Kids-Gea!
Alles over egels op pagina 2
Maak een egelhotel
Kijk op pagina 4
Gratis jeugdbijlage bij het ledenblad van ‘It Fryske Gea’
Doe mee met leuke herfstactiviteiten Zie pagina 6 en 7
Herfst 2014
Egels
Op zoek naar eten
Zie jij wel er wel eens eentje in de tuin? Een klein stekelig beestje dat rustig door de bladeren schuifelt op zoek naar eten? Het diertje heeft kleine donkere kraaloogjes en een grappige zwarte neus. Het ziet er schattig uit en eet slakken. Is de egel ook jouw beste vriend?
Kriebelbeestjes op het menu
Familie van de egels
De egel gaat het liefst op zoek naar voedsel als de
Er bestaan verschillende soorten egels. Ze worden
zon net opkomt of ondergaat. In de schemering
onderverdeeld in drie groepen: woestijnegels,
zoekt hij tussen bladeren en struiken naar eten. Hij
langooregels en gewone egels. Woestijnegels zijn het
eet torren, slakken, regenwormen, larven, duizend
kleinst en wegen niet meer dan 400 gram. De langoor
poten, muggen en vliegen. Beschaafde tafelmanieren
egel doet met kenmerkende lange oren die boven de
heeft de egel niet. Onder luid gesmak en gegrom
stekels uitsteken zijn naam eer aan. Met de lange
worden de gevangen diertjes verorberd.
oren kunnen deze woestijnbewoners warmte afgeven.
Kieskeurig is de egel qua eten ook niet. Naast de
De egel in jouw achtertuin is de Europese egel en
kleine kriebelbeestjes pakt hij ook kikkers, pad
behoort tot de gewone egelsoort.
den en soms zelfs jonge vogels. Na de smakelijke
Veilige jas
maaltijd gaat de egel slapen. En dat doet hij wel achttien uur per dag.
Egels dragen het hele jaar door een extra veilige jas. Je kunt het vergelijken met het harnas van een
Gewoontedier
ridder of het kogelvrije vest van een politieagent. De
Egels doen veel dingen uit gewoonte. Zo lopen ze
egel kan zichzelf met zijn stekels goed beschermen.
steevast dezelfde route om eten te zoeken. Wan
Een volwassen egel heeft maar liefst acht- tot zes
neer er regelmatig een egel in jouw tuin loopt, zie
tienduizend stekels. Wanneer er gevaar dreigt, rolt
je er al snel een patroon in. Egels houden altijd
de egel zich als een balletje op. Omdat de stekels in
een winterslaap. Van eind oktober tot begin maart
hun neus prikken, vinden vossen en dassen het erg
verstoppen ze zich op een veilige plek. Sommige
lastig om zo’n opgerolde egel te pakken.
egels worden tussendoor wel even wakker om wat te eten. Tijdens het slapen verliezen ze namelijk een
Stekels
kwart van hun lichaamsgewicht. Daarom eten egels in oktober heel veel. Zo hebben ze in de winterslaap een goede vetvoorraad om op te teren.
Zelfstandige egelbaby’s
Egels leven liever alleen. Elk jaar gaan mannetjes egels op zoek naar een vrouwtje, maar het stel blijft nooit lang bij elkaar. Zodra er kleintjes zijn geboren, is de liefde over. Vader egel wordt dan
In de natuur
2
Veel egels worden overreden
Gevaren voor de egel
De mens is eigenlijk de grootste vijand van de egel. Niet omdat we op egels jagen, maar door alle sporen en activiteiten in de natuur. Veel egels worden over reden door auto’s. De sterke stekels zijn helaas niet bestand tegen een autoband. Verder zijn onze tuinen
Egelbaby
de afgelopen jaren veel saaier geworden. Ook gif maakt veel slachtoffers. Slakkenkorrels en insecten
zonder pardon het huis uitgezet. Per keer
verdelgers zijn namelijk dodelijk voor egels. Elke
worden er vijf tot acht kleine egeltjes geboren.
keer als een egel vergiftige slakken of insecten eet,
Ze zijn dan nog kaal, roze en de stekels liggen
krijgt hij ook een beetje gif binnen. Uiteindelijk
verborgen onder een huidlaagje. Na drie weken
wordt dit de egel op den duur teveel en gaat hij dood.
hebben de jonge egels al tweeduizend stekels.
Egelvriendelijke tuin
Ze gaan dan af en toe met moeder op pad om te leren hoe ze zelf eten moeten zoeken. Na twee
De egel komt overal in Nederland voor, maar krijgt
maanden zijn de jonge egeltjes al zelfstandig en
het steeds moeilijker. Steeds meer mensen nemen
zorgen ze helemaal voor zichzelf.
tegels en schuttingen in de tuin. De egel kan dan ner gens schuilen en niet genoeg eten vinden. Hij kan heel
Het zesde zintuig
goed leven in een tuin met voldoende begroeiing, want
De egel kan misschien niet heel goed zien, maar
hij schuilt namelijk graag onder heggen en bosjes.
wel enorm goed ruiken. Hij kan bijvoorbeeld
Bovendien zijn er tussen de planten allerlei insecten
insecten ruiken die zich drie centimeter onder
te vinden. Wil jij een egelvriendelijke tuin? Zorg dan
de grond hebben verstopt. Onbekende stoffen
voor begroeiing en laat de blaadjes en takken in de
of nieuwe geurtjes onderzoekt de egel met
tuin liggen.
zijn zesde zintuig: het orgaan van Jacobson. Dit extra zintuig ligt tussen het gehemelte
Wist je dat...?
en de neusholte. Eerst ruikt de egel aan de
-d e stekel van een egel gemiddeld zo’n achttien maanden meegaat? Dat is ongeveer drie keer zo lang als een gemiddelde haar. -M acDonalds een paar jaar geleden de MacFlurrybekertjes heeft aangepast? Veel egels bleven vroeger namelijk met hun kopje in het bekertje steken. Ben jij dol op een lekker ijsje? Gooi het bekertje (met deksel) dan in de prullenbak.
nieuwe geur, daarna komt er een flinke hoeveel heid speeksel vrij. Als hij de ervaring van het onbekende stofje of geurtje heeft verwerkt, smeert hij het speeksel op zijn rug om het orgaan weer schoon te maken. Dat is belangrijk want een schoon orgaan maakt het verschil tussen het eten van een lekkere kever of een vieze pissebed...
In de natuur
3
l e t o h l e g e Maak een De vogels in Nederland hebben het maar goed voor elkaar. Aan veel bomen en schuurtjes hangen vogelhuisjes waar ze kunnen eten, wassen of een nestje kunnen bouwen. Maar voor de egel is dat niet zo. Ben jij een echte egelvriend? Maak dan voor dit bijzonder nuttige diertje een speciaal egelhotel. Zo heeft ook de egel een overwinteringsplekje in jouw tuin.
Wat heb je nodig?
• • • • •
Takken Stenen Houtblokken Stevige planken Bladeren, mos, gras etc.
Tip!
Aan de slag!
Verzamel alle spullen op het lijstje
Kies een rustige en beschutte plek uit. Trek een (denkbeeldige) lijn waar het hotel komt te staan. Bedek het gedeelte met bladeren, mos en andere natuurlijk materiaal. Leg de lage houtblokken aan de zijkant neer. Plaats de planken op de houtblokken. Verberg het geheel met takken en andere materiaal. Zorg voor een duidelijke ingang.
Als je gaten in de houtblokken boort, kunnen metselbijtjes ook gebruikmaken van het hotel. Padden houden weer van opgestapelde dakpannen.
Doe het zelf
4
5
Doe m ee! Ga m ee!
Activiteiten
erftoc–h21t.00 uur Avondzptwem ber 19.00 Vrijdag 19 se Alde Feanen
boswachter op samen met de an ga e W t! rfs . Het is he door de natuur een zwerftocht en ak m de en ap st en tegen, zoals wel dierenspor e w en m ko en Misschi een gans. Zie de keutels van of e re n ee n ? pootafdruk va leurde bladeren stoelen en verk en dd pa te rs jij de ee de herfst. te tekenen van Dat zijn de eers
Geef je op!!
Op zoek naar spinnen
Vrijdag 3 oktober 16.00 – 18.00 uur Alde Feanen Spinnen zijn een beetje
eng, maar toch ook t je dat een tijgerspin
wel erg interessant. Wis
dezelfde kleuren heeft als een tijger? En dat de waterspin onder water lucht meeneemt in zijn web? Ontdek de we reld van de spin!
Braakballen pluizen
Maandag 13 oktober 14.00 – 16.00 uur Alde Feanen In de maag van uilen worden ‘ballen’ van haren en botjes gemaakt die ze later weer uitkotsen. Aan de braakballen kun je zien wat de uilen hebben gegeten. Wij gaan de braakbal uitpluizen en zoeken uit welke
Herfstwandeling met kampvuur Dinsdag 14 oktober en woensdag 15 oktober 14.00 – 16.00 uur Alde Feanen
We gaan samen met de boswachter op stap. Wil jij weten waarom de bladeren van de bomen vallen en hoe dieren overleven in de winter? Ga dan mee. Na afloop gaan we gezellig broodjes bakken boven het kampvuur.
muizensoorten de uil heeft gegeten.
Activiteiten
6
september t/m december Griezelpompoen knutselen (vanaf zes jaar)
Donderdag 16 oktober 14.00 – 16.00 uur Alde Feanen Kosten: leden € 4,- en niet-leden € 8,- (inclusief pompoen)
Pompoenen kun je helemaal uithollen en er dan allemaal figuurtjes uitsnijden. Zo knutsel jij je eigen griezelpompoen of een
Herfstknutselen voor de kleintjes (2 t/m 6 jaar)
Vrijdag 17 oktober 14.00 – 15.00 uur Alde Feanen Met materialen uit de nat
uur kun je de mooiste din gen en schilderijen tot beestje s van dennenappels. Gebruik je fantasie en neem late r een prachtig natuurkunstwe rk mee naar huis. maken. Van hoofdtooien
mooie lampion.
Wat leeft er in het riet? Woensdag 29 oktober 14.00 – 16.00 uur Makkumersúdwaard
Heb jij wel eens een wandeling door het riet gemaakt? In het riet leven veel bijzondere dieren en planten. Kleine karekiet, baardmannetje, rietgors, rietzanger, snor en roerdomp zijn een paar voorbeelden. Je ziet ze niet altijd, maar ze zijn ook heel goed aan de geluiden te herkennen. Vooral de roerdomp staat bekend om zijn gehoemp. Ga jij mee op zoek?
Help de vogels de winte door! Maak een vetbol r
Maandag 22 december en maandag 29 decembe r 14.00 – 16.00 uur Alde Feanen Kosten: € 2,- voor leden
Vogels hebben het niet
en € 6,- voor niet-leden
altijd gemakkelijk in de winter. In het voorjaar en de zom er is er volop eten te vin den, maar in de winter niet. He t is koud buiten en daarom gaan wij de vogels een handje helpen. Hoe? Door een vet bol te maken, die je thuis in de tuin of op het balkon kan ophangen. Help jij mee?
Winterse zwerftocht met kampvuur Dinsdag 23 december 14.00 – 16.00 uur, Alde Feanen
Als je door de natuur loopt, laat je sporen na. Kijk maar eens naar je eigen voetsporen. Dieren laten ook allemaal sporen achter van keutels en haren tot pootafdrukken. Misschien ligt er wel sneeuw en dan kun je heel veel sporen vinden. Ga jij mee op zoek? Na aflopen warmen we ons op bij een kampvuurtje en gaan lekkere broodjes bakken.
Activiteiten
7
Puzzel l S O L
R A
t d L
P E N
G G
E E O
i
k
e
r
e
K R
N
E
R G
E
A
A
N
V
i
A
N
D
E
U
V R
Help! De slaperige egel is een paar letters verloren. Kun jij uitzoeken wat er moet staan? Welk woord lees jij daarna op de stippen, van boven naar beneden?
D
R E
De slaperige egel
N
O W R
g
N
O K G
u K
G
i
i
M E
Mail je antwoord, adres en leeftijd naar
[email protected]. De winnaar krijgt een sleutelhanger. Het antwoord van de zomerpuzzel was laatvliegers. Uit 81 goede inzendingen werd Frida Pafforaad als winnaar getrokken.
L
R T
J
E
2eprijs
Winnaars jeugdwedstrijd De opdracht in de vorige Kids-Gea leverde veel mooie tekeningen en knutselwerken op. De inzenders van de twee origineelste inzendingen hebben een verrassingspakket gewonnen. Nynke Twijnstra heeft de eerste prijs gewonnen met haar tekening van een aantal vleermuizen bij het water en een boom. De tweede prijs gaat naar Amerins Beyaard. Zij maakte een mooie tekening van drie vleermuizen die boven een huis vliegen. Nynke en Amerins van harte gefeliciteerd met jullie prijs.
Colofon
Dit is een uitgave van It Fryske Gea
Redactie
Elske van der Kooi
Bureauredactie
Dialoog Tekstproducties Oudehaske
1e prijs
Nieuwe opdracht Je hebt in deze Kids-Gea alles kunnen lezen over egels. Van de egel die altijd een veilige jas draagt tot de zelfstandige egelbaby’s. Maak een mooie tekening, foto of knutselwerk van een egel en stuur die naar It Fryske Gea. De mooiste en origineelste inzendingen maken kans op It Fryske Gea verrassingspakket. Stuur je inzending voor 20 oktober 2014 op naar
[email protected] of It Fryske Gea t.a.v. jeugdwedstrijd, Postbus 3, 9244 ZN Beetsterzwaag.
Opmaak Grafysk, Franeker
Voor contact
Drukwerk SMG-Groep Heerenveen Strip Collectief Mudhoen, Leeuwarden Foto’s Tjerk Kunst en Teun Veldman, Fotokina: Domin Dalessi, Rob Doolaard en Huub Veldhuijzen
It Fryske Gea Postbus 3 9244 ZN Beetsterzwaag Tel.: 0512-381448 www.itfryskegea.nl
Dit magazine wordt gedrukt op FSC papier.
D B Y
b
E
IE
S
e
IF
t
T
S
2 01
8
E 3 C
R
