Haagse. dynastieën. Crisis en leiderschap. Alsof politiek in het bloed zit. Masterclass beoordeeld pagina 30. voor beslissers bij de overheid

Crisis en leiderschap Masterclass beoordeeld pagina 30

voor beslissers bij de overheid 10 juli 2009 nr

13

vijfde jaargang |

www.pm.nl

Alsof politiek in het bloed zit

Haagse

dynastieën

Rijk loopt ver achter met archiveren

1.300 banen op de tocht bij DJI

Harchaoui over de ambitieuze overheid

pagina 9

pagina 12

pagina 20

sk en s entje: invaart v im an e rac o i x b t n r k e t a e b e l n rreuferend ud e eU h v s o m e c p um sgprak de bhet vv o it v lu et ho 8 in t h c 0 de Eur et o 0 s e e eri .W n W et 2 ak e w z e n a i n e d i d e ijz v g r e n g i b va igi an an ra de M org ood v n z r d a v j n ng b d i g g d n n b g n E s e i l me l js G i e va g e 2 van i e g w z e M r e uisvestnin ve ij e t o p d e j t t r e i het B u d l d W s r H ga . We g on ei ord weutrgbeerlij enh) oudende wijziging van de en b ntr fge int va r en m t Waren e kW o n n5 pe n bo eh od ste em ing tbooetk oWeedt va g a e u m n v m g e o e n g k t c e n t a a i e e e g t de ti e i n d hap v ar eb ve eW vertredingen). Wijz o e c v e v l kE3urvoapnesde Uni s e W e v erl nk an ev an oezicht ter u e van gemeen et o en or e financieel t t e 1 e j W h p k 1 e j p i l o t de e i juli tte u e w g n i s 2 s a P s p a e n r le m re 007 Europe en n /EG van het be

v e Raad van de Europe r e a ige ex c hten nr 3 n van ic n r 2007/ . n ve r g d a i h a n s d e tlijn ie elhoude va ico intvboering van richtlijn n rw n b nr g e de het . h n e ji si s ’ 2 s ns 0 we ulp pa 07/3 Boek 1 van nd je n threet Burgerlijk Wetboek e um t a , ua va6/nE e ( z G 8 o l m d x v o e an h k 2 vgd ete v o n 7 en r e o o , b e g e k g 6 j et verb i l t i r u u t m s e r b e n o i n si iteellsijkh 2000 Einurope fb vro kheid va rec (v de t e i et (mocgoelij iering e s n ’ j i w e h d s a ree gt t ten vaannc ur gv iefin i n n i e d j i n b u d 2009 v t e g i s s n i ou t g t u u b ru a r i nd ijzi de ee di We va en 21 rfleijke .W e n b g ) b d o g u i van d ete v n ing t n n r g i g g e o v e slui e zig e e j n e b i r n l ders ionr o u p. B n ste elg ch art. W he elhou tva roe lko reg nde a m o a o ho van ke pe sc lie Euro ten

ere lag

i

u

ove rgan g va verle n de nen vera of e ntw en o oor nthe deli ffing jkhe sbev id v oor oeg dhe e ond id to erwett e te i j kenn e w svoor zien en in inge verb n

ng eri o n uitv sti e t ter v uis H e an d ing v

r (ve

in ijs

d

gd

r, an ee gv eh kin rb te

w

en ig

n beursgeno teerde venno de uit o paalde e e b f e n n a i v n g en d se U

ef

c

w ijziging v ren a a n h W e t b mroep. Besluit van 21 fe de nan e fi r e k d e n n e n g i n 08 t 20 h Wijziging van de Mediawe

n

be p aal de

a gv n i en

e

k re

e wijzoig en d r e ud n ho6 toezic

l iee

e t 20 08

iaw

rsc h ikk

de n bu d

rli

gt

9,

de

in v er b

and m e

t onder meer

Me d

r

w

en in k o ring W nvoering -subsi van dies e de We ere n ling jon in jo ngeren t or h deri ng d r z a uu are nwetbesluit be o maximale z

e he t

o

g

verm

oge n

i.v.m

to

. de

e

st

et

W

d inz ak

m

SC MAAKT HET HELDER Wanneer is nieuwe wetgeving relevant voor u? Door de complexiteit en het juridische jargon van veel beleidsteksten is dat lang niet altijd even inzichtelijk. Met SC vindt u alle relevante informatie in klare taal en op één plek. Nieuws, achtergronden, commentaren en officiële publicaties. Met uw zelf aan te maken persoonlijk

www.sconline.nl

d

o nde

t t wa Int i ha lo en) he g n d i c a p . W i jzigingdev ffen an de W i n kelt ij d e meente. Wijziging van de Wet o nw ph e e t k in t m a d n geb et he va g I e k aar v o t W n n n n o i d e en bog o voienggdheid koem u p ink dering van odeetb a d g et, de Wet tegem e

or 200 t

n va

uito

n

de

Wi jzi gi

de

4).

ie van 11 juli 2007 betreffende n aandeelhouder chten va s tschappen (PbEU L 184). met onder mee in verband r iering van de publiek e 9, houdende o 0 0 2 i r a u etbesluit Meel en b roo halte van brood ,e uurlijke boete n B arbeidsinsch v a t 27 jaar ( Weke t eren). Wijz igi verige OC W en de Wet te n financi g et wer n lli men n jste ir v m

nc na

tre ffe n

g

v

an

en

nanciering de fi

L 18

t fi he

nootschappen (PbEU

profiel past u de informatie volledig aan op uw wensen. En is er de mogelijkheid te reageren op artikelen en mee te discussiëren over actuele wetsvoorstellen. Hou het helder. Lees SC. Het abonnement van SC bevat een wekelijkse SC Krant, toegang tot SC Online, gebruik van SC Alert en een dagelijkse SC Mail.

PM nummer 13

Nieuws 8 t/m 13

10 juli 2009

8

Financieringseisen grote projecten versoepeld



PPS-constructies in gevaar door cashtekort

9

Rijk loopt ver achter met archiveren

10

NHM is terug bij af



Voorzitter raad van toezicht Nicolaï kon niet lobbyen

24

11

Kamer tegen tariefsverhoging



Kadaster denkt dat motie niet wordt uitgevoerd

12

Gedetineerden gaan boven personeel

Waar kennen we het Scandinavische land nog meer van?

13



Zweden is EU-voorzitter



Nieuwe organisatie krijgt tien jaar de tijd

Sluiting gevangenissen kost 1.300 arbeidsplaatsen

Bijpraten met Bekker (4)



‘Ik ben niet gek, ik heb een visie’

Coverstory

16



Haagse dynastieën Zit de politiek in het bloed?

Spelers 28 t/m 33

20

30

Sadik Harchaoui aan het woord

Leidinggeven in crisistijd

Over de gevaren van een te ambitieuze overheid

Masterclass beoordeeld

28 29 32

Code goed openbaar bestuur is af Ivar Nijhuis nieuwe directeur Communicatie EZ De overstap van Klaas Knot naar Financiën

Meningen

11 14

Kroese enzo … Opinie Horen zien & schrijven

Beau Monde Cover (Theo Bot met zijn zoon Ben): Rob Jongbloed

36

Borrelen met de nieuwe ambtenaar

Vertrek ‘Roethof … hum … bekende naam.’ Het gebeurt mij met enige regelmaat dat vreemden zo op mijn achternaam reageren. Meestal is het vervolg dan. ‘Was er niet ooit een Kamerlid dat zo heette?’ Dan knik ik bevestigend en nog voordat ik kan vertellen dat ik van 1994 tot 1998 in de Tweede Kamer heb gezeten voor D66, heeft het geheugen van mijn gesprekspartner zijn werk gedaan en klinkt het: ‘Hein Roethof.’ De familie Roethof is bij lange na niet de enige familie die twee ­volksvertegenwoordigers heeft voortgebracht. Onder het motto ‘de ­appel viel niet ver van de boom’ sprak redacteur Rutger van den ­Dikkenberg met vier (oud-)politici over hun vader. Nederland kent meerdere politiek-bestuurlijke dynastieën, denk aan de familie Patijn, de familie Donner en het geslacht Ruijs de Beerenbrouck. PM is van plan in de komende maanden vaker aandacht te besteden aan de bestuurlijke elite van Nederland, want ook in ambtelijke kring is het dienen van de publieke zaak veelal iets wat van de ene generatie op de andere wordt doorgegeven. Waarom treden zonen of dochters in de voetsporen van hun vaders? De diepere drijfveren liggen bij iedereen anders en zullen variëren van inspiratie tot revanche en alles wat daar tussenin zit. Mij heeft Rutger niet geïnterviewd. Dat zou een beetje te veel Roethof in een nummer zijn,

want ik heb ter ere van mijn afscheid als hoofdredacteur van PM een terugblik geschreven op ons journalistieke werk van de afgelopen jaren (pagina 26). Cindy Castricum volgt mij op als hoofdredacteur van PM. Een uitstekende keus van Sdu Uitgevers. Cindy is al vanaf 2004 betrokken bij PM (toen nog PMdenHaag), zij werd adjunct-hoofdredacteur in 2006. Wij hebben de afgelopen drie jaar met veel plezier samengewerkt. Telkens weer die moordende deadline op dinsdagmiddag, vaak doorlopend tot in de avond, gevolgd door de opluchting dat het allemaal weer gelukt was. Soms is het tijd voor een nieuwe uitdaging en ik ben blij dat er een op mijn pad kwam, maar ik zal het werken met de redacteuren van PM zeker missen. Bedankt. [email protected], [email protected]

10 juli 2009 PM

3

lopende zaken Algemene Zaken Begroting • Dinsdag 14 juli is de ­minister-president op de het Witte Huis te gast voor een werkbezoek aan president Obama. Daarna gaat hij met vakantie. Begin augustus hervat hij zijn werkzaamheden, die geheel in het teken staan van het opstellen van de begroting voor 2010. Was het vroeger gebruikelijk dat het kabinet in juli uitsluitend over de uitgavenkant sprak en in augustus over de inkomsten, tegenwoordig is die strakke indeling verlaten. De uitgavenkaders zijn al eerder vastgelegd onder meer in het aanvullend beleidsakkoord. Woordvoerder Stephan Schrover kan nu nog niets zeggen over tegenvallende belastinginkomsten, ‘want die cijfers komen pas in augustus’. Hij wijst erop dat er al sinds 1994 gewerkt wordt volgens de Zalmnorm. Deze is ingesteld om te voorkomen dat extra meevallers aan de inkomstenkant werden gebruikt voor extra uitgaven. Nu de situatie andersom is, leidt dit trendmatig begrotingsbeleid er toe dat tegenvallende belastinginkomsten ‘geen reden vormen om aan de uitgavenkant te bezuinigen’, aldus de woordvoerder.

Ušackas en woont hij de afscheidsreceptie bij van de Turkse ambassadeur Selahattin Alpar. Een dag later bezoekt hij nog Servië, en dan begint het verlof, dat tot 24 augustus duurt. Vakantie • Minister Koenders is tot 17 augustus met vakantie. Zweden • Zaterdag 11 juli opent staatssecretaris Timmermans het evenement Guido’s Orchestra in Heerlen. Dinsdag de 14e spreekt hij tijdens een bijeenkomst van Instituut Clingendael dat in het teken staat van het Zweedse EU-voorzitterschap. Die avond vertrekt hij naar Berlijn vanwege een fietstocht op 15 juli met Nederlandse en Duitse studenten langs de Muur. ’s Avonds debatteert hij met het Slowaakse parlementslid – en oud-presidentskandidate – Iveta Radicova over de toekomst van Europa. Daarna gaat Timmermans een paar weken met verlof. 13 augustus is hij weer present op de Apenrots. Vrijdag 28 augustus verricht hij de openings­ toespraak van Cultura Nova, een zomerfestival in Heerlen.

BZK Opening • Voor de bewindslieden van BZK staan in de zomermaanden nog geen openbare optredens in de agenda, aldus een woordvoerder. Minister Ter Horst komt op 31 augustus pas weer in actie buiten het departement. Ze brengt die dag een werkbezoek aan het Amsterdamse stadsdeel Slotervaart en is op de UvA aanwezig bij de opening van het academisch jaar. Op 7 september opent de minister het studiejaar aan de Politieacademie, eveneens in de hoofdstad. Krachtig bestuur • Staatssecretaris ­Bijleveld is donderdag 10 september in Twente aanwezig op een conferentie over krachtig bestuur.

Buitenlandse Zaken Antillen • In het kielzog van premier Balkenende reist minister Verhagen naar de Verenigde Staten. Hij zal onder meer een ontmoeting hebben met zijn A ­ merikaanse collega Hillary Clinton. Vanuit Washington vliegt de minister vervolgens door naar Aruba en Curaçao, voor een driedaags bezoek op 15, 16 en 17 juli. Het exacte programma daarvan is nog niet bekend. Terug in Nederland ontmoet Verhagen op 20 juli zijn Litouwse collega Vygaudas

4

PM 10 juli 2009

Defensie Judo • Staatssecretaris De Vries bezoekt zaterdag 11 juli de landelijke marinedagen in Den Helder. Na een lange vakantie ­tussen half juli en half augustus zal hij op 25 augustus een lezing houden voor de ABN Amro-debatingclub 1824. Van woensdag 26 tot en met zondag 30 augustus wordt in sportpaleis Ahoy in Rotterdam het wereldkampioenschap judo gehouden. De Vries zal een dezer dagen op de tribune plaatsnemen om de topsporters van Defensie aan te moedigen. In Rotterdam strijden Guillaume Elmont, Deborah Gravenstijn, Bryan van Dijk en Elisabeth Willeboordse om de medailles in hun gewichtsklassen.

Economische Zaken Japan • Minister Van der Hoeven brengt op 17 augustus een werkbezoek aan de Rotterdamse haven. Daar spreekt zij met verschillende organisaties en het gemeentelijk havenbedrijf over de havenvisie, het kabinetsplan om de Nederlandse zeehavens nauwer te laten samenwerken ten gunste van de concurrentiekracht. Van der Hoeven houdt geregeld ‘luisterrondes’ met vertegenwoordigers van verschillende sectoren over de gevolgen van de economische crisis. Op 17 augustus doet zij dit met de transport- en logistieksector en een week later met de chemiebranche. Op 25 augustus ontvangt de minister samen met kroonprins Willem-Alexander een delegatie uit Japan in het kader van de 400-jarige handelsrelatie met Nederland. De Japanse minister van Economische Zaken Toshihiro Nikai en de broer van de Japanse kroonprins, prins Akishino, zullen deel uitmaken van de delegatie. Veiligheid • Staatssecretaris Heemskerk reikt op 15 juli, tijdens het Rembrandt­ ontbijt in Amsterdam, de eerste ­Rijksmuseum partnerprijs uit. Deze prijs is bedoeld voor organisaties die een ­belangrijke bijdrage leveren aan het stimuleren van de bezoekersaantallen van het Rijksmuseum. Op 1 september verzorgt Heemskerk de kick off van de regeling ­Veiligheid kleine bedrijven, waarbij ondernemers hun bedrijf kunnen laten controleren op veiligheid en subsidie kunnen krijgen voor het nemen van maatregelen.

Financiën Blussen • Minister Bos zal ongetwijfeld de komende tijd hier en daar wel een financieel brandje moeten blussen, maar vooralsnog heeft hij in het reces geen publieke optredens op zijn agenda staan. Bos gaat naar Frankrijk met vakantie.

Economie • Staatssecretaris De Jager opent op 3 augustus het vijftiende World Economic History Congress Utrecht in de Domkerk. Voor het overige is hij tot 12 ­augustus afwezig. Hij is van plan deze zomer in het kader van de vakantie vooral korte tripjes te maken.

lopende zaken Justitie

OCW

Verkeer en Waterstaat

Genève • Terwijl menig Nederlander al geniet van de vakantie, werkt minister Hirsch Ballin nog even door. Op 14 en 15 juli is de minister in Genève. Daar woont hij een vergadering bij van het VN-comité dat toezicht houdt op de naleving van het Internationaal Verdrag inzake de Burgerlijke en Politieke rechten. Van 16 en 17 juli is Hirsch Ballin in Stockholm voor een informele bijeenkomst van de JBZ-Raad. Op 27 juli lanceert de minister een campagne die de strijd aangaat tegen cybercrime. Vorige maand waarschuwde Govcert.nl nog dat de internetveiligheid verslechtert. Uit het Trendrapport 2009 blijkt dat onder meer de zwakke infrastructuur van het internet zelf, software die moeilijk up to date te houden is en de opkomst van sociale netwerksites, hierbij een belangrijke rol spelen. Staatssecretaris Albayrak heeft tot augustus geen publieke optredens in haar agenda staan.

Homoparade • Ook dit jaar vaart minister Plasterk mee met de Amsterdam Gay Pride, die op zaterdag 1 augustus plaatsvindt. Maandag 31 augustus opent de bewindsman het academisch jaar op de Universiteit Twente in Enschede. Ook beide staatssecretarissen zullen het schooljaar officieel openen, maar waar zij dat doen, is nog niet bekend. Zwakke scholen • Maandag 10 augustus verschijnt staatssecretaris Van Bijsterveldt, na een vakantie in Zuid-Afrika, weer in de Hoftoren. Ze heeft die weken vooral veel intern overleg. Maandag 31 augustus brengt ze een werkbezoek aan scholen die door de Onderwijsinspectie als zwak zijn beoordeeld. Waar het bezoek precies naar toe gaat, wordt later bekendgemaakt. Donderdag 3 september is er een Algemeen Overleg gepland in de Tweede Kamer. Een mooi onderwerp, zo aan het begin van het schooljaar, namelijk schoolverzuim. Ook André Rouvoet (Jeugd en Gezin) is hierbij aanwezig. Boot • Hoewel staatssecretaris Dijksma tot 7 augustus vakantie heeft, vaart ze wel mee op de OCW-boot tijdens de Gay Pride op 1 augustus. Maandag de 17e brengt ze samen met Jet Bussemaker (VWS) een werkbezoek aan Vlaardingen.

Bonaire • Minister Eurlings en staatssecretaris Huizinga hebben vanwege vakantie tot en met 12 augustus geen publieke optredens. Volgens Vrij Nederland, dat in kaart bracht waar de leden van het kabinet hun vakantie doorbrengen, gaat Huizinga naar Italië en is Eurlings deze zomer ‘op Bonaire in het huis van zijn familie of reist hij af naar zijn favoriete bestemming Brazilië’. Welke activiteiten daarna op beider agenda’s staan, kon Verkeer en Waterstaat nog niet zeggen.

LNV Q-koorts • Minister Verburg bezoekt ­samen met VWS-collega Klink op 11 juli het Brabantse Landerd. Deze gemeente is de laatste tijd veel in het nieuws geweest door het opvallend hoge aantal slachtoffers van Q-koorts. De bacterie die deze ziekte veroorzaakt komt vrij bij miskramen van zieke geiten en schapen en verspreidt zich door de lucht. Dit jaar zijn er al meer gevallen gemeld dan in heel 2008. Twee dagen later is de minister aanwezig bij de LNV-Raad, voor het eerst onder voorzitterschap van Zweden. Na een welverdiende vakantie schuift Verburg in de week van 17 augustus aan bij de begrotingsraden die worden gehouden ter voorbereiding op Prinsjesdag. Van 1 tot en met 4 september is Verburg voor een werkbezoek in de VS. In Washington spreekt zij onder meer met de Amerikaanse minister van Landbouw en vertegenwoordigers uit de Senaat en het Huis van Afgevaardigden.

SZW Italië • Minister Donner gaat er echt even helemaal tussenuit. Hij gaat op vakantie naar Italië. Tot 4 september heeft hij weliswaar wat interne afspraken, maar geen openbare optredens.

Vrom Duurzame lintjes • Minister Cramer onderbreekt haar verlof – dat loopt tot 10 augustus – voor een tweedaagse informele milieuraad in het Zweedse Äre, in aanloop naar de milieuconferentie in Kopenhagen in december. Na de vakantie sluit ze onder meer een conferentie van de RMNO af, onder de noemer Towards knowledge democracy. Op 1 september reikt ze de Duurzame Lintjes uit, een dag later opent ze in Arnhem het nieuwe techniekgebouw van de Hogeschool Arnhem – Nijmegen (HAN). Op 9 september neemt Cramer met collega Verburg de nieuwe Milieu- en Natuurbalans in ontvangst. Amersfoort • Minister Van der Laan heeft nog twee weken vooral interne overleggen, voor hij op vakantie gaat. Halverwege augustus komt hij terug en brengt hij in ieder geval een bezoek aan Amersfoort.

VWS Siod • Staatssecretaris Klijnsma gaat op vrijdag 10 juli op werkbezoek naar ­Arnhem, waar de afgelopen maanden ervaring is opgedaan met een pilot waarin de gemeente Arnhem nauw heeft samengewerkt met de Siod. Ook andere gemeente kunnen vanaf nu de Siod inseinen en een beroep doen op handhavingsactiviteiten. Op 21 juli is Klijnsma wederom in Gelderland. Ze is aanwezig bij het traditionele dinsdagdiner tijdens de Vierdaagse in Nijmegen. Op vrijdag 21 augustus gaat ze naar het Delfzijlse zeilevenement DelfSail.

Groningen • Minister Klink gaat dinsdag 14 juli naar Groningen waar hij het UMC Groningen een werkbezoek brengt. Zijn vakantie zal hij doorbrengen in zijn huisje in Italië. Bretagne • Minister Rouvoet gaat vier weken naar Bretagne. Daaromheen staan voorlopig nog geen belangrijke publieke optredens gepland. Wmo • Staatssecretaris Bussemaker gaat vrijdag 10 juli naar Drenthe voor een werkbezoek in het kader van participatie en Wmo.

10 juli 2009 PM

5

roerende zaken Change!

Balkenende bezoekt Obama

JOOP HAZENBERG

JOOP HAZENBERG

CHANGE

CH AN

GE

De ‘2.0-wereld’ zet oude structuren in de politiek en de ambtenarij buiten de deur. Twintigers en dertigers voelen zich niet meer thuis in dergelijke structuren, maar hebben langs digitale wegen nieuwe netwerken en verbanden voortgebracht, buiten de traditionele scheidslijnen. Dat beoogt journalist en voormalig ambtenaar bij Buitenlandse Zaken Joop Hazenberg in zijn boek Change. Hoe de netwerkgeneratie Nederland gaat veroveren, dat onlangs verscheen. De netwerkgeneratie zal, aldus Hazenberg, Nederland tot een moderne maatschappij maken.

balans

H O E D E N E T W E R K G E NERATIE N E D E R L A N D G A AT V E ROVEREN balans

Quotez ‘Je hebt niet altijd een evaluatie nodig om te weten wat de goede weg is. Soms moet je zelf een visie hebben op het onderwerp.’ Kamerlid Tofik Dibi (GroenLinks) spreekt tot minister André Rouvoet tijdens een debat over de financiering van de jeugdzorg. ‘Er zijn ook mensen die graag een boterham met een glas melk of karne­ melk willen nuttigen en dat kan dus niet’ Nieuwbakken Europarlementariër Wim van de Camp (CDA) heeft moeite met zijn Europese inburgering, aldus het ANP. Daarom heeft hij een v­ erzoek ingediend voor het serveren van melk in het EP, zijn eerste B ­ russelse wapenfeit. ‘Svp geen grappen als ik deze week slaapwandelend in het Kamer­ gebouw gezien word!’ Wouter Bos schrijft in zijn BosBlog dat de laatste week voor het zomerreces hem zwaar valt. Na een tweedaagse (!) trip naar Amerika, was hij dinsdagnacht tot ruim na drie uur in de Tweede Kamer. ‘Ik vergelijk het reces van een Kamerlid graag met een huisarts die weekenddienst heeft. Daarom staat mijn telefoon ook altijd aan. We moeten 7 dagen per week 24 uur per dag bereikbaar zijn.’ Politiek Den Haag kan zich dus ook dit reces opmaken voor ‘Atsmaatjes’ – kleine plannetjes die in nieuwsluwe periodes worden gelanceerd – laat naamgever Joop Atsma weten in zijn weeklog op Trouw.nl. ‘Ik neem soms met zorg kennis van een zeker dedain dat op ambtelijk niveau ten aanzien van politici bestaat.’ Aldus minister Guusje ter Horst (BZK) tijdens haar speech bij de werkconferentie van het Programma Vernieuwing Rijksdienst. Andersom is het overigens ook het geval, constateert de bewindsvrouw: ‘Aan de politieke kant wordt niet altijd de zorgvuldigheid betracht in het uitspreken van oordelen over ambtenaren.’

6

PM 10 juli 2009

In het jaar waarin volop aandacht is voor de 400-jarige band tussen Nederland en de Verenigde Staten kan een ontmoeting tussen de twee regeringsleiders niet uitblijven. De Amerikaanse president Obama ontvangt premier Balkenende samen met minister Verhagen op 14 juli in het Witte Huis. Uiteraard staat de financieeleconomische crisis hoog op de agenda. Maar ook de samenwerking in het Midden-Oosten, Afghanistan en Pakistan en de bestrijding van het klimaatprobleem zullen aan de orde komen.

Kloof is juist nuttig De pogingen van politici om zich zo ‘gewoon mogelijk’ voor te doen, helpen niet het aanzien van ‘de politiek’ te verbeteren. Dat concludeert historicus Remieg Aerts, als hoogleraar politieke geschiedenis verbonden aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Hij schreef een essay onder de alomvattende titel Het aanzien van de politiek, waarin hij het imago van de politiek sinds Machiavelli bestudeert. Conclusie: kritiek op de politiek is van alle tijden, en een afstand tussen volk en politicus is nuttig omdat gezag en aanzien wel degelijk van belang zijn.

roerende zaken

Uit de lucht Foto: Rob Jongbloed

De Dienst Landelijk Gebied van LNV maakt op bijzondere wijze reclame voor de groene ruimte. In april dit jaar zaaide de dienst het eigen logo in bij de Zwanenburgbaan van Schiphol en koos daarna het luchtruim om het zaakje te fotograferen. DLG gebruikt foto’s van het logo voor presentaties. Volgens een woordvoerder is deze actie eenmalig en niet bedoeld voor een breed publiek, ‘maar vlak voor de landing op de Zwanenburgbaan moet je rechts uit het raam kijken’.

119.800.000.000 euro trokken de rijke landen vorig jaar uit aan ontwikkelingshulp, aldus de Verenigde Naties. Minder dan de helft van de beloofde 0,7 procent van het bnp.

We hebben een winnaar Terug in de tijd Onze geschiedenis moet geen stoffig plaatjesboek worden, vindt staats­secretaris Timmermans voor Europese Zaken. Daarom fietst hij op 15 juli met een groep Duitse en Nederlandse jongeren langs de route waar ooit de Berlijnse Muur stond. Tijdens de fietstocht spreken zij met verschillende mensen over de val van de muur en de transformatie die Europa sindsdien doorgemaakt heeft. De tocht start met een ontmoeting met de Berlijnse burgemeester Klaus Wowereit op de Potsdamer Platz. ‘Voor mijn generatie was Oost-Berlijn het symbool van een onvrije maatschappij gebaseerd op geïnstitutionaliseerd wantrouwen tussen mensen. Voor de jongeren die met me mee gaan fietsen is Berlijn nu een hippe cultuurstad waar het op de jaarlijkse Love Parade goed feesten is,’ aldus Timmermans.

BZ’er Caspar Veldkamp herkende alle vliegtuigen die in PM 12 waren afgedrukt bij het verslag van de open dagen van de Koninklijke Luchtmacht. Hij wint de foto van de F-16A, gemaakt door artdirector Rob Jongbloed. Caspar, de foto komt naar je toe! De juiste antwoorden: 1. Douglas DC-2 in Uiver uitvoering 2. Boeing 737-800 in retrokleuren jaren zestig 3. F-16A van het Solo Display Team van de Koninklijke Luchtmacht 4. Hawker Hunter F.6A van de ‘Dutch Hawker Hunter Foundation’ 5. CASA C-101 EB Aviojet van de ‘Patrulla Aguila’ van de Spaanse luchtmacht 6. F-16A van het Solo Display Team ‘acte de presence’ van de Belgische Luchtmacht 7. Avro Vulcan van de ‘Vulcan To The Sky Trust’ 8. F-16A van het Solo Display Team met kapitein-vlieger Ralph ‘Sheik’ Aarts in de kockpit 9. A-10A Thunderbolt II van de Amerikaanse Luchtmacht 10. MiG-29B ‘Fulcrum’ van de Poolse luchtmacht 11. NH-90 van de Italiaanse Marine 12. NF-5A van het demoteam ‘Turkish Stars’ van de Turkse luchtmacht 13. EF-18 van de Spaanse luchtmacht

10 juli 2009 PM

7

nieuws Cashtekort probleem voor PPS-constructies

Financieringseisen grote projecten versoepeld

De banken willen niet meer dan 50 miljoen euro bijdragen aan grote ­projecten en hun offerte is nog maar zes tot acht weken geldig. VenW • Door de economische malaise ziet Rijkswaterstaat zich genoodzaakt de financieringseisen bij het aanbesteden van grote PPS-projecten, zoals de aanleg van de Tweede Coentunnel en de A15 Maasvlakte -Vaanplein, te versoepelen. Het bankwezen wil de enorme bedragen die bij dit soort projecten nodig zijn, niet meer beschikbaar stellen, merkte Rijkswaterstaat. Om de problemen voor te zijn neemt de organisatie preventieve maatregelen. Een aantal grote projecten wordt aanbesteed volgens de enkele jaren geleden uit Groot-Brittannië overgewaaide PPSvorm DBFM (zie kader). Rijkswaterstaat betaalt in die vorm pas achteraf, als het hele traject is opgeleverd, en in termijnen. Om de periode tot het volledige bedrag is uitbetaald financieel te overbruggen, zijn de bouwbedrijven genoodzaakt geld te lenen van banken, maar zij willen de vaak enorme bedragen die daarvoor nodig zijn niet meer ophoesten. Een belangrijke regel bij de aan­ besteding van een PPS-project is dat Rijkswaterstaat de procedure pas doorzet als zich drie consortia – bestaande uit een bouwer en een of meerdere banken – hebben gemeld. Elk consortium dient door middel van een bankgarantie te bewijzen dat ze de aanlegperiode kunnen overbruggen, maar wil zo’n garantie logischerwijs alleen afgeven als er zekerheid is dat

8

PM 10 juli 2009

de betrokken banken uiteindelijk met het benodigde geld kunnen komen. De bankgarantie is immers opeisbaar door Rijkswaterstaat. Die regel leidt er dus toe dat er drie keer zoveel geld gereserveerd wordt dan nodig is, omdat banken maar aan één consortium mogen deelnemen. Voor een project van één miljard euro, is in de financieringsfase drie miljard nodig. ‘Dat geld zat niet in de markt,’ zegt hoofd PPS van Rijkswaterstaat Jan van Schoonhoven. Datzelfde signaleert algemeen ­directeur Harbert van der Wildt van Ballast Nedam Concessies, dat zich bezighoudt met het binnenslepen van grote orders voor het bouwbedrijf. Omdat banken minder risico willen lopen, investeren ze nog maximaal 50 miljoen in dergelijke PPS-projecten, waardoor voor het finan-

cieren van een omvangrijk traject meer banken nodig zijn dan in de ­‘pre-crisistijd’. Daarnaast, zegt Van der Wildt, ‘zijn banken niet meer bereid zich langdurig te committeren aan een offerte’. Waar voorheen een offerte een jaar geldig was, in lijn met de eisen van Rijkswaterstaat, is dat nu nog maar zes toch acht weken. Jan van der Doelen, sector­manager bouw bij ING Nederland, stelt dat de houding van zijn bank in dezen niet is veranderd. ‘We benaderen de financiering op een zelfde manier als we gewend waren te doen. De criteria zijn niet veranderd.’ De eisen worden nu dus versoepeld. Consortia hoeven nu slechts zo’n 15 tot 20 procent van het totaalbedrag ­gegarandeerd te hebben en gaan pas op zoek naar het restant als ze de aanbesteding gegund hebben gekregen. Op die manier is er ten tijde van het aanbesteden minder geld nodig en kunnen banken die met hun consortium de aanbesteding verloren hebben, alsnog meedoen met het winnende consortium. Lukt dat niet, dan volgen sancties. Rijkswaterstaat beraadt zich nog over de zwaarte ervan. Los van de huidige financiële malaise zijn zowel Rijkswaterstaat als de bouwwereld en het bankwezen tevreden over DBFM, dat zich inmiddels heeft verspreid over het rijk. De Rijksgebouwendienst gebruikt het, Defensie besteedde de verbouwing van een kazerne op deze manier uit en OCW bouwde enkele scholen. ‘Het heeft wel de toekomst,’ zegt Van der Doelen van ING Nederland. Van der Wildt van Ballast Nedam, dat in zo’n constructie meedeed aan de verbreding van de N31 in Friesland, is ook positief. ‘Het beviel uitstekend, het project was een half jaar eerder opgeleverd dan vooraf gedacht, en ook binnen het budget. Wij hebben als bouwbedrijf geen negatieve verrassingen gehad, maar juist geld verdiend. En bovendien hebben we geen ellenlange discussies over meerwerk gehad.’ • Rutger van den Dikkenberg

Wat is DBFM? Met DBFM (Design, Build, Finance en Maintain) krijgt de bouwer meer vrijheid bij het ontwerp en de aanleg van een traject, en een concessie voor het onderhoud ervan gedurende gemiddeld twintig jaar. Uitbetaling door de opdrachtgever (Rijkswaterstaat) gebeurt alleen voor de momenten dat de weg in gebruik kan zijn. Meerwerk komt voor rekening van de bouwer. Elke dag dat het traject wegens onderhoud is gesloten, betekent een korting op het totaalbedrag. Bouwconsortia worden op die manier gestimuleerd kwaliteit te leveren en innovatieve, nieuwe oplossingen te bedenken. Daarnaast is het een stimulans binnen budget en tijdsplanning op te leveren.

IN BEELD

nieuws

Hoewel de schoolvakanties in Den Haag volgende week van start gaan, wordt er nog hard doorgewerkt aan de nieuwbouw van de ­ministeries van BZK en Justitie. Pas op 27 juli begint de bouwvak in de regio Midden-Nederland (foto: Welmer Keesmaat).

Kabinet roept nieuwe organisatie in het leven

Archiefachterstand rijksdienst ‘schrijnend’ OCW/BZK • Het kabinet gaat een nieuwe organisatie oprichten die zich bezighoudt met het verwerken van papieren en digitale archieven binnen het rijk. Dat schrijven minister Plasterk (OCW) en staatssecretaris Bijleveld (BZK) deze week aan de Tweede Kamer in een reactie op een advies van de Raad voor Cultuur (RvC) en de Raad voor het openbaar bestuur (Rob). In maart van dit jaar uitten de twee ­adviesraden kritiek op het actieprogramma Informatie op orde waarmee het kabinet de archiefachterstanden wil inlopen. Niet het wegwerken van de achterstanden zou prioriteit moeten hebben, maar de bewindslieden zouden ‘adequaat beleid’ moeten opstellen. In het actieprogramma is slechts ‘in beperkte zin sprake van een visie’, aldus de raden. Met name het feit dat steeds meer informatie alleen digitaal verschijnt, in combinatie met een gebrek aan regels hoe

daarmee om te gaan, zorgt op dit moment voor problemen op de departementen. Daarvoor stelt het kabinet nu in ieder geval de Baseline Informatiehuishouding Rijksoverheid op. In het najaar volgt een visie op de verdere modernisering van de informatiehuishouding binnen het rijk. De brief verschijnt kort na publicatie van het jaarverslag van de Erfgoedinspectie over 2008. De inspectie is op basis van de Archiefwet 1995 verantwoordelijk voor het beheer en behoud van de archieven van de centrale overheid. Ondanks het in 2006 ingezette Project Wegwerken achterstanden archieven is 90 procent van de dossiers van na 1975 nog niet gearchiveerd, meldt de inspectie, die de achterstanden ‘schrijnend’ noemt. Van de dossiers van voor de Tweede Wereldoorlog is 14 procent nog steeds niet verwerkt. De nu nog naamloze organisatie moet de achterstanden met dossiers van na 1975 binnen tien jaar

verwerkt hebben. De bewindslieden trekken jaarlijks 15 miljoen euro uit voor de nieuwe organisatie, die 190 arbeidsplaatsen gaat tellen en organisatorisch onder BZK zal vallen. Tussen 2010 en 2012 zal ze worden opgezet. • Rutger van den Dikkenberg 10 juli 2009 PM

9

nieuws Voorzitter raad van toezicht Nicolaï kon niet lobbyen

NHM is terug bij af

Uit bezorgdheid over het toenemende gebrek aan historische kennis ­onder brede lagen van de bevolking gaf SP-Kamerlid Jan Marijnissen in 2003 de eerste aanzet tot het Nationaal Historisch Museum (NHM). ­Plasterk gunde het voorzitterschap van de raad van toezicht aan een ­Kamerlid. Dat had hij beter niet kunnen doen. OCW • Ondanks het feit dat de Tweede Kamer afgelopen maand een dikke streep trok door hun plannen, blijven de veelbekritiseerde directieleden Erik Schilp en Valentijn Byvanck van het Nationaal Historisch ­Museum (NHM) aan in hun functie. Alhoewel zij zich in het verleden distantieerden van de wens van de Kamer dat het nieuwe museum pal naast het Nationaal Openluchtmuseum (NOM) in Arnhem wordt gevestigd, zullen zij nu toch uitvoering geven aan dit plan, zo laat NHM-woordvoerder Marc van Hal weten. Schilp en Byvanck zetten aanvankelijk al hun kaarten op de vestiging van het NHM op een andere locatie in Arnhem, en wel aan de oevers van de Rijn, bij de John Frostbrug (waar in 1944 de beruchte slag om Arnhem plaatsvond), in een leegstaand gebouw van Volkshuisvesting, zo’n vier kilometer verwijderd van het Openluchtmuseum. Daar zou sneller gebouwd kunnen worden en de parkeergelegenheid zou goedkoper en beter zijn. Minister Plasterk van OCW schaarde zich achter deze wens. Volgens de minister was de uitverkoren plek ideaal omdat daar ‘de geschiedenis van de Batavieren tot en

10

PM 10 juli 2009

met de Tweede Wereldoorlog samenkomen’. Plasterk kwam daar op terug toen een meerderheid van de Tweede Kamer zich verleden maand uitsprak voor de ­uitvoering van het originele plan. De enige die wij in de hele discussie rondom het Nationaal Historisch Museum niet hebben gehoord was de voorzitter van de raad van toezicht, Atzo Nicolaï. Hij wist als geen ander dat de plannen ten

De enige die wij in de hele discussie rondom het NHM niet hebben gehoord, was de voorzitter opzichte van de locatie bij de John Frostbrug al in een ver stadium waren ontwikkeld. Hij kon zijn collega-Kamerleden hier niet over informeren om zo alvast het ijs te breken, laat staan dat hij een actieve rol kon vervullen om zijn collega’s warm te maken voor het nieuwe plan. Toen de NHM-directie in de problemen kwam, had de nieuwe organisatie niemand die voor hen in politiek Den Haag in de bres kon springen. Minister Plasterk steunde de

directie loyaal, wat hem een behoorlijke dosis politieke schade opleverde. ‘Kamer: Plasterk heeft er een zooitje van gemaakt!’ kopte De Telegraaf. Dit had voorkomen kunnen worden als Nicolaï niet vleugellam was geweest. Hij had in de Kamer ook met zoveel woorden gezegd dat hij zich afzijdig zou houden van dit dossier. Het NHM zat opgescheept met een voorzitter die weliswaar de spil is in een bestuurlijk netwerk van formaat, in de praktijk kon hij heel weinig doen voor het museum. Kamerleden mogen bestuursfuncties uitoefenen. Ze worden door organisaties ook vaak gevraagd vanwege hun contacten in Den Haag die wellicht eens van pas kunnen komen, zo is de veronderstelling. Maar het is de vraag of ze, als zaken echt hoog op gaan lopen, daadwerkelijk ­kunnen rekenen op het Kamerlid dat bij hen in de raad van toezicht zit. Want deze heeft al snel de schijn van belangenverstrengeling tegen wanneer hij of zij in ­actie komt. Je hoeft niet heel veel fantasie te hebben om te raden dat Joop Atsma, die in de raad van advies van Arriva zit, behoorlijk in de knel komt bij een conflict over een concessieverlening in het vervoer. Hij wordt op zijn minst ook in verlegenheid gebracht als er Kamervragen komen over het plan van de vervoerder om in weerwil van het Openbaar Ministerie zogenaamde spuugkits in de bussen te installeren om spugende passagiers op te sporen. Atsma zit trouwens ook in de raad van Toezicht van het Noord Nederlands Orkest dat net als alle orkesten periodiek een hoop perikelen kent rond de subsidietoekenning. Is Atsma op zo’n moment de juiste persoon om voor meer subsidie te pleiten? Een vergelijkbaar conflict is voor te stellen rond de bestuursfunctie die het PvdA-Kamerlid Martijn van Dam bekleedt bij de subsidie-afhankelijke Evert Vermeer Stichting voor internationale solidariteit. En wat kunnen het Martini Ziekenhuis in Groningen of het Medisch Centrum ­Haaglanden verwachten van hun respectievelijke toezichthouders Remkes en Vietsch als ze in opspraak komen? Remkes en Vietsch, die natuurlijk meteen verweten wordt dat ze niet op hebben zitten letten, zullen wijselijk hun mond houden in het debat. De ziekenhuizen zullen als het erop aankomt niet op hen kunnen rekenen, zoals het Nationaal H ­ istorisch Museum ook van Nicolaï weinig te ­verwachten had. • Chris van de Wetering en René Zwaap

nieuws Kadaster denkt dat motie niet wordt uitgevoerd

Kamer tegen tariefsverhoging Minister Cramer heeft een groot probleem als zij de onlangs in de Kamer aangenomen motie om de tariefsverhoging van het Kadaster tegen te houden, niet uitvoert, zegt het VVD-Kamerlid Helma Neppérus. Vrom • Vorige week werd een motie van Helma Neppérus (VVD) aangenomen die de tariefsverhogingen van het K ­ adaster afwijst. Het Kadaster maakte eerder bekend de tarieven per 1 augustus te willen verhogen in verband met ‘de aanhoudende stagnatie in de vastgoedsector’. Het gaat dan vooral om de dalende woningverkoop die zich automatisch zou vertalen naar een lager aanbod van te verwerken akten, ­hypotheken en meetopdrachten en ook een verminderde vraag naar ­informatie. De verhoging betreft tarieven voor kadastrale registratie zoals inschrijvingstarieven, tarieven voor landmeetkundige werkzaamheden en de bijbehorende ­informatievoorziening. Wettelijke taken dus, die het Kadaster door de overheid krijgt opgelegd. De burger kan voor die

diensten niet bij een andere aanbieder terecht. ‘Het is gedwongen winkelnering,’ zegt Neppérus. Daarbij komt dat het al de tweede tariefsverhoging in nog geen jaar tijd is. ‘In november heb ik al vragen gesteld over een verhoging van 25 ­procent. Nu de tarieven weer met 37 procent toenemen, hebben we te maken met een prijsstijging van boven de 50 procent. Dat kan natuurlijk niet.’ Volgens Neppérus maakt het Kadaster al jaren veel te hoge kosten. De Kamer wil dan ook inzicht in kostenbeheersing, efficiency van werken en in de financiële banden met het ministerie van Vrom. Ook de NVB Vereniging voor ontwikkelaars & bouwerondernemers is verbolgen over de gemakzucht waarmee het

Kadaster het omzetverlies op de markt afwentelt. In tegenstelling tot het Kadaster zijn de meeste bedrijven in deze tijden van recessie genoodzaakt de prijzen zo laag mogelijk te houden en te snijden in de kosten. Als de prijsstijging van het Kadaster wordt gehonoreerd, wordt ‘inefficiënte bedrijfsvoering beloond’, vindt de NVB. Het Kadaster meldt dat de zbo er vooralsnog niet van uitgaat dat de tariefsverhoging van tafel is. • Chris van de Wetering

Kroese enzo …

10 juli 2009 PM

11

nieuws 1.300 arbeidsplaatsen op de tocht

‘De gedetineerde wordt boven het personeel gesteld’

resocialisatie te verbeteren. Maar een te rigide doorvoering van dat plan zorgt voor onoplosbare problemen. Men vraagt zich niet af: waar werkt het personeel en waar wonen ze? De gedetineerde wordt op deze manier boven het personeel gesteld.’ Dieten noemt de situatie in de PI Bankenbosch, in het Drentse Veenhuizen, ­‘onoplosbaar’. Voor de 272 personeelsleden is het onduidelijk waar zij heen moeten als de deuren volgend jaar dichtgaan. ­Sommigen zullen de provinciegrenzen moeten overschrijden om elders aan het werk te kunnen, zegt Dieten. ‘Een kleine toename van de reistijd moet kunnen. Maar als dat te erg wordt, moeten de ­plannen worden bijgesteld.’

Stagnatie

Het plan van staatssecretaris Albayrak om acht gevangenissen te s­ luiten, stuit op veel kritiek van de vakbond. De bezuinigingsoperatie in het ­Masterplan Gevangeniswezen staat haaks op een eerder voorgenomen moderniseringsplan. En waarom houdt de staatssecretaris meer rekening met de angst voor recidive, dan met de belangen van het personeel? Justitie • Staatssecretaris Albayrak van Justitie kondigde in mei in het Masterplan Gevangeniswezen 2009-2014 aan dat acht gevangenissen voor 2012 gesloten worden. Volgens de bewindsvrouw kampt Nederland de komende jaren met een ­cellenoverschot. Daarnaast heeft Justitie in het Programma Modernisering Gevangeniswezen (MGW) een nieuwe persoonsgerichte aanpak voor gedetineerden ­ontwikkeld, waarbij een belangrijk oogmerk is dat gedetineerden dicht bij huis worden vastgezet. Volgens Albayrak kunnen strafproces en re-integratie in de samenleving zodoende beter op elkaar worden afgestemd. Met deze ­regionalisering wil de staatssecretaris recidive voorkomen. De vakbonden en andere betrokkenen hebben zware kritiek op het sluitingsplan, omdat tot 2012 bijna 1.300 functies op de tocht komen te staan. De bonden vrezen dat nauwelijks rekening gehouden wordt met de gevolgen voor de woon-werk­ situatie van het personeel. Jan-Willem

12

PM 10 juli 2009

Dieten, bestuurder van Abvakabo FNV, ergert zich aan de kleine rol van het ­gevangenispersoneel bij de afweging van Justitie welke penitentiaire inrichtingen (PI’s) worden gesloten. Dieten: ‘De Dienst Justitiële Inrichtingen draagt vier argumenten aan. Ten eerste wordt het belang van regionalisering genoemd. Het tweede argument is van bedrijfseconomische aard. Dan speelt de kwaliteit van de huisvesting een rol en pas als vierde argument wordt de situatie van het personeel meegewogen.’ De vakbondsbestuurder wijst op de verklaringen die Justitie geeft in het masterplan. Bij de acht gevangenissen in kwestie wordt vier maal gesproken over b ­ edrijfseconomische redenen, is er twee keer sprake van een capaciteitsoverschot die ontstaat door de invoering van regionale plaatsing en wordt twee keer een te dure kwaliteitsverbetering van de huis­vesting genoemd. Dieten: ‘We begrijpen de afweging dat regionalisering nodig is om recidive terug te dringen en

Gerard de Jonge, bijzonder hoog­ leraar d ­ etentierecht aan de Universiteit ­Maastricht, vreest dat de huidige plannen ‘alleen maar tot geschuif met personeel en tot ontslagen zullen leiden’. De kritiek van De Jonge, die eind juni als expert werd gehoord door de Kamer, richt zich vooral op het voorgenomen samengaan van de ­bezuinigingsoperatie en de ­moderniseringsplannen. ‘De modernisering, daar zit wat in. De persoonsgerichte aanpak is goed en zorgt voor aansluiting met de nazorg. Maar dat vereist wel een enorme inzet van het personeel, de ­kwaliteit moet omhoog. De gevangenisbewaarder moet een soort sociotherapeut worden om gedetineerden van een persoonlijk detentieplan te voorzien,’ zegt De Jonge. Volgens hem staat het masterplan haaks op de moderniseringsplannen. ‘Ik vrees dat de mooie plannen voor regionalisering juist zullen stagneren door het masterplan. Door het over elkaar heen buitelen van nieuwe plannen zorg je alleen maar voor een voortdurende staat van onrust.’ Volgens prognoses van het WODC, waarop Justitie de bezuinigingsoperatie baseert, krijgt Nederland tot 2012 te

Gevolgen Masterplan Instelling (Z)BBI Doetinchem (Gld) PI Noordsingel Rotterdam (ZH) Unit 1&2 PI Scheveningen (ZH) PI Bankenbosch Veenhuizen (Dr) PI Schutterswei Alkmaar (NH) PI ’t Keern Hoorn (NH) PI Maashegge Overloon (NB) Unit 1 PI Vught (NB)

nieuws ­ aken met een vermindering in het aanm bod gedetineerden. Na 2012 verwacht het onderzoekscentrum weer een toename. Justitie maakt plannen om tussen 2012 en 2014 het werknemersbestand weer uit te breiden met 1.500 fte. De Jonge: ‘Door mensen weg te sturen verlies je een heleboel kennis die je later weer nodig hebt. Mijn boodschap is: profiteer juist van de ontstane ruimte door mensen extra te trainen en om te scholen.’ Dieten zegt er ‘geen vertrouwen’ in te hebben dat Justitie het voor elkaar krijgt om alle overbodige personeel vast te houden. ‘De afgelopen jaren is de boel vreselijk verschraald. Er is te vaak sprake van te weinig mensen. Albayrak moet dit niet als een capaciteitsprobleem beschouwen, maar als een luxeprobleem,’ aldus de bestuurder. Een woordvoerder van Justitie noemt de kritiek van De Jonge en Abvakabo ­‘onterecht’. Justitie neemt zich voor met een passende oplossing te komen voor alle werknemers. ‘Ons streven is om alle 1.200 medewerkers vast te houden, en dat is realistisch. Er zit een enorm plan achter. We hebben mobiliteitscommissies opgericht om eventuele verplaatsingen regionaal te organiseren. We kijken of we kunnen schuiven binnen het gevangeniswezen, binnen Justitie of zelfs bij de ketenpartners.’ De Koninklijke Marechaussee in Den Haag heeft al interesse getoond volgens de woordvoerder. Bovendien sloot Albayrak onlangs een principeakkoord met haar Belgische collega over de overplaatsing van Belgische gevangenen naar de PI Tilburg. Beide kabinetten beslissen binnenkort of zij akkoord gaan. Als de deal doorgaat wordt de sluiting van de PI’s Noordsingel (Rotterdam) en Bankenbosch uitgesteld tot januari 2012. De overige sluitingen worden dan ook met een jaar uitgesteld tot 2013. Alleen de sluiting van de PI Scheveningen gaat onverminderd door. Abvakabo liet eerder al weten een groot voorstander te zijn van het verdrag met de Belgen. • Tristan van Rijn

Gevangeniswezen Beoogde sluiting

Arbeidsplaatsen

1 januari 2012 laatste kwartaal 2009 laatste kwartaal 2009 eind 2009 1 januari 2012 1 januari 2012 1 januari 2012 1 januari 2012

50 295 282 272 122 27 216 82

Bijpraten met Bekker

Is de SG soms gek?

Als SG Vernieuwing Rijksdienst is Roel Bekker verantwoordelijk voor ‘een kleinere en betere overheid’. PM gaat zo nu en dan bij hem langs om te horen hoe zijn programma ervoor staat. ‘Als SG kan ik tegenwicht bieden aan de machtige lijnorganisatie.’

I

n reactie op het vorige onderhoud met de secretaris-generaal, waarin hij de wens uitte dat alle ambtenaren in de toekomst in dienst van het rijk moeten zijn, ontvingen wij een briefje van een ambtenaar van Vrom. De strekking van zijn schrijven: in het Algemeen Rijksambtenaren Reglement (ARAR) is toch allang opgenomen dat ambtenaren in algemene dienst zijn? ‘Die wijziging van het ARAR, uit 2001, ken ik wel,’ reageert Bekker. ‘Maar in de praktijk werkt dat nog niet zo.’ Bekker heeft het zelf meegemaakt, toen hij verhuisde van VWS naar BZK. ‘Ik had veel problemen met het omzetten van mijn e-mailadres, ik had een nieuwe toegangspas nodig en mijn abonnementen kon ik niet overzetten.’ Toevallig ontving Bekker laatst nog een mailtje van een ambtenaar die ook van ministerie was gewisseld. ‘Ze klaagde dat alles fout ging. Ze kreeg zelfs 300 euro minder salaris voor hetzelfde werk omdat de regelingen per departement anders worden geïnterpreteerd.’ Zulke voorbeelden zijn zeer illustratief, zo wil de SG maar zeggen, voor het feit dat er nog heel wat valt te gebeuren. ‘Er moet veel meer gedacht worden als rijksambtenaar en dus ook in organisatieoverschrijdende concepten. Dat gebeurt nog maar mondjesmaat.’ Programma’s waarvoor interdepartementaal wordt samengewerkt hebben er vaak moeite mee om het te winnen van de lijn, aldus de SG. Dat was mede de achtergrond van zijn eigen positie als SG VRD. ‘Als SG kan ik tegenwicht bieden aan de machtige lijnorganisatie.’ Een ander punt dat de ambtenaar

van Vrom in zijn brief aan PM aanstipt, is de opmerking van Bekker dat hij het ­bevoegd gezag lijkt te willen ­uitbreiden tot alle ambtenaren 2.0, die zich al ‘twitterend en blackberryend’ door de bestaande structuren heen bewegen. ‘Die kant gaan we wel op,’ reageert Bekker. ‘Dus dan kunnen we er maar beter rekening mee houden.’ Maar wordt de overheid dan ‘één grote 24/7 doorlopende virtuele netwerkborrel’, zoals de briefschrijver vermoedt? ‘Ik bespeur in deze brief een lichte ondertoon van “Bekker is gek”,’ reageert de SG. ‘Maar Bekker heeft ook een zekere visie op de toekomst. Ik begrijp de angst voor nieuwe ontwikkelingen op ict-gebied, maar het is voor de overheid heel belangrijk daar in mee te gaan.’ Tot slot wil de SG nog even laten weten wat zijn team deze zomer gaat doen. In september, vlak voordat de Kamer weer van start gaat, komt er een kwalitatieve rapportage uit. ‘Dat wordt een mooi overzicht van de voortgang en soms ook van het gebrek aan voortgang van onze projecten,’ verzekert Bekker. Daarnaast werken zijn ambtenaren de komende maanden aan een vervolg­ discussie van het project Overheid van de Toekomst. ‘We hebben veel data verzameld, nu moeten we de volgende stap zetten: waar gaat het naar toe?’ • Cindy Castricum

Na het zomerreces blijven we bijpraten met Bekker. Wilt u een onderwerp dat de vernieuwing rijksdienst raakt aan de orde stellen, laat het ons weten via [email protected].

10 juli 2009 PM

13

opinie horen zien & schrijven

Recht, bestuurskunde en communicatie zijn de drie belangrijkste disciplines voor de moderne ambtenaar. In PM publiceren we elke twee weken drie columns waarop u via onze website kunt reageren.

Rosalie Koolhoven Pamflet

D

e Staatscommissie Grondwet zal bekijken of wij een preambule bij de Grondwet nodig hebben. Bij preambules denk ik aan verdeeldheid, onderdrukking, kolonialisme, revolutie en dictators. Ik denk aan Lissabon aan de Taag, aan de Beweging der Strijdkrachten, die op 25 april 1974 de langstdurende dictatuur van Europa ten val brengen, aan het volk op straat dat de ommekeer viert, aan leeglopende gevangenissen, aan soldaten met rode anjers in de loop van hun geweer. Een preambule is voor mij een stuk tekst dat verwijst naar narigheid uit het verleden en de Grondwet, de rechtsstaat, de democratie, grondrechten en machtenscheiding aankondigt. Een evocatief document dat de mensen verbindt in hun hoop op een betere toekomst. ‘Liberté, égalité et fraternité!’ Waaraan denkt de Nederlandse wetgever bij een preambule? Een deftige verklaring? Een korte aankondiging? En wat staat daar geschreven? Iets over de landing van koning Willem I op Scheveningen in 1813 of over nationale hoogtepunten zoals het massaal afwijzen van een Europese Grondwet en het emigratieoverschot? Een moralistisch–didactisch vers met wat mag en niet mag? De preambule moet de Grondwet populairder maken

en saamhorigheid creëren. Populariteit van de Grondwet is geen doel op zich en saamhorigheid lijkt me te hoog gegrepen. Verdraagzaamheid, that will do. Maar dat een preambule dergelijke heilzame effecten kan hebben, staat volgens Cliteur en Voerman (Preambules, 2008) niet wetenschappelijk vast. Misschien draaien onze landgenoten wel warm voor het Pamflet. Daarin kunnen we het natuurrecht verkondigen: iedereen heeft rechten die zo vanzelfsprekend zijn dat zij geen bijzondere vaststelling behoeven. Rechten die overal en altijd gelden, die niet door de mens zijn gemaakt, maar alleen door hem moeten worden begrepen. En het mooie is dat de vader van het natuurrecht onze landgenoot Hugo de Groot is (1583-1645). Hij zei: ‘Zelfs als er geen God bestaat, bestaat er nog natuurrecht.’ In een land waarin de mens verbonden is in die gedachte, moet het wel fijn zijn. •

Meer op www.pm.nl

14

PM 10 juli 2009

Recht

Rosalie Koolhoven is publiciste en docent Nederlands recht aan de ­Universiteit Osnabrück in Duitsland

Ruben Maes Outsider

V

an een vriend kreeg ik een boek met politieke cartoons uit de New York Times. Mijn favoriet is een cartoon van een man achter een groot bureau die wordt toegesproken door een adviseur: ‘Ik ben bang dat u zich niet kunt positioneren als buitenstaander. U bént immers de president van de Verenigde Staten.’ Bijna elke politicus presenteert zich tegenwoordig als outsider. Minister Plasterk? Een outsider. Dat deze gewezen Buitenhof-columnist en wetenschapper zich al jaren roerde in het politieke debat, in vrijwel elke PvdA

opinie

Jorrit de Jong Excuses

V

roeger op het schoolplein werd regelmatig geruzied. Dat ging meestal niet een-op-een. Velen droegen hun steentje bij in de aanloop van de ruzie en in het verloop van de scheld- of vechtpartij. Als de bovenmeester de kluwen van kemphaantjes trachtte te ontwarren, wees hij meestal puur intuïtief enkele ‘hoofdschuldigen’ aan. Die konden alleen hun straf ontlopen door hun excuses te maken. Dat ging nooit van harte, maar dat deed er niet toe. Alles liever dan nablijven. De overheid moet vaker excuses aanbieden, vindt de Nationale ombudsman Alex Brenninkmeijer. Als mensen slecht zijn behandeld door de overheid, zouden ambtenaren zich bij hen moeten verontschuldigen. Dat schrijft hij in het rapport Behoorlijk omgaan met schadeclaims. Hij pleit voor een meer persoonlijke benadering, waarin naast rechtmatigheid behoorlijkheid een leidend principe is. Een prima idee. Immers, als je behoorlijk behandeld wordt, heb je wellicht een hogere tolerantie voor de bedrijfsongelukjes van de firma Staat. Het lastige is dat die firma niet een, maar vele gezichten heeft. In zijn laatste jaarverslag wees dezelfde ombudsman op de gevolgen van gebrekkige samenwerking tussen diverse instanties. Veel mensen raken verstrikt in bureaucrati-

Bestuur sche doolhoven en weten op een gegeven moment noch waar het probleem ontstaan is, noch waar het ophoudt. Er zijn zoveel wetten, regels en procedures. En elke instelling neemt weer een ander deel van de verantwoordelijkheid voor zijn rekening. Het is zeer goed denkbaar dat elke instantie zijn werk uitstekend doet, maar dat er toch problemen ontstaan in de praktijk. Als er sprake is van een collectief falen, waarom zou iemand dan individueel zijn excuses moeten aanbieden? En als er toch ‘hoofdschuldigen’ aangewezen zouden worden, bijvoorbeeld door de ombudsman, zouden deze dan excuses maken omdat ze het menen, of omdat het alternatief minder aantrekkelijk is? Het lijkt er op dat het lastigste van het maken van excuses hierin is gelegen: daar waar zij het meest nodig zijn, zijn zij het minst waarschijnlijk. En daar waar zij worden afgedwongen zullen zij het minst aanspreken. •

Jorrit de Jong is als onderzoeker en docent verbonden aan Harvard University’s Kennedy School of Government

Communicatie denktank zat en nu al ongeveer drie jaar minister is, maakt niet uit. De Amsterdamse wethouder Gehrels? Een outsider. Dat zij al bijna vier jaar wethouder in de hoofdstad is en daarvoor als Berenschot adviseur middenin het politieke proces zat, doet niet ter zake. De wens om jezelf als onbevlekt ontvangen te presenteren is toegenomen na de klopjacht op de elite ten tijde van Fortuyn. Voor mij past het naadloos in het rijtje van straatjournalistiek van het AD, gewoon jezelf zijn, en Piet Paulusma die onverstaanbaar het weer presenteert.

Alles van de straat is goed en alles uit Den Haag is fout. Je zou verwachten dat de mensen die het beter weten zich hiertegen verweren. Maar het tegendeel is het geval. Vergelijk het met een docent die vanaf het moment dat je met je kind binnenkomt, vertelt dat hij eigenlijk helemaal niets met de school heeft. Sterker nog: het hele onderwijssysteem is volgens hem op sterven na dood. Daar vertrouw je toch je kind niet aan toe? Waarom dan wel een politicus vertrouwen die zegt dat de politiek een bureaucratische bende is en bestaat uit flapdrollen? Ik wil vanaf nu alleen nog

maar goede insiders. Politici die een vertaling kunnen maken tussen de straat en de Kamer. Niet omdat ze een ruggengraat van paraffine hebben, maar omdat ze hun vak verstaan. •

Ruben Maes is partner van ­communicatiebureau Maes|Okhuijsen en werkzaam als strategisch adviseur en gespreksleider

10 juli 2009 PM

15

coverstory Wordt Nederland bestuurd door families?

Haagse dynastieën In Vlaanderen stamt een op de tien volksvertegenwoordigers uit een dynastie van politici en bestuurders, zo meldde dagblad De Morgen onlangs. Hoe zit dat in Nederland? PM ging op onderzoek naar de kracht van het politiek-bestuurlijke gen in de Tweede Kamer en daarbuiten. Ben Bot, Michiel Patijn, Ans Willemse-van der Ploeg en Saskia Noorman-den Uyl vertellen hoe de politiek in je bloed kan kruipen. ‘Je voelt en merkt dat een bepaalde functie een geslacht kennelijk goed ligt.’ Tekst Rutger van den Dikkenberg

N

og steeds kiezen zonen en dochters vaak voor een baan gelijk aan die van hun vader. In het openbaar bestuur en in de politiek is dat niet anders. It runs in the family: vader en zoon Bush werden beiden president van de VS, terwijl grootvader senator was en broer Jeb gouverneur. In Frankrijk aasde Jean Sarkozy op het burgemeesterschap van de gemeente Neuillysur-Seine, in de voetsporen van vader Nicolas, die daar van 1983 tot 2002 ook burgemeester was. Het ­lukte niet: niet alleen was Jean met 21 jaar nog wat jong voor de functie, aldus zijn partijvoorzitter,

Ben Bot: ‘Misschien waren we in die tijd meer collega’s dan vader en zoon’ ook was de gemeente aan de rand van Parijs ‘geen ­monarchie’. In Polen waren de eeneiïge tweelingbroers Kaczynski een tijdje president en premier. In Vlaanderen ‘erft’ een op de tien volksvertegenwoordigers zijn zetel, meldt de Vlaamse krant De ­Morgen. Van de 269 Vlaamse parlementariërs en senatoren, stammen er 26 uit ‘een politieke ­familiedynastie’. In het Nederlandse parlement ligt dat getal iets lager, maar nog altijd hebben zo’n tien Kamerleden een politicus of bestuurder als vader of

16

PM 10 juli 2009

moeder. CDA’er Kathleen Ferrier is zelfs dochter van een buitenlands staatshoofd: vader Johan Ferrier werd in 1975 de eerste president van het net onafhankelijke Suriname en zou dat blijven tot de machtsovername door Desi Bouterse, vijf jaar later. Ferrier was tijdens het Nederlandse bewind al gouverneur van Suriname. Ook in Nederland zijn er ‘dynastieën’ aan te ­wijzen: namen als Donner, Van Aartsen, Korthals en Bolkestein kwamen in deze en de vorige eeuw meer dan eens voor in het Haagse. Frans Andriessen, minister van Financiën onder Van Agt, had een vader in het parlement. Het antirevolutionaire jonkheersgeslacht Van Asch van Wijck leverde in het begin van de vorige eeuw een handvol Kamerleden. Vader Jan Marijnissen heeft in dochter Lilian een nieuwe SP-vertegenwoordiger in de gemeenteraad van Oss, waar haar moeder Mari-Anne ook een zetel bezet. Drie broers Depla zijn actief binnen de PvdA, respectievelijk als raadslid, wethouder en als parlementariër, terwijl grootvader Frans Teulings minister van Binnenlandse Veiligheid en vicepremier was in het tweede kabinet-Drees. De vader van staatssecretaris Frans Timmermans werkte als kanselier voor het ministerie van Buitenlandse Zaken. Het zit in de genen en in de karakters. Kinderen lijken op hun ouders en nemen hun interesses en karaktertrekken over. Bovendien wordt in maatschappelijk betrokken gezinnen de discussie over de stand van het land niet geschuwd en krijgen de kinderen een opvoeding waarin ze zelf worden geacht na te

Foto: Welmer Keesmaat

denken en eigen verantwoordelijkheid te nemen, zeggen afstammelingen uit dergelijke families. Alhoewel zo’n kind uit de eerste hand meemaakt hoe moeilijk en zwaar het vak van politicus of bestuurder kan zijn, geldt dat niet als een obstakel om voor hetzelfde vak te kiezen. Sterker nog: juist die bekendheid maakt het vak ­aantrekkelijker. ‘Je voelt en merkt dat een ­bepaalde functie een geslacht kennelijk goed ligt,’ zegt oud-minister en SG van Buitenlandse Zaken Ben Bot, wiens vader Theo Bot ook minister en diplomaat was. ‘Bepaalde karakters en vaardigheden lopen door in de volgende generatie, ik voel het zelf als het voortzetten van een traditie. Er is binnen je familie iets opgebouwd en daar kun je je eigen doelen in stellen.’ ‘Ouders hebben een grote voorbeeldfunctie voor hun kinderen’ denkt CDA-Kamerlid Ans Willemsevan der Ploeg. Zij is dochter van Kamerlid Kees van der Ploeg, die 22 jaar – tussen 1949 en 1971 – Kamerlid was, vanaf 1958 zelfs gecombineerd met het lidmaatschap van het Europees Parlement, een zetel die toen nog werd aangewezen door de Tweede Kamer. ‘Meer dan bij ouders van schoolvriendinnetjes, die je veel minder vaak ziet, ervaar je als dochter aan den lijve hoe je vader zijn werk doet,’ zegt ze. ‘Dat heeft wel een grote invloed gehad. Ik voelde me meteen thuis in het vak en ik herkende me er ook in.’

Geluk Michiel Patijn, oud-staatssecretaris voor Europese Zaken en voormalig SG van Defensie, kreeg zijn belangstelling voor het internationale beleid van huis uit mee. Vader Connie Patijn was Tweede Kamerlid, net als broer Schelto, die grote bekendheid genoot als burgemeester van Amsterdam. ‘Ik heb er eigenlijk mijn hele leven mee doorgebracht. Het was altijd heel boeiend om de publieke zaak van binnenuit toegelicht te krijgen. Een gemiddelde Nederlander heeft daar niet gemakkelijk toegang toe. Ik heb het geluk gehad een vader te hebben die in die wereld zat.’ De familie Patijn kent door de geschiedenis heen veel Kamerleden, bewindslieden en topambtenaren. Betovergrootvader Schelto van Heemst was rond 1860 kortstondig premier. Patijn is ook een verre nazaat van admiraal Michiel de Ruyter, al maakt hij zich daar niet zo druk over. Beide grootvaders van Patijn waren Kamerlid en SG, respectievelijk bij Buitenlandse Zaken en bij Financiën. Vader Connie Patijn was vlak na de Tweede Wereldoorlog drie jaar DG op EZ en later directeur bij BZ, alvorens hij in 1956 namens de PvdA de Kamer in ging. En dan was er nog een oudoom die minister van Buitenlandse Zaken was, vlak voor de oorlog, en een achterneef, Jacob, die in de jaren zestig SG was op LNV. ‘Het zit een beetje in de familie,’ constateert Patijn fijntjes. ‘Kennelijk zit er in de tak van de familie die lang in Den Haag woont een grote belangstelling voor de publieke zaak, die ook al generaties lang op een positieve manier wordt over­gedragen. Geen ­materiële ambities, maar misschien een snufje idealisme en je van meet af aan daarin senang voelen, weten hoe je je in Den Haag moet bewegen. Dat is

Voormalig minister en SG van Buitenlandse Zaken Ben Bot, wiens vader Theo ook minister en diplomaat was, ziet het ‘als het voortzetten van een traditie’

wel iets wat je in de familie krijgt overgedragen.’ Van de term dynastie wil Patijn overigens niets horen: er zaten lange periodes tussen de opeenvolgende generaties, en niet elk familielid was van dezelfde partij. Saskia Noorman-den Uyl was tien toen haar vader, de latere premier Joop den Uyl, voor het eerst Tweede Kamerlid werd, en jonger zelfs nog toen haar vader als PvdA-raadslid in Amsterdam al grote bekendheid ­genoot. Van 1994 tot 2006 zat ze zelf in de Kamer, eveneens voor de Partij van de Arbeid. ‘We spraken thuis eindeloos over wat er in de krant stond,’ herinnert ze zich. ‘De Maagdenhuisbezetting, Vietnam, kernwapens, vul maar in. En op vakanties lieten onze ouders ook dingen zien die niet zo s­ chitterend waren. Armoede bijvoorbeeld.’ Later, toen de k ­ inderen uit huis waren, kwam het gezin Den Uyl nog r­ egelmatig op zondagmiddag bijeen in het ouderlijk huis in ­Buitenveldert. De bijeenkomsten en gesprekken speelden een belangrijke rol in de opbloeiende maatschappelijke interesse van de oudste dochter. ‘Als je opgroeit in een gezin waar de politiek er zo nadrukkelijk bij hoort, dan is het ook niet zo ver weg.’ 10 juli 2009 PM

17

Dynastieën vooral in ambtelijk en lokaal bestuur Door het heterogene karakter van de nationale politiek, komen bestuurdersfamilies vooral voor in het ambtelijke en lokale bestuur, zegt de Groningse historicus Dirk Jan Wolffram, als hoogleraar geschiedenis van bestuur en politiek in de moderne tijd verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. ‘De landelijke politiek is wat wispelturig, daarom vind je dit soort families meer in het ambtelijk bestuur,’ zegt hij. Dat geldt bijvoorbeeld voor de ‘Hollandse regentengeslachten’ als Patijn en Van Hall. Wolffram: ‘Je kunt zeggen dat die geslachten een beetje de deftige kurken zijn waar het Nederlandse bestuur op heeft gedreven.’ In politiek opzicht hebben vooral de Limburgse vader en zoon Ruijs de Beerenbrouck ‘nog een belangrijke rol gespeeld’, stelt de historicus. De conservatieve katholiek Charles als eer-

ste premier na de Eerste W ­ ereldoorlog en tot Lubbers de langstzittende minister-president van Nederland. Vader Gustave speelde een belangrijke rol als lid van de parlementaire enquêtecommissie naar de toestand in fabrieken en werkplaatsen en was als minister van Justitie verantwoordelijk voor de eerste Arbeidswet. Ook Gustave, de zoon van Charles Ruijs de Beerenbrouck, was katholiek Kamerlid. Over Charles zegt Wolffram: ‘Wat hij representeert is natuurlijk de dominantie van de confessionelen in de Nederlandse politiek vanaf de Eerste Wereldoorlog tot in de jaren zestig.’

Noorman-den Uyl werd opgevoed met de gedachte dat ‘je er niet alleen voor jezelf bent’. Als oudste dochter in een gezin van zeven kinderen, kreeg ze een hoop verantwoordelijkheden in het huishouden. In gesprekken thuis roerde de opgroeiende Saskia zich steeds meer. CDA-Kamerlid Ans Willemse-van der Ploeg, op dit moment de enige ‘dochter van’ in het parlement, kreeg een opvoeding zoals Noorman. Voor die tijd – tijdens en vlak na de oorlog – vrij modern. Meisjes waren gelijk aan jongens en kregen evenveel kansen en keuzemogelijkheden. Vader Kees van der Ploeg was

Foto: Welmer Keesmaat

Als Ans Willemse-van der Ploeg in de Tweede Kamer is, denkt ze vaak aan haar vader. “Waar zat je?” vraag ik me af als ik in de Oude Zaal ben’

18

PM 10 juli 2009

voor zijn politieke loopbaan als bestuurder betrokken bij een katholieke vakbond, en gesprekken over de bond, het geloof en de politiek werden thuis veel gevoerd. En vader hield kantoor aan huis. ‘Er kwamen altijd wel mensen over de vloer, van de vakbond of uit de politiek,’ zegt Willemse.

Familiare namen Thuis bij de familie Bot waren Beel en Van Mook, gouverneur-generaal in Indië, ‘familiaire namen’, zegt Ben Bot. Vader Theo Bot had een lange loopbaan als ambtenaar en bestuurder in de overzeese gebieds­delen, zoon Ben werd vanwege het werk van zijn vader geboren in Indië. De interesse voor het internationale beleid ontstond mede hierdoor. Vader was na de ­oorlog, waarin hij krijgsgevangene was, als ­ambtenaar betrokken bij de onafhankelijkheid van ­Indonesië en bekleedde diverse functies bij het toenmalige ministerie van Overzeese Rijksdelen. Later, tussen 1959 en 1963, was vader Bot staats­secretaris voor Nederlands Nieuw-Guinea, dat in 1962 werd overgedragen aan Indonesië. Ben, destijds student aan Harvard bij Henry Kissinger, kreeg wel eens op z’n donder over zijn vaders beleid omtrent de kolonie. ‘Mijn vader heeft lang op BZ gewerkt, dus ik hoorde al veel van het vak. Je praat vaak met elkaar en ik werd op die manier betrokken bij het werk dat mijn vader deed.’ Opvallend in de relatie tussen vader en zoon Bot, is dat Ben Bot al diplomaat was toen zijn vader het ook werd, na zijn ministerschap. Bot herinnert zich nog dat op een dag BZ-minister Luns bij hem kwam, met de mededeling dat er een ‘jonge collega’ bij kwam. ‘Of ik hem wegwijs wilde maken. Toen ik vroeg wie het was, bleek het mijn vader.’ Vader Bot werd ­ambassadeur in Canada en zoon werkte op de ­ambassade in Buenos Aires. Ver uit elkaar, maar het contact was goed. Terugblikkend zegt Bot: ‘Misschien waren we in die tijd meer collega’s dan vader en zoon.’ Betrokkenheid speelde een grote rol in het gezin Van der Ploeg. Toen dochter Ans wat ouder was en pa al Kamerlid, las hij weleens de inbreng van een debat voor. ‘Als ik het snapte, vond hij het goed.’ Toch

coverstory

Foto: Rob Jongbloed

Als Saskia Noormanden Uyl – hier op het PvdA-partijbureau met een foto van haar vader op de achtergrond – in Amsterdam de tram in stapt, gonst zijn naam rond

was het voor Willemse ‘niet vanzelfsprekend’ dat zij Kamerlid zou worden. ‘Aanvankelijk dacht ik dat ik dat nooit moest gaan doen. Ik had ook nog een thuisfront.’ Het gezin was belangrijk, leerde ze al vroeg. Maar toch rolde ze – haast per ongeluk – het vak in, een gevolg van positieve discriminatie. De NoordHollandse werd gemeenteraadslid in Heiloo, bij ­Alkmaar, omdat ze als vrouw gevraagd was op de lijst te gaan staan. Wat een onverkiesbare zevende plaats leek, leidde toch tot een zetel. En toen een wethouder ziek werd, enkele maanden later, nam Willemse zijn plek in. Ze zou raadslid en wethouder blijven – er was nog geen sprake van dualisme – tot ze in 1993 voor een eerste korte termijn in de Tweede Kamer kwam. Haar vader, die twintig jaar eerder overleden was, maakte het niet meer mee, maar hij zou het ‘fantastisch’ hebben gevonden, zegt Willemse. ‘Al zou hij me wel gewaarschuwd hebben dat ik mijn gezin er niet onder moest laten lijden. Niet dat mijn vader het niet gewild zou hebben, maar hij was heel erg zuinig op ons. Als ik het deed, dan moest het goed. We moesten niet verzuipen in ons werk en ik vond dat ik er als moeder ook voor mijn gezin moest zijn. Dat was altijd het uitgangspunt.’ Het gevoel dat ze in haar vaders voetsporen treedt, leeft bij Willemse misschien nog wel het meest. ‘In de gangen van de Tweede Kamer denkt ze dan ook nog vaak aan hem. ‘Als ik op een bijeenkomst in de Oude Zaal van de Kamer ben, dan kijk ik toch wel even rond. “Waar zat je?,” vraag ik me dan af.’ Geassocieerd met het werk van haar vader, wordt ze nog nauwelijks. Alleen in partijverband wordt ze er nog weleens op aangesproken. Bij Noorman-den Uyl is dat wel anders. Als ze nu op straat loopt, of zoals onlangs met haar dochter in Amsterdam de tram in stapt, gonst de naam van haar vader nog rond. ‘Dan glimlach ik vriendelijk.’ Ze heeft

er weinig last van, is er wellicht aan gewend geraakt in de loop der jaren. ‘Het is aan de ene kant ontzaglijk aardig, het leeft toch en mensen zijn blijkbaar geraakt door de manier waarop hij politiek bedreef. Maar het gaat soms ten koste van de privacy.’ Noorman ziet er geen kwaad in. ‘Het is bijzonder dat mijn vader 22 jaar na zijn dood nog steeds aanwezig is in het denken van mensen.’ Meer dan met zijn vader of grootvaders, werd Patijn in zijn dagen als staatssecretaris geassocieerd

Michiel en Schelto Patijn bestierden in 1997 samen de Europese top in Amsterdam met broer Schelto. De broers vielen op in de media, vooral in 1997, toen ze gezamenlijk de Europese Raad in Amsterdam ‘bestierden’, Michiel als staatssecretaris voor Europese Zaken, Schelto als burgemeester van de conferentiestad. Hun vader volgde het op hoge leeftijd nog geïnteresseerd. ‘Hij was buitengewoon belangstellend en goed op de hoogte. Hij wilde dat ik zo nu en dan langskwam om te vertellen hoe het ging in de wereld. Dat is leuk, dat hij zo geïnteresseerd was, en ook een deel van de overdracht van vader op zoon.’ •

Oproep: Komt u uit een bestuurdersfamilie? PM wil de ambtelijke dynastieën in kaart brengen. Welke families hebben zich in de loop der jaren wijd vertakt in het ambtenarenapparaat? Laat het ons weten als u familieleden hebt die ook in het openbaar bestuur werkzaam zijn of zijn geweest. Stuur een e-mail naar [email protected].

10 juli 2009 PM

19

interview

20

PM 10 juli 2009

Sadik Harchaoui (Forum) over de paradoxen van de integratie

‘Het debat is losgezongen van de feiten’ Het integratiedebat is al tien jaar een herhaling van zetten, waarbij de schaakstukken met steeds meer geluid op het bord worden gezet. Sadik Harchaoui, directeur van Forum, instituut voor multiculturele ontwikkeling, wijst op de gevaren van een te ambitieuze overheid. ‘De vrijheid van ouders en kinderen komt onder druk te staan als de staat gaat optreden voordat problemen zich manifesteren.’

T

ien jaar geleden deden rellen in ­Amsterdam-Slotervaart een heftig debat ontbranden over de problemen in de steden met bepaalde groepen allochtone jongeren. Het moest maar eens gezegd dat er wel degelijk een relatie was tussen de criminaliteitscijfers en de etniciteit van jongeren. Een taboe leek doorbroken. Sindsdien werd de toon van het integratiedebat steeds hoger, de taal grover, maar droeg dit allemaal ook bij aan een betere integratie? Sadik Harchaoui, ­directeur van Forum, vindt het de hoogste tijd voor een f­ undamenteel andere benadering, los van de ­hartenkreten van de PVV. Hoe komt het toch dat het integratiedebat maar niet vooruitkomt?

‘We weten veel beter dan andere landen in Europa dat er een verband is tussen etniciteit en criminaliteit van migrantenkinderen. Dat is sinds 1988, 1989 genoegzaam bekend. Het begon met de berichten halverwege de jaren tachtig over de Marokkaanse misdaadbendes. En in 1997 verscheen het rapport Criminaliteit in relatie tot etnische minderheden (CRIEM), een kabinetsnotitie nota bene. We weten er veel van, maar het onderwerp is taboe. We praten er moeilijk over. Dat bleek al toen Frank Bovenkerk in de parlementaire enquête van Van Traa over de opsporingsmethoden van de politie begon over de georganiseerde misdaad en drugshandel in Turkse kring. Daarnaast werd het verschijnsel steeds sociaaleconomisch geduid. De omstandigheden golden als verklaringsfactor van het probleem. Gaandeweg is het debat een cultureel debat geworden. Eerst waren het vooral de antropologen die oog hadden voor de culturele achtergrond als verklaringsmodel voor het gedrag. Dat krijg je natuurlijk ook als je antropologen aan het werk zet. Het ging over schaamte, eer, migratie, begrippen die via het citeerkartel alom werden gereproduceerd en beleid en wetenschappelijk vertoog gingen domine-

ren. Op de strafrechtketen of de jeugdzorg had dit toen weinig invloed. Hier bewoog niks. Of het nu ging om de reclassering of gezinsvoogden, men wilde niet aan een etnisch specifieke aanpak van criminaliteit. Wel raakte integratie met strafrecht en criminaliteit verbonden. Integratie zat ook bij Justitie. Inmiddels hebben we een heel emotioneel debat gekregen, dat zich heeft losgezongen van de feiten. Het gaat om symbolen, incidenten, medialogica – mediaconstructies van de werkelijkheid dus, ook in de politiek. De institutionele projecten op het gebied van diversiteit mogen intussen geen naam hebben. Met i­ nburgeringscursussen aan ouderen bereik je natuurlijk niet de jonge generatie. Als je het probleem demografisch bekijkt, zie je dat we veel jonge allochtonen hebben, de helft woont in de vier grote steden, in de achterstandswijken. Dat geeft situaties waarin

Tekst Chris van de Wetering Foto’s Welmer Keesmaat

‘De sociale stijging van migranten is sinds de jaren tachtig fenomenaal’ jongeren intimiderend optreden. Criminaliteit van allochtone jongeren is een grotestadsprobleem geworden.’ Welke verklaring heeft u zelf voor de problemen?

‘Als je het in Europees perspectief bekijkt, zie je dat de tweede generatie zich overal vaker schuldig maakt aan criminaliteit. Als groepen assimileren neemt de vermogenscriminaliteit toe. Dat heeft te maken met statusdrang. Ze willen meedoen. Ze willen ook scooters en Nikes. Ze zijn jong, de hormonen gieren door hun lijf, ze willen een vriendin, imponeren. Bij de eerste generatie zie je dat niet, die wilde hard werken en daarna weer terug naar het eigen land om daar sociale status te verwerven. Als je geen start­ kwalificatie hebt en een relatieve loser bent, probeer je mee te doen op een illegale manier. Bovenkerk 10 juli 2009 PM

21

interview heeft er eerder al op gewezen dat je de criminaliteit ook kunt zien als neveneffect van aanpassing. Daarbij komt de hoge schooluitval (nog steeds 30 à 40 procent), de taalachterstand, de jeugdwerkloosheid die oploopt tot 20 à 30 procent, de straatcultuur waarin ze ­opgroeien. De jongeren zijn jarenlang niet op hun eigen v­ erantwoordelijkheid gewezen. Het was de schuld van de samenleving en nu van de ouders. Ze hebben weinig te horen gekregen dat het wel hun eigen handen zijn die het tasje roven.’ Het debat wordt nu gedomineerd door Wilders. Wat zou het antwoord op Wilders moeten zijn?

‘Je moet je pijlen helemaal niet richten op de PVV. De PVV mag binnen de rechtsstaat polariseren. Het is de politiek die de feiten moet betwisten die de PVV naar voren brengt als ze onjuist blijken te zijn. Het is een beetje flauw om de Marokkaanse gemeenschap

‘Het slachtofferschap is heel multicultureel geworden’ daar steeds voor verantwoordelijk te stellen. De politiek mag naar mijn smaak wel veel meer op de feiten ingaan en minder, zoals nu gebeurt, roepen dat wat de PVV doet niet mag en hoe schandelijk het allemaal is. Zoals naar aanleiding van zijn opmerkingen voor de Deense televisie, over de miljoenen moslims die Europa zouden moeten verlaten. Als je mij nou vraagt wat de beste bijdrage aan het integratiedebat de laatste tijd was zou ik de reactie van Eberhard van de Laan noemen, die Wilders op feitelijke gronden van repliek diende. Soms brengt de PVV trouwens ook iets naar voren dat gewoon waar is. De reisjes van politieagenten en politici naar Marokko en Turkije

Sadik Harchaoui (1973) werd geboren in M ­ arokko en kwam op zijn achtste naar Nederland. Hij deed na een lboadvies toch vwo in Apeldoorn en studeerde rechten in Utrecht. Vanaf 1998 was hij als rechterlijk ambtenaar in opleiding (RAIO) verbonden aan het Arrondissementsparket Zwolle-Lelystad. In 2000 werd hij plaats­ vervangend officier van justitie. Daarnaast was hij vanaf 1997 als onderzoeker en docent verbonden aan het Willem Pompe Instituut. In 2004 werd hij voorzitter van het bestuur van Forum, instituut voor multiculturele ­ontwikkeling. In 2005 werd hij lid van de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO), waarvan hij in 2007 voorzitter werd. Ook zit Harchaoui in het b ­ estuur van de NPS en het Nederlandse Rode Kruis. Harchaoui is getrouwd, heeft twee kinderen en woont in Den Haag.

22

PM 10 juli 2009

om de criminaliteit hier te begrijpen, vond ik zelf ook onzinnig en ineffectief.’ De feiten laten een heel ander beeld zien?

‘Als je naar de cijfers kijkt, zie je dat de sociale stijging van migranten sinds de jaren tachtig fenomenaal is. De criminaliteitscijfers dalen, de arbeidsparticipatie van allochtonen is enorm gestegen, de instroom in het hbo is groot. Op de Technische Universiteit in Delft en op de Haagse Hogeschool is bij sommige ­opleidingen 30 tot 40 procent van de studenten allochtoon. Dat is de paradoxale ontwikkeling die achter de hoge toon van het debat schuilgaat. Natuurlijk: als je het druk hebt, zie je in het publieke domein vooral de mensen waar je last van hebt, maar je moet vooral ook niet denken dat allochtonen zelf minder vaak slachtoffer zijn van allochtoon geweld of criminaliteit. Antillianen breken ook bij Marokkanen in en Marokkanen rippen Turken. Het slachtofferschap is heel multicultureel geworden.’ Maar hoe ver kom je met feiten? Het probleem lijkt juist dat het publiek er niet veel geduld voor heeft. Moet je niet ook het anti-moslim sentiment bespelen?

‘Ook. Je moet met feiten en emotie komen. Het mag toch niet zo zijn dat je de allochtone hartchirurg of de militair die voor Nederland op missie gaat van je vervreemdt. Eigenlijk vind ik ook dat er een heel ander verhaal te vertellen is. Als je kijkt naar de economische verhoudingen en de demografie is het cruciaal hoe de metropool Randstad zich gaat ontwikkelen. Hoe ziet Nederland er in 2040 uit als bedrijven en expats uit Jemen, Taiwan, Marokko en Turkije zich hier niet willen vestigen, als de kinderen van migranten die nu geneeskunde studeren, straks liever in Antwerpen, Parijs of Istanbul aan de slag willen, als jong allochtoon talent liever in Finland, Frankrijk of Engeland werkt omdat het daar meer welkom is? Dat is natuurlijk een enorme kapitaalvernietiging die je niet moet willen.’ Vorige week was in het nieuws dat eenderde van de allochtonen vanwege Wilders wenst te vertrekken. Schrikt u van die cijfers?

‘Nee. Aan dit cijfer heb ik in 2007 al eens een nieuwjaarsspeech gewijd. Nu wordt gedaan alsof het ­allemaal nieuw is, omdat men refereert aan de PVV. Van de autochtonen wil 37 procent Nederland verlaten, maar dat lezen we niet. Marokkanen w ­ illen trouwens ook niet naar Marokko, ze willen naar Frankrijk, Zweden en als je goed Arabisch spreekt is Dubai ook heel aantrekkelijk. We moeten niet te arrogant worden. De eerste generatie is collectief in de WAO gedumpt, het rendement van de oudkomers is betrekkelijk laag geweest, maar dat kun je van de jongeren niet zeggen.’ Hoe vindt u dat de ambtenarij met het integratie-

vraagstuk omgaat?

‘Ik heb de indruk dat ze ook in een kramp zitten. De politieke verantwoordelijkheid staat wel heel erg op de voorgrond. We hebben nu ook een generatie ambtenaren die denkt dat het uit de wind houden van de minister echt hun belangrijkste taak is. Ik zou wat meer beleidsaandacht willen voor de sociale stabiliteit. Als het om wegen, dijken en het waterbeheer gaat, denken we ver vooruit. Dat zouden we eigenlijk ook moeten doen in het sociale domein. Hoe ziet onze sociale samenleving er over 40 jaar uit, welk plan moeten we daarop loslaten? Als het gaat om de sociale verhoudingen maken we elke vier jaar een plan, maar ambtenaren moeten veel verder kijken. Er wordt ook weinig druk gelegd op verandering in het maatschappelijke middenveld. We hebben nog steeds kinderen die niet meedoen aan de Cito-toets, het onderadviseren, de zwarte scholen, het leraren­ tekort, de schooluitval en zo kan ik nog 25 andere heel concrete problemen opnoemen die we al jarenlang hebben. Er is iets niet in orde in het maatschappelijk middenveld, bij de woningbouwcorporaties, maar zeker ook op de scholen. De organisatie daarvan loopt achter, maar in overheidskringen hoor je hier ­betrekkelijk weinig over.´ Behalve repressief wil dit kabinet problemen ook preventief aanpakken. Hoe kijkt u aan tegen de ­toenemende trend om problemen achter de voordeur aan te pakken?

‘De samenleving wordt veiliger, maar daarmee n ­ emen ook de eisen toe. We willen dat het nog veiliger wordt. Dat leidt tot een ingewikkelde beleidsopgave. Vergelijk het met bungeejumpen. We willen het avontuur, maar als het lijntje breekt klagen we toch de overheid aan. Je hebt natuurlijk altijd de 5 à 6 procent hardnekkige problemen, de zogenaamde granieten kern waar je niet doorheen weet te dringen. We doen ons best om ook hier de problemen aan te pakken, maar je moet je geen illusies maken. We hebben de ­ontwikkeling van preventief optreden naar repressief optreden gehad. In het algemeen kun je zeggen dat alleen repressief optreden buitengewoon weinig oplevert, 60 tot 70 procent van de jongeren recidiveert in zes jaar tijd. We hebben geïnvesteerd in de nazorg, nu willen we investeren in de voorzorg. Ik vind dat we daar heel erg mee op moeten passen. Je gaat op basis van protocollen, checklists en benchmarking van alles doen, terwijl de staat natuurlijk pas moet ingrijpen als er problemen zijn. Alles wordt geturfd, komt in databestanden, bij de Centra voor Jeugd en Gezin, wat vervolgens weer nieuwe informatie­honger oproept. Als het kan, ga je het ook gebruiken. Straks wordt via je AH bonuskaart achterhaald of je wel ­genoeg sla koopt, wat dan weer bij de zorgverzekeraars terechtkomt. Ik vind dat de balans hier aan het doorslaan is en dat de vrijheid van ouders en kinderen onder druk komt te staan als de staat gaat optreden voordat problemen zich manifesteren.’ •

Word ook lid van het PM Panel! PM wil u als lezer meer bij het ­magazine betrekken. Daartoe ­breiden we ons PM Panel uit. Wilt u met enige regelmaat uw mening laten horen over actuele kwesties? Word dan lid van ons panel. We zullen u dan ­bevragen over bijvoorbeeld de ­vernieuwing rijksdienst, top­ inkomens in de publieke sector, integriteit, het aantal vrouwen in de hogere regionen, et cetera. Heeft u zelf een goed idee, dan kunt u dat natuurlijk ook aan ons kwijt. Mail naar: [email protected] o.v.v. panel

De redactie van PM wenst u een prettige zomer. Ook wij gaan met reces. Het eerstvolgende ­nummer verschijnt weer op 11 september 2009.

www.pm.nl 10 juli 2009 PM

23

achtergrond Zware dobber voor nieuwe EU-voorzitter

Het Zweedse model Er staat de kersverse EU-voorzitter Zweden een heftig half jaar te wachten. Niet alleen de economische crisis vereist slagvaardig optreden, er moet eind 2009 ook een klimaatakkoord worden gesloten. Aan het begin van het voorzitterschap een korte ­introductie van het land van de liberaal-conservatieve premier John Fredrik R ­ einfeldt, die zijn opwachting op het Europese toneel maakt. Tekst Tristan van Rijn

5.000 ambtenaren Zweden in het kort • • • • • •

Koninkrijk 9 miljoen inwoners Elf keer zo groot als Nederland EU-lid sinds 1995 Geen euro, maar kroon Regering: Moderatema (gematigden), Centerpartiet (centrumpartij), Folkpartiet (volkspartij) en Kristdemokratema (christendemocraten)

Gelijke behandeling Zweden is een gidsland als het gaat om gelijke behandeling van mannen en vrouwen. De top van het bedrijfsleven bestaat nagenoeg uit evenveel mannen als vrouwen, ook in salaris is er weinig verschil. De Riksdag, het Zweedse parlement (349 zetels), bestaat voor 47 procent uit vrouwen. Ter vergelijking: Nederland blijft steken op een kleine 42 procent. Ook wat de verdeling van zorgtaken betreft, scoort Zweden goed: vrouwen krijgen anderhalf jaar betaald zwangerschapsverlof en mannen hebben twee maanden verplicht verlof. Daarna kunnen kinderen terecht in de förskola (crèche) voor maximaal 120 euro per maand.

24

PM 10 juli 2009

Onlangs zei de SG Vernieuwing Rijksdienst Roel Bekker in PM dat Nederland ‘een voorbeeld kan nemen aan elementen’ uit het Zweedse bestuursmodel. Zweden heeft een relatief klein beleidsdomein met 5.000 ambtena­ ren. De uitvoerende organisaties staan er op grotere afstand dan in Nederland. Halverwege juni liet minister Ter Horst weten een groot voorstander te zijn van ‘collegiaal bestuur op rijksniveau’ waarin ministers zeer intensief en in een vroegtijdig stadium, dus ver voordat er gesproken wordt over uitvoeringsdetails, met elkaar overleggen over hoofdlijnen. Ook zij verwees naar het Zweedse model, waar op de kerndepartementen relatief veel ruimte is voor politieke discussie. Senior economist Dirk-Jan Kraan van de Oeso zet vraagtekens bij bepaalde aspecten van dit model. Hij heeft onderzoek gedaan naar bestuurlijke vernieuwing in acht landen en zegt dat zelfs de Zweden erop terug lijken te komen. De Zweedse rijksdienst is voor 96 procent georganiseerd in agentschappen en de samenwerking daartussen loopt niet altijd even soepel, aldus Kraan.

achtergrond

Milieuvriendelijk, of toch niet? De Zweedse regering laat zich erop voorstaan een van de meest milieubewuste landen ter wereld te zijn. Maar Zweden is niet heilig. De ­energiegigant Vattenfall kreeg onlangs een standje van milieuminister Carlgren over het ­beheer van bruinkoolcentrales in Duitsland. Ook het grote aantal kerncentrales is een controversieel punt. Daarnaast werd dit jaar bekend dat van alle Europese landen Zweden de meeste CO2 per hoofd van de bevolking bleek uit te stoten, wat te wijten is aan de grote hoeveelheid SUV’s. Tegelijkertijd loopt Zweden voorop in de aanpak van CO2-uitstoot. Voor de vervuilende papier­industrie werd enkele jaren geleden met succes een keurmerk geïntroduceerd. Ook wordt de crisis aangewend om te investeren in duurzaamheid. Zo gingen Vattenfall en Volvo dit jaar een joint venture aan voor de ontwikkeling van elektrische auto’s.

Crisis De Zweedse Riksbank verwacht voor 2009 een economische krimp van 5,4 procent en een lichte groei in 2010. De werkloosheid stijgt naar 11 procent in 2010 en de export krijgt in 2009 te maken met een daling van 15 procent. De meeste ontslagen vallen in de automobielindustrie (Volvo, tot nu toe 6.000 ontslagen), de telecombranche (Ericsson, 5.000) en de bouwsector (Skanska, 3.400). Volvo heeft van de Europese Centrale Bank 500 miljoen euro aan staatssteun gekregen om energiezuinige auto’s te ontwikkelen. Saab werd onlangs van General Motors overgenomen door de Zweedse luxeautofabrikant Koenigsegg en kreeg een injectie van 600 miljoen euro van de Europese Investeringsbank om schoon schip te maken.

BZ levert kennis Nederland adviseert Zweden over het EUvoorzitterschap. Buitenlandse Zaken heeft de komende zes maanden een medewerker gedetacheerd bij de politieke afdeling van het collega-ministerie in Stockholm. Volgens een woordvoerder van BZ is dat gebruikelijk. ‘Het is geen lobbyist en ook geen spion, maar we hebben via deze contactpersoon wel toegang tot de belangrijke mensen bij het Zweedse ministerie.’

Ook Zweeds

Oostzee: economische superregio Zoals iedere EU-voorzitter heeft Zweden een parade­ paardje. Het land wil een begin maken met de sanering

van de Oostzee. Zweden en Finland roepen al jaren om meer economische samenwerking in de regio, maar worden daarin gehinderd door vervuiling, slechte zee- en landverbindingen en handelsbelemmeringen die vooral te maken hebben met de gebrekkige samenwerking met Rusland, het enige Oostzeeland dat niet lid is van de EU. Zweden ziet vooral de driehoek Berlijn-Helsinki-Stockholm als een p­ otentiële economische superregio die moet kunnen concurreren met de driehoek München-Basel-Milaan. De Europese Unie heeft ­eerder toegezegd tot 2013 zo’n 50 miljard euro in de regio te ­pompen.

Abba Ikea H&M Nils Holgersson Pippi Langkous Saab De band Europe (van de jaren tachtig hit The final countdown)

10 juli 2009 PM

25

achtergrond Scheidend hoofdredacteur over de spanning tussen rijksdienst en Kamer

De slag om de beeldvorming Aan de vooravond van haar vertrek naar Hilversum, waar ze aan de slag gaat als ombudsman van de NOS, blikt PM-hoofdredacteur Guikje Roethof terug op de afgelopen roerige jaren in politiek-bestuurlijk Den Haag. ‘In mijn jaren bij PM heb ik gemerkt dat veel a ­ mbtenaren de Tweede Kamer, die dagelijks de onderste steen boven wil hebben, ervaren als een ­destructieve kracht.’ Tekst Guikje Roethof

PM

begon als PMdenHaag. De redactie bevond zich boven het café op de hoek van de Korte Houtstraat en Het Plein. We hadden uitzicht op de Tweede Kamer en voelden de departementen in onze rug. Het plan was een vakblad voor politiek en a­ mbtelijk Den Haag te maken en we begonnen bescheiden met een wekelijkse nieuwsbrief. Als oud-Kamerlid wist ik dat de informatie-uitwisseling tussen regering en Kamer heel wat omvangrijker was dan wat naar buiten kwam via de media. Slechts een flinter van het politieke werk trok de aandacht van de pers en vaak wist je van tevoren niet waar de kranten over gingen schrijven. PMdenHaag moest tegenwicht bieden aan het hypegedrag van de parlementaire pers door onderwerpen te behandelen die wel het algemeen belang raakten, maar door niemand werden opgepikt. Natuurlijk hadden we geen geld om dure

‘Echte openheid blijkt in Den Haag niet mogelijk’ ­ nderzoeksjournalisten aan te trekken. Inclusief o mijzelf bestond de eerste redactie uit twee s­ enioren en twee junior redacteuren. Als aanknopingspunt kozen we de correspondentie van het brede ­maatschappelijke middenveld met de Kamer. Om precies te zijn keken wij welke lobbypost er binnen kwam voorafgaand aan Kamerdebatten en wetsbehandelingen. Vaak deden voor- en tegenstanders in die brieven nog eens de argumenten uit de doeken die zij tijdens de inspraakrondes op de departementen niet hadden binnengehaald. Soms ging het over grote bedrijfsbelangen, een andere keer over fiets- of wandelpaden of over een belastingmaatregel die voor een specifieke groep onrechtvaardig uitpakte. Was er behoefte aan een vakblad over beleid en politiek? Den Haag werd natuurlijk bedolven onder de vakbladen, partijorganen, wetenschappelijke

26

PM 10 juli 2009

t­ ijdschriften en opiniebladen. De toegevoegde waarde van PM was dat wij geen enkel belang hoefden te dienen en geen onderwerp uit de weg gingen. Informatie is de benzine waar Den Haag op draait, maar elke speler - of hij nu ambtenaar, bestuurder, politicus of lobbyist is - probeert de informatie te kleuren.

Waarheid In mijn jaren bij PM heb ik gemerkt dat veel a­ mbtenaren de Tweede Kamer, die dagelijks ‘de ­onderste steen boven wil hebben’, ervaren als een ­destructieve kracht. Dat komt omdat de Kamer in alles wat zij doet, kritiek heeft op ambtenaren. Toen wij na de aanloopperiode van PMdenHaag in 2005 begonnen met PM, wisten wij dat het spanningsveld tussen ambtenaren en politici een belangrijke pijler van de nieuwe formule moest worden. Een andere pijler was de relatie tussen beleidsambtenaren en uitvoerders. Meer in het algemeen bestond er behoefte aan artikelen die duidelijk maakten hoe het Haagse beleid in de samenleving uitpakte. De laatste categorie verhalen bleek nog behoorlijk lastig te produceren. Of het nu ging om re-integratie, of de slagvaardigheid van de Kustwacht, de juniorredacteuren kwamen steevast terug met lovende verhalen. Van de voorlichter hadden ze begrepen dat er werkelijk niets, maar dan ook niets was aan te merken op de gang van zaken. Alles verliep volgens plan, eventuele tegenslagen waren van te voren ingecalculeerd, er was alleen meer geld nodig. De uitvoerders hebben niet het predicaat op dit overspannen positivisme. Op de departementen kan men er ook wat van. Een programma als Andere Overheid was een groot succes totdat het een mislukking bleek te zijn. Echte openheid blijkt in Den Haag niet mogelijk. Daar is in de jaren dat ik er werk weinig verbetering in gekomen. PM heeft wel contacten opgebouwd met hoge ambtenaren en directeuren van uitvoerings­ organisaties. Zo horen we vaak hoe er werkelijk wordt gedacht over bepaalde programma’s en projecten. Maar die informatie bereikt ons off the record. ­Ambtenaren staan onder grote druk niets los te laten over dossiers die in de politiek zijn gaan leven. Als ‘de waarheid’ aan het licht moet komen in de Tweede Kamer, zoals laatst bij het debat over de brand in het

achtergrond

Catshuis, dan is het echte spel dat gespeeld wordt de slag om de beeldvorming. Op zulke momenten zijn voor politici punten te verdienen. En te v­ erliezen ­natuurlijk. De reputatieschade die ambtenaren ­oplopen doordat zij bijvoorbeeld in een parlementaire enquête in ongunstig daglicht komen te staan, drukt een zwaar stempel op de ambtelijke loopbaan. Terecht besteedt de commissie-Brinkman in het advies over de toekomst van de pers aandacht aan de verhouding tussen het aantal journalisten en het aantal voorlichters. Op een kruispunt waar zo veel belangen en visies samenkomen is het ordenen en rangschikken van informatie geen vrijblijvende zaak. Een blad als PM kan zich in die wereld onderscheiden door geen enkel belang te dienen. Ook niet het belang van openbaarheid ten koste van alles, zoals de meeste journalisten doen. Wij hoeven niet mee met de ‘hype’ of de een of andere crisis, wat onze collega’s van het algemene nieuws zich niet kunnen permitteren. Zo hebben we in de loop der jaren tal van inhoudelijke thema’s uitgelicht, ik noem ‘Grenzeloos opsporen’, ‘Van mr. naar master’ en de ‘Elektronische overheid’. Sommige onderwerpen kwamen terug. Voor de rijksoverheid blijven de flexibele ambtenaar, goed opdrachtgeverschap en de taakstelling belangrijk.

Europa Politiek gezien waren het woelige jaren. De opkomst van het populisme leidde tot versimpelde bericht­ geving en een gepolariseerde verhouding tussen de politiek en de ambtenarij. Pim Fortuyn vond dat er een kwart van het ambtelijke apparaat af kon en na zijn gewelddadige dood durfde geen enkele politicus het volmondig voor de rijksdienst op te nemen. Maar de ‘takendiscussie’, die volgens veel ambtenaren vooraf moet gaan aan een bezuiniging, is nog steeds niet gevoerd. Wel is veel ambtelijk werk via een geleidelijk proces van het instellen van een baten- en lastendienst buiten de departementen geplaatst. De grote uitvoeringsorganisaties pakten de innovatie voortvarend aan. Zij vormden de Handvestgroep voor een betere dienstverlening, tegenwoordig de Manifestgroep. Bij nader inzien vond de politiek deze

ontwikkeling te snel gaan. Een commissie onder leiding van Jacob Kohnstamm adviseerde de zbo’s weer direct onder de ministeriële verantwoordelijkheid te brengen. Het resultaat is een patstelling. Er zijn talloze zbo’s, niemand voelt er voor ze allemaal weer onder de vleugels van het rijk te brengen. Sinds ik in 1989 als parlementair journalist in Den Haag begon, heeft het debat ontegenzeggelijk meer scherpte gekregen. Maar de hoogte van de toon is recht evenredig aan het gehalte van de oplossingen. In bijna alle grote debatten – integratie, kosten in de zorg, energiezekerheid en het fileprobleem – zijn bijna geen nieuwe invalshoeken of nieuwe argumenten zichtbaar. Er is meer aandacht gekomen voor exorbitante beloningen in de publieke sector, wat overigens een gevolg is van de aanhoudende berichtgeving over topsalarissen in de media, maar een belangrijk onder-

‘Reputatieschade drukt een zwaar stempel op de ambtelijke loopbaan’ werp als Europa bevindt zich nog steeds in de marge van de nationale politiek. PM is het product van een zakelijke onderneming. De BV die we zeven jaar geleden begonnen, is vorig jaar door Sdu Uitgevers overgenomen. Zelf bewaar ik de beste herinnering aan een publicatie die we met subsidie hebben mogen maken. In 2007 ontvingen we geld van de Europese Commissie om PM Europa te lanceren. Toen kregen we er een nieuwe broedkamer bij. Vanuit een klein appartement pal achter het Europees Parlement in de Brusselse Trierstraat schreven we artikelen over Europese politiek die voor Den Haag van belang waren. We interviewden Nederlandse ambtenaren, parlementariërs en lobbyisten die via onze kolommen een brug konden slaan naar hun thuisbasis. De samenhang terugbrengen in een bestuurlijk veld dat door schaalvergroting, specialisatie en fragmentatie een onoverzichtelijk geheel is geworden. Dat was, nu ik daar op terugblik, mijn missie in de afgelopen jaren. • 10 juli 2009 PM

27

spelers

In dit nummer 28 Code goed bestuur: ‘Dit is pas het begin’ 29 Nieuwe jobs voor voorlichters Ivar Nijhuis en Wim Kok 30 Gewogen: masterclass leiderschap in crisistijd 32 De overstap van Klaas Knot naar Financiën 33 Wie zit waar

Meer spelers op www.pm.nl

Nieuwe code voor goed openbaar bestuur

Waarden, geen normen Onder leiding van DG Andrée van Es kwam de twee weken geleden gepresenteerde Nederlandse code voor goed openbaar bestuur tot stand. Het organisatorische werk wordt in zo’n geval gedaan door haar ambtenaren. Hanneke Dullemond vertelt wat er bij zo’n project komt kijken. BZK • Er is veel belangstelling voor de Nederlandse code voor goed openbaar bestuur. Daar is Hanneke Dullemond best een beetje trots op. Als secretaris van de commissie die de code opstelde – ‘dat ik samen voerde met mijn collega Meine Henk Klijnsma’ – is ze een belangrijke spil geweest bij het totstandkomen van de code. Dat de zeven beginselen (zie kader) nogal voor de hand liggen en vanzelfsprekend zouden moeten zijn in het handelen van ambtenaren, wijst Dullemond van de hand. ‘De code bevat waarden van goed bestuur, het zijn geen normen. Hij moet bovendien gelden voor het hele openbaar bestuur, daarom zijn de beginselen abstract. Dat vind ik juist de kracht. Overheidsorganisaties moeten nu zelf bekijken hoe ze die concreet gaan invullen.’ In totaal is de commissie – onder leiding van DG Andrée van Es – vier keer bij elkaar geweest. Tussentijds heeft Dullemond met de commissieleden (zie kader) veel bilateraal contact gehad, telefonisch en per e-mail. In november vorig jaar organiseerde ze in Utrecht twee rondetafelgesprekken met bestuurders en leidinggevenden in het openbaar bestuur.

Zij hadden een conceptversie van de code voorgelegd gekregen en reageerden overwegend negatief. Ze vroegen zich af wat de toegevoegde waarde was, vonden de doelgroep onduidelijk en waren van mening dat de code te weinig nieuwe elementen en ambitie bevatte. Dat viel toch even tegen. ‘Ik had een positiever geluid verwacht,’ erkent Dullemond. ‘Maar hierdoor kregen we wel de bevestiging dat we bij de presentatie van de uiteindelijke code meer informatie moesten geven om twijfels weg te nemen.’ Toch heeft Dullemond ook positieve reacties gekregen die dag. ‘Er was een dame die vanuit het bedrijfsleven was overgestapt naar een waterschap. Zij had de code juist willen hebben op het moment dat ze in het openbaar bestuur ging werken, omdat die zou aangeven waar de organisatie voor staat.’ Ook ambtenaren zijn door de werkgroep geconsulteerd. Bijna 2.000 medewerkers van alle overheidslagen vulden een vragenlijst in. Het meest opmerkelijk vond Dullemond dat de meesten het wel goed zouden vinden als het bestuur de code omarmt, maar dat zij niet van plan zijn het bestuur eraan te herinneren als

De commissie Andrée van Es DG Bestuur en ­Koninkrijksrelaties ministerie van BZK Michel Marijnen burgemeester ­gemeente Roosendaal Aad Meijboom korpschef politie Rotterdam-Rijnmond Stefan Peij extern adviseur voor de werkgroep, directeur Governance University Karla Peijs commissaris van de koningin provincie Zeeland

28

PM 10 juli 2009

het misgaat. ‘Daar valt nog een slag te slaan.’ De code vormt geen garantie voor goed bestuur, zo geeft Dullemond toe. ‘Maar het is wel een instrument voor, bijvoorbeeld, een gemeenteraad om tegen het college te zeggen: dit hebben we omarmd, we zouden het toch zus en zo doen?’ De werkgroep heeft de Raad van State opdracht gegeven te monitoren wat er overheidsbreed met de code gebeurt. Dullemond: ‘Het werk is nog niet af, dit is pas het begin.’ • Cindy Castricum

De zeven beginselen van goed openbaar bestuur • Openheid en integriteit

Maureen Sarucco directeur ­Openbare Orde en Veiligheid gemeente ­Amsterdam Paul Verlaan regionaal commandant brandweer Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant Monique de Vries dijkgraaf ­Hoogheemraadschap Hollands ­Noorderkwartier (tot 1 januari 2009) Richard van Zwol secretaris-generaal ministerie van Algemene Zaken

• Participatie • Behoorlijke contacten met burgers • Doelgerichtheid en doelmatigheid • Legitimiteit • Leren en zelfreinigend vermogen • Verantwoording

spelers Ivar Nijhuis nieuwe directeur communicatie EZ

Voorlichter met Rotterdamse bagage EZ • Na ruim vijftien jaar in de regio Rotterdam te hebben gewerkt, kan hij uitkijken naar een werkplek in zijn geboortestad. Per 1 oktober wordt de Hagenaar Ivar Nijhuis (46) directeur Communicatie bij Economische Zaken, waar hij Job Frieszo opvolgt die al een tijdje alleen het woordvoerderschap van de minister doet. ‘Ik ben ooit begonnen als voorlichter Milieu bij de provincie Zuid-Holland, en heb vervolgens bij de milieudienst Rijnmond en de gemeente Rotterdam gewerkt,’ zegt Nijhuis. ‘Als je dan toch alle bestuurslagen afgaat, hoort een ministerie er ook bij.’ Nijhuis laat zich niet uit het veld slaan door waarschuwingen dat een ministerie vele malen complexer is dan een gemeente. ‘In Rotterdam heb je 13 deelgemeentes, ruim 20 gemeentelijke diensten, 8 wethouders, een burgemeester en 14.000 ambtenaren. Dat is ook een complexe organisatie.’ De ervaring die hij in Rotterdam heeft opgedaan, sluit goed aan bij een ministe-

rie als EZ, zegt Nijhuis. ‘Juist in een stad als Rotterdam, waar de problemen sneller manifest worden en net iets heftiger verlopen dan elders, zie je het enorme belang van economische onderwerpen. Het welvaren van de haven bijvoorbeeld, of de wijkeconomie. Bedrijvigheid is van enorm belang voor de leefbaarheid in een stad. Als de economische activiteit in een

‘Ik wil toegankelijk en bereikbaar zijn’ wijk verdwijnt, gebeurt hetzelfde met de leefbaarheid.’ Rotterdam beïnvloedde hem op nog een ander punt: de cultuur. Nijhuis zegt met plezier te hebben gewerkt in een stad die wars is van poeha en waar directheid de norm is. ‘Het zijn clichés, maar ze zijn waar. Ik weet nog niet hoe de cultuur bij EZ is, maar ik ben iemand van het persoonlijke en directe. Ik wil toegankelijk en

bereikbaar zijn. En dat moet dan natuurlijk twee kanten op gaan.’ Nijhuis neemt het communicatievak zeer serieus. In 2007 haalde hij het nieuws nadat hij openlijk een kanttekening had geplaatst bij een motie van de Rotterdamse gemeenteraad, die ervoor moest zorgen dat de gemeente vaker met een positieve boodschap naar buiten trad. Rotterdam was voornamelijk in beeld geweest doordat het een aantal negatieve lijstjes aanvoerde. Terugkijkend zegt Nijhuis dat zijn woorden destijds werden aangedikt, maar hij blijft van mening ‘dat het de geloofwaardigheid niet ten goede komt als je alleen maar met mooi-weer-berichten naar buiten treedt’. Nijhuis: ‘Voor mij is het altijd een leidraad geweest om realistisch en geloofwaardig te communiceren. Niet alleen maar positieve verhalen, maar ook niet louter negatieve. Als overheidscommunicator moet je die balans op je netvlies hebben staan.’ • TvR

Wim Kok van NCTb naar gemeente Den Haag

‘Geen naam om je voor te schamen’ Den Haag • Wim Kok wordt per 1 oktober de nieuwe directeur Voorlichting en Externe Betrekkingen bij de gemeente Den Haag. Het hoofd Communicatie en Voorlichting bij de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb) ziet zijn nieuwe job als een voor de hand liggende overstap. ‘Een jurist met een journalistieke achtergrond die aan de slag kan in de stad van vrede en recht. Dit aanbod kon ik uiteraard niet afslaan,’ aldus Kok. Toen hij op 1 april 2005 begon bij de NCTb stond de organisatie nog in de kinderschoenen. Kok: ‘Mijn eerste klus was het opzetten van de communicatieafdeling onder enorme druk. In mijn eerste maand voerde ik al volop sollicitatiegesprekken met anderen. Nu loopt de organisatie goed en zijn we herkenbaar.’ Dat mensen de NCTb goed weten te vinden bleek onlangs nog bij de crash van een

toestel van Turkish Airlines. ‘Door snel en helder te communiceren met betrouwbare informatie hebben we de suggestie van een terroristische aanslag vrijwel direct kunnen ontzenuwen.’ Hoewel terroristische dreiging in een internationale stad als Den Haag aanwezig blijft, is Kok blij dat zijn takenpakket zich verbreedt naar vrolijker zaken. ‘De gemeente is in ontwikkeling en als directeur denk je mee op alle terreinen. Als het moet, breng ik mijn ervaring als specialist in crisiscommunicatie in de praktijk, maar ik hoop natuurlijk dat ik deze niet hoef te operationaliseren.’ Tot slot, hoe is het nu om met zo’n bekende naam rond te lopen in het Haagse? Kok heeft er geen problemen mee: ‘Het is zeker geen naam om je voor te schamen en eerder een groot voordeel dan een nadeel. Als ik in een restaurant een

reservering maak, krijg ik vaak opvallend goede plaatsen.’ En dat komt goed van pas voor iemand die van exquise eten en dito wijnen houdt, aldus de voorlichter. • RW

10 juli 2009 PM

29

spelers

Gewogen: masterclass strategisch crisisleiderschap

Paul ’t Hart over leiderschap in crisissituaties

‘Crisis is het nieuwe hype-woord’ Een select gezelschap schoof aan in de kring van het Centre for Public ­Leadership (CPL) van ROI, waar met politicoloog en crisisonderzoeker Paul ’t Hart inzichten gedeeld werden over crises en hoe daaraan strategisch leiding te geven. Tekst Chris van de Wetering

G

af de bankgarantie die de Europese landen massaal afgaven aan de banken om de kredietcrisis te bezweren, blijk van krachtdadig leiderschap in tijden van ­crisis? ‘Niet bepaald,’ vindt Paul ’t Hart. De crisisonderzoeker is over­gekomen uit Australië waar hij sinds vier jaar ­verbonden is aan de Australian National University en onder meer de reactie op de financiële crisis onderzoekt. In de massale steun aan de banken zag hij vooral kuddegedrag. Ierland begon ermee uit angst voor kapitaalvlucht, waarvoor ­eigenlijk geen aanwijzing was. Daarna volgden al snel de andere landen; n ­ iemand wilde de

laatste zijn, verklaart ’t Hart. Met dit voorbeeld wil ‘t Hart tijdens de masterclass crisisleiderschap van ROI demonstreren dat het bij een crisis soms ver-

‘Overheden kennen vaak een diepgeworteld paternalisme omdat ze geen paniek willen zaaien’ standig is even te wachten met ingrijpen, een zienswijze die op instemming kan rekenen van het verzamelde gezelschap. De deelnemers afkomstig uit verschillende geledingen van de ­ambtenarij hebben

Masterclass

Strategisch crisisleiderschap Organisatie Centre for Public Leadership, ROI cijfer Locatie Pand ROI in de binnenstad van Den Haag Relevantie Vooral theoretisch en beschouwend, soms te anekdotisch Diner In de prachtige binnentuin! Uitstekend Deelnemers Op niveau en uit verschillende geledingen van de overheid Prijs € 495,-

7,7

Spreker Paul ‘t Hart

De beoordeling is gebaseerd op het oordeel van redactie en deelnemers. Daarbij is gelet op relevantie, presentatie en organisatie van de training.

30

PM 10 juli 2009

vaker te kampen gehad met ‘crisishonger van bestuurders’, verzuchten ze. ‘Crisis’ is het nieuwe hype-woord, beaamt ’t Hart. Volgens de mede-­oprichter van het Leidse Crisis Onderzoeks Team (COT) , dat al vele jaren rapporten ­uitbrengt over rampen en tegenspoed in Nederland, hadden we in de jaren tachtig niet veel meer dan (krakers)rellen. In de ­jaren negentig kregen we rampen, die vanaf de Bijlmerramp al snel crises gingen ­heten. Bestuurders ontdekten de verleiding van crisisretoriek. ‘Een crisis leent zich goed om inertie te doorbreken,’ vertelt ’t Hart. Door het woord crisis te gebruiken krijg je immers vaak wel de middelen en de mensen die ertoe doen bij elkaar om plannen door te zetten. Niet voor niets kwamen op het lijstje-­Gerritse veel oude plannen terug die het eerder niet gehaald hebben. Sinds 11 september 2001 is volgens ’t Hart ook de druk op bestuurders toe­ genomen om krachtdadig op te treden en zichzelf in het centrum te plaatsen. Maar het zwaar aanzetten van een crisis is niet zonder gevaren, doceert ’t Hart. Nu de Mexicaanse griep wereldwijd is uitgeroepen tot pandemie en Klink een enorme hoeveelheid vaccins heeft ingekocht, is er straks ook een kleine crisis als de griep het laat afweten of pas uitbreekt als de houdbaarheidsdatum van de vaccins is verstreken, merkt ’t Hart terecht op. Wat hem betreft heeft bij crisisleiderschap ‘reflectie het primaat, naast actie’. Ton Horrevorts, als adviseur regelmatig betrokken bij crisissituaties, valt hem bij. ‘Het is vaak ongelooflijk moeilijk om steeds een stap

spelers

vooruit te denken als je in het beleidscentrum zit en de hulpverleners hun werk doen,’ zegt hij. Soms zie je volgens hem dat ze in het beleidscentrum de hele dag naar de tv zitten te kijken. Bij het ongeluk met het Turkse vliegtuig was zijn eerste advies dan ook de televisie uit te zetten. Ook belangstellende vips die bellen met non-informatie zijn volgens Horrevoets vaak rampzalig. Wat kan een ambtelijke organisatie doen om tegenwicht te bieden aan de ­urgentieprogramma’s van politici, ­verzucht Philip Balakirsky, ­programmadirecteur Investeringsclaims van de Vernieuwing Rijksdienst. ­Vertragen, is het antwoord van ‘t Hart. ‘Wij hebben de neiging de ambtelijke organisatie zo efficiënt mogelijk te organiseren, maar vanuit crisislogica zou je moeten zorgen dat je juist redundantie en buffers hebt, zodat je mensen flexibel kunt inzetten om een brandje te blussen, om daarna het probleem in te kaderen.’ ’t Hart is een vlotte prater. Hij geeft de deelnemers veel ruimte om observaties en dilemma’s aan te dragen, die hij vervolgens in een waterval van anekdotes aan andere crisiservaringen weet te linken. In die veelheid van ervaringen met vaak toch ongelijksoortige gebeurtenissen, raakt soms verloren welk inzicht hij de deelnemers had willen meegeven. Ook op de nogal uitvoerige casus die tevoren is voorbereid door de ambtenaren, wordt niet heel diepgaand ingegaan, omdat vrij veel tijd is gaan zitten in powerpoint-matrices en groepsinteractie. De casus betrof de watercrisis in Sydney van 1998, waarbij uit metingen was gebleken dat het drinkwater besmet was. Of dit schade kon toebrengen aan de volksgezondheid was nog onzeker. Moest de directeur van het waterbedrijf, een staatsbedrijf, zijn superieuren inlichten over de situatie, was de vraag. De animo om minister, publiek en pers in te lichten was niet heel groot bij een deel van de deelnemers. Een reactie die ’t Hart ­overigens niet verraste. ‘Overheden kennen vaak een diepgeworteld paternalisme omdat ze geen ­paniek willen zaaien,’ zei hij. In praktijk zou het met die paniek vaak erg meevallen. In Sydney lekte het probleem uiteindelijk uit. De top van het waterbedrijf

ruimde het veld en er volgde een langdurig proces dat uiteindelijk tot splitsing van het bedrijf leidde. De institutionele crisis na de crisis nam beduidend meer tijd in beslag dan de eigenlijke crisis die een weekje duurde. In Sydney leidde uiteindelijk de ambtelijke zwijgzaamheid tot problemen, maar dat wisten wij hier gelukkig al sinds de Bijlmerrramp, waar tijdens de parlementaire enquête bleek dat het ‘onder de pet’ houden van informatie niet zonder gevaar is. •

Reacties van deelnemers Voor mij gold de masterclass als verdieping op de leergang Publiek leiderschap van ROI die ik eerder heb gedaan. Het heeft me veel opgeleverd. Het plaatsen van de crisissituatie in de bredere context en nagaan wat dat dan betekent voor de leider en zijn keuzes, helpt. Ik kom uit op een 7. De presentatie leek wat routinematig ­geïmproviseerd door Paul ‘t Hart. De ROI-kant was prima. Tamis Kwikkers hoofdinspecteur Inspectie Verkeer en Waterstaat Het Centre for Public Leadership van ROI biedt leidinggevenden in de publieke sector alle kansen om leiderschap vanuit verschillende perspectieven met elkaar te delen. Door met een groep ervaringen uit te wisselen en waardevolle inzichten vanuit de wetenschap en onderzoek daarmee te verbinden, word je op een effectieve wijze gevoed met nieuwe inzichten die je vervolgens in de praktijk kan toepassen. De ­masterclass strategisch crisisleiderschap onder leiding van prof. dr. Paul ‘t Hart was een uitstekende bijeenkomst waarin in korte tijd het debat kon worden gevoerd over een onderwerp dat zomaar op je pad kan komen. Ik geef een 9. De organisatie, presentatie en relevantie waren gewoon uitstekend. Elly Romanesko manager ABD interim Na de leergang Publiek leiderschap van ROI is deze masterclass Strategisch crisisleiderschap een prima aanvulling. Goed om oud-medecursisten weer te o ­ ntmoeten. Paul ‘t Hart nam een interessante case mee: de 1998 Sydney Water Crisis. Het ROI, in de persoon van Nikol Hopman, was opnieuw een prima gastvrouw. Voor de ­presentatie geef ik een 7, relevantie en organisatie krijgen een 8. Henk Morsink generaal-majoor ministerie van Defensie De crisis kent vele vormen. Dus ook de passende reactie van de overheid kent vele gradaties. Met een deelnemersgroep afkomstig van verschillende overheden, is het leerzaam tijdens de masterclass strategisch crisisleiderschap ervaringen te delen. Paul ‘t Hart begeleidt de bijeenkomst en vertelt boeiend over zijn brede internationale ervaringen. Zijn lessons learned geven een goede reflectie op ons overheidshandelen die breder gaat dan alleen onze aanpak bij crises. Prima masterclass. Ik kom uit op een 8. John Butter programmamanager ministerie van LNV

Meer reacties op www.pm.nl

PM scheidt het kaf van het koren op het gebied van b ­ ijscholing. Heeft u een goede of juist heel slechte training gevolgd? Tip redacteur Chris van de Wetering op [email protected]

10 juli 2009 PM

31

spelers De overstap van …

Er wordt flink gejobhopt in ambtenarenland. Over de nieuwe functie valt meestal nog niet zoveel te zeggen, dus richt PM zich op de mens achter de ambtenaar. Wie is Klaas Knot, de nieuwe directeur Financiële Markten? Financiën • Op 36-jarige leeftijd werd hij divisiedirecteur Toezicht Beleid bij De Nederlandsche Bank (DNB) en was daarmee een van de jongsten in deze functie. Econoom Klaas Knot (42) voelt zich aangetrokken tot ‘functies met een publieke verantwoordelijkheid’. Knot: ‘Het intrigeert me om vanuit de overheid, de quasi-overheid of het toezicht naar de financiële sector te kijken.’ Zijn overstap van DNB naar Financiën, waar hij directeur Financiële Markten en plaatsvervangend thesaurier-generaal wordt, kost hem inhoudelijk geen enkele moeite. ‘De twee functies verschillen wezenlijk niet zoveel. Het is een kwestie van een reputatie opbouwen en vertrouwen kweken,’ zegt Knot, en voegt daar met een enthousiaste toon aan toe: ‘Ik word nu een echte ambtenaar.’ Knot werd in 1967 geboren in het Noord-Groningse gehucht Onderdendam in de gemeente Bedum, als zoon van een onderwijzeres en een handelaar in kunstmest en veevoer. Knot zegt aan zijn achtergrond vooral een nuchter karakter (‘geen poeha’) en een noordelijk accent te hebben overgehouden, ‘hoewel dat na veertien jaar in het westen ook wel slijt’. En een relatief groot vertrouwen in de goedheid van de mens. Soms te veel, zegt Knot. ‘Als er iets misgaat, dan komt dat meestal omdat ik te veel vertrouwen heb gehad en te weinig oog voor, laat ik zeggen, de donkere kant van sommige mensen. Je moet het bij mij wel echt eerst verpest hebben eer je bij me in de min staat. Dat is soms wel een zwakte.’

Meest geleerd van ‘Vier mensen, die allemaal een rol als mentor hebben gehad binnen DNB. Allereerst is er Lex Hoogduin, tegenwoordig directielid, die mij vanuit ­Groningen naar de bank heeft gehaald. Hij heeft mij op dit spoor gezet. We hebben eenzelfde kijk op economische processen en de rol van onzekerheid daarbij. Van Job Swank, mijn eerste baas bij DNB, heb ik geleerd hoe je kritisch moet zijn, hoe je economische concepten omzet in beleidsadvisering, en vooral hoe je argumenten moet ontleden en FIN soms fileren, of zelfs met de grond gelijk maken. Dirk Witteveen leerde mij hoe politieke processen lopen, van hem kreeg ik tips en feedback hoe je met politiek gevoelige zaken omgaat. Van Nout Wellink heb ik tenslotte geleerd om heel erg veel stappen vooruit te denken. Dat is bij Nout extreem ontwikkeld, hij ziet dingen soms lang van tevoren aankomen. Dat bewonder ik enorm.’ Hoofdpijndossier ‘Icesave. Het was een heel gedoe omdat

32

PM 10 juli 2009

je niets kon doen binnen de wet, terwijl je dat wel zou willen. Dat was heel frustrerend. Ook Fortis was een hoofdpijndossier omdat het na lang zwoegen uiteindelijk geëindigd is in een de facto faillisement en ontmanteling. Meer in het algemeen is het lastig dat je als toezichthouder vaak gezien wordt als ballast. Je controleert organisaties, je legt restricties op. Welke reactie dat oproept bij banken en bedrijven is heel erg afhankelijk van de maatschappelijke wind. Nu, vanwege de crisis, wordt toezicht heel erg gewaardeerd, maar een paar jaar geleden was dat minder vanzelfsprekend. Dat is soms lastig opereren.’

Gefascineerd door ‘Tja, mijn werk is ook een belangrijke hobby, dus de combinatie van economie en maatschappelijke processen intrigeert mij. Het is interessant om te zien welke richting de maatschappij op gaat: ik zie de laatste tijd vooral individualisering met soms ruwe kantjes. Ik maak me zorgen over de verruwing van het publieke debat. Ik realiseer me dat politiek om meer gaat dan alleen de inhoud, maar nu is het soms wel erg moeilijk de nuance over het voetlicht te krijgen.’ Laatste boek ‘The moral consequences

BZK

of economic growth van Benjamin Friedman. Friedman laat zien dat economie geen waardenvrije wetenschap is, dat er sterke morele dimensies zitten in de keuzes die je maakt in de economische en maatschappelijke ordening. Dit boek kijkt daarnaar vanuit een historisch oogpunt. De geschiedenis van de economische wetenschap is erg boeiend, ik vind het belangrijk om daar inzicht in te hebben.’

Wakker maken voor ‘Tja, liever helemaal niet. Nou vooruit, voor een goed glas wijn. En voor het maken van vakantieplannen naar Italië. Want vakanties zijn er om heel intensief met mijn vrouw en twee kinderen door te brengen. Zij mogen mij trouwens ook altijd wakker maken.’

• Tristan van Rijn

Foto: DNB

Klaas Knot naar Financiën

VacatureSpot NH

Hoofd Afdeling Facilitaire Ondersteuning, Informatiemanagement en Automatisering (FIA) College voor zorgverzekeringen

www.cvz.nl

ICT-adviseur Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

www.rivm.nl

ZH

Programmamanager Inlichtingen Nederlandse Mededingingsautoriteit

www.nmanet.nl

UT

Senior Architect Technische Infrastructuur Ministerie van Defensie, Commando DienstenCentra

www.defensie.nl

ZH

Senior ICT-Architect Ministerie van Defensie, Commando DienstenCentra

www.defensie.nl

NB

Directeur Vestiging Breda Sociale Verzekeringsbank

NH

Hét overzicht voor banen in de publieke sector, schaal 12 en hoger

NH

Coördinator Financiële Administratie College voor zorgverzekeringen

www.cvz.nl

ZH

Coördinerend Senior Beleidsmedewerker Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

www.minbzk.nl

ZH

Innovatiemedewerker Management Control Ministerie van Defensie, Commando DienstenCentra

www.defensie.nl

ZH

Strategisch en Senior Adviseur Planning en Control (2) Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst

www.aivd.nl

ZH

Teamhoofd Beleidsadministratie SenterNovem

www.senternovem.nl

www.svb.nl

ZH

Hoofd Afdeling Toegang Rechtsbestel Ministerie van Justitie

www.justitie.nl

Manager Afdeling Publiekscontacten Gemeente Diemen

www.diemen.nl

ZH

Afdelingshoofd Jeugd, Onderwijs en Sport Gemeente Leidschendam-Voorburg

www.leidschendam -voorburg.nl

ZH

Onderdirecteur HRM en Bedrijfsvoering Ministerie van Vrom

www.vrom.nl

ZH

Inspecteur Good Manufacturing Practise Inspectie voor de Gezondheidszorg

www.igz.nl

ZH

Onderdirecteur Wetenschappelijke Kwaliteit Ministerie van Vrom

www.vrom.nl

ZH

Wetenschappelijk Onderzoeker CRS/ WODC Ministerie van Justitie

www.justitie.nl

NH

Teamleider/Bedrijfsvoeringsmanager Stafafdeling Belastingdienst Holland-Midden

www.belastingdienst.nl

GE

Hoofd Personeel & Organisatie Politieacademie

www.politieacademie.nl

ZH

Hoofd Afdeling Bedrijfsondersteuning Ministerie van Defensie, Commando DienstenCentra

www.defensie.nl

Senior HRM Beleidsadviseur Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

www.szw.nl

UT

ZH

Servicelevel Manager Accountmanager Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

www.minbzk.nl

Ervaren Persvoorlichter/Communicatieadviseur Nederlandse Mededingingsautoriteit

www.nmanet.nl

ZH

ZH

Teamleider en Bedrijfsvoeringsmanager Stafafdeling Belastingdienst Holland-Midden

www.belastingdienst.nl

Unitmanager Communicatie EVD

www.ez.nl

NH

ZH

www.ocw.nl

ZH

Auditor Ministerie van Defensie

www.defensie.nl

Woordvoerder Staatssecretaris Voortgezet- en Middelbaar Beroepsonderwijs Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap

GE

Business Controller Kadaster

www.kadaster.nl

NL

Verzekeringsartsen UWV

www.uwv.nl

UT

Wie zit waar Joke Cuperus gaat op 1 augustus 2009 aan de slag als hoofdingenieur-directeur Oost Nederland van het ministerie van Verkeer en Waterstaat. Cuperus is nu nog directeur Stads­ beheer bij de gemeente Groningen.

De eerste woordvoerder van staatssecretaris Marja van Bijsterveldt (OCW) Jaap Stuurwold stapt over naar het ministerie van Verkeer en ­Waterstaat. Op 15 juli gaat hij aan de slag als woordvoerder van minister Eurlings.

Wendy Asbeek Brusse wordt secretaris van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid. Zij start 15 augustus in haar nieuwe functie. Nu is ze nog senior beleidsadviseur en plaats­ vervangend afdelingshoofd Beleidsontwikkeling op het ministerie van Vrom.

Taco Stein wordt advocaat-generaal van Aruba. Hij is nu nog waarnemend hoofdofficier op de Nederlandse Antillen. Tot 2005 werkte Stein in Nederland voor het Openbaar Ministerie.

Ton Akkerman wordt projectattaché op de BES-eilanden Bonaire, St. Eustatius en Saba. Daarnaast wordt hij LNV-raad in Suriname. Akkerman was Veterinair Raad bij de PV Europese Unie.

De Raad voor het openbaar bestuur heeft vier nieuwe leden. Het gaat om Margriet OverkleeftVerburg, hoogleraar staats- en bestuursrecht aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam, voormalig burgemeester van Leeuwarden en voorzitter van Hogeschool INHolland Geert Dales, de Nijmeegse hoogleraar Monique Leijenaar en Shakti ­Rambaran Mishre, consultant bij KPMG.

Advertentie

Assessment & Development t  | (073) 503 93 20 w | www.capax.nl

Onderdeel van

10 juli 2009 PM

33

et cetera

Politici van gemeente en rijk e-mailen over de wijk Van: Joris Wijsmuller Verzonden: Dinsdag 30 juni 2009 Aan: Staf Depla Onderwerp: Maakbare wijken

Beste Staf,

Joris Wijsmuller You’ve got mail Zijn barbecues en Cruijff-veldjes de juiste middelen om de oude wijken op te halen? En waarom is het zo moeilijk burgerinbreng te honoreren? Gemeenteraadslid Joris Wijsmuller (Haagse Stadspartij) en het PvdA-Kamerlid Staf Depla corresponderen deze week in PM en op www.pm.nl voor het laatst over het krachtwijkenbeleid.

Je schreef over de kloof tussen de kosmopolitische elite en de gewone mensen in de wijken en buurten. Een interessant punt. Mijn stad Den Haag wordt stukje bij beetje uitgeleverd aan die kosmopolitische elite. De gewone man of vrouw kan niet begrijpen waarom politieke partijen als de PvdA dit laten gebeuren. Den Haag staat bekend om de tweedeling tussen de rijkere wijken op het zand, en de armere wijken op het veen. In de Haagse krachtwijken, die zich op het veen bevinden, wordt een flink deel van de betaalbare woningvoorraad gesloopt om er duurdere woningen terug te bouwen. Van de contramal, dus betaalbare woningen bouwen in de duurdere wijken, komt niets terecht. Die locaties worden liever gereserveerd voor exclusieve woonmilieus voor expats. Daarnaast worden grote stukken groen volgebouwd met instituten als de Amerikaanse ambassade en de internationale school. Een beschermd stadsgezicht wordt verpest met hoogbouw voor Europol, de Haagse kunstenaars van de ­Illusie worden op straat gezet voor nieuwbouw van de internationale eliteschool Campus The Hague. De gemeente doet alles om het de tienduizenden expats naar

Van: Staf Depla Verzonden: Zondag 5 juli 2009 Aan: Joris Wijsmuller Onderwerp: Re: Maakbare wijken

Beste Joris,

Staf Depla

34

PM 10 juli 2009

Als politicus met idealen geloof ik in de maakbaarheid van de samenleving. Want als je niet meer gelooft dat de politiek en de overheid ertoe doen, kun je de politiek beter verlaten. Als de ­kwaliteit van de publieke dienstverlening onder de maat is, ­spreken burgers politici daar terecht op aan. Het zijn immers ­publieke taken. Maar de politiek staat dan net als de burgers, vaak met lege handen. Bevoegdheden en soms erger: de wil om op te treden, ontbreken. Als je als burger de politiek niet meer mag aanspreken op kwaliteit van onderwijs en zorg, of betaalbaarheid van wonen. Als de politiek zegt machteloos te staan. Waarom zou je dan nog naar de stembus gaan. Dit raakt het hart van de democratie en het vertrouwen in de overheid. En juist in een tijd waar we voor grote uitdagingen staan, is dat zorgwekkend. Kortom, de samenleving is maakbaar. Daar moeten we allemaal ons steentje aan bijdragen. Wel kun je van mening verschillen over de richting waarin de samenleving zich zou moeten bewegen. In Nederland lijkt het nu alsof je in die discussie moet kiezen tussen een elite die de globalisering omarmt, of voor degenen die zich juist daardoor bedreigd voelen en die beschutting zoeken achter de dijk. Ik maak een heel andere keuze. Ik wil deze groepen en daarmee de samenleving niet uit elkaar laten vallen, maar

et cetera Colofon PM is een uitgave van Politieke Pers BV, onderdeel van Sdu Uitgevers

de zin te maken. Ze hoeven geen belasting te betalen, ze hoeven de taal niet te spreken. ­Sterker nog: de gemeente subsidieert Engelstalige tv-programma’s, ziekenhuisklinieken, theatervoorstellingen en informatiebalies speciaal voor expats. Veel van deze mensen wonen al twintig jaar in Den Haag, spreken geen woord Nederlands, maar inburgeren hoeven ze niet. De kosmopolitische elite houdt ook van cruiseschepen. En ja hoor, de Haagse PvdAwethouder Norder stuurt samen met sociale woningbouwpartner Vestia aan op een nieuwe haven voor cruiseschepen. Kilometers strand moet daarvoor wijken. Het Scheveningse Zuiderstrand gaat eraan, het meest populaire strand van de gewone Hagenaar. En het laatste kosmopolitische plannetje komt opnieuw van je partijgenoten. De wethouders Bolle en Norder willen de twintig jaar oude Anton Philipszaal en het Danstheater vervangen door een 100 meter hoge wolkenkrabber. Dat gaat 240 miljoen kosten. En dat in tijden van crisis. Gelukkig heeft Den Haag nog een ­alternatief voor de PVV om de woede over het losgeslagen kosmopolitisme tot uiting te

brengen: de Haagse Stadspartij. Tot slot nog een laatste keer over ADO Den Haag. Ik voel me totaal niet geroepen om ADO langs politieke weg te dwingen tot maatschappelijke activiteiten. Ik denk bovendien dat het voor een professionele voetbalorganisatie puur eigenbelang is om maatschappelijk actief te zijn. Het publiek en het talent waar ze hun bestaansrecht aan ontlenen, komt namelijk uit diezelfde maatschappelijke omgeving. Ado heeft dat, niet door overheidsbemoeienis maar dankzij een flinke interne reorganisatie, nu gelukkig zelf ingezien. Ze gaan in september starten met het project Playing for success gericht op het vergroten van het zelfbeeld en zelfvertrouwen van kinderen, die bij het leren op school een extra steuntje in de rug kunnen gebruiken. Ik heb geen enkele aversie tegen ­betaald voetbal, integendeel Staf, maar ik hecht nu eenmaal aan een gezonde kloof ­tussen overheid en deze commerciële bedrijfstak. En hierbij is het net zo als met bewoners­ projecten: initiatieven zijn veel sterker ­wanneer ze uit de mensen zelf komen! Vriendelijke groet, Joris Wijsmuller

Redactieadres Postbus 20025 2500 EA Den Haag tel 070 – 378 96 39 fax 070 – 385 55 05 www.pm.nl, [email protected] Hoofdredactie Guikje Roethof, Cindy Castricum (adjunct) Redactie Rutger van den Dikkenberg, Tristan van Rijn, Rianne ­Waterval (projecten), Chris van de Wetering, René Zwaap (eindredactie) Medewerkers aan dit nummer ­Jorrit de Jong, Rosalie ­Koolhoven, Yvonne Kroese, Ruben Maes en Margriet Rutgers (correctie) Vormgeving Rob Jongbloed ­(art­director), Welmer Keesmaat Uitgever Heleen Hupkens Directeur Sdu Openbaar Bestuur Rob Veneboer Salesmanager Asha Narain Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem Verschijning PM komt 21 maal per jaar uit in een oplage van 10.000 exemplaren

juist verbinden. Of zoals mijn collega Diederik Samsom zo treffend schreef over het klassieke socialistische ideaal: ‘Nooit eerder was ze zo actueel en noodzakelijk. Juist nu mensen steeds vaker tegenover elkaar komen te staan en soms zelfs tegen elkaar worden uitgespeeld, delven de kwetsbaren als eerste het onderspit. En in deze dynamische samenleving kan dat iedereen treffen: wie vandaag een baan heeft, kan morgen zomaar werkloos zijn.’ Ik wil een Nederland waarin we met elkaar leven. Geen  Nederland waarin we elkaar naar het leven staan. We hebben geen andere keuze. De elite niet, omdat een gepolariseerd en verscheurd land geen aantrekkelijk vestigingsklimaat is voor bedrijven en culturele elite. Maar ook omdat het naïef is te denken dat de onderlaag niet in opstand komt tegen de privileges van de elite als deze geen oog heeft voor hun noden. De mensen die zich juist bedreigd en buitengesloten voelen, hebben ook geen andere keuze. Grenzen dicht en de elite opruimen verbetert hun positie niet. Dat vernietigt nog meer banen en maakt hun buurt niet veiliger en leefbaarder. De boel bij elkaar houden is ook een enorme uitdaging  voor al diegenen die bij de overheid werken. De discussies over meer markt­ werking of meer staat zijn daar geen adequaat

antwoord op. De overheid moet minder vaak de kant ­kiezen van de gevestigde belangen. Minder ­begrip hebben voor de traagheid van de overheid en gebrekkige prestaties van bestuurders van grote organisaties in de publieke sector. Meer begrip hebben voor de boosheid en ­onmacht van docenten, verpleeg­kundigen, ­ouders en huurders. Meer hun kant kiezen. Niet door alles in detail in Den Haag te gaan regelen. Maar door hen meer tegenmacht te geven, tegenover hun eigen bestuurders. Door bijvoorbeeld in het onderwijs het geld niet aan de schoolbesturen te ­geven maar aan de aparte scholen. Door huurders de mogelijkheid te bieden een eigen corporatie op te richten en het makkelijker te maken om niet winstgedreven initiatieven in de zorg toe te laten. Maar het belangrijkste is niet wegkijken maar optreden als de kwaliteit van de overheid of de publieke dienstverlening onder de maat is. We moeten ons realiseren dat politiek ertoe doet. Dat we iets kunnen betekenen voor mensen, juist nu de druk van oplopende werkloosheid en ­tegenzittende economie de komende tijd alleen maar groter wordt. Staf Depla

Advertenties Asha Narain, 070 – 378 95 11, [email protected] Mediaservice Advertentiereserveringen: [email protected] Advertentiemateriaal: [email protected] Sdu Uitgevers, Afdeling Mediaservice PM, Postbus 34, 2501 AG Den Haag Abonnementen Het afsluiten van een abonnement (€ 149,- excl. btw per jaar) kan via www.pm.nl. Het doorgeven van een adreswijziging of annuleren van een abonnement kan alleen schriftelijk of per e-mail via [email protected]. Voor ­vragen kunt u terecht bij Sdu ­Klantenservice 070 – 378 98 80 Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. © 2009, Politieke Pers BV

10 juli 2009 PM

35

beau monde Bhola Balgobind vertelt vol ­enthousiasme aan VRDprojectmedewerker Anita Smit wat volgens hem noodzakelijk is om de rijksdienst te vernieuwen. ‘Wij ambtenaren moeten met de tijd meegaan, een goede link houden met de politiek en verantwoordelijkheid weten te dragen,’ aldus de ambtenaar bij Rijkswaterstaat .

‘Bij dertig graden celsius mag het jasje wel uit,’ ­stellen EZ’er Bart van ­Bolhuis (l) en Charles Revis van BZ. Van Bolhuis kan vast aan de hitte ­wennen, vanaf 1 ­augustus gaat hij in Californië aan de slag als consulgeneraal.

‘Weg met het papier!’

Ook de zaal mag meedenken. Met de welbekende rode en groene kaartjes stemt het publiek over stellingen als ‘In de toekomst bestaat de overheid alleen nog uit co-creatieve, twitterende zzp’ers’ en ‘Als rijksambtenaren op de huidige manier blijven werken, lopen we in de toekomst vast’.

Vernieuwing zit in de genen van de rijksdienst. Dat verkondigde minister Ter Horst tenminste op 2 juli ten overstaan van zo’n driehonderd ambtenaren in een broeierig Concordiatheater. PM is benieuwd of dit waar is en gaat op onderzoek uit. In hoeverre is de ambtenaar voor de toekomst er al? Wat Waar Wanneer

Werkconferentie Programma Vernieuwing Rijksdienst Theater Concordia, Den Haag Donderdag 2 juli 2009

Tekst Rianne Waterval Beeld Tristan van Rijn

Oeso-onderzoeker DirkJan Kraan (r) bekijkt in opdracht van SG Bekker overheidsvernieuwingen in acht verschillende landen. ‘We zijn nog lang niet klaar met vernieuwen,’ waarschuwt hij. Martijn ­Adelaar, VRD-beleidsadviseur, luistert aandachtig. ‘Wij zijn al tien jaar zelfstandig dus ik merk niet veel van het programma,’ erkent Karola ­­ Rentenaar van Staats­bosbeheer. Paul Raven, coördinator ­informatiebeleid op LNV, ziet vooral op het terrein van ict en dienst­verlening vooruitgang. ‘­Eindelijk weg met al die papieren ­formuliertjes!’

‘Ik heb altijd al in deze rubriek willen staan,’ roept Mariette Lokin (r) verheugd als PM bij haar aanschuift. De leider van het VRD-programma LEGIS, dat zich richt op standaardisatie in wetgeving, gaat dan ook graag op de foto met Heleen ­Mosselman, projectdirecteur van TenderNed.

‘Het is een illusie om te denken dat de vernieuwing volgend jaar klaar is en we weer aan het “gewone” werk kunnen.’ SG Roel Bekker, mister Programma Vernieuwing Rijksdienst (VRD), pleit ervoor dat de projecten een plek krijgen binnen de organisatie en van daaruit weer verder groeien. ‘Ik verdwijn niet, maar de figuur van een centrale programma-SG moet eind dit jaar wel v ­ er­dw­ijnen. Als ik na drie jaar nog nodig zou zijn, heb ik mijn werk niet goed gedaan.’

Tom Dogterom van Atos Consulting grijpt zijn kans om nog even na te babbelen met Marloes Pomp, projectleider ­Ambtenaar voor de Toekomst. Volgens Pomp is er vaak onvoldoende ruimte om af te wijken van traditionele patronen: ‘Het besef dat verandering nodig is begint te komen, maar we willen wel een beetje tempo graag.’

‘Vroeger legden wij de verbindingen tussen de departementen, nu doen ze het zelf.’ Eric van ­Capelleveen (m) van Twynstra Gudde ervaart de vernieuwing van de rijksdienst op geheel andere wijze dan insiders Nienke Bloksma, VRDprojectmedewerker, en Karel van den Boogaard, adviseur op BZK.