LangsRijn&Rails meer op pagina 6 meer op pagina 8

Kijk ook op www.arnhemwest.nl

Wijkkrant voor Arnhem-West

LangsRijn&Rails jaargang 39 nr. 4 • september 2014 • oplage 2.500 exemplaren

Wijkfeest 2014 Zondag 21 september is het weer feest in Arnhem-West. Gezellig struinen langs de kramen, genieten van live muziek, lekkere drankjes en hapjes en nog veel meer activiteiten.

meer op pagina 6

Herinneringen aan september 1944 70 jaar na Operation Market Garden.

foto’s: peter van der graaf

meer op pagina 8

C o l o f o n

redactie Anne Luchies, Marlies Wildenberg, Alex Hanssen, Bart van Dalsen, Gunda Schwantje, Edwin Buisman eindredactie Hadewych Martens opmaak Peter van der Graaf drukwerk JP offset redactieadres [email protected] wijkwebsite www.arnhemwest.nl Klachten over de bezorging? Bel, schrijf of mail het aan de redactie.

Extra exemplaren zijn verkrijgbaar bij Vonk

De wijkkrant is ook digitaal te bekijken op www.arnhemwest.nl

u w

ko p i j

Kopij voor de volgende Langs Rijn en Rails graag inleveren vóór 6 oktober 2014. Bezorging rond 7 november 2014. De redactie behoudt zich het recht voor ingezonden stukken in te korten of niet te plaatsen.

Hangjongeren

W

anneer ik na het douchen de slaapkamer inloop, zie ik ze opeens zitten. Ze zijn wel met zijn vijven en klitten genoeglijk bij elkaar. Zonder na te denken loop ik in mijn nakie op het raam af en gooi het met een woest gebaar open. Snel vliegen ze achter elkaar op om tien meter verderop aan de overkant van de weg in een grote acaciaboom weer te landen. Dat is blijkbaar hun thuisbasis. Het zijn nog jonkies zie ik. Wel de afmetingen van een volwassen Vlaamse gaai maar het verenkleed vertoont nog happen. Het lijken wel punkers.

Al weken teisteren zij en hun soortgenoten mijn fruitboompjes die het dit jaar voor het eerst geweldig doen. Vooral de goudrenet moet het ontgelden. Hoewel de vruchten nog lang niet rijp zijn, lijken deze opgeschoten slungels er plezier in te hebben om elke dag op een ander exemplaar in te hakken om te kijken of het al zover is. Het witte vruchtvlees in de krater van de wond verkleurt binnen enkele dagen in een bruine rottende smurrie. Regelmatig horen we deze voortijdig aangesprokenen met een doffe plof op de grond vallen. Van de circa honderd appels die er hingen, is nu nog maar een handjevol over. Hoe doen fruittelers dat? Gooien die er netten overheen of liggen die soms de hele dag op de loer met een luchtbuks? Dan mag je wel vroeg opstaan. Alhoewel ik de ongenode gasten elke keer als ik ze zie verjaag door naar buiten te lopen, heb ik het idee dat ze vooral ‘s ochtends vroeg komen snacken wanneer ik nog op één oor lig. Van een appelboer uit Driel weet ik dat de beroepstuinders vooral de kleine vogeltjes vrezen die een miniem gaatje maken waar insecten dan weer inkruipen die de zaak van binnenuit saboteren. Zij hebben geen gaaien en eksters in de buurt. Misschien wonen wij wel te dicht bij het bos. Eigenlijk heb ik er al lang genoeg van om strategieën te bedenken in deze ‘fruitoorlog’. Ik vind het niet erg dat die hangjongeren mee-eten maar maak me vooral druk om de verspilling. Hoewel de vele slakken, wormen, oorwurmen en andere insecten die zich te goed doen aan de bruine smurrie op de grond daar natuurlijk weer heel anders over denken. ‘Ach, eigenlijk moet ik het maar loslaten’, houd ik mezelf voor. Net doen of je geen fruitboom hebt. Dan is het een verrassing wanneer je in september toch nog een verdwaald stoofpeertje ontdekt.

Jet

advertentie

2

Langs Rijn & Rails

Het nationaal Ouderenfonds brengt gezelligheid!

Kennismaken in Arnhem-West Workshop KERAMIEK

Lijkt het u leuk om elke week gezellig samen met iemand te praten onder het genot van een kopje koffie? Het nationaal Ouderenfonds regelt speciaal voor u een betrokken bezoekvrijwilliger die graag wekelijks bij u langskomt. U kunt ook gezellig een wandeling maken of samen boodschappen doen. Meldt u nu aan, dan komt de vrijwilligers-coördinator bij u uit de buurt op bezoek om kennis te maken. Tijdens dit bezoek wordt er met u besproken wat voor soort vrijwilliger u graag bij u thuis zou willen ontvangen. Aan de deelname zijn geen kosten verbonden.

woensdagmiddag 8 en 22 oktober 13.30-16.00 uur Tia de Groot laat je kennismaken met keramiek. In deze workshop ga je aan de slag met het maken van een geglazuurde schaal. Na het afbakken neem je deze schaal mee naar huis. Kosten € 5,00 per keer inclusief koffie of thee Locatie: De Wissel op het Dorp Geen oppas voor de kinderen? Dan mogen deze (gratis) meedoen.

Workshop DANS dinsdagmiddag 18 november 13.30-16.00 uur Altijd al kennis willen maken met dans als ontspanning? Dorothé Vriezen biedt je die kans. Je danst samen in een cirkel op de maat van de muziek. Elke dans heeft een eigen thema en elke beweging betekent iets.

U kunt zich opgeven door te bellen of mailen naar: Caroline Linssen coördinator Arnhem Noord 0617009719 [email protected]

Kosten € 2,50 inclusief koffie of thee Locatie ’t Huukske

Aanschuifdiner op Hoeve Klein Mariëndaal

In december komt er nog een

workshop bloemschikken. Informatie hierover volgt in de wijkkrant van november.

Vrijdag 12 september, 18.00 uur: 3-gangen aanschuifdiner op Hoeve Klein Mariëndaal. Nog even nagenieten van de zomer op deze prachtige locatie. Incl. wijn, koffie/thee € 35,- Kids € 10,- (bij slecht weer binnen) aanmelden: boekingen@hoevekleinmariëndaal

Meld je snel aan, dit kan via de mail [email protected] of telefonisch 06-20428803. We willen graag het aantal deelnemers weten.

Ik ontmoet en doe mee! Op vrijdag 3 oktober aanstaande vindt er een groot evenement plaats in Het Dorp dat geheel in het teken staat van de campagne ‘Ik Ontmoet’. Op deze dag willen we laten zien op welke manieren ontmoeten en meedoen in de samenleving allemaal mogelijk is. We willen iedereen stimuleren om over zijn of haar behoeften en mogelijkheden na te denken en daarbij zullen inspirerende voorbeelden getoond worden. Zo gaat het verlangen in vervulling om van elkaar te leren en te ontdekken wat er allemaal groeit en bloeit rondom Het Dorp. We laten je zien dat verbindingen leggen op heel veel verschillende manieren mogelijk is en dat nieuwe mensen ontmoeten je leven kan verrijken. Buurtbewoners zijn hierbij van harte uitgenodigd!

Langs Rijn & Rails

Locatie: Het Dorp, met als epicentrum Het Ontmoetingsplein in het KKC (Dorpsbrink 7) Hoe laat: van 11.00 tot 16.00 uur. Wat: Een zeer gevarieerd programma binnen de diverse thema’s van Ik Ontmoet. Er zijn diverse mogelijkheden om een hapje te eten, te luisteren naar muziek en je te laten inspireren door alle initiatieven die zich op deze dag presenteren. Wie: Alle Dorpsbewoners, buurtbewoners en andere geïnteresseerden zijn welkom. Meer specifieke info over het programma is te vinden op www.ikontmoet.nu. Voor vragen kunt u terecht bij Suze-Nanne Litjens van Siza ([email protected]).

3

Aan de kook... Karen’s Keuken Na de eerste keer Westwaarts werden alle deelnemers in ’t Huukske getrakteerd op een werkelijk verrukkelijke vegetarische maaltijd. Ik was benieuwd wie voor zo veel mensen zo lekker kon koken. Het bleek Karen Janssen te zijn van Karen’s Keuken. Ik kende Karen wel van het vriendelijk groeten op straat, maar ik wist niet van haar bedrijf. Toen later een vriendin vierde dat ze vijftig was geworden werd een fantastisch buffet geserveerd, met een enorme variatie aan warme en koude hapjes, waarin groenten de hoofdrol speelden. Wederom bleek Karen de kok. Toen wist ik: er moet aandacht besteed worden aan Karen’s Keuken in de wijkkrant, zodat ook wijkbewoners die haar nog niet kennen van haar cateringbedrijf op de hoogte worden gebracht! Tijd dus voor een interview.

foto: peter van der graaf

Karen’s Keuken is al 11 jaar gespecialiseerd in vegetarische en biologische catering met o.a. seizoensgroenten, maar biedt ook gerechten aan met vis. Karen vindt het een uitdaging om mensen zonder vlees, maar wel heel lekker te laten eten. Alle gerechten zijn thuis gemaakt met verse, natuurlijke en biologische ingrediënten. Karen’s Keuken kan een lunch, buffet of high tea verzorgen voor zowel kleine gezelschappen als grote groepen. Elk product uit Karen’s Keuken is uniek en afgestemd op de mensen voor wie het gemaakt wordt. Na een oriënterend gesprek maakt ze een voorstel, passend bij het budget, de gelegenheid en de gasten. Op de geplande dag wordt het eten thuis bezorgd, eventueel met servies en tafellinnen. Karen kan ook bij 4

u thuis in de keuken een maaltijd komen bereiden voor een select gezelschap. Als ik vraag wat nou haar allergrootste kookpassie is, antwoordt Karen tot mijn verrassing “Mijn taarten!” Ook deze worden bereid met zoveel mogelijk biolo-

gische en eerlijke ingrediënten, indien gewenst zonder suiker, tarwe of zuivel. De kleuren en thema’s worden geheel afgestemd op de wensen. Alles is mogelijk! En beste lezers ….. ik heb de taart geproefd. Inderdaad, je proeft de passie er af!

Voor meer informatie over Karen’s keuken: kijk op www.karenskeuken.nl [email protected] of bel 06 44 860 851 / 026 321 37 12 AH

Langs Rijn & Rails

B E D R IJ V I G H E I D

IN

D E

W IJ K

in Arnhem-West Kookkunsten

Ze vertelt enthousiast over haar bedrijf. In 2010 is ze begonnen. “Kookkunsten is ontstaan uit pure passie. Van jongs af aan stond ik al graag in de keuken: helpen met roeren, mixen, kneden en aflikken.” Met passie en liefde heeft ze haar leven lang heerlijke gerechten en hapjes gemaakt, voor familie en vrienden. Inmiddels is deze hobby uitgegroeid tot een professioneel bedrijf. Hapjes, diners, buffetten, picknick of high tea Via de website vonden eerst vooral particulieren haar voor een mediterraan buffet of lekkere hapjes. Inmiddels levert ze ook aan bedrijven en op festivals, die wel eens iets anders willen. “Ik probeer altijd gerechten en hapjes te verzinnen die niet standaard zijn, maar waarmee je mensen kunt verrassen.” Daarnaast organiseert ze in de zomermaanden buitendiners o.a. op Hoeve Klein Mariëndaal, camping Warnsborn en camping Oosterbeeks Rijnoever. “Dat

Langs Rijn & Rails

foto: peter van der graaf

Heeft u ‘m al zien rijden in de wijk? De auto met dat leuke logo ‘Kookkunsten’ er op? Zowel de tekst als de vormgeving beloven veel goeds. Tijd om contact op te nemen met de vrouw achter Kookkunsten, Josette Elshof.

is zó leuk: een mooie lange gedekte tafel in de buitenlucht en iedereen schuift aan. Ik probeer altijd het Italië-gevoel te creëren: met de hele familie aan tafel in de olijfboomgaard, heerlijke gerechten die met liefde gemaakt zijn, genieten van een goed gesprek en van het goede leven. (…) Er zijn veel mooie plekjes waar dit kan. En bij minder goed weer kunnen we altijd een tent opzetten of een andere oplossing zoeken.” K ookworksho p s

In de wintermaanden staan er ook regelmatig workshops op het programma. “Ik huur dan een locatie, bijvoorbeeld van een ROC met horeca-opleiding. Die lokalen staan ’s avonds leeg, dus dan kan ik er gebruik van maken. Tapas maken, Aziatisch, Oostenrijks, Noord-Afrikaans, allerlei thema’s zijn er al langs gekomen voor groepen collega’s of vrienden. Maar mijn hart ligt toch wel bij de Zuid-Europese keuken. De smaakcombinaties uit Sicilië, Marokko, Tunesië, maar ook Libië zijn laatste tijd mijn

favoriet: citroen, kaneel, pepertjes, gedroogde zuidvruchten, koriander en munt….Heerlijk” S ame n werke n

Josette vervolgt: “Grappig genoeg is er heel veel culinaire activiteit in onze wijk. Voor grotere opdrachten en op drukke momenten zoek ik dan ook samenwerking met anderen. Zo werk ik al een paar jaar regelmatig samen met Gidy van Gaans van Atelier de Beleving en ook met Karen Janssen van Karen’s Keuken heb ik wel eens cateringopdrachten uitgewisseld. Ik geloof in samenwerken en dat daar weer leuke nieuwe activiteiten en ideeën uit kunnen ontstaan.”’ Wie weet wordt Arnhem-West nog eens een culinaire hotspot? Dus… iets te vieren? Het huis vol vrienden of familie? Op de zaak een vergadering of training ondersteunen met een goede lunch? Dan is Kookkunsten een logische keus.

Bel: 06-14595558 of mail: [email protected] of kijk op www.kookkunsten.com AH

5

21 SEPT

Het grote, niet te missen wijkfeest Zondag 21 september is het weer zover: het wijkfeest Arnhem-West barst los, jaarlijks hoogtepunt in onze toch al zo levendige wijk. Wat kunt u er dit jaar verwachten?

Voor kinderen is er van alles te doen in en bij ‘t Huukske. Het begint om 11.00u met twee workshops: mode en slagwerk (zie kader). De resultaten worden gelijk ook aan het publiek getoond bij de opening van het open podium op het Nassauplein. Verder kunnen peuters en kleuters in ‘t Huukske ‘muziek maken en bewegen’ met Greet Scholten, naar de voorstelling ‘Krokodil’ van kindermuziektheatermaakster Laetitia Trimbos en kunnen kinderen vanaf zeven jaar meespelen in circustheater Stoffel en/of boekjes maken. Hebben ze nog energie over, dan kunnen ze die kwijt bij een van de twee springkussens. Op het podium op het Nassauplein spelen de talloze amateurmuzikanten uit de wijk. Dat begint met een optreden van de WAMV die, samen met de kinderen van de workshops, om 12.00u het programma opent. Daarna volgt een keur aan groepen, bands en solo’s. Sommige groepen zijn speciaal voor de gelegenheid samengesteld. De breedst samengestelde groep is wel de ‘band’ van het Bruce Springsteen project met een live uitvoering van onder andere ‘Dancing in the dark’. Natuurlijk wordt het wijkfeest weer traditioneel afgesloten met de funky soulklanken van SoulXtension.

10.00 - 1

7.00 + A

ssaustra

at

fterparty

120 k lekkere hramen, 2 podia, apje kinderacs en drankjes, tiviteiten

Kraamafspraken op 21 september: V.a. 08.00 uur kraam opbouwen 09.30 uur auto’s weg 10.00 uur start verkoop stoppen verkoop 17.00 uur 17.30 uur kraam helemaal opgeruimd, afval zelf meenemen Voor het huren van kramen: Fietshuis Arnhem op de Oranjestraat of mailen naar [email protected] Huur €20,- ,€25,- borg voor het zeil. foto’s: peter van der graaf

Op de eerste plaats kunt u natuurlijk gezellig struinen langs ruim honderd kramen in de Oranjestraat, Nassaustraat en aangrenzende straten. U zult daar van alles vinden: tweedehands spullen, speelgoed, boeken, serviesgoed, kleding voor jong en oud, ditjes en datjes. Maar ook zelfgemaakte kunst, nijverheid of lekkernijen. Bedenkt u opeens dat u ook een kraam wilt huren? Haast u dan naar het Fietshuis Arnhem op de Oranjestraat. Om 11:00 uur kan het ook de langslapers in Lombok niet meer ontgaan dat het wijkfeest is losgebarsten: dan trekt sambaband Monte Reno door de wijk. Zij zwepen iedereen op met hun swingende Braziliaans slagwerk. Andere muzikale optredens vindt u daarna op de podia in de Oranjestraat en het Nassauplein. De ondernemers hebben voor een interessant programma gezorgd op de Oranjestraat. Naast een DJ zijn er optredens van Dansschool Academia Estrella en zorgt Nederlandstalige zanger Harry Klein voor de afsluiting.

Wijkfees EmbEr 2014 Oranjest t Arnhem W raat en est Na

Gratis workshops in ’t Huukske: Van 11 tot 12 uur 1. Swingend muziek maken op afvalmateriaal, emmers en olievaten o.l.v. Paul Freriks 2. Tassen en armbanden maken van afvalmateriaal o.l.v. Monique Hendriks. Handig om mee te nemen: plastic doppen en eventueel een mooie plastic tas, bijvoorbeeld van de kinderboekenwinkel. En meteen daarna: Om 12 uur een echt optreden samen met de West Arnhemsche Muziek Vereeniging plus modeshow! Meer informatie over vinden bij: https://www.facebook.com/wijkfeest.arnhemwest

A n i ta va n H o o f



6

Kijk voor de nieuwe wijkvideoclip “Dancing in the dark” op www.arnhemwest.nl

Kijk ook op www.arnhemwest.nl

Langs Rijn & Rails

Muziek bij de Buren zoekt huiskamers en muzikanten in Heijenoord/Lombok Muziek bij de Buren is hét huiskamerfestival van Arnhem. Op zondagmiddag 14 december veranderen huiskamers in heel Arnhem in intieme podia en kan iedereen luisteren naar bijzondere optredens van lokale talenten. Je ontmoet niet alleen de muzikanten, maar maakt ook kennis met de stad en haar bewoners. In verschillende huiskamers door de hele stad kun je luisteren naar uiteenlopende muziekgenres; van jazz tot klassiek, van singer-songwriter tot wereldmuziek. De optredens zijn allemaal gratis te bezoeken en dat misschien wel in jouw huiskamer!

G ee f j e o p !

Zorg dat Heijenoord/Lombok goed vertegenwoordigd is en meld je aan als huiskamer, muzikant, of als beide! Want alleen samen maken wij Arnhem op 14 december gezelliger en muzikaler. Van 31 augustus tot 31 oktober kun je je inschrijven website van Muziek bij de Buren: www.muziekbijdeburen.nl

Smaakfestijn 2014 Ontmoet de kleurrijkste producenten uit de regio. Voor alle bezoekers zijn er de hele dag door gratis en proeverijen en lezingen over diverse onderwerpen zoals voedselveiligheid, wildplukken, verspilling, hoogstamfruit en ontmoet de Grand Dame van de beste chocola uit Equador. Slow Food Rijnzoet organiseert het Smaakfestijn in het eerste weekend van de Week van de Smaak.

Langs Rijn & Rails

Zondag 28 september van 11:00 tot 17:00 uur De Kookplaats, Arnhems Buiten – voormalig KEMA-terrein, Utrechtseweg 310, Arnhem. Entree € 4,-. Kinderen t/m 12 jaar gratis.

7

70 jaar na Operation Market In september 1944 werd er hard gevochten in Arnhem-West. Engelse soldaten probeerden de brug over de Rijn te veroveren op de Duitsers maar werden teruggeslagen. In deze Langs Rijn & Rails kijken we met verschillende artikelen terug op deze periode, die diepe sporen naliet in mens en omgeving.

Nooit vergeten Vier maanden geleden kwam mijn dochter aangedaan thuis. Ze had op school het verhaal gehoord van Emmy Drop-Menko. Het afschuwelijke verhaal van een klein meisje dat als enige van een Joods gezin gespaard werd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Emmy vertelt dit al twaalf jaar in klassen van basisscholen, voortgezet onderwijs en pabo’s. Sinds drie jaar woont ze met haar man in de Hulkesteinflat op de Utrechtseweg. Als ik vraag of ik haar voor de wijkkrant mag interviewen is ze daartoe graag bereid. Het verhaal van de Holocaust mag immers niet vergeten worden. Emmy werd geboren in 1938 als derde kind in een heel gewoon gezin. Vader had een winkel, moeder was huisvrouw. Tante Annie woonde bij hen in. In 1940 bezetten de Duitsers Nederland. Toen in 1942 steeds strengere regels kwam voor de Joden en er steeds meer Joden werden afgevoerd besloten Emmy’s ouders om onder te duiken. Ze dachten dat Emmy meer kans had om te overleven als ze bij andere mensen zou worden ondergebracht. Met haar koffertje in de hand ging ze met een voor haar wildvreemde meneer mee. Toen ze zich omdraaide om te zwaaien stonden haar ouders, broer en zus voor het raam. Dat was het laatste dat Emmy van hen gezien heeft. Ze zijn allemaal vermoord in Sobibor. Een kapot kettinkje en een klein bestekje zijn haar enige tastbare herinneringen aan haar eerste vier levensjaren.

8

De mensen die Emmy hadden opgenomen bleken toch te bang. Mensen van het verzet brachten haar naar een ander gezin in Deventer. In die straat woonden echter veel NSB’ers. Na twee maanden kwam tante Annie, die bij het verzet zat, haar ophalen. Emmy dacht dat ze weer naar huis mocht en was dolgelukkig. Tante bracht haar echter naar het volgende onderduikgezin. Emmy voelde zich enorm verraden. Vanaf dat moment heeft ze nooit meer over haar familie gepraat, tot haar 51ste jaar. Emmy kwam bij lieve pleegouders in Arnhem. Ze vertelden in de buurt dat blonde Emmy een voogdijkind uit Rotterdam was. Haar ouders, broer en zus zaten op dat moment ondergedoken aan de andere kant van Arnhem. Na achten was het spertijd, er mocht niemand meer naar buiten. Als er ‘s nachts geen maan was sloop moeder in het pikkedonker naar de nieuwe pleegouders van Emmy en ging bij het bed van haar slapende dochtertje zitten. Tante Annie werd verraden en opgepakt. Ze is in 1944 in Auschwitz vermoord. Emmy’s ouders, broer en zus, inmiddels ondergedoken op een boerderij in Varsseveld, werden verraden door een NSB’er. Het gezin werd meteen naar Westerbork afgevoerd en, zoals alle onderduikers, op het eerstvolgende transport gezet. Iedere dinsdag vertrok er een trein met 1000 mensen. Per overvolle wagon was er één emmer water en één emmer om je behoefte te doen. Het gezin vertrok 20 juli 1943 en is op 23 juli in kamp Sobibor vermoord. Bijna de hele familie van Emmy’s ouders is vermoord. Een zus en een broer van vader overleefden de oorlog. De oom haalde haar bij het pleeggezin weg omdat zijn zus voor haar wilde zorgen. Getraumatiseerd door de oorlog kon ze het kind echter geen

liefde geven. De oom haalde haar later naar Deventer maar zijn vrouw wilde haar eigenlijk helemaal niet. Dat heeft ze altijd laten merken. In Deventer zag Emmy op school een film over de concentratiekampen. Ze zag uitgemergelde mensen in gestreepte pakken, stapels schedels en lijken. Toen drong tot haar door wat er met haar familie gebeurd was. Niemand van de aanwezigen realiseerde zich dat er een Joods meisje meekeek. Emmy kon er met niemand over praten. Ze verlangde naar haar pleegmoeder, maar die zat in Arnhem. De gedachte dat er ooit een betere tijd zou komen hield haar overeind. 17 december 1955 kwam ze als 17-jarig meisje weer bij haar pleegmoeder. Er stond een grote taart op tafel met ‘welkom thuis’. Toen brak alsnog het geluk aan. Ze ontmoette haar man en kreeg met hem drie geweldige dochters. Emmy vertelt overal waar ze gevraagd wordt haar verhaal omdat iedereen moet weten wat er in de oorlog is gebeurd en wat voor impact dat op je hele leven heeft. Maar ook dat je nooit de hoop moet opgeven als je iets vreselijks overkomt. Emmy, een dapper meisje; Emmy, een dappere oma. AH

Langs Rijn & Rails

Garden

Oma, gaan we nou dood? De vierjarige Gé Bijlsma speelt onbezorgd buiten op het Jansplein als zijn opa hem plotseling hardhandig meesleurt de schuilkelder in. Het is 17 september 1944 en de Slag om Arnhem barst los. De kleine Gé kruipt zo dicht mogelijk tegen degene aan bij wie hij zich het veiligst voelt: zijn oma. Op het moment dat de bommen in de buurt inslaan, verstikt zijn oma Gé bijna in haar schoot van paniek. Het lawaai is oorverdovend, de angst onvoorstelbaar. Het doodsbange jongetje zit een week opgesloten en mag zich amper verroeren.

foto: peter van der graaf

De Slag om Arnhem is mislukt en de stad maakt nu deel uit van het frontgebied. De Duitsers bevelen alle inwoners de stad meteen te verlaten. Met zijn grootouders en zijn moeder vlucht Gé te voet naar Velp en de volgende dag weer verder richting Amersfoort. Onderweg wordt de groep evacués beschoten door vliegtuigen. Een aantal vluchtelingen komt bij deze aanval om. Volledig in paniek verschuilt Gé zich urenlang achter een boom. Na nog enkele dagen lopen vindt de familie onderdak bij een boerengezin in Nijkerkerveen. Een lange strenge winter volgt. Bij hun terugkeer in Arnhem in de zomer van 1945 treffen ze een verwoeste stad aan. Tot op de dag van vandaag lijdt Gé onder alles wat hij toen heeft meegemaakt. Nog wekelijks droomt hij over beangstigende situaties waarin hij bijna stikt. Van onverwacht hard geluid kan hij vreselijk schrikken.

Langs Rijn & Rails

Marike Spee, die op de Noordelijke Parallelweg woont, beschrijft het aangrijpende verhaal van Gé in het boek ‘Oma, gaan we nou dood?’. Ze hoorde het relaas via haar zus, die naast hem woont en zocht Gé vervolgens op 17 september 2013 op, terwijl hij op het Jansplein zijn verhaal vertelde aan voorbijgangers. Hij doet dat de laatste jaren steeds op genoemde datum. Marike wilde zijn verhaal gebruiken om een artikel te schrijven voor een van de bladen waarvoor ze regelmatig schrijft. Het werd uiteindelijk een boek.

Gé wil vooral jongeren bereiken met zijn verhaal Marike geeft met dit boek Gé de kans zijn verhaal te vertellen. Hij wil met name jongeren een beeld geven van Arnhem in oorlogstijd, in de hoop dat ze daardoor beter beseffen hoe bijzonder het is om in vrijheid te leven. Uitgangspunt van het boek zijn zijn eigen ervaringen en herinneringen. Hij vertelde zijn verhaal tijdens een aantal ontmoetingen, op een fragmentarische en chaotische manier. Marike ordende alle informatie en vulde de herinneren aan met de nodige achtergrondinformatie. Op deze manier maak je nu als lezer kennis met de geschiedenis van Arnhem in de Tweede Wereldoorlog, maar direct gekoppeld aan de menselijke emoties die dat opriep. Van de eerste jaren van de oorlog heeft Gé door zijn jonge leeftijd niet zo heel veel meegekregen. Hij herinnert zich bijvoorbeeld wel nog het harde stampen van marcherende Duitsers. Hoe ouder hij werd, hoe meer hij begreep van de ellende die de oorlog veroorzaakte. Jan Terlouw schreef een prachtig voorwoord Marike heeft via haar uitgever de bekende schrijver Jan Terlouw benaderd om het voorwoord te schrijven. Jan Terlouw belde haar binnen enkele weken op. Hij gaf aan dat de interesse voor de Tweede Wereldoorlog enorm toeneemt en dat hij bijna wekelijks wordt benaderd om een voorwoord te schrijven. Voor het boek van Marike wilde hij dat echter graag doen. Door het schrijven van dit boek is Marike een aantal zaken anders gaan bekijken. Zo is bijvoorbeeld haar kijk op vluchtelingen veranderd. Ze kan zich nu beter verplaatsen in hun misère en vindt dat we vluchtelingen en illegalen ruimhartiger moeten benaderen. Oma, gaan we nou dood? is voor € 9,50 verkrijgbaar in de Arnhemse Kinderboekwinkel en andere boekhandels en musea in de regio, maar ook via Marike zelf. Kijk voor meer informatie op www.marikespee.nl

9

1944 Klingelbeekseweg Eind 2013 vond Wybo Boersma bij een verzamelaar een notitieboekje van iemand die de Slag om Arnhem had meegemaakt aan de Klingelbeekseweg in Arnhem. Het bleek een dagboekje met aantekeningen te zijn van de heer T. van Mens, woonachtig aan de Klingelbeekseweg 14. De tekst, die deels in inkt en deels in potlood was geschreven, was moeilijk leesbaar en daarom typte Wybo die helemaal over. Omdat er maar weínig dagboeken bekend zijn uit dat deel van Arnhem, heeft Robert Voskuil het deel over de gevechten op de Klingelbeek en de vlucht van de familie Van Mens naar de Hoogkamp bewerkt voor publicatie in dit Airborne Magazine en van noten voorzien. Hier een deel van het dagboek:

Zondag 17 september 1944

(…) We leven nu in een onrustige spanning. We horen schieten in westelijke richting. Er zijn nog steeds jachtvliegtuigen in de lucht. Op de Utrechtseweg zien we heel veel Duitsers in auto’s en lopend uit westelijke richting komen. Ze zijn in vol oorlogstenue. Het lijkt wel of ze vluchten. De lucht is vol vliegtuigen, maar er klinkt geen luchtalarm meer. Er is geen elektriciteit meer. Af en toe schiet het Duitse luchtafweergeschut dat bij de Rijn staat. Er zijn ontzettend veel jachtvliegtuigen in de lucht, maar we zijn langzamerhand niet meer bang voor de Britse Spitfires. We gaan weer bomscherven zoeken. Wanneer we later vanaf de zolder over de stad uitkijken, kunnen we aan de rookkolommen zien dat Arnhem op verschillende plaatsen brandt. Marietje was bij het Fratershuis, toen er een Duitse soldaat aan kwam fietsen die tegen ander Duitse militairen riep: “Los, laufen, die Tommies sind bei die Gummifabrik!” De soldaten renden naar de auto’s en sloegen op de vlucht. Daarbij lieten ze in de haast alles achter. Prachtige fietsen, die waren achtergebleven, werden door de burgers meegenomen. Als Marietje vertelt dat de Tommies al dichtbij zijn, gelooft niemand haar. Plotseling wordt er geschoten en de kogels fluiten over onze hoofden. We besluiten de schuilkelder in orde te maken en slepen er van alles heen, zoals geweckte groenten en fruit, boter en ook kleren. Mijnheer Dekker staat op het dak van zijn huis en ziet plotseling dat de Oosterbeekse Rijnbrug wordt opgeblazen. We zien een inktzwarte rookkolom. Mijnheer Dekker zegt dat hij bij de brug veel soldaten ziet lopen, maar hij weet niet of het Duitsers of Engelsen zijn. Wij blijven nu in de schuilkelder want er wordt af en toe geschoten. Vader loopt met een Franse helm in zijn

10

hand. Op een zeker moment gaat hij er even op uit om op straat te kijken. Plotseling komt hij weer binnen en zegt “De Tommies zijn er: lk heb mijn eerste Engelse sigaret te pakken. Ze lopen op de Klingelbeek”. Wij antwoorden: ‘Ach dat kan toch niet?” We zijn stomverbaasd. Wel horen we af en toe machinegeweer- of geweerschoten. Samen met de heer V. besluit ik schoorvoetend te gaan kijken. En.....daar lopen de Tommies langs de straat, goed gecamoufleerd. Het zijn jonge kerels. De burgers zijn gek van vreugde. Plotseling horen we een kort, scherp bevel, waarna de soldaten allen achter een kleine tank (Bren Gun Carrier) duiken en met machinegeweren beginnen te schieten. Wij besluiten terug te gaan in de schuilkelder. Tegen de avond gaan we weer de straat op. Nu komen er grote groepen soldaten voorbij en soms een aantal Jeeps, die vol zitten met militairen. Sommige Jeeps trekken een kanon. De parachutisten dragen lichtbruine uniformen met een hoop zakken, met daarin o.a. allerlei etenswaren, zoals chocolade en rantsoenen. Sommige hebben gele sjaals om de hals en een enkeling heeft oranje bloemen op de helm. Wij blijven de hele avond bij de soldaten. Wij krijgen sigaretten en wij geven ze water. Later op de avond zitten we samen met mevrouw Cherkowski in de kamer, die verlicht wordt door een kaars. In de buurt horen we nog steeds schieten. We gaan boven slapen en ‘s nachts horen we af en toe artillerievuur en voortdurend voetstappen van de Engelse militairen. Wanneer we af en toe uit het raam kijken, zien we boven Arnhem een gele gloed van brandende gebouwen. Maandag 18 september 1944

‘s Morgens zijn we al vroeg wakker door het vuren van allerlei artillerie batterij-

en in de buurt. Ook is er veel mitrailleurvuur. De Tommies lopen door de tuinen van de huizen. In de stad wordt hevig gevochten. Ondanks het schieten gaan veel mensen kolen halen in het Oolgaardshuis, waar Duitsers hebben gezeten. Ook lopen er mensen in de richting van de stad. ’s Middags wordt het Duitse artillerievuur voortdurend erger. Op steeds meer plaatsen ontstaan branden. Ook de prachtige villa ‘Hulkestein’ staat in brand. Het is een indrukwekkend gezicht en het lijkt zo dichtbij, dat we soms het idee hebben dat ons eigen huis in brand staat. In de lucht boven ons hoofd hangt bruine rook en dwarrelt verbrand papier. In de middag wordt ontzettend hard geschoten en we blijven een groot deel van de tijd in de schuilkelder. ‘s Avonds gaan we weer naar buiten, waar nog steeds Tommies voorbij komen. Om ongeveer negen uur gaan we slapen in de schuilkelder. Boven in het huis is het te gevaarlijk. We leggen matrassen en wat dekens op de vloer, maar van slapen komt niet veel, omdat er in de buurt veel wordt geschoten. De Tommies slapen in het huis of lopen rond. Bij S. slapen er negen in de kelder terwijl er twee de wacht houden.

Dinsdag 19 september 1944

In de ochtend is er weinig te zien, maar er wordt wel weer veel geschoten. Plotseling stromen de straten vol met soldaten, jeeps, kanonnen, een paar Bren Carriers, motorfietsen en gewone fietsen. Alles komt uit de richting van de stad. Het pleintje bij de Hulkesteinseweg staat vol met oorlogstuig en het is een totale opstopping. Maar de soldaten zijn heel rustig. Een officier met een sigaret in zijn mond geeft kort en kalm zijn bevelen. De soldaten laden hun geweren en Stenguns. Ze krijgen nieuwe

Langs Rijn & Rails

munitie en sommigen gaan weer langzaam via de Hulkesteinseweg in de richting de Oude Tol. Voor ons huis wordt een groot kanon opgesteld met de loop in de richting van de Utrechtseweg. Veel mannen en materiaal gaan verder de Klingelbeek op. Zo lopen de goed gecamoufleerde soldaten door de tuinen en gaan de huizen binnen. Vader vraagt ze of ze zich terugtrekken. Ze antwoorden “No, no” of “Yes we are”. Bij de familie Denkers lopen er tientallen het huis in. Achter de heg stellen ze een zware mitrailleur op. Een van de militairen wijst op ons huis, waarna een groep militairen bij ons naar binnen loopt. Ze zijn overal, ook in onze voortuin, waar ze achter struiken gaan liggen. Twee van hen komen bij ons in de keuken om zich eens behoorlijk te wassen en te scheren. We geven hen een glas limonade. Een van hen maakt zijn Stengun schoon en laadt het wapen. Op het moment dat de buurvrouw de deur opent, springt hij behoedzaam naar voren met een geladen revolver in zijn hand. Wanneer hij merkt dat het veilig is, begint hij te lachen. De ander, een knappe, donkere kerel, vertelt dat twee van zijn vrienden zijn gesneuveld en dat hij zelf bijna al zijn uitrusting kwijt is geraakt. We vragen of de hoofdmacht er aan komt. Ze antwoorden: “ln two or three days, and they have tanks”. Mijn vader vraagt ze: “Is the situation bad?”. Ze antwoorden: “No, just a little”. Mijn zus vraagt aan een van hen of er gevochten gaat worden en hij antwoordt: “Yes, yes”, waarna hij doodkalm de trap op loopt. Ruiten worden kapotgeslagen om er mitrailleurs neer te zetten. Met veel lawaai worden er met meubilair barricades gebouwd. Mijn vader roept een officier naar beneden met de vraag of de kelder onderin het huis een goede schuilplaats is. De man

Langs Rijn & Rails

kijkt even rond en antwoordt: “No, no, this is not safe. You have to go into the garden!” We zoeken bescherming in de schuilkelder achter de kas en al spoedig breekt de hel los. Het wordt een middag die je nooit vergeet. Er breken zware gevechten uit in onze omgeving. De Duitsers zitten o.a. op het KEMA terrein, aan de noordkant van de Utrechtseweg. Tommies rennen door de tuin. Ze roepen: “Tower, Germans!.” Het blijkt te gaan om de top van de koepelgevangenis, waarin vermoedelijk een Duitse observatiepost zit. Even later wordt die doorzeefd met kogels en granaten. Kort daarop beginnen ook de kanonnen in de wei van W. voor ons huis te blaffen. Het lawaai is zo erg dat horen en zien je vergaat. Duits geschut schiet voortdurend op onze buurt. We horen het angstaanjagende geluid van de granaten en het inslaan in de omliggende huizen. Mevrouw Sz. Wordt haast gek van angst. Bij elk kanonschot of inslag van een granaat voel je de luchtdruk in je oren. Het lawaai van kanonnen, machinegeweervuur en explosies is oorverdovend. Tot overmaat van ramp zetten de Engelsen een mitrailleur op het dak van onze schuilkelder waarmee ze onafgebroken vuren. Toch komen we heelhuids door deze middag heen. Tegen vijf uur horen we geronk, jachtvliegtuigen, Een Tommy komt even bij ons zitten bij het trapje en geeft ons een lekkere sigaret. Hij kijkt even naar de jachtvliegtuigen en zegt: ‘Typhoons’. De toestellen, het zijn er wel veertig, cirkelen rond en komen steeds lager. Dan zien we een kruis op de vleugels. ‘Germans’ zegt de Tommie teleurgesteld en ook wij kijken treurig. Aan het eind van de middag klinkt er zwaar geronk en wordt het schieten plotseling erger. Dan zien we iets dat ik mijn leven lang niet meer zal vergeten. Drie zware transportvliegtuigen met vier motoren komen laag en langzaam over het land aanvliegen. Westelijk van ons beginnen ze parachutisten af te werpen. Dan volgen er nog meer vliegtuigen. Ieder toestel werpt wel dertig man af. De parachutes gaan direkt open en we zien honderden poppetjes bengelen en naar beneden komen. Er wordt geweldig op geschoten. We zijn ontzettend blij dat deze versterkingen worden aangevoerd. Even later komen een paar gevangenen uit de Koepelgevangenis aan de Wilhelminastraat aanlopen. Die zijn blijkbaar losgelaten.

Dan horen we het zware gebrom van voertuigen op de Utrechtseweg. Mijn vader zegt dat het allemaal Duitse voertuigen zijn. Blijkbaar zijn we weer Duits. Wat verschrikkelijk teleurstellend! We zijn met stomheid geslagen. Overal op straat zien we SS-soldaten, ook Hollandse SS. Bij ons in een loopgraaf zitten nog een paar Tommies, van wie er een zwaar gewond is. Ze worden door de SS afgevoerd.

Woensdag 20 september.

De strijd blijkt zich verplaatst te hebben in de richting van Oosterbeek. (…) Mijnheer Cherkowski komt met een andere Rode Kruis man, die een vlag draagt, ons halen. We moeten weg van de Klingelbeek, we moeten vluchten. We pakken snel wat dingen mee, zoals kleren, een paar dekens en een beetje eten. We lopen door de tuin. Overal liggen grote granaatscherven, munitie en lege hulzen. Het is een enorme rommel. De huizen zijn zwaar beschadigd. In ons huis is een granaat ingeslagen. De ramen zijn met sponning en al naar buiten gevallen. Bij de familie Groeneveld is een deel van het huis door een granaat weggestagen. Overal zien we granaatinslagen in de muren van huizen. Een lantarenpaal ligt afgeknapt op straat. Daar liggen ook de wrakken van twee kanonnen en enige auto’s te smeulen, Langs de kant van de weg staan onze buren. “Waar gaan jullie naar toe?” vragen ze. We roepen terug: “We moeten vluchten!” Al snel sluiten enige buurtbewoners zich aan bij de stoet, die op den duur steeds langer wordt. Op de Utrechtseweg rijden Duitse SS-soldaten. We moeten goed kijken waar we lopen, vanwege de vele munitie die overal ligt. (…) De stoet vluchtelingen maakt veel lawaai omdat we voortdurend trappen op al het gebroken glas dat op straat ligt. Op de Oranjestraat staat het vol met Duitse tanks. Intussen horen we dat er in Oosterbeek en op de KEMA nog zwaar gevochten wordt. We lopen in de richting van de Hoogkamp, een Arnhemse wijk ten noorden van de spoorlijn. (…) ( m e t d a n k aa n h e t A i r b o r n e Ma g a z i n e va n h e t A i r b o r n e M u s e u m O o s t e r b e e k )

11

De evacuatie van mijn ouders. Mijn ouders waren bijna buren voor ze trouwden, mijn vader woonde met zijn ouders bovenaan ‘de bult’ (Wilhelminastraat) en mijn moeder onderaan. Tijdens de oorlog werd de naam van de straat vervangen door Lombokstraat. Ze trouwden in 1942 met geleende kleding en een boeket dat in de koets al uit elkaar viel. Maar niet minder gelukkig. Ze huurden een grote bovenwoning onder aan de Wilhelminastraat tegenover de garage van Daan Best. Toen in september 1944 het bevel tot evacuatie kwam, werden zij met familie van beide kanten en bewoners van WestArnhem ondergebracht in de Koepel. Ze voelden zich daar betrekkelijk veilig, met in de top een witte vlag. Buiten werd flink gevochten, wat bleek uit het feit dat vrijgelaten gevangenen liever terug kwamen dan dat ze vluchtten. Lang heeft het verblijf in de Koepel niet geduurd, iedereen moest op pad richting Apeldoorn. Mijn grootvader van vaderskant fokte honden, die liepen nog in de tuin van hun huis en konden niet mee. Aangekomen in Apeldoorn en ondergebracht in een tijdelijk verblijf, ging mijn grootvader te voet terug naar Lombok, omdat hij de honden niet zomaar kon achterlaten. Aangekomen op de Wilhelminastraat tegenover de Koepel, (waar nu Tol-

12

meijer Dental staat) bleken de huizen weggevaagd, zijn honden liepen half verbrand daar rond te dolen. Uiteindelijk heeft mijn grootvader ze uit hun lijden moeten verlossen. Een drama voor hem. Mijn vader en mijn grootvader waren ambtenaar. Zij mochten in Apeldoorn blijven. De andere leden van de familie moesten door naar het Noorden. (waarom dat onderscheid?) Daarop heeft mijn grootvader besloten: dan gaan we allemaal. Lopen dus met mijn grootvader van moederszijde in een kruiwagen, hij was verlamd geraakt, naar Friesland tegen de Waddenzee aan. Mijn moeder vertelde: “gelukkig liepen wij in de voorste rijen, we hadden nog schoon stro in de schoollokalen, kerken en andere openbare ruimtes. Voor de mensen achter ons werd het echt niet ververst”. Over de periode in Friesland valt nog veel te vertellen, maar laat ik me beperken tot de handelingen in West-Arnhem en Lombok. In mei 1945 kwamen de familieleden terug naar Arnhem en troffen daar een totaal verwoeste omgeving aan. Het huis van mijn grootouders boven aan de Wilhelminastraat stond er niet meer. Het huis van mijn ouders was compleet leeggeroofd. Alle ramen aan diggelen, de vitrage waaide naar buiten. Toeval wil dat in het be-

nedenhuis een NSB-familie woonde, die had gedreigd dat ze, als het nodig was, de hele boel in de fik zou steken. Mijn ouders hadden daarop hun waardevolle spullen ondergebracht bij hun ouders en dat huis was weggevaagd. Totaal berooid dus. In de kelder van het huis aan de overkant vonden alle buren nog wat inventaris, kennelijk door de bezetter klaargezet maar niet meer opgehaald. Mijn grootouders zijn in een leegstaand huis aan de Utrechtseweg getrokken, in afwachting van de eigenlijke bewoners, die nooit zijn komen opdagen. Na verloop van tijd kon mijn grootvader het huis huren. Langzaam kwam het leven weer op gang. Er werd krediet verstrekt waarmee men weer wat inventaris kon aanschaffen. Mijn ouders hebben lange tijd inwoning gehad op de tweede verdieping van hun huis. Een gezin met kinderen, dakloos, op termijn konden zij verhuizen naar de nieuwbouw van Malburgen . Men hielp elkaar waarmee men maar kon. Bea Winnemuller-Wenink 2 5 j u l i 2014

Langs Rijn & Rails

ZICHTBARE HERINNERINGEN IN ARNHEM-WEST

Markering Pegasus symbool bij historische locatie Freedom Trail. Frits Slomp -alias Frits de Zwerver- was een belangrijke en één van de vele verzetsstrijders die vast zat in de Koepelgevangenis. Medeverzetsstrijders wisten hem op sluwe wijze te bevrijden.

Wie in Lombok woont, is zich in de loop der tijd ongetwijfeld bewust geworden van de belangrijke rol die de wijk heeft gespeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog. Een aantal monumenten herinnert aan de operatie Market Garden die dit jaar zeventig jaar geleden Arnhem, een groot deel van Arnhem-West en vooral ook het rustige Lombok op zijn kop zette. Nu wandelen regelmatig groepen veteranen, Britse militairen en andere geïnterresseerden door de wijk van het ene historische punt naar het andere om de historie her te beleven. Deze punten zijn opgenomen in de wandelroute Freedom Trail en Liberationroute -hieraan werkte wijkbewoner Giel Polman mee, Over hem lees je meer op arnhemwest.nlKijk voor meer achtergrondinformatie, links naar de complete routes en het luisterverhaal van de Liberationroute op www.arnhemwest.nl

1

FREEDOM TRAIL In 2005 is ter gelegenheid van zestig jaar vrijheid de Freedom Trail aangelegd, een wandelroute door het centrum en Arnhem-West. Op diverse plekken zijn de bruine tegels te zien. De route gaat onder meer langs de belangrijkste locaties van de Slag om Arnhem. Deze zijn gemarkeerd door een tegel met het Pegasus symbool.

Am ste rda ms ew eg

HEIJENOORD

1 Een monument op het Nassauplein herinnert aan de felle gevechten die in september 1944 in Arnhem-West woedden.

2

Oranjestraat

2

3

Nassauplein

LOMBOK

5

4

U

g ewe s t h trec

gs Onderlan ROUTEPUNTEN

Freedom trail te Liberationrou l aa h r luisterve

LIBERATION ROUTE Onderdeel van de Liberation Route Europe is de grote zwerfkei op de hoek van de Utrechtseweg-Zwarteweg. De route volgt de opmars van de geallieerden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Bij de grote zwerfkei hoort een luisterverhaal over generaal-majoor Urquhart. De link hiervoor is te vinden op www.arnhemwest.nl.

Freedom Trail

3

Een houten bord op de gevel getuigt van de spannende uren die generaal-majoor Urquhart en twee van zijn stafofficieren hebben meegemaakt op de vliering van Zwarteweg 14 om uit handen te blijven van de bezetter.

Zwerfkei Liberationroute Een Airborne-gedenkzuil bij het ‘Elisabeths Gasthuis’. In en om het gebouw werd zwaar gevochten in september 1944.

5

infographic, fotos © anneluchies.nl

Hier komt foto steen Liberationroute

bron, oude fotos: internet

4

Wereldburgers in Arnhem West:

Mevrouw Diana Fransz-Rompis uit Indonesië foto: peter van der graaf

Na Theresa uit Mexico, Francilene uit Brazilië, Jacob uit Congo en Watsana uit Thailand, volgt mevrouw DianaFransz-Rompis uit Indonesië..

I

n de vorige afleveringen van deze rubriek was meestal de liefde de aanleiding om naar Nederland te komen. Bij veel mensen die in Nederland zijn komen wonen speelt echter de historische binding tussen vaderland en moederland een rol. Zo wonen er in Arnhem West heel wat wijkgenoten die hun roots in voormalig Nederlands Indië hebben liggen. Het betreft vooral de tweede en derde generatie. De eerste generatie is in onze wijk vanwege de leeftijd ondertussen op één hand te tellen. Een van hen is Mevrouw Fransz-Rompis. Ik noem haar vanwege haar eerbiedwaardige leeftijd niet bij de voornaam, maar ‘mevrouw’. Mevrouw nodigt me uit om aan tafel te komen zitten zodat ik gemakkelijk kan schrijven. Ze noemt het ‘haar eettafel én bureautje’. Er liggen inderdaad heel wat spulletjes, waaronder agenda en schrijfspullen. Het is meteen duidelijk , deze vrouw van bijna 88 jaar staat midden in het leven. Nog voor ik mijn eerste vraag gesteld heb begint ze al enthousiast te vertellen en is het non-stop schrijven geblazen. Opvallend is de positieve en respectvolle manier waarop ze alles benadert.

14

Mevrouw werd geboren in Batavia, het tegenwoordige Jakarta, in een middenstandsgezin ‘van goeden doen’. Als zesjarig meisje verhuisde ze met het gezin naar de Minahasa, een district in het noord oosten van het eiland Sulawesi. De Minahasa onderscheidt zich, net als de Molukken, door het grote aantal Christenen in het overwegend Islamitische Indonesië. Na de Japanse bezetting van Nederlands Indië ontmoette ze als verpleegster haar man, beroepsmilitair bij het KNIL, het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger. Haar man was geïnterneerd geweest in Japan, waar hij in de kolenmijnen moest werken. Door de oorlogssituatie besloten ze al snel te trouwen. Dat gebeurde in 1948. Een jaar later werd Indonesië zelfstandig en weer een jaar later vertrokken ze als gerepatrieerden per schip naar Nederland. Mevrouw is ‘pur sang’ 100 procent Indonesisch, maar haar man was Indo-Europeaan ofwel Indo. Zijn overgrootvader was namelijk Nederlander. Veel Indo’s gingen kort na de onafhankelijkheid van Indonesië naar Nederland. Ze voelden zich in Indonesië niet meer welkom. Het schip vertrok op 4 oktober 1950 en kwam na een korte stop in Cairo op 27 oktober in Hoek van Holland aan. Er volgden jaren in diverse pensions in Ootmarsum, Deventer en Wezep. Van het eerste pension herinnert mevrouw zich vooral de onhartelijkheid. Het gezin met een dochtertje van anderhalf en een jonge baby kreeg het allerkleinste kamertje, waar de vloerbedekking voor alle

Langs Rijn & Rails

zekerheid was uitgehaald. Het was steenkoud in de winter. Maar ook elders werden ‘die zwartjes’ regelmatig met argwaan bekeken. Toen haar man weer een baan in het leger had gekregen, kregen ze eindelijk hun eigen woning in Oldebroek. Toen de kinderen volwassen werden en op zichzelf woonden verhuisde mevrouw met haar man in 1989 naar de Wilhelminastraat in Arnhem. Jaren later, inmiddels weduwe, ging ze naar de Alexanderstraat. Sinds acht jaar woont ze begane grond in een flatje aan de Zuidelijke Parallelweg met een tuintje aan de Wilhelminastraat. Ze zegt: ‘Ik woon hier naar hartenlust. Ik hoop dat ze me hier uitdragen’. Van de in totaal vijf dochters en drie zoons wonen een dochter en een zoon ook in de wijk. Als ik mevrouw vraag wat haar het meest aanspreekt in Nederland en in Indonesië noemt ze wat Nederland betreft de vrijheid en van Indonesië de natuur. Ze vindt wel dat veel Nederlanders zo mopperen. Daarentegen moet ze kwijt dat in Indonesië de corruptie zo welig tiert en dat, nu veel Moslims meer moslim-bewust zijn geworden, er meer scheiding is in het land. De familieverbanden zijn in Indonesië wel veel hechter dan in Nederland. Men zorgt veel beter voor elkaar. Toch voelt ze zich enorm thuis in Nederland. Mevrouw is in vakanties vaak terug gegaan naar de Minahasa, nadat ze steeds met moeite het geld bij elkaar gespaard had. Ondertussen weet ze over dit district veel meer dan toen ze er nog woonde. Mevrouw mag graag Indonesisch koken en heeft jaren geleden ook kookcursussen gegeven in ’t Huukske. Ze kookte ook voor hele grote groepen. Ze maakte dan elke dag één recept. Toen Lombok in 1994 honderd jaar bestond, heeft ze voor de hele wijk gekookt. Als ik haar vraag of ze voor deze rubriek een eenvoudig recept kan geven is haar antwoord dus een volmondig ja. AH

Langs Rijn & Rails

Ritja Ritja Manado/ Gemarineerde makre el

Voor 2 personen 500-600 gr. Verse mak

reel

Marinade Het sap van 1 citroen 1 afgestreken theelepel zout Kruidenpasta 3 cm verse gember, ge raspt 1½ eetlepel sambal oel ek 2 eetlepels zonnebloem olie Verwarm de oven voor op 175 ºC., Snijd de schoongemaa kte vis in vier moten en leg ze minimaal een half uur in de marin ade. Meng de gember, sam bal oelek en olie. Bestrijk de gemarineer de moten met de krui denpasta. Leg de moten in een sc haal, dek ze af met al um iniumfolie en plaats de schaal in de over. Verwijder de folie na 10 minuten en keer de m oten om. Gaar nog 10 minuten. (Voor de ba rbecue geldt: langzaam garen in een half uurtje, regelmatig ke ren.) Serveren met witte rij st, komkommer en tom aten. Smakelijk eten!

15

Speel mee in de Westband Nieuw in Arnhem West Speel je een instrument of zing je graag en goed, wil je in een echte band spelen en ben je tussen de negen en zestien jaar oud? Dan is de Westband iets voor jou. De Westband is een nieuw project van de West Arnhemsche Muziekvereeniging (WAMV) dat in oktober van start gaat. Ik vraag Jolanda Konings van de WAMV wat die Westband eigenlijk is. “De Westband’, zegt Jolanda, “wordt een leuke, coole en grote band waar jongeren hun eigen popmuziek spelen. Het wordt geen popbandje met alleen gitaren en een drummer, maar een poporkest. We willen dat alle jongeren en kinderen tussen de negen en 16, die een instrument bespelen, mee kunnen doen: blaasinstrumenten of slagwerk, maar ook viool, gitaar, bas, piano of drums. Ook zangers en zangeressen zijn welkom. Zolang je maar zin hebt

om samen muziek te maken”. Nou, dat klinkt leuk. Maar waarom begint de WAMV nu met een Westband voor jongeren? Jolanda: “Onze muziekvereniging heeft natuurlijk al een orkest – de fanfare – maar je kunt bij de WAMV ook muziekles krijgen op blaasinstrumenten en op slagwerk. Die lessen worden gegeven door vakdocenten en dat is leuk en leerzaam. Maar muziek maken wordt pas echt leuk als je samen kunt spelen. We hebben daarom altijd ook een leerlingenorkest gehad, de blazersklas. Maar we merkten dat dit voor de kinderen en jongeren uit de wijk niet leuk genoeg was. Het samenspelen wel, maar de setting en de soort muziek niet altijd. Dat gaat bij de Westband anders worden.” We praten nog even door en dan blijkt dat er ook al een bandleider gevonden is. Dat is Sandra van Veelen. Sandra woont in Arnhem West en is hoofd

muziek bij het Kunstbedrijf. Ze heeft als keyboarddocente, bandcoach en orkestleider veel ervaring met dergelijke projecten. “In Rotterdam, Zutphen en in Arnhem heb ik ook orkesten met bands geleid’’, vertelt ze. “Dat was een popband met orkest. Ik noemde ze Mini Metro orkesten. Mijn vingers jeuken om hier in Arnhem West ook zo’n band op te zetten en te leiden. Ik krijg er ontzettend veel energie van om met kinderen en jongeren muziek te maken. We hadden bij mijn andere bands ook altijd heel veel lol met elkaar. Als ze eenmaal bij het poporkest zaten, bleven ze jaren enthousiast meespelen”. Alle ingrediënten lijken aanwezig om van de Westband een succes te maken. Ben je nieuwsgierig geworden en wil je meer weten? Hieronder vind je de praktische informatie. A n i ta va n H o o f

Arnhems labyrint Een bijzonder project in Arnhem-West Op een wandeling met onze hond kreeg ik de ingeving dat op een van de velden aan de Amsterdamseweg een labyrint met geurende bloemen zou moeten komen. Toen dit beeld steeds terugkwam heb ik het idee aangekaart bij de gemeente. Het werd enthousiast ontvangen als een aansprekend project voor de wijk. Met mijn man Wil Groen, hovenier, heb ik het mogen uitwerken. Het ligt nu ter goedkeuring bij de gemeente. Omdat wij het project in oktober en november zouden willen uitvoeren is in overleg met het Wijkplatform besloten het nu al in de publiciteit te brengen. We willen namelijk dat het gedragen, gesteund, aangelegd en uiteindelijk ook onderhouden wordt door wijkbewoners. Wij zijn dus op zoek naar mensen die met ons samen willen werken aan dit bijzondere project. W at i s ee n l ab y r i n t ?

Het labyrint is het symbool voor onze weg door het leven en voor het zoeken naar wat het middelpunt van ons leven uitmaakt. Er is slechts één pad en geen mogelijkheid om te kiezen zoals bij een doolhof. Het labyrint biedt een heel andere uitdaging. Het legt niet de nadruk op goed of fout, maar zegt: loop of sta stil. Zelf heb ik het labyrint in de kathedraal van Chartres gelopen, een 16

zeer intense ervaring. Onderweg ga je door allerlei gedachten en gevoelens heen: denken dat je er bijna bent wat dan niet blijkt te kloppen, hoop en frustratie, ongeduld, etc., maar uiteindelijk een diepe rust, overweldigend en toch zo stil. Onvergetelijk! Wil je aan het labyrint meewerken? Wij zijn op zoek naar mensen die het leuk vinden om: - de handen uit de mouwen te steken - samen iets moois in de wijk te realiseren - in oktober en/of november in de weekenden en/of herfstvakantie tijd en energie hebben Je kunt je aanmelden door: - te mailen naar [email protected] met je gegevens en als onderwerp: ‘labyrint Arnhem’, - een kaartje met je gegevens in de brievenbus: N. Parallelweg 26, - te bellen: 026-4420248 P.S. ook zonder ‘groene vingers’ ben je welkom! Door de Facebookpagina ‘Labyrint Arnhem’ te ‘liken’ blijf je op de hoogte van de ontwikkelingen. Antoine t te Kuhlmann

Langs Rijn & Rails

advertentie

Praktische informatie De Westband start op woensdag 1 oktober met een proefles.

De repetities zijn op woensdag van 19:00 tot 20:30 uur in het Kluphuis, Nassaustraat 4a. De Westband werkt op projectbasis. Dat wil zeggen dat iedereen zich per project inschrijft. Een project kent vijftien bijeenkomsten, dertien repetities en twee optredens. Per jaar zijn er twee projecten. De kosten bedragen €75,00 per project, voor WAMV leerlingen €25,00.

De Opvoedpraktijk A rnhem

Bij De Opvoedpraktijk Arnhem kunt u terecht met vragen over de opvoeding van uw kinderen van 0 tot 18 jaar. Begeleiding rondom opvoedvragen Thema-avonden over actuele opvoedthema’s

Ga voor meer informatie naar www. wamv.nl. Voor vragen en opgeven kun je ook terecht bij [email protected]

www.deopvoedpraktijkarnhem.nl [email protected]

positief

praktisch pedagogisch

een goed glas

Wij verzorgen uw complete wijnproefavond of wijncursus

Wijnkoperij

rob peters

Atelier de Beleving Platteland van dichtbij

Buitendiners & Kookworkshops

Rook en Vuur

op locatie

Info: Gidy van Gaans, 06-37192664 [email protected], www.atelierdebeleving.nl Langs Rijn & Rails

17

nieuws uit

Activiteiten voor elk wat wils: cursussen en/of activiteiten zoals Tai Chi, yoga, het grafiekatelier, kunstclub Oranje Boven, kookclub Prins Heerlijk zijn of gaan allemaal weer van start. Ook is het weer mogelijk om elke 14 dagen op vrijdag een heerlijk avondje film te combineren met een lekker etentje bij Hare Hoogheid. Zangkoren zoals Libertado en Just for Joy (senioren) kunnen nog best wat nieuwe leden gebruiken. Vanaf 1 oktober is Greet Scholten er ook weer met een cursus muziek en bewegen voor peuters en kleuters van 10 keer. Een echte aanrader voor de kleintjes. Natuurlijk zou het prachtig zijn als zich weer enkele ouders zich melden om een peuter-speelochtend te starten in ‘t Huukske. Alle speelgoed is hiervoor aanwezig. Heb je belangstelling voor één of meerdere activiteiten in ‘t Huukske. Wil je er zelf iets beginnen? Tijdens het wijkfeest zijn er diverse mensen achter de bar aanwezig die je van informatie kunnen voorzien. Vragen kun je ook altijd stellen via de mail: [email protected]

Filmagenda

Reizende cinema met Filmclub Royal Cinema ‘t Huukske De eerste film na de zomerstop is op vrijdag 19 september. Dit keer in de recreatiezaal van de Hulkesteinflat (Utrechtseweg 145) in samenwerking met de organisatie aldaar. De filmmakers zijn zelf aanwezig om het verhaal toe te lichten en eventuele vragen te beantwoorden. Entree bedraagt € 2,50 + een vrijwillige bijdrage. Op het programma voor oktober in de filmzaal van ‘t Huukske staan: 3 okt: The Lunch Box 17 okt: The Selfish Giant Kom ook kijken. Start film: 20.00 uur. Wil je vrijwilliger worden bij de filmclub of inschrijven voor de mailinglijst, mail dan naar: [email protected]

Gratis ontbijt op burendag in ‘t Huukske Op zondag 28 september tussen 10.00 en 12.00 uur is elke wijkbewoner welkom in ons buurthuis. Door ondersteuning van het Oranjefonds kunnen wij ca. 200 mensen een gratis ontbijt, koffie/thee en een sapje aanbieden. Voor het ontbijt hoef je je niet op te geven, maar wel geldt op = op. Dus kom gezellig met je buren naar ’t Huukske. Tijdens het ontbijt kun je ook genieten van meerdere akoestische live-optredens van diverse buurtbewoners. Tot zondag 28 september in ’t Huukske! 18

Cursus West-Afrikaanse ritme op Djembé Altijd al op een Djembé willen leren spelen? Dat kan nu in onze wijk. Voor wie? Voor iedereen boven de 18, die het leuk vindt om in een groep Djembé te leren spelen. Er is een Djembé voor je aanwezig. Informatie cursus Docent: Martin Gort, professionele percussionist Aantal lessen: 9 Data: Zondag 26 oktober en 30 november 2014 11 januari, 8 februari, 1 maart, 12 april, 3 mei, 31 mei en 14 juni 2015 Tijd: 13.30 – 15.00 uur 99 euro Prijs (betaling in 2 of 3 termijnen mogelijk) Locatie: ‘t Huukske Enthousiast geworden? Geef je je dan snel op. Je bent van harte welkom! Je kunt je opgeven via [email protected] Telefoon 06 42296725 Dank aan het Wijkplatform voor de financiële ondersteuning.

Arabische keuken Donderdag 2 oktober, 17.00 uur in ‘t Huukske: Kookworkshop 1001-nacht: maak kennis met de Arabische keuken. Incl. receptenboekje € 39,50. Vanaf 20.00 uur kunnen vrienden of familie meegenieten van alle bereide gerechten, voor € 15,- aanmelden: [email protected]

GRAFIEK ATELIER Elke vrijdagochtend, behalve in de schoolvakanties, is er van 9.00 tot 11.45u. Grafiek Atelier in ’t Huukske. U kunt voor € 4 (incl. materiaal en een kopje thee of koffie) kennismaken met verschillende grafische technieken, zoals droge naald etsen, monoprint, linoleumsnede, softcut en workshops gelatineprint en boekjes maken. In het atelier kunnen beginners en gevorderden aan de slag. Op vrijdag 17 oktober is er een workshop boekbinden (€ 15 voor de ochtend). Tijdens het wijkfeest is er een gratis workshop boekjes maken voor kinderen. Voor meer informatie kunt u mailen naar: [email protected] o.v.v. Grafiek Atelier, ook kunt u zich hier opgeven voor de workshop boekbinden. U kunt ook eens binnenlopen om kennis te maken en/of de ruimte en de mogelijkheden te bekijken. Voor kinderfeestjes kunt u via het e-mailadres informatie aanvragen. Langs Rijn & Rails

foto’s: peter van der graaf

Natuurlijk barst het seizoen in ‘t Huukske ook weer los.

FRED MENSINK Machinale timmerwerkplaats ramen • deuren • kozijnen

‘t Huukske,

Gediplomeerd pedicure biedt voetbehandeling bij u thuis aan (ook diabetici certificaat) tel: 06-11003788

Mandy Hoffstaetter Lid Provoet

(Faal)angstreductietraining voor kinderen, jongeren en volwassenen NEI

Wekelijkse lessen o.a. div vormen yoga, Pilates, Tai chi, Chi Neng, meditatie

Gratis proefles! lessen en tijden: www.zweiersdal.nl Weverstraat 65, Oosterbeek

Achter de Praxis Amsterdamseweg!

Joke van Woudenberg SCHOONHEIDSSPECIALISTE

•

gezichtsbehandelingen

•

rug- en nek massage

•

acne behandelingen

•

verven van wimpers en/of wenkbrauwen

studenten korting

•

harsen van gelaat en lichaam

•

handmassage + paraffinepakking

•

verwijderen van milia’s

•

cadeaubonnen

•

kleurenanalyse

UW ADRES VOOR HUIDVERBETERING De behandeling wordt afgestemd op de conditie van uw huid, uw wensen, beschikbare tijd en budget. Bovendien krijgt u advies voor het thuisgebruik van de produkten.

Hoogstedelaan 61, 6812 DM Arnhem, tel. 026 - 442 74 46 [email protected]

WOUDENBERG adv 2013-93x136.indd 1

Amsterdamseweg 121 • 6814 GC Arnhem • 026-4439000 Open maandag t/m vrijdag van 08:00 tot 17:00 uur w w w . a u t o s n e l s e r v i c e - a r n h e m . n l

10-01-13 20:09 ASAadvGenoeg.indd 1

02-07-2012 12:40:08