Den Haag. Tussen. en Berlijn. Nu online. Buitenlandse Zaken & de Val van de Muur. voor beslissers bij de overheid

Nu online www.vandaagindenhaag.nl

voor beslissers bij de overheid 6 november 2009 nr

18 vijfde jaargang |

www.pm.nl

Buitenlandse Zaken & de Val van de Muur

Tussen

Den Haag en Berlijn

‘Albayrak in de klem door PVV’ers bij IND’ pagina 10

Aartsbisschop Eijk voorkwam bankroet

Boekje open over ambtenaarbestaan

pagina 20

pagina 27

PM nummer 18 6 november 2009

Nieuws 8 t/m 13

8

Hoger onderwijs beter met minder geld?



Droom en daad op gespannen voet in begroting OCW

9

Defensie zweert kindsoldaten af



10

20

Monseigneur Eijk over verantwoord bezuinigen

‘Albayrak in het nauw door lekkende IND’ers’ SP-Kamerlid Van Velzen trekt aan de bel over PVV-lobby

11

Rijk stelt drie baggerdepots open

12

Sint Maarten op zoek naar zeven SG’s



Aartsbisdom Utrecht was bijna bankroet

Ondertekening VN-protocol begraaft controverse



13



Havenbedrijf Rotterdam niet blij met privatisering

Geen stormloop op tropische topfuncties

‘Digitale dienstverlening nog te verkokerd’ Bijpraten met Roel Bekker

Coverstory

16

Tussen Den Haag en Berlijn De BZ-kronieken over de Val van de Muur

Spelers 27 t/m 29

24

36

Zo vader, zo zoon

Kees Vijlbrief adieu!

Het bestuurlijke bloed van Jan Veringa e.a.

Beau Monde neemt afscheid

27 28 29

Satirisch inkijkje in ambtelijk bestaan 2.0 De overstap van Rob van Lint (IND) Tom Driessen adjunct bij Europol

Inspiratie 30 t/m 31

30

De levenskansen van een kernkabinet

Cover: Erik-Jan Ouwerkerk/Hollandse Hoogte

Historisch hoogtepunt in mei 1969 als historisch hoogtepunt. ‘Mijn vader zag heel goed waar de studenten gelijk in ­hadden,’ memoreert Veringa. Hoewel het wellicht ongebruikelijk is promotie te maken voor een ander medium, wil ik op deze plek graag aandacht vragen voor de televisieserie De oorlog, die de NPS momenteel uitzendt. Afgelopen zondag kwam daarin uitgebreid de rol van de Nederlandse overheid in de beginjaren van de Tweede Wereldoorlog aan de orde. Herinnert u zich de driedelige serie Ambtenaar in oorlogstijd die PM dit voorjaar publiceerde? Op onze website PM.nl zijn die artikelen nog terug te lezen. Ik kijk alvast uit naar deel 3 van De oorlog. Een historisch dieptepunt natuurlijk, maar een hoogtepunt in de g ­ eschiedenis van de publieke omroep.

Foto: Rob Jongbloed

In 1989 was ik dertien jaar oud. Ik heb dus wel iets meegekregen van de Val van de Muur, maar veel bewuste herinneringen aan dit historische hoogtepunt heb ik niet. Dat is wel anders voor de diplomaten Egbert Jacobs en Harm Hazewinkel, die zaten er destijds met hun neus bovenop. Redacteur Tristan van Rijn dook het archief van het ministerie van Buitenlandse Zaken in en maakte een prachtige reconstructie over de laatste maanden van de Muur: hoe beleefde Den Haag de Duitse omwenteling? Vlak voor de zomer brachten we het eerste deel van een tweeluik over ambtelijke dynastieën. Rutger van den Dikkenberg spoorde nog drie families met bestuurlijk gen op. De vader van OCW-directeur Jan Veringa was minister van Onderwijs en Wetenschappen voor de KVP in het kabinet-De Jong (1968-1971). Een roerige tijd met de bezetting van het Maagdenhuis

Cindy Castricum [email protected]

16 november 2009 PM

3

binnenkort in Den Haag Donderdag 5 november houdt premier Balkenende de Europa­ lezing die dit keer in het teken staat van de herdenking van de Val van de Muur. De rest van de agenda van de premier is ons bij het ter perse gaan van deze PM nog niet bekend.

Algemene Zaken

Minister Ter BZK Horst spreekt dinsdag 10 november op het Veiligheidscongres in het World Forum Convention Center te Den Haag. Donderdag 12 november geeft ze het startsein voor de campagne Een veilige publieke taak in het Paleis van Justitie in Den Haag. Daarna vertrekt ze naar het Haagse Pulchri waar ze samen met minister Van Middelkoop medailles zal uitreiken aan militairen die zich in de vredesmissies hebben onderscheiden. Maandag 16 en dinsdag 17 november is de minister aanwezig op de ministersconferentie van de Raad van Europa in Utrecht. Staatssecretaris Bijleveld brengt vrijdag 6 november een werkbezoek aan Maastricht. Op woensdag 11 november biedt ze aan de Wethoudersvereniging het boek Nieuwe wethouders op weg aan. De staatssecretaris brengt 12 november een werkbezoek aan de gemeente Utrecht,

waar de regeldruk centraal zal staan. Dinsdag 17 november reikt de staats­ secretaris in de Ridderzaal de prijs van de Overheidsmanager van het Jaar uit. Op woensdag 18 en donderdag 19 november woont Bijleveld in Malmö een conferentie over e-government bij. Op 9 november reikt minister Verhagen in de Ridderzaal de mensenrechtentulp uit aan de Iraanse mensenrechtenadvocate Shadi Sadr. Op 16 november krijgt de minister van groep 8 van de Haagse christelijke basisschool De Wilgenhof het stripboek Hudson uitgereikt en op dinsdag 17 november heeft hij een lunch met journalisten ter voorbereiding op de begrotingsbehandeling. Minister Koenders vertrekt zondag 8 november naar Soedan voor een driedaags werkbezoek aan Khartoem en de zuidelijke provincie Abiye. Het bezoek staat in het

Buitenlandse Zaken

In de week van 9 november staan de begrotingsbehandelingen van VWS en OCW gepland. Minister Klink (VWS) zal zich moeten verantwoorden voor de bekostiging van het stelsel van de diagnosebehandelingcombinatie (DBC) en de verhoging van de premies voor de ziektekosten. Bij de behandeling van de onderwijsbegroting maken belangenorganisaties zich vooral druk om de kwaliteit van het hoger onderwijs (zie ook pag. 8). In de week van 16 november is de beurt aan minister Verhagen van Buitenlandse Zaken om zijn begroting te verdedigen. Bij het tweede deel van de behandeling van het Belastingplan 2010 zal staatssecretaris De Jager die week aan de tand worden gevoeld over het vereenvoudigen van de loonstrook, het uitstellen van een vlaktaks en de verhoging van het eigenwoningforfait. Het Belastingplan is al eerder onderwerp van gesprek tijdens een wetgevingsoverleg op maandag 9 november. De commissie van Defensie heeft een wetgevingsoverleg over het materieel van de krijgsmacht. Diezelfde dag heeft de Contactgroep Duitsland een werkbezoek in het kader van de 20e verjaardag van de Val van de Muur. Externe veiligheid is het thema van een algemeen overleg van de commissie van Vrom op 10 november. Ook heeft de commissie van Defensie die dag een AO over de berichtgeving over corruptie en gebrek aan controle binnen de MIVD. Op 11

teken van een referendum dat volgend jaar onder de bevolking van Zuid-Soedan moet worden gehouden om te bepalen of het olierijke gebied onafhankelijk wordt. Op 14 november is Koenders in de Oude Zaal van de Tweede Kamer aanwezig bij een klimaatoverleg tussen de politieke partijen ter voorbereiding van de klimaattop in Kopenhagen. Op 19 november neemt Koenders het World Population Report in ontvangst in Nieuwspoort, uit handen van een vertegenwoordiger van het UN Population Fund. Staatssecretaris Timmermans brengt op 8 november een bezoek aan Culturele Zondag van de Universiteit Utrecht, die dit jaar in het teken staat van 20 jaar Val van de Muur. Van 9 tot 11 november is Timmermans in Moskou. Op zondag de 15e bezoekt hij de presentatie over de Nederlandse en Vlaamse Bouwmeesters in Utrecht. Op 16 november houdt ­Timmermans de openingstoespraak bij een ministeriële bijeenkomst van de Raad van Europa en ook is hij aanwezig bij de Razeb in Brussel. Op 20 november vertrekt Timmermans naar New York voor de afsluiting van de feestelijkheden omtrent NY400.

Defensie

Minister Van Middelkoop is

Tweede Kamer

4

PM 6 november 2009

november staan tal van belangrijke onderwerpen op de agenda. Zo zijn er AO’s over tbs (Justitie), de nieuwe Lissabonstrategie (Economische Zaken), de Vernieuwing Rijksdienst (BZK), de HSL-Zuid (Verkeer en Waterstaat) en de EU-uitbreiding (Europese Zaken). Die dag wordt ook de begroting van Verkeer en Waterstaat doorgelicht tijdens een wetgevingsoverleg en spreekt de commissie van Buitenlandse Zaken in beslotenheid met de Israëlische minister van BZ, Avigdor Lieberman. Op donderdag 12 november heeft de EZ-commissie een AO over protectionisme en overlegt de Vrom-commissie over de Omgevingsdiensten.

binnenkort in Den Haag op 8 november present bij de jaarlijkse herdenkingsdienst op begraafplaats Westduin in Den Haag. Op vrijdag 13 november bezoekt hij in het kader van de Dag van Respect een school in Den Haag. Op 17 november is Van Middelkoop eerst in Brussel voor de Razeb, die avond verzorgt hij in de Ridderzaal een lezing bij de verkiezing Overheidsmanager van het Jaar. Staatssecretaris De Vries houdt op 19 november een toespraak in de Rotterdamse Ahoy tijdens een symposium van de Stichting Nederlandse Industrie voor Defensie en Veiligheid. Zijn speech staat in het teken van het 25-jarige bestaan van de stichting. Een dag later houdt de staatssecretaris in Amsterdam de openingstoespraak van het jaarlijkse PIP-congres van de landelijke vereniging voor studenten politicologie. Minister Van der Hoeven reikt op 9 november twee prijzen uit: een cheque voor de economische agenda Pieken in de delta in de Botlek en daarna de Federatie Zakenvrouwen Award bij de Kamer van Koophandel Midden-Nederland in Utrecht. Op woensdag 11 november zijn Van der Hoeven en staatssecretaris Heemskerk samen bij de Nationale stop de

Economische Zaken

Minister ter Horst heeft op maandag 16 november een belangrijk wetgevingsoverleg over de Politiebegroting van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Twee andere WGO’s die dag gaan over Natuur en Visserij (beide LNV). Op woensdag 18 november zijn de belangrijkste AO-onderwerpen huwelijksmigratie (WWI) besluit afbreken zwangerschap (VWS), kansspelen (Justitie), rijks­ baggerdepots (Verkeer en Waterstaat, zie ook pag. 11) en het sanctie-instrumentarium van de Nederlandse mededingingsautoriteit (Economische Zaken). Een dag later heeft de commissie van Financiën een AO over het belonings­beleid bij staatsdeelnemingen, overleggen de commissies van OCW en Economische Zaken over de adviezen van de commissie-Brinkman (Innovatie en Toekomst Pers), en staat een AO over eergerelateerd geweld op de agenda van de commissie van Justitie.

ketingcommunicatiebranche. Van 15 tot en met 20 november is hij in China voor een economische missie. Minister Bos buigt zich van 6 tot en met 8 november tijdens de G20 in Edinburgh over actuele financiële onderwerpen. Op 9 november heeft hij een bijeenkomst van de Eurogroep in Brussel voorafgaande aan de Ecofin. Op 12 november speecht Bos op het Jubileumcongres van het Nibud. Op maandag 16 november brengt hij een werkbezoek aan Groningen. Staatssecretaris De Jager speecht zaterdag 7 november in het kader van ­Refreshment day op Nyenrode. Op maandag 9 november houdt hij een toespraak op het MKB-jaarcongres. De staatssecretaris neemt vrijdag 13 november een boek in ontvangst over de geschiedenis van de Belastingdienst in het Belasting- en Douanemuseum te Rotterdam. Later op de dag is hij present bij de lancering van de website van de leasebranche in de Beurs van Berlage in Amsterdam.

Financiën

crisisdag in de Grote Kerk in Den Haag. Op de 12e krijgt Van der Hoeven de resultaten van de EU-structuurfondsen uitgereikt in Utrecht. Op maandag 16 november houdt ze een speech bij de Bedrijvensociëteit A37 in Emmen en bezoekt ze in dezelfde plaats het Chinese Festival of Lights. Een dag later is ze aanwezig bij het European nano electronics forum in Noordwijk. De 19e staat in het teken van de presentatie van de voortgangsrapportage van de Innovatieprogramma’s door SenterNovem. Staatssecretaris Heemskerk bezoekt op vrijdag 6 november de Dutch Fashion Awards in de Grote Kerk in Den Haag. Op dinsdag 10 november woont hij een bijeenkomst over Creative Leadership bij in de ambtswoning van de Amsterdamse burgemeester Cohen en later is hij eveneens in Amsterdam present bij een Exporteursbijeenkomst Atradius. Op 12 november houdt Heemskerk in Nieuwspoort een toespraak bij het congres van CMC, een koepelorganisatie voor de mar-

Op woensdag 11 november opent minister Hirsch Ballin een Veiligheidshuis in Arnhem. Een week later, op

Justitie

Dinsdag 10 november debatteert de Eerste Kamer over de Dienstenwet, de implementatie van de Europese dienstenrichtlijn, die belemmeringen uit de weg moet nemen voor het vrije verkeer van diensten en het vestigen van dienstverleners. In maart stemden alleen de Tweede Kamerfracties van de SP en de Partij voor de Dieren tegen dit wetsvoorstel. Ook vindt die dag een bijzondere zitting plaats ter gelegenheid van het afscheid van Yvonne TimmermanBuck als voorzitter van de senaat. Timmerman-Buck (CDA) vertrok op 1 november naar de Raad van State en wordt opgevolgd door partijgenoot René van der Linden.

Eerste Kamer

6 november 2009 PM

5

binnenkort in Den Haag woensdag 18 november, opent ook staatssecretaris Albayrak een Veiligheidshuis, en wel te Schiedam. Minister Hirsch Ballin opent verder op dinsdag 17 november een rechtbank in Den Haag. Minister Verburg vliegt op 6 november van Ethiopië door naar Zuid-Afrika voor een werkbezoek. Op 11 november komt ze terug om zich voor te bereiden op twee internationale ­ontmoetingen: in Rome opent op 17 november een topconferentie van de wereldvoedsel- en landbouworganisatie FAO en twee dagen later woont Verburg de Europese Landbouw- en Visserijraad bij.

LNV

Vrijdag 6 november sluit minister Plasterk in Den Haag de Roboticaconferentie af. Vervolgens reikt hij in De Doelen in Rotterdam de VSCD-klassieke prijzen uit. Zaterdag gaat Plasterk langs bij de open dag van Contrario, een club voor homo’s en lesbiennes die ‘feeling hebben met het geloof ’. Daarna reikt hij in Den Haag een certificaat uit aan topvrouwen binnen de FNV. Woensdag 18 november reikt de minister ‘s ochtends in Brussel de Prijs der Nederlandse Letteren uit. Op de terugweg opent hij in

OCW

Vlissingen de Delta Academy. De dag erna opent Plasterk ’s avonds in Amsterdam het Internationaal Documentaire Filmfestival IDFA. Maandag 16 november gaat staatssecretaris Van Bijsterveldt naar het Alfrink College in Zoetermeer vanwege de ­kwaliteitsagenda voortgezet onderwijs. Daarna brengt ze een werkbezoek aan het Melanchton College in Bleiswijk. Vrijdag 6 november opent staats­ secretaris Dijksma in Enschede een expositie over peuterkunst. De dag erna brengt ze een bezoek aan de Kindvakbeurs in de Brabanthallen in Den Bosch. Vrijdag 13 november legt Dijksma een werkbezoek af aan de pabo in Nijmegen en de 16e opent ze in Almelo een praktijkschool. Woensdag 18 november is ze aanwezig op een conferentie over de kwaliteitsagenda primair onderwijs in Maarssen. Aan het begin van de middag gaat ze daar ook nog even langs bij het CNV-congres. Minister Donner neemt op 11 november een rapport in ontvangst van de Vereniging van Bedrijfstakpensioenfondsen. Op donderdagmiddag 12 november houdt hij een toespraak over de flexibilisering van de arbeidsmarkt tijdens het najaarscongres van de Raad

SZW

Organiseert u ook een congres, ­seminar of symposium? Geef het aan ons door via [email protected].

Symposia 9 november

Wat Waar Tijd Sprekers Organisatie

Het MKB Nederland Jaarcongres De kracht van ondernemen, staat stil bij de crisis. Innovatief en daadkrachtig ondernemerschap is de basis voor economisch herstel, aldus het MKB. World Forum, Den Haag 16.00 – 18.00 uur Prinses Máxima, MKB-voorzitter Loek Hermans, staatssecretaris De Jager, Eurocommissaris Neelie Kroes e.a. MKB Nederland

10 november

Wat

6

De Algemene wet gelijke behandeling (Awgb) bestaat vijftien jaar. De Commissie Gelijke Behandeling (CGB) viert dat met het jubileum congres Gelijke behandeling, de realiteit, waarin

PM 6 november 2009

Waar Tijd Sprekers Organisatie

voor Werk en Inkomen in Den Haag. Nog een toespraak op maandag 16 november, als Donner bij de CNV-vakcentrale in Utrecht praat over werk voor Wajongers. Staatssecretaris Klijnsma is vrijdag 6 november aanwezig bij de opening van de Week van de chronisch Zieken in Nieuwegein. Daarna gaat ze in Nieuwegein nog naar een bijeenkomst van de bouwsector over jeugdwerkloosheid. Klijnsma spreekt op 12 november tijdens het Divosa-congres in Amersfoort, waar ze zich buigt over de cliëntgerichtheid van de instellingen in de sociale zekerheid. Minister Eurlings is maandag 9 november in Limburg. Hij legt er een aantal werkbezoeken af en in Panningen spreekt hij de Algemene Ledenvergadering van de Limburgse afdeling van het CDA toe. De gemeenteraadsverkiezingen in een aantal Limburgse gemeenten – 18 november – staan centraal. Staatssecretaris Huizinga geeft op maandag 9 november het startschot voor de aanleg van een nieuwe loswal in de haven van Middelharnis, op het ZuidHollandse eiland Goeree-Overflakkee. De haven van het stadje wordt aangepakt om bereikbaar te blijven voor commerciële

Verkeer en Waterstaat

wordt stilgestaan bij dilemma’s en kansen die de wet brengt. Jaarbeurs Utrecht 09.00 – 15.30 uur Laurien Koster (CGB), Justitieminister Ernst Hirsch Ballin en Susana Menéndez, lid van het college van bestuur van de Haagse Hoge school. Commissie Gelijke Behandeling

Persconferenties 12 november

Wat Waar Tijd Met

De WRR presenteert het eerste exemplaar van de uitgave Aftershocks. The economic crisis and institutional choice aan minister Van der Hoeven De Glazen Zaal, Den Haag 15.15 – 17.15 uur Anton Hemerijck (tot september WRR), Ben Knapen (WRR) en minister Van der Hoeven (EZ)

binnenkort in Den Haag kustvaart. Verkeer en Waterstaat betaalt de helft van de 1,6 miljoen euro kostende opknapbeurt. Op vrijdag de 13e speecht Huizinga in Utrecht op het symposium Over de Wvo gesproken, georganiseerd door Rijkswaterstaat en de Unie van Waterschappen. De Wet verontreiniging oppervlaktewateren (Wvo) bestaat dit jaar veertig jaar, maar wordt binnenkort vervangen door de nieuwe Waterwet. Minister Cramer voert zaterdag 7 november namens de PvdA campagne in de nieuwe gemeente Zuidplas, die op 1 januari 2010 zal ontstaan als de drie Zuid-Hollandse gemeenten Moordrecht, Nieuwerkerk aan den IJssel en Zevenhuizen-Moerkapelle fuseren. Op 18 november zijn daar gemeenteraadsverkiezingen. Op donderdag 12 november gaat Cramer in de Meerpaal in Dronten in debat met scholieren over waterbeheer. Op 16 en 17 november is de minister in Kopenhagen om de klimaattop voor te bereiden. Op 19 november woont ze in Ede een congres bij over duurzame overheden. Op maandag 9 november brengt minister Van der Laan een wijkbezoek aan de Arnhemse wijken Klarendal en Arnhemse Broek. Op maandag de 16e doet hij

Vrom

hetzelfde in Eindhoven. Op 19 november woont de minister ‘s ochtends in Nijkerk het verenigingscongres van woningcorporatiekoepel Aedes bij, die avond spreekt hij in Rotterdam tijdens de dialoog Angst voor maatschappelijke veranderingen. Minister Klink speecht op 12 november in het World Forum in Den Haag op het VWS-congres Eén zorg ontketend. Klink geeft zijn visie op de toekomst van de zorg aan chronische patiënten. Op 13 november is de minister aanwezig op het Fysiocongres in de Rai in Amsterdam. Drie dagen later gaat hij op bezoek bij Solutions Center in Voort­ huizen, de eerste particuliere verslavingskliniek van Nederland. Op 17 november neemt Klink op zijn ministerie een rapport over darmkanker van de Gezondheidsraad in ontvangst. Een dag later opent hij een polikliniek in Dronten.

VWS

Fotograaf Ad van Denderen toog in opdracht van het Rijksmuseum en NRC Handelsblad onder meer naar Uruzgan, waar hij een jaar lang de Nederlandse krijgsmacht fotografeerde. Vanaf 7 november zijn de foto’s van Van Denderen te zien in het Fotomuseum Den Haag. Op 11 november staan er twee lezingen op het programma: Nieuwspoort organiseert de Kees Lunshof Lezing die zal worden uitgesproken door Kamervoorzitter Gerdi Verbeet (over de verhouding tussen politiek en journalistiek) en de Vereniging van Europese Journalisten houdt dezelfde dag de Dr. Sicco L. Mansholtlezing. De laatste lezing wordt gehouden door mr. Pieter van Vollenhoven en zal gaan over onafhankelijk onderzoek naar rampen en ongevallen. Woensdag 11 november vindt tevens in het Museum voor Communicatie te Den Haag de jaarlijkse SGO-conferentie plaats. De secretarissen-generaal en zo’n honderd ambtenaren discussiëren deze middag over de vraag hoe de Nederlandse overheid de beste ter wereld kan worden. Het project Overheid voor de Toekomst grijpt de gelegenheid aan de website Overheidvoordetoekomst.nl te lanceren.

Ook neemt hij het boek De derde weg in ontvangst, waarin een analyse wordt gegeven van vijftig jaar ervaring in de zorgsector. Op 9 november is staatssecretaris ­Bussemaker in Meppel en Groningen voor de WMO en route. Een dag later reikt ze de Mantelzorgprijs 2009 uit in Nieuws­poort. Op 11 november, de dag dat de VWS-begroting wordt behandeld, neemt ze ’s ochtends op het Plein een petitie van wijkverpleegkundigen in ontvangst. Zij willen de staatssecretaris een steuntje in de rug geven en bedanken voor haar inzet voor de terugkomst van deze beroepsgroep. Op 17 november speecht de staatssecretaris op het IGZ-congres Zorg voor vrijheid in de Reehorst in Ede. Minister Rouvoet speecht op 12 november in Madurodam op het congres Families in flux, dat wordt georganiseerd door de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek. Op 16 november bezoekt Rouvoet met collega’s Bussemaker en Plasterk in Rotterdam de voorstelling Seks in de stad. Hierin worden kwesties aan de kaak gesteld rond de seksuele moraal. Op 19 en 20 november gaat de minister naar Zweden, waar hij een Europese conferentie in het kader van het Kinderrechtenverdrag bijwoont.

Overig

Ad van Denderen, Kameraden nemen in Kamp Holland afscheid van de omgekomen soldaat der eerste klasse Azdin Chadli, Uruzgan, Afghanistan, april 2009

www.vandaagindenhaag.nl 6 november 2009 PM

7

nieuws De hete hangijzers uit de OCW-begroting

Groeiwens hoger onderwijs ontbeert financiële dekking De behandeling van de onderwijsbegroting zit dit jaar in een s­ pagaat. Een ambtelijke werkgroep gaat na hoe er 20 procent op het hoger ­onderwijs kan worden bezuinigd terwijl de politiek juist wil dat Nederland op dit punt doordringt tot de wereldtop. Moet Plasterk dan toch maar beknibbe­ len op cultuur en media?

OCW • Geen woorden, maar daden. ­Daartoe roept zo ongeveer het hele hoger onderwijsveld kabinet en parlement op. Met de Kamerbreed gesteunde motie die PvdA-fractievoorzitter Hamer indiende tijdens de Algemene Politieke Beschouwingen gaf het parlement de regering opdracht ‘in de aangekondigde brede heroverweging de ambitie mee te nemen om het onderwijs en de wetenschap in Nederland tot de mondiale top vijf te laten behoren’. Desondanks koos het kabinet ervoor een van de ambtelijke werkgroepen het hoger onderwijs onder de loep te laten nemen. Onder leiding van topambtenaar Hans van der Vlist van Justitie wordt gekeken hoe er 20 procent kan worden ­bezuinigd. Het is allemaal wat tegen­ strijdig, vindt Sybolt Noorda, voorzitter van de VSNU, de koepelorganisatie van universiteiten. ‘Als je tot de top vijf wilt behoren, dan heb je geen keuze, dan ­moeten we met volle kracht vooruit.’ De VSNU zet zich dezer dagen extra in om de politiek te voeden met informatie. ‘Wij geven exacte cijfers wat de top vijf doet als het gaat om hoger onderwijs, en wat wij niet doen,’ legt Noorda uit. ‘In die landen wordt een aanzienlijk hoger percentage van het BNP uitgegeven aan onderwijs en wetenschap. In Nederland wordt al heel lang gezegd dat wij dat ook zouden moeten doen, maar het gaat alleen maar de andere kant op. We hangen echt

rond het gemiddelde.’

Gedepolitiseerd Henno van Horssen, voorzitter van het Interstedelijk Studentenoverleg (ISO), is er niet gerust op. ‘Hoe kun je tot de beste landen ter wereld gaan behoren als er tegelijkertijd wordt gezocht naar een b ­ ezuiniging van meer dan een miljard euro?’ vraagt hij zich af. Er moet ­geïnvesteerd worden. We moeten de road to excellence volgen en niet de road to

‘Het is natuurlijk vreemd dat cultuur en media niets hoeven in te leveren’ a­ verage.’ Volgens Van Horssen heeft het kabinet de hele discussie gedepolitiseerd door een ambtelijke werkgroep in te stellen. ‘Nu mogen ambtenaren bepalen wat er met het hoger onderwijs gaat gebeuren. De politieke keuze is in feite al gemaakt: van het hoger onderwijs kan wel 20 procent af. Daar is helemaal geen discussie over gevoerd.’ Voorzitter Doekle Terpstra van de HBO-Raad beziet de begrotingsbehandeling eveneens in het licht van de ambities die doorklinken in de motie-Hamer. ‘Het is van groot belang dat de kwaliteit van het hoger onderwijs op peil blijft,’ zegt

Terpstra. ‘Dat kan maar door een ding: dat er niet getornd wordt aan het bedrag per student dat de instellingen van de overheid ontvangen. Dat is van cruciale betekenis en we hebben daar geen invloed op nu een ambtelijke werkgroep, die toch een black box is, daarmee bezig is.’ Gerard Oosterwijk, voorzitter van de Landelijke Studenten Vakbond (LSVb), ziet in de onderwijsbegroting niets terug van de ambitie Nederland naar de wereldtop op te stuwen als het gaat om kennis en innovatie. ‘Voordat er gesneden gaat worden, willen we eerst kijken naar het investeringsplaatje: wat is er nodig om tot de top vijf door te dringen?’ zegt hij. ‘Er wordt echt al jaren op het hoger onderwijs beknibbeld. Zolang die trend niet doorbroken wordt, zijn wij niet tevreden.’ Meer geld naar het hoger onderwijs, daar lijkt iedereen – inclusief de Kamer ­getuige de brede steun voor de motie-­ Hamer – het over eens. Maar minister Bos van Financiën ziet zijn partijgenoot ­Plasterk al aankomen. Zoek het geld maar in je eigen begroting, wordt dan de boodschap. Van Horssen vindt het moeilijk een bezuinigingspost aan te wijzen in de begroting van OCW. ‘Maar het is natuurlijk vreemd dat cultuur en media niets hoeven in te leveren.’ Oosterwijk trekt de gratis schoolboeken in twijfel. ‘Hoe die maatregel precies uitwerkt, is nog maar de vraag. Dat geld kan beter worden besteed aan het onderwijs zelf.’ Van de kant van de LSVb valt in de aanloop naar de ­begrotingsbehandeling nog wel iets te verwachten. ‘Misschien organiseren we iets leuks, iets kleins,’ zegt Oosterwijk geheimzinnig. ‘Veel studenten zijn het inmiddels ­helemaal zat.’ • Cindy Castricum

nieuws 17-jarigen eindelijk uitgesloten van gevechtshandelingen

Defensie zweert kindsoldaten af Met de ondertekening van een speciaal protocol bij het kinderrechten­ verdrag van de VN heeft Nederland als een van de laatste landen ter ­wereld afstand genomen van de mogelijkheid om kindsoldaten in te ­zetten. Een jaren voortslepende controverse in de Tweede Kamer is ­daarmee eindelijk bijgelegd. Defensie • Met de twintigste verjaardag van het VN-Verdrag voor de rechten van het kind in het vooruitzicht – op 20 november – heeft Nederland eindelijk officieel afstand gedaan van een heikele kinderrechtenkwestie: de mogelijkheid dat Defensie kindsoldaten in dienst heeft. Eind oktober bekrachtigden minister Verhagen van Buitenlandse Zaken en staatssecretaris De Vries van Defensie het facultatief protocol bij het kinderrechtenverdrag, een zaak die Kamer en kabinet jaren bezighield. Met de bekrachtiging committeert ­Nederland zich aan de afspraak om

­ inderjarigen in dienst van de krijgsmacht m niet rechtstreeks deel te laten nemen aan vijandelijkheden. Niet dat Defensie dat deed, zegt een woordvoerder, maar de bestaande wetgeving kon zo ruim worden uitgelegd dat het niet uitgesloten was dat de Nederlandse krijgsmacht zich liet dienen door kindsoldaten. En dat zat de Kamer niet lekker. Vooral het rekruteren van 17-jarigen wekte de verkeerde indruk. De SP’er Harry van Bommel liet in 2000 aantekenen dat Nederland zichzelf hiermee ‘internationaal voor schut zet’. Wijlen GroenLinks-Kamerlid Ab Harrewijn pleitte voor een verhoging van de leeftijd waarop

jongeren in dienst mochten treden naar 18 jaar. Voor toenmalig staatssecretaris Henk van Hoof was dat onacceptabel. Voor het personeelsbestand van Defensie was het van wezenlijk belang nieuwe militairen vroeg te rekruteren voordat zij elders hun heil hadden gevonden. Die kwestie is onder de huidige staatssecretaris De Vries nog nijpender geworden vanwege het grote personeelstekort. Met een reeks nieuwe artikelen in de Militaire ambtenarenwet lijkt de zaak na ruim acht jaar getouwtrek beklonken. Volgens de Straight 18-regeling behoudt Defensie zich het recht voor om 17-jarigen aan te trekken, mits met toestemming van de ouders. Deze ‘aspirant militaire ambtenaren’ krijgen een militaire opleiding maar nog geen functie en worden niet ingezet bij gevechtshandelingen. Wel krijgen deze jongeren een wapentraining (ook een heet hangijzer tijdens de debatten), maar dit gebeurt onder begeleiding. Als de aspiranten 18 zijn wordt hen, na hun schriftelijke toestemming, een functie toegewezen en treden ze als volwaardig militair in dienst bij Defensie. • Tristan van Rijn

Kroese enzo …

6 november 2009 PM

9

nieuws SP vreest ‘ onwerkbare situatie’ voor staatssecretaris

Foto: Rob Jongbloed

‘Albayrak in het nauw door lekkende IND’ers’

SP-parlementariër Krista van Velzen vraagt zich hardop af of het functio­ neren van staatssecretaris van Justitie Nebahat Albayrak wordt bemoei­ lijkt door ­ambtenaren van de IND die anoniem vertrouwelijke stukken van hun dienst in handen spelen van de PVV-fractie in de Tweede Kamer en de pers. CDA’er Sybrand van Haersma Buma vindt de lekken ook ‘niet chique’. Justitie • Het ministerie van Justitie kondigde verleden jaar oktober een onderzoek aan naar een lek binnen de IND, nadat anonieme medewerkers van de dienst in een brief aan PVV-Kamerlid Sietse Fritsma (zelf oud-medewerker van de IND) hun beklag hadden gedaan over de zogeheten ‘discretionaire aanwijzingen’ van staatssecretaris Albayrak. Een jaar later wil het ministerie geen mededelingen doen over dat onderzoek. SP-Kamerlid Krista van Velzen verbaast zich er over dat ook de Tweede Kamer geen informatie over dat onderzoek heeft ontvangen. De discretionaire bevoegdheid stelt de staatssecretaris van Justitie in staat om asielzoekers die uitgeprocedeerd zijn op grond van humanitaire overwegingen toch nog te voorzien van een verblijfstitel. In hun brief aan Fritsma van verleden jaar betichtten de anonieme IND’ers Albayrak hierbij van ‘willekeur’ en ‘misbruik’. Als bewijs voor hun beschuldigingen namen ze bij hun brief stukken op van een ­dossier over een minderjarige asielzoeker uit Angola die door tussenkomst van burgemeester Rombouts van Den Bosch bij de staatssecretaris ondanks een negatieve IND-beschikking toch in Nederland mocht blijven om zijn middelbare schoolopleiding te voltooien. In hun brief aan Fritsma schreven de IND’ers dat Albayrak inmiddels 3.500 beslissingen van de IND en de rechtbank zou hebben

10

PM 6 november 2009

teruggedraaid. ’Wat de rechter heeft afgewezen kan de staatssecretaris als een soort Sinterklaas (ook uit Turkije afkomstig!) toch goed maken,’ aldus de IND ‘ers toen. Staatssecretaris Albayrak gaf eerder deze week in een brief aan de Tweede Kamer aan niet 3.500 maar slechts 450 keer gebruik te hebben gemaakt van haar discretionaire bevoegdheid, terwijl haar voorgangster Verdonk 1.150 keer naar deze speciale bevoegdheid greep. Krista van Velzen signaleert een mogelijke ‘vertrouwencrisis’ tussen staatssecretaris Albayrak en leden van haar eigen ambtenarenapparaat. Van Velzen: ‘Het gevaar is dat de staatssecretaris zich zodanig belaagd voelt, dat zij als het ware in de kramp schiet. Net zoals vertegenwoordigers van andere fracties in de Kamer heb ik haar de afgelopen maanden diverse malen aangeschreven met het verzoek of zij specifieke individuele gevallen van uitgeprocedeerde asielzoekers zou willen heroverwegen, maar ik mocht vervolgens van haar niet eens een ontvangstbevestiging ontvangen.’ De indruk dat de staatssecretaris kopschuw is geworden uit vrees dat de PVV weer op haar achterste benen gaat staan, werd eerder ook verwoord door experts in het vreemdelingenrecht.

Patroon Volgens Van Velzen was de affaire rond de Angolese asielzoeker niet de eerste keer

dat de PVV-fractie in de Tweede Kamer rijkelijk kom putten uit vertrouwelijke stukken van de IND. Van Velzen: ‘Fritsma’s politieke pamflet De immigratieramp was ook een opeenstapeling van stukken uit vertrouwelijke IND-dossiers. In het debat in de Kamer gaf Fritsma ook gewoon toe dat hij vertrouwelijke stukken in handen krijgt gespeeld door ambtenaren. Dat is geen gezonde situatie en roept vragen op over waar de loyaliteit van die ambtenaren dan precies ligt. Blijkbaar niet bij hun broodheren, en dat is een kwalijke zaak.’ CDA-Kamerlid Sybrand van Haersma Buma vond de handelwijze van de INDambtenaren indertijd ‘niet chique’, maar zegt zich geen zorgen te maken over de vorming van een PVV-factie binnen de IND. Zelf maakte de CDA’er eerder deze week in vragen aan Albayrak klachten van IND’ers aanhangig over uitgeprocedeerde asielzoekers die misbruik zouden maken van de asielwet. Het stoort het CDA dat uitgeprocedeerde asielzoekers op de drempel van het vliegtuig waarmee zij uitgewezen worden, zich plotseling ziek melden om zo weer aanspraak te maken op de volgende asielprocedure. Die waarnemingen waren niet gebaseerd op anonieme zegslieden binnen de IND, maar berusten op de verhalen van IND’ers, marechaussees en andere ambtenaren die Van Haersma Buma ontmoette tijdens werkbezoeken, zo vertelt de CDA’er. Van Haersma Buma tilt niet te zwaar aan het lek bij de IND. ‘Ik heb Fritsma’s boek niet gelezen, dus daarover kan ik niet oordelen, en daarnaast ken ik het geval van die brief van IND’ers aan Fritsma, waarbij stukken waren gevoegd over het geval van een asielzoeker uit Angola. Het was niet netjes om zulke persoonlijke gegevens naar buiten te brengen, maar het voegde ook helemaal niets toe aan de parlementaire discussie, want de PVV heeft daarmee geen handen op elkaar gekregen bij andere fracties.’ Als lid van het presidium van de Tweede Kamer ontkent Van Haersma Buma dat dit orgaan een onderzoek heeft lopen naar een gedragscode voor hoe parlementariërs zouden moeten omgaan met vertrouwelijke stukken die hen door ambtenaren in handen worden gespeeld. Eerder meldden diverse media dat Kamervoorzitter Gerdie Verbeet een dergelijk onderzoek had gelast naar aanleiding van de connectie tussen IND en PVV. PM vroeg de PVV-fractie diverse malen om een reactie op de kritiek van Krista van Velzen, maar mocht geen antwoord ­ontvangen. • René Zwaap

nieuws Ernstig vervuild slib moet in 2030 zijn uitgebannen

Rijk stelt baggerdepots open

Met een gedeeltelijke privatisering hoopt staatssecretaris Huizinga van Verkeer en Waterstaat een oplossing te hebben gevonden voor de over­ capaciteit van de drie opslagplaatsen voor vervuilde bagger die het rijk in handen heeft. Lagere overheden en bedrijven kunnen dan ook terecht bij deze depots. Het Rotterdamse Havenbedrijf is niet enthousiast. VenW • Het wordt voor lagere overheden mogelijk vervuilde bagger te storten in depots die voorheen alleen voor het rijk toegankelijk waren. Het gedeeltelijk privatiseren van de drie rijksbaggerdepots voor derden vanaf januari 2010 levert tot 2016 maximaal 9 miljoen euro per jaar op. Het rijk beschikt over drie depots waar bagger kan worden gestort die te vervuild is om te kunnen gebruiken: de Slufter op de Maasvlakte, het Hollands Diep en IJsseloog bij Kampen. Voormalig staatssecretaris Schultz van Haegen investeerde honderden ­miljoenen in het vergroten van de ­capaciteit om een groot aantal vervuilde waterbodems te kunnen saneren, maar inmiddels blijkt dat de ruimte in de depots te groot is geschat. Vanwege de verbetering van de water­kwaliteit verwacht het ministerie dat er tegen 2030 geen bagger meer bestaat die zodanig is vervuild dat alleen storten nog een optie is. Huidig staatssecretaris Huizinga denkt nog maximaal 37 miljoen kubieke meter nodig te hebben – naast een strategische reservecapaciteit van vijf miljoen m3 om bij calamiteiten voldoende opslagruimte beschikbaar te hebben – terwijl de drie depots ruimte bieden aan 55 miljoen kuub. Huizinga stelt nu vijf miljoen m3 beschikbaar aan lagere overheden, aannemers en andere partijen, zoals ze eind vorige maand aan de Tweede Kamer liet weten. In tegenstelling tot het rijk kampen lagere overheden in sommige regio’s met een behoorlijk capaciteitstekort voor ­baggerstort. In 2006 werd in totaal 2,8 miljoen kubieke meter vervuilde zoet-

waterbagger definitief gestort. Rijkswaterstaat had daarin met 1,8 miljoen kuub het grootste aandeel, blijkt uit de Landelijke Waterbodemopgave 2007. ‘Uit de oorspronkelijke inventarisatie bleek dat er een schrijnend tekort was,’ zegt medewerker Reinier Romijn van de Unie van Waterschappen (UvW). ‘Maar het is heel moeilijk om er een vinger achter te krijgen of er echt een landelijk tekort is, of dat het

‘Wij verwachten dat de Slufter minder snel vol is’ een plaatselijk probleem is.’ Zowel de betrokken overheden als de waterbouwsector reageren tevreden op de voorgenomen maatregel. ‘De rijksdepots zijn in het verleden onder strikte voorwaarden al opengesteld. Dat bleek geen groot succes, maar toen hadden we ook al graag een dergelijke regeling, zonder die strikte voorwaarden,’ zegt Romijn. ‘Er zijn niet heel veel partijen waar je met je

baggerspecie naar toe kan. Voor sommige waterschappen is het een heel eind varen of rijden en het transport is duur.’ Het openstellen van de drie depots helpt daarin, al is het vanwege de afstand mogelijk maar een klein beetje. ‘De Slufter ligt toch aan de rand van Nederland en IJsseloog ligt relatief in het noorden.’ De Vereniging van Waterbouwers, die de belangen behartigt van baggerende aannemers, noemt bij monde van directeur Fries Heinis het openstellen van de rijksdepots ‘volledig legitiem’. De vereniging ondersteunt het voornemen van Huizinga. ‘Voor ons is het van belang dat er voldoende capaciteit is om te storten.’ De verwachting is dat als de overheid de markt voor baggeropslag betreedt, de prijs niet zal dalen. Huizinga kiest op advies van een stuurgroep, geleid door de Delftse emeritus-hoogleraar ­kustwaterbouwkunde Kees d’Angremond, voor marktconforme prijzen: 11,43 euro per m3 exclusief btw. Vooralsnog lijkt alleen het Havenbedrijf Rotterdam tegen de plannen te zijn. De haven is medeeigenaar van de Slufter en is het niet eens met de voorgenomen prijsstelling. ‘We verschillen van mening over de mate waarin een beroep zal worden gedaan op de depots,’ stelt een woordvoerder. ‘Wij verwachten dat de Slufter minder snel vol zal raken, en dat heeft invloed op de prijs.’ Het openstellen van de rijksbaggerdepots kent een lange voorgeschiedenis. In oktober 2005 stelde de staatssecretaris van VenW al een onderzoek in naar de mogelijkheden voor privatisering van de opslagplaatsen. De conclusie luidde dat volledige privatisering niet gewenst is, mede omdat de afvalmarkt ‘een hoge gevoeligheid voor fraude’ kent en toezicht daarom noodzakelijk bleef. De stuurgroep onder leiding van d’Angremond pleitte in oktober 2007 voor een ‘snelle openstelling van de overcapaciteit’. Nu lijkt het dan zover te zijn. Later deze maand debatteert de Kamer over het voorstel. • Rutger van den Dikkenberg

Nieuwe Waterwet in werking Op 22 december treedt de nieuwe Waterwet in werking. Het is een bundeling van negen watergerelateerde wetten en moet leiden tot meer efficiëntie bij de overheid. Kernbegrip is ‘integraal waterbeheer’, waarmee het waterbeleid beter gestroomlijnd wordt. Alle overheidslagen zouden op deze wijze beter uitgerust zijn om water­ problemen als overlast, schaarste en verontreiniging beter aan te pakken. Taken en bevoegdheden zijn duidelijker vastgelegd dan nu nog het geval is, zodat overheden weten wat van hen verwacht wordt. Ook komt er één loket voor het afgeven van ­vergunningen voor het gebruik van water, waarin alle wateraspecten worden gewogen. Dit loket wordt gecombineerd met het nieuwe omgevingsloket van Vrom.

6 november 2009 PM

11

nieuws 27 kandidaten voor nieuwe topfuncties op Antillen

Sint Maarten op zoek naar SG’s

Tot nu toe hebben zich 27 gegadigden gemeld voor de 7 nieuwe functies van secretaris-generaal die het Antilliaanse eiland Sint Maarten te verge­ ven heeft ter voorbereiding van de status aparte die volgend jaar in moet gaan. BZK • Op 10 oktober 2010 worden de ­Nederlandse Antillen opgeheven. Curaçao en Sint Maarten worden zelfstandige ­landen binnen het Koninkrijk der Nederlanden en de eilanden Bonaire, Sint-Eustatius en Saba (de zogeheten BES-landen) gaan verder als ‘bijzondere’ gemeenten.

Ter voorbereiding op de autonome status heeft Sint Maarten besloten om direct over te gaan tot het invoeren van een nieuwe bestuursorganisatie. De overheid van het toekomstige land zal bestaan uit zeven ministeries, ook wel ‘sectoren’ genoemd. De werving van de ambtelijke top-

Blog: Brussels lof

Bescheiden

W

anneer je een sterke ­positie hebt kun je je bescheiden opstellen. De mensen voelen immers toch wel aan dat je mening ertoe doet. De Europese Commissie bevindt zich in die ­riante positie, zo begin ik te geloven. Ik ben erbij wanneer we brainstormen over een nieuw initiatief. De directeur neemt het woord. Just by way of introduction zet hij even uiteen waar het naar toe zou moeten. ‘Let me begin by pointing at some first ideas that came up this morning when I

12

PM 6 november 2009

reflected about this.’ Op tafel voor hem ligt dan al een uitgeschreven notitie en, zo weten wij, deze man is slim, ervaren én ­directeur. Onze taak is daar kanttekeningen bij te maken en te testen of zijn redenering stand houdt. En hij houdt stand, want deze first ideas zijn weloverwogen. In het overleg met de lidstaten gaat het niet anders. Commissieambtenaren beginnen graag met ‘If you allow me, mr chairman…’ Op tafel een dikke stapel ­dossiers, kijkend met een deskundige blik. Het commissiebriefpapier is van kinder-

groep die leiding zal geven aan de nieuwe ministeries was afgelopen periode in uitvoering en leidde onlangs tot een wel heel bijzondere vacature in de Volkskrant. ‘Zeven secretarissen-generaal gezocht,’ kopte de advertentie. Een telefoontje naar Sint Maarten verschaft meer inzicht. ‘Het betreft een open sollicitatieprocedure en we hanteren bij de benoemingen geen balans tussen het aantal Antillianen en niet-Antillianen,’ aldus Leo Richardson, waarnemend Hoofd Personeel en ­Organisatie van Sint Maarten. ‘We zeggen bijvoorbeeld niet dat 50 procent ­Antilliaans moet zijn. In geval van gelijke competenties worden de functies echter wél vergeven aan iemand van Antilliaanse afkomst.’ De functies zullen naar alle waarschijnlijkheid ingaan op 1 januari, ‘maar dat kan ook februari worden’, zegt Richardson. ‘We moeten immers secuur te werk gaan en goed selecteren. Voor de overgang naar het sector/ministeriemodel hebben we gekwalificeerde mensen nodig.’ Als blijkt dat de sollicitanten niet voldoen aan de functievoorwaarden, zal een nieuwe sollicitatieronde worden gehouden. Richardson: ‘Dit zal echter niet leiden tot vertraging van de invoering van het nieuwe bestuursmodel. De huidige directeuren kunnen indien nodig worden bijgeschoold en mogen uiteraard ook ­solliciteren naar de functies.’ Het Kabinet van de Gevolmachtigde Minister van de Nederlandse Antillen (KGMNA) houdt zich bezig met het wervingsproces in Nederland. Als lokale wervingsacties van bedrijven of overheids-

lijke eenvoud en aandoenlijke bescheidenheid. Naam en adres, telefoonnummer en het cirkeltje met de twaalf sterren. De commissie kan niet verweten worden zich te breed te profileren. Of haar gasten te fêteren met uitvoerige lunches. Zelfs de koffie bij de vergadering ontbreekt. Hoe anders doen wij Nederlanders dat. Wij hebben graag een grote mond. Zelden passeert er een vergadering of wij hebben ons mondje geroerd. Als klein land ­proberen we toch ons partijtje mee te spelen. We moeten ook wel, want we hebben nu eenmaal een groot buitenland, zoals Luns al opmerkte. De piccolo moet flink blazen om boven het orkest uit te komen, een goede ­dirigent kan met een knikje volstaan om het concert een bepaalde wending te

nieuws instellingen op de Antillen geen geschikte kandidaten opleveren, kan de zoektocht via het KGMNA worden voortgezet. ‘Vanwege de omvang van de bestuurlijke herstructurering heeft men besloten om direct zowel op de Antillen als in Nederland te zoeken naar geschikte kandidaten,’ aldus Fernando Brete van de afdeling Werving en Selectie. Van de sollicitanten verlangt men een ‘relevante, afgeronde, academische opleiding’ en ‘ruime ervaring in een soortgelijke positie binnen een overheidsorganisatie’. Het potentiële aanbod op de Antillen is vanwege de kleinschaligheid beperkt en veel geschikte kandidaten wonen dan ook in Nederland. Het huidige bestuursapparaat van het eilandgebied Sint Maarten telt 1.100 ­ambtenaren, maar zal in de nieuwe vorm uitgroeien tot een grootte van 1.500 à 1.700. De te benoemen SG’s zijn dan verantwoordelijk voor ‘ongeveer 240 ­werknemers, maar sommige ministeries worden uiteraard groter dan andere,’ aldus Richardson. De ministeries van Algemene Zaken en Justitie worden ­vermoedelijk het grootst, zo verraadt een blik op de functieomschrijvingen. Men spreekt hier namelijk over het managen van een ‘omvangrijk’ (400+) ministerie. Het wervingsproces, dat 1 november jongstleden afliep, leidde tot 27 ­kandidaten voor de SG-functies tezamen, maar er zullen nog enkele sollicitaties binnenstromen, zo verwacht Richardson. Aan de werkomstandigheden op het altijd zo zonnige eiland zal het in ieder geval niet liggen. • Simon Blok

geven. Als je piccolo speelt, blijf dan af van de tuba. Maar zorg wel dat je gehoord wordt. Teruglopend uit de vergadering neem ik mij voor het ook eens te gaan proberen. Ego aan de kant, een zachte stem, een goed verhaal, voor een Hollander wat onwennig: bescheiden. • Han de Groot is enkele maanden in Brussel gedetacheerd door het ministerie van LNV bij het directoraat-generaal ­Maritieme Zaken en Visserij van de Europese Commissie. Speciaal voor PM houdt hij bij hoe het hem vergaat. Meer bijdragen van Han de Groot op PM.nl.

Bijpraten met Bekker

‘We staan vaak in het linkerrijtje’

Hoe staat het programma van Roel Bekker ervoor? PM gaat maande­ lijks bij de SG Vernieuwing Rijksdienst langs om het hem te vragen. ‘De digitale dienstverlening is nog te verkokerd en niet modern genoeg.’

R

oel Bekker heeft enkele weken terug in een F-16 gevlogen, tijdens een werkbezoek aan de Luchtmacht. Zijn ogen glinsteren als hij eraan terug denkt. Hij boft maar met dit soort uitjes. ‘Eigenlijk zijn al mijn werkbezoeken leuk,’ legt Bekker uit. ‘Zo was ik laatst nog bij de Belastingtelefoon in Groningen. Daar komen telefoontjes binnen met vragen over toeslagen, jaarlijks zo’n 4,5 miljoen.’ In totaal zijn er 1.500 mensen werkzaam bij dit onderdeel van de Belastingdienst. 60 procent van hen wordt extern ingehuurd. ‘Dat vind ik nu echt een goede zaak,’ zegt Bekker. ‘Je bent natuurlijk gek als je deze mensen permanent in dienst hebt.’ De kritiek van de Tweede Kamer op de omvang van de externe inhuur, begrijpt de SG dan ook niet altijd. ‘Er zijn nu eenmaal piekmomenten waarop je meer menskracht nodig hebt, daar zijn externen uitermate geschikt voor.’ Nu zijn termijn als SG Vernieuwing Rijksdienst ten einde loopt – Bekker vertrekt op 1 mei – wordt het tijd eens te kijken wat er inmiddels van het p ­ rogramma terecht is gekomen. ‘We moeten meer grip krijgen op de vraag hoe goed de overheid nu eigenlijk is,’ zegt Bekker. Hij is van mening dat N ­ ederland vergeleken met andere landen in de wereld ‘in de eredivisie’ speelt. ‘Er zijn ongeveer tien landen die aan deze competitie meedoen en wij staan vaak in het linkerrijtje,’ zegt de SG, doelend op de in voetballand gehanteerde term waarmee de beste teams worden aan­geduid. Op welke punten scoort Nederland dan zo goed? ‘Als het gaat om beleidsontwikkeling investeren we veel in het overleg. Dat noem je met een negatief woord polderen, maar dit werkt wel goed. Op deze manier lukt het om grote

beleidswijzigingen, zoals bijvoorbeeld in de gezondheidszorg, door te voeren.’ De SG is ook tevreden over de bereikbaarheid van de overheid, via bezoekadressen en call centers. ‘Maar we zijn niet over de hele linie nummer één,’ benadrukt hij. ‘De digitale dienstverlening van de rijksoverheid kan veel beter. Het is nog te verkokerd en niet modern genoeg. Daar valt een forse slag te maken.’ Inmiddels is Rob Kuipers benoemd tot project-DG Standard Business Reporting, waarbij de Belastingdienst, het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en de Kamers van Koophandel samenwerken om de digitale uitwisseling van informatie te verbeteren. ‘Het is de bedoeling dat bedrijven in Nederland straks nog maar op een manier hun gegevens aan de overheid hoeven te verstrekken,’ aldus de SG. Een land waarvan Nederland op dit vlak nog wat kan leren, is Australië. ‘De mogelijkheden om in zo’n uitgestrekt land bij een overheidsorganisatie langs te gaan zijn natuurlijk veel minder dan hier het geval is. Dus het is logisch dat Australië de digitale dienstverlening goed op orde heeft.’ Omgekeerd hebben de Australiërs de Nederlandse overheid hoog zitten. Daarom is Bekker uitgenodigd voor een werkbezoek. Hij verzorgt volgende week in Brisbane de keynote speech bij de jaarconferentie van het Institute of Public Administration Australia (IPAA). ‘Na mij spreekt premier Rudd, dus ik ben in goed gezelschap,’ lacht Bekker. ‘De Australiërs vinden ons pragmatisch en efficiënt,’ vervolgt hij. ‘Het is daar allemaal wat bureaucratischer en harder. Ja is ja en nee is nee. Dat heeft ook wel wat, maar bij ons speelt het gezonde verstand iets meer een rol.’ • Cindy Castricum 6 november 2009 PM

13

opinie horen zien & schrijven

Recht, bestuurskunde en communicatie zijn de drie belangrijkste disciplines voor de moderne ambtenaar. In PM publiceren we elke twee weken drie columns waarop u via onze website kunt reageren.

Rosalie Koolhoven Hebberige stadskabouter

S

interklaas en de Kerstman bleken nep. Een atheïst was geboren. Zelfs toen ik van mijn opa Rien Poortvliets Kabouterboek kreeg (over het kleine aardverbonden gemutste wezen dat dieren geneest), liet ik me ondanks de wetenschappelijke opzet ervan niet meer overtuigen. Tot even geleden. Zien is geloven. Ik verhuisde naar de grote stad en een van mijn buren bleek een stadskabouter. Ik ontmoette hem toen hij een doosje kwam vragen om de moederloze baby-egel uit zijn tuin naar de dierenbescherming te brengen, op de brommer. Hij was 1m55 lang en droeg alle kenmerken: baard, een vriendelijk voorkomen, een aardappelneusje, en een wollen mutsje op. Deze stadskabouter had geen keuken, geen badkamer, geen reguliere baan en geen kaboutervrouwtje, zodat het nog onverdorven gelovige kind in mij niet anders kon dan hem verzorgen, zoals kabouters dat met baby-egeltjes doen. Die bewuste avond had ik met het oog op de volgende werkdag eigenlijk ‘voor twee dagen gekookt’. De stadskabouter bleek onverzadigbaar. ‘Als je nog in de pan hebt, kan ik dat toch opeten!’, zei hij. Hebberd! Mijn drukke-werkdag-van-morgenargument pareerde hij met een strelen over zijn al kogelronde buik. En ik kon niet uitleggen waarom ik meer recht had op dat wat in de pan zat dan hij. Ik dacht

aan Cicero, Tacitus en de kerkvaderen. De mens zou twee keer alles in gemeenschap hebben gekregen van God. De eerste keer bij de schepping. Na het eten van de verboden vrucht werd hij te hebberig. Zondvloed. Als troost een regenboog. Een tweede keer gemeenschappelijk eigendom. Iedereen kon nemen wat hij nodig had. Dit gemeenschappelijk eigendom bestond in plaats van het huidige begrip ervan. Maar de mens vermenigvuldigde zich en streefde de kunsten na. Hij moest wel zoveel mogelijk tot het zijne maken om te overleven. Uit schaarste ontstond een zogenaamd absoluut eigendomsrecht, eigendomsdenken en -handelen. En dat hanteren we zelfs in weelde. Maar het is stiekem altijd relatief gebleven. Het is volgens de wet ook slechts ‘het meest omvattende recht’ dat iemand kan hebben. Ofwel, omdat honger vandaag relatief erger is dan mogelijke honger van morgen, schraapt mijn kleine gast het onderste uit de pan. Ik vraag een regenboog aan Sinterklaas. •

Meer op www.pm.nl

14

PM 6 november 2009

Recht

Rosalie Koolhoven is publiciste en docent Nederlands recht aan de ­Universiteit Osnabrück in Duitsland

Ruben Maes Net als in het c

I

k drink samen met een vriend bier in een café. Het gesprek moet nog op gang komen. Opeens pakt hij een papier uit zijn binnenzak, vouwt het uit en begint een betoog te houden over de gemiddelde cafébezoeker en wat hem beweegt. Ik luister onbewogen en speel ondertussen wat met mijn telefoon. Als mijn vriend tien minuten later afrondt, pak ik een papier uit mijn binnenzak en begin ik ook een verhaal van tien minuten. De inhoud overlapt tweederde van het voorgaande verhaal, maar dat remt mij niet. Na mijn betoog stel ik hem nog beleefd twee obligate vragen en vervolgens doet hij hetzelfde bij mij. Daarna staan

opinie Jorrit de Jong Per Saldo Moreel

W

ie weleens online een vlucht met een prijsvechter heeft geboekt, is eraan gewend. De vraag, op de valreep voor de bevestiging van je aankoop, of je de belasting van het milieu wilt compenseren met een bijdrage aan een goed doel. Voor een paar euro extra neemt je carbon footprint en daarmee je schuldgevoel over zo’n vieze vlucht niet al te veel toe. Toch werkt het niet voor mij. Ik heb al een paar keer zo’n CO2 aflaat aangeschaft, maar ik voel me er niet per se beter door en ik vraag me af waardoor dat komt. Belastingen zijn toch immers ook een soort compensatieregeling? De ecotaks is het beste voorbeeld en daar heb ik geen problemen mee. De verschillen zitten hem misschien in het feit dat de donaties vrijwillig en belastingen verplicht zijn. Belastingen zijn het resultaat van collectieve keuzes in een democratisch proces. De donaties zijn het willekeurige resultaat van een individuele afweging. En ergens gaat het volgens mij mis in die individuele afweging. Want die gaat meestal als volgt: ‘Ik vlieg van Boston naar New York, terwijl ik ook de trein of de bus kan nemen. Dat is in principe slechter voor het milieu, maar ik ben er wel sneller. Als ik nu 10 dollar extra betaal, ben ik er én sneller, én ik heb het milieueffect per saldo teniet gedaan.’ Het onbevredigende van deze per saldo

café...

Bestuur

moraliteit laat zich het best begrijpen door het hellend vlak zijn werk te laten doen: als we lid zijn van Amnesty, mogen we dan onbezwaard naar China op vakantie? Maakt een stem op de SGP al ons gevloek op Microsoft, de NS en UPC weer goed? Als we doneren aan Veilig Verkeer Nederland, is ons onbekeurde hardrijden dan vergeven? Kunnen we VVD stemmen als we maar genoeg Max Havelaar koffie drinken? En hoeveel individuele moslims moeten we expliciet waarderen om ongegeneerd te kunnen zeggen dat Geert Wilders een punt heeft met die islamisering van Nederland? Voor de 10 dollar die ik extra betaal voor extra beenruimte tijdens mijn vlucht, zit ik een stuk lekkerder. Dat effect hebben de 10 dollar die ik extra betaal om de milieuschade te compenseren niet. Ze hebben me niet moreel beter, maar moreel luier gemaakt. De volgende keer dus maar met de trein. •

Jorrit de Jong is als onderzoeker en docent verbonden aan Harvard University’s Kennedy School of Government

Communicatie we op en gaan we met de andere mensen wat drinken en kletsen we over iets heel anders. Dit lijkt een absurdistische situatie, maar het merendeel van de conferenties heeft deze benadering. Sterker nog: de gemiddelde conferentie bestaat uit een formele opening door de directeur, gevolgd door een speech of twee, na een korte koffiepauze met iets zoets (cake) naar de deelsessies waarin zogenaamde best practices worden gepresenteerd en dan weer terug voor een plenaire terugkoppeling vanuit de deelsessies. Afhankelijk van de lengte van de conferentie kan de ronde deelsessies nog een keer worden

herhaald. Dit soort conferenties tarten alle wetten van normaal menselijk contact en concentratie. Dat begrijpt iedereen. Maar tijdens de trainingen die ik geef aan gespreksleiders is het toch het moeilijkst om dit stereotype idee uit te bannen. Dus voor alle mensen die bezig zijn een conferentie te organiseren de vijf basisingrediënten voor een goede bijeenkomst: 1. Achterhaal waarom mensen naar de bijeenkomst komen en sluit aan bij hun interesse. 2. Speeches zijn zelden goed, kies voor interviews. 3. Zet nooit meer dan twee politici in een panel (en nooit zittend achter een tafel!), het gesprek zingt zich dan los van de realiteit. 4. Laat mensen

op de dag zelf een deelsessie kiezen, twee weken van tevoren weet je echt nog niet waar je naar toe wilt. 5. Eindig met een goede spreker, dan blijven mensen tot het einde. •

Ruben Maes is partner van ­communicatiebureau Maes|Okhuijsen en werkzaam als strategisch adviseur en gespreksleider 6 november 2009 PM

15

Den Haag en de Val van de Muur (deel I)

Met ingehouden adem De val van de Berlijnse Muur kwam voor het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken even onverwacht als voor DDR-leiders als Erich Honecker. Den Haag kon begin 1989 niet ­geloven dat de dagen van het laatste ‘marxistisch natuurreservaat’ waren geteld. In een twee­ delige serie ter herdenking van het 20-jarige jubileum van de grote Duitse omwenteling blikt PM terug met direct betrokkenen en dook in tot voor kort geheime archieven. Tekst Tristan van Rijn

‘A

ls bewaarheid wordt wat ik te horen kreeg, kan men er vanuit gaan dat de DDR hard op weg is een marxistisch natuur­ reservaat te worden, de enige staat in ­Europa waar men de dogma’s van Karl Marx in pure vorm gestalte blijft geven zonder zich te laten beïnvloeden door modieuze verschijnselen als perestrojka en glasnost.’ Op 20 maart 1989 stuurt de Nederlandse ambassadeur in Oost-­Berlijn, Carel Jan Schneider, zijn laatste indrukken van de situatie in de DDR door aan de directie Oost-Europa van het ministerie van Buitenlandse Zaken. Schneider verlaat na vier jaar de Nederlandse ambassade aan de Otto Grotewohlstrasse in BerlinMitte, en doet dat in de stellige overtuiging dat het socialistische systeem, ondanks een golf hervormingen in Polen, Hongarije en de Sovjet-Unie, nog lang stand zal houden. Weliswaar signaleert hij enige ontevredenheid onder de burgerbevolking, maar hij ziet ook dat de staatspartij SED en de Staatssicherheitsdienst (Stasi) de bevolking ‘wohl im Griff’ hebben. Toen Egbert Jacobs eind maart 1989 Schneider opvolgde als ambassadeur in Oost-Berlijn, had ook hij de indruk dat de socialistische eenpartijstaat in een stabiele situatie verkeerde. Een sfeer van verzet was in geen velden of wegen te bekennen. ‘Het was stil in Oost-Berlijn, er waren nauwelijks mensen op straat, behalve hier en daar een verdwaalde ziel, de “antennetjes” van de Stasi, zo hoorde ik van anderen,’ zegt Jacobs. Net als zijn voorganger zag hij toe op het in stand houden van de relatief goede relatie met het

16

PM 6 november 2009

SED-regime, ter bescherming en mogelijke uitbreiding van het handjevol belangen dat Den Haag had in de DDR (zie kader, pag. 17). Daarnaast had hij één specifieke opdracht: waar mogelijk de mensenrechten aan de orde stellen. ‘Dat gebeurde in het kader van de EPS [Europese Politieke Samenwerking, TvR]’, vertelt Jacobs. ‘Er was hoop dat stille diplomatie effect zou hebben. We stemden onze standpunten af en bespraken wat er gezegd zou worden als een van ons een hoge ambtenaar van het Politburo sprak.’ Direct contact met de oppositionele bewegingen onderhield de Nederlandse ambassade met grote omzichtigheid. Jacobs: ‘Het was veel risico voor de oppositionelen en voor ons. Waar wel contact was, was het uitkijken. Telefonisch kon je sowieso niet spreken, of je moest verdisconteren dat er meegeluisterd werd.’ De leidende figuren van de Landeskirche waren een belangrijke bron van de ambassade. ‘Vooral aan Manfred Stolpe, een hoge bureaucraat binnen de kerk die later nog als een van de weinige Ossis een ministerspost in het nieuwe Duitsland kreeg, h ­ adden we erg veel. Toen de politieke beroering op gang kwam kon hij nuttige informatie verschaffen over de demonstraties buiten Berlijn, wie daaraan meededen en hoe men zorgde dat ze vreedzaam verliepen.’ Met journalisten, die volgens Jacobs veel gemakkelijker toegang tot informatie hadden, onderhield hij eveneens goede contacten. Van de Oost-Duitse autoriteiten, en DDR-leider Erich Honceker in het bijzonder, hoefde de ambassade niets te verwachten. ‘Als je Honecker al tegen het lijf liep op een receptie – als Nederlands ambassadeur liep je niet zomaar even

coverstory daarbij Polen, Hongarije en de SovjetUnie als voorbeeld namen. Maar de DDR en Roemenië liepen ver achter, en dat was volgens Jacobs te wijten aan het gebrek aan charismatische oppositieleiders. Ook de voormannen van Neues Forum, de in het verloop van 1989 opgerichte beweging die de maatschappelijke onvrede belichaamde, waren volgens Jacobs ‘politieke amateurs’.

Thermometer In mei 1989 namen de ontwikkelingen in de DDR een wending. De lokale verkiezingen resulteerden, zoals vaker, in een onwaarschijnlijke uitslag, maar deze keer werd dat niet meer geaccepteerd door de Oost-Duitse bevolking. Volgens het Politburo was de opkomst 98,8 procent en stemde 98,9 procent op de SED en diens Blockparteien, een drietal partijen die de schijn van een grote coalitie ophielden. Jacobs signaleert voorafgaand aan de verkiezingen, waaraan steeds meer hervormingsbewegingen pogen mee te doen, ‘een toenemend Zivilcourage’. Nu vertelt Jacobs dat deze verkiezingen een watershed bleken voor Honecker. ‘Het was het begin van de grote ontevredenheid.’ De toegenomen burgermoed bracht de ontwikkelingen in de DDR in een stroomversnelling. Vooral in de steden Dresden en Leipzig vonden steeds regelmatiger demonstraties plaats. Jacobs: ‘De demonstraties in Leipzig, waaraan wekelijks duizenden mensen meer meededen, vormden voor ons een thermometer om

Foto: Jurgen Huiskes

bij hem binnen – dan kwam het vooral neer op het uitwisselen van banaliteiten’, zegt Jacobs. Een belangrijke reden dat Jacobs zeer sceptisch was over de waarschijnlijkheid van een revolte in de DDR, een thema waarover in het Westen voortdurend gespeculeerd werd, was het conservatieve karakter van de personen in de partijtop. Jacobs beschrijft de SED-leider, en zijn latere opvolger Egon Krenz, als ‘kleinburgerlijk’. ‘Deze mannen waren geen proletarische internationalisten. Het waren kleine Leute, zoals oud-hoofdredacteur van Der Spiegel Günther Gaus hen noemde. Ze woonden in kleine doorzonwoninkjes, werkten hard, waren conservatief en conformistisch. Dat was ook niet vreemd. Als je in 1935 geboren bent in Dresden en je hebt eerst de Hitlerjugend meegemaakt en vervolgens de oorlog, je vader is gesneuveld aan het oostfront en je maakt dat infernale bombardement mee van februari 1945, en je moet daarna in de puinhopen van de DDR doen wat de Russen zeggen, dan heb je niet veel plezier gehad in je leven. Dan word je dociel. Hun belangrijkste verworvenheid was dan dat je twee weken per jaar op vakantie kon naar de Oostzeekust. Dat soort mensen maakt geen revolutie.’ De suggestie dat hij een zeker respect voor hen had, sabelt Jacobs resoluut neer. ‘Nee, daarvoor waren ze te veel ontspoord. Het was weliswaar geen naziregime, maar het was wel vals.’ Die valsheid ondervond Jacobs aan den lijve toen hij bij zijn aantreden als ambassadeur een beleefdheidsbezoek mocht brengen aan zijn Russische ambtsgenoot in Oost-Berlijn, volgens Jacobs de ‘onderkoning van de DDR’. ‘Toen ik eindelijk, bij de gratie Gods, mocht langskomen, liet hij – een bejaarde man die geen woord Duits sprak, dat hoefde de onderkoning niet – via zijn tolk weten dat ik mij vooral moest inprenten dat Moskou de DDR nóóit zou opgeven. Ik krijg er weer kippenvel van als ik eraan denk. Het was intimiderend.’ Honecker en consorten hadden volgens Jacobs, zeker in het voorjaar van 1989, nog weinig te duchten van de oppositie. ‘Het was moeilijk om de hervormingsbewegingen op hun politieke waarde te schatten. Er waren geen charismatische leiders zoals Havel in Tsjechoslowakije en Walesa in Polen’, aldus de diplomaat. In intellectuele kring waren er wel figuren die opvattingen hadden over democratisering en

Egbert Jacobs

‘Het was weliswaar geen naziregime, maar het was wel vals’ de stand van de oppositie te peilen, de stand van het massaprotest en de bereidheid van mensen om eraan mee te doen en de risico’s te negeren. Ook de vraag hoe de politie erop zou reageren speelde voortdurend mee. Er waren altijd geruchten dat een SED-trouwe knokploeg uit de zware industrie, de zogenaamde

Nederlandse belangen in de DDR - - - - - - - - - - - -

Export: 532 miljoen gulden in 1988 Import: 391 miljoen gulden in 1988 Oorlogsgravenovereenkomst over toegang tot graven van Nederlandse staatsburgers Transport over de weg: 20.000 vergunningen per jaar Samenwerking Vrom en DDR op gebied van milieutechnologie, o.a. emissiereductie Rechtshulpverdragen voor civiel- en familierecht Gesprekken over de mogelijkheid van de KLM om op Berlijn te vliegen, in ruil voor een intensivering van overvluchten van Interflug naar de Benelux Gesprekken over een zeelijndienst tussen DDR en Benelux Onderhandelingen over verdrag voor binnenscheepvaart tussen Nederland en de DDR Onderhandelingen over bilaterale overeenkomst nucleaire veiligheid Uitwisselingen op het gebied van wetenschap, technologie, onderwijs en cultuur Visumbeleid 6 november 2009 PM

17

Kampfgruppe der Arbeiterklasse, klaarstond om in te grijpen. Wij wisten toen nog niet dat Russische militairen sleutelposities bekleedden in de DDR-krijgsmacht.’ Later zou duidelijk worden dat het Kremlin deze militairen de instructies had gegeven zich niet in te mengen. De Nederlandse ambassades in het Oostblok raakten na de zomer betrokken bij de gigantische uitstroom van honderdduizenden Oost-Duitsers naar de Bondsrepubliek, die zich vanaf augustus eerst via gaten in het IJzeren Gordijn, zoals in Hongarije, en later via westerse ambassades voltrok. Uit het archief van Buitenlandse Zaken blijkt dat de Nederlandse ambassades in oktober ‘89 het dringende verzoek kregen uit Bonn om ‘in voorkomend geval direct contact met de ambassade van de Bondsrepubliek op te nemen en te allen tijde te vermijden dat asielzoekers onvrijwillig van het ambassadeterrein verwijderd worden.’ Vanwege de gevoeligheid van een dergelijk verzoek kregen berichten van deze strekking het stempel ‘geheim’. De relatie met de DDR stond op het spel; de machthebbers hadden immers herhaaldelijk aan Jacobs en consorten benadrukt dat de gebeurtenissen

‘De conclusie, dat of de top, of het land reddeloos is, dringt zich meer en meer op’ in de DDR als een nationale kwestie moesten worden beschouwd en dat van enige vorm van inmenging geen sprake kon zijn. De Nederlandse ambassades werkten hieraan mee. Op 2 oktober 1989 schreef een medewerker van de ambassade in Praag in een codebericht: ‘Hedenochtend rende een overspannen DDR-burger de kanselarij binnen met het verzoek om hulp bij het binnenkomen in de BRD-ambassade alwaar zijn vrouw en kinderen reeds verbleven. Heb betrokkene persoonlijk [...] naar de BRD-ambassade gebracht.’ De diplomaat voegde er aan toe dat dergelijke incidenten ‘vaker kunnen gebeuren’ omdat de BRD-ambassades overvol dreigden te raken. De ambassadeur te Praag, d’Ansembourg, had eerder al Den Haag verzocht om via de Europese gemeenschap solidariteit te tonen met de DDR-burgers en buiten de autoriteiten om hulp te verlenen bij vluchtpogingen. Aan Harm Hazewinkel, het hoofd van de Oost-afdeling van de directie Europa, schrijft hij: ‘Hoewel het een typisch Duits-Duitse kwestie betreft, vraag ik mij af of u het opportuun zou achten om zijdens de Twaalf [de twaalf lidstaten van de EEG, TvR] een blijk van solidariteit het licht te doen zien. Deze zou - gegeven de uit rapportage van Berlijn Oost blijkende onverzettelijkheid van de DDR-autoriteiten - gericht kunnen worden op landen waar BRD-ambassades opgepropt zijn met DDR-burgers.’ Met de onverzettelijkheid van de DDR-autoriteiten doelde d’Ansembourg op de onmogelijkheid voor DDR-burgers om zich in de Nederlandse ambassade

18

PM 6 november 2009

in Oost-Berlijn te verschansen. Jacobs kan zich dan ook niet herinneren dat hij ooit een DDR-burger gehad heeft die politiek asiel vroeg. ‘Je moest ook wel erg gemotiveerd zijn als Ossi om bij ons over de muur met prikkeldraad te klimmen terwijl de politie stond te kijken.’ Bovendien was het risico te groot, zegt Harm Hazewinkel. ‘Het was een Duitse kwestie. Deze mensen werden niet beschoten, er was geen noodzaak de plaatselijke autoriteiten tegen het hoofd te stoten.’ Dat het in Praag, en mogelijk ook in andere ambassades, toch gebeurde, is volgens hem te danken aan de Tsjechoslowaakse autoriteiten, die in deze fase van de ontwikkelingen wel vaker de andere kant opkeken. Dat gold niet voor de DDR. Jacobs: ‘De Stasi stond voorturend te posten voor de ambassade. De hele zaak lag gevoelig; we hadden zelfs liever niet dat de autoriteiten wisten dat dit soort zaken besproken werd.’

Verdeeldheid De vraag waar de ontwikkelingen in de DDR toe zouden leiden, zorgde voor verdeeldheid bij Buitenlandse Zaken. Hazewinkel, die alle codeberichten van de Nederlandse ambassades in Oost-Europa onder ogen kreeg, was optimistisch. ‘Wij hadden in tegenstelling tot anderen bij BZ overzicht over heel Oost-Europa en hielden er het hele jaar al rekening mee dat, na Polen en Hongarije, de andere dictaturen ook zouden vallen. De vraag was alleen, wie valt eerst, de DDR of Tsjechoslowakije? Dat het mis zou gaan wisten we.’ Jacobs: ‘In Den Haag leefde inderdaad het idee dat het nooit stand zou houden, dat het onmogelijk was dat er twee stalinistische staten in Oost-Europa overeind zouden blijven terwijl de rest hervormde. Maar wat dan wel? Dat wist niemand.’ Vanwege het voorval met de Russische ambassadeur was Jacobs altijd bevreesd voor de Russische reactie op het uiteenvallen van de DDR. ‘Ik kon er niet op vertrouwen dat een omwenteling zonder slag of stoot zou gaan.’ Dat liet hij ook aan BZ weten. Bij Defensie deelde men die mening, maar om een andere reden. Volgens Michiel Patijn, destijds secretaris-generaal, richtte Defensie zich niet op de vraag wat de intenties waren van de Sovjet-Unie, maar op hun capability. ‘Die was voor zover wij wisten sinds 1985 niet veranderd.’ Bernard Bot, de oud-minister van Buitenlandse Zaken die destijds secretaris-generaal op de apenrots was, was stellig overtuigd dat ‘de zaak vroeg of laat zou omrollen’. Als jong diplomaat werd Bot in 1973 de eerste westerse zaakgelastigde in Oost-Berlijn. Hij hielp de post opzetten en onderhield nauwe contacten met het land. Hij wist wat er speelde, had er vrienden zitten. Zijn tijd in de DDR bracht Bot tot de conclusie: ‘Bloed is dikker dan ideologie. Familieleden kunnen niet tot in het oneindige door ijzeren gordijnen van elkaar gescheiden worden.’ Hij voorspelde dat voor het jaar 2000 een einde aan de Duitse deling zou komen. ‘In zekere zin konden we het zien aankomen. Maar niemand verwachtte dat Gorbatsjov de teugels zou vieren. We dachten eerder aan een traag proces in etappes: wat meer autonomie, wat meer vrijheid.

coverstory ‘Ab sofort’ Op 9 november 1989 informeert een Italiaanse journalist tijdens een persconferentie van de SED naar het moment van de inwerkingtreding van een nieuwe reiswet naar de Bondsrepubliek. Het antwoord, een stamelend ‘ab sofort’ van de slecht geïnformeerde Günther Schabowski, een van de kroonprinsen van de SED, luidt de totale ineenstorting van de DDR in. Nog die avond valt de Berlijnse Muur. Jacobs ziet de persconferentie op televisie, in zijn residentie, en gelooft zijn ogen niet. ‘Die Schabowski gaf weer zo’n typische communistische persconferentie: er zijn dit jaar 17.471.832 eieren geproduceerd, dat soort informatie. Er waren geruchten over een nieuwe uitreisregeling, maar dat dit hiertoe zou leiden was een complete verrassing.’ Die avond spendeert Jacobs met collega-diplomaten bij de grensovergang bij de Bornholmer Brücke, naar eigen zeggen ‘meedeinend’ met de uitzinnige meute. ‘Het binnenkort te lanceren vijfjarenplan zal de marsroute tot in de volgende eeuw onwrikbaar vastleggen,’ tekent ambassadeur Schneider in maart 1989 op in zijn laatste indrukken. Nog geen acht maanden later valt de Muur. Noch bij BZ, noch bij Defensie of elders, had men – ondanks de signalen uit Polen, de SovjetUnie en Hongarije – rekening gehouden met de mogelijkheid dat de gebeurtenissen in de DDR zich vanaf het voorjaar in een dergelijk rap tempo en met zulke vergaande gevolgen zouden voltrekken. Pogingen om de zaak te beïnvloeden, bijvoorbeeld door het helpen van vluchtelingen, gebeurden in de marge van de voorbijrazende actualiteit. Afwachten, met ingehouden adem, bleek de enige optie.

Belangrijkste ambtelijke spelers Buitenlandse Zaken B. Bot, secretaris-generaal A.P. van Walsum, directeur-generaal Politieke Zaken J. Sizoo, Chef directie Europese Zaken H.J. Hazewinkel, directie Europese Zaken/ hoofd OostEuropa Diplomaten: West-Berlijn: Bonn: Oost-Berlijn: Moskou: Praag: Warschau: Boedapest: Boekarest:

A.H.J.M. Speekenbrink (consul-generaal) J.G. van der Tas E.F. Jacobs P. Buwalda Graaf L.J.R.J.B.W.G.E.M. de Marchant et d’Ansembourg J.W. Semeyns de Vries van Doesburgh H.J. van Oordt C.F. Stork

Foto: Rob Jongbloed

Maar dat de Sovjet-Unie bereid zou zijn haar imperium af te bouwen, was beyond thinking.’ Over de vraag hoe snel de zaak beklonken zou zijn had men in Den Haag geen idee. Zelfs een alarmerend bericht van de heer Nachenius, medewerker op de ambassade in Oost-Berlijn, op 25 augustus bracht daar geen verandering in. Nachenius: ‘De top is redeloos. Alle tekenen wijzen op verharding. Men weigert zich te confronteren met de diepliggende oorzaak van de massale afwijzing van de DDR. [...] De top is evenzeer radeloos: de oude harde houding werkt volstrekt contraproductief. […] De conclusie, dat of de top, of het land reddeloos is, dringt zich meer en meer op.’ Terugkijkende zegt Jacobs dat hij pas begin oktober zeker wist dat de SED geen lang leven beschoren was. Ter gelegenheid van de viering van veertig jaar DDR kwam Gorbatjsov op bezoek in Berlijn. Jacobs stond dichtbij toen de Sovjetleider een krans legde: ‘Gorbatsjov liet Honecker die dag weten: ‘Wer zu spät kommt, den bestraft das Leben’ [hetgeen werd geïnterpreteerd als een waarschuwing dat Honecker’s weigering om hervormingen door te voeren niet ongestraft kon blijven, TvR]. Toen was duidelijk dat de huidige leiding niet kon worden gehandhaafd.’ Nog geen twee weken later, op 18 oktober, trad Honecker onder druk van het Kremlin af en maakte plaats voor Egon Krenz, vreemd genoeg eveneens een hardliner. In de daaropvolgende weken werden meer SEDkopstukken de partij uitgezet en raakten de zaken in een stroomversnelling. Maar zelfs op 8 november, een dag voor de val van de Muur, was de opeenstapeling van incidenten nauwelijks te bevatten. Zoals Jacobs het die dag verwoordde: ‘Voor alle waarnemers hier is het rapporteren over de gang van zaken in de DDR nu minstens net zo moeilijk als het springen op een voorbijschietende TGV. Nu is ook alweer het Politburo afgetreden!’

Harm Hazewinkel

Brussel:

A. Jacobovits de Szeged (Navo) P.C. Nieman (E.E.G.)

Wenen:

J.H. Meesman (CVSE)

Parijs:

A.G.O. Smitsendonk (OESO)

Den Haag: O.M. von der Gablentz (BRD) L. Nestler (DDR) Defensie M. Patijn, secretaris-generaal C. Dekker, hoofd Militaire Inlichtingendienst P.J. Graaff, chef-staf Binnenlandse Zaken A.W.H. Docters van Leeuwen, hoofd Binnenlandse Veiligheidsdienst

Volgende keer in deel II aandacht voor de nasleep van de val van de Muur en de gevolgen voor de Nederlandse krijgsmacht. 6 november 2009 PM

19

interview

20

PM 6 november 2009

Monseigneur Wim Eijk redde aartsbisdom van bankroet

‘Ik kan niet zomaar mijn gang gaan’ Met een ingrijpende sanering van het personeelsbestand wendde monseigneur Wim Eijk een dreigend bankroet af voor zijn aartsbisdom Utrecht. Het chronische verlies aan praktiserende katholieken in Nederland dwingt de kerk tot bezuinigingsoperaties die veel weg hebben van het programma Vernieuwing Rijksdienst. Tegenover PM ontvouwt de aartsbisschop zijn strategie: ‘Een reorganisatie moet niet te lang duren, dat werkt verlammend.’

O

p 6 november is hij exact tien jaar bisschop, eerst in Groningen-­ Leeuwarden en vanaf januari 2008 in Utrecht. In dat aartsbisdom voert monseigneur Wim Eijk de grootste reorganisatie uit de ­Nederlandse kerkelijke historie uit. Het snel afnemende aantal kerkgangers bracht het aartsbisdom de afgelopen jaren in financieel zwaar weer. Zonder ingrijpen koerste het bisdom af op een bankroet, dat volgens de meest negatieve cijfers dit jaar zou zijn bereikt. Eijk probeert het tij te keren door de Utrechtse curie met een derde in te krimpen. Vijf dekenaten – regionale ­bestuurslagen tussen bisdom en parochies en elk goed voor vijfenveertig personeelsleden – worden volledig opgeheven en ingeruild voor een kleinschaliger net van vicariaten. Evenals het kabinet met het programma Vernieuwing Rijksdienst probeert, moet de bisschoppelijke reorganisatie leiden tot een lichter gestructureerd, toegankelijker en bovenal goedkoper opererend aartsbisdom, zegt Eijk. De aartsbisschop wordt in de media sinds zijn installatie vooral genoemd als keihard saneerder. Nog ­tijdens de viering waarin Eijk zijn zetel in bezit nam, als opvolger van kardinaal Simonis, kondigde hij de reorganisatie aan. Meteen zwol kritiek aan: een aartsbisschop is er in eerste instantie voor het geestelijk welzijn van zijn kerkleden en het zou meer gepast zijn op een ander moment over de centen te beginnen. Eijk had weinig keus, stelt hij. Er was haast g ­ eboden met het dichten van het financiële lek. ‘Op dat ­moment waren de media aanwezig, de camera’s stonden op ons gericht. Het zou wel heel merk­waardig overkomen als ik zonder enige vooraankondiging zou zijn begonnen met een drastisch reorganisatieplan.’ Over de scheiding tussen kerk en staat is Eijk duidelijk. ‘Beide organisaties horen niet op elkaars terrein te komen, het moeten organisatorisch en

bestuurlijk duidelijk gescheiden identiteiten zijn,’ zegt hij in zijn bisschoppelijk paleis aan de Utrechtse Maliebaan. ‘Maar een totale scheiding tussen kerk en staat acht ik niet bevorderlijk. Kerk en staat zorgen beide voor welzijn. De kerk doet iets aan de vorming van personen, de inwoners van de staat, naar het beeld van Christus. Dat heeft grote voordelen voor de staat. Laten we eerlijk zijn: mensen die kerken, dat zijn de meest geïntegreerde staatsburgers die er zijn. Het hoogste opkomstpercentage bij de verkiezingen, het hoogste percentage vrijwilligers.’ Toch neemt het aantal gelovigen in rap tempo af: nog maar 8 procent van de 760 duizend katholieken in Eijks ­aartsbisdom gaat elke zondag naar de kerk. Het gevolg: de ­opbrengsten uit parochies namen af en het bisdom raakte in grote financiële problemen.

Tekst Rutger van den Dikkenberg Foto Welmer Keesmaat

‘Mensen die kerken, dat zijn de meest geïntegreerde staatsburgers die er zijn’

Wat trof u aan toen u in 2008 aantrad?

‘Op het moment dat ik de zetel in bezit nam wist ik dat we over anderhalf jaar technisch failliet zouden zijn als er niets zou gebeuren. Er was al 5 jaar een tekort van 1,7 miljoen euro op een begroting van 5 miljoen. Toen ik aantrad lag er al een bezuinigingsplan, maar dat was onvoldoende om een faillissement af te wenden, het ging volgens de kaasschaafmethode. Hier en daar snijden en geleidelijk een klein beetje eraf.’ Waar kwam dat tekort vandaan?

‘Het aartsbisdom had een overhead die dateerde uit de tijd dat we nog een brede volkskerk waren. De 5 dekenaten hadden in totaal 45 medewerkers en aan 6 november 2009 PM

21

11 en 12 december Amsterdam RAI Naast een gevarieerde beursvloer tevens een veelzijdig congresprogramma met thema’s als: • Werken bij het Rijk: werken aan de Nederlandse samenleving • Werken bij de provincie: hoe word je een trainee? • Wie is de beste debater? • Maak kennis met werken bij de Europese Unie! • Beleid… Hoe maak je dat nou?

Ontdek jouw mogelijkheden

bij de overheid Voor meer informatie en gratis entree ga je naar

www.carrierebeursoverheid.nl O.a. onderstaande organisaties, bekend op 2 november 2009, zijn aanwezig met een stand en/of workshop(spreker) tijdens de Carrièrebeurs Overheid. Voor het actueel overzicht ga je naar www.carrierebeursoverheid.nl.

Simon Groen

Lichaamstaaltrainer

PARTNERS IN PUBLIC FINANCE

G E M E E N T E N A L K M A A R , D E N H E L D E R , H O O R N , H E E R H U G O WA A R D

Opleiding, Coaching & Advies

detachering

XCellent in dienstverlening �

w w w. x c e n t . n l

Contentpartners:

Mediapartners:

De Carrièrebeurs Overheid is een activiteit van

een onderdeel van de

interview de curie, de kantoren van het bisdom, hadden we er 59. Dat was een fors aantal. Het aantal katholieken – mensen die gedoopt zijn en zijn ingeschreven ergens in een parochie, op dit moment nog zo’n 20 procent – is dalende, en we weten dat het door zal zetten. De inkomsten zijn daardoor minder geworden in de loop der jaren, terwijl het personeelsbestand op hetzelfde niveau gehouden is, groter dan we ons financieel konden veroorloven.’ Waar haalt een bisdom zijn geld eigenlijk vandaan?

‘Parochies doen afdrachten aan het bisdom. Bij ons wordt 9 procent van de inkomsten, bijvoorbeeld uit de Actie Kerkbalans en collectes, afgedragen. Daarnaast hebben sommige bisdommen ook beleggingen. De aandelenportefeuille van ons aartsbisdom is nagenoeg geliquideerd vlak na mijn aantreden. We hadden het geld nodig omdat we zonder liquiditeiten kwamen te zitten, er stond ons weinig anders te doen. Achteraf gezien was dat ook wel weer ons geluk, want het was net voordat de kredietcrisis uitbrak, dus daar hebben we niet al te erg onder geleden.’

drastische reorganisatie gewoon niet plaatsgevonden, dus ik kon me niet oriënteren.’ Wat zou de rijksoverheid, kunnen leren van de ­reorganisatie van het aartsbisdom?

‘Of een complexe organisatie als de rijksoverheid veel kan leren van een reorganisatie op bisdomniveau vind ik moeilijk te beoordelen. Het is wel belangrijk duidelijk te communiceren en het tempo erin te houden. Uiteraard moet geregeld met de ondernemingsraad worden overlegd, maar een reorganisatie moet niet te lang duren. Dat werkt verlammend.’ U kunt als bisschop veel zelf beslissen. Hoe ver kunt u gaan?

‘De Kerk kent in principe een eenhoofdige leiding. Als de dekenaten worden opgeheven, dan is dat volgens het kerkelijke recht uiteindelijk een beslissing van de bisschop. Maar in de praktijk laat een bisschop zich voorlichten door anderen. En voor bepaalde financiële transacties heb ik instemming nodig van de Raad voor Economische Aangelegenheden of van het kapittel. Als ik eigendommen vervreemd van het bisdom,

CV Wim Eijk (1953) startte in 1979 aan het grootseminarie Rolduc met zijn priesteropleiding. Tegelijkertijd studeerde hij medische ethiek aan de Universiteit Leiden, waar hij promoveerde op het ­onderwerp euthanasie. In 1990 komt daar nog eens een doctoraat filosofie bij, behaald aan de Pauselijke Universiteit St. Thomas van Aquino in Rome. Eind 1999 werd Eijk bisschop van Groningen-­

Er is geen bijdrage vanuit Rome?

‘Het is omgekeerd, de bisdommen betalen vrijwillig een zogeheten Pieterspenning aan de Heilige Stoel. De Nederlandse Kerk – katholieken en bisdommen gezamenlijk – betaalt jaarlijks zo’n honderdduizend euro aan het Vaticaan, het aartsbisdom zelf draagt jaarlijks ruim vijftienduizend euro vrijwillig af. Elk bisdom moet in principe, zeker in het rijke Europa, in staat zijn zelf in zijn onderhoud te voorzien. Er zijn natuurlijk wel bisdommen, bijvoorbeeld in ontwikkelingslanden, die ondersteuning krijgen voor projecten.’ In totaal verdween bij het aartsbisdom 60 procent van de banen. Hoe ging het personeel daarmee om?

‘Bij elke reorganisatie moeten mensen afvloeien. Dat geeft onzekerheid en daar valt niet makkelijk mee te leven. Het personeel wist al dat er financiële problemen waren. We hebben voor het personeel van de dekenaten een hoorzitting gehouden om ze te informeren over de plannen en hun reacties te horen. Het was een hele serene bijeenkomst, met een geladen atmosfeer en ingehouden reacties. De mensen waren teleurgesteld. Het ging om mensen die hier jaren hadden gewerkt, die misschien wel het plan hadden om dit tot hun pensioen vol te houden. Maar het personeel had ook begrip voor de financiële problematiek waarmee we worstelden en ze begrepen dat dit moest. En het is gelukkig in de meeste gevallen gelukt de mensen van baan tot baan te begeleiden, dat brengt ook een zekere rust.’ Heeft u nog naar andere reorganisatieplannen gekeken, zoals de Vernieuwing Rijksdienst?

‘Het is altijd goed je licht op te steken en te kijken hoe anderen met reorganisaties omgegaan zijn. Maar er was eigenlijk niet zoveel tijd voor. Je kijkt natuurlijk het liefst naar vergelijkbare organisaties, maar in andere bisdommen in Nederland heeft een dergelijke

‘Als ik ter verantwoording word geroepen, dan is dat door de Heilige Stoel’ met een waarde van boven de 2,5 miljoen euro, heb ik ook toestemming nodig van de Heilige Stoel. In het kerkelijk recht is een aantal zaken voorzien waarbij de bisschop mensen moet consulteren of toestemming moet hebben van bepaalde gremia. Ik kan niet zomaar vrijelijk mijn gang gaan.’ U bent wel eindverantwoordelijk. Wie tikt u op de vingers als het misgaat?

‘Als ik ter verantwoording word geroepen, dan is dat door de Heilige Stoel. Die kan een bisschop ontslaan of overplaatsen. Dat gebeurt niet vaak, maar het kan wel.’

Leeuwarden, sinds januari is hij aartsbisschop van Utrecht. In Rome is hij lid van de Congregatie voor de Clerus, het pauselijk instituut dat zich bezighoudt met de religieuze opvoeding van katholieken.

In Duitsland kent men de Kirchensteuer, een verplichte kerkbelasting. Zo’n 70 procent van de inkomsten van de kerken is daar van afkomstig. Dat zou voor u een uitkomst zijn…

‘Het kan misschien financiële voordelen hebben, maar je bent dan als kerk ook weer verknoopt met de staat. Er zouden hele goede afspraken over gemaakt moeten worden, het gaat natuurlijk niet zomaar. De Nederlandse staat subsidieert geen levensbeschouwelijke instellingen. Religie lijkt helemaal verbannen te worden tot het privédomein. Kerkbelasting is geen gebruik en ik zie ook niet dat zoiets gauw zou kunnen worden gerealiseerd. Het voordeel van ons systeem is dat mensen echt een vrijwillige bijdrage doen voor het in stand houden van hun geloofsgemeenschap, dat giftkarakter heeft een bijzondere eigen waarde. In Duitsland is het een verplichting die je met je meedraagt.’ • 6 november 2009 PM

23

achtergrond Het bestuurlijke gen van Jan Veringa, Thom de Graaf en Staf Depla

Zo vader, zo zoon Bestaat er zoiets als een bestuurlijk DNA, dat van ouders op kind wordt overgedragen? Gelet op de vele bestuurlijke dynastieën in Nederland, lijkt het er wel op. Zo was de vader van Thom de Graaf ook al ­burgemeester van Nijmegen. Ook Tweede Kamerlid Staf Depla en OCW-directeur Jan Veringa zijn in hun loopbaan veel aan hun vader verschuldigd. Het laatste deel van een tweeluik over bestuurlijke families.

Foto: Welmer Keesmaat

Tekst Rutger van den Dikkenberg

Jan Veringa met op de achtergrond zijn vader, een schilderij van Dick Stapel (1978) dat sinds vorig jaar in de Hoftoren hangt

D

e voorliefde voor het openbaar bestuur of de politiek wordt vaak met de paplepel ingegoten, tijdens heftige discussies thuis aan de keukentafel of op zondagmiddag aan de dis. Een groot aantal van de huidige ambtenaren en politici groeide op tijdens de roemruchtige jaren zestig en zeventig en de discussies uit die tijd verplaatsten zich regelmatig naar de woonkamer. Thuis bij de familie van KVP-Kamerlid en burgemeester Theo de Graaf was dat niet anders, vertelt zoon Thom de Graaf, die net als zijn vader burgemeester in Nijmegen werd. ‘Als jong kind nam ik dan de telefoon op en had ik Schmelzer aan de lijn.’ Het voormalige D66-Kamerlid trad in 2007 als burgemeester voor de tweede keer in de voetsporen van zijn vader, maar dat was ‘volstrekt toeval,’ aldus De Graaf, die zich in Nijmegen dan ook niet ziet als opvolger van zijn vader. ‘Ik ben het natuurlijk formeel wel, maar het geromantiseerde verhaal van een dynastie staat me tegen.’ Immers, vader De Graaf ging dertig

24

PM 6 november 2009

jaar eerder al met pensioen, en in de tussenliggende periode had Nijmegen genoeg andere burgemeesters. De Graaf: ‘Nijmegen is voor mij de plek uit mijn jeugd, waar mijn grootouders woonden en mijn moeder is opgegroeid, de stad waar ik vanaf mijn elfde tot mijn 28ste heb gewoond. Van een andere stad zou ik geen burgemeester geworden zijn.’ De Graaf relativeert verder: ook het feit dat geen van zijn vijf andere broers en zussen de bestuurlijke kant op gingen, geeft maar aan hoe toevallig zijn keuze voor de politiek is. Toen de vader van De Graaf burgemeester in Nijmegen was, doorliep Thom de middelbare school. Een tijd waarin de opgroeiende De Graaf ‘wel andere dingen te doen had’ dan vaders werkzaamheden te volgen. ‘Maar de grote momenten herinner ik me wel. Dat de Koningin naar Nijmegen kwam en de herdenking van 25 jaar bevrijding in 1969. En dat plaatselijke activisten met kun kinderen uit een van de oude ­wijken naar de ambtswoning kwamen om daar in de tuin te spelen en de hele boel om te ploegen. Verder volgde ik niet zo wat mijn vader deed.’ Anders dan

in Lisse, waar zijn vader eerder burgemeester was, werd de kleine Thom niet aangekeken als het zoontje van de burgemeester. ‘In Nijmegen stikt het van de zonen van, maar in een klein dorpje merk je het wel,’ herinnert De Graaf zich. ‘Iedereen kent je. Het was de tijd dat de burgemeester nog het defilé afnam, dan stonden we met het hele gezin op het bordes. Je wordt wel apart bekeken, terwijl je gewoon mee wilt doen. Ik werd niet gepest en het was niet zo dat ik geen vriendjes had, maar je werd toch apart gezet. Geen onverdeeld genoegen, net als dat kinderen van BN’ers dat niet altijd een onverdeeld genoegen vinden.’

Dollen De familie Depla, een Eindhovens gezin met zes kinderen, bracht maar liefst drie actieve PvdA’ers voort: de twee bekendste zijn Tweede Kamerlid Staf en de Nijmeegse wethouder Paul, broer Frank is raadslid in thuisstad Eindhoven. Een kwestie van maatschappelijk opvoeden, zegt Staf Depla in zijn Haagse werkkamer, met zicht op het Plein. Zijn ouders waren weliswaar niet politiek actief, maar wel maatschappelijk betrokken, en grootvader van moederszijde Frans Teulings was namens KVP vicepremier van het eerste kabinet Drees, begin jaren vijftig . ‘Mijn ouders waren lokaal actief,’ zegt Depla. ‘Mijn vader zat in het bestuur van de sociale academie en in de beroepscommissie van de zwembond en mijn moeder was als huisvrouw ook actief in het onderwijs, bij de katholieke ouderorganisatie en in het dagelijks bestuur van de katholieke onderwijskoepel.’ Zowel Staf Depla als broer Paul gold lange tijd als rijzende ster binnen de PvdA. Rond raadslid Frank is het wat stiller, maar hij is dan ook net begonnen. Depla vindt het wel leuk, al die politieke activiteit binnen de familie. ‘Je kunt een beetje dollen. Je kent elkaar zo goed dat je wat lomper kunt doen. Maar ik heb wel respect voor ze. Het waren vroeger mijn kleinere broertjes, maar nu vind ik het wel leuk dat ze dit doen.’ Toevallige bijkomstigheid daarbij is dat Paul zich als wethouder bezighoudt met onder meer ­wonen, ook het onderwerp waar Staf zich in de Kamer op richt. Ze schreven samen opiniestukken, en ze maken gebruik van elkanders expertise. Zowel Staf als Paul kwam in beeld als kandidaat voor een ministerspost. ‘Twee broers in een ministersploeg, daar is toch niks mis mee,’ zei de oudste destijds in Vrij Nederland. ‘De kans daarop was heel klein hoor, maar ik zou er geen moeite mee hebben als Paul minister zou ­worden, behalve als hij minister voor WWI zou worden, dan zou ik daar geen woordvoerder van zijn. Dat is onhandig, mensen kunnen zich dan buitengesloten voelen, denken dat we elkaar dekken.’ ‘Ik zag mijn vader ’s ochtends op de fiets stappen, naar ergens in Den Haag. Dat was het beeld dat ik als middelbare scholier had van de ambtenarij,’ zegt Jan Veringa, directeur Wetgeving en Juridische Zaken op OCW. Zijn vader was tussen 1968 en 1971 minister van Onderwijs en Wetenschappen en had er bij zijn aantreden al een lange diensttijd in de Haagse ambte-

narij opzitten. Na korte tijd directeur geweest te zijn van een strafgevangenis voor jongens in Zutphen, kwam Veringa senior als ambtenaar op het ministerie van Justitie terecht. Daar was hij achtereenvolgens directeur van het Centraal Opleidingsinstituut ­Gevangeniswezen, plaatsvervangend hoofd van de directie Gevangeniswezen en adviseur. Naast zijn baan bij Justitie werkte hij ook nog als buiten­gewoon hoogleraar penitentiair recht aan de Katholieke Universiteit Nijmegen. ‘Er ontsnapten toen ook wel eens mensen uit de gevangenis, dan moest mijn vader zo snel mogelijk in actie komen om ze weer binnen te krijgen.’ En voorafgaand aan zijn inauguratie als hoogleraar werkte vader Veringa een jaar aan de rede die hij daar zou geven. ‘Ik zie vooral het beeld voor me van al die weekends en avonden met al die lectuur.’ Wat vader en zoon Veringa gemeen hebben, is de interesse in maatschappelijke problemen, aldus Jan Veringa. Zijn vader studeerde politieke en sociale wetenschappen in New York, waar hij in 1949 promoveerde als socioloog. Veringa junior herinnert zich vooral de enorme stapel boeken over criminologie die uit Amerika mee terug kwam. ‘Ik heb van mijn vader geleerd dat je goed moet nadenken over hoe dingen in de maatschappij werken, niet alleen vasthouden aan traditionele waarden, maar vooral zorgen dat mensen ergens beter van worden.’

Kakafonie Het gezin Depla roerde zich in politiek bewogen tijden. In de jaren zeventig hingen de ramen thuis in Eindhoven regelmatig vol met posters, van politieke

Jan Veringa: ‘Ik denk dat ik in veel dingen door mijn vader geïnspireerd ben’ partijen tot een oproep het WK voetbal in Argentinië van 1978 te boycotten vanwege de junta van Videla. Wanneer moeder Depla de ouderbijdrage voor school ging ophalen, gingen Staf en Paul mee, samen met een Turks vriendje die kon tolken. ‘Het is niet alleen filantropie,’ zegt Depla daarover. ‘We hebben van huis uit meegekregen dat je de talenten die je hebt gekregen in moet zetten voor de naaste samenleving.’ Zoals bij meer gezinnen gebeurde, werd bij Depla thuis aan de keukentafel heftig gediscussieerd, met een kakafonie aan meningen als gevolg. ‘Daarom praat ik nu nog zo snel en laat ik weinig stiltes vallen,’ zegt Depla beschouwend. ‘Als we aan bod wilden komen, dan moesten we wel.’ Het waren heftige discussies, met veel meningsverschillen en verschillende opvattingen over de rechtsstaat. ‘Wij vonden de rechtsstaat maar rechts, maar mijn vader vond als advocaat dat de rechtsstaat vooral de zwakkeren beschermde. Dat was een groot verschil van mening, maar hij vond het debat prachtig.’ Minister Veringa staat vooral te boek als de ­minister die het onderwijs democratiseerde. Zijn ­ministerschap, aan het einde van de woelige jaren 6 november 2009 PM

25

achtergrond zestig, speelde zich af tijdens de grote studentenprotesten, zoals de roemruchte bezetting van het Amsterdamse Maagdenhuis, mei 1969. ‘Ik zat toen nog op de middelbare school,’ zegt zoon Jan. ‘Mijn vader was de jongste minister in de ploeg en kon als socioloog de studentenbeweging beter duiden dan het grootste deel van de politieke elite, die heel moeilijk met die beweging om kon gaan. Mijn vader zag heel goed waar de studenten gelijk in hadden.’ Thuis werd ook wel over de protesten gesproken. ‘Dan vertelde mijn vader hoe hij daar mee bezig was, maar ik kan niet zeggen dat hij dan vroeg hoe de gemiddelde scholier er over dacht. Maar in die leeftijd was ik van nature geneigd mee te denken met de studenten. Mijn vader had daar dus wel begrip voor, dus er was geen aanleiding daar tegenin te gaan.’ Thom de Graaf was de benjamin van een groot gezin waarin nog vijf andere kinderen geboren wer-

Thom de Graaf: ‘Ik werd niet gepest, maar je werd toch apart gezet’ den. De leeftijdsverschillen waren groot: de oudste was negentien jaar ouder dan Thom zelf. ‘Alleen op feestdagen zaten we met heel de familie aan tafel. We zijn vanwege dat leeftijdsverschil nooit echt als gezin opgegroeid. Heel veel gesprekken thuis heb ik als jongste ook niet actief meegemaakt, maar ik heb als student natuurlijk wel politieke discussies met mijn vader gehad.’

Foto: Rob Jongbloed

Staf Depla: ‘Wij waren natuurlijk pro-Joop en mijn grootvader was toch zijn vijand’

26

PM 6 november 2009

De Graaf (1957) en Depla (1960) groeiden net als Veringa (1953) op in een tijd waarin ontzuiling grote maatschappelijke veranderingen teweeg brachten. In de discussies bij Depla thuis moest af en toe ook de KVP van grootvader Teulings het ontgelden. Staf had zich inmiddels aangesloten bij de Jonge Socialisten. Het was de tijd van Den Uyl, Pronk en Duisenberg. ‘Wij waren natuurlijk pro-Joop en mijn grootvader was toch zijn vijand. Hij behoorde tot het andere kamp, maar mijn moeder nam dan het altijd voor hem op.’ Het hoorde bij de tijdgeest van de ontzuiling, zegt Depla, die zijn grootvader nooit als actief politicus heeft meegemaakt. Teulings ging in 1957 met pensioen en overleed in 1966, toen Staf zes jaar was. ‘Ik heb nog wel een fiets van hem gehad, een Piet Pelle. We gingen elke zondag op bezoek, maar wist ik toen veel dat hij in de politiek gezeten had.’ Dat bewustzijn kwam pas later, toen Depla zelf politiek actief werd en hij zich als Kamerlid bezig ging houden met het opstellen van initiatiefwetten. ‘Ik heb wel eens uitgezocht hoeveel wetten hij nou had aangenomen.’ Eigenlijk wilde Thom de Graaf helemaal geen

burgemeester worden. ‘Dat lag totaal niet voor de hand gezien mijn geschiedenis met het onderwerp,’ zegt hij, wijzend op de vergevorderde plannen voor de gekozen burgemeester die hij ontwikkelde als minister voor Bestuurlijke Vernieuwing, maar die op het laatste moment strandden in de Eerste Kamer. Zijn voorkeur voor de gekozen burgemeester stamt al uit zijn studietijd. ‘Ik heb staats- en gemeenterecht gestudeerd en mijn afstudeerscriptie ging over de burgemeester. Als universitair docent en als ambtenaar is mijn beeld van het burgemeesterschap meer gescherpt dan door beelden van mijn vader.’ Na zijn tijd in Nijmegen kwam Veringa terecht op OCW, toen nog in Zoetermeer. In het begin kwam hij nog wel eens collega’s tegen die nog met zijn vader hadden gewerkt. ‘Het is altijd leuk om te horen wat ze van hem vonden.’ Ook thuis komt Veringa nog wel eens relikwieën uit vaders actieve bestuurlijke tijd tegen, zoals een aantal jubileumboekjes van het ministerie waarvan hij het bestaan vergeten was. Vader De Graaf ging in 1977 met pensioen, eerder dat jaar werd zoon Thom als eerstejaars student rechten politiek actief en lid van D66. In zijn tienerjaren was hij al eens lid van de PPR. ‘Ik was wel een beetje de rebelse jongste van de familie, en mijn vader keek daar licht welwillend tegenaan. De PPR kwam tenslotte mede voort uit de KVP.’ Met D66 was het menens. De Graaf bezocht een partijbijeenkomst op een boot in de Waal en sloot zich aan. Vader De Graaf vond dat maar zonde. ‘Waarom ga je niet bij een echte partij?’, vroeg hij, refererend aan de jonge en ietwat onstuimige geschiedenis van de democraten . De Graaf senior was toch ‘meer van de regentengeneratie’, vertelt zoon Thom. ‘Op foto’s uit die tijd zat mijn vader in een driedelig pak in een hele donkere burgemeesterskamer. Dat is het beeld dat ik ervan heb. Maar we hebben er nooit ruzie over gehad, het heeft nooit tussen ons in gestaan. Hij overleed in 1983, toen ik afdelingsvoorzitter in Nijmegen was en landelijk actief in de partijraad van D66, en hij vond het denk ik toch wel leuk. Dit is iets wat wij nou gezamenlijk hadden, net zoals andere vaders en zonen samen gaan vissen of naar voetbal kijken.’ In de centrale hal in de Hoftoren hangen ­portretten van alle voormalige onderwijsministers en staatssecretarissen, dus ook die van de oude Veringa. ‘Ik denk dat ik in veel dingen door mijn vader geïnspireerd ben,’ zegt Jan Veringa nu. ‘Het kiezen van een loopbaan in het publieke domein, proberen een bijdrage aan de maatschappij te leveren, de manier waarop ik tegen de maatschappij aankijk, het zoeken naar een oplossing in plaats van een conflict. In dat opzicht lijk ik wel op hem.’ Hij loopt wel eens langs het portret van zijn vader. ‘Ik zie dan mijn vader, niet de minister. Het is toch een beetje als naar het graf van je ouders gaan, en dan denk je aan de dingen die ik aan hem te danken heb.’ • Het eerste deel van dit tweeluik verscheen in PM van 10 juli 2009

spelers

27 Anonieme ex-ambtenaar schrijft satire 28 Rob van Lint maakt overstap naar de IND 29 Nederlander op hoge post bij Europol 29 Vacaturespot Meer spelers op www.pm.nl

Ex-rijksambtenaar biedt satirisch inkijkje in ambtelijk leven

De zegen van de zinloosheid Met zijn romandebuut Het geheim van Den Haag schreef een anonieme exmedewerker van een ministerie onder het pseudoniem Joost H ­ eldeman een geslaagde satire op het leven en lijden van de rijksambtenaar in het post-Pim-tijdperk. PM zocht de auteur op in zijn Haagse burelen. ­‘Gebakken lucht is de core business van de overheid.’ Tekst René Zwaap

OCW • Het leven ziet er zonnig uit voor Joost Heldeman als hij door de secretarisgeneraal wordt uitverkoren voor het opstellen van een verbeter­programma om zijn departement ‘het beste ministerie van Den Haag’ te maken. ‘Want is het niet de droom van elke ambtenaar om een blauwdruk van de ideale organisatie te maken?’ zoals hij schrijft. Met zijn inderhaast samengestelde projectgroep gaat Heldeman, werkzaam op een niet nader benoemd ministerie, voortvarend aan de slag. Hun eerste daad: ze verzinnen een pakkende naam voor het project: de kwalititeitsslag. ‘Een korte maar krachtige term die suggereerde dat er nu echt spijkers met koppen geslagen zouden worden.’ Dat laatste blijkt echter niet mee te vallen. Anonieme krachten beginnen Heldeman tegen te werken. Steeds dieper zakt hij weg in een moeras van papier waarin steevast wordt beweerd dat ‘de samenleving razendsnel verandert’ maar verder geen zinnig voorstel voor verbetering valt te bespeuren. Heldeman wordt bedreigd met verbanning, zijn toegangspas wordt geblokkeerd, zijn bestanden gewist. Langzaam maar zeker dreigt elke herinnering aan Joost Heldeman te worden uitgevlakt. Totdat hij een briljante ingeving krijgt. De SG had Heldeman gevraagd ‘onorthodoxe oplossingen’ niet te schuwen. Welnu, dan zal hij die krijgen ook… De avonturen van Joost Heldeman staan geboekstaafd in Het geheim van Den Haag, een geslaagde satire op het ambtelijke bestaan in het ‘post-Pim’-tijdperk. Als auteur van het boek staat Joost Heldeman vermeld, maar zoals de lezer inmiddels ­begrepen zal hebben is dat een roman­ figuur. De ware auteur die schuilgaat

achter het pseudoniem hecht eraan dat zijn identiteit niet bekend wordt gemaakt, maar kan evenals Heldeman bogen op een behoorlijke ervaring in de rijksoverheid, alwaar hij nog altijd actief is als onderzoeker. Heldeman: ‘Ik was een aantal jaren werkzaam op een ministerie, waar ik columns heb geschreven voor het interne blad, onder het pseudoniem Cornelis Hoefijzer. Ik schreef die stukjes deels uit balorigheid, maar gaandeweg kreeg ik er steeds meer lol in. Het waren korte scènes uit het ambtelijk bestaan, en ik kreeg volop input vanuit de dagelijkse praktijk.

‘Het absurdisme ligt altijd op de loer’ Dat begon een eigen leven te leiden en resulteerde in deze roman, hoewel daar niets meer in staat van de columns waarmee het begon. Voor mijn boek putte ik rijkelijk uit het intranet van diverse departementen en ook heb ik tal van reëel bestaande beleidsnotities geplunderd. Het resultaat is naar mijn ­mening aardig geslaagd en biedt een beter inkijkje in de ambtelijke wereld dan andere romans over Den Haag, zoals bijvoorbeeld die van Winnie Sorgdrager. ’ Gaat er in jou ook een Joost Heldeman schuil? Schreef je het boek uit rancune en wil je anoniem blijven uit vrees voor repercussies?

‘Welnee, het is gewoon een leuk literair experiment om te kijken hoe lang zo’n pseudoniem het houdt. Het boek is een satire, waar niemand zich geschoffeerd door zou hoeven te voelen. Ambtenaren krijgen even goed een lachspiegel voorgehouden

als de boze burger. Een eerdere versie van het boek belandde indertijd door een foutje bij het kopieerapparaat al eens in handen van mijn toenmalige superieuren, en die hadden er geen moeite mee.’ De burger is de schrik van de ambtenaar in het post-Pim-tijdperk, zo lijkt de boodschap van Het geheim van Den Haag.

‘Ik heb eerder geschreven over de wijze waarop Den Haag heeft gereageerd op het fenomeen Fortuyn. Die angst is van grote invloed geweest op al die verbeterprogramma’s die sinds 2002 in werking zijn gezet. Zoals die van Andere Overheid, waarmee ik indirect zelf ook te maken heb gehad. Aanvankelijk zou het Betere Overheid moeten gaan heten, maar dat vond men uiteindelijk toch te confronterend, want daarmee gaf je impliciet aan dat de overheid nu niet goed was. Van dat soort subtiliteiten maak ik dankbaar gebruik in mijn boek’. Een van de hoofdpersonen in het boek zegt: ‘Iedereen is gelukkig zolang we vermijden dat dingen concreet worden. Dan kunnen we allemaal doorgaan met creatieve plannen maken, zonder dat het pijn gaat doen.’ Bestaat Den Haag dan echt alleen maar uit gebakken lucht?

‘Je zou kunnen zeggen dat gebakken lucht de core business van de overheid is. De overheid is aangewezen om conflicten te beheersen, en conflicten beheersen doe je in de eerste plaats met wollige taal, die verschrikkelijk is, maar kennelijk wel onmisbaar. Het gevolg is dat die taal voortdurend moet worden opgerekt, met alle humoristische gevolgen van dien. Het absurdisme ligt daardoor altijd op de loer en dat is een rijke bron van humor.’ • 6 november 2009 PM

27

spelers De overstap van …

Rob van Lint naar de IND

‘Geef mensen de ruimte’ Er zijn weer veel benoemingen zo tegen het eind van het jaar. Over de nieuwe functie valt vaak nog niet zoveel te zeggen, dus gaat PM in deze rubriek op zoek naar de mens achter de ambtenaar. Wie is Rob van Lint, de nieuwe hoofddirecteur van de Immigratie en Naturalisatiedienst (IND)? Tekst Simon Blok Foto Welmer Keesmaat

VenW• Rob van Lint (51) is sinds april 2008 plaatsvervangend inspecteur-generaal ­ erkeer en Waterstaat. Na het afronden van de studies biologie en bedrijfskunde begon V Van Lint zijn ambtenarenbestaan bij het ministerie van Vrom, waar hij al snel een ­managementfunctie bemachtigde. Begin 2000 maakte hij, na 15 jaar werkzaam te zijn op het beleidsterrein milieu, de overstap naar het ministerie van LNV. Hij was daar onder meer directeur Visserij, directeur Plantenziektenkundige Dienst (PD) en waarnemend directeur Algemene Inspectiedienst (AID). Na 25 jaar werken binnen het ‘fysieke domein’ bij drie verschillende ministeries maakt hij per 1 december de overstap naar Justitie. ‘Een grote, maar passende stap,’ aldus Van Lint. ‘Ik ben jarenlang werkzaam op een terrein dat sterk gerelateerd is aan mijn eerste studie, biologie. Straks kan ik als eindverantwoordelijke van een grote dienst extra profiteren van mijn tweede studie, bedrijfskunde.’

Meest geleerd van ‘Ik heb van mijn ouders geleerd om altijd gewoon te blijven, ook als je bezig bent met zaken die ertoe doen. Het ‘gewone’ schuilt onder meer in het aanspreekbaar blijven voor iedereen. Over het functioneren als manager heb ik veel geleerd van Joris Al, destijds directeur bij Vrom, tegenwoordig hoofdingenieur directeur (HID) bij Rijkswaterstaat. Hij leerde mij hoe je als manager mensen in het diepe kan gooien en tegelijkertijd de “haak erbij kunt houden”, zodat je iemand op tijd kan opvissen als die dreigt te verdrinken. Oftewel: mensen de ruimte geven, maar wel de balans bewaren door, waar nodig, bij te sturen en ondersteuning te bieden. Joris deed dit op een goede, natuurlijke wijze en overtuigde mij van deze manier van leiding geven.’

­ assende functie te bieden. Het is een belangrijke ervaring met het p oog op de toekomst. De IND staat de komende jaren i­mmers ook voor een forse veranderingsopgave.’

Gefascineerd door ‘Mensen fascineren mij en dat maakt managen een mooi vak. Je probeert mensen in de kracht van hun ‘kunnen’ te ondersteunen zodat zij zich optimaal kunnen inzetten en ontplooien. De IND is voor mij een prachtige organisatie om te mogen werken. De dienst is verantwoordelijk voor het nemen van beslissingen die van groot belang zijn voor de aanvragers. Voor mensen die hier willen verblijven, werken, studeren of asiel aanvragen.’ Laatste boek ‘Ik lees op het moment

Hoofdpijndossier ‘Heel eerlijk gezegd, heb ik die niet. Ik ben van de sunny side of life en altijd op zoek naar oplossingen. Er waren uiteraard wel enkele moeilijke dossiers. In mijn tijd als directeur Visserij en PD hadden we te maken met grote financiële tekorIND ten. Het heeft veel energie gekost om alles op orde te brengen, maar het bezorgde mij geen hoofdpijn. De oplossing ligt altijd in het samenspel van dingen. We moesten bezuinigen op de kosten, een andere tarifering voor producten hanteren, de organisatie slimmer inrichten en financiers duidelijk maken dat sommige dingen niet mogelijk zijn als je voor een dubbeltje op de eerste rang wilt zitten. Daarnaast heb ik heel wat veranderingsprocessen aangestuurd. Het meest ingrijpende was bij de PD, waar een groot aantal taken moest worden overgeheveld naar private keuringsdiensten wat leidde tot een forse krimp van de organisatie. Het is mij toen wel gelukt om iedereen van werk naar werk te begeleiden en een

28

PM 6 november 2009

Het verslag van Brodeck door Philippe ­Claudel. Het gaat over een man die ten tijde van de Tweede Wereldoorlog heeft vast­gezeten in een concentratiekamp, ­terugkomt in zijn dorp en ontdekt dat zijn dorpsgenoten een vreemdeling hebben vermoord. Men vraagt hem om een verslag te schrijven over de gebeurtenissen in de hoop dat hij hen vrijpleit. Een uitermate intrigerend en mooi ­geschreven boek over menselijke relaties.’

Wakker maken voor… ‘Eigenlijk wil ik helemaal niet wakker worden gemaakt. Ik houd ervan om lekker te slapen, maar als iemand mij toch wakker maakt en zegt: “Kom we gaan naar een concert van Joe Cocker,” dan spring ik wel uit bed. Ik ben een groot fan van zijn muziek, maar houd ook van blues, rock, klassiek en wereldmuziek, zoals de Fado in Portugal en de Kaapverdische muziek. Alles mag, zolang het niet het Nederlandse levenslied is.’ •

spelers

Nederlander op hoge post bij Europol Justitie/BZK • Officieel is Tom Driessen (52) op 1 november in dienst getreden als adjunct-directeur Zware Criminaliteit bij ­Europol, maar hij krijgt vanwege de korte termijn, nog even de tijd om zijn huidige taken als hoofd van de Nationale Recherche netjes over te dragen. De geboren Nijmegenaar, zoon van een militair en kleinzoon van een politiebeambte, vertelt met enige trots dat hij in de Waalstad op het Canisius College zat, ‘waar Van Agt en Lubbers ook vandaan komen’. Daarna bouwde hij een stevig cv op. Via de gemeentepolitie Den Haag en de regiopolitie Haaglanden kwam hij bij het Nederlands Centrum voor Internationale Politiesamenwerking terecht, waar hij tussen 2000 en 2005 directeur was. Hij raakte gepokt en gemazeld in de bestrijding van de grote internationale criminaliteit door zijn leidinggevende rol bij twee grootschalige internationale rechercheonderzoeken, het CoPaonderzoek naar de betrokkenheid van het bewind in Suriname met cocaïnehandel, en het Prisma-onderzoek naar cocaïnehandel vanuit Zuid-Amerika. ‘Europol komt in een fase waarin het zich moet doorontwik-

kelen, meer toegevoegde waarde moet krijgen,’ legt Driessen uit. ‘Vanaf 1 januari wordt het mandaat uitgebreid en opereert Europol niet meer op basis van de afzonderlijke inbreng van de lidstaten, maar op basis van een Europees budget. En als het Verdrag van Lissabon geratificeerd is, wordt Europol nog nadrukkelijker gekoppeld aan de Europese politiek.’ Dit betekent ook dat Europol meer verantwoording zal moeten afleggen aan de EU, zeker nu de dienst onder toeziend oog van de Commissie voor Interne Veiligheid (COSI) wordt gesteld. Maar dat ziet Driessen niet als een probleem. ‘Ik zie dat niet alsof Europol onder een vergrootglas komt te liggen. We krijgen juist de mogelijkheid om de keuzes, het handelen, beter gelegitimeerd te krijgen onder Europees gezag. Het maakt het werk transparanter.’ • Tristan van Rijn

VacatureSpot

Hét overzicht voor banen in de publieke sector, schaal 12 en hoger

ZH

Coördinerend ICT-Adviseur (enterprise-architect) Ministerie van Defensie

www.defensie.nl

ZH

Servicemanager/Coördinator ­Automatisering, Informatisering en Facilitaire Zaken Ministerie van SZW

www.szw.nl

NH

Hoofd Algemene Bestuurszaken Gemeente Hilversum

www.hilversum.nl

ZH

Hoofddirecteur Dienst Concernstaf en Bedrijfsvoering Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

www.minbzk.nl

Manager Publiekszaken/Dienstverlening Gemeente Winterswijk

www.winterswijk.nl

Business Controller Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties

www.minbzk.nl

ZH

Concerncontroller Hoogheemraadschap Delfland

www.hhdelfland.nl

LI

Concerncontroller Rechtbank Maastricht

www.werkenbijderechtspraak.nl

UT

Forensisch Accountant Inlichtingen- en Opsporingsdienst

www.vrom.nl

UT

Hoofd Afdeling Planning & Control Ministerie van Defensie

www.defensie.nl

NH

Hoofd Afdeling Verzekering Zakelijk College voor zorgverzekeringen

www.cvz.nl

NB

Regiohoofd Openbaar Ministerie

www.openbaarministerie.nl

ZH

Senior Adviseur Planning & Control Hoogheemraadschap Delfland

www.hhdelfland.nl

Flexibiliteit in personeel

ZH

Senior Onderzoeker Ministerie van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer

www.vrom.nl

t | (073) 503 93 20 w | www.posg.nl/flex

ZH

Directeur Inspectie Ontwikkelingssamenwerking en Beleidsevaluatie Ministerie van Buitenlandse Zaken

www.minbuza.nl

GE ZH

NH

Stafjurist Rechtbank Amsterdam

www.werkenbijderechtspraak.nl

ZH

Hoofd Bureau Natuur en Recreatie Provincie Zuid-Holland

www.zuid-holland.nl

FL

Senior Beleidsadviseur Water Provincie Flevoland

www.flevoland.nl

ZH

Hoofd Cluster Bedrijfsondersteuning Ministerie van Financiën

www.minfin.nl

UT

Afdelingsmanager ROVM Gemeente De Ronde Venen

www.derondevenen.nl

ZH

Beleidsmedewerker Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid

www.szw.nl

FR

Senior Adviseur Verkeersmanagement Rijkswaterstaat Noord-Nederland

www.rijkswaterstaat.nl

ZH

Communicatieadviseur A Hoogheemraadschap van Rijnland

www.rijnland.net

ZH

Inspecteur Ouderenzorg Inspectie voor de Gezondheidszorg, regio Zuidwest

www.igz.nl

Advertentie

Maakt deel uit van

29

inspiratie Discussie: hoe wenselijk is een kernkabinet?

Terug naar twaalf ministers Eind september besteedde PM aandacht aan de opnieuw oplaaiende discussie over een vermindering van het aantal ­ministeries. Nu er zo’n groot begrotingstekort dreigt, is het niet vreemd dat er kritisch wordt gekeken naar het aantal depar­ tementen. Of het er minder moeten worden, hangt echter van meer af dan van doelmatigheid alleen, vindt Hans Berg.

O

Tekst Hans Berg Foto Welmer Keesmaat

m te kunnen bepalen hoeveel departementen en dus ministers er nodig zijn, is het van belang vast te stellen wat hun verantwoordelijkheden zijn en in welke context zij opereren. De rijksoverheid is verantwoordelijk voor de vervulling van vier kernfuncties: het waarborgen van de rechtsorde, het redresseren van imperfecties van de markt, zorgen voor een vangnet voor de sociaal zwakkeren en het borgen van collectieve belangen tegenover individuele belangen. Concreter geformuleerd is het kabinet verantwoordelijk voor de waarborging en/of bevordering van zo’n dertig gebieden van nationale overheidszorg – van rechtshandhaving tot milieu en van integratie van minderheden tot voedselkwaliteit, om er een paar te

‘Legitimiteit is het werkkapitaal van een democratie’ noemen – die momenteel zijn verdeeld over zestien ministers en dertien departementen. De gebieden van nationale overheidszorg hebben een sterk ideëel en normatief karakter. Zij representeren bepaalde maatschappelijke (publieke) en dus politieke waarden die voor onze samenleving van grote betekenis zijn, maar die soms ook met elkaar conflicteren. Denk aan de steun aan de in nood verkerende banken. Hierbij staat de gezondheid en stabiliteit van ons financiële systeem tegenover de solvabiliteit van de staat. Hoe hoog mag de staatsschuld oplopen om het vertrouwen in het financiële systeem en daarmee het soepel functioneren van onze economie veilig te

30

PM 6 november 2009

stellen? Of denk aan de verlenging van onze missie in Afghanistan. Wat moet zwaarder wegen: de positie van Nederland in de internationale gemeenschap of de veiligheid van onze troepen? Ook al ontbreekt een algemeen aanvaarde wetenschappelijke theorie ter onderbouwing van het juiste antwoord, toch moet er geregeerd en dus besloten worden. Met het besluit van het kabinet om een hogere staatsschuld te accepteren ten bate van een versterking van het financiële systeem, heeft het een duidelijke keuze gemaakt uit twee belangrijke waarden. Dit is de kerntaak van het politieke bestuur. Voor bijna alle overheidstaken geldt dat hun grondslag subjectief is. Niemand kan zich met succes, met verwijzing naar een externe autoriteit – een wetenschappelijke theorie, een politieke ideologie of God – op die enige ware betekenisgeving of interpretatie beroepen. Daarnaast zijn de meeste overheidstaken omstreden, omdat ze het functioneren van de gehele samenleving en daarmee ook ons eigen bestaan raken. Denk aan de bouw van nieuwe kerncentrales, een verhoging van de AOW-leeftijd, de integratie van minderheden of het voorkomen en bestrijden van criminaliteit. De hier aangestipte bijzondere kenmerken – het normatieve, subjectieve en omstreden karakter – van vele overheidsbeslissingen vragen des te meer om een duidelijke argumentatie en een transparant debat: wie heeft welke mening waarover en waarom? Legitimiteit is het werkkapitaal van een democratie!

Waarden Mijn eerste stelling is dat een succesvolle communicatie tussen het kabinet en de samenleving alleen maar over waarden kan gaan. Met per definitie niet

inspiratie

materiedeskundige burgers, kan een debat over de ‘techniek’, de materie-inhoud, nooit slagen. Dit is een doodlopende weg. Niet alleen omdat de gemiddelde burger niet over de noodzakelijke kennis beschikt, maar omdat deskundigen over menig overheidsbeleidsterrein van mening verschillen. De conclusie moet zijn: (wetenschappelijke) kennis op alle relevante terreinen is absoluut noodzakelijk bij de voorbereiding van overheidsbesluiten, maar voor de legitimering van deze besluiten bij de samenleving geven de aangeduide publieke waarden de doorslag en deze moeten dan ook in het openbare debat de boventoon voeren. Voorgaande redenering volgend zou het mogelijk zijn de circa dertig gebieden van nationale overheidszorg, die meestal bij een directoraat-generaal zijn ondergebracht en die ieder een herkenbaar publiek goed belichamen (bijvoorbeeld de bescherming tegen overstroming), te verdelen in bijvoorbeeld zes groepen en iedere groep aan een minister toe te wijzen. Zo ontstaan zes grote departementen waarbinnen onderministers of staatssecretarissen bepaalde gebieden voor hun rekening kunnen nemen. Hierbij kan gedacht worden aan de indeling ‘au Vonhoff ’, wiens commissie begin jaren tachtig een vijftal hoofdbeleidsgebieden introduceerde: (1) bestuurlijke en juridische zaken, (2) sociaaleconomische zaken, (3) ruimtelijke en milieuzaken, (4) sociaalculturele zaken en (5) internationale en veiligheidszaken. Ook het huidige kabinet groepeert de gebieden van nationale overheidszorg in een aantal pijlers: (1) actieve ­internationale en Europese rol, (2) innovatieve en ­ondernemende economie, (3) duurzaamheid, (4) sociale samenhang, (5) veiligheid en (6) overheid en publieke dienstverlening. Betwijfeld moet echter worden of een dergelijke rigoureuze vermindering van het aantal ministersposten wenselijk is. Mijn tweede stelling luidt dan ook dat een zodanige verkleining van het aantal ministersposten en de daarmee gepaard gaande uitbreiding van de portefeuilles het democratisch gehalte van de besluitvorming negatief beïnvloedt en daarmee de legitimatie van het staatsbestuur schaadt. Ik geef u de belangrijkste argumenten. Een deugdelijke en geloofwaardige verantwoording aan de samenleving over de waardering en/of afweging van publieke waarden gaat niet vanzelf. Bewindslieden moeten daartoe worden aangemoedigd en wel in de ministerraad. Een geslaagde communicatie tussen het kabinet en de samenleving is slechts mogelijk indien deze wordt voorafgegaan door een – al dan niet afgedwongen – debat binnen het kabinet. Zo’n debat zal slechts plaatsvinden indien de (potentieel) conflicterende publieke waarden duidelijk zichtbaar in verschillende portefeuilles zijn ondergebracht, bijvoorbeeld economie en milieu of voedselveiligheid. Zo ontstaat onderlinge afhankelijkheid. De

Hans Berg: ‘ Er moet geregeerd en dus besloten worden’

portefeuilles dienen zodanig te worden samengesteld dat de daaruit voortvloeiende machtsposities – maatschappelijk, politiek en financieel –van gelijke orde zijn. Dit is eveneens een belangrijke voorwaarde voor een debat in de ministerraad.

‘Overheidsbeslissingen vragen om duidelijke argumentatie en een transparant debat’ De portefeuilles dienen beperkt van omvang te blijven om een te grote machtsconcentratie bij bewindspersonen te vermijden, de bestuurbaarheid van de departementen mogelijk te houden en om te voorkomen dat conflicterende waarden lager in het departement en dus onzichtbaar voor het kabinet en voor de samenleving worden afgewogen. Indien aan deze voorwaarden wordt voldaan zal het aantal ministersposten op niet veel lager kunnen uitkomen dan twaalf. • Hans Berg is extern adviseur voor de rijksoverheid. Hij heeft deze reactie op persoonlijke titel geschreven.

Reageren? Ga naar www.pm.nl 6 november 2009 PM

31

Advertorial

De ICT-sector is wereldwijd verantwoordelijk 2

voor 2% van alle uitstoot van CO . Een groot deel hiervan wordt veroorzaakt door IT-apparatuur die onnodig wordt gebruikt. Met de oplossingen van Groene IT™ wordt direct inzage gegeven in het energiegebruik van de ICT-omgeving en kunnen er geautomatiseerde acties worden ondernomen om te besparen op energiekosten.

Maarten van Montfoort Directeur GROENE IT™ Groene IT™ biedt met haar diensten en oplossingen ondersteuning bij het reduceren van het energieverbruik van bestaande IT-apparatuur. Zo wordt bijvoorbeeld met behulp van een IT Energy Scan het energieverbruik van alle pc’s, laptops, servers en printers van een klant in kaart gebracht. Op basis van deze bevindingen worden aanbevelingen gedaan om het aantal KWh en de bijbehorende CO2-uitstoot drastisch te reduceren. “Ook de kostenbesparingen die hiermee gepaard gaan zijn significant”, zegt directeur Maarten van Montfoort van Groene IT™. “De IT Energy Scan is een laagdrempelige manier om inzicht te krijgen in het energieverbruik. Hier ontbreekt het namelijk meestal aan. Nadat het verbruik en de potentiële besparingen inzichtelijk zijn gemaakt adviseren we de klant over de mogelijke oplossingen. Een van de meest eenvoudige en effectieve oplossingen is PC Power Management waarbij pc’s automatisch worden uitgezet bij onnodig gebruik.

Onnodig gebruik Enkele van de belangrijkste misbruikers van energie zijn pc’s die ‘s nachts en in het weekend onnodig aan blijven staan. Een pc die 24 uur per dag aanstaat, stoot gemiddeld meer dan 400 kilogram CO2 per jaar uit. Met de oplossingen van Groene IT™ kan op deze pc tot ruim 120 euro per jaar aan energiekosten worden bespaard. Van Montfoort: “Wij kunnen op een pc instellen dat het apparaat, als het ’s avonds na zes uur nog aanstaat, automatisch wordt uitgezet. Het meeste energieverbruik van IT-apparatuur wordt veroorzaakt door onnodig gebruik. Uit onderzoek blijkt dat het energieverbruik binnen nu en 5 jaar 25% van het totale ICT-budget in beslag gaat nemen. Dit houdt in dat het een steeds grotere kostenpost wordt.”

Forse besparingen Maarten van Montfoort wil benadrukken dat de oplossingen van Groene IT™ al interessant zijn voor organisaties met enkele honderden pc’s: “Bij sommige klanten is

reeds gebleken dat de te realiseren besparingen al gauw opliepen tot meer dan 40%. Hierdoor is een investering in één van onze oplossingen al binnen enkele maanden terugverdiend. Ook bij de aanschaf van nieuwe IT-apparatuur kan een beoordeling van het energieverbruik zeker van invloed zijn op beslissingen.”

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen Naast de aanzienlijke kostenbesparingen speelt natuurlijk ook het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen een belangrijke rol in het terugdringen van het energieverbruik. Op basis van heldere rapportages kunnen bedrijfsdoelstellingen ten aanzien van het terugdringen van CO2-emissie eenvoudig beschikbaar worden gesteld. “Het is cruciaal om ook de medewerkers te betrekken bij de implementatie van onze oplossingen en hen bewust te maken van de bijdrage die zij leveren aan energiebesparing met hun gedrag.”

Kom naar het

JAARCONGRES ECP-EPN op 26 NOVEMBER 2009 in het CIRCUSTHEATER te SCHEVENINGEN! Dit jaar vernieuwend, verrassend en verbindend! Met presentaties van onder anderen: - Staatssecretaris Frank Heemskerk (Economische Zaken) over Nederland als ICT-land - Staatssecretaris Ank Bijleveld (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) over intelligente overheidsdienstverlening - Peter Broekroelofs (Service2Media) over Location Based Services via Mobiel Internet - Raimo van der Klein (CEO Layar) over dé nieuwste technologie Augmented Reality - Marko Forss (Sergeant Helsinki Down Town Police Department) over Virtual Community Policing - Jan Wester (senior strateeg bij TNO-ICT) over Smart Living - Willem de Jager (voorzitter Telewerkforum) over non-tijd en -locatiegebonden werken

Drie parallelle thema’s: DE MAATSCHAPPIJ,

En onderwerpen als: Duurzaamheid & ICT, Zorginnovatie in versnelling, OpenID, User Generated Content, Location Based Services, IPv6, sociale netwerken en ‘het nieuwe werken’.

DE TECHNIEK

en DE TOEKOMST.

Maak kennis met de nieuwste ontwikkelingen op het gebied van ICT.

Laat u inspireren tijdens het plenair programma met topsprekers.

Ontmoet andere professionals tijdens de vele netwerkmomenten.

Congrespartners:

Maak kennis met de informatiesamenleving en kom naar het Jaarcongres ECP-EPN! Kijk voor meer informatie op WWW.JAARCONGRESECP-EPN.NL ECP_EPN_adv_190x268.indd 1

03-11-2009 11:25:35

over twee weken:

 Pleegouder heeft handen vol aan hulpverleners, maar geen steun bij pleegproblemen Achtergrond  De nasleep en de gevolgen voor de Nederlandse krijgsmacht Deel II over de val van de Muur 

Ric de Rooij wordt pSG van Sociale Zaken De overstap

PM 19 verschijnt op 20 november Kijk ondertussen voor politiek-ambtelijke actualiteiten op www.pm.nl Elke donderdag de PM Nieuwsbrief ontvangen? Meld u aan via de website. Advertentie

Executive Degree Course: Terrorisme en Contraterrorisme

Hebt u in uw dagelijkse beroepspraktijk te maken met radicalisering, terrorisme en de bestrijding hiervan? Wilt u uw praktijkervaring aanvullen met academische kennis? Dan is de eenjarige Executive Degree Course: Terrorisme en Contraterrorisme iets voor u! De Executive Degree Course leert u waardevolle, kritische en reflectieve analyses te maken ten aanzien van radicalisering en terrorisme. Gespecialiseerde docenten en prominente gastsprekers bieden een interdisciplinaire benadering en technieken voor het verbeteren van uw analyses en de toepassing hiervan op beleid. Het Centre for Terrorism and Counterterrorism is een gezamenlijk initiatief van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding (NCTb) en Universiteit Leiden – Campus Den Haag. Voor aanmelding en meer informatie over de opleiding kunt u contact opnemen via [email protected] of bellen naar 070 302 1070. www.campusdenhaag.nl/ctc

Universiteit Leiden. Universiteit om te ontdekken.

34

PM 6 november 2009

Colofon PM is een uitgave van Politieke Pers BV, onderdeel van Sdu Uitgevers Redactieadres Postbus 20025 2500 EA Den Haag tel 070 – 378 96 39 fax 070 – 385 55 05 www.pm.nl, [email protected] Hoofdredactie Cindy Castricum Redactie Rutger van den Dikkenberg, Tristan van Rijn, Rianne ­Waterval, Chris van de Wetering, René Zwaap (eindredactie), Simon Blok (stagiair) Medewerkers aan dit nummer ­Jorrit de Jong, Rosalie ­Koolhoven, Yvonne Kroese, Ruben Maes en Margriet Rutgers (correctie) Vormgeving Rob Jongbloed ­(art­director), Welmer Keesmaat Uitgever Heleen Hupkens Directeur Sdu Openbaar Bestuur Rob Veneboer Salesmanager Asha Narain Drukkerij Senefelder Misset, Doetinchem Verschijning PM komt 21 maal per jaar uit in een oplage van 10.000 exemplaren Advertenties Asha Narain, 070 – 378 95 11, [email protected] Mediaservice Advertentiereserveringen: [email protected] Advertentiemateriaal: [email protected] Sdu Uitgevers, Afdeling Mediaservice PM, Postbus 34, 2501 AG Den Haag Abonnementen Het afsluiten van een abonnement (€ 149,- excl. btw per jaar) kan via www.pm.nl. Het doorgeven van een adreswijziging of annuleren van een abonnement kan alleen schriftelijk of per e-mail via [email protected]. Voor ­vragen kunt u terecht bij Sdu ­Klantenservice 070 – 378 98 80 Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen in welke vorm dan ook zonder schriftelijke toestemming van de uitgever. De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor eventueel geleden schade door foutieve vermelding in het blad. © 2009, Politieke Pers BV

ADVERTORIAL

Een impressie… Kijk verder dan de kokers van je eigen gedachten

‘De kunst is elkaar te verstaan’ Wie ontkokering zoekt, verkokert op­ nieuw. Dit duivelse dilemma beheerst het debat tijdens het ReuringCafé van 21 oktober jongstleden. De tegenstellin­ gen tussen de dagelijkse weerbarstige praktijk en de Haagse belevingswe­ reld worden tijdens het debat pijnlijk duidelijk. Spirit-bestuurslid Mariënne Verhoef: ‘Meer handelingsruimte op de werkvloer is noodzakelijk.’

‘Politici worden pas zenuwachtig als er al overlast is en kinderen doodgaan.’ Volgens Erik Gerritsen, bestuursvoorzitter van Bureau Jeugdzorg Agglomeratie Amsterdam, is er onder de Haagse kaasstolp veel te weinig aandacht voor preventie.

I

n het rapport De ontkokering voorbij constateerde de Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling (RMO) vorig jaar dat ontkokering op een aantal plaatsen juist leidt tot meer bureaucratie. Ook pleit de raad voor meer ruimte voor professionals zodat zij zelf de spanningen tussen verschillende kokers kunnen oplossen. Mariënne Verhoef, bestuurslid van jeugdzorginstelling Spirit, is het hier roerend mee eens. In 2006 verliet zij na 21 jaar de Haagse kaasstolp. ‘Het is jammer dat we zo gauw in de “wij in de uitvoering” versus “zij in Den Haag” tegenstelling belanden. De kunst is elkaar zo goed mogelijk te verstaan. Ik moet helaas nog vaak uitleggen hoe het er in Den Haag aan toe gaat,’ aldus de oud-pSG van het ministerie van Financiën. Hoe kan deze kloof worden overbrugd?

‘Ik zeg niet dat de “kokers” helemaal weg moeten, maar ik pleit wel voor meer handelingsruimte op de werkvloer. Die ruimte gunnen professionals en bestuurders zichzelf nu vaak niet. Een gezin voegt zich niet altijd naar de wetgeving die bij een betrokken instelling hoort. Met name op het terrein van financieringsstromen levert dit nogal eens problemen op.’ Kunt u daar een voorbeeld van geven?

‘Er zijn heel veel regeltjes waar we dag in dag uit tegenaan lopen. In de praktijk blijkt vaak dat regels elkaar in de weg staan. Zo is de huisvesting van zwerfjongeren vaak geregeld via de AWBZ.

Maar daarnaast hebben deze jongeren nog extra opvang en begeleiding nodig. Financiering op basis van zowel jeugdzorg als AWBZ door twee instellingen is niet mogelijk en daardoor missen jongeren de zorg die ze wel degelijk nodig hebben.’

‘Is het niet zo dat we te weinig problemen hebben en te veel instellingen? We durven niet in ons eigen vlees te snijden.’ Sadik Harchaoui, voorzitter Raad voor Maatschappelijke Ontwikkeling, vraagt zich hardop af hoe het komt dat Nederland na Japan het land is met de meeste ­psychiatrische bedden.

Hoe gaat u daarmee om?

‘Wij hebben geen mensen beschikbaar om een beleidsnota te schrijven, maar het geluid van de werkvloer zou wel gehoord moeten worden. Ik zou graag een paar slimme beleidsmedewerkers uit Den Haag in mijn organisatie hebben om vanuit de uitvoering een bijdrage te leveren aan het uitbannen van dit soort conflicterende regels.’

‘De Haagse logica en logica uit de praktijk botsen met elkaar. Permanent worden er krampachtige pogingen gedaan deze twee met elkaar overeen te laten komen.’ Volgens Paul Frissen, bestuursvoorzitter van de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur en auteur van het rapport De ontkokering voorbij, zijn verticale controlecycli die samenwerking niet belonen een belangrijke oorzaak van dit probleem.

Wat verwacht u nog meer van Den Haag?

‘Het motiveert mij niet om steeds van politici te moeten horen wat er allemaal niet goed gaat in de jeugdzorg. Het gemak waarmee gezegd wordt dat hulpverleners simpelweg niet samenwerken doet geen recht aan wat er in de praktijk gebeurt. In een aantal gevallen is het terecht, maar soms weet ik echt niet waar ze het over hebben. Bij jongeren kijken we wat er goed gaat en dat stimuleren we. Het zou goed zijn als we dat bij beleid en uitvoering ook doen.’

‘We verschuilen ons te makkelijk achter belemmeringen. We hebben bestuurlijke daadkracht nodig om dat te doorbreken.’ Ook Leon van Halder, DG Wonen Wijken en Integratie op het ministerie van Vrom, vindt de kloof tussen Den Haag en de dagelijkse praktijk nog steeds groot. 6 november 2009 PM

35

beau monde Sylvia Bronmans, directeur van P-Direkt, heeft nog veel te veel ambities om over haar oude dag na te denken. Dat blijkt wel uit haar nominatie voor de verkiezing van de overheidsmanager van het jaar. L ­ ucas Lombaers, directeur Arbeidszaken Publieke Sector op het ministerie van BZK, is wel ­ enieuwd hoe ze dat voor elkaar heeft gekregen. b

Management Development-adviseurs Silvana Faverey (l), Jutha Konst en Arlene Freer (r) worden een beetje overvallen door de vraag naar hun gedroomde pensioen­ leeftijd. ‘Kunnen we het niet over wat leukers hebben?’ vraagt Faverey. Liever praten de MDadviseurs over Kees Vijlbrief. Konst: ‘Hij is voor ons een lichtend voorbeeld en lacht altijd!’

Vaarwel Vijlbrief

De 29-jarige MD-assistente Wendy van Es (r) en de twee jaar jongere secretaresse Renate Heij denken nog lang niet na over wanneer ze achter de geraniums gaan zitten. Over hun baas Kees Vijlbrief willen ze wel wat kwijt. ‘Kees lijkt heel verstrooid, maar ondertussen heeft hij alles wel mooi op een rijtje,’ aldus Van Es.

Kees Vijlbrief gaat met pensioen en dat laat de ABD niet onopgemerkt voorbij gaan. Menig topambtenaar heeft zich verzameld op het Lange Voorhout voor de drukbezochte afscheidsreceptie van de plaatsvervangend DG. PM is benieuwd of de aanwezigen ook al aan hun oude dag denken en maakt een rondgang door de zaal. Wat Waar Wanneer

Afscheid ABD-topman Kees Vijlbrief Pulchri Studio, Den Haag Dinsdag 27 oktober 2009

Tekst Rianne Waterval Beeld Welmer Keesmaat

Judith Meulenbrug heeft het stokje van Vijlbrief overgenomen en is inmiddels al aardig ingewerkt. De plaatsvervangend DG van het Bureau ABD denkt absoluut nog niet aan het moment waarop ze kan stoppen met werken. ‘Ik word morgen 54, het begint nu pas.’ Hans Staal, concernadviseur bij de gemeente Den Haag, is het roerend met haar eens. ABD-collega’s Renée Simonis en André Westra kijken elkaar lachend aan op de vraag wanneer zij met pensioen gaan. ‘Daar denk ik echt nog niet over na,’ vertelt Simonis. Ook Westra is er nog niet mee bezig. ‘Ik leef bij de dag,’ vertrouwt hij ons toe.

Het ministerie van BZK was goed vertegenwoordigd. Ook Andrée van Es, DG Koninkrijksrelaties en Bestuur, en Jaap Uilenbroek, DG Organisatie en Bedrijfsvoering Rijk, lieten dit afscheids­partijtje niet aan hun neus voorbijgaan.

Het afscheid wordt gekenmerkt door een hoog SG- en DG-gehalte. In de afgelopen vijfeneenhalf jaar was Kees Vijlbrief betrokken bij de vervulling van bijna 600 ABD-functies. Mister Verzilvering het overdragen van kennis en ervaring door de oudste generatie ambtenaren is Vijlbriefs stokpaardje – doet zijn reputatie eer aan. Binnenkort verschijnt een boek waarin hij verhaalt over zijn er­ varingen. DG Jan Willem Weck laat hem nog niet zomaar gaan: ‘We zullen pas toestaan dat hij naar de eeuwige golfvelden gaat, als hij volledig is uitgewerkt. We doen nog steeds een beroep op hem.’

Jan Bezemer (r) is al gepensioneerd, maar dit betekent niet dat hij niets meer van zich laat horen. ‘Ik ben een oude VVD’er en ik mik op het opheffen van Den Haag,’ roept hij baldadig. Emil Broesterhuizen, voormalig directeur van het KNAW, kan er wel om lachen.

‘Ik wil nog lang niet met pensioen,’ laat Roos van Erp weten. Dat komt mooi uit, want zoals het er nu naar ­uitziet zal de SG van het ministerie van BZK tot haar 67e aan de slag moeten. Ook DG Jan Willem Weck denkt nog niet aan stoppen. Als het er dan toch van komt, heeft hij wel meer tijd voor zijn favoriete hobby: fietsen. ‘Een rit naar Kaap de Goede Hoop, dat lijkt me wel wat,’ fantaseert hij hardop.