Kids-Gea!
Alles over libellen op pagina 2
Maak een libel Kijk op pagina 4
Gratis jeugdbijlage bij het ledenblad van ‘It Fryske Gea’
Kijk op pagina 6 en 7 voor leuke activiteiten
Herfst 2015
s r e g e li v e d n e s t li F Bijten of prikken?
Ben jij bang voor libellen? Misschien herken jij het wel. Zit je net lekker in de zon te genieten van het uitzicht over een meertje. Maar dan… vliegt er zo’n zoemende libel langs. Razendsnel komt hij op je af. Wat nu? Moet je wegwezen? Of kun je rustig blijven zitten? Wil jij meer weten over dit insect? Lees dan verder.
Sommige mensen zijn bang voor libellen. Op zich heel begrijpelijk, want je verwacht in dat grote achterlijf ook een heel lange angel. Maar
De gevlekte witsnuitlibel is net uit de larve gekropen
het is een fabeltje dat libellen prikken of bijten. Libellen hebben namelijk
Zo groot als een zwarte kraai
geen angel, maar natuurlijk wel kaken,.Hiermee zullen ze nooit uit zichzelf jou gaan bijten.
In Fryslân leven ongeveer 55 soorten libellen. Je
Van larve tot libel
kunt ze vaak vinden aan de waterkant van schone meren en plassen. 300 miljoen jaar geleden vlogen
Libellen leven het grootste deel van hun leven onder
libellen ook al rond op aarde. Ze waren er dus al in de
water. Eerst leggen ze hun eitjes in of bij het water.
tijd van de dinosauriërs. Libellen zagen er eigenlijk
De dieren hebben hier een goede reden voor. Wan-
hetzelfde uit als nu, maar dan veel groter. Het waren
neer de eieren uitkomen, verstoppen de jongen zich
de grootste insecten die ooit rondvlogen. Heb je wel
meteen in het water. De larven, ook wel ‘nimfen’ ge-
eens een zwarte kraai zien vliegen? Zo groot waren
noemd, zijn echte veelvraten. Ze eten echt alles wat
toen de libellen!
los en vast zit. Daarbij pakken ze gewoon waterdier-
Vliegende v reters
tjes die even groot zijn en zelfs hun eigen soortgenoten. Doordat de larven zoveel eten groeien ze
Een libel is een echt roofdier. Om goed te kunnen
ook heel snel. Na een tijdje past de larve niet meer
jagen is hij goed bewapend. Hij heeft namelijk twee
in zijn huid en barst dan uit zijn vel. Gelukkig is zijn
enorm goede ogen. Op een afstand van 30 meter kan
nieuwe jas weer groter en kan hij verder groeien.
de libel zelfs kleine vliegjes ontdekken. Razendsnel
Bij elke vervelling lijkt de larve steeds meer op een
vliegt hij naar muggen en vliegen. Daarbij vliegt hij
echte libel. Na ongeveer 10 tot 13 keer vervellen is
soms 50 kilometer per uur. Dat is zo snel als een rij-
hij bijna volwassen en dan…
dende auto in de stad. Met zijn stevige kaken wordt
Uitsluipen
de prooi verscheurd en opgepeuzeld, zelfs terwijl ze vliegen.
Wanneer de larve volgroeid is, gaat hij op zoek naar een geschikte plek om uit het water te kruipen. Meestal is dat een stengel van een waterplant. Eenmaal uit het water vervelt de larve voor de laatste keer en komt er een prachtige libel tevoorschijn. De libel blijft een tijdje zitten om op te drogen en kleurloos bloed door zijn vleugels te pompen. Zodra hij droog is maakt hij zijn eerste testvlucht. We noemen dit hele proces uitsluipen.
Wist je dat...
Nimf
….een libel achteruit kan vliegen?
In de natuur
2
Paardenbijter De paardenbijter
bijt geen paarden, Paringswiel bloedrode heidelibel
maar is wel een veelvoorkomende libel-
Tandemvliegen
lensoort. Hij is te
Paardenbijter
Volwassen libellen gaan op zoek naar een partner.
herkennen aan twee gele
De mannetjes zoeken een mooie plek uit aan het
banden op zijn borst.
water en verdedigen dit tegen indringers. De
Daarnaast heeft hij ook een mozaïek van lichte vlek-
vrouwtjes zwerven juist een beetje rond. Zo vinden
ken op zijn donkere achterlijf.
ze een mannetje om te paren. Het paren is nogal
Steenrode heidelibel
ingewikkeld. Als ware acrobaten buigen ze het lichaam zo dat het vrouwtje het zaad kan opnemen. Ondertussen vormen ze met hun lange lichamen een
Het mannetje van
soort wiel of hartje. We noemen dit ook wel een
de steenrode heide-
paringswiel. Het mannetje en vrouwtje blijven net
libel is een herken-
zo lang als een tandem vliegen totdat alle eitjes
bare man. Hij draagt
zijn gelegd. Ze moeten wel even geduld hebben,
een steenroodkleu-
want de glaslibel legt namelijk 1000 eitjes.
rig pak en heeft op
Steenrode heidelibel
zijn kop een zwarte
Zonaanbidders
streep. Deze streep lijkt op een keurige snor.
Houd jij van de zon? Libellen zijn echte zonaanbidders en vliegen daarom op zonnige dagen bij
Platbuik
het water rond. Ze zijn koudbloedig en hebben de zonnestralen nodig om op te warmen en actief te
De platbuik oogt nogal fors. Door zijn brede en
worden. Is het erg warm? Dan verstoppen de libel-
platte achterlijf is hij gemakkelijk te herkennen. De
len zich in de schaduw. Zo beschermen ze zichzelf
vrouwtjes hebben een geel achterlijf en die van de
tegen oververhitting, want deze insecten kunnen
mannetjes is blauw.
zichzelf niet afkoelen.
Viervlek
De meeste libellen hebben bijzondere namen. Het lantaarntje, weidebeekjuffer, bruine glazenmaker en viervlek spreken tot de verbeelding. Alle libellen hebben aan de voorkant van de vleugels een soort stip. De viervlek heeft halverwege elke vleugel een
Platbuik
extra stip en dus vier extra vlekken.
Tip!
Vandaar de naam.
Wil je libellen kijken? Bezoek dan onze libellenvlonder op de Delleboersterheide.
Viervlek
In de natuur
3
el b i l n e e k a Ma Aan de slag! Lijkt het je leuk om zelf een libel te knutselen? Je kunt natuurlijk op verschillende manieren een libel maken. Deze mooie libel kun je ophangen, zodat je er nog meer van kunt genieten.
Wat heb je nodig? Houten knijper Verf of viltstiften Dik papier Wol Lijm Hoofdje (kun je ook zelf maken van wol) Eventueel nep-oogjes Zwarte stift
Tip!
Verzamel alle spullen op het lijstje
Versier de houten knijper Knip de vleugels uit het papier Kleur met de stift op elke vleugeltje een zwart stipje
Plak de vleugels op de knijper Maak een hoofdje van wol of papier Plak het hoofdje op de vleugels Versier het hoofdje met ogen
Je kunt zelf een hoofdje maken van wol. Wikkel de draad om je vinger. Steek daarna een draad door de wikkel en knoop de draad strak vast. Knip de wikkel door en je hebt een hoofdje.
Doe het zelf
4
5
Doe m ee! Ga m ee!
Activiteiten
Geef je op!! immerren Egelhokototbeerl14.0t 0 – 16.00 uu Zondag 4 De Alde Feanen € 6,2,- en niet-leden Kosten: Leden €
elen r Natuu7roktokbenru15t.0s 0 – 17.00 uu
Woensdag Ketliker Skar € 6,2,- en niet-leden Kosten: Leden €
nen ende rs9.p00in Spann5 se .00 uur 11 – ptembe
en nara15r.00s–p17o.0r0 euunr Speur14 oktobe
Zaterdag Ketliker Skar
Woensdag waard Makkumer Noard
oeras Avondseptinembehre19t.00 m – 21.00 uur
g rnwan.0d0e–l20in Lanta17aok uur 0 .3 tober 19
Vrijdag 11 De Alde Feanen
Zaterdag Ketliker Skar
jes-ex.0c0u– r16s.0ie Spell23et 0 uur september 14
pluizern Uilen19baokltolbeer n 14.00 – 15.30 uu
Woensdag De Alde Feanen
Maandag De Alde Feanen
ekhoorr ns e r a a n k e o z p O – 17.00 uu september 15.00
en met Snoeien en zag er de bosokwtoabecr h14t .00 – 16.00 uur
Woensdag 30 Mandefjild
eren timm17 r Egelho30tseeptlembe r 15.00 – .00 uu
Dinsdag 20 Ketliker Skar
Woensdag Keltiker Skar € 6,2,- en niet-leden Kosten: Leden €
en van im e h e g e d k e d t On de eendetonbekro10o.0i0 – 12.00 uur Woensdag 21 ok j Gytsjerk Buismanskoai bi
6
september tot en met december Herfst op het Wad
Speuren naa r sporen
Woensdag 21 oktober 10.00 – 12.00 uur Noard-Fryslân Bûtendy ks
Woensdag 4 no vember 15.00 – 17.00 uur De Alde Fean en
Herfstwandeling met kampvuur
Jeugdexcurs ie met de boswachter
Woensdag 21 oktober 14.00 – 16.00 uur De Alde Feanen
Woensdag 18 november 15 .00 – 17.00 uu De Alde Fean r en
Griezelpompoenen maken
Natuur knut selen
Woensdag 25 november 15 .00 – 17.00 uu Ketliker Skar r Kosten: Lede n € 2,- en niet -leden € 6,-
Donderdag 22 oktober 10.00 – 12.00 uur en 14.00 – 16.00 uur De Alde Feanen Kosten: Leden € 4,- en niet-leden € 8,-
Zintuigento cht in het bos
Speuren naar sporen
Woensdag 16 december 15 .00 – 17.00 uu Ketliker Skar r
Vrijdag 23 oktober 10 .00 – 12.00 uur De Alde Feanen
Vetbollen m aken
Nacht van de nacht , lantaarnwandeling
Maandag 28 de cember 11.00 – 13.00 uur en 14.00 – 16.00 uur De Alde Fean en Kosten: Lede n € 2,- en niet -leden € 6,-
Zaterdag 24 oktober 19 .00 – 20.30 uur Mandefjild
Winterwande ling met kampvu ur Dinsdag 29 de cembe
14.00 – 16.00 uur De Alde Fean en
r 11.00 – 13.0
0 uur en
Vetbollen m aken
Dinsdag 29 de cember 14.00 – 15.30 uur Noard-Fryslân Bûtendyks Kosten: Lede n € 2,- en niet -leden € 6,-
Vetbollen m aken
Woensdag 30 december 11 .00 – 13.00 uu 14.00 – 16.00 r en uur De Alde Fean en Kosten: Lede n € 2,- en niet -leden € 6,-
7
-N
LI+
-V
P=H
Rebus
1e prijs
FLESJE-
Los de rebus op. Mail je antwoord, adres en leeftijd naar
[email protected]. De winnaar wint een rugzakroute naar keuze voor het hele gezin of met vriendjes en vriendinnetjes in Nationaal Park De Alde Feanen. Woon je niet in de buurt? Geef dan aan dat je als prijs liever de sleutelhanger wint. Het antwoord van de zomerpuzzel was sportvissen. Jens van der Wal heeft de prijs gewonnen. Gefeliciteerd!
3eprijs
2 prijs e
Winnaars
Elske van der Kooi
Bureauredactie
Dialoog Tekstproducties Oudehaske
Voor contact
Drukwerk SMG-Groep Joure Strip Collectief Mudhoen, Leeuwarden Foto’s Archief It Fryske Gea, Christophe Brochard (Fotokina), Dico de klein, Tjerk Kunst en Hans Pietersma.
It Fryske Gea Postbus 3 9244 ZN Beetsterzwaag Tel.: 0512-381448 www.itfryskegea.nl
Dit magazine wordt gedrukt op FSC papier.
D B Y
Redactie
Opmaak Grafysk, Franeker
IE
Dit is een uitgave van It Fryske Gea
Je hebt in deze Kids-Gea veel kunnen lezen over libellen. Maak een mooi knutselwerk, foto of tekening van een libel. Stuur jouw creatie op naar It Fryske Gea. De mooiste en origineelste inzendingen maken kans op It Fryske Gea verrassingspakket Stuur je inzending voor 19 oktober 2015 op naar
[email protected] of It Fryske Gea t.a.v. jeugdwedstrijd, Postbus 3, 9244 ZN Beetsterzwaag.
IF
Colofon
Nieuwe opdracht
T
Nynke Twijnstra heeft de eerste prijs gewonnen van onze jeugdwedstrijd. Zij tekende de onderwaterwereld en maakte zelfs een vis in 3D. Per mail ontvingen wij ook een heel kleurrijk knutselwerk. Piter-oane Machuta wint met de fleurige vis een tweede prijs. De derde prijs gaat naar Siedrick Tuinstra. Hij staat op de foto met zijn grote vangst. Gefeliciteerd!
2 01
8
E 3 C
R
