de informele EU-Milieuraad plaatsvindt. Op de 16e spreekt Cramer bij het afscheid van Cees Duijvestein, hoogleraar milieutechnisch ontwerpen aan de TU Delft. Corporaties • Minister Van der Laan brengt op 6 april een wijkbezoek aan het Zaanse Poelenburg. Op 16 april is hij in Arnhem aanwezig bij het symposium ­vanwege het vertrek van topman Willem van Leeuwen van corporatiekoepel Aedes.

VWS Drank • Op 16 april is minister Klink, net als Ter Horst van BZK, in de Kamer voor een AO over het drankbeleid. Verwijsindex • Minister Rouvoet reikt op 6 april een handleiding uit aan enkele hulpverleners, met daarin de meld­criteria voor de Verwijsindex. Voor de hulp­ verleners zou het op die manier duidelijker moeten worden wanneer zij een beroep kunnen doen op de Verwijsindex. Op 15 april is Rouvoet in de Kamer voor een AO over Marokkaans-Nederlandse probleemjongeren. Seksuele moraal • Staatssecretaris ­Bussemaker gaat op 5 april met onder meer journalist Myrthe Hilkens in debat over de seksuele moraal van jongeren. Dat gebeurt in de Rode Hoed in Amsterdam. Een dag later gaat ze naar Tilburg, voor een werkbezoek over sport en de Wmo. Advertentie

Mobiliteit Loopbaanontwikkeling in de publieke sector

Loopbaanontwikkeling in de publieke sector t | (073) 503 93 20 w | www.posg.nl

Zeevaart • Staatssecretaris Huizinga gaat op dinsdag 7 april naar Roemenië. Dat bezoek staat in het teken van zeevaart, de

Onderdeel van

3 april 2009 PM

5

roerende zaken Een rijk, een logo? Voor ontwerpers is het jammer dat het rijk op een logo overschakelt. De overheid was een goede opdrachtgever voor ontwerpbureaus. De eenvormigheid van het logo wordt ook aangekaart in het essay Het gezicht van de staat, geschreven door een aantal auteurs die verbonden zijn aan de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur. Zij vinden dat het rijkslogo best wat meerduidiger en gelaagder mag zijn, zodat het niet botweg eenheid bij het rijk uitdrukt, maar ook opgevat kan worden als de verbeelding van velerlei rijkswaarden als zichtbaarheid, legitimiteit en flexibiliteit. Het logo kan vervolgens helpen de organisatie te ­hervormen. Mieke G ­ erritzen, ontwerper en directeur van het Graphic Design Museum, bedacht een rijkslogo dat letterlijk de huidige huisstijlen incorporeert.

Feestdag voor vrijheid Een nieuwe ‘feestdag’ moet Europese burgers doen stilstaan bij hun vrijheden. De liberale groep in het E ­ uro­parlement heeft woensdag 15 april uitgeroepen tot de European Civil Liberties Day. Op die dag wil ALDE (Alliance of Liberals and Democrats) een Europese burgerrechten­beweging oprichten, vergelijkbaar met de Amerikaanse ACLU. In veel lidstaten bestaat al zo’n beweging, signaleert de ALDE, maar er ontbreekt nog een Europees platform.

Quotez ‘Waarom hechten Nederlanders zo weinig waarde aan de ­nationale monumenten van onze staatkundige geschiedenis?’ Zo vraagt minister van OCW Ronald Plasterk zich af in zijn ­uitnodiging voor de herdenking van het 400-jarig jubileum van het Twaalfjarig Bestand op 9 april 2009 in het gebouw van de Tweede Kamer. ‘Een ouderwetse sociaaldemocraat die bureaucraat nog als ­eretitel beschouwt.’ De nieuwe Amsterdamse wethouder Hans Gerson, verantwoordelijk voor de Noord-Zuidlijn, omschrijft zichzelf in Het Parool. ‘Onze achterban hecht nogal aan privacy.’ PVV-persvoorlichter Matthijs Weststrate legt tegenover de website Den Helder Aktueel uit waarom de pers niet welkom is op de ­bijeenkomst van de Partij Voor de Vrijheid op 20 april in Fort K ­ ijkduin in Den Helder. ‘Ik vind het prima als er verder onderzoek komt, of zelfs een parlementaire enquête. Maar nu even niet.’ DNB-voorzitter Nout Wellink wil eerst de crisis beteugelen, alvorens schuldigen aan te wijzen, in Het Financieele Dagblad.

6

PM 3 april 2009

Bos bij Nova College Tour Actualiteitenrubriek Nova is begonnen met een nieuwe reeks uitzendingen van de uit de VS overgenomen college tour. De eerste twee uitzendingen zijn inmiddels geweest, met interviews met Commandant der Strijdkrachten Peter van Uhm en mensenrechtenactivist Jesse Jackson. In Nova College Tour interviewt Twan Huys telkens een ander persoon in een andere universiteit, waarbij ook de lokale studenten de kans krijgen vragen te stellen. Vorig jaar kwamen onder meer de Amerikaanse oud-minister van Buitenlandse Zaken Madeleine Albright en Eurocommissaris Neelie Kroes aan het woord. In de huidige reeks staan nog interviews gepland met minister Wouter Bos van Financiën en prinses Irene. Meer informatie op www. novatv.nl.

roerende zaken 400 jaar Nederland - New York Komende maandag vertrekt staatssecretaris Timmermans (Europese Zaken) naar de Verenigde Staten om de viering van 400 jaar ­betrekkingen tussen Nederland en New York – in het kader van NY400 – ter plaatse op te ­luisteren. De miljoenenstad die Timmermans ­aantreft, is in geen enkel opzicht te v ­ ergelijken met de nederzetting die de Nederlandse ­cartograaf en t­ ekenaar J­ ohannes Vingboon rond 1650 optekende van ‘Nieuw ­Amsterdam ofte Nue Nieuw Iork op ‘T Eylant Man’.

21.000

euro bedroeg de Nederlandse staatsschuld per persoon in 2008, een toename van zo’n 5.000 euro ten opzichte van een jaar eerder. Grote boosdoener is de kredietcrisis die de staat noopte tot het doen van forse investeringen in de financiële sector.

Films die ertoe doen

Pioniers gezocht Wie zijn de vernieuwende denkers en doeners van vandaag, de Obama’s van morgen? Rondom die vraag hebben Felix Meritis en Humanity in Action zondag 5 april een programma georganiseerd dat deel uitmaakt van de NY400-viering. Tussen 14.00 en 22.00 uur vinden er in het gebouw van Felix Meritis aan de Keizersgracht in Amsterdam talkshows, optredens en workshops plaats met ‘pioniers uit diverse hoeken van de samenleving’. Zo gaat staatssecretaris Frans Timmermans in debat met Roger Cohen van de New York Times en geeft Gustavo Rivera in een workshop een inkijkje in de campagne van Obama. Voor meer info en aanmelden www.NY400.nl

Een nieuw filmfestival in Den Haag dat aandacht vraagt voor het leven in voor velen van ons onbekende delen van de wereld. Afgelopen donderdag opende Movies that matter zijn deuren in het Filmhuis van Den Haag. Movies that matter is de opvolger van het Amnesty International Filmfestival en wordt georganiseerd door de mensenrechtenorganisatie. Onder andere de documentaire 33 Days staat het komende weekeinde op het ­programma. Documentairemaakster Mai Masri volgde vier i­nwoners van Libanon tijdens de oorlog tussen Israel en Hezbollah, in de zomer van 2006. Ook de o ­ peningsfilm Pray the devil back to hell, over de vrouwenbeweging in het Afrikaanse ­Liberia, wordt het ­weekend nog ­vertoond. Kijk voor meer informatie op www.moviesthatmatter.nl. Het festival duurt nog tot 8 april. 3 april 2009 PM

7

nieuws Kabinet verliest onderhandelingen over herstelplan ABP

Bos komt departementen niet tegemoet ‘Niet leuk, maar noodzakelijk om de dekkingsgraad op orde te krijgen,’ oordeelt onderhandelaar Alfred Lohman van CNV/Publieke Zaak over het plan dat het ambtenarenpensioenfonds ABP eerder deze week ­presenteerde. BZK/Financiën • Helemaal tevreden is vakbondsman Alfred Lohman natuurlijk nooit. Maar de bevriezing van de ­ambtenarenpensioenen in de komende vier jaar, in combinatie met een tijdelijke verhoging van de pensioenpremie van 3 procent, voorkwam een inbreuk op de pensioenrechten en dat was een mooi resultaat voor de vakbeweging, aldus de onderhandelaar van CNV/Publieke Zaak. Lohman: ‘In de eerste discussies die wij bij het ABP over de financiële

problemen ­hebben gevoerd, wilden de overheidswerkgevers juist wel korten. Wij ­hebben meteen gezegd dat we niet zouden ­meewerken aan een verlaging van de pensioenen.’ Minister Bos bevestigde eerder deze week in de Tweede Kamer dat het kabinet zeer ongelukkig is met het herstelplan van het ABP. De verhoging van de premie, met 1 procent per 1 juli 2009 en met nog eens 2 procent per 1 januari 2010, slaat een gat van 600 miljoen in de begroting. Met name in het onderwijs zouden investeringen voor bezuinigingen worden ingeruild. ‘De brandbrief van onderwijsorganisaties, die u ook heeft gekregen, hangt van rare cijfers en onzinargumenten aan elkaar,’ sprak Bos onverbloemd. Zijn positie: ­‘Alleen de indexering was genoeg geweest, volgens het kabinet was een premie­ verhoging niet nodig.’ Nu de overheidswerkgevers door de

beslissing van het ABP op kosten worden gejaagd, gelden volgens Bos de normale begrotingsregels. Tegenvallers moeten uit de begroting van het eigen departement ­worden betaald. Lohman, die al jaren met de rijksoverheid onderhandelt over arbeidsvoorwaarden en net op weg is de nieuwe cao voor Defensie te tekenen, begrijpt dit niet. ‘Ik heb mij daarover verbaasd, zo werkt het in principe niet. Mij hebben geen signalen bereikt dat de premieverhoging door de ­departementen zelf moet worden betaald. De normale gang van zaken is dat m ­ inisteries voor dit soort extra lasten worden gecompenseerd door de schatkist. Het is raar dat je de stijging van de pensioenpremie gaat verhalen op een departement. Dan zouden ministeries met heel veel werknemers extra worden aangeslagen. Dat is ons in het overleg met BZK vorige week in ieder geval niet gemeld.’ • GR

Daling aantal rijksambtenaren gerealiseerd

Geen extra bezuiniging door crisisakkoord VRD • Secretaris-generaal Roel Bekker van het Programma Vernieuwing Rijksdienst verwacht niet dat het aanvullend beleidsakkoord van invloed is op de taakstelling. ‘Dat ligt niet in de rede,’ zegt Bekker in een reactie op het crisisakkoord. ‘Er wordt al op het ambtenarenapparaat bezuinigd. Snijden in het apparaat levert op korte termijn ook geen geld op; dat kost eerst geld.’ In het aanvullend beleidsakkoord dat de coalitiepartners vorige week sloten, wordt behalve de nullijn een taakstelling van 1,8 miljard euro genoemd. ‘We moeten natuurlijk wel bezuinigen,’ zegt Bekker. ‘Maar ik lees in het rapport niet dat in dit bedrag rekening is gehouden met een

8

PM 3 april 2009

extra taakstelling voor het ambtenaren­ apparaat.’ Wel zou het kunnen, denkt hij, dat door de recessie taken vervallen waardoor minder ambtenaren nodig zijn. Hij kan zich voorstellen dat het Kadaster

‘Snijden in het apparaat ­levert op korte termijn geen geld op’ en de RDW het minder druk krijgen. De nullijn zal niet zo zeer rijksambtenaren treffen, omdat lopende cao’s ongemoeid gelaten worden en de rijkscao vorig jaar nog voor drie jaar is afgesloten.

Over de voortgang van de vernieuwing van de rijksdienst is hij tevreden. In mei verschijnt een derde ­rapportage, waarin ingegaan zal worden op de kwantitatieve resultaten van de operatie. Volgens Bekker zal daaruit blijken dat voor het eerst een daling van het aantal ambtenaren ­gerealiseerd is. ‘We hebben eerst een groei die uit het verleden voortvloeide ­moeten verwerken, maar nu is het ambtenaren­apparaat met ongeveer 1.000 ambtenaren gekrompen. Dat is een achtste van het totale aantal ambtenaren dat we moeten verminderen.’ Voor de vernieuwing van de rijksdienst werd in het coalitieakkoord tot 2011 500 miljoen euro gereserveerd. • CvdW

Foto: Rob Jongbloed

IN BEELD

nieuws

Op de Veluwe bereiden 1.400 militairen zich voor op hun uitzending naar Afghanistan later dit jaar. De oefening Uruzgan Integration duurt nog tot 10 april en is bedoeld om het optreden van verschillende eenheden op elkaar af te stemmen.

Belastingkraan valt droog Voor 2008 lijkt het allemaal reuze mee te vallen, maar daarna dreigen de revenuen van het rijk uit de belastingen dramatisch terug te vallen als gevolg van de recessie. De vraag is alleen: hoeveel? CPB, CBS en Financiën blijken uiteenlopende berekeningsmodellen te hanteren.

Financiën • Alhoewel staatssecretaris De Jager keer op keer waarschuwt dat de geschatte belastinginkomsten in 2010 25 miljard euro lager zullen uitvallen dan met Prinsjesdag begroot, is het ‘heel logisch’ dat de belastingen in 2008 volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek

(CBS) nog enigszins zijn gestegen, zegt Bas Jacobs, hoogleraar overheidsfinanciën aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. ‘Belastinginkomsten reageren altijd vertraagd en 2008 was een heel mooi jaar.’ Vorig jaar kwam er 2 procent meer belasting binnen dan het jaar daarvoor, een totaalbedrag van zo’n 2,2 miljard euro, berekende het CBS. In de laatste drie maanden van het jaar werd de impact van de economische crisis zichtbaar in de belastingstatistieken: tussen oktober en december werd er 6 procent minder belasting binnengehaald dan in dezelfde periode een jaar eerder. Waar precies de financiële klappen vallen, is vooralsnog onduidelijk: de b ­ etrokken instanties – CPB, CBS, ­Financiën – hebben ieder een eigen definitie van de belastinginkomsten, waardoor de cijfers van het CBS niet zijn te

v­ ergelijken met de cijfers die het ministerie g ­ ebruikt in de begrotingscijfers, benadrukt een woordvoerder van Financiën. Daar is sprake van verwachte belastinginkomsten van 145,9 miljard euro in 2008, berekend volgens de EMU-regels, of 125,5 miljard aan netto-opbrengsten. Voor 2010 zou de netto-belastingopbrengst 135,7 miljard zijn, maar De Jager rekent dus op een tegenvaller van 25 miljard euro, een ruwe schatting. Die weinig positieve boodschap herhaalde hij afgelopen weekeinde nog eens op het VNG Belastingcongres in Veldhoven. Een reëel bedrag, stelt Jacobs. De grootste klappen zullen vallen bij de ­omzetbelasting (btw) en de vennootschaps­ belasting. Bedrijven maken minder winst en betalen daar dus minder belasting over, en consumenten kopen minder. Al stelde het Centraal Planbureau (CPB) in haar recent verschenen Centraal Economisch Plan nog dat ‘de consumptie redelijk stabiel blijft’, en in 2009 en 2010 zal dalen met respectievelijk een kwart en een half procent. • RvdD

3 april 2009 PM

9

nieuws Michiel Scheltema pleit voor juridisch kenniscentrum

Den Haag nog geen ‘legal capital’ Vanwege de Afghanistan­conferentie waren aller ogen deze week gericht op Den Haag. Incident of toekomstbeeld?

Het ontbreekt de regering aan een strategie, vindt D66’er Michiel Scheltema

Justitie • De ambitie van Den Haag om uit te groeien tot wereldhoofdstad van internationaal recht vereist een veel meer ‘proactieve’ houding van de Nederlandse regering, meent Michiel Scheltema, bestuurslid van het Hague Institute for the Internationalisation of the Law (HiiL) en van het Asser Instituut. ‘Het kabinet heeft op goede en succesvolle wijze diverse internationale rechtscolleges en conferenties naar Den Haag kunnen halen, zoals het Internationale Strafhof en de Afghanistanconferentie. Maatregelen om een daaraan gekoppelde ­academische structuur te realiseren, zoals een gedegen juridisch kenniscentrum, blijven echter achterwege. Hoewel de hele wereld dat wel van Nederland verwacht,’ ­constateert de oud-staatssecretaris van Justitie (namens D66) en gewezen ­voorzitter van de ­Wetenschappelijke Raad voor het Regerings­beleid (WRR). Scheltema wijst erop dat de financiering van het HiiL, een instituut dat onderzoek

10

PM 3 april 009

doet naar de juridische consequenties van de globalisering, voor vier jaar is gegarandeerd door de regering. ‘Het is nog maar de vraag of die termijn wordt verlengd, waarmee niet kan worden ­gegarandeerd dat het ­instituut over een jaar nog zal bestaan.’ Volgens hem ontbreekt het de regering aan een strategie

‘Beleidsmakers zouden beter kunnen profiteren van de capaciteiten ’ voor duurzame initiatieven, die de statuur van Den Haag als legal capital of the world ten goede komen. Dat is een gemiste kans, mede omdat de Nederlandse Grondwet voorschrijft dat de regering zich inspant om de internationale rechtsorde te versterken. ‘Ik zou graag zien dat Den Haag plek krijgt voor een internationaal ­kennis­centrum dat zich bezighoudt met

vraagstukken op het gebied van grensoverschrijdende rechtspraak en rechts­vorming,’ vertelt Scheltema. Er bestaat een aantal internationaal bekende instituten – HiiL, Asser Instituut, Clingendael, ­Institute voor Social Studies, Grotius – maar zij bestrijken ieder slechts een deel van de problematiek. aldus Scheltema. ‘Bovendien worden zij op heel verschillende wijze ­gefinancierd en moeten ze vaak ­vechten voor hun voortbestaan, zoals HiiL nu. Er is veel meer synergie te behalen. Beleids­makers zouden beter kunnen profiteren van de capaciteiten van de instituten, en zouden het werk ervan ook internationaal kunnen ondersteunen. Regelmatig merk ik dat het buitenland verwacht dat in Den Haag een visie wordt ontwikkeld over hoe het recht er in de toekomst uit moet zien. Innovatieve ideeën zijn nodig, omdat het recht tot nu toe vooral een nationale aangelegenheid was. Dat vergt fundamentele veranderingen in onze manier van denken over het recht. Den Haag als legal capital of the world biedt Nederland een unieke kans om hier een voortrekkersrol te spelen. Er is op dit gebied, zeker op Europees niveau, zeer veel beweging, maar in Nederland zie je daar te weinig van terug. In ieder geval niet op politiek-bestuurlijk niveau.’ Als voorbeeld van internationalisering van het recht noemt Scheltema het academische megaproject onder leiding van de Duitse jurist Christian von Bar om te komen tot een Europese harmonisering van het civiel recht en eventueel zelfs een Europees Burgerlijk Wetboek. Scheltema: ‘Dat is een zeer interessante exercitie. Zelfs als het uiteindelijk niet leidt tot de opstelling van een Europees Burgerlijk Wetboek kan het wel nog betekenen dat de benoemde regels op informele wijze langzaam inbedding krijgen in internationale jurisprudentie, op de wijze waarop bijvoorbeeld de Britse common law functioneert.’ Een ander voorbeeld dat hij noemt is de rule of law. Nationaal en internationaal wordt er enorm geïnvesteerd in het versterken van de rule of law (rechtsstaat). Scheltema: ‘Ook voor Afghanistan is dit een uiterst belangrijk onderwerp. Een kenniscentrum is essentieel om voortgang te boeken. In het verleden zijn miljoenen besteed zonder dat bevredigende resultaten werden behaald. Het is navrant dat er wel veel geld wordt uitgegeven, maar dat beleid ontbreekt om Den Haag tot een werkelijk kenniscentrum voor de internationalisering van het recht te maken.’ • René Zwaap

nieuws Aantal gewelddadige incidenten neemt sterk toe

AIVD brengt dierenbevrijders in kaart Deze maand komt de AIVD met een nota over de laatste ­ontwikkelingen van het extremistische dierenrechtenactivisme in Nederland. De Kamer wil snel duidelijkheid over de aanpak van BZK en Justitie.

Is Nederland de spil geworden in een wereldwijd netwerk van gewelddadig dierenactivisme?

BZK • De AIVD verwacht met het ­rapport een antwoord te geven op de vraag of Nederland de spil is geworden in een wereldwijd netwerk van gewelddadig dierenactivisme. Recente cijfers van het Korps ­landelijke politiediensten (KLPD) laten zien dat het aantal met dierenactivisme gerelateerde acties in Nederland sinds 2005 sterk is toegenomen. Daarin moet onderscheid worden gemaakt tussen gewone, vreedzame demonstraties van dierenactivisten en gewelddadige acties van extremisten. Het aantal demonstraties in 2008 daalde licht (137) ten opzichte van 2007 (163). Het aantal gewelddadige incidenten nam wel toe. In 2005 telde het KLPD nog 17 gewelddadige incidenten, in 2006 waren dat er al 40. Die stijgende lijn zette zich in 2007 (44) en 2008 (58) voort. In januari van dit jaar zijn al 5 incidenten geteld. Volgens het ministerie van BZK is de toegenomen extremiteit van de acties reden voor bezorgdheid. Tussen 2005 en ­januari 2009 werden 82 vernielingen gemeld, waarvan de helft op een ­privéadres. Ook werden 35 bedreigingen geregistreerd, 4 gevallen van diefstal en 4 brandstichtingen. De acties vonden veelal plaats bij bedrijven die indirect gelieerd zijn aan dierproeven

of die worden beticht van schendingen van dierenrechten. Zo kreeg het bedrijf Euronext het zwaar te verduren. Het bedrijf verhandelt aandelen van het Britse bedrijf Huntingdon Life Sciences, dat dierproeven doet voor de farmaceutische industrie. In november 2008 werden in Hilversum twee auto’s van een directielid in brand gestoken door een groepering die zichzelf de NYSE Euronext Bomb Squad noemde. Een maand later gebeurde het opnieuw met twee auto’s van een ­Euronexttopman, deze keer in ­Wassenaar.

Links heeft niet meer het alleenrecht op het dierenactivisme In april 2008 stopte projectontwikkelaar Van der Looy met de ontwikkeling van Science Link, een bedrijvenpark bij Venray, na een golf van bedreigingen aan het adres van de projectleiders. Ook waren hun huizen beklad. Op het terrein zouden laboratoria komen voor dierproeven. Andere slachtoffers van bedreigingen waren het farmaceutisch bedrijf Novartis Pharma in Arnhem en het handelshuis

Van der Moolen, beide in 2007. Dat jaar zag ook de comeback van de praktijk van het bevrijden van proefdieren. Sinds 2007 vonden in Nederland vijf bevrijdingsacties plaats. De laatste was in maart dit jaar, toen het Dierenbevrijdingsfront 2.500 nertsen losliet uit een fokkerij in Stavenisse. De groei van het aantal geweld­dadige incidenten hangt samen met een ­toenemende invloed van buitenlandse ­dierenrechtenor­­ga­­­nisaties in Nederland. In 2007 concludeerde de AIVD in het ­rapport Dierenrechtenactivisme in Nederland: springplank voor Europa dat er steeds vaker acties worden georganiseerd en gecoördineerd vanuit Nederland. Ook signaleerde de AIVD dat de Nederlandse organisatie Respect voor Dieren (RvD) zich vanaf 2005 ontwikkelde tot een dochterorganisatie van het radicale Britse Stop Huntingdon Animal Cruelty (SHAC). De meest notoire actie van SHAC is het opgraven van de stoffelijke resten van een familielid van de eigenaar van de fokkerij New Church Guinea Pigs farm in 2005. De modus operandi van RvD, dat ook opereert onder de naam Anti Dierproeven Coalitie, is sindsdien geradicaliseerd, stelt de AIVD. Werden er eerst nog relatief vreedzame demonstraties gehouden, gaandeweg kwamen er steeds meer bedreigingen en fysiek geweld kijken bij de acties. Zo werd in 2005 het personeel ­bedreigd en werden vestigingen vernield van de reisorganisatie Thomas Cook, die een indirecte rol speelt in de ­handel van apen voor dierproeven. In 2007 organiseerde RvD voor het eerst een internationale animals rights gathering in Amsterdam. Eind 2008 werd SHAC-­Nederland opgericht. BZK signaleert dat het dierenrechtenextremisme nu al is geïntensiveerd sinds de oprichting. Shac-NL wordt door Justitie gezien als de drijvende kracht ­achter de meeste incidenten van de afgelopen jaren. De bestrijding van dierenrechtenextremisme staat al jaren hoog op de agenda bij BZK en Justitie. Het fenomeen wordt, naast moslimextremisme en rechts radicalisme, gezien als een van de grootste bedreigingen voor de samenleving. Een opvallende tendens is dat links niet meer het alleenrecht heeft op het dierenactivisme. BZK signaleert dat rechtsextremisten zich ook steeds vaker presenteren als voorvechters van dierenrechten. • Tristan van Rijn 3 april 2009 PM

11

discussie Stoové vs Brenninkmeijer

Is de burger slachtoffer Ombudsman Brenninkmeijer waarschuwt:

D

e burger raakt steeds meer verstrikt in een almaar uitdijend overheidsnetwerk van databases en informatieketens. Dat concludeert de Nationale ombudsman Alex Brenninkmeijer in zijn jaarverslag over 2008 De burger in de ketens. Alhoewel de ombudsman concludeerde dat ‘ketensa­ menwerking en keteninformatisering vaak goed functioneren’ en een positieve invloed kunnen hebben op de relatie tussen burger en overheid, ziet Brenninkmeijer ook grote problemen. Doordat meer en meer databases aan elkaar gekoppeld worden en – vanwege pogingen tot ontkokering – overheidsinstellingen vaker een beroep doen op elkaars databestanden, kunnen fouten in datagegevens zich als een olievlek verspreiden over alle overheidsinstanties. Herstellen van zo’n fout wordt daardoor voor de getroffen burger haast onmogelijk, soms met ernstige consequenties. Zo werd een ondernemer de dupe van zware i­ dentiteitsfraude. Een junk gaf zich regelmatig uit voor de ondernemer, waardoor laatstgenoemde keer op keer werd geconfronteerd met huiszoekingen en aanhoudingen. Onjuiste gegevens blijven vaak ‘hardnekkig’ hangen in de keten van informatiseringssystemen. Ten eerste is vaak niet ­meteen zichtbaar dát er een fout is gemaakt. Die komt vaak pas aan het licht als de burger met een probleem is geconfronteerd. Ten tweede draagt de burger de risico’s van een fout. Als een boete voor te hard rijden naar een oud, maar nog niet in het GBA ­gewijzigd adres, wordt gestuurd

Onjuiste gegevens in informatiseringssystemen niet uit te bannen – en de bedoelde geadresseerde deze dus niet ontvangt en er niet op reageert – volgt ­geheel volgens de wet een verhoging van de boete. Daarnaast leiden geautomatiseerde systemen tot minder alertheid bij de gebruiker. De Nationale ombudsman doet in het jaarverslag een aantal aanbevelingen, waarbij niet de behoeften van de overheid ­centraal staan, maar die van de burger. Daarnaast moet er vanuit het overheidsapparaat een centraal regiepunt komen dat alle ontwikkelingen in de ketensamenwerking overziet. Mochten er toch problemen ontstaan, dan is één loket waar burgers terecht kunnen voor vragen en klachten, een vereiste. De burger hoeft zich daardoor, stelt de ombudsman, ‘niet te verdiepen in de ­werking van het systeem. Er is één telefoonnummer, één loket en één internettoegang.’ •

12

PM 3 april 009

Bestuursvoorzitter van de Sociale Verzekeringsbank Erry Stoové reageert:

E

lk jaar kijken wij, uitvoeringsorganisaties van de rijksoverheid, uit naar het jaarverslag van de Nationale ombudsman. Alex Brenninkmeijer heeft ons weer niet teleurgesteld. Hij agendeert een belangrijk maatschappelijk fenomeen. De burger heeft in toenemende mate te maken met verknoopte afhankelijkheden. De burger als postbode tussen de overheidsloketten. Vooral ouderen, gehandicapten, werklozen en chronisch zieken hebben daarmee te maken. ‘De burger verdwaalt in de keten van overheidsorganisaties en wordt van het kastje naar de muur gestuurd,’ aldus de Nationale ombudsman. Daar zit een kern van waarheid in, weten wij uit de praktijk. Veertien grote uitvoeringsorganisaties, zoals Kadaster, RDW, CIZ, IND en SVB, verenigd in de Handvestgroep Publiek Verantwoorden, onderkennen de toegenomen complexiteit. We moeten echter niet net doen alsof het allemaal de schuld is van

Overheidsdienstverlening moet opnieuw worden uitgevonden de uitvoeringsorganisaties. Zorgtoeslag, eigen bijdrage AWBZ, Persoonsgebonden budgetten, APK-keuringen, tempobeurzen, OZB en re­­­ïntegratieverplichtingen zijn de afgelopen jaren aan ons dienstverleningsrepertoire toegevoegd. Dat was politiek en maatschappelijk gewenst. Zo is de complexiteit toegenomen. En wat ingewikkeld is, kan de uitvoering niet versimpelen. De complexiteit van de regelgeving maakt ons als ­uitvoeringsorganisaties afhankelijker van elkaars kwaliteit. ­Onzorgvuldige dienstverlening van de ene uitvoerings­organisatie kan, bij ongecontroleerd hergebruik van de gegevens, bij de ­andere uitvoeringsorganisatie leiden tot onjuiste beslissingen. Goede ketensamenwerking is van groot belang! Uitvoerings­ organisaties hebben bovendien de opdracht de burger niet lastig te vallen met vragen als een van ons de benodigde gegevens al in huis heeft. Goede informatie-uitwisseling is al evenzeer belangrijk. Toch wijst de ombudsman er terecht op dat ketensamenwerking niet voor alle kwalen de oplossing is. Regelmatig duikt het voorstel op om alle overheidsdienstverlening dan maar achter één loket te organiseren. Dit lijkt mij geen goed idee. Er zal dan binnen de kortste keren een ­mammoetorganisatie uit de grond worden gestampt. Iemand moet immers de baas zijn over dat ene loket. Deze oplossing zal dus eerder leiden tot meer bureaucratisch gedrag dan tot de, ook door Alex Brenninkmeijer, zo gewenste dienstverlening met de menselijke maat. Waar ik wel voor ben is een zodanige samen-

discussie

van zijn digitale dossier? Bert Mulder, lector informatie, techniek en samenleving aan de Haagse Hogeschool geeft zijn visie: werking van uitvoeringsorganisaties dat we de burger kunnen bedienen zonder dat de burger last van ons heeft. Met andere woorden: Beter geen loket dan één loket. Een adagium dat ik al vele jaren huldig. Loket De ombudsman ziet een oplossing in het voor de burger instellen van een centrale klantenbalie voor integrale klachtenbehandeling. Weer een nieuw instituut. Ik bepleit graag een effectievere en goedkopere koers. Een herbezinning op de overheidsdienst­ verlening. We moeten de moed hebben om de dienstverlening aan de burger opnieuw uit te vinden. Daar horen wat mij betreft nieuwe spelregels bij. Spelregels waar wij, politici, bestuurders, ambtenaren en overheidsdienstverleners, ons allemaal aan moeten houden: 1. Nieuwe regelgeving (en mogelijk ook bestaande ingewikkeld gebleken regels) consequent toetsen op uitvoerbaarheid en administratieve last voor de burger. 2. Beleid pas in uitvoering nemen nadat alle risico’s voor de uitvoering geheel zijn overzien en van oplossingen voorzien. Aandacht dus voor de invoeringsstrategie. Veel problemen in de uitvoering ontstaan, omdat men de parlementair aanvaarde wetten of regels te snel heeft willen invoeren. De burger heeft daar ook last van gehad, concludeer ik bij het lezen van de klachten die de Nationale ombudsman in behandeling heeft genomen. 3. Een politiek-bestuurlijke cultuur die het toegeven van fouten niet afstraft, maar bemoedigt. 4. Een overheidsdienstverlening die de burger serieus neemt en vertrouwt (tot het tegendeel blijkt). 5. Overheidsprofessionals die zo goed zijn opgeleid, dat zij in staat zijn de kluwen voor de burger te ontwarren. 6. Een telefonische dienstverlening die direct, persoonlijk en oplossingsgericht is in plaats van technocratisch. Geen bandje met een keuzemenu (toets 1, 2 of 3), maar een medewerker van vlees en bloed die met de klant meedenkt. De Sociale Verzekeringsbank (SVB) heeft daar zeer goede resultaten mee geboekt, vindt ook de Nationale ombudsman. 7. Overheidsdienstverleners die de hen voorgelegde kwesties (ongeacht het loket) mogen oplossen. Zij moeten zich daarbij gedekt weten door hun bestuurlijke en politieke bazen. Deze laatste suggestie is wellicht het meest spannend. Het betekent dat een medewerker van de ene organisatie, de bevoegdheid krijgt om een door de burger voorgelegde kwestie op te lossen, door de fout bij een andere organisatie te corrigeren. Mij zijn voorbeelden bekend van kwesties waar deze methode heeft gewerkt en door de burger als heel bevredigend is ervaren. Bij het opnieuw uitvinden van de overheidsdienstverlening zou dit idee zeker niet mogen ontbreken. • Erry Stoové is voorzitter van de Sociale Verzekeringsbank en van zbo’s verenigd in de Handvestgroep Publiek Verantwoorden.

D

e discussie over het gebruik van aan elkaar gekoppelde databases, moet worden ­geprofessionaliseerd. Dat stelt Bert Mulder, lector informatie, techniek en samenleving aan de Haagse Hogeschool. ‘Er is nooit s­ erieus nagedacht over de consequenties van keteninformatisering en het koppelen van databases. Wat werkt goed, wat is slecht en welke eisen en doelen stellen we aan die ketens?’ De overheid heeft daar tot nu toe te weinig oog voor gehad, signaleert Mulder. ‘Vooralsnog is gewoon database aan database geknutseld.’ ‘Er moet een proces worden gestart waarin op een meer volwassen wijze wordt gekeken op welke manier er door de overheid een netwerk van informatie om de burger wordt geweven.’ Hij signaleert nu vooral dat er ‘incidentenpolitiek’ wordt bedreven als er problemen ontstaan bij het gebruik van – gekoppelde – databases en keteninformatie en de privacy-eisen die daarmee gemoeid zijn. ‘De activiteiten die de overheid nu ontplooit verbeteren vaak de efficiëntie, maar er zijn er waarbij je bijvoorbeeld je privacy kwijtraakt. We weten helemaal niet wat gebruik is en wat misbruik is, wat positieve effecten zijn en wat negatieve effecten zijn. Een aantal opmerkelijke koppelingen kan bestaan, omdat we nooit goed hebben gekeken of het gebruik of misbruik betreft. Is het toegestaan dat gemeenten de gegevens over het watergebruik van een huishouden aanwenden om uit te zoeken hoeveel mensen er wonen?’ De lector maakt zich zorgen over het feit dat er geen ­regels zijn wie nu wel of niet in een database kan en waar de ­verschillende databases voor bedoeld zijn. Zo doet de politie bij het s­ taande houden van een automobilist regelmatig een beroep op de bestanden van de RDW, om op die manier adres­gegevens te controleren. ‘We kunnen nu niet controleren of die database op de juiste manier wordt gebruikt. Het bestand wordt veel geraadpleegd, maar er is geen logbestand dat bijhoudt wie welke gegevens bekijkt.’ Alhoewel de ombudsman nu heeft geconcludeerd dat b ­ urgers in de problemen kunnen komen door fouten in g ­ ekoppelde

‘We weten helemaal niet wat gebruik is en wat misbruik’ databases, ziet Mulder nog ‘geen beweging’ bij de overheid om ­professioneler te gaan nadenken over het gebruik van databe­ standen. Het is nog niet te laat, zegt Mulder: ‘We zijn nog maar net begonnen en zitten nog in de leerfase. Maar de overheid moet niet langer wachten. Dan begint het op veronachtzaming te lijken.’ • 3 april 2009 PM

13

opinie horen zien & schrijven

eigenschappen. In Nederland dan. Niet in Japan. Afgelopen week was ik in Tokyo met een paar collega’s om een training over onderhandelen te verzorgen. De groep bestond voor de helft uit Japanners en voor de andere helft uit mensen van diverse nationaliteiten. Omdat de training grotendeels bestond uit een simulatiespel, konden we goed zien hoe verschillend de deelnemers omgingen met de opdracht en met elkaar. De Amerikanen waren vriendelijk, luidruchtig en politiek correct. De Duitsers formeel, bescheiden

en analytisch. En de Japanners waren ongrijpbaar. Je wist niet wat je aan ze had en je wist ook niet wat ze aan jou hadden. Ze tasten af en proberen zaken te regelen zonder zich uit te spreken. Ze hebben daar zelfs een woord voor, dat zoiets betekent als het spreken van de buiken. Omdat niets expliciet wordt gemaakt, wordt ook niemand voor het hoofd gestoten en lijdt niemand gezichtsverlies. Dat bleek een uitstekende houding te zijn in een spel waarin het bereiken van consensus en het investeren in verhoudingen centraal stond. De meer uitgesproken, in sommige gevallen zelfs brutale deelnemers, hadden vaak het laatste woord, maar trokken uiteindelijk aan het kortste eind. Onmiskenbaar heeft heldere en directe communicatie voordelen in situaties die redelijk overzichtelijk zijn. Maar de Japanners lieten zien dat in de meer complexe werkelijkheid van besturen, onduidelijkheid enorm veel waarde kan hebben. En wij Nederlanders zullen, als we de bescheidenheid kunnen opbrengen, beseffen dat we vaak net een tikje te duidelijk zijn. • 

wat later. De notaris had alle gegevens over de totstandkoming van de koopovereenkomst in zijn dossier. In zijn agenda stonden de gemaakte afspraken. De­­computer had onder het kopje ‘eigenschappen’ onthouden wanneer het Worddocument met het koopcontract was gemaakt. De Belastingdienst liet op dat alles beslagleggen. De notaris procedeerde tot bij de Hoge Raad om de spullen terug te krijgen; hij heeft immers een geheimhoudingsplicht. Op grond daarvan heeft hij ook een verschoningsrecht. Toch? Maar alle instanties, tot en met de

Hoge Raad, wezen zijn verzoek af. Bij een verschoningsgerechtigde kunnen in ­principe geen stukken in beslag worden genomen. Maar het verschoningsrecht is niet absoluut. Onder ‘zeer uitzonderlijke omstandigheden’ mag het wel. Zeer uitzonderlijke omstandigheden zijn aanwezig als anderen de dupe zijn. Of als alleen met de informatie van de geheimhouder de waarheid aan het licht kan worden gebracht. Of als de geheimhouder een belangrijke rol in de samenleving vervult. Een notaris doet dat. Als blijkt dat hij valsheid in geschrifte heeft gepleegd door de overeenkomst te antedateren, misbruikt hij het vertrouwen in het notariaat, wat een ernstige aanslag op zijn ambt is. In dergelijke gevallen is waarheidsvinding belangrijker dan verschoning. Geheel in lijn daarmee meldt Het Financieele Dagblad (15 maart jl.) dat belastingparadijzen Monaco, Liechtenstein, België, Luxemburg en Zwitserland onder internationale druk het bankgeheim zullen afzwakken in de strijd tegen belastingontduiking en fraude. Mocht ik ooit kapitaalkrachtig worden, dan koop ik van mijn geld een ouwe sok. •

Bestuur

Jorrit de Jong

Te duidelijk

Z

eggen waar het op staat. Heldere boodschappen in klare taal. Er geen doekjes om winden. Dat wordt gewaardeerd in Nederland en die waarde streeft men na in het openbaar bestuur. Er zijn prijzen voor het helderste taalgebruik in de politiek, er zijn mediatrainingen voor bestuurders en effectieve communicatie is een kerncompetentie in elk HRM-beleid. Het tegenovergestelde is negatief: onduidelijkheid, wolligheid en gedraai zijn volgens vrijwel iedereen slechte professionele

Rosalie Koolhoven

Wet

Ouwe sok

H

et bankgeheim is verleden tijd. Computers blijken ­verraders. Binnenkort zijn de oude sok en de type­machine weer terug van weggeweest. De Hoge Raad oordeelde dat een notaris zich niet altijd kan beroepen op zijn geheimhoudingsplicht. Een bv in financiële moeilijkheden had de inventaris net voor het ­faillissement verkocht, waardoor er voor de Belastingdienst niets meer over was. Deze twijfelde er dan ook aan of de koop wel echt op de in de overeenkomst vermelde datum was geschied, of stiekem

14

PM 3 april 2009

opinie

R

egelmatig kom ik in discussies terecht waarin mensen van rond de 50 praten over jongeren. Dit doen ze dan niet uit diepgaande interesse, maar uit noodzaak. Theaters raken leeg, jongeren moeten een groot deel van de 7.500 vacatures bij ­Defensie gaan invullen en het management van scholen krijgt problemen als jongeren hun schoolcarrière vroegtijdig afbreken of incompetent van school komen. Vandaar dat van alles wordt geprobeerd om deze, voor hen ongrijpbare, jongeren te bereiken. Jongerenonderzoek is booming. Ondertussen is Defensie begonnen met het lesgeven op vmboscholen en de nieuwe wervingsspotjes van het leger doen denken aan een spannende multiplayer game. Onderwijsinstellingen innoveren er lustig op los. Schrik niet als uw kind les krijgt in ‘competentiegerichte takeneilanden binnen een dynamische leeromgeving’. Ik bedenk het niet; dat is de taak van een heuse onderwijsarchitect. Ondanks deze ­kunstgrepen lijkt het toch niet goed te lukken. Dramatisch, want als het stof van de huidige crisis is neerge-

Communicatie

Ruben Maes

Jeugd gezocht

daald zal met de komende vergrijzing de noodzaak om jongeren te binden alleen maar groter worden. Waar gaat het dan mis? Sinds vorige week denk ik een begin van het antwoord te kennen. Ik vroeg aan een zaal vol schoolbestuurders wie van hen een goed beeld had van hetgeen hun leerlingen beweegt. Niemand reageerde. Ze hadden geen idee. Dezelfde schooldirecteuren hadden net daarvoor wel enthousiast verteld over noodzakelijke innovaties in het onderwijs. Keer op keer blijkt dat het management van organisaties niet serieus bezig is zich te verdiepen

in de leefwereld van jongeren. Ze denken te weten dat er veel via internet wordt gecommuniceerd en dat kennis minder waarde lijkt te hebben gekregen, maar verder dan dat komen ze meestal niet. Met een nostalgische blik in hun ogen zoeken ze naar patronen die ze nog herkennen van vroeger. ‘Vroeger praatte ik ook veel met vriendjes, dat is toch eigenlijk hetzelfde als MSN.’ Op deze manier vervreemden ze zich steeds meer van zowel hun toekomstige bezoekers/medewerkers/leerlingen als van hun collega’s die wel direct contact hebben met de nieuwe generaties. •

Kroese enzo …

3 april 2009 PM

15

coverstory Opnames Sorry Minister in volle gang

Ambtelijk drama Met televisieseries als Yes Minister en The West Wing wordt een inkijkje gegeven in de wondere wereld van de ambtenaar. PM bracht een bezoek aan de set van Sorry Minister, de Nederlandse bewerking van het Britse Yes Minister, en zocht uit hoe de rollen uit de Amerikaanse dramaserie The West Wing in de ambtelijke top van Obama zijn vervuld. En waar zitten de Haagse evenknieën?

Tekst Cindy Castricum en Rutger van den Dikkenberg

C

hauffeur Joris komt binnenlopen met drie zware loodgieterstassen. In zijn kielzog privésecretaris Maarten Hulst, die op de stoel van minister Karel Bijl van Beheer en Beleid neerploft. Uit een van de koffers haalt hij een brief tevoorschijn. De ambtenaar aarzelt of hij deze moet openen. Secretaris-generaal Helen van Zuylen wijst hem op de regels: de privésecretaris mag alle post voor de minister openen, tenzij er privé op staat. ‘Hij is gericht aan papa,’ zegt Maarten. ‘Dan zal het wel van zijn dochter zijn,’ merkt assistent privésecretaris Mohammed op. ‘Good thinking Watson,’ reageert de SG. De vierde etage van kantorencomplex Prinsenhof in het Haagse Beatrixkwartier doet dezer dagen dienst als opnamelocatie van de VPRO-serie Sorry Minister, naar de Britse sitcom Yes Minister uit de jaren tachtig. Tot en met 18 april is deze plek, op een steenworp afstand van het voormalige tijdelijk onderkomen van het ministerie van Financiën, omgetoverd tot het ­ministerie van Beheer en Beleid, waar minister Karel

Anne-Marie Stordiau: ‘Het echte leven is wat ingewikkelder’ Bijl (Jeroen Spitzenberger) en SG Helen van Zuylen (Lies Visschedijk) de dienst uitmaken. Samen met privésecretaris Maarten Hulst (Peter Heerschop) en a­ ssistent-privésecretaris Mohammed (Mohammed Azaay) vormen zij de kern van de cast van de in ­september op televisie uit te zenden komedieserie. Hoewel de serie is gebaseerd op het Britse Yes ­Minister is het scenario (door Edwin de Vries) toegeschreven naar de Nederlandse situatie. ‘We hebben contact met een aantal echte ambtenaren om te checken of een en ander met de werkelijkheid overeenkomt,’ vertelt uitvoerend producent Chris Derks

16

PM 3 april 2009

tussen de opnamen door. ‘Wie dat zijn? Dat vertel ik niet,’ lacht ze. In secretaris-generaal Helen van Zuylen kunnen we natuurlijk maar één topambtenaar herkennen. Dat moet Roos van Erp van het ministerie van BZK zijn, aangezien zij de enige vrouwelijke SG is. De functies privésecretaris en a­ ssistent privé­secretaris bestaan in real life niet. Als we bij BZK blijven (het fictieve ministerie van Beheer en Beleid komt daarbij wellicht het meest in de buurt), dan komt Jean ­Fransman, de politiek assistent van minister Guusje ter Horst, in aanmerking voor de rol van privésecretaris. Ook hij zal weleens brieven openmaken tenslotte. De assistent van de privésecretaris is lastiger naar de echte wereld terug te voeren. Er is bewust voor een ambitieuze Marokkaan gekozen, om de Nederlandse multiculturele samenleving te weerspiegelen. Laat diversiteit nu net een stokpaardje van minister Ter Horst zijn. Als we dan toch iemand moeten kiezen, dan kan Ahmed Dadou misschien als rolmodel dienen voor de assistent privésecretaris uit de serie. ­Toegegeven, dat is puur gebaseerd op afkomst. Dadou werkt immers op Buitenlandse Zaken en heeft het als persvoorlichter van staatssecretaris Frans ­Timmermans al verder geschopt dan assistent.

Witte Huis De moeder van alle ambtenarendrama op tv is natuurlijk The West Wing, de Amerikaanse serie die ook op de Haagse departementen een cultstatus heeft bereikt. De populaire NBC-serie, die deels te zien was bij RTL, verhaalt over de Democratische president Josiah Bartlet en de verwikkelingen in zijn team van adviseurs in de westvleugel van het Witte Huis, waar de top van de presidentiële ambtenarij zetelt in kleine ruimtes, veelal zonder ramen. De huidige president Obama stond ooit model voor het karakter van Matt Santos in de Amerikaanse politieke dramaserie. Santos is een Democratisch talent met een latinoachtergrond. Na de tweede termijn van Bartlet doet hij een gooi naar het p ­ residentschap.

Foto: Welmer Keesmaat

De set van Sorry Minister op de vierde etage van de Prinsenhof in Den Haag

De overeenkomst met de loopbaan van Obama, die toen de serie werd opgenomen nog gouverneur in Illinois was, is niet de enige parallel met de werkelijkheid. Veel karakters van The West Wing zijn gebaseerd op (trekken van) reële personen uit het Witte Huis. Ze vervullen nu soms ook weer in het team van Obama een rol. Zo is Rahm Emanuel, de felle pitbull die aan de wieg stond van het karakter van deputy Chief of Staff Josh Lyman in de serie, inmiddels zelf de Chief of Staff (CoS) van Obama geworden. Het personage van perswoordvoerder CJ Cregg was gebaseerd op Clintons eerste woordvoerder Dee Dee Myers. En Ellen Moran, de huidige c­ ommunicatiedirecteur van Obama, was voordat ze naar het Witte Huis vertrok voorzitter van een ­Democratisch netwerk dat zich inzet voor de verkiezing van vrouwen die pro-abortus zijn. CJ zelf werd naar Washington gehaald vanwege haar goede werk voor het netwerk. Het is verleidelijk te denken dat de s­ erie de ­carrière van de topambtenaren die nu in het team van Obama zijn beland, een handje heeft geholpen. Maar de werkelijkheid is dramatisch iets minder interessant. De auteurs van de serie, die van 1999 tot 2006 te zien was, werden in het schrijfproces bijgestaan door adviseurs van Clinton, een kring waaruit ook Obama veel van zijn medewerkers heeft gevist. Vanwege de verwijzingen naar de werkelijkheid van de ambtelijke top werd de serie razend populair. The West Wing begon in Washington – maar ook in Den Haag natuurlijk – al snel de manier te bepalen

waarop topambtenaren naar collega’s keken.

Charmant In The West Wing vormt de charmante en intelligente perswoordvoerder CJ Cregg het gezicht van de administration. Haar rol wordt in het ‘echte’ Witte Huis vervuld door Robert Gibbs, de press secretary die nu dagelijks de media bijpraat over de plannen van de president en zodoende veel op televisie te zien is. Gibbs beschikt over groot politiek inzicht en was al tijdens de campagnes van Obama diens perswoordvoerder, een functie die Gibbs ook vervulde toen

‘This is important. Don’t fuck it up,’ hield Rahm Emanuel premier Blair voor Democraat John Kerry in 2004 een vergeefse gooi naar de macht deed. Rahm Emanuel, eerder buitenlandadviseur van Clinton en bekend onder zijn bijnaam Rahmbo, stond in The West Wing model voor het personage Josh ­Lyman, de deputy Chief of Staff en tweede man achter Leo McGarry. Lyman heeft in de serie aan Harvard ­gestudeerd, net als veel teamleden van Obama: a­ dviseur Lawrence Summers was tot 2006 zelfs ­president van de prestigieuze universiteit. Lyman is het ­briljante politieke brein. Hij munt uit in het inpakken en ­bespelen van zijn tegenstanders. 3 april 2009 PM

17

coverstory Rahm Emanuel Chief of staff

Dan Pfeiffer Deputy communications director

Hij schrikt er niet voor terug om de grenzen van het toelaatbare op te zoeken. Wie dé Josh Lyman in het huidige team van Obama is, valt gemakkelijk aan te wijzen. Zijn functie wordt in Obama’s Witte Huis ingevuld door twee personen, van wie Jim Messina nog het meest wegheeft van Lyman. Niet verwonderlijk: hij lijkt erg op zijn baas Emanuel, is iets minder agressief, heeft wellicht een low profile, maar geldt in Washington als een ware puinruimer. Net als Lyman behoudt Messina het overzicht in het politieke veld en onderhoudt hij de contacten binnen de veiligheidsdiensten. Obama’s andere deputy Chief of Staff is Mona Sutphen. Zij heeft vooral tot taak de contacten te onderhouden en te zorgen dat de uitvoering goed loopt. In het team van Obama heeft zij een bindende rol, als tegenwicht voor het hak- en sloopwerk dat Messina moet verrichten. Sutphen werkte ook al voor Clintons administration. Ze deed er ruime ervaring op in het buitenlands beleid en was co-auteur van het boek The next American century: how the US can thrive as other powers rise. Daarin schrijft ze dat opkomende naties als China en India niet de grootste bedreiging voor de VS vormen. Bedreigingen voor de VS, zoals ziektes en terrorisme, zijn in die landen even goed een gevaar. De VS moeten die landen helpen de bedreigingen tegen te gaan, geheel in lijn met het gedachtegoed van de op samenwerking gerichte Obama. Reggie Love, een oud-sporter die met zijn imposante verschijning nogal wat vrouwelijke aandacht krijgt, vervult in Obama’s Witte Huis de positie van Charlie Young in de serie. Love is de personal aide van Obama, een jongeman die als assistent van de president constant in de buurt van Obama is. Afgezien van hun huidskleur zijn de verschillen groot: waar Charlie na de dood van zijn moeder zonder afgeronde studie een baantje zoekt om zijn zusje te kunnen onderhouden en zo terechtkomt in het Witte Huis, volgt Love, die een graad in politicologie heeft, Obama al jaren. Dan is er ook nog het West Wing-personage Sam Seaborn, de briljante speechschrijver die zijn meesterstukken vaak op het laatste moment herschrijft. Hij is de deputy communications director en dus tweede man achter communicatiedirecteur Toby Ziegler. In het huidige Witte Huis wordt de functie van plaatsvervangend communicatiedirecteur ingevuld door Dan Pfeiffer, een relatief nieuw gezicht in Washington. Hij was als medewerker betrokken bij de verloren verkiezingscampagne van Al Gore en werkte voor senator Tom Daschle, die in 2004 niet werd herkozen.

18

PM 3 april 2009

Ellen Moran Communications director

Mona ­Sutphen Deputy chief of staff

Obama’s directeur speechschrijven is de 27-jarige Jon Favreau, die vier jaar geleden al door Gibbs werd aanbevolen als een talent.

Gezelschapsspel Ook in Den Haag is het identificeren van West Wing-types bij het rijk een geliefd gezelschapsspel. Communicatiedirecteur Anne-Marie Stordiau van het ministerie van Justitie werd vorig jaar op een West Wing-fanclubavond ‘de CJ van Den Haag’ genoemd. Remco Dolstra, toen nog hoofd Persvoorlichting bij Financiën en voorheen PvdA-voorlichter, werd bij die gelegenheid als ‘Josh Lyman van de PvdA’ aangewezen. Doelend op zijn recente promotie tot directeur Communicatie zegt Dolstra gekscherend in een reactie hierop: ‘Nu zou ik eerder de Toby Ziegler van Financiën zijn.’

coverstory Jon Favreau Director of speechwriting

Reggie Love Personal aide to the president

Ook Stordiau herkent wel iets van zichzelf in CJ. ‘Vooral de manier waarop zij in haar werk staat: als spin in het web, als verkeersleider,’ zegt ze. ‘CJ moet voortdurend overal ogen en oren hebben en op basis daarvan adviezen geven. Ten tijde van de fanavond was ik natuurlijk ook de enige vrouwelijke communicatiedirecteur en qua type zijn er overeenkomsten: ik ben ook lang en blond.’ Verder zou ze zich niet durven vergelijken met CJ, zegt Stordiau. Het Witte Huis heeft in de eerste plaats veel meer valkuilen dan Den Haag en of ze daar met evenveel elegantie en humor doorheen laveert zou ze niet willen zeggen. ‘CJ is natuurlijk ook een feelgood-karakter. Ze deugt aan alle kanten. Het echte leven is wat ingewikkelder.’ Natuurlijk: het Amerikaanse politieke systeem zit anders in elkaar en dat ambtenaren zich in The West Wing in het politieke debat mengen, is in Nederland

Robert Gibbs Press secretary

Jim Messina Deputy chief of staff

not done. Ook is Obama’s Chief of Staff Rahm Emanuel uiteraard veel machtiger dan onze SG van AZ Richard van Zwol. Dat neemt niet weg dat het verleidelijk is de laatste eens te spiegelen aan zijn pendant in de Amerikaanse serie. Waar zijn West Wing-collega Leo McGarry zich in zijn eentje met het reilen en zeilen binnen het overheidsapparaat mag bezighouden, moet Van Zwol zich in het SG-beraad op gelijke voet met zijn dertien collega’s onderhouden. Steekt Van Zwol misschien een beetje bleek af bij West Wing’s McGarry, die met een alcoholverslaving kampte, de huidige Chief of Staff van Obama doet het tv-personage weer verbleken. In Rahm Emanuels loopbaan zitten ingrediënten die voor de scenarioschrijvers van een eventueel vervolg op The West Wing een goudmijn zouden zijn. De Chief of Staff verdiende zijn fortuin bij hypotheekverstrekker Freddie Mac, waar hij in 2000 en 2001 directeur was, toen de hypotheekbank onder vuur lag vanwege onrechtmatige campagnebijdragen. De hypotheker zelf was ook nog een van de eerste banken die in de kredietcrisis werd overgenomen door de overheid.

Bomaanslag

Foto: RTL

De kleurrijke ‘Rahmbo’ geldt ook als een agressieve pitbull. Net als McGarry uit de serie en Obama komt hij uit Illinois. Emanuel, van joodse komaf, staat ook bekend om zijn felle standpunten ten faveure van Israël. Tijdens de Eerste Golfoorlog vloog hij naar het Midden-Oosten om als materiaalman te helpen in het Israelische leger. Zijn vader was gelieerd aan de zionistische Irgunbeweging, die met geweld poogde een zionistische staat van de grond te krijgen. De dodelijke bomaanslag van Irgun op het King Davidhotel in 1946 kostte aan 91 Palestijnen en Britten het leven. Nederigheid is niet Emanuels sterkste ­eigenschap. Bij een bezoek van de Britse premier Blair aan Clinton, juist in de tijd dat diens slippertje met Monica Lewinsky openbaar werd, zou hij de Britse premier in duidelijke doch weinig diplomatieke taal op het belang van een goede afloop van de bijeenkomst hebben gewezen. ‘This is important. Don’t fuck it up,’ hield hij de Britse premier voor. Het is een toon die we Richard van Zwol niet snel zouden horen aanslaan, maar ook een die de relatief brave vader­ figuur McGarry uit de serie te ver zou gaan. Soms is de werkelijkheid nog sterker dan film. •

De cast van The West Wing 3 april 2009 PM

19

interview

20

PM 3 april 2009

CDA’er Cees Veerman adviseert over Noord-Zuidlijn

‘Ik wil horen wat er leeft’ Voormalig minister van Landbouw Cees Veerman is alweer een tijdje weg uit Den Haag en dat bevalt prima. PM zocht hem op in het toeristische dorpje Groesbeek, net voorbij Nijmegen. Een gesprek over bonussen, dijkverzwaring en over ‘die zaak met de handtekening’.

B

egin april zal oud-minister Cees ­Veerman als voorzitter van de ­commissie die moet adviseren over de Noord-Zuidlijn, inspraakavonden beleggen in Amsterdam. De protestantse hoogleraar, boer en ondernemer verheugt zich er erg op. ‘Je moet het veld in. Dat hebben we met de Deltacommissie ook gedaan. Mensen willen serieus genomen worden. Ik wil horen wat er leeft. En sluit niet uit dat er iemand rondloopt die een hartstikke goed idee heeft.’ Zelf is hij aangezocht als procesbegeleider, want nee, bouwkundig inzicht in ondergrondse spoorverbindingen heeft hij niet. Daar zijn andere mensen voor in de commissie.

U bent ook commissaris bij de Rabobank. Wat vindt u van de huidige discussie over het bonusbeleid van de banken?

‘Onze medewerkers worden onder het bankenmodaal beloond. Het is een degelijke, enigszins saaie bank, maar in deze tijd een rots in de branding. We hebben geen aandeelhouders, maar leden en een duidelijke opdracht: goedkoop geld lenen en zo goedkoop mogelijk uitlenen.’ Maar wat vindt u van de discussie over de bonussen?

‘Het is natuurlijk niet uit te leggen dat het personeel een bonus krijgt, terwijl de bank op de been gehouden wordt door de staat. Men zegt “anders krijg ik geen goede mensen”. Ik denk dat de opvattingen over wat goede mensen zijn heel sterk zullen verschuiven. De degelijkheid van mensen als Jan Kalff en Cees van Lede moet terugkomen. Managers die begrijpen wat de ziel van een onderneming is. Dan kun je zeggen dat is softe praat. Maar ik ben ervan overtuigd dat de zachte waarden, zoals liefde, betrokkenheid en moed weer gaan tellen in een onderneming. Die huur­ lingenmentaliteit – als ik ergens meer kan verdienen ga ik daar naar toe – en de nadruk op het aandeelhoudersbelang is niet goed en leidt tot deloyaliteit.’

U heeft het kabinet geadviseerd over de ­dijkversterking die onder meer nodig is als gevolg van de klimaatverandering. Is daar in deze tijd van crisis nog wel geld voor?

Tekst Guikje Roethof Foto Rob Jongbloed

‘Dan heb ik een nieuwtje voor u. Ik heb net met Tineke Huizinga gebeld en zij heeft mij verzekerd dat het Deltafonds, dat wij hebben bepleit, er komt en dat daar met ingang van 2020 een miljard per jaar in gaat. Tot die tijd was er al geld in de begroting en in meer­ jarenramingen opgenomen.’ Bent u niet bang dat het bestaande geld minder zal worden ten tijde van de bezuinigingen van 2011?

‘Dat weet ik niet, dat kan ik niet overzien. Maar het is een zaak van de lange termijn. De zeespiegel stijgt niet morgen met 1 meter. Hij stijgt in de loop van

‘Dat de staatsschuld niet mag stijgen, is een wijdverbreid misverstand’ deze eeuw waarschijnlijk tussen de 80 centimeter en 1 meter. Toch moet je nu wel beginnen. De gemiddelde doorlooptijd voor een waterstaatkundig werk van enige omvang is een jaar of tien à elf.’ Het Deltafonds moet gevuld worden met 1 miljard per jaar uit aardgasbaten en staatsleningen. Is dat geld nu niet voor de banken gebruikt?

‘De aardgasbaten lopen nog tot 2030 en bij staatsleningen, ja dan stijgt de staatsschuld. Daar is niets op tegen. Er is een wijdverbreid misverstand dat dit niet mag. Het hangt er vanaf voor welk doel je het geld leent. Wij lenen het om Nederland bewoonbaar te houden, om onze boterham te kunnen blijven verdienen en om de economie draaiende te kunnen houden. Een reuze goede investering. Het is natuurlijk een groot bedrag, maar dat moet je afzetten tegen de waarde die wordt beschermd, 2.000 3 april 2009 PM

21

interview CV Cornelis Pieter Veerman (1949) begon zijn werkzame ­carrière ooit als leraar (bedrijfs)economie. In de jaren ­zeventig en tachtig was hij voor het CDA lid van de ­gemeenteraad van achtereenvolgens Nieuw-Beijerland en Korendijk. Tussen 2002 en 2007 was Veerman minister van LNV. Tegenwoordig is hij bijzonder hoogleraar duurzame plattelandsontwikkeling in Europees perspectief aan de Wageningen Universiteit en de Universiteit van T ­ ilburg. Daarnaast is de oud-­minister onder meer ­voorzitter van de Vereniging van Natuur­ monumenten en voorzitter van het Wetenschappelijk Instituut van het CDA.

miljard aan onroerend goed en infrastructuur alleen in West-­Nederland, los van de mensenlevens. Een verzekeringspremie zou anderhalf keer zo duur zijn. Bovendien is bescherming tegen water een basisvoorziening. Kunnen we het betalen? Het is een fractie van ons BNP van 600 miljard. In tijden van crisis zijn werken in de bouw zeer aan te bevelen. Geef je een lastenverlichting aan de burgers dan stimuleer je de consumptieve uitgaven, een aanschaf van een ijskast of een auto. Aangezien Nederland geen koelkasten en weinig auto’s maakt, lekt dat geld weg naar het buitenland. De bouw – en zeker de waterbouw – is een zeer goede mogelijkheid om onze economie te stimuleren.’ Veerman zit aan tafel in zijn werkkamer op een landgoed annex golfbaan in Groesbeek. Twee hoveniers zijn aan het werk in de tuin, de zon schijnt af en toe door de wolken. Het is een schitterende omgeving. De oud-bewindsman, die tegenwoordig ook voorzitter is van de Vereniging van Natuurmonumenten, geniet zichtbaar van de nabijheid van het open landschap, wat ons vanzelf brengt op de vraag: beviel het hem wel in Den Haag? ‘Ik had altijd al gezegd, ik doe het ministerschap een periode.’ Waarom eigenlijk?

‘Nou, omdat ik me niet zo’n politicus voel. Mansholt heeft vroeger tegen mij gezegd: “Jij wordt minister van Landbouw, dat is onvermijdelijk jongen.” En Jan de Koning heeft gezegd: “Als de majesteit je roept, mag je niet weigeren.” Ik heb Balkenende voor het eerst ontmoet toen hij nog onderhandelaar was en mij via Cees van der Knaap die als headhunter optrad, vroeg om minister te worden. Daar had ik aanvankelijk helemaal niet zo’n zin in.’ U was bijna Eurocommissaris geweest. Vindt u het ­jammer dat dit niet door is gegaan?

‘Ja, dat was vijf jaar geleden. Op een gegeven moment leek het die kant op te gaan. De Duitse minister van Landbouw vroeg of ik belangstelling had en Eurocommissaris Fischler was er een groot voorstander van. Maar het liep anders, in de politiek is het ­normaal dat de schaakstukken worden verschoven, en daar moet je dan even aan wennen.’

de ­hartenklop van de samenleving gaat toch aan je voorbij.’ En wat vond u van de media?

‘Een koude douche. Men concentreerde zich op dingen waarvan ik dacht: is dat nou belangrijk? Die zaak met die handtekening. Ik weet nog precies hoe dat is gegaan. Andries Knevel was bij mij in Frankrijk om opnames te maken, we zaten aan tafel en toen kwam de accountant die vroeg: “Uw zaakwaarnemer is er niet, kunt u tekenen, want ik moet deze stukken morgen deponeren?” Daar kwam bij dat de Franse notaris was vergeten mij uit te schrijven bij de Kamer van Koophandel. In de beeldvorming kwam dat over als: die stiekemerd zit als minister nog even zijn bedrijf te besturen. Terwijl ik 10.000 euro betaald had aan allerlei advocaten en notarissen in Rotterdam om in één weekend van mijn ondernemersbelangen af te raken. Alsof je als minister de tijd hebt om je nog met iets anders te bemoeien dan met je departement en met de politiek.’ De suggestie was belangenverstrengeling. Als minister ging u over subsidies waar u als agrariër gebruik van maakte.

‘Maar die subsidieverlening is streng gereglementeerd. Elk bedrijf dat aan de regels voldoet krijgt subsidie. De handtekening stond onder de rapportage van een lege holding, niet van de werkmaatschappij. Maar formeel stond ik nog te boek als directeur en dat was natuurlijk niet goed.’ Was u nerveus voor het Kamerdebat?

‘Nee, ik vond het vervelend dat in mijn ogen kleine dingen zo breed werden uitgemeten en dit het gevoel gaf van onzuivere zaken. Tijdens het debat kreeg ik al bemoedigende briefjes van vriendelijke Kamerleden. Collegaministers zeiden: “Cees waar maak je je toch zo druk over?” Mark Rutte zei tegen me: “Je laat het zo dicht bij je komen. Hou het toch bij je vandaan. Zo zit de wereld hier in elkaar.” Toen zei ik: “Dan is het toch mijn wereld niet.” Want ik ga graag door het leven als een nette vent.’ Heeft het meegespeeld bij uw afweging geen tweede termijn te willen?

‘Het moedigt niet aan, laat ik het zo zeggen.’

‘Ik had aanvankelijk niet zo’n zin om minister te worden’ Hoe heeft u het werken in Den Haag ervaren?

‘Je moet niet te lang blijven hangen in Den Haag, dan vergroei je ermee en verval je in routine. Van “dat heb ik nu al zo vaak gezien” en “is dat gezeur weer aan de gang?”. Dat is niet goed, dan word je een beetje blasé en raak je onthecht van de samenleving. Want je kunt wel een spreekbeurt houden in Spakenburg of in Noordwijk en dan hoor je daar wel wat, maar

22

PM 3 april 2009

En toen vroegen partijgenoten uit het CDA of u bereid was Balkenende op te volgen als partijleider …

‘Dat was na die desastreus verlopen gemeenteraadsverkiezingen. Jan Peter zat in een dip en de partij maakte zich zorgen. Het was in de tijd van grote demonstraties op het Museumplein en toen werd mij dat gevraagd. Maar dat doe je niet. Je gaat niet aan de stoelpoten van een zittende man zagen. Toen ben ik naar Jan Peter gegaan en heb gezegd: “Dit doet zich voor. Ik ga nu naar de krant om bekend te maken dat ik uit de politiek stap. Een beter bewijs kan ik niet geven van het feit dat ik hier niet aan meewerk.” En zo is het gegaan.’ •

thema: Dejuridisering

thema: dejuridisering

Sinds tien jaar is Den Haag druk aan het dejuridiseren, maar vooralsnog wordt het woud van regels er niet overzichtelijker op. Liberalisering van de markt leidt juist tot meer wetten en regels, en overheden schrikken er niet voor terug om elkaar voor de rechter te slepen. Mediation wordt gelanceerd als het medicijn, maar experts wijzen erop dat ook deze strategie zijn beperkingen kent. Blijft dejuridisering steken in goede bedoelingen?

3 april 2009 PM

23

thema Bestuursrechter Dick Allewijn verontrust over snoeien in de rechtsstaat

Toenemende mediation helpt juridisering niet de wereld uit Nederland juridiseert en dejuridiseert. Volgens Dick Allewijn is al te voortvarend dejuridiseren ook niet zonder gevaren. ‘Geen rechtsstaat kan functioneren zonder een goed stelsel van ­rechten en plichten,’ aldus de bestuursrechter en mediation-expert.

Tekst René Zwaap

24

D

e strijd tegen de juridisering van Nederland is in volle gang. In hun nota Juridisering in het openbaar bestuur signaleerden de toen­malige ministers Bram Peper (BZK) en Benk Korthals (Justitie) ruim tien jaar geleden al dat ‘het hart van de democratie dreigt dicht te slibben’ door een toenemende stroom van regels en de intensiteit waarmee een beroep op die regels wordt gedaan. Voortaan was ‘kappen in het regelwoud’ het devies. Geen sinecure, want waar een regel wordt gesnoeid plegen er twee andere voor in de plaats te komen. Europese jurisprudentie en liberalisering blijken een stuwend effect te hebben op het uitdijen van de regelvloed. Mediation – bemiddeling in plaats van procederen – werd gelanceerd als middel om de voortschrijdende juridisering in te perken. Inmiddels hebben niet alleen alle rechtbanken een doorverwijsmogelijkheid naar mediation, ook ieder zichzelf respecterend overheidsorgaan heeft eigen mediation-ambtenaren in huis, die moeten voorkomen dat burgers hun heil zoeken in geld- en tijdrovende klachtenprocedures tegen de overheid. De methodeOverijssel, ontwikkeld door mediation-godmother Anneke de Koning bij de provincie Overijssel, vond breed ingang. In plaats van de burger te dwingen de weg van de bezwaarprocedure te bewandelen, klimt de ambtenaar volgens de methode-De Koning alert en ‘oplossingsgericht’ in de telefoon om het gesprek met de boze burger aan te gaan. De Haagse rechter Dick Allewijn, auteur van het in 2007 verschenen boek over mediation Met de overheid om tafel, juicht deze gang van zaken toe, maar waarschuwt voor al te kordate stappen. Zo ziet hij met lede ogen aan hoe op het gebied van de ruimtelijke ordening en de bouw bezwaarmogelijkheden voor de burger worden ingeperkt ten faveure van bestuurlijke dynamiek. Hij ziet daarin een niet al te hoopgevend teken van ‘veranderende machtsverhoudingen’. Allewijn: ‘Dat is het kind met het badwater weggooien. Het is tegenwoordig de trend om te denken dat de burger bezwaarmogelijkheden alleen maar gebruikt om de hakken in het zand te zetten en dat inspraak oneigenlijk wordt gebruikt. Maar iedere burger heeft recht op zorgvuldige behandeling, en dat moet vooral ook zo blijven. Geen rechtsstaat kan functioneren

zonder een goed stelsel van rechten en plichten. Het was niet voor niets dat toen de Sovjet-Unie ten val was gekomen, er gelijk Nederlandse juristen naar Moskou werden ingevlogen om daar de beginselen van het Nederlandse Burgerlijk Wetboek uit te leggen en ingang te doen vinden.’

Waarschuwingsbord Ook de Algemene wet bestuursrecht (Awb) is tegenwoordig mikpunt van veel kritiek, maar het is wel een waarborg voor de naleving van de beginselen voor behoorlijk bestuur, aldus Allewijn. ‘Het is een stok achter de deur dat een rechter op grond van de Awb een overheidsbesluit kan vernietigen als er bijvoorbeeld in strijd is gehandeld met het gelijkheidsbeginsel of het recht op zorgvuldige behandeling met voeten is

De bestuursrechter Beroepsprocedures nemen veel tijd in beslag en bestuursrechters stellen zich te passief op, bleek vijf jaar geleden uit onderzoek naar de effectiviteit van de bestuursrechtspraak door Bert Marseille, universitair hoofddocent bestuursrecht te Groningen. Hoe is het tegenwoordig gesteld met de bestuursrechtspraak? Vijf vragen aan de onderzoeker van weleer.

Bert Marseille PM 3 april 2009

getreden. Formeel-juridische procedures zijn nodig om verzet tegen overheidsvoornemens te kanaliseren. Gebeurt dat niet, dan dreigt eigenrichting. In die zin is juridisering juist een zegen.’ Allewijn ziet mediation tussen burger en overheid als een methode om binnen de kaders van het recht tot een andere probleemdefinitie te komen en zo hopelijk een oplossing te vinden. ‘Maar het zal nooit leiden tot afschaffing van juridisering, al is het wel effectief om de uitwassen daarvan tegen te gaan. Ik zie mediation eerder als een waarschuwingsbordje langs de juridische weg, dat de burger èn de overheid voorhoudt dat er ook andere routes denkbaar zijn.’ Als mediator deed Allewijn veel ervaring op in conflicten tussen overheid en burgers. Volgens hem betreft de kern van het probleem vaak het bestuur, dat toegeeft

Een beroepsprocedure nam vijf jaar ­geleden zo’n 13 maanden in beslag. Gaat het nu beter?

‘Ik heb de indruk dat er meer werk gemaakt wordt van de termijnen. Procedures gaan tegenwoordig een stuk sneller. Dat heeft ook een keerzijde: zaken worden te veel als stukgoederen gezien. Bestuursrechters maken weinig gebruik van hun bevoegdheden; ze doen nauwelijks onderzoek.’ De rechters stellen zich nog steeds te ­passief op?

‘Ja, hoewel er binnen de bestuursrechtspraak wel wordt nagedacht over de procedure. Bestuursrechters houden zich niet meer alleen bezig met het beoordelen van de rechtmatigheid van een besluit. Ze kijken steeds vaker of ze ook iets kunnen met het onderliggende geschil.’ In hoeverre raakt de bestuursrechter daarmee aan het beleid?

‘Rechters zijn daar traditioneel gezien heel voorzichtig mee, hoewel ze – als ze kunnen

aan de neiging om regelingen volledig dicht te timmeren. Allewijn: ‘Je ziet dat nu bijvoorbeeld heel duidelijk bij de richtlijnen op het gebied van uitstoting van fijnstof. Het begint met een tamelijk eenvoudige richtlijn. In allerlei procedures worden de mazen opgezocht. Die worden dan door het bestuur weer gedicht en zo ontstaat een onuitvoerbare regeling, waarin het mid-

‘Het is tegenwoordig de trend om te denken dat inspraak oneigenlijk wordt gebruikt’ del zoveel aandacht vraagt dat het doel niet meer bereikt wordt. Zo draait het systeem dol.’ •

– met hun uitspraken wel steeds vaker het geschil willen beslechten. Dat kun je opmaken uit de jurisprudentie: bestuursrechters maken meer en meer van hun bevoegdheid gebruik om zelf in een zaak te voorzien. Als een rechter een motivering voor een sanctie onder de maat vindt, kan hij besluiten deze te verwerpen. Vroeger kreeg een bestuurder dan vaak de mogelijkheid een betere motivering te geven. Voor de burger is die nieuwe benadering positief: die weet direct waar hij aan toe is.’ Kun je stellen dat een bestuursrechter het beleid probeert te beïnvloeden met zijn uitspraken?

‘Neen! Het bestuur vindt al snel dat de uitspraken van een bestuursrechter te ingrijpend zijn, maar dat is onzin. Ik heb ooit een verhaal gehouden met de titel Het bestuur heeft van de rechter niets te vrezen. Daar is alles mee gezegd.’ Jarenlang nam de juridisering alleen maar toe. Bespeurt u nu een kentering?

‘Nee. Kijk maar naar de Wabo [Wet algemene bepalingen omgevingsrecht, CC] die op 1 januari in werking moet treden. Deze wet is bedoeld om het verkrijgen van een omgevingsvergunning eenvoudiger te maken, maar dat is geenszins het geval. Het gevaar is echter dat het alleen maar ingewikkelder wordt. Dat is ook niet zo raar. Nederland is zo’n klein land, met zoveel botsende belangen. Dan is het logisch dat er veel conflictsituaties zijn en dat het aanleggen van een weg, om maar iets te noemen, veel tijd in beslag neemt. Die vertraging komt overigens niet alleen door de rechter, het bestuur zelf kan er ook wat van. Dat iets lang duurt, is ook niet zo erg. Het geeft je ook de tijd om op ondoordachte beslissingen terug te komen.’ • Cindy Castricum

25

Rechter wordt vaker gevraagd politieke grenzen te bepalen

Zaak-Wilders hoort niet in de rechtszaal thuis Behalve Geert Wilders moeten ook de SP’ers Harry van Bommel en Sadet Karabulut zich binnenkort verantwoorden voor de rechter. Als de rechter iedereen ontvankelijk verklaart die uit vrees voor maatschappelijke onrust politici aanklaagt, staat de deur straks wagenwijd open voor politieke processen, vreest hoogleraar staats- en bestuursrecht Inge van der Vlies.

P

Tekst Chris van de Wetering

remier Balkenende stapte vorig jaar naar de rechter om rectificatie te eisen van Opinio. Het weekblad had een neptoespraak over de islam gepubliceerd die door de premier zou zijn uitgesproken. De gang naar de rechter wekte verbazing (Balkenende verloor de zaak ook), maar is geen geïsoleerd geval. De rechter wordt steeds vaker in de politieke arena getrokken. Zo moeten zich straks maar liefst drie

Kamerleden voor de rechter verantwoorden. Behalve Geert Wilders, die in opdracht van het Amsterdamse hof vervolgd wordt voor haatzaaien en aanzetten tot discriminatie, zijn ook de SP-Kamerleden Harry van Bommel en Sadet Karabulut gedaagd omdat zij tijdens een pro-Hamasbetoging hadden opgeroepen tot een intifada tegen Israël. Rechtsgeleerden bespeuren hierin een neiging om in netelige kwesties het politieke debat naar de rechtszaal te verplaatsen. ‘De stap om de rechter te vragen grenzen te bepalen lijkt minder groot te zijn,’ zegt hoogleraar Theo de Roos. Ook hoogleraar Inge van der

Casus: taxatiekosten WOZ-waarde

Procederen om te declareren Zestig overheden procedeerden tegen de vaststelling van de hoogte van taxatiekosten voor de WOZ-waarde door de Waarderingskamer. Vier gemeenten mochten uiteindelijk van de rechter meer kosten declareren. ‘Van het koppelen van hun zaak aan kostenbesparende proefprocessen wilden de overheden niet weten,’ zegt landsadvocaat Eric Daalder.

Tekst Tristan van Rijn

26

I

n 2007 dienden zestig gemeenten en waterschappen bij zestien rechtbanken beroepsschriften in tegen een besluit van de Waarderingskamer. De gemeenten vonden dat zij te weinig konden declareren bij de Belastingdienst en de waterschappen voor de jaarlijkse taxatie van alle binnen de gemeente gelegen kadastrale objecten. De waterschappen vonden de berekening van de Waarderingskamer juist te hoog. In 2008 oordeelde de rechtbank Groningen dat een van de bezwaren van het Waterschap Reest en Wieden en het Waterschap Hunze en Aa’s gegrond was. De kosten moesten opnieuw worden berekend, vond de rechter. Later werd ook de berekening voor de gemeenten Teylingen, Heythuysen, Onderbanken en Venray gecorrigeerd. In de 54 andere zaken had de

gang naar de rechter niks opgeleverd. ‘Na jarenlang gesteggel was dit resultaat wel erg gering,’ zegt Eric Daalder, plaatsvervangend ­landsadvocaat bij het Haagse advocatenkantoor Pels Rijcken & Drooglever Fortuyn. Pels Rijcken verdedigde de Waarderingskamer in de rechtzaken. ‘Een verspilling van rechterlijke energie,’ noemt Daalder de exercitie achteraf. ‘Uiteindelijk,’ zo legt hij uit, ‘draaiden de zaken om de vraag wie er voor de kosten moest opdraaien: de belastingbetaler, de ingezetene van een waterschap, of de inwoner van een gemeente. Dat is steeds precies dezelfde persoon.’ De procedures kostten veel overheidsgeld. ‘Als je ziet wat er vervolgens mee bereikt is, kun je afvragen of het de moeite waard is geweest,’ aldus Daalder. Aanleiding voor de conflicten was een wijziging

thema Vlies ziet een tendens om in zaken waarin mensen zich erg beledigd voelen, de rechter er dan maar bij te halen. Ze zou de zaak-Wilders niet willen typeren als een politiek proces, omdat de rechtszaak niet door de politiek is geëntameerd, maar door een groep burgers. ‘Wij kennen in Nederland zo weinig politieke processen, omdat Nederlandse politici heel voorzichtig ­waren. Aan demagogie waagden ze zich bij voorkeur niet, maar sinds Pim Fortuyn is dat aan het verschuiven. Nu worden politici bijna aangemoedigd zich demagogisch uit te laten.’ Ze heeft zich erg verbaasd over de motivering van de ontvankelijkheid van de rechter. ‘Normaal gesproken is het klachtrecht bedoeld voor belanghebbenden, maar volgens het Amsterdamse hof was moslimschap hier als criterium niet hanteerbaar. Het hof vindt dat ook burgers die vrezen voor ernstige maatschappelijke onrust een aanklacht mogen indienen,’ zegt Van der Vlies. Volgens haar wordt daarmee de deur wijd opengezet voor politieke processen. ‘Daarmee loop je het risico dat het maatschappelijk debat in de rechtszaal wordt gevoerd.’

Mijnenveld De Roos, die het OM eerder adviseerde af te zien van vervolging van Wilders, vreest een ‘rechtspolitiek mijnenveld’. De Roos: ‘Het probleem is dat fundamentele keuzen niet aan de strafrechter kunnen worden

in het systeem van declareren van taxatiekosten in het kader van de Wet waardering onroerende zaken (WOZ). Ieder jaar voeren de gemeenten deze taxaties uit. Aan de WOZ-waarde zijn de gemeente- en waterschaps­ belastingen en de regeling voor een eigen woning in de inkomstenbelasting gekoppeld. De taxatiekosten worden gedragen door de Belastingdienst (33,5 ­procent), de waterschappen (25 procent) en de gemeenten (41,5 procent), die alle gebruik maken van de gegevens. De Waarderingskamer, een samenwerkingsverband tussen de belastingdienst, de VNG en de Unie van Waterschappen, houdt toezicht op de taxaties en is verantwoordelijk voor vaststelling van de kosten. Omdat tot 1999 geen zicht was op de kostenontwikkeling van de jaarlijkse taxatie, besloot de Waarderingskamer een ­plafond vast te stellen van de kostendeclaraties die gedaan konden worden.

Hoger beroep De Waarderingskamer stelde in 2005 via een onafhankelijke commissie voor de periode 1999 tot 2002 per individuele gemeente vast wat de redelijke kosten bedroegen die in aanmerking kwamen voor verrekening. Negentig gemeenten en tien waterschappen maakten bezwaar. Toen dat geen resultaat opleverde, besloten zestig overheden afzonderlijk van elkaar de rechter in te schakelen. Veertien zaken kwamen in hoger beroep zelfs terecht bij de Raad van State.

overgelaten. Politieke uitspraken horen in de politieke arena en moeten niet het strafrecht worden ingetrokken.’ Het risico bestaat dat rechters voor politieke karretjes worden gespannen. ‘Daar is de rechter niet voor,’ aldus De Roos. Hij verwacht niet dat de rechter Wilders zal veroordelen. ‘De Hoge Raad heeft er onlangs nog eens op gewezen dat de rechter discriminerende uitingen beperkt moet uitleggen. Zelfs als de rechter constateert dat het hier gaat om strafbare uitlatingen, dan was afzien van vervolging beter geweest, vindt De

‘Politici worden bijna aangemoedigd zich demagogisch uit te laten’ Roos. ‘Politieke uitlatingen kunnen beter met politieke middelen bestreden worden. Nu wint Wilders door de martelaar uit te hangen aan politieke status.’ Van der Vlies noemt de aanklacht van Bram Moszkowicz tegen Van Bommel en Karabulut ‘zwak’. Dat de rechter moet oordelen of Wilders haat zaait, vindt ze problematisch, omdat het gaat over een emotie. ‘Dat hoort niet in het strafrecht thuis.’ Ze vindt het oordeel dat de rechter in de zaak-Wilders zal moeten geven over de vraag of Wilders tweespalt zaait in de samenleving, ook te politiek. ‘Dat is als een rivier waar steeds nieuw water doorheen stroomt.’ •

‘Omdat de belanghebbende partijen in de ­ aarderingskamer gezamenlijk de besluiten zouden W nemen, verwachtte men dat het goed zou gaan,’ zegt Els Monster, woordvoerder van de Waarderings­kamer. ‘Maar de Waarderingskamer kon de individuele ­gemeenten en waterschappen niet binden aan het besluit. Bovendien was het een besluit in het kader van de Awb. Hierdoor was het mogelijk bezwaar te maken en de zaak in beroep bij de rechter aan te kaarten.’ Volgens de zegsvrouw was het beter geweest als alle

‘Rechtzaken waren verspilling van rechterlijke energie’ decentrale overheden zich bij het besluit hadden neergelegd. ‘Maar dat gebeurde niet. Dat was jammer, want de Waarderingskamer had er veel werk van gemaakt. Bovendien was de regeling maar eenmalig. Per 1 januari 2003 zou de bekostiging anders gaan verlopen.’ Ook Daalder verbaast zich over de gang van zaken. ‘Als de wetgever bepaalt dat de Waarderingskamer hierover een besluit mag nemen, verwacht je wel erg bijzondere omstandigheden om toch te procederen. We stelden herhaaldelijk voor om een aantal proefprocedures te organiseren, waaraan alle zaken gekoppeld konden worden, maar dat wilden de gemeenten niet. • 3 april 2009 PM

27

thema Burger kan niet tegen overheid op

‘Dejuridiseren is hozen in een lekke boot’ De burger die het moet opnemen tegen de overheid staat op achterstand. De rechter zou ­minder moeten kijken naar procedures en meer naar hoe een overheidsoptreden voor de ­burger uitpakt, vindt emeritus hoogleraar staatsrecht Twan Tak.

Tekst Rutger van den ­ Dikkenberg

B

urgers die klagen bij de overheid zijn kwetsbaar, niet-deskundig en zowel juridisch en financieel afhankelijk, stelde de Nationale ombudsman in zijn jaarverslag over 2008, dat onlangs verscheen. Ze moeten het in (juridische) procedures opnemen tegen een overheid die in alle opzichten een ruime voorsprong heeft. De overheid is juridisch beter onderlegd, beschikt over een onuitputtelijke spaarpot en kent een breed scala aan deskundige ambtenaren. ‘Procederen in een bestuurszaak is onmogelijk als je niet echt goed geïnformeerd bent,’ stelt

‘Het bestuur mag eindeloos fouten maken’ de Groningse hoogleraar bestuursrecht Leo Damen. ‘Nu moet je de burger vergelijken met iemand die in de mist tegen een heuvel opploegt.’ De ongelijkheid in macht kwam onlangs ook onder de aandacht door de zaak van de Almelose kok Ahmet O. Na gesteggel over het wel of niet toekennen van een vergunning aan zijn grand café – O. was alvast begonnen met zijn zaak in afwachting van de juiste papieren omdat meer horecazaken in de Twentse stad gedoogd werden – ging hij over tot gijzeling van een wethouder. O. zou gek gemaakt zijn door de gemeente.

‘Geen gezeur meer met bezwaarschrift­ procedures, maar meteen beginnen met uitvoeren van beleid’ De tegenwerking die O. zegt te hebben ervaren, is geen uitzondering, stelt Twan Tak, de Maastrichtse emeritus hoogleraar staatsrecht. ‘Het is helaas een vast patroon aan het worden. Vanaf begin jaren negentig wijst Tak de overheid al op de fouten in het huidige rechtssysteem. ‘Burgers zijn te afhankelijk van het bestuursrecht, waarin overheidsbeslissingen bij wet worden “gedicteerd” en de uitvoering volgens de Raad

28

PM 3 april 2009

van State niet inhoudelijk mag worden gecontroleerd door de rechter.’ Dat vindt Tak weinig effectief. In dat systeem staat het handelen van de overheid centraal, niet de gevolgen daarvan voor de burger. Wat er ‘fundamenteel fout’ zit in het rechtssysteem is ­volgens hem dat er bij rechtsbescherming alleen aandacht is voor procedures en formulieren. ‘De overheid kijkt niet naar wat een besluit teweegbrengt bij de burger.’ Ook Damen vindt dat het lastiger is geworden om goed te procederen. ‘Er zijn in de loop der tijd boobytraps in het systeem ingebouwd, waardoor een burger het in één keer goed moet doen, terwijl het bestuur eindeloos fouten mag maken.’ Dejuridisering is op dit terrein nog niet gelukt, vindt Damen. De voorgenomen invoering van de zogenoemde ‘bestuurlijke lus’ in de Algemene wet ­bestuursrecht (Awb) bijvoorbeeld legt vooral ‘de nadruk op het feit dat het bestuur fouten mag maken.’ Door de lus wordt het mogelijk een gebrek in een besluit te corrigeren, zonder dat het gehele besluit vernietigd moet worden. ‘Alle dejuridiseringscampagnes in Den Haag zijn mislukt,’ zegt Damen. ‘Het Belastingformulier is elk jaar anders, de Awb wordt voortdurend ­vertimmerd. Dejuridisering is hozen in een lekke boot.’

Volksverlakkerij De gang naar de rechter is nog steeds de beste manier om een conflict met de overheid op te lossen, vindt Tak. ‘Mediation in het bestuursrecht is de grootste volksverlakkerij die er bestaat,’ zegt hij. ‘Overheidsgezag is eenzijdig, en ook topdown. Dat kan je nooit vervangen door een tweezijdige benadering. Overheidsgezag is in het belang van de hele gemeenschap, maar als je een publiek conflict onderwerp gaat maken van mediation tussen de overheid en één burger, dan staat de rest van Nederland buiten spel. Het is fout als de overheid met één persoon tot zaken komt.’ Tak vindt dat de scheiding van de trias politica scherper moet. ‘Overheidsbesluiten moeten worden uitgevoerd en alleen de gevolgen voor de ­individuele burger moeten door een rechter kunnen worden gecontroleerd. Geen gezeur meer met bezwaarschriftprocedures, maar meteen beginnen met uitvoeren van beleid.’ Alleen voor burgers die zelf geraakt worden in hun belangen is het in dit scenario zinvol de gang naar de rechter te wagen. •

spelers Martijn van der Steen (NSOB) ziet vergrijzing in wenkend perspectief

‘Ambtenaren niet tot hun 67e aan de slag’ Volgens Martijn van der Steen moet de politiek met een sterker verhaal komen om de vergrijzing van het ambtenarenapparaat het hoofd te bieden. ‘Nu wordt net gedaan of iedereen straks gewoon nog met de vut kan,’ zegt de adjunct-directeur van de N ­ ederlandse School voor Openbaar Bestuur, die onlangs ­promoveerde op het vraagstuk van de vergrijzing.

BZK • Hoezeer het rijk last krijgt van de vergrijzing van het personeel, wordt in belangrijke mate bepaald door de verhaal­versie van het probleem in de toekomst. Toekomstverhalen k ­ unnen namelijk de werkelijkheid bepalen, concludeert M ­ artijn van der Steen, die onlangs aan de Universiteit van Tilburg op dit onderwerp promoveerde. Het rijk zou de urgentie van de vergrijzing veel duidelijker naar voren moeten brengen. Tegelijkertijd moet de vergrijzing van de rijksdienst veel meer worden benaderd als een wenkend perspectief, vindt de c­ o-decaan en adjunct-directeur van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB). Daar-

bij is belangrijk dat nu al wordt bepaald hoe de overheid van de toekomst eruit gaat zien en welke investeringen in mensen nodig zijn. Van der Steen analyseerde het discours over de vergrijzing en kwam tot de conclusie dat het toekomstverhaal dat politici onder de aandacht weten te brengen van invloed is op de werkelijkheid. In zijn proefschrift Een sterk verhaal b ­ eschrijft hij hoe de vergrijzing in de periode van 2000 tot en met 2007 de Haagse agenda steeds meer ging domineren en ­uiteindelijk zorgde voor een reorganisatie van de verzorgingsstaat.

Advertentie

Zieliger

Uw kans om nu dé ICT-beslissers bij de overheid te bereiken!

Sdu Select - Overheid & ICT de beste ICT-bedrijven voor de overheid

Sdu Select - Overheid & ICT wordt gratis verspreid, in een oplage van maar liefst 60.000 exemplaren, met alle grote overheidtitels van Sdu Uitgevers, o.a.: PM VNG Magazine Het Waterschap Staatscourant Provincies

-

-

-

Spraakmakende special Dit unieke magazine brengt de huidige waardering over de ICT dienstverleners bij de lokale, regionale en landelijke overheid in kaart. Kortom, een special magazine dat voor de lezer niet alleen interessant is, maar ook profijt kan opleveren.

Mis ’m niet Wilt u deze unieke kans om onder de aandacht te komen bij ruim 60.000 overheidsbeslissers ook niet missen? Neem dan nu contact op met Adformix, telefoon (0888) 77 78 88 of kijk op www.adformix.com.

Ook als het gaat om de vergrijzing van het ambtenarenapparaat is volgens Van der Steen de keuze voor het juiste verhaal cruciaal. Van der Steen: ‘Het interessante is dat oudere werknemers hoe langer hoe zieliger worden, naarmate we meer over de vergrijzing praten. Je kan er eigenlijk niks mee, is de overtuiging die steeds meer postvat.’ Ook de SZW-commissie Grijs werkt vond onlangs dat regelingen voor oudere werknemers op de werkvloer een stigmatiserend effect hebben. Om de vergrijzing aan te pakken zou men juist omgekeerd moeten denken, aldus Van der Steen.‘Werknemers boven de 50 moeten niet langer worden gezien als mensen die hun carrière aan het afbouwen zijn, maar als mensen die nog veel werk kunnen verzetten en waarin dus investeringen moeten worden gedaan.’ Van der Steen concludeert dat het nu dominerende toekomstverhaal over de vergrijzing, niet het verhaal is dat een o ­ plossing brengt voor het probleem. Het rijk moet naast de k ­ lassieke story of decline ook werken aan een verhaal dat een wenkend perspectief biedt. Hoe ziet onze arbeidsmarkt er over tien, vijftien jaar uit en hoe zorgen we ervoor dat langer werken leuk blijft, zijn vragen die om antwoord schreeuwen. Overigens verwacht Van der Steen niet dat ambtenaren straks tot hun 67e zullen moeten doorwerken, zoals nu wordt geopperd. ‘Daarvoor is hun arbeidspositie te goed geregeld.’ Wel verwacht hij dat op termijn alle collectieve arrangementen rond vervroegd pensioen zullen zijn afgeschaft. Dat dat zal pas het geval zijn als de grootste golf met pensioen is. Ook in de discussie over de AOW is het discours volgens hem te veel gericht op het overgangsregime. ‘Bij een overgangsregime van twintig jaar blijft het effect van het verhogen van de AOW-leeftijd beperkt.’ • CvdW

3 april 2009 PM

29

spelers Advertentie

D

e jury van de Verkiezing Overheidsmanager van het Jaar roept een ieder op kandidaten aan te melden, die voor deze prestigieuze titel in aanmerking komen. kent u een manager, die het verschil maakt? Die toonzettend, origineel en innovatief is? Meld hem of haar dan aan via www.overheidsmanager.nl. Aanmelden kan tot 1 juni 2009. De verkiezing vindt plaats op 17 november 2009 in De Ridderzaal te Den Haag. Bert keijts, winnaar 2008: “ik zie de titel als een beloning voor mijn eigen inzet en manier van leidinggeven. het straalt bovendien af op de gehele organisatie: een beloning dus ook voor de veerkracht van het personeel. De verkiezing draagt bij aan een beter imago van de overheid, van de ambtenaar. en dat is tenslotte allemaal in het belang van de publieke zaak!”

Bert keijts te midden van staatssecretaris huizinga en minister eurlings

Feeling met Europa is verplichte kost Het ABD-Kandidatenprogramma heeft voor Marjolein Jansen nu al geresulteerd in een directeursfunctie. Ze is de nieuwe baas van de ­directie Bestuursondersteuning en Advies op het ministerie van OCW. OCW • Bij de afronding van het Kandidatenprogramma november vorig jaar stuitte Marjolein Jansen (39) op de vacature bij OCW. Ze werkte op dat moment bij SenterNovem als manager van de taskforce Vrom strategie en duurzame bedrijfsvoering overheden. Na een succesvolle sollicitatie is ze half maart in de Hoftoren aan de slag gegaan als directeur Bestuursondersteuning en Advies (BOA). ‘Nogal een verschil met mijn vorige functie,’ zegt Jansen. ‘Bij SenterNovem werkten we heel opdrachtgestuurd. We kregen te ­horen wat we moesten doen, binnen hoeveel tijd en met welk budget. Hier op OCW speelt dat niet zo, omdat het werk minder in opdrachten is vastgelegd.’ Als directeur BOA is Jansen verantwoordelijk voor de ondersteuning van zowel de politieke als de ambtelijke top. Het voormalig ­Bureau SG heeft ze onder haar hoede, net als de eenheid burger­brieven, crisisbeheer en beveiliging, de secretariaten van de ­bewindslieden, de politiek assistenten en de persoonlijk ­medewerkers. Het Kandidatenprogramma heeft de blik van Jansen verbreed, zegt ze. ‘Daardoor kwam ik erachter dat andere ­departementen ook met interessante maatschappelijke thema’s bezig zijn. In mijn nieuwe functie ben ik bovendien niet beperkt tot een onderdeel van het departement, maar heb ik te maken met de hele breedte van OCW, dus naast onderwijs ook cultuur en media. Als generalist zit ik op de juiste plek en ik merk dat ik door mijn ervaring in de uitvoering van toegevoegde waarde ben.’

Europese ervaring

De Verkiezing OVerheiDsmanager Van het Jaar wOrDt meDe mOgeliJk gemaakt DOOr: ministerie Van BinnenlanDse zaken en kOninkriJksrelaties, ministerie Van algemene zaken, ministerie Van Defensie, ministerie Van VrOm, BmC grOep, hanDVestgrOep puBliek VerantwOOrDen, het expertise Centrum (heC), granD hOtel huis ter Duin, kring Van prOVinCieseCretarissen, OrDina, VerDOnCk klOOster & assOCiates, Vereniging Van gemeenteseCretarissen, BinnenlanDs Bestuur, OVerheiDsmanagement en pm hét magazine VOOr De OVerheiD.

30

PM 3 april 2009

In het kader van het Kandidatenprogramma heeft Jansen vorig jaar drie maanden stagegelopen bij de Europese Commissie, bij het DG Milieu. ‘Ik heb ervaren hoe het is om in een Europese context te ­werken,’ vertelt ze. Vooral de strakke hiërarchie die binnen de ­commissie heerst viel haar op. ‘De stijl van leidinggeven is echt Frans. Als de baas praat, dan houdt de medewerker zijn mond. Dat sprak me niet zo aan.’ Dat Nederlandse leidinggevenden daarin meegingen, had Jansen niet verwacht. ‘Toen ik daar iets van zei, was hun reactie dat ze wel moesten meebewegen, anders zouden ze het zichzelf heel moeilijk maken.’ Desalniettemin is ze heel blij dat ze even aan de Europese omgeving en werkwijze heeft mogen snuffelen. ‘Als een leidinggevende bij de rijksdienst geen feeling heeft met Europa, dan kan hij geen goede overheidsmanager zijn.’ • CC

Foto: Welmer Keesmaat

Verkiezing Overheidsmanager van het Jaar 2009 Wie maakt het verschil?

Marjolein Jansen begint op OCW

De overstap van …

Monique van Daalen (BZ)

Monique van Daalen is een van de vijftien vrouwelijke ambassadeurs die onlangs aan bod kwamen in het boek Op haar post van journalist Irene Schoemakers. Daarin vertelt Van Daalen (48) over haar tijd als consul-generaal in Miami. De reacties waren allemaal positief, zegt ze. ‘Men vindt het leuk om te weten wat het doet met mensen die dit werk doen,’ zegt ze. ‘Bij BZ is het ook niet gek meer dat vrouwen op dit soort posten komen.’ De post in Miami was nieuw, blikt ze terug. Van Daalen had als taak het consulaat vorm te geven. ‘Ik ben met een laptopje begonnen en met een kantoor geëindigd.’ Van Daalen begon direct na het afronden van haar studie, eind jaren tachtig, in het klasje van BZ en bleef sindsdien verbonden aan het departement. Opvallendste functie: als medewerker van de Permanente ­Vertegenwoordiger bij de VN in New York was ze lid van het team dat succesvol campagne voerde voor het Nederlandse lidmaatschap van de VN-Veiligheidsraad in 1999. Vervolgens werkte ze bij het team dat het lidmaatschap ondersteunde, ‘een kans die niet iedereen gegund is,’ blikt de geboren en getogen Amsterdamse terug. ‘Het was heel bijzonder om letterlijk deel uit te maken van de wereldpolitiek.’ Wijze les uit New York: ‘Zolang er gepraat wordt, is er hoop.’ De vierjaarlijkse carrousel op BZ houdt de huidige directeur Consulaire Zaken de komende jaren op de Apenrots. Ze wordt plaatsvervangend secretaris-generaal.

Politiek actief ‘Nee, maar ik ben sinds een aantal jaren wel voorzitter van de Vereniging van de Dienst ­Buitenlandse ­Zaken (VDBZ). Dat is de “vakbond” voor ambtenaren van BZ – en andere departementen – die met enige regelmaat in het buitenland worden geplaatst.’

Krant ‘Ik lees heel veel kranten. Elke ochtend in de trein van mijn woonplaats Driebergen naar Den Haag de Volkskrant en De Telegraaf en ’s avonds NRC Handelsblad en de International Herald Tribune. En ik surf veel op nieuwswebsites zoals Nu.nl, om te kijken of er buitenlands nieuws is waar wij op zouden moeten reageren.’

Foto: Welmer Keesmaat

Er wordt flink gejobhopt in ambtenarenland. Over de nieuwe functie valt meestal nog niet zo veel te zeggen, dus richt PM zich in deze rubriek op de mens achter de ambtenaar. Wie is Monique van Daalen?

Fascinatie ‘Ik kijk vanuit mijn kantoor op de bouwput van Opleiding Moderne Aziatische geschiedenis, internationaal recht (niet afgemaakt) en een kandidaats kunstgeschiedenis en archeologie (UvA).

Meest geleerd van ‘Mijn geschiedenisleraar op de middelbare school. Hij was een pater, een beetje een grumpy old man, maar hij leerde ons wijze lessen. Hij kon ontzettend kwaad worden als hij vertelde over de Tweede Wereldoorlog. Hij praatte met veel bombast in zijn stem. Van hem herinner ik me de wijze uitspraak: ‘Wat nou rassen, er zijn geen rassen. Er is maar één ras, het ménsenras!’ Hoofdpijndossier ‘De directie Consulaire Zaken zet zich in de meest brede zin in voor medeburgers in het buitenland. Er kan hen van alles overkomen: evacuaties, rampen, crises. Maar het lastigst vind ik ontvoeringen. Die komen overal voor, in wisselende omstandigheden, en ze duren vaak lang. Het is veel werk achter de schermen. Als overheid kun je heel veel doen, maar je bent gebonden aan grenzen. We onderhandelen niet en betalen geen losgeld. We zouden graag meer willen kunnen doen, maar een ontvoering is iets dat per definitie gebeurt door groepen waarmee heel moeilijk te praten is. We onderhouden veel contact met de familie. Zo’n ontvoering grijpt hen heel erg aan.’

New Babylon, dat fascineert mij zeer. Het is ongelooflijk hoe al die b ­ edrijven daar bezig zijn. De ene dag komt een bedrijf ­betonstorten, de volgende dag komt een bedrijf weer iets anders doen. Het is zo’n technisch vernuft, wat daar gebeurt. Het is een prachtig gezicht, al die mensen die daar aan het werk zijn. We zijn laatst met collega’s naar het informatiecentrum aan de Rijnstraat geweest om te kijken. Het zou eigenlijk een toertje over de bouwplaats zijn, maar het weer was te slecht.’

Laatste boek ‘Ik las laatst het boek van collega Petra Stienen, Dromen van een Arabische lente, over haar werk als diplomate in de A ­ rabische wereld. Ze is arabiste, is er veel geweest en heeft veel contacten. Nu lees ik RituBZ elen van Cees Nooteboom. Ik las een recensie van zijn nieuwe boek en vond dat ik eens wat meer van hem moest lezen. Ik heb bijzondere herinneringen aan De ontdekking van de hemel van Harry Mulisch. Dat kreeg ik als bedankje van Hans van Mierlo toen hij hier minister was. Ik was een poosje zijn persoonlijk secretaris.’

Wakker maken voor ‘Wat ik heerlijk vind, is vroeg opstaan en wandelen. Als ik weer zo’n week in dit gebouw ben is het ­heerlijk om in de natuur te zijn.’ • Rutger van den Dikkenberg 3 april 2009 PM

31

VacatureSpot

Hét overzicht voor banen in de publieke sector, schaal 12 en hoger

ZH

Adviseur Stichting ICTU

www.ictu.nl

ZH

Regiodirecteur Gevangeniswezen (2) Ministerie van Justitie, DJI

www.justitie.nl

ZH

Klantclustermanager Cluster 4 Servicecentrum Drechtsteden

http://drechtsteden. waxtrapp.com

ZH

Teamleider A Hoogheemraadschap Rijnland

www.rijnland.net

ZH

Manager Applicatie en Technisch Beheer Servicecentrum Drechtsteden

http://drechtsteden. waxtrapp.com

GE

Afdelingshoofd Commerciële Diensten Vts Politie Nederland

www.werkenbijvtspn.nl

ZH

Portfoliomanager/Teamcoördinator Aansturing Tweede Kamer der Staten-Generaal

www.parlement.nl

ZH

Afdelingshoofd Facilitaire Zaken Gemeente Zuidplas

www.driehoekrzg.nl

ZH

Projectleider Business en ICT Inspectie Verkeer en Waterstaat

www.verkeerenwaterstaat.nl

Afdelingshoofd Publiekszaken Gemeente Zuidplas

www.driehoekrzg.nl

ZH

NB

Projectleider Inspecties Stichting ICTU

www.ictu.nl

Afdelingshoofd/Kwartiermaker Gemeente Geldrop-Mierlo

www.geldrop-mierlo.nl

ZH

ZH

ZH

Senior Adviseur Markt Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

www.minbzk.nl

Clustermanager Cluster Facilitair ­Management Servicecentrum Drechtsteden

http://drechtsteden. waxtrapp.com

FL

Afdelingshoofd Assetmanagement Rijkswaterstaat, Dienst Verkeer en Scheepvaart

www.rijkswaterstaat.nl

Hoofd Afdeling Facilitaire Zaken Provincie Flevoland

www.flevoland.nl

ZH

GE

Hoofd Business Support CCM Politieacademie

www.politieacademie.nl

NB

Afdelingshoofd Leefomgeving/Lid Managementteam Gemeente Valkenswaard

www.valkenswaard.nl

ZH

Senior Beleidsmedewerker Portfoliomanagement Rijksgebouwendienst

www.vrom.nl

LI

Directeur/Concernmanager (2) Gemeente Sittard-Geleen

www.sittard-geleen.nl

ZH

www.szw.nl

ZH

Griffier Gemeente Zuidplas

www.driehoekrzg.nl

(Aankomend) Auditor Ministerie van Sociale Zaken en ­Werkgelegenheid

ZH

Hoofd Bestuursadvisering en ­Ondersteuning Gemeente Tilburg

www.tilburg.nl

Clusterhoofd Administratie en ­Consolidatie Rijksgebouwendienst

www.vrom.nl

NB

NH

Plv. Directeur Opvang Centraal Orgaan opvang Asielzoekers

www.coa.nl

Concerncontroller Gemeente Amstelveen

www.amstelveen.nl

ZH

ZH

Programmamanager Provincie Gelderland

www.gelderland.nl

Hoofd Afdeling Deelnemingen Ministerie van Financiën

www.minfin.nl

GE

GE

Hoofd Audit Politieacademie

www.politieacademie.nl

ADVERTORIAL

woensdag 15 april in het Nutshuis te De n Haag

e wend

nieu

r ver

voo splek

rheid

e ove

nen d

n bin ense

m

g

etin ntmo Een o

Drie bestuursl agen, één overheid? Mark Frequin

als gast

is gastheer

Ank Bijleveld , Frits Huffnag el, Wim van de en Alex Brenn Donk inkmeijer muzikale begelei din

g De Wizar dz of AZ locatie Nutshu is – Riviervisma rkt 5 (Den Haa aanvang 17. g centrum) 00 uur | zaa l open 16.30 aanmelden www uur .vom-online.nl

Drie bestuurslagen, één overheid? Dat rijk, provincies en gemeenten samen moeten werken is niet nieuw. Maar is er sprake van één krachtig bestuur? In tijden van crisis vraagt men om een slagvaardig optreden van de overheid. Wordt er voldoende samengewerkt of zitten bestuurslagen elkaar in de weg? En wat doet het rijk om samenwerking en vertrouwen gestalte te geven? Eigen ervaringen en inzichten zijn meer dan welkom. Discussieer mee op woensdag 15 april!

REURING!

Cafés zijn

luchtige

talk

e er serieuz shows ov

zaken, va

n, voor en

door am

btenaren

Gasten: Ank Bijleveld Staatssecretaris van BZK Alex Brenninkmeijer De Nationale ombudsman Wim van de Donk Voorzitter WRR Frits Huffnagel Wethouder city-marketing Den Haag

Meer informatie en aanmelden: via www.vom-online.nl Toegang alleen met (gratis) toegangsbewijs Locatie: Het Nutshuis, Riviervismarkt 5, Den Haag Zaal open: 16.30 uur Aanvang: 17.00 precies!

et cetera Amerikaanse bestuurskundige Paul C. Light te gast bij ABD

Obama worstelt met politieke benoemingen Een select clubje topambtenaren kwam vorige week bijeen voor een ontmoeting met de Amerikaanse bestuurskundige Paul C. Light over de kwaliteit van de publieke sector. Wim Deetman en Joris Demmink namen de Nederlandse kant van het verhaal voor hun rekening. ‘Ook wij kennen politieke benoemingen, zonder twijfel.’

goed, wij worden ook gescreend door de AIVD,’ reageert DG José Lazeroms (OCW). Er is wel een verschil: in Amerika wordt alle informatie die tijdens de selectie boven tafel komt, openbaar gemaakt.

Diversiteit

ABD • Paul C. Light ademt diep in en begint aan een opsomming van functies binnen de Amerikaanse overheid: ‘Chief of Staff, Deputy Chief of Staff, Deputy Deputy Chief of Staff, Assistant Deputy Chief of Staff …’ Zo gaat de bestuurskundige, die vorige week in Den Haag was, nog even door. ‘In totaal zijn er in de top van de Amerikaanse overheid 64 verschillende functies,’ ­constateert Light, waarmee hij maar wil aangeven dat het systeem ‘niet echt overzichtelijk’ is. Op uitnodiging van de Algemene Bestuursdienst (ABD) en het Centre for Public Leadership is Light een paar dagen in Nederland. Voor een select gezelschap Haagse topambtenaren geeft hij zijn visie op de kwaliteit van het openbaar bestuur. Light is nogal kritisch over het Amerikaanse systeem. De titel van zijn laatste boek luidt niet voor niets A government ill executed: the depletion of the federal service. De afgelopen maanden heeft hij het transitieproces van de ambtelijke top in de Verenigde Staten geobserveerd. Met de intrede van Barack Obama in het Witte Huis worden 3.000 topambtenaren vervangen. Het tijdperk-Bush is voorbij en alle door hem benoemde medewerkers hebben op de dag van Obama’s inauguratie hun werkplek

leeg moeten achterlaten. Voordat alle bureaus weer bezet zijn met de juiste (politiek benoemde) ambtenaren, gaat er nog wel wat tijd overheen. Light sluit niet uit dat het hele ambtelijke apparaat pas in maart 2010 up and running is. Een van de redenen dat het zo lang duurt, is dat de senaat een aantal politieke benoemingen (500 van de 3.000) moet bekrachtigen. Zo beschikt Timothy Geithner, Obama’s ­minister van Financiën, over nog maar één officieel benoemde medewerker. Op het selectieproces heeft Light wel

Ambtelijk apparaat van Obama is pas in maart 2010 up and running wat aan te merken. ‘Het is tijdrovend omdat je hele doopceel wordt gelicht,’ houdt hij zijn gehoor voor. ‘Er wordt niet alleen naar je laatste tien belastingaangiften gevraagd, maar ook naar de dienstreizen die je de afgelopen jaren hebt gemaakt, de giften boven de 100 dollar die je de laatste tien jaar hebt gedaan en of je ooit een controversiële e-mail hebt geschreven.’ De aanwezige topambtenaren zijn nauwelijks onder de indruk. ‘Dat gebeurt hier net zo

Staatsraad Wim Deetman mag het verhaal van Light naar de Nederlandse politieke werkelijkheid vertalen. ‘Zoals ze in Amerika omgaan met politieke benoemingen, begrijpen wij niet,’ zegt hij. Toch komt het volgens hem ook in Nederland voor. ‘Zonder twijfel,’ aldus de CDA’er, die toen hij in de jaren tachtig minister van Onderwijs was drie politiek assistenten had. ‘Van drie verschillende politieke kleuren,’ zegt Deetman. ‘Ik vond het belangrijk deze mensen om me heen te hebben. Ik vertrouwde ook op mijn ambtenaren, maar het duurt altijd even voor je elkaar gevonden hebt.’ SG van Justitie Joris Demmink, die is uitgenodigd voor de ambtelijke kant van de kwestie, vindt dat ‘teveel PA’s het proces kunnen vertragen’. Een minister moet snel leren, vervolgt hij. ‘En ambtenaren kennen het departement van binnen en buiten.’ Demmink is met zijn 40 overheidsdienstjaren, waarvan 38 bij het rijk, een klassiek voorbeeld van de stabiliteit van het Nederlandse systeem. ‘In het 210-jarig bestaan van het ministerie van Justitie zijn 60 ministers de revue gepasseerd en ik ben de 18e SG.’ Jan Willem Weck, DG ABD en gastheer van vandaag, is niet helemaal tevreden over hetgeen hij deze middag heeft gehoord. ‘Als ik u zo hoor praten,’ zegt hij tegen Light, ‘kan ik constateren dat wij een heel goed systeem hebben.’ Weck vraagt zijn gast of hij niet een of twee puntjes kan noemen waar de Nederlandse overheid kan leren van de Amerikanen, want per slot van rekening is hij om die reden uitgenodigd. ‘Bij onze politiek benoemde ambtenaren is de wil om het verschil te maken enorm groot,’ antwoordt Light. ‘En de overheid is een heel goede werkgever voor vrouwen en allochtonen. De diversiteit bij de Amerikaanse overheid is veel groter dan in het bedrijfsleven.’ Light maakt zich wel zorgen om de omvang van het aantal politiek benoemde ambtenaren. ‘Men is daar ooit mee begonnen en het worden er steeds meer. ‘You can’t have one,’ waarschuwt hij zijn Nederlandse publiek. • 3 april 2009 PM

33

et cetera

Europa door ironische bril bekeken Titel Er zijn grenzen. 20 jaar correspondentschap in Europa Auteur Jeroen Akkermans Uitgeverij Nieuw Amsterdam Prijs € 16,50

I

n bijna twintig jaar correspondentschap voor RTL Nieuws heeft Jeroen Akkermans het meeste van Europa en haar achterland wel gezien. Bij de Wende liep hij tegen de stroom in Oost-Berlijn binnen, hij was bij het uitbreken van de oorlog in Tsjetsjenië, deed verslag van de ongemakkelijke Wiedergutmachung tussen de Duitsers en de Polen die zojuist tot mede-Europeanen waren gebombardeerd, en was getuige van de crisis in Georgië, waar zijn kompaan, cameraman Stan Storimans, het leven verloor. In Er zijn grenzen komt het allemaal voorbij. Het boek biedt een nuchtere kijk op de invloed van de Europese eenwording in de grensgebieden van Europa. Akkermans is geen literaire hoogvlieger, maar hij schrijft leuk en duidelijk. Opmerkingen als ‘Als Nederland eraan kan verdienen, is het heel gastvrij,’ kruiden zijn bespiegelingen en vormen een welkome afwisseling op de soms wat langdradige opsomming van gebeurtenissen. Eveneens verfrissend zijn Akkermans’ uiteenzettingen van de alledaagse rariteiten die de Europese eenwording met zich meebrengt. Zo beschrijft hij de hilarische discussie in Groot-Brittannië over de vraag of de Britten hun pound nu wel of niet moeten inwisselen met de kilo van het vasteland. Ook de ironie van het Ierse ‘nee’ na decennia van economische groei dankzij de EU, ontgaat A ­ kkermans niet. Het betoog van de RTL-correspondent gaat nu eens niet over Europa op macroniveau, maar over de consequenties van de Europese eenwording op straat. Juist daar wordt aan de hand van Akkermans’ beschrijvingen duidelijk dat het tegelijkertijd verguisde en geliefde Europa veel goeds oplevert voor de nieuwe lidstaten, maar ook dat ‘de idee Europa’ als ideologie begrensd wordt. Bijvoorbeeld door oeroude nationalistische sentimenten die zich niet zomaar de kop in laten drukken. Akkermans leert ons Europa te waarderen, maar niet te verheerlijken. • Tristan van Rijn

Evenementen 5 april Themamiddag: Pioneers! NY400.nl Felix Meritis, Amsterdam www.pioneers.nu

14 april Seminar: Governance en georganiseerd vertrouwen Centre for Public Leadership ROI, Den Haag www.public-leadership.nl

7 april Masterclass: vitale coalities en vitaal burgerschap Nicis Institute, Den Haag www.nicis.nl

16 en 17 april Workshop: Crowd management Studiecentrum voor Bedrijf en Overheid Gelredome, Arnhem www.sbo.nl/crowdmanagement

8 april Debat: De Staten-Generaal der Nederlandse pers NVJ en De Rode Hoed De Rode Hoed, Amsterdam www.derodehoed.nl 8 april Debat: Democratie voor dieren Arminius en Studium Generale EUR Arminius, Rotterdam www.arminius.nu

34

PM 3 april 2009

20 april Debat: Van wie is de onderklasse? NRC Handelsblad en De Rode Hoed De Rode Hoed, Amsterdam www.derodehoed.nl 21 april Rondom Joris Voorhoeve Theaters Tilburg, Tilburg www.wereldpodium.nu

Colofon PM is een uitgave van Politieke Pers BV, onderdeel van Sdu Uitgevers Redactieadres Postbus 20025 2500 EA Den Haag tel 070 – 378 96 39 fax 070 – 385 55 05 www.pm.nl, [email protected] Hoofdredactie Guikje Roethof, Cindy Castricum (adjunct) Redactie Rutger van den Dikkenberg, Tristan van Rijn, Rianne ­Waterval (projecten), Chris van de Wetering, René Zwaap (eindredactie) Medewerkers aan dit nummer Margriet Rutgers (correctie), ­Jorrit de Jong, Rosalie Koolhoven, Yvonne Kroese en Ruben Maes Vormgeving Rob Jongbloed ­(art­director), Welmer Keesmaat Uitgever Heleen Hupkens Directeur Sdu Openbaar Bestuur Rob Veneboer Salesmanager Asha Narain Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem Verschijning PM komt 21 maal per jaar uit in een oplage van 11.000 exemplaren Advertenties Asha Narain, 070 – 378 95 11, [email protected] Mediaservice Advertentiereserveringen: [email protected] Advertentiemateriaal: [email protected] Sdu Uitgevers, Afdeling Mediaservice PM, Postbus 34, 2501 AG Den Haag Abonnementen Het afsluiten van een abonnement (€ 149,- excl. btw per jaar) kan via www.pm.nl. Het doorgeven van een adreswijziging of annuleren van een abonnement kan alleen schriftelijk of per e-mail via [email protected]. Voor ­vragen kunt u terecht bij Sdu ­Klantenservice 070 – 378 98 80 Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. © 2009, Politieke Pers BV

beau monde Deze drie PvdA-leden moeten het zonder bonus stellen. ‘Mijn ex-man heeft ­bonussen gehad,’ zegt Cathrien Klusman (l). Gerrie Evers moest het met schouderklopjes doen. ‘Tellen die ook mee?’ In het midden Jan de Jong.

V.l.n.r. Jan van der Zant, Bea Marsman, Tineke Oosterloon en Willy van der Steen. Zij hebben allemaal geen bonus gekregen. ‘Mijn geweten is zo groot, ik zou niet eens een bonus willen,’ foetert de eerste.

De PvdA, de crisis en de bonus Met de moeizame onderhandelingen over het crisis­ akkoord achter de rug, stelde de PvdA de achterban in de gelegenheid te reageren. Sociaaldemocraten ­ontvangen geen bonussen, zo blijkt.

Wat Waar Wanneer

Raadslid Niek Ritzen (r) – verre familie van de oud-minister – uit Tubbergen is bestuurslid van de Jonge Socialisten. Hij heeft weleens een oprotpremie gekregen. Raadslid Nico Kuiper uit Amersfoort werkte bij een ­Amerikaans telecombedrijf en kreeg daar een eindejaars­ bonus.

Spoedeisend partijcongres PvdA Beatrixtheater, Utrecht Maandag 30 maart, 19.30 – 21.30 uur

Tekst Rutger van den Dikkenberg Beeld Rob Jongbloed

‘Natuurlijk’ heeft Lein ­Labruyère wel eens een ­bonus gehad. Hij is vicevoorzitter van het college van bestuur van Hogeschool INHolland. ‘College­ leden hebben een vast en een variabel inkomen,’ legt hij uit. ‘De bonus wordt bepaald door bijvoorbeeld studententevredenheid, maar is voor volgend jaar maximaal 5 procent van het vaste inkomen.’

Arnold Walden heeft nog nooit een bonus gekregen. ‘Een bonus, wat is dat?’ lacht hij. Michèle Zijlstra, PvdA­afgevaardigde en raadslid in Geuzenveld-Slotermeer, vindt bonussen ‘op zich wel goed, zolang er een reëel verband is met het verrichte werk’. Naast haar David M. Barazjni.

‘Drie weken dag en nacht opgesloten zitten met Piet Hein Donner is één ding, maar drie weken dag en nacht met Wouter Bos is ook niet makkelijk,’ blikt de vicepremier terug op de onderhandelingen over het crisisakkoord, waarbij Mariëtte Hamer de enige vrouw was.

‘Ik heb nog nooit een bonus gehad, dat weet ik wel heel zeker,’ zegt de Zutphense afgevaardigde Annelies de Jonge. ‘Ik vind dat je gewoon betaald hoort te krijgen voor je werk.’

Necla Kuloglu (r) werkt bij de Evert Vermeerstichting, Inge Kliphuis is medewerker van PvdA-voorzitter Lilianne Ploumen. Ook voor hen geen bonus. ‘Maar dat willen we wel!’

3 april 2009 PM

35

www.overheid-en-ict.nl 21-23 april 2009 jaarbeurs utrecht

H E T P L AT F O R M VO O R I C T TO E PA S S I N G E N E N D I E N S T E N I N D E OV E R H E I D S S E C TO R

Voor de laatste ontwikkelingen gaat u naar Overheid & ICT 2009 vraag nu uw toegangsbadge aan via overheid-en-ict.nl

Gouden sponsor

Brancheorganisaties

Zilveren sponsor

Mediapartners

Contentpartners