Jongeren en integratie

Jongeren en integratie

Jongeren en Integratie On d er zo ek n aar d e eig en m en in g van jo n g er en in Am st er d am -West , R o t t er d am -Zu id , Am st er d am No o r d en eld er s “het is te gek dat we nu nog steeds over integratie moeten discussiëren” – conclusie deelnemers groepsgesprek

George Muskens mei 2008

COLOFON Uitgave DOCA Bureaus Kerkstraat 27 4664 BN Lepelstraat www.docabureaus.nl Auteur George Muskens Met medewerking van Femke Kroonen, IDPlein Manon Beurskens, Viltstift Funda Cinar Ratna Paul Onderzoek DOCA Bureaus Omslag Benito van Aken, Francy Bruschinski Druk Logiprint Financiering Ministerie van VROM (tot februari 2007 Ministerie van Justitie), Directie Inburgering & Integratie Gemeente Rotterdam, Dienst Jeugd, Onderwijs en Samenleving Gemeente Amsterdam, Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling ISBN 978-90-813015-1-0 NUR 740

Inhoudsopgave Voorwoord ............................................................................................................III 1 Onderzoek naar jongeren en integratie.............................................................1

1.1 Jongeren over integratie...................................................................................................................... 1 1.2 Recent onderzoek naar jongeren en integratie ......................................................................... 1 1.2.1 TIES: bevestigde kwetsbaarheid en frustratie....................................................................... 1 1.2.2 Forum: tevreden jongeren .............................................................................................................. 2 1.2.3 Etnografie van ‘kapot moeilijke’ streetkids ............................................................................ 2 1.2.4 Jongeren en hun opvattingen ........................................................................................................ 3 1.2.5 Inge van der Welle: links & labels................................................................................................ 3 1.3 Dit onderzoek naar jongeren en integratie ................................................................................. 4 1.3.1 Bescheiden, maar brede opzet ...................................................................................................... 4 1.3.2 Wat vinden jongeren belangrijk? ................................................................................................ 5 1.3.3 Identificatiepunten ............................................................................................................................ 5 1.3.4 De vragenlijst ....................................................................................................................................... 6 1.3.5 ‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’, ‘allochtoon’ òf ‘autochtoon’................................................ 7 1.3.6 AmsterdamWest, AmsterdamNoord en RotterdamZuid .............................................. 7 1.4 Sterktes en zwaktes van het onderzoek ....................................................................................... 7 1.4.1 De bereikte jongeren......................................................................................................................... 8 1.5 Methodische acties en leermomenten........................................................................................ 10 1.5.1 Verdere bronnen en contacten ...................................................................................................10 1.6 Interessant.............................................................................................................................................. 11

2 De respondenten ............................................................................................ 12 2.1 Leeftijd...................................................................................................................................................... 12 2.2 Geslacht, woonvorm en opleiding ................................................................................................ 13 1.7 Amsterdam‐West, Amsterdam‐Noord en Rotterdam‐Zuid............................................... 14 3 Identificatiepunten ......................................................................................... 15 3.1 ‘Autochtone’ identificatiepunten .................................................................................................. 15 3.2 ‘Allochtone’ identificatiepunten .................................................................................................... 15 3.3 Geloof ........................................................................................................................................................ 17 3.4 Herkomst en toekomst...................................................................................................................... 18 3.4.1 Herkomst van ‘allochtone’ respondenten ..............................................................................18 3.4.2 Ambitie ..................................................................................................................................................18 3.4.3 Perspectief: ‘hierheen’, ‘daarheen’ ............................................................................................19 3.5 Conclusie ................................................................................................................................................. 19 4 De ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ identificatie................................................... 20 4.1 ‘Allochtoon èn ‘autochtoon’............................................................................................................. 20 4.2 Herkomst................................................................................................................................................. 20 4.3 Leeftijd, opleiding en geslacht........................................................................................................ 20 4.4 Geloof, Islam........................................................................................................................................... 21 4.5 Algemene en specifieke integratiedoelen ................................................................................. 21 4.6 Ambities, kansen, hindernissen en steun.................................................................................. 22 4.6.1 Ambitie ..................................................................................................................................................22 4.6.2 Kansen ...................................................................................................................................................22 4.6.3 Hindernissen .......................................................................................................................................24 4.6.4 Steun ......................................................................................................................................................26 4.7 Conclusie ................................................................................................................................................. 27 5 Afzondering en vertrek ................................................................................... 28 I

5.1 Kenmerkende verschillen ................................................................................................................ 28 5.1.1 Herkomst en kenmerken ...............................................................................................................28 5.1.2 Verschillende integratiepunten..................................................................................................29 5.1.3 Overeenkomende integratiepunten..........................................................................................30 5.2 Discussie over het perspectief ‘daarheen’ ................................................................................ 31 5.3 Conclusie ................................................................................................................................................. 32

6 Als contrast: alleen ‘autochtone’ jongeren ...................................................... 33 6.1 Kenmerken ............................................................................................................................................. 33 6.2 Integratiepunten .................................................................................................................................. 34 6.3 Onmogelijke integratie?.................................................................................................................... 35 6.4 Conclusie: hoe anders?...................................................................................................................... 37 7 Groepsgesprekken – wat kun je en moet je doen? .......................................... 38 7.1 Kansen, hindernissen, steun ........................................................................................................... 38 7.1.1 Integratiekansen...............................................................................................................................38 7.1.2 Hindernissen .......................................................................................................................................40 7.1.3 Steun ......................................................................................................................................................43 7.2 Spagaatmanagement: wat doe je zelf?........................................................................................ 44 7.3 Conclusie ................................................................................................................................................. 47 8 Identificatie met Amsterdam‐West, Rotterdam‐Zuid, Amsterdam‐Noord ....... 48 8.1 Onze respondenten in West, Zuid en Noord ............................................................................ 48 8.2 ‘Allochtoon’ in Amsterdam‐West en Rotterdam‐Zuid ......................................................... 50 8.2.1 Feitelijke profielen ...........................................................................................................................50 8.2.2 Conclusie: ‘allochtoon’ in AmsterdamWest en RotterdamZuid.................................52 8.3 ‘Autochtoon’ in Amsterdam‐West en Amsterdam‐Noord.................................................. 52 8.3.1 Feitelijke profielen ...........................................................................................................................52 8.3.2 Conclusies: ‘autochtoon’ in AmsterdamNoord en AmsterdamWest........................53 9 Conclusies en aanbevelingen .......................................................................... 54 9.1 Opzet van een onderzoek naar jongeren en integratie ....................................................... 54 9.1.1 Het onderzoek naar jongeren en integratie .........................................................................54 9.1.2 Wat vinden jongeren zelf belangrijk?......................................................................................54 9.1.3 Integratie .............................................................................................................................................54 9.1.4 Allochtoon en autochtoon.............................................................................................................54 9.2 Uitkomsten en conclusies ................................................................................................................ 55 9.2.1 Vrijwel alle respondenten zijn ‘autochtoon’ .........................................................................55 9.2.2 Tweederde is (ook) ‘allochtoon’ .................................................................................................55 9.2.3 Portretten ............................................................................................................................................55 9.2.4 ‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ ........................................................................................................56 9.2.5 Vinden deze respondenten dat de integratie is gelukt?...................................................56 9.2.6 Alleen ‘allochtoon’: isolement en vertrek?.............................................................................57 9.2.7 Alleen ‘autochtoon’ ..........................................................................................................................57 9.2.8 ‘Allochtoon’ in AmsterdamWest en RotterdamZuid’ .....................................................58 9.3 Aanbevelingen ...................................................................................................................................... 58 9.3.1 Onderwijs .............................................................................................................................................59 9.3.2 Interculturele kwaliteit..................................................................................................................60 9.3.3 Niet zonder jongeren, ‘allochtoon’ en ‘autochtoon’...........................................................60 9.3.4 Wie is waar?........................................................................................................................................60 Geraadpleegde literatuur ..................................................................................... 62

II

Voorwoord In het najaar van 2006 heb ik een plan besproken met medewerkers van het Rijk en de gemeenten Amsterdam en Rotterdam. Voor het Rijk betrof dit de Directie Integratie en Inburgering, die toen behoorde tot het Ministerie van Justitie. Inmiddels is de directie deel geworden van het Ministerie van VROM, ter ondersteuning van de minister van Wonen, Wijken en Integratie. Bij de gemeente Amsterdam sprak ik met de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling en bij de gemeente Rotterdam met de Bestuursdienst en de Dienst Jeugd, Onderwijs en Samenleving. Ik heb hun mijn voorlopige plannen voorgelegd voor een jongerenonderzoek in beide steden. Mijn onderzoek was een onderdeel van Europese studie waarvoor Berlijnse collega’s een voorstel hadden ingediend bij de Europese Commissie. Ik wilde vooral middelen hebben voor direct onderzoek onder jongeren zelf. Hiervoor was in de Berlijnse opzet niet of nauwelijks ruimte. Rijk en gemeenten hebben het verzoek daartoe ingewilligd. Ik ben hun er zeer erkentelijk voor. Tot mijn spijt heeft de Europese Commissie niet ingestemd met het Berlijnse onderzoek. Dit was in mei 2007. Rijk, Amsterdam en Rotterdam ware toch voorstander van de uitvoering van een bescheiden integratieonderzoek onder jongeren in Amsterdam en Rotterdam. De vergelijking tussen beide steden is interessant, ook of juist voor beleidsmakers. Ook kon het onderzoek aanvullende inzichten opleveren voor andere onderzoeken die in hun opdracht en met hun steun uitgevoerd werden. Dus heb ik in het najaar van 2007 een internetenquête uitgevoerd, een aantal betrokkenen geïnterviewd en vier groepsgesprekken gehouden. Dit is het materiaal voor dit rapport. Het wordt in de opeenvolgende hoofdstukken gepresenteerd, gevolgd door de conclusies en beleidsaanbevelingen. De Directie Integratie en Inburgering, de gemeente Amsterdam en de gemeente Rotterdam hebben het onderzoek financieel mogelijk gemaakt. Anderen hebben hun inhoudelijke bijdrage geleverd: de respondenten, de personen met wie ik een interview mocht hebben, de deelnemers aan de groepsgesprekken. En dan zijn er mijn vrienden en collega’s die me heel direct geholpen hebben: Manon Beurskens van bureau Viltstift in Amsterdam, docenten van de Amsterdam Ondernemers Academie en het Calvijn met Junior College, Femke Kroonen en andere medewerkers van IDPlein in Rotterdam, Funda Cinar en Ratna Paul van de MKB-desk van Hogeschool InHolland, en grafisch ontwerper Benito van Aken. Mijn grote dank voor al hun hulp, aanwijzingen en terechtwijzingen. De samenwerking was niet alleen prettig maar ook zeer leerzaam voor mij. Dit doet er niets aan af dat het rapport geheel voor mijn rekening komt, inclusief interpretaties, zwakkere kanten en mogelijke fouten. Over de uitkomsten, de conclusies en de aanbevelingen wil ik graag het gesprek voeren met allen die bij jongeren, hun integratie en perspectieven in de samenleving betrokken zijn. Lepelstraat, mei 2008 George Muskens

III

IV

1

Onderzoek naar jongeren en integratie

1.1 Jongeren over integratie We presenteren de integratieopvattingen en -perspectieven van 289 jongeren. Ze hebben meegedaan aan een internetenquête. Ook hebben we met enkele tientallen jongeren gesproken in groepsgesprekken en speciale interviews. De opvattingen en ervaringen betreffen de belangrijkste aspecten van jongeren en integratie in de samenleving. Dit zijn de opvattingen en perspectieven van ‘de mensen zelf’ in het brede maatschappelijke debat over ‘de integratie’. Dit debat wordt vooral gevoerd in de media door politici, deskundigen en opinieleiders. Het debat gaat vooral over nieuwkomers en andere immigranten, die hier al langer verblijven, maar kennelijk een integratieprobleem hebben. Daarbij komen ook allochtone jongeren aan de orde. Daarbij komen ze vooral naar voren als daders van criminaliteit in de media en de officiële statistieken, of als leerlingen van ‘zwarte’ scholen met blijvende achterstanden in het onderwijs. Wel spreken deskundigen met meer of minder nadruk uit dat heel veel allochtone jongeren het toch duidelijk goed doen, en soms zelfs beter dan hun autochtone leeftijdsgenoten. Zij vinden allochtone jongeren heel belangrijk voor de toekomst van de samenleving, met name in de grote steden. Wel leven volgens deskundigen goedwillende allochtone jongeren in een spagaat leven tussen de aanlokkelijke westerse wereld, hun conservatieve ouders en hun saaie scholen.1

1.2 Recent onderzoek naar jongeren en integratie Tot een half jaar geleden was er eigenlijk nog vrijwel geen onderzoek in Nederland gerapporteerd over jongeren en integratie. Sindsdien is er sprake van een verandering ten goede, naast dit onderzoek.

1.2.1 TIES: bevestigde kwetsbaarheid en frustratie Maurice Crul van de Universiteit van Amsterdam heeft in november 2007 over ‘Turkse’, ‘Marokkaanse’ en ‘autochtone’ jongeren van de tweede generatie in Amsterdam-West en Rotterdam-Zuid gerapporteerd (Crul & Heering, 2007). Dit was het Nederlandse onderzoek in het kader van een Europees vergelijkend onderzoek in vijftien steden en acht landen (Crul & Vermeulen, 2003; Heckmann, Lederer, & Worbs, 2001). Crul en Heering hebben onderzoek gedaan naar de kwetsbare positie van jonge inwoners van Amsterdam en Rotterdam die tot de tweede generatie behoren en Marokkaanse of Turkse ouders hebben. Zelf zijn de repsondenten in Nederland zijn geboren. Ze volgden de indicatoren die te gebruiken zijn om ‘integratie’ te meten, zijnde vooral wonen, onderwijs en werk, zoals ook beoogd werd in het Europese onderzoek waaraan wij in 2005-2006 hebben deelgenomen (Turgut & Aumüller, 2007). Hun uitkomsten wijzen op een groep die het lijkt te maken in de Nederlandse samenleving, tegenover een omvangrijke groep (ongeveer de helft) die kwetsbaar is en blijft op de geïndiceerde punten, namelijk de zwakke wijken waar de tweede generatie woont, hun onderwijsachterstanden, de te lage startkwalificatie en de discriminatie op de arbeidsmarkt. Eigen opinies en perspectieven komen tamelijk zijdelings aan de orde. Crul en Heering hebben wat dit betreft hun identificatie, hun sociale relaties en de patronen van gezinsvorming onderzocht. 1

Ik wil hier niet ingaan op het lopende debat en de meningen van deskundigen. In een rapportage over Nederland in het boek van het Berliner Institut für Vergleichende Sozialforschung over ‘immigrant generations and the problem of measuring integration’ heb ik in 2005-2006 een twintigtal deskundigen uitgebreid kunnen interviewen. Kortheidshalve wil ik nu volstaan met de verwijzing deze publicatie (Muskens, 2007).

1

Het onderzoek is op verschillende punten gedetailleerder dan dat van ons, bijvoorbeeld waar het gaat om de blijvende voorkeur in de tweede generatie voor een partner uit het land van de ouders en familie, dan wel een moslimpartner uit dat land. We delen duidelijk de aandacht voor de identificatie van jongeren met hun woonplaats (Amsterdam, Rotterdam) of woonland (Nederland) aan de ene kant en die met het land van ouders en familie alsook het geloof (Islam), aan de andere.2 Hun slotconclusie is duidelijk dat de meeste respondenten beide identificaties delen. Ze zijn met andere woorden ‘autochtoon’ in hun identificatie met Amsterdam, Rotterdam en Nederland. Ze zijn tegelijkertijd ‘allochtoon’ in hun identificatie met het land van hun ouders en hun familie, alsook in hun geloofsbeleving. Op het punt van de identificaties zijn er duidelijke overeenkomsten tussen de opzet en de uitkomsten van ons onderzoek en het hunne. Waar het gaat om de ‘objectieve’ integratiepositie (wonen, onderwijs en werk) is er een groot verschil. Wij hebben niet de statistische indicatoren willen checken. We hebben de nadruk gelegd op wat ‘allochtone’ jongeren zelf willen en kunnen, op de kansen die ze zien en de hindernissen die ze te overwinnen hebben. Onze hoofdvraag betrof, naast de eigen identificaties, het perspectief en de ambities van de jongeren.

1.2.2 Forum: tevreden jongeren Sadik Harchaoui van Forum heeft in januari 2008 een onderzoek naar de tevredenheid van allochtone en autochtone jongeren gepubliceerd (Harchaoui, 2008). Het onderzoek heeft als uitkomst dat “jongeren, zowel autochtonen als allochtonen, tussen de 15 en 35 jaar (...) zich grotendeels gelukkig (voelen) in Nederland” (p. 23). Dit stemt tot optimisme, ook over de toekomst. Toch zien wij een onderzoek naar geluksgevoel en tevredenheid op de eerste plaats als een momentopname, dus een sterk op het heden gericht onderzoek. Naar onze mening is een jongere, hoe zeer hij of zij ook kan en wil verwijlen in het heden, ‘op weg naar morgen’, zeker als het om jongeren gaat die zouden moeten integreren. Daarom gaat onze belangstelling uit naar grootheden zoals ambitie, perspectief en ‘spagaatmanagement’ op die momenten dat integrerende jongeren voor lastige keuzes staan.

1.2.3 Etnografie van ‘kapot moeilijke’ streetkids Jan Dirk de Jong heeft een etnografisch proefschriftonderzoek gepubliceerd over opvallend delinquente ‘Marokkaanse’ jongeren in Amsterdam-West (De Jong, 2007). Dit onderzoek duikt diep in de leefwereld van de aandacht trekkende jonge jongens met een overwegend Marokkaanse achtergrond. Het gaat om lastige jongens, die in groepsverband opereren of lijken te opereren. De lokale politiek en de media zijn voortdurend met ze bezig. De politiek zoekt, vaak vergeefs en met vallen en opstaan, naar de meest effectieve aanpak, die leidt tot minder overlast voor omwonenden in Amsterdam-West, en, als dat zou kunnen lukken, tot een afgemaakte school op startkwalificatieniveau. De Jong zoekt via indringende onderzoekmethoden de groepsvormingsmechanismen en de lastige praktijken die de jongens erop nahouden op. Zijn onderzoek richt zich onder andere op de straat- en jongerencultuur in een grote stad, oppervlakkig aan te duiden als ‘street’ of ‘uban culture’ en mogelijke Marokkaanse cultuurelementen die in de mechanismen en praktijken tot uitdrukking komen. Ons onderzoek heeft niet speciaal ingezoomd op de opvallende delinquente ‘Marokkaanse’ jongens, maar eerder op de grote meerderheid die niet tot deze categorie te rekenen valt. Toch zijn punten als ‘urban culture’ en de spreekwoordelijke spagaat tussen ‘urban’, de traditionele, gelovige thuiscultuur en de vaak als saai ervaren 2

Dit geldt ook voor de hieronder te bespreken onderzoeken van Entzinger c.s.

2

schoolcultuur (Muskens, 2007: p. 156-157) in groepsgesprekken aan de orde gesteld, mede om te zien of en hoe jongeren, die niet tot delinquentie en overlast overgaan, ermee omgaan. Ook mogen we aannemen dat verschillende respondenten mede op basis hun ervaringen in ‘Marokkaanse’ groepen aan ons onderzoek hebben meegewerkt. Wellicht mogen we stellen: een breed gericht jongerenonderzoek is gebaat bij ander, etnografisch onderzoek dat inzoomt op specifieke, aandachttrekkende groepen zoals de ‘kapot moeilijke’ ‘Marokkaanse’ jongens van De Jong. Tegelijkertijd is het nuttig om etnografisch inzicht aan te vullen met kennis van en inzicht in de brede meerderheid van de jongeren.

1.2.4 Jongeren en hun opvattingen Han Entzinger van de Erasmus Universiteit heeft samen met zijn medewerkers zijn eerdere onderzoek naar jongeren en Islam in Rotterdam van 1999 in 2006 herhaald (Entzinger, Phalet, & Lotringen, 2000; Entzinger & Dourleijn, 2008). Hij geeft dus een tijdsperspectief aan de jongeren en hun integratie. Hij heeft daartoe in beide jaren ‘Turkse’, ‘Marokkaanse’ en ‘autochtone’ jongeren belangrijke vragen voorgelegd. Hij heeft ze gevraagd naar hun opvattingen over 1. Hun directe leefomgeving (familie, buurt, vriendschappen), 2. Deelname in de samenleving inclusief hun opvattingen over discriminatie en de politiek, 3. De samenleving en met name de nationale identiteitsbeleving, integratie, cultuurbehoud, Islam en wederzijds beeldvorming. Ook gaat het onderzoek in op de toekomst en de kansen. Hierbij wordt echter niet gevraagd naar wat de respondenten zien als toekomstperspectief voor henzelf. Het onderzoek richt zich hier op hoe de respondenten zich toen (1999) en nu (2006)voelen in Nederland, alsook wat ze vinden van een aantal relevante politieke punten: partijvoorkeuren voor en na Fortuijn in Rotterdam, geloof en ethiek in de politiek, sociaaleconomische gelijkheid, law and order, vrije meningsuiting, etc. Entzinger c.s. leggen de grootste nadruk op de verschillende punten die in het integratiedebat belangrijk zijn. Ze hebben jongeren gevraagd wat zij nou eigenlijk vinden van deze punten. Dit heeft een aantal verrassende resultaten, zeker vanwege het tijdsperspectief en de onderlinge vergelijking van ‘Turkse’, ‘Marokkaanse’ en ‘autochtone’ jongeren. Een van die conclusies is dat in het maatschappelijk integratiedebat, in de ‘autochtone’ opvattingen en in het zelfbeeld van ‘allochtonen de integratielat steeds hoger is komen te liggen – dat wat in 1999 ‘geïntegreerd’ was in 2006 een onvoldoende kan scoren en als bewijs kan dienen voor ‘mislukte integratie’.3 Verschillende van deze punten komen ook in ons onderzoek aan de orde, zij het niet met dezelfde indringendheid en diepgang. Verschil is er op het punt van de toekomstverwachtingen en de perspectieven van jongeren. Entzinger c.s. vragen er eigenlijk in het geheel niet naar, terwijl wij denken dat opvattingen van jongeren onlosmakelijk verbonden zij met hun ontwerp van de toekomst. Dit ontwerp van de toekomst kan de sprong over hoogst liggende latten doenlijk maken.

1.2.5 Inge van der Welle: links & labels Inge van der Welle bereidt een proefschrift voor over de identiteit van Amsterdamse jongeren en hun binding met Amsterdam.4 Ze heeft op 17 april 2008 de eerste resultaten gepresenteerd (Van der Welle, 2008 april 17). Uit het onderzoek blijkt een sterke 3

Een dynamiserende conclusie als deze zou de nodige gevolgen moeten hebben voor het gebruik van ‘integratieïndicatoren’. 4 Ook bij de Raad voor Maatschappelijke ontwikkeling is een proefschrift in voorbereiding over jongeren en hun opvattingen.

3

binding van inwoners met Amsterdam, waarbij je thuis voelen in Amsterdam zeer hoog scoort. Meer dan 90% van de autochtone Amsterdammers5 en van Amsterdammers met een Marokkaanse, Turkse of Surinaamse herkomst voelt zich thuis in Amsterdam. Het lijkt erop dat driekwart van de respondenten zich zowel Nederlander als Amsterdammer voelt, met een lichte voorkeur voor Amsterdam. De subgroepen die zich alleen met hun herkomstland of dat van hun ouders identificeren omvatten niet meer dan een paar procentpunten. ‘Autochtone’ Amsterdammers identificeren zich vrijwel niet met een religie. Onder Turkse en Marokkaanse Amsterdammers gaat het om de overgrote meerderheid (Islam) en bij de Surinaamse Amsterdammers om de helft. De helft of meer van de ‘allochtone’ Amsterdammers had vaak of soms een ervaring met discriminatie; de helft van de ‘autochtone’ Amsterdammer had zo’n ervaring nooit. Vooral vanwege het sterke thuisgevoel met Amsterdam of delen van Amsterdam mag men ‘Amsterdam’ zien als een oplossing voor de etnische spanningen in Nederland, die onder andere tot uitdrukking komen in negatieve beeldvorming en discriminatie. De link met Amsterdam, andere plekken in Nederland, identificatie met religie, en discriminatie als obstakel voor integratie komen ook in het onderhavige onderzoek aan de orde, zij het minder gedetailleerd en op basis van andere vragen. Over en weer bevestigen de uitkomsten elkaar.

1.3 Dit onderzoek naar jongeren en integratie 1.3.1 Bescheiden, maar brede opzet Voor dit ondezoek wilden we bepaalde dingen wel en bepaalde dingen niet. We wilden op de eerste plaats opereren met een bescheiden opzet en budget. Bovengenoemde onderzoeken voldoen niet aan de eis van een bescheiden opzet en budget, afgezien wellicht van het Forum-onderzoek. Voor TIES en voor het jongerenonderzoek in Rotterdam is gebruik gemaakt van face-to-face interviews met flinke steekproeven. Dat betekent kostbaar veldwerk, met afbreukrisico’s vanwege hoge non-response van de kant van jongeren die op hun officiële inschrijvingsadres in Amsterdam of Rotterdam bereikt moeten worden. Dat lukt te vaak niet. Daarnaast bereik je de jongeren niet die in Amsterdam of Rotterdam studeren, werken of uitgaan, maar er niet staan ingeschreven. Ook moet je als onderzoeker je populatie scherp afbakenen, wat mij betreft te scherp: je beperkt je onderzoek tot Turkse en Marokkaanse Nederlanders, al dan niet van de tweede generatie, naast een controlegroep van Nederlandse Nederlanders. Andere ‘allochtone’ jongeren kunnen niet meedoen, terwijl ze wel relevante posities innemen. Ik wilde het op een andere manier proberen, tegen beperkte kosten en met een bredere respons. Etnografisch onderzoek vereist ten minste een of meerdere onderzoekers die gedurende langere tijd kunnen ingroeien in de groepscultuur via onder andere participerende observatie en diepte-interviews. Voor de groepscultuur waarin De Jong min of meer is opgegaan, is dat nodig en nuttig, en het is goed dat hij dat gedaan heeft. Maar bij een breedteonderzoek schiet de onderzoeker dan zijn doel en middelen voorbij. Wij hebben in ieder geval dit maal geen vier, vijf jaar willen en kunnen investeren in onderzoek naar jongeren en integratie. Het onderzoek van Forum was breed voor wat de deelname aan betreft. Het werkte met focusgroepen onder jongeren, die volgens het veldwerkverslag representatief zijn voor de jongeren in Nederland.

5

Amsterdammer is iemand die langer dan vijf jaar in Amsterdam stond ingeschreven.

4

Wij hebben ook vier zeer geslaagde groepsbijeenkomsten gehouden met ‘allochtone’ studenten, ondernemers en actieve leden van zelforganisaties. Daarnaast of bovenal hebben we een internetenquête uitgezet. Deze stond open voor alle jongeren, allochtoon en autochtoon, die de enquête hebben gevonden.

1.3.2 Wat vinden jongeren belangrijk? Centrale vraag was steeds: wat vinden jongeren belangrijk, wat zijn hun perspectieven en hoe willen ze hun perspectieven waarmaken, ook als er beren en hindernissen op hun weg komen. Dit is een voor de hand liggende onderzoeksvraag voor een onderzoek naar jongeren en integratie, want jongeren moeten nog als ‘volwassene’ intreden in de samenleving. Als opgroeiende jongere en jonge volwassene zijn ze hun positie aan het innemen. Vanuit het volwassen perspectief betekent geïntegreerd zijn meedoen in de samenleving, via werk en een eigen inkomen, een gezin stichten en weer kinderen opvoeden. In de voorgaande paragraaf hebben we al gesteld dat we de voorkeur geven aan deze centrale vraag, boven centrale vragen over huidige kwetsbaarheid of achterstand (TIES), huidige tevredenheid (Forum) of opvattingen over de hoofdpunten uit het maatschappelijk debat (Entzinger c.s.). Vragen over het heden zijn natuurlijk van belang, maar bij voorkeur in relatie tot toekomst, perspectief, steun, eigen kracht, etc. We hebben ook een aantal achtergrondvragen gesteld, omdat wellicht bepaalde integratiepunten en –perspectieven zich laten verklaren vanuit bepaalde achtergronden. Dit betreft op de eerste plaats ‘vaste’ punten zoals geslacht, leeftijd, en opleiding. Op de tweede plaats betreft dit een aantal mogelijke identificatiepunten zoals herkomst en geloof.

1.3.3 Identificatiepunten We gaan er, in navolging van de onder andere de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid van uit dat mensen niet opgaan in een duidelijke identiteit, die samenvalt met hun geboorteland of dat van hun ouders of familie (WRR, 2007).6 Ze kunnen wel doen alsof of zeggen dat ze een duidelijke, eenduidige identiteit hebben, namelijk de Nederlandse of die van hun herkomstcultuur. Het debat in Nederland tendeert ernaar mensen te fixeren op een dergelijke unieke nationale identiteit, en wel als Nederlander òf als ‘Marokkaan’, ‘Turk’, ‘Surinamer’, ‘Irakees’, etc. etc. Integratie is dan de volledige overgang van de niet-Nederlandse nationale identiteit naar de Nederlandse nationale identiteit. Deze vorm van integratie staat bekend als assimilatie, die duidelijke voorstanders kent, onder autochtonen en ook onder allochtonen. Maar zeker zo vaak identificeren mensen zich met meerdere en hele verschillende identificatiepunten: Nederland, een bepaalde plaats in Nederland waar ze wonen of naar school gaan, een land of streek waar ze geboren zijn of waar hun ouders en familie vandaan komen, een land waar ze gewoond hebben of dat hun bijzondere belangstelling heeft, een taal en een cultuur, ‘eigen’ mensen, hun geloof, etc. Dit is geen eenduidige mix en het is ook geen onveranderlijk gegeven. Dat gaat zeker op voor jongeren in hun gefaseerde gang naar volwassenheid en integratie. Wij hebben de respondenten de kans geboden hun verschillende identificatiepunten te benoemen door ze te laten scoren wat hun belangrijkste identificatiepunten zijn. 6

We hebben, met name vanwege de bescheiden opzet van het onderzoek, moeten afzien van het onderscheid dat de WRR maakt tussen functionele, normatieve en emotionele identificaties met Nederland en plaatsen in Nederland. Qua strekking verwijzen onze betreffende enquêtevragen naar emotionele identificatie met landen en plaatsen. Of respondenten de vraag ook zo verstaan hebben, kunnen we ten dele afleiden uit enkele open antwoorden, maar zekerheid hebben we niet.

5

1.3.4 De vragenlijst De vragen van het onderzoek waren: 1. Wat zijn belangrijke integratiedoelen en –perspectieven, 2. Welke kansen en hindernissen zijn er, en bij wie vind je steun, 3. Waar denken de jongeren over tien jaar te ‘staan’, 4. Achtergrondkenmerken: geslacht, leeftijd,7 opleiding, herkomst, 5. Identificatiepunten. Identificatiepunten zijn: 1. Nederland of bepaalde plaatsen in Nederland. Hiermee identificeert een respondent zich als ‘autochtoon’. 2. Het land of de landen van herkomst, taal en cultuur in die landen, omgang met ‘allochtonen’. Hiermee identificeert een respondent zich als ‘allochtoon’. 3. Geloof. De begrippen ‘autochtoon’ en ‘allochtoon’ zijn beladen begrippen geworden in het publieke debat. ‘Allochtoon’ is steeds meer een negatieve aanduiding geworden voor andere, niet-Nederlandse mensen, los van de administratieve betekenis: geboren buiten Nederland, dan wel een of beide ouders geboren buiten Nederland. De administratieve factor is de belangrijkste teleenheid geworden voor integratiestatistieken in Nederland, en van daaruit is het tezamen met ‘integratie’ het kernbegrip geworden van het integratiedebat in de samenleving. Ik heb eerder al aangegeven dat daarbij en daardoor de negatieve associaties van achterstanden en criminaliteit voorop staan en bij voortduring bevestigd worden (Muskens, 2007: p. 186-187). Omgekeerd is ook ‘autochtoon’ geen gemakkelijk begrip. Het kan gemakkelijk gebruikt worden voor de keerzijde van achterstanden en criminaliteit, waarmee eigenlijk de superioriteit van de ‘niet-allochtonen’ wordt aangegeven. Impliciet en soms meer expliciet wordt dit gedachtegoed gehekeld in kritische bijdragen aan het integratiedebat, terwijl het ook, tot op zekere hoogte, zijn bevestiging vindt in onder andere een GPD-onderzoek van Motivaction over racistische gevoelens in de Nederlandse samenleving (Ligtvoet, 2006) en in de recente publicatie van Entzinger over jongeren in Rotterdam (Entzinger & Dourleijn, 2008).8 Toch behoort het of behoorde het tot het Nederlandse gedachtegoed om dit soort associaties ten enen male te vermijden of zelfs te bestrijden, vooral vanwege de racistische ondertoon ervan. We hebben een alternatieve terminologie beproefd, zij het zonder het gewenste succes. Wij hebben in het begin de respondenten aangesproken met de aardige term ‘roots en integratie’. Dat bleek toch niet duidelijk en daarom zijn we later overgeschakeld op ‘jongeren en integratie’. In een discussiestuk van januari 2008 over de eerste uitkomsten in januari 2008 hebben we de termen ‘van hier’ en ‘van daar’ voor ‘autochtoon’ en voor ‘allochtoon’ gebruikt. Dat bleek ook geen onverdeeld succes. 7

Als ondergrens hebben we 12 jaar aangehouden, zijnde de leeftijd waarop de meeste jongeren naar de middelbare scholen gaan. We wilden vragen stellen over tamelijk volwassen zaken zoals ‘integratie’ en ‘herkomst’ in een standaardenquête. Dat was niet te doen als de enquête ook begrijpelijk moest zijn voor kinderen op de lagere schoolleeftijd. Feitelijk hadden we een respondent die aangaf jonger van 12 jaar te zijn. Deze hebben we uit het bestand gehouden, omdat deze alleen aangaf een rotleven te hebben, zonder een van onze vragen te beantwoorden. Aanvankelijk hadden alleen een open bovengrens van 35+. Omdat het aantal respondenten boven de 30 klein was en om zoveel mogelijk aan te sluiten op landelijke debatten hebben we de respondenten boven de 30 niet meegenomen in de kwantitatieve analyses van de internetenquête. 8 In zijn interview in BN/DeStem zei Entzinger: “De integratie vordert. Ze halen de achterstand in. Maar tegelijk worden de eisen hoger. Dat gaat verder dan de taal, het gaat ook om ‘je Nederlands te voelen’. Autochtonen zijn minder dan in 1999 bereid allochtonen de ruimte te geven. Dat zijn geluiden die mensen als Wilders en Verdonk oppikken.” (Betere integratie, maar de kloof groeit, 2008 maart 27)

6

Daarom lijkt het toch onvermijdelijk de termen ‘allochtoon’ en ‘autochtoon’ te blijven gebruiken, bij gebrek aan beter. We zetten er wel consequent aanhalingstekens omheen om aan te geven dat het geen juiste termen zijn.

1.3.5 ‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’, ‘allochtoon’ òf ‘autochtoon’ We hebben vanuit de gegeven antwoorden de respondenten getypeerd op het punt van hun ‘autochtone’ en hun ‘allochtone’ identificatie, inclusief de dubbele identificatie als ‘allochtoon’ èn ‘autochtoon’. De rapportage bestaat in hoofdzaak uit een profilering van respondenten die ‘allochtoon’ èn ‘autochtoon’ zijn, respondenten die alleen ‘allochtoon’ zijn en respondenten die alleen ‘autochtoon’ zijn: wat betekent integratie voor hen, wat zijn kansen en hindernissen, welke steun hebben ze, en wat zijn hun toekomstperspectieven. Dit levert drie profielen op die op essentiële punten van elkaar verschillen.

1.3.6 Amsterdam-West, Amsterdam-Noord en Rotterdam-Zuid We hebben ook de respondenten van Amsterdam-West, Amsterdam-Noord en Rotterdam-Zuid nader geprofileerd. In het onderzoek hebben we speciale aandacht besteed aan de relatie tussen jongeren, integratie en hun meer directe plaatselijke omgeving. Integratieproblemen cumuleren in wijken en stadsdelen met relatief grote aantallen kansarme ‘allochtonen’. In die wijken is de publicitaire en politieke aandacht ervoor groot en er zijn veel projecten om de problemen aan te pakken. Dit gaat zeker op voor de stadsdelen van Amsterdam-West en voor de deelgemeenten Feijenoord en Charlois van Rotterdam-Zuid.9 Stadsdeelgericht onderzoek staat op een wat gespannen voet met de open deelname aan een internetenquête. Je kunt als onderzoeker wel organisaties en instellingen, alsook mogelijke respondenten gericht benaderen in de bedoelde stadsdelen, maar hun binding daarmee kan een onduidelijke of betrekkelijke zijn. Je moet als het ware een brede kring van mogelijke deelnemers vragen of die stadsdelen voor hen belangrijk zijn. Dat is betrekkelijk, omdat een mogelijke respondent kan vinden van niet, ook al woont hij of zij er. Een oude, eerdere woonplaats kan bijvoorbeeld voor een student veel belangrijker zijn. Bij spoorstudenten kan dat nog veel duidelijker het geval zijn: de school in Amsterdam-West is voor sommigen belangrijk, maar voor veel andere leerlingen speelt het leven zich af in Purmerend, Velsen, Haarlem, of waar ze ook vandaan komen, iedere dag. Maar de plek waar je naar school gaat kan dat ook zijn. Er zijn ‘allochtone’ respondenten die geen enkele binding voelen of willen voelen met plekken in Nederland. Zij hebben dus ook geen binding met de bedoelde stadsdelen.10 Voor de promotie van de internetenquête hebben we organisaties, instellingen en mogelijke respondenten vanuit de stadsdeeloptiek benaderd hebben, zonder wat dit betreft scherpe beperkingen op te leggen aan mogelijke respondenten.

1.4 Sterktes en zwaktes van het onderzoek Met dit onderzoek en met onze jongeren zijn we er nog lang niet. Hun opvattingen en perspectieven verdienen verdere uitdieping, onder andere in de richtingen die in de 9

Amsterdam-Noord hebben we op advies van de gemeente Amsterdam in het onderzoek betrokken, omdat dit stadsdeel weinig onderzoeksaandacht krijgt, terwijl de integratieproblematiek er niet minder hoeft te zijn dan in (delen van) Amsterdam-West. 10 Op dit punt heeft een steekproefonderzoek duidelijke voordelen. Je trekt uit de GBA’s van Amsterdam en Rotterdam adressen van (allochtone) jongeren die in Amsterdam-West, Amsterdam-Noord en Rotterdam-Zuid staan ingeschreven. Als ze meewerken aan het onderzoek begin je ermee te stellen dat het om inwoners van die stadsdelen gaat. Daarom moeten ze ‘er iets mee hebben’. Vervolgens kun je checken of dat doorklinkt in hun antwoorden op vragen over bijvoorbeeld de voorzieningen en de projecten in de stadsdelen.

7

groepsgesprekken naar voren zijn gekomen. Ook moeten we niet verhullen dat onze respondenten niet representatief zijn voor de jongeren in Nederland of voor jongeren in de plaatsen waar we vooral de jongeren gezocht hebben, te weten Amsterdam en Rotterdam. Dit zijn belangrijke zwaktes van het onderzoek, evenals de verdere leermomenten die we hieronder zullen bespreken. Het onderzoek heeft ook sterke kanten en is mede daarom interessant. De belangrijkste sterke kant is inhoudelijk. Het betreft de vragen en de uitkomsten van het onderzoek en de bijdrage aan het integratiedebat in Nederland. De andere sterke kant betreft de jongeren die we bereikt hebben en die meegewerkt hebben aan het onderzoek, ook of juist in het kader van een bescheiden onderzoeksopzet. Dit punt bespreken we nu eerst, waarna we ook in zullen gaan op zwaktes en dus op leermomenten.

1.4.1 De bereikte jongeren Onze respondenten zijn geen steekproef uit een bekende populatie, laat staan een representatieve steekproef. Een geslaagd steekproefonderzoek heeft het grote voordeel dat een onderzoeker met grote zekerheid kan generaliseren voor de hele ‘populatie’. Wij hebben toch geen steekproefonderzoek uitgevoerd vanwege drie doorslaggevende bezwaren, namelijk: 1. De hoge kosten per geslaagd interview. 2. De hoge non-respons onder (allochtone) jongeren in grote steden. 3. Je sluit het onderzoek op in een eng administratief kader dat op punten op gespannen voet staat met de belevingswereld van de jongeren. De beide eerste punten zijn eigenlijk in de voorgaande paragraaf al toegelicht. Het laatste punt verdient een nadere toelichting. Je kunt een jongerensteekproef trekken uit de Amsterdamse en Rotterdamse bevolkingsregisters. Daarvoor moet je wel uitdrukkelijk definiëren wat een jongere is: geboren na die datum en voor die datum. Iedereen die erna of ervoor zit mag niet meedoen, ook al voelt men zich jong, doet men jong, ìs men jong in bepaalde opzichten. Het omgekeerde geldt ook. Jeugdsociologen en –psychologen kunnen hierover een sterk betoog opzetten. Toch tillen steekproefonderzoekers hier doorgaans niet al te zwaar aan. Jong is dan bijvoorbeeld 1218, of ‘onderwijsvolgend’ (ingeschreven bij een onderwijsinstelling), of niet ouder dan 35 (om allen die zich toch nog min of meer jong voelen mee te kunnen laten doen). Een frictie is er ook voor het adres dat iemand moet hebben in Amsterdam en Rotterdam. Regelmatige bezoekers van die steden zoals de grote groepen spoorstudenten kunnen niet meedoen. Ook op dit punt zijn bepaalde fricties niet uit te sluiten. Echte steekproefproblemen liggen echter op een ander vlak. Dat betreft wie er allochtoon zijn en hoe je de allochtone belevingsfactor moet benaderen.11 De bevolkingsadministraties in Nederland maken een nauwkeurige registratie van allochtone personen van de eerste en de tweede generatie. Dat is gekoppeld aan iemands geboorteplaats en die van zijn of haar ouders. Allochtoon is iemand als hij of zij is geboren buiten Nederland (eerste generatie) of als een van beide ouders buiten Nederland is geboren (tweede generatie). Kleine frictiepunten zijn onder andere kortere of langere tussentijdse verblijven in het buitenland, zoals ons wel gebleken is in diepte-interviews met jonge mensen uit de voormalige koloniën van Nederland – voormalig Nederlands Indië, Suriname, Caribi11

Ik ga uitdrukkelijk voorbij aan het algemene bezwaar tegen de registratie op etniciteit in de bevolkingsadministratie. Dit bezwaar is dat van overheidswege iemand een etiket krijgt opgeplakt, ook al is hij of zij er niet van is gediend. Er is geen land buiten Nederland dat deze registratie voert, met als belangrijkste reden dit algemene bezwaar.

8

sche eilanden (Muskens, 2007: pp. 141-143). Ze vertelden over verschillende fasen in hun leven, waarin ze op en neer pendelden of over de zeer Nederlandse omgeving waarin ze ‘daar’ opgegroeid waren. Er zijn jongeren van Turkse afkomst die hier geboren zijn, maar door hun ouders in Turkije naar een middelbare school worden gestuurd. Immigrantenkinderen met een Mediterrane achtergrond brengen soms een deel van hun jeugd door bij familie in andere Europese landen. Het blijft niettemin een klein frictiepunt, vergeleken met het volgende. Een groot en groeiend frictiepunt vloeit voort uit het generatiepunt. Jongeren van de derde generatie kunnen niet meedoen, omdat de gemeenten de derde en latere generaties niet registreren. Voor jongeren met een Turkse, Marokkaanse, Surinaamse, Caribische, Kaapverdische of vluchtelingachtergrond is dat (nog) geen groot probleem, omdat de derde generatie (nog) heel klein is. Hij zal wel gaan groeien en jongeren van de derde generatie kunnen zichzelf wel degelijk met hun afkomst identificeren, of anderen kunnen hen als zodanig bekijken. De derde generatie is er in ieder geval voor jongeren met een Indische of met een Molukse achtergrond. Als er nu jongerensteekproeven zouden worden getrokken met deelname van voldoende personen die zichzelf identificeren als ‘jong en allochtoon’ dan zouden alle genoemde fricties wel te managen zijn. Probleem is dat de steekproeven dan heel groot en dus heel duur moeten zijn, vanwege de hoge non-respons onder (allochtone) jongeren in de steden. De oplossing is veelal een zg. gestratificeerde steekproef. Dit zijn eigenlijk aparte steekproeven voor aparte groepen, zoals bijvoorbeeld ‘autochtone’ jongeren, ‘allochtone’ jongeren, jongeren van Turkse komaf, Marokkaanse komaf, Surinaamse komaf, etc. De steekproeven worden dan wel volledig èn vooraf bepaald door de geregistreerde etnische kenmerken in de bevolkingsregisters. Jongeren zijn gewoon ‘allochtoon’ of ‘autochtoon’. Hoe jongeren er zelf over denken en wat hun beleving is komt op het tweede plan. Dit lijkt een kleine punt, maar in het politieke debat gaat het om een wereld van verschil. De TIES-onderzoekers en Entzinger c.s. hebben op wetenschappelijk verantwoorde wijze steekproefonderzoek gedaan onder Amsterdamse en Rotterdamse jongeren (Groenewold, 2007; Entzinger & Dourleijn, 2008, pp.157-171). Voor mijn onderzoek naar jongeren en integratie is de keus echter gevallen op een internetenquête, aangevuld met groepsgesprekken. In het licht van bovenstaande kritische punten en fricties kan een internetenquête een alternatief zijn voor onderzoek naar jongeren en integratie, omdat: 1. Internet een jongerenmedium is, 2. Iedereen die dat wil mee kan doen, 3. Bereikte personen zichzelf kunnen identificeren waar het gaat om de kernfactoren van het onderzoek, zijnde hun herkomst, hun binding met Nederland en Nederlandse plaatsen, jong zijn, etc., 4. Het kosten voorshands te overzien zijn. Een internetenquête moet wel interessante uitkomsten hebben, liefst gebaseerd op een brede en grote deelname. De deelname mag ook niet kunstmatig groot gemaakt worden door dubbel meedoen aantrekkelijk te maken, bijvoorbeeld via prijzen en prijsvragen. In ons geval zijn de uitkomsten, zo menen wij te mogen stellen, interessant. De respons is ook breed te noemen, in de zin van ‘allochtone’ en ‘autochtone’ deelname, deelname van jongeren in de verschillende fasen van jong zijn, opgroeien en onderwijsdeelname. Hierom is het een min of meer geslaagde internetenquête.

9

1.5 Methodische acties en leermomenten Maar als het gaat om omvang en kunstgrepen moeten we ook ‘leermomenten’ aanwijzen. Het aantal respondenten na vier maanden veldwerk was niet groot. Het hadden er wat ons betreft minstens tweemaal zo veel mogen zijn. Zowel in Amsterdam als in Rotterdam is een belangrijk deel van de respons voortgekomen uit eigen acties van lokale personen. In Amsterdam waren dit onderwijsgevenden aan een lokale vmboschool in Amsterdam-West en aan de horeca-opleiding van de Amsterdamse Ondernemers Academie (mbo in Amsterdam-West). In Rotterdam hebben twee jonge meiden vanuit de MKB-desk van Hogeschool InHolland (Rotterdam-Zuid) actief geflyerd op en om de hogeschool, terwijl ze ook hun eigen klasgenoten en medescholieren (mbo in Rotterdam-Zuid) actief benaderd hebben om mee te doen. In Rotterdam hebben ook de jeugdwerkorganisaties Jongerenwerk Feijenoord van de Stichting Welzijn Feijenoord en het jongerenwerk van Thuis op Straat in RotterdamCharlois zich ingezet om jongeren aan de enquête mee te laten doen. Verdere actie gericht op het bereiken van jongeren waren: 1. De productie van een eigen flyer voor het onderzoek, 2. Aanschrijven van 2000 organisaties en instellingen in Amsterdam en Rotterdam die een rol spelen in de integratie van jongeren,12 3. Links op jongeren-sites, 4. Advertenties in Metro en Spits, 5. Artikelen (feature) in bladen van organisaties die ze wilden plaatsen, 6. Een vergoeding voor de deelnemers aan een groepsgesprek, 7. Promotie tijdens openbare manifestaties en debatten, 8. Inzetten van lokale netwerkers in Amsterdam en Rotterdam, 9. Herhaalde benadering van migranten- en de jongerenorganisaties, 10. Contact met allochtone studentenorganisaties en organisaties van allochtone ondernemers gericht op de werving van deelnemers aan de groepsgesprekken. In Rotterdam is dit door eigen netwerkcontacten en die van anderen beter tot zijn recht gekomen dan in Amsterdam. 11. Waar mogelijk en wenselijk toezending van een harde kopie van de vragenlijst voor invulling met de pen. Deze en andere stappen waren erop gericht de afstand tussen kennisname van het onderzoek en actief inloggen op de internetenquête te verkleinen en te vergemakkelijken. Die afstand was kennelijk behoorlijk groot. Dit is ook goed voorstelbaar, want waarom zou je de moeite nemen om op te schrijven dat je mee kunt doen aan een enquête over jongeren en integratie op www.docabureaus.nl, om vervolgens ergens op een pc het hele adres in te typen en de vragen te beantwoorden.

1.5.1 Verdere bronnen en contacten Voor het onderzoek hebben wij ook veel contacten gehad met anderen dan de direct betrokken jongeren. We hebben contact gehad met bestuurders en verantwoordelijke beleidsmakers in de gemeenten en de deelgemeenten, alsook met professionals die in het onderwijs, de jeugdzorg, het jongerenwerk, sociale en economische netwerken etc. jonge mensen opvangen en begeleiden wanneer dat nodig is. Dit hebben we gedaan via eigen interviews en deelname aan beleidspresentaties en debatten. In aanvulling 12

Voor Amsterdam is vooral gebruik gemaakt van het adressenbestand van de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling van de gemeente op de gemeentesite. Voor Rotterdam gebruikten we vooral het Rotterdam Boekje. Dit boekje bleek erg gedateerd voor de namen en adressen van migrantenorganisaties. Die zijn onder andere gecorrigeerd met de adressenbestanden op de sites van de deelgemeenten RotterdamFeijenoord en Rotterdam-Charlois.

10

hierop hebben we voortdurend plaatselijke media ‘gescand’ zoals dat heet op berichten over jongeren, jongeren en integratie, risicojongeren en wat dies meer zij, in Amsterdam-West, Amsterdam-Noord en Rotterdam-Zuid. Op deze wijze hebben we een redelijk overzicht kunnen opbouwen over de relevante beleidsinspanningen en projecten op het brede gebied van jongeren en integratie, alsook over de incidenten en problemen waarmee de stedelijke samenlevingen van Amsterdam en Rotterdam worden geconfronteerd en waarin ‘allochtone’ en ‘autochtone’ jongeren hun weg moeten vinden. Naast jongeren en jongerenorganisaties zijn de genoemde contacten ook weer een belangrijke doelgroep van de onderzoeksrapportage en de aanbevelingen die daaruit voortvloeien. Want bestuurders, beleidsmakers, professionals en lokale media hebben een belangrijke en vaak doorslaggevende inbreng in doelgerichte veranderingen van de samenleving. Doelgerichte veranderingen zijn nodig en wenselijk waar het gaat om jongeren en integratie, ondanks de grote twijfel die men mag hebben over de effectiviteit van heel veel beleidsinspanningen en projecten.

1.6 Interessant Ondanks zijn beperkingen is het onderzoek interessant. Het geeft nieuwe punten en impulsen voor de moeizame en vaak ongenuanceerde debatten over jongeren en over integratie in de samenleving. De impuls komt vanuit de eigen opvattingen en ervaringen van de jongeren die meegedaan hebben aan dit onderzoek. Daarnaast is het onderzoek tot op zekere hoogte interessant in verband met de toegepaste methoden van onderzoek. Het laat zien dat een inhoudelijke toegevoegde waarde tot stand kan komen op basis van een bescheiden onderzoeksopzet. Het verdere inhoudelijke rapport moet verduidelijken dat het onderzoek interessante punten toevoegt aan de bestaande kennis over jongeren en integratie, en dat dit nieuwe impulsen geeft aan het debat, de beleidsvorming en de eigen initiatieven van jongeren, ‘allochtoon’ èn ‘autochtoon’.

11

2

De respondenten

2.1 Leeftijd Aan de internetenquête hebben 313 personen deelgenomen. Van hen waren er 24 (8%) boven de dertig. We hebben deze 24 niet verder in de kwantitatieve analyse betrokken (zie hoofdstuk 1). Hierdoor heeft de kwantitatieve analyse betrekking op 289 jonge respondenten van 12 tot 30 jaar. Ook 30 is nog een relatief hoge bovengrens. Wij hebben er namelijk rekening mee gehouden dat leeftijd in jaren en jong zijn of je jong voelen niet precies samengaat. Er is eigenlijk geen nauwkeurige bovengrens. Vrijwel iedereen die 18 wordt en de wettelijke bovengrenzen van de leerplichtige leeftijd, de juridische volwassenwording of de doelgroepdefinitie van het jeugdbeleid passeert, zal zich nog steeds jong voelen en noemen. Feitelijk is het jeugd- en jongerenbeleid de laatste jaren sterk gaan schuiven tot ten minste 23 à 25 jaar. Velen zitten nog op school en studeren om zich voor te bereiden op een positie in de maatschappij. Daarna zijn ze nog de jonge en nieuwe collega. Velen passeren pas de fase van ‘jong gezin’ als ze rond de dertig zijn. Voor diegenen die een eigen bedrijf ambiëren ligt de start vaak tussen de dertig en de veertig. Op die leeftijd zijn ze jonge ondernemers. Jong zijn en je jong voelen is gerelateerd aan de levensfasen van verschillende levensdomeinen. Voor de kwantitatieve analyse beperken we ons dus tot de respondenten tussen de 12 en de 30. Van hen zijn er elf tussen de 25 en 30. Tabel 1. Leeftijdsverdeling respondenten Leeftijd 12-15 16-18 19-24 25-30 Totaal

Aantal 49 130 99 11 289

Percentage 17% 45% 34% 4% 100%

Tegelijkertijd zijn er ook levenscycluspunten die sommige jonge mensen al vroeg volwassen maken. In de ‘allochtone’ levenscyclus begint dat met jonge kinderen die voor hun ouders moeten tolken over ‘ouderlijke’ zaken: op school, bij de dokter, bij andere hulpverleners, aan balies, bij de politie, bij de woningbouwcorporatie, etc. Zij maken daardoor, graag of niet, deel uit van de volwassen wereld met zijn spreekwoordelijke moeilijke gesprekken. Onder ‘allochtone’ Nederlanders zijn lange onderwijscarrières minder gebruikelijk dan onder ‘autochtone’ Nederlanders, waardoor de toetreding tot de volwassen arbeidsmarkt voor velen relatief vroeg ligt, te beginnen bij zestien of zeventien. Mede door hinderpalen op dit punt komen weer relatief velen terecht in reïntegratietrajecten, zeker in Amsterdam en Rotterdam. Ze moeten dan weer naar school of een praktijkopleiding en worden dus weer min of meer jong. De gezinsvorming verloopt voor velen op de meer traditionele manier: jong trouwen, alsook jong kinderen krijgen, al dan niet in een één- of tweeoudergezin. Toch is dit niet de reden dat de meeste respondenten onder de 20 zijn. Het is gebleken dat het bereik voor dit jongerenonderzoek het best is onder jongeren die klassikaal onderwijs volgen met algemene vakken als Nederlands, maatschappijleer en terugkomdagen van stages. Dit is in het (voorbereidend) middelbaar (beroeps)onderwijs het geval. In die settings hebben leraren deelname aan het onderzoek gepromoot en

12

‘de integratie’ aan de orde gesteld in hun lessen, waarna de ‘klas’ min of meer collectief meegedaan heeft aan de enquête. De gemiddelde leeftijd van de respondenten komt daarmee uit op 18,2 oftewel 18 jaar en 2 à 3 maanden. Deelnemers aan de groepsgesprekken en de speciale interviews waren daarentegen vrijwel allen boven de 20, op een enkele student na. Dit bracht de keuze voor groepen met studenten, actieve jongeren en jonge ondernemers mee.

2.2 Geslacht, woonvorm en opleiding Er hebben meer vrouwen dan mannen aan de enquête meegewerkt, namelijk 55% vrouwen en 46% mannen. Tabel 2. Geslacht van de respondenten. Geslacht Man Vrouw Totaal

Absoluut 132 157 285 (onbekend 4)

Percentage 46% 54% 100%

85% Woont bij zijn of haar ouders, wat niet verwonderlijk is gelet op de vele middelbare scholieren onder de respondenten. Slecht 4% is getrouwd of woont samen, inclusief twee alleenstaande ouders. Alleen woont 9%. Tabel 3. Leefsituatie van de respondenten. Leefsituatie Getrouwd of samenlevend Leeft alleen Woont bij ouders (of familie) Anders Totaal

Aantal 10 25 231 7 273 (onbekend 16)

Percentage 4% 9% 85% 3% 100%

Qua opleiding gaat 6% nog naar het vmbo of heeft alleen basisonderwijs, en 23% heeft een diploma vmbo op zak. 24% Gaat nog naar de middelbare school of naar een school voor middelbaar beroepsonderwijs, terwijl 32% aangaf het diploma m(b)o behaald te hebben. We zien dus dat het middelbaar onderwijs het grootste aantal respondenten vertegenwoordigt. 15% Studeert aan een hbo-instelling of aan de universiteit, of is afgestudeerd. Tabel 4. Opleiding van de respondenten. Opleiding Basisschool, doet vmbo Heeft vmbo gedaan Doet m(b)o Heeft m(b)o gedaan Doet tertiair onderwijs Heeft tertiair onderwijs gedaan

Aantal 13 45 47 65 20 10 200 (onbekend 89)13

Totaal

13

Percentage 6% 23% 24% 32% 10% 5% 100%

Relatief hoge aantallen ‘onbekend’ zijn meestal het gevolg van ‘geen antwoord’ op de betreffende vraag.

13

Bij de groepsgesprekken en de speciale interviews waren vrijwel alle deelnemers studenten hbo of universiteit plus een enkele student mbo, afgestudeerden en mensen met belangrijke functies als vrijwilliger en als professional in de samenleving.

1.7 Amsterdam-West, Amsterdam-Noord en Rotterdam-Zuid We tellen 75 respondenten die zich verbonden voelen met Amsterdam-West, 46 met Rotterdam-Zuid, en 18 met Amsterdam-Noord.14 Tabel 5. Amsterdam-West, Rotterdam-Zuid, Amsterdam-Noord. Plek Amsterdam-West Rotterdam-Zuid Amsterdam-Noord Totaal

Absoluut 75 46 18 139

Percentage 100% 100% 100% n.v.t.

In de eigen woorden van sommige respondenten komt naar voren wat hen verbindt met Amsterdam-West of Rotterdam-Zuid. Eigen woorden 1. Over Amsterdam-West en Rotterdam-Zuid. I love Slotervaart. (vrouw, Marokkaanse roots, 15 jaar) Ik heb A'dam-West gekozen omdat ik daar woon en er altijd wel wat te beleven valt. (vrouw, 15 jaar) Naar the Mall is het leuk om te chillen als er nix te doen is… En naar de Maas gaan om daar te gaan zitten doe ik wanneer ik verdrietig ben of gewoon ff alleen wil zijn! (Vrouw, 19 jaar, roots Curaçao) Het zijn leuke plaatsen. (man, 13 jaar, Marokkaanse roots) Ik ben in Rotterdam geboren en woon daar al mijn hele leven. Oorspronkelijk kom ik uit Afrika, maar door de slavernij zijn we verspreid geraakt en komen mijn ouders uit Suriname. (vrouw, 24 jaar) Daar woon ik. (vrouw, Turkse en Georgische roots, 20 jaar)

In een later hoofdstuk zullen we nadere analyses laten volgen van deze groepen in de drie stadsdelen. De deelnemers aan de groepsgesprekken en de speciale interviews hadden geen duidelijke binding met Amsterdam-West, Amsterdam-Noord of Rotterdam-Zuid. Hun identificatie gold eerder de steden als geheel, hun organisaties en hun onderwijsinstelling (Erasmus Universiteit, Universiteit van Amsterdam, InHolland, Ondernemers Academie Amsterdam). Vanuit die optiek wilden ze echter graag meewerken aan een onderzoek dat speciale aandacht heeft voor deze stadsdelen, hun kansen en hun problemen.

14

Vooral dit laatste aantal is erg laag. De analyses van Amsterdam-Noord zijn daardoor minder interessant.

14

3

Identificatiepunten

3.1 ‘Autochtone’ identificatiepunten Een respondent kan zijn binding met de mensen en de plekken ‘hier’ belangrijk vinden. Belangrijk zijn dan Nederland en/of Nederlandse plekken inclusief de plekken in Amsterdam en Rotterdam, alsook de omgang met autochtonen. Op deze wijze drukken de respondenten hun ‘autochtone’ identificatie uit. 92% Van de respondenten vindt Nederland en Nederlanders belangrijk en identificeert zich zo als ‘autochtoon’. Tabel 6. De ‘autochtone’ identificatie van de respondenten. Belangrijk ‘Autochtone’ identificatiepunten Geen ‘autochtone’ identificatiepunten Totaal



Waarom vinden respondenten Nederland of hun plek in Nederland belangrijk? De reden die het meest genoemd wordt is dat ze hier zijn geboren en opgegroeid en dat ze hier wonen. Daarnaast of in combinatie worden specifieke plaatsen en plekken aantrekkelijk gevonden. Je kunt er uitgaan, je hebt er je vrienden, etc. Soms gaat dit samen met een gevoel van veiligheid, rust of natuurbeleving. Enkele respondenten verwijzen naar hun kansen, school, werk en studie15, of naar hun familieleden hier. Tabel 7. Waarom is Nederland belangrijk? Belang van Nederland, Nederlandse plekken16 Hier geboren en opgegroeid; woont hier Beleven van de stad en de plekken, vrienden, uitgaan, natuur Kansen, school, werk, studie Familie hier Totaal

Absoluut 79

Percentage 52%

70

46%

8 12 151 (onbekend 111)

5% 8% 100%

3.2 ‘Allochtone’ identificatiepunten Een respondent kan ook zijn binding en identificatie met andere plekken belangrijk vinden, namelijk het land waar hij of zij is geboren of lang gewoond heeft, herkomstlanden van ouders en familie, andere landen in de wereld. Hierdoor verwijst een respondent naar ‘allochtone’ identificatiepunten. Dit is ook het geval wanneer hij of zij de omgang met ‘allochtonen’ belangrijk vindt17. Tweederde van de respondenten is in deze zin ‘allochtoon’. Waarom vinden respondenten hun ‘allochtone’ identificatiepunten belangrijk? Op de eerste plaats valt het op dat niet meer dan een kwart van de betreffende respondenten dat uitgelegd hebben. Voor de Nederlandse plekken was dat de helft. De antwoorden gaan ongeveer in gelijke mate naar een drietal te onderscheiden motieven. Het eerste motief is met 43% het eigen belang of de eigen belangstelling voor de plek ‘daar’. Dat 15

Dat kansen, school en studie belangrijk zijn komt later aan de orde. Dubbeltellingen mogelijk. 17 We hebben hierbij niet de vragen naar omgang met eigen mensen en het belang van de eigen taal en cultuur meegenomen, omdat deze vraag door enkele respondenten uitdrukkelijk vanuit hun Nederlandse cultuur is beantwoord. 16

15

zijn zowel het eigen geboorte- of herkomstland, alsook het land waar men in de toekomst terecht wil komen. Tabel 8. De ‘allochtone’ identificatie van de respondenten. Belangrijk ‘Allochtone’ identificatiepunten Geen ‘allochtone’ identificatiepunten Totaal



Het tweede motief verwijst naar het eigene van de plek. Dat betreft zowel het (gedeelde) slavernijverleden in relatie tot de Caribische landen en Afrika, als aantrekkelijke plekken in verband met gastvrijheid, vakantie, etc. Het derde motief is dat van de ouders en de familie – het land waar die vandaan komen en nog wonen of kunnen wonen. Tabel 9. Waarom zijn ‘allochtone’ identificatiepunten belangrijk? Belang ‘allochtone’identificatiepunten18 Daar geboren en opgegroeid; wil ‘daar’ gaan wonen Aantrekkelijk en belangrijk land of plek; gedeeld verleden (onder andere slavernijverleden) Land van ouders, familie Totaal

Absoluut

Percentage

23

43%

22

41%

21 54 (onbekend 132)

39% 100%

87% Van de ‘allochtone’ respondenten is ook ‘autochtoon’. Het is dus voor de meeste respondenten een kwestie van èn-èn, niet van òf-òf. Dit is een opvallende uitkomst in vergelijking met de teneur van het maatschappelijk integratiedebat dat sterk polariseert op òf ‘allochtoon’ òf ‘autochtoon’, en statistische publicaties waarin inwoners van Nederland òf ‘autochtoon’ zijn òf (niet-westerse) ‘allochtoon’.19 We zullen de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten in hoofdstuk 3 nader profileren. Er zijn 24 respondenten, die we als alleen ‘allochtoon’ kunnen karakteriseren en profileren, inclusief hun mogelijke isolement en afkeer van de Nederlandse samenleving (zie hoofdstuk 4). Tabel 10. De ‘allochtone’ identificatie. ‘Allochtone’ respondenten ‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’’ Alleen ‘allochtoon’ Totaal

Absoluut 162 24 186


Uit de eerdere opmerkingen van respondenten over Amsterdam-West en RotterdamZuid sprak de dubbele binding al. Hier volgen nog enkele duidelijke uitspraken over ‘autochtone’ èn ‘allochtone’ identificaties. 18

Dubbeltellingen mogelijk. Entzinger c.s. hebben hun respondenten laten scoren op een vijfpuntsschaal tussen ‘totaal Nederlander’ en ‘totaal Turks/Marokkaans’. Hun respondenten scoorden zowel in 1999 als in 2006 voor (bijna) 40% ‘totaal Turks/Marokkaans’ (Entzinger & Dourleijn, 2008: p. 92). 19

16

Eigen woorden 2. ‘Allochtone’ èn ‘autochtone’ identificatie. Nederland: Hier werk,studeer en leef ik. Ik heb het goed hier. Suriname: paradijs dat zich niet ontwikkelt. India: Cultuur en geloof,Toekomst? (man, 20 jaar) Zoals ik hierboven heb aangegeven, zijn de plekken voor mij de roots van zowel mij en mijn ouders Bosnië en in Nederland is dat IJsselmonde want daar heb ik mijn eerste zelfstandige woning gekregen. (vrouw, 22 jaar) Aangezien mijn ouders uit Marokko komen, heb ik hier duidelijk een band mee. Het is niet zo dat ik elk jaar naar Marokko moet, maar ik zal het nooit vergeten. Verder leef ik al mijn hele leven in Nederland en om precies te zijn in Utrecht. Dit is dan ook echt mijn hometown. Verder wil ik aangeven dat Nederland voor mij op nummer 1 staat als ik kijk naar mijn toekomst. (vrouw, 20 jaar) Mijn vader is hier begraven en ik ben hier opgegroeid. (vrouw, 22 jaar) In Nederland ben ik geboren. Mijn ouders komen echter uit Suriname. Daar ben ik nooit geweest en eerlijk gezegd is dat ook niet het land waar ik als eerst naartoe zou willen gaan, mocht de mogelijkheid zich voordoen. (vrouw, 24 jaar) Suriname is mijn geboorteland, en in Hellevoetsluis woon ik. (vrouw, 21 jaar)

Voor respondenten die zich niet of vrijwel niet met Nederland identificeren kunnen we de volgende antwoord laten spreken. Eigen woorden 3. Alleen ‘allochtoon’. Mijn roots zijn in India. Natuurlijk is India heel belangrijk voor me. Nederland ook wel, want ik ben daar opgegroeid, maar ik voel me niet echt thuis of op mijn gemak. (geslacht en leeftijd onbekend) Land van afkomst, is belangrijkste voor mij omdat ik daar later wil gaan wonen. (vrouw, 19 jaar, Surinaamse roots) Koerdische bergen met als hoofdstad Diyarbakir!! (man, 23 jaar)

Een andere groep die een contrast vormt met de ‘allochtone’ respondenten bestaat uit respondenten die alleen ‘autochtoon’ zijn, voor zover deze status samengaat met polarisatie en afkeer van ‘allochtonen’. De betreffende groep bevindt zich (wellicht) onder de 100 respondenten die alleen ‘autochtoon’ zijn. Hun portret komt in hoofdstuk 5 nader aan de orde.

3.3 Geloof Tabel 11. Geloofsidentificatie van de respondenten. Geloofsidentificatie Geen geloof genoemd Geloof is belangrijk Totaal Welk geloof? Islam Hindoeïsme Christendom Anders Totaal


Percentage 55% 45%

50 7 16 1 74 (onbekend: 55)

68% 9% 22% 1%

17

100%

100%

We hebben de geloofsidentificatie afgeleid uit het belang dat 129 respondenten (45%) toekennen aan hun geloof. Voor 50 respondenten betreft dit de Islam. Deze respondenten vertegenwoordigen de identificatie Islam. Onder de respondenten zijn verder zeven personen die het Hindoeïsme hun godsdienst noemen en 16 zijn Christen.

3.4 Herkomst en toekomst 3.4.1 Herkomst van ‘allochtone’ respondenten Onder de respondenten zijn ongeveer gelijke groepen die Marokko, Turkije en Suriname belangrijk vinden. Elk omvat een vijfde van de ‘allochtone’ respondenten. 7% noemt de Nederlandse Antillen en Aruba. Ruim 30% noemt een ander herkomstland in Azië, Afrika, Latijns Amerika, de westerse landen of voormalig Joegoslavië. Het aantal respondenten dat Kaap Verdië noemt is voor een mede op Rotterdam gericht onderzoek klein te noemen. Een punt dat wellicht verdere discussie vraagt is dat ruim een kwart van de ‘allochtone’-respondenten geen specifieke landen noemt die voor hen van belang zijn. Het kan wijzen op een lage of verminderde interesse in specifieke herkomstlanden onder een deel van de ‘allochtone’ respondenten. Het gegeven wijst in eenzelfde richting als een punt waar we later op in zullen gaan, namelijk enkele jonge ‘allochtonen’ in Amsterdam-West die hun Marokkaanse herkomst niet belangrijk vinden, maar wel de Islam zoals zij die in Amsterdam-West beleven en inbedden in hun Amsterdamse jongerencultuur (zie hoofdstuk 8). Tabel 12. Herkomst van de respondenten (alleen ‘allochtone’ respondenten). Herkomst Turkije Marokko Suriname Aziatische landen20 Nederlandse Antillen en Aruba Latijns-Amerikaanse landen Afrikaanse landen Westerse landen Landen van voormalig Joegoslavië Kaap Verdië

Absoluut 33 30 27 17 11 8 7 6 5 5 14921 (onbekend 37)

Totaal

Percentage 22% 20% 18% 11% 7% 5% 5% 4% 3% 3% 100%

3.4.2 Ambitie We hebben de respondenten gevraagd naar hun toekomstverwachtingen qua opleiding en werk of positie in de samenleving. Voor zeven op de tien spreekt daaruit een hoog ambitieniveau. Ze verwachten een opleiding af te ronden op het niveau van HBO of hoger, ‘baas’ te worden in een eigen bedrijf, een leidinggevende of professionele functie te gaan bekleden, een bestuurlijke of politieke functie te gaan uitoefenen, en dergelijke meer. Dit in antwoord op de open vraag naar hun opleiding en werk over tien jaar. Het ambitieniveau onder de respondenten is hiermee hoog te noemen. Hierbij moet men nog bedenken dat de ambities onder de anderen niet laag hoeven te zijn. Ze kunnen ook terughoudend geweest zijn in hun antwoord. 20

Inclusief ‘voormalig Nederlands Indië’. Inclusief 12 respondenten die een tweede herkomstland noemden. Het betreft bijvoorbeeld kinderen uit gemengde huwlijken of families die via verschillende landen naar Nederland zijn gekomen. 21

18

Tabel 13. Ambitie van de respondenten. Ambitie Hoge ambitie Geen hoge ambitie Totaal

Absoluut 205 84 289


3.4.3 Perspectief: ‘hierheen’, ‘daarheen’ De ambities worden door de meesten vermoedelijk in Nederland gerealiseerd. Tweederde verwacht over tien jaar in Nederland te leven en te werken. Maar eerderde noemt een land buiten Nederland. Er zijn dus ook ambities om te emigreren of te ‘remigreren’ naar een land van herkomst (genoemd worden met name Turkije en Suriname). Emigratie kan zijn naar een emigratieland of naar een buitenlandse universiteit of hogeschool, een buitenlandse stageplek, etc. Dat is de plek waar de jongeren willen aanlanden, zeg over tien jaar. Tabel 14. Willen de respondenten ‘hierheen’ of ‘daarheen’? Hierheen/daarheen Hierheen Daarheen Totaal



3.5 Conclusie We hebben in de beide voorgaande hoofdstukken een algemene kenschets gegeven van de 289 jongeren die meegedaan hebben aan de internetenquête. De kenschets betrof punten zoals geslacht, leeftijd, woonsituatie, opleiding en herkomst, alsook identificatiepunten ‘autochtoon’, ‘allochtoon’, geloof, ambitie. We hebben gezien dat een ‘allochtone’ identificatie voor 87% samengaat met ‘autochtone’ identificatiepunten. De kenmerken en met name de identificatiepunten gaan in de verdere analyses een rol spelen. In de verdere analyses zullen we in eerste instantie een profiel maken van de ‘allochtone’ jongeren die meegedaan hebben aan de enquête en de groepsgesprekken. Zij staan centraal in het maatschappelijk debat over jongeren en integratie. De grote meerderheid van deze groep identificeert zich als ‘autochtoon’ èn ‘allochtoon’. De meerderheid heeft, anders gezegd, een dubbele identificatie. Onder deze ‘allochtone’ respondenten is er ook een kleine groep die zich alleen als ‘allochtoon’ identificeert. In tegenstelling tot de meerderheid met de dubbele identificatie kan deze kleine groep zich afwenden en afkeren van de Nederlandse samenleving. Wij zullen het profiel van deze groep nader analyseren, in contrast met de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ meerderheid. Een ander contrast kunnen jongeren vormen, die alleen ‘autochtoon’ zijn. Zijn ze anders dan de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten? Op welke punten wel en op welke niet? Hoe moeten we dat interpreteren? Komen er extreme standpunten naar voren ten opzichte van ‘allochtonen’ en ‘allochtone’ jongeren? Zo ja; in welke mate en met welke strekking? Wij zullen ook het profiel van deze groep nader analyseren, in contrast met de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten.

19

4

De ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ identificatie

4.1 ‘Allochtoon èn ‘autochtoon’ Een belangrijk punt hebben we al naar voren gebracht. We herhalen het hier, omdat het essentieel is voor het portret van de ‘allochtone’ respondenten. Dat is het punt dat de overgrote meerderheid zowel ‘allochtone’ identificatiepunten belangrijk vindt als ‘autochtone’. 87% Is beide, is zowel ‘allochtoon’ als ‘autochtoon’. Voor hen is de grote splijtzwam van Nederland anno 2007-2008 een kwestie van en-en, niet van ofof. Hier zijn nog een keer de cijfers. Tabel 15. Respondenten met een ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ identificatie. ‘Allochtone’ identificatie ‘Allochtone’ èn ‘autochtone’ identificatie Alleen ‘allochtone’ identificatie Totaal

Absoluut 162 24 186 (onbekend: 3)


In dit hoofdstuk portretteren we de ‘allochtone’ respondenten met een dubbele, ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ identificatie.

4.2 Herkomst Van de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten identificeert 23% zich (ook) met Marokko, 20% met Turkije, 15% met Suriname, 12% met een Aziatisch land inclusief voormalig Nederlands Indië, 8% met de Nederlandse Antillen, Curaçoa of Aruba, 6% met een Latijns-Amerikaans land, 5 % met een Afrikaans land, 4% met een Westers land, 3% met Kaap Verdië en 2% met een van de voormalige Joegoslavische landen. In dit overzicht is te zien dat het percentage respondenten met een Marokkaanse identificatie wat hoger is dan bij alle ‘allochtone’ respondenten. Tabel 16. Herkomst van de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten . Herkomst Marokko Turkije Suriname Aziatische landen inclusief Ned. Indië Nederlandse Antillen en Aruba Latijns-Amerikaanse landen Westerse landen Afrikaanse landen Kaap Verdië Landen van voormalig Joegoslavië Totaal

Absoluut 30 29 20 16 11 8 5 4 4 3 130 (onbekend 32)

Percentage 23% 22% 15% 12% 8% 6% 4% 5% 3% 2% 100%

4.3 Leeftijd, opleiding en geslacht De leeftijd van ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten is 17 jaar en ongeveer drie maanden.

20

Tabel 17. Gemiddelde leeftijd. Leeftijd Gemiddeld Totaal

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 17,2 jaar 162 (onbekend 0)

Het onderwijsniveau van ‘allochtone’ n ‘autochtone’ respondenten is voor 17% tertiair en voor bijna de helft middelbaar. Een derde heeft een vmbo-diploma of is daarmee bezig. Tabel 18. Opleiding van de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten. Opleiding Basisschool, doet vmbo Heeft vmbo gedaan Doet m(b)o Heeft m(b)o gedaan Doet tertiair onderwijs Heeft tertiair onderwijs gedaan Totaal

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 7% 27% 18% 30% 10% 7% 100% (N=108, onbekend 54)

Er zijn ook, relatief gezien, meer vrouwen onder deze respondenten dan mannen: 60% tegenover 40%. Tabel 19. Geslacht van de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten. Geslacht Man Vrouw Totaal

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 40% 60% 100% (N=162)

4.4 Geloof, Islam De geloofsidentificatie en de identificatie met ‘migrantengodsdiensten’ zoals de Islam en het Hindoeïsme komen vaak voor in de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ groep: 62% vindt het geloof belangrijk en een kwart noemt de Islam als de belangrijke godsdienst. Tabel 20. Geloof en Islam zijn belangrijk Belangrijk Geloof Islam Totaal


4.5 Algemene en specifieke integratiedoelen De groep profileert zich zowel op het punt van ‘eigen’, specifieke integratiedoelen, als op meer algemene integratiedoelen. Tot de ‘eigen’ doelen mag men de aandacht voor eigen talen en culturen van migrantengroepen rekenen. De algemene doelen betreffen onderwijs en werk, de bestrijding van discriminatie, het leren van de Nederlandse taal, en min of meer ‘volwassen’ waarden zoals actieve deelname in de samenleving, ge-

21

zinsvorming en op het rechte pad blijven. Dit zijn de doelen die in het landelijke integratiedebat een rol spelen, waarbij de doelen van opleiding en werk, alsook het leren van de Nederlandse taal en actief meedoen in de samenleving te zien zijn als de uitdrukkelijke doelen van het landelijke integratiebeleid. De laagst scorende waarde is actieve maatschappelijke deelname met 25%. Het hoogst scoren enerzijds de doelen van opleiding en werk met respectievelijk 84% en 67%, en daarnaast ook de meer conservatieve waarden van de vorming van een eigen gezin van vader, moeder en (enkele) kinderen, en de wens om op het rechte pad te blijven. De integratie-indicator bij uitstek, zijnde de beheersing van het Nederlands wordt door bijna vier op de tien ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten belangrijk gevonden. Dit is matige score, wellicht mede omdat Nederlands hun moedertaal is. Bestrijding van discriminatie scoort drie op de tien, evenals het behoud van eigen talen en culturen. Tabel 21. Integratiedoelen. Belangrijk Diploma’s en opleiding Baan en inkomen Eigen talen en culturen Bestrijding discriminatie De Nederlandse taal Actieve maatschappelijke deelname Gezinsvorming Op het rechte pad blijven Totaal

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 84% 67% 29% 28% 38% 25% 48% 49% 100% (N=162)

Het integratieperspectief en –doel van de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten kunnen we als volgt samenvatten: relatief velen zijn gericht op een volwassen integratie en deelname in de samenleving, met behoud en, naar we aannemen, inpassing van het geloof, de taal en de cultuur van de ouders en familie.

4.6 Ambities, kansen, hindernissen en steun 4.6.1 Ambitie Ambitie hebben we geïndiceerd met de wens om op termijn van bijvoorbeeld tien jaar een diploma op hbo- of hbo+-niveau te bereiken, dan wel een functie die dit niveau vereist (zie hoofdstuk 3). Onder de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten is 69% ambitieus Tabel 22. Ambities van ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten. Belangrijk Ambitieus Totaal

‘‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 69% 100% (N=162)

4.6.2 Kansen We hebben de respondenten een open vraag gesteld over wat hun integratiekansen in de samenleving ten goede komt. Hier volgt een telling van de 92 antwoorden van ‘allochtone’ respondenten op deze vraag, ingedeeld in vier categorieën, namelijk: 1. Onderwijs (studie, diploma, baan, toekomst), 2. Hier hebben wij kansen (dit land, verzorgingsarrangementen, dialoog), 3. Helpers, familie, netwerken, steun,

22

4. Eigen inzet en persoonlijke eigenschappen. Tabel 23. Kansen voor integratie. ‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’22 Onderwijs Hier hebben we kansen Helpers Inzet en persoonlijkheid Totaal

Absoluut 56 22 26 17 92

Percentage 61% 24% 28% 18% 100%

In de antwoorden springt het Nederlandse onderwijs als kansbieder eruit. Je krijgt de kans om diploma’s te halen die uitzicht bieden op werk. Vrijwel alle onderwijsantwoorden zijn positief: het onderwijs is nuttig en er werken mensen die je kunnen en willen helpen. We geven enkele voorbeelden. Eigen woorden 4. Onderwijs als integratiekans in eigen woorden. Het behalen van diploma's om later onafhankelijk te zijn en school voor een sociaal leven met leeftijdsgenoten. (vrouw, 18 jaar) School zorgt ervoor dat ik mijn diploma ga halen zodat ik goede kansen maak voor in de toekomst.(man, 15 jaar) Scholing is in Nederland heel goed geregeld, je krijgt studiefinanciering en een ov dus de meeste jongeren hoeven eigenlijk zelf niks te betalen, maar de basis studiefinanciering is wel weinig. Dat is ongeveer 80 euro per maand als je ouders een bepaald bedrag per jaar verdienen. De Nederlandse overheid is over het algemeen wel tolerant en geeft mensen wel de kans om hier te wonen en te werken, maar dit zijn allemaal wetten en regels. In praktijk wordt hier niet altijd aan gehouden door de werkgevers etc. (vrouw 18 jaar) Leren op school en hogerop komen voor een betere baan. (vrouw 20 jaar)

Hierop sluit direct aan dat 87% van de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten het behalen van diploma’s belangrijk vindt. Daarop volgt het werk, letterlijk en figuurlijk, dat belangrijk is voor tweederde van alle respondenten (zie boven). Het zijn de Nederlandse verzorgingsstaat en Nederlandse professionals die de onderwijskansen bieden. In het verlengde hiervan noemden enkele respondenten uitdrukkelijk de kansen die professionele helpers en de Nederlandse voorzieningen hen te bieden hebben – dit betreft bijvoorbeeld de ondersteuning van bedrijfsstarters en de helpdesk van woningcorporaties, naast de begeleiding van nieuwkomers. Een andere ‘correlaat’ van de onderwijskansen wordt gevormd door de eigen inzet, persoonlijkheid, capaciteiten en de netwerken die je vanuit het onderwijs, het uitgaansleven en de vriendenkring kunt opbouwen en moet opbouwen. Enkele voorbeelden van deze kansen Eigen woorden 5. Kansen in eigen woorden. Dialoog, wederzijds respect zou één ieder goede kansen kunnen geven in de samenleving. (vrouw 22 jaar) Het steunen van jonge mensen om hun diploma's te behalen en subsidies voor startende ondernemers. (vrouw 19 jaar) Ik zit in een percussie band Eternity genaamd. Deze stichting maakt deuren open die voor een meisje van 15 gauw gesloten zijn. Je ontwikkelt sociale vaardigheden, het beoefenen van minstens 3 dansstijlen en je maakt leuke uitstapjes. (vrouw, 15 jaar) 22

Dubbeltellingen mogelijk.

23

Als je gewoon je best doet en eerlijk bent zijn er veel mogelijkheden en personen/instanties die hulp bieden. (man 21 jaar) School, familie, vrienden, Nederland (vrouw 16 jaar) Mijn familie en mijn geloof. (vrouw 16 jaar) Ben sociaal en heb een vlotte babbel en heb voor horeca al veel connecties voor later. (man 19 jaar)

Verschillende respondenten noemden hun ouders en familie uitdrukkelijk als een bijzondere kansenfactor voor een geslaagde integratie. Hierop komen we nog terug.

4.6.3 Hindernissen Er is meer respons geweest over hindernissen dan over kansen: 139 ‘allochtone’ respondenten hebben een of meer hindernissen genoemd. In de onderstaande tabel geven we een overzicht. Tabel 24. Hindernissen voor integratie. Hindernissen23 Je bent ‘anders’24 Samenlevingszaken25 Discriminatie Criminaliteit, onveiligheid, hangjongeren26 Totaal

Absoluut 82 49 43 40 139

Percentage 58% 35% 30% 28% 100%

Een belangrijk deel van de genoemde hindernissen betreft de spanningen in de samenleving tussen ‘allochtonen’ en ‘autochtonen’, hier samengevat onder de noemer ‘je bent anders’. Als de integratie niet lukt of moeizaam verloopt, ligt dat mede aan discriminatie en extreme discriminatie (racisme) in de samenleving, of het gebrek aan respect voor ‘allochtonen’ en ‘allochtone’ jongeren en voor hun geloof. In het verlengde ligt de wens naar een mentaliteitsverandering bij diegenen die het gevraagde respect niet opbrengen en minder politiek misbruik van antigevoelens tegen ‘allochtonen’ in het algemeen en Moslims in het bijzonder.27 Hierop sluiten dan opmerkingen aan over de media die van ‘Wilders’ en zijn Fitna-film een hype maakten in de ogen van verschillende respondenten en deelnemers aan de groepsgesprekken. Veranderingen moeten vooral voortvloeien uit mentaliteitsveranderingen, alsook uit het verbieden van uitwassen zoals discriminatie en racisme, dan wel gerichte acties tegen maatschappelijke polarisatie. De bepleite acties tegen polarisatie zoals maatregelen tegen ‘Wilders’ of matiging van de media kunnen op gespannen voet komen te staan met de vrijheid van meningsuiting, zoals bekend. We geven een paar voorbeelden. Eigen woorden 6. Hindernis ‘anders zijn’ in eigen woorden. De harde toon waarmee de media, de politiek praten over immigranten. Het heeft een hele sterke autochtoon-allochtoon scheiding in de samenleving voortgebracht waardoor de twee groepen een bepaald wantrouwen tegenover elkaar koesteren. (man 22 jaar)

23

Dubbeltellingen mogelijk. Inclusief ‘discriminatie’ (41x), mediahypes tegen ‘allochtonen’ (5x), gebrek aan (wederzijds) respect, vooroordelen, vooroordelen tegen moslims en de Islam, racisme, etc. 25 Beleid dat niet deugt, armoede, onderwijs, overheidstaken, etc. 26 Inclusief één verwijzing naar terrorisme 27 Het lijkt in de antwoorden vooral te gaan om een nette vorm van respect, en niet om het soms op hoge toon geëiste respect van ‘kapot moeilijke’ jongens in Amsterdam-West (De Jong, 2007) of het respèt uit de klassieke Antillianenstudie van Hans van Hulst (Hulst & Bos, 1993). 24

24

Ja, er zijn veel verbeteringen nodig. We wonen met zijn allen in Nederland en we moeten zeker respect voor elkaar hebben. Iedereen is hetzelfde (discriminatie) (vrouw, 16 jaar) Ik denk dat Nederland qua leefbaarheid goed is, als je niet tot de marginale groepen behoort, "diegenen die niet mee kunnen doen in de maatschappij". Nederland kan heel moeilijk afwijken van zijn georganiseerde samenleving. Een voorbeeld hiervan zijn de migranten, Nederland heeft heel veel moeite deze nieuwe mensen te accepteren, ziet ze liever als factor dan als actor. (vrouw, 33 jaar) Ik heb last van mensen die te snel oordelen over mensen, over bepaalde groepen (man, 17 jaar) Discriminatie op basis van mijn geloof (man, 26 jaar) Discriminatie omdat sommige mensen toch iets tegen je hebben om je kleur. (vrouw, 15 jaar) Mensen staan weinig open voor Marokkaanse jongens (man, 18 jaar) Ik vind dat er erg negatief over de Islam word gepraat, dit komt vooral doordat de media de Islam erg negatief laten zien. Nederlanders maar ook mensen van andere afkomsten discrimineren moslims doordat ze niet veel verstand hebben van wat de Islam echt inhoudt, maar ook doordat de media etc vooroordelen hebben over de moslims. Verder vind ik dat autochtonen allochtonen eigenlijk zien als mensen die zich niet aanpassen aan de Nederlandse cultuur, maar dat is natuurlijk niet altijd zo. (vrouw, 18 jaar) Geert Wilders beledigt Moslims. (verschillende respondenten)

Andere en vrij veel hindernissen zijn te karakteriseren als iets dat voortvloeit uit het gevoerde beleid van de verschillende overheden. Dat kan gaan van hindernissen die respondenten ervaren hebben zoals te veel detectiepoortjes voor de metro (!), verbetering of gebrek aan verbetering van het onderwijs, belastingschulden, etc. Op dit punt staat de respondenten een duidelijke partij voor ogen die voor het opruimen van de hindernissen moet zorgen, namelijk de landelijke of de plaatselijke overheid. Ook van deze categorie enkele voorbeelden. Eigen woorden 7. Hindernis overheid in eigen woorden. Ik geef maar een voorbeeld... Zwarte scholen, ik bedoel come on shame on f*ckin you. (man 23 jaar) De belasting vraagt te veel geld (zo kom je in de schulden) (vrouw 15 jaar) Ik stoor me aan het feit dat de politiek het steeds heeft over integratie terwijl niemand specifiek kan uitleggen wat dat inhoudt. Zijn er bepaalde vereisten waar ik aan moet voldoen ? De politiek en samenleving moeten daar duidelijker over worden. (man, 29 jaar) School moet gratis zijn want het is toch belangrijk (vrouw, 16 jaar) Zo veel poortjes in de metro (geslacht en leeftijd onbekend)

Discriminatie is een hindernis die vrijwel uitsluitend genoemd wordt door respondenten die zich als ‘allochtoon’ identificeren.28 Discriminatie is een directe hindernis voor de kansen die iemand heeft in de samenleving, althans zo ligt dat gevoelsmatig. Dit is zeker het geval bij discriminatie op de arbeidsmarkt. Eenenveertig ‘allochtone’ respondenten noemden discriminatie een serieuze hindernis voor integratie. Discriminatie als zijnde een kwestie van racisme, vooroordelen en onkunde, al dan niet versterkt door de media hebben we hierboven al vermeld. Volgens tachtig (58%) van de respondenten is het een serieuze hindernis. 28

Met enkele uitzonderingen, zijnde ‘autochtone’ respondenten die homodiscriminatie door moslims en allochtonen als belangrijke hindernis noemden.

25

Enkele voorbeelden. Eigen woorden 8. Hindernis arbeidsmarktdiscriminatie in eigen woorden. Ik merk dat mensen nog steeds last hebben van discriminatie op de arbeidsmarkt. Ik heb het nu over: studie, carrière, werk (man, 33 jaar) Discriminatie, zonder verdere specificatie (ongeveer 40 respondenten)

28% Van de genoemde hindernissen betrof onveiligheid, criminaliteit, hangjongeren, etc. Het thema wordt zeker zo vaak genoemd door ‘allochtone’ respondenten als door ‘autochtone’. Ook ‘allochtone’ jonge mensen hebben er last van, direct als slachtoffer en indirect door de negatieve beeldvorming. En dus hebben ze de grote wens dat er veranderingen komen op dit punt, via een gerichte aanpak van de lastigste groepen, positieve actie, adequaat optreden van de politie – niet bang èn met respect, etc. Hierop sluiten, denken wij, levensdoelen op aan zoals opvoeding en gezin, en op het rechte pad te blijven, dat voor bijna 40% van de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten een belangrijk levensdoel is. We geven hier enkele voorbeelden van de veiligheidshindernissen die genoemd zijn. Eigen woorden 9. Veiligheidshindernissen in eigen woorden. Ik vind dat er te weinig gedaan wordt aan criminaliteit. (vrouw, 19 jaar) Veel criminaliteit onder jongeren, vanaf de puberteit worden ze veel bijdehanter, ik denk slechte opvoeding, ze zijn brutaal en respectloos "de meeste". (vrouw, 18 jaar) Ja! bepaalde groeperingen die erge agressie opwekken! Moet snel iets aan gebeuren.. (man, 18 jaar) Probleemjongeren die het verpesten voor de rest. (man, 19 jaar) De jongeren geven waar de media gek op zijn. Ze bewijzen dat "de Bijlmer" zo slecht is. Het onbeschofte gedrag en het vervuilen van het kostbare milieu.(vrouw, 15 jaar)

4.6.4 Steun Tabel 25. Steun voor ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten. Belangrijk Steun van ouders en familie Steun van jongeren Steun van mensen met dezelfde herkomst Steun van mensen met hetzelfde geloof Steun van mensen uit eigen buurt Steun van mensen met wie je veel omgaat (netwerk) Steun van echte helpers Mensen die jij kunt steunen

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 87% 30% 30% 31% 29% 60%

36% 26% 100% Totaal (N=162) ‘Allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten hechten veel waarde aan de steun vanuit de eigen familie, als ze steun nodig hebben of nodig denken te hebben – 87% vindt de familie belangrijk in dit verband. Dat geldt ook voor andere ‘algemene’ steunopties, zoals de mensen in je netwerk (60%), hulpverleners (36%), de mensen in je eigen buurt (29%) en jongeren (30%), de hulp die je zelf kunt geven aan anderen (26%), en

26

hulp uit de eigen etnische gemeenschap, c.q. geloofsgemeenschap – respectievelijk 31% en 28%.

4.7 Conclusie Vrijwel ‘allochtone’ respondenten hebben een dubbele identificatie. Ze richten zich zowel op ‘allochtone’ identificatiepunten als op ‘autochtone’. Alleen een kleine groep deelt de ‘autochtone’ identificatiepunten niet. De geloofsidentificatie en de identificatie met ‘migrantengodsdiensten’ zoals de Islam en het Hindoeïsme is onder deze respondenten relatief groot te noemen. Dat geldt ook voor de identificatie met eigen talen en culturen van immigrantengroepen, en de omgang met eigen mensen. Dit spreekt min of meer voor zichzelf. De respondenten profileren zich verder op het punt van de bestrijding van discriminatie, zijnde een van de twee grote hindernissen voor integratie die men noemde. Dit betreft enerzijds de arbeidsmarktdiscriminatie en de noodzaak om beter dan veel leeftijdsgenoten te presteren, en anderzijds de vooroordelen, uitsluiting vanwege kleur, haardracht en hoofddoek etc., en de slachtofferrol waarin ‘allochtonen’ in Nederland kunnen vastlopen. Het andere punt dat als belangrijke hindernis naar voren kwam is onveiligheid, overlast en criminaliteit, waarvan ‘allochtone’ jongeren op twee manieren last hebben. Ze zijn ten minste net zo vaak als anderen het slachtoffer, terwijl zij, ten onrechte in hun eigen ogen, worden aangekeken op hun etniciteit en die van daders in de media. Wat de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten ook kenmerkt is het belang dat gehecht wordt aan de Nederlandse taal en min of meer ‘volwassen’ waarden, zoals actieve deelname in de samenleving, gezinsvorming en op het rechte pad blijven. Onze algemene conclusie over de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten is daarom: relatief velen zijn gericht op een volwassen integratie en deelname in de samenleving, met behoud en, naar we aannemen, inpassing van het geloof, de taal en de cultuur van de ouders en familie. Discriminatie moet bestreden worden.

27

5

Afzondering en vertrek

Welke jongeren keren zich min of meer van Nederland af? Wij zullen hier deze vraag beantwoorden door de 24 jongeren nader te portretteren die ‘allochtoon’ zijn en die Nederland of plekken in Nederland niet belangrijk vinden; die dus geen ‘autochtone’ identificatiepunten delen. Dit kan wijzen op een zich afkeren van Nederland.

5.1 Kenmerkende verschillen We profileren alleen ‘allochtone’ respondenten in vergelijking met de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten. Opvallende punten die uit de vergelijking naar voren komen zijn de verschillende kenmerken, de verschillen qua herkomst en de verschillen waar het gaat om ‘allochtone’ integratiepunten.

5.1.1 Herkomst en kenmerken Onder de alleen ‘allochtone’ respondenten zijn relatief veel jongeren met een Surinaamse herkomst: 29% tegenover 15%. Er zijn er ook relatief weinig met een Marokkaanse achtergrond: 0% tegenover 23%. Tabel 26. Herkomst van alleen ‘allochtone’ respondenten. Herkomst Marokko Turkije Suriname Aziatische landen inclusief Ned. Indië Nederlandse Antillen en Aruba Latijns-Amerikaanse landen Westerse landen Afrikaanse landen Kaap Verdië Landen van voormalig Joegoslavië Totaal

Alleen ‘allochtoon’ geen 17% 29%

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 23% 22% 15%

4%

12%

geen

8%

geen 4% 12% 4%

6% 4% 5% 3%

8%

2%

100% (N=24, onbekend 0)

100% (N=130, onbekend 32)

Onder de alleen ‘allochtone’ respondenten zijn relatief veel mannen en minder vrouwen: 60-40 tegenover 46-54. Tabel 27. Geslacht van alleen ‘allochtone’ respondenten. Geslacht Man Vrouw Totaal

Alleen ‘allochtoon’ 54% 46% 100% (N=24)

28


Alleen ‘allochtone’ respondenten zijn relatief wat ouder: gemiddeld bijna twintig, terwijl de andere groep gemiddeld net achttien is. Tabel 28 Gemiddelde leeftijd van alleen ‘allochtone’ respondenten. Leeftijd Gemiddeld Totaal

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 18,3 jaar N=162

Alleen ‘allochtoon’ 19,8 jaar N=24

Wat de opleiding betreft: tweederde van de respondenten in deze groep volgt of volgde ten minste een m(b)o-opleiding, terwijl ruim een derde studeert aan een universiteit of HBO-instelling of deze heeft al afgerond. Tabel 29. Opleiding van alleen ‘allochtone’ respondenten. Alleen ‘allochtoon’ geen 32% 11% 21% 26% 10% 100% (N=19, onbekend 5)

Opleiding Basisschool, doet vmbo Heeft vmbo gedaan Doet m(b)o Heeft m(b)o gedaan Doet tertiair onderwijs Heeft tertiair onderwijs gedaan Totaal

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 7% 27% 18% 30% 10% 7% 100% (N=108, onbekend 54)

Wat geloof betreft: het percentage gelovigen is ongeveer gelijk aan dat van de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten. Het percentage moslims is wel veel kleiner. Er zijn enkele Hindoeïstische gelovigen onder alleen ‘allochtone’ respondenten zijn. Tabel 30. Geloof van alleen ‘allochtone’ respondenten. Belangrijk Geloof Islam Hindoeïsme Totaal

Alleen ‘allochtoon’ 58% 8% 8% 100% (N=24)

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 62% 26% 2% 100% (N=162)

5.1.2 Verschillende integratiepunten Tabel 31. Vertrekwens onder alleen ‘allochtone’ respondenten. Vertrekwens Denkt over tien jaar elders te wonen en te werken Denkt over tien jaar in Nederland te wonen en te werken Totaal

29

Alleen ‘allochtoon’

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’

82%

34%

18%

66%

100% (N=17 onbekend 7)

100% (N=110 onbekend 52)

Het meest opvallende verschil tussen de beide ‘allochtone’ groepen respondenten is de vertrekwens. Onder alleen ‘allochtone’ respondenten denkt 82% over tien jaar buiten Nederland te werken en te wonen. Onder ‘allochtone’ èn ‘autochtone respondenten gaat dat om een derde. Hierop sluit aan dat de beheersing van de Nederlandse taal vrij laag scoort bij alleen ‘allochtone’ respondenten: 17% vindt dat belangrijk, tegenover 38% van de andere ‘allochtone’ respondenten. Als je perspectief buiten Nederland ligt is dit laatste niet verwonderlijk. Het punt kan wel versterkt zijn door andere kenmerken van alleen ‘allochtone’ respondenten, zoals hun hoge opleidingsniveau en daarmee hun feitelijke beheersing van het Nederlands, alsook hun Surinaamse herkomst, waarmee het Nederlands hun officiële taal is. Andere relatief lage scores kregen actieve deelname in de Nederlandse samenleving, hetgeen ook aan lijkt te sluiten op de vertrekwens, alsook de lagere scores voor de conservatieve waarden en integratiedoelen van de gezinsvorming en op het rechte pad blijven. Kennelijk zijn alleen ‘allochtone’ respondenten wat minder conservatief. Tabel 32. Verschillende integratiedoelen. Belangrijk De Nederlandse taal Actieve maatschappelijke deelname Gezinsvorming Op het rechte pad blijven Totaal

Alleen ‘allochtoon’ 17% 17% 29% 33% 100% (N=24)

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 38% 25% 48% 49% 100% (N=162)

Er zijn ook verschillen waar het gaat om steun die iemand verwacht te krijgen. Mensen met eenzelfde herkomst zijn relatief belangrijk. Netwerken zijn wat dit betreft relatief minder belangrijk. Daar staat weer tegenover dat alleen ‘allochtone’ respondenten relatief vaak zeggen anderen te kunnen en te willen helpen. Tabel 33. Verschillende steun. Belangrijk Steun van mensen met dezelfde herkomst Steun van mensen met wie je veel omgaat (netwerken) Steun van echte helpers Mensen die jij kunt steunen Totaal



46%

30%

38%

60%

29% 42% 100% (N=24)

36% 26% 100% (N=162)

5.1.3 Overeenkomende integratiepunten Op andere integratiepunten zijn de verschillen klein en te verwaarlozen. In beide groepen is ongeveer tweederde ambitieus te noemen.

30

Tabel 34. Gelijke ambities. Belangrijk Ambitieus Totaal

Alleen ‘allochtoon’ 63% 100% (N=24)

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 69% 100% (N=162)

Opleiding en diploma scoort onder beide groepen respondenten rond de 90%, terwijl ruim twee derde een baan en inkomen belangrijk vindt. Tabel 35. Voor allen belangrijk: opleiding, diploma, baan en inkomen. Belangrijk Diploma’s Baan en inkomen Totaal


‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 84% 67% 100% (N=162)%

Wat de integratiedoelen betreft staan de beide groepen respondenten op een lijn bij de bestrijding van discriminatie: een kleine 30% vindt dat belangrijk. Tabel 36. Bestrijding van discriminatie. Belangrijk Bestrijding discriminatie Totaal

Alleen ‘allochtoon’ 29% 100% (N=24)

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 28% 100% (N=162)

Geen of weinig verschil is er op het punt van de familiesteun (rond 90%), steun van andere jongeren (rond 30%), steun van mensen in je eigen buurt (ruim 25%), alsook steun van geloofsgenoten (rond 30%). Tabel 37. Dezelfde steun. Belangrijk Steun van ouders en familie Steun van jongeren Steun van mensen met hetzelfde geloof Steun van mensen uit eigen buurt Totaal

Alleen ‘allochtoon’ 92% 29% 29% 25% 100% (N=24)

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 87% 30% 31% 29% 100% (N=162)

5.2 Discussie over het perspectief ‘daarheen’ Onder de alleen ‘allochtone’ respondenten zijn er vrij veel die weg willen uit Nederland. Ze oriënteren zich in sterke mate op een toekomst buiten Nederland. Onder onze 24 respondenten betreft dit een viertal personen met Surinaamse roots. Mede gelet op het hoge opleidingsniveau kan dit wijzen op een mogelijk en stevig verlies van talent aan Nederlandse kant. Het is een punt ook in andere recente onderzoeken en beschouwingen over hoger opgeleide jonge ‘allochtonen’ naar voren is gekomen. Ook personen met een Turkse herkomst zien relatief vaak een toekomst voor zich buiten Nederland, met name in Turkije. Dit was een breed gedeeld punt in een van de groepsgesprekken, naar aanleiding van onderstaande opmerking van Mesut. 31

Eigen woorden 10. Turkse studenten die een toekomst in Turkije ambiëren. Wat ik heb gezien bij een bijeenkomst die werd georganiseerd op de EUR voor Turkse studenten is dat bijna 99% naar Istanbul zou gaan als zij daar een baan aangeboden zouden krijgen. (Mesut)

Een toekomstperspectief buiten Nederland wordt niet alleen bepaald door etnische afzondering van jongeren. Vertrekwensen kunnen voortvloeien uit hele verschillende motieven, waarvan sommige met het herkomstland van ouders en familie te maken hebben, in ons onderzoek: Suriname en Turkije. Het kan ook voortvloeien uit ‘verplichtingen’ ten opzichte van een uitzendend land, zoals die min of meer gelden voor Antilliaanse en Arubaanse studenten die in Nederland studeren met steun van de Antilliaanse overheid. Verder is emigreren altijd al voor een deel van de jongeren een aantrekkelijk perspectief geweest, met ups en downs. De laatste jaren lijkt er een positieve houding te zijn om te emigreren, ook of juist onder ‘autochtone’ jonge mensen.29 Of en hoe vertrekwensen uiteindelijk in vervulling zullen gaan is een ander verhaal. De wens kan in het geheel niet uitkomen, omdat na verloop van tijd andere wensen en belangen de doorslag kunnen geven: relaties, een baan, geen kansen, etc. Ook kan de vertrekwens een tijdelijk karakter krijgen, bijvoorbeeld als een stage in het buitenland, een tijdelijk verblijf, een mislukte emigratie, etc. En later kunnen personen een toekomst elders zoeken en vinden die daar op dit moment in het geheel nog niet aan denken. De huidige vertrekwens zegt wellicht meer over iemands gevoelens, positie en kansen hier en nu dan die over bijvoorbeeld tien jaar.

5.3 Conclusie Uit het onderzoek blijkt geen duidelijke afwijzing of afkeer van Nederland. Hooguit een enkeling heeft zich uitdrukkelijk negatief uitgelaten. Onderstaande uitspraken zijn te zien als de meest negatieve uitlatingen van alleen ‘allochtone’ respondenten over Nederland. Qua strekking en teneur vallen ze eigenlijk wel mee, en, zoals te zien is: een van de scherpe uitspraken is van een al wat oudere respondenten die we niet hebben meegenomen in de kwantitatieve analyse. Eigen woorden 11. De twee meest negatieve uitlatingen van respondenten ‘van daar, niet van hier’. Dat onderbuik gevoel dat al zo lang bestaat en niet uitgesproken wordt (bv. duizenden Nederlanders verscholen zich achter de uitspraken van Pim Fortuijn, zolang het anoniem is, dan zie je mensen spreken). (vrouw, 35+, Surinaamse herkomst; actief in jongerenorganisatie) Ik vind dat het tijd wordt dat Nederlandse autochtonen wat meer moeten leren over andere culturen, omdat Nederlanders soms zo onwetend lijken of doen alsof Nederland het enige land van deze aardbol is. Nederlanders moeten stoppen in kleuren te denken, ik geef maar een voorbeeld... Zwarte scholen ik bedoel come on shame on f*ckin you. (man, 23 jaar, Afrikaanse herkomst)

Wel zijn er jongeren die voor zichzelf een toekomst zien buiten Nederland. Hierbij speelt de mogelijkheid om je te vestigen in het land van je ouders en familie een rol, met name in de kring van jongeren met een Surinaamse of Turkse achtergrond. Onder ‘allochtone’ respondenten ziet 40% een toekomst voor zich buiten Nederland, en onder de alleen ‘allochtone’ respondenten zonder duidelijke Nederlandse identificatie is dit bijna driekwart. 29

In het volgende hoofdstuk zullen we ingaan op de vertrekwens van alleen ‘autochtone respondenten – deze is één op zes.

32

6

Als contrast: alleen ‘autochtone’ jongeren

Honderd respondenten zijn alleen ‘autochtoon’: ze vinden een plek in Nederland en omgang met ‘autochtonen’ belangrijk, terwijl plekken buiten Nederland waar bijvoorbeeld ouders of familie vandaan komen en omgang met allochtonen dat niet zijn (zie onder voor de cijfers).30 In dit hoofdstuk vergelijken we deze respondenten met respondenten uit de beide voorgaande hoofdstukken, dus de grote groep met een dubbele identificatie (‘allochtoon’ èn ‘autochtoon’), en die, die alleen ‘allochtoon’ is.

6.1 Kenmerken Alleen ‘autochtone’ respondenten zijn ‘anders’ op de kenmerken leeftijd, geslacht en opleiding. Het gaat om een relatief jonge groep gaat met een gemiddelde leeftijd van 17,5. Dit is relatief jong in vergelijking met de ‘allochtone’ respondenten. Tabel 38. Leeftijd van alleen ‘autochtone’ respondenten). Leeftijd Gemiddeld Totaal

Alleen ‘autochtoon’ 17,5 jaar N=100

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 18,3 jaar N=162

Alleen ‘allochtoon’ 19,8 jaar N=24

Het gaat om een relatief veel mannelijke respondenten, zoals dat ook het geval was bij alleen ‘allochtone’ respondenten. We zien dus dat de vrouwelijke respondenten vooral te vinden zijn onder de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten. Tabel 39. Geslacht van alleen ‘autochtone’ respondenten. Geslacht Man Vrouw Totaal

Alleen ‘autochtoon’ 53% 47% 100% (N=99 onbekend 1)

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 40% 60%

Alleen ‘allochtoon’ 54% 46%

100% (N=162)

100% (N=24)

De opleidingscijfers, waaruit de sterke vertegenwoordiging van m(b)o-ers onder de alleen ‘autochtone’ respondenten opvalt, staan hieronder.

30

Een groot deel van deze respondenten komt van de mbo-opleiding ‘uitvoerend horeca ondernemer’ van de Ondernemers Academie in Amsterdam-West. We zien dat terug in het hoge aandeel van de MBO-studenten en –afgestudeerden onder de alleen ‘autochtone’ respondenten. Deze opleiding is kennelijk overwegend ‘wit’ te noemen in tegenstelling tot vele andere opleidingen in Amsterdam-West, die ‘zwart’ te noemen zijn. De opleiding rekruteert leerlingen uit de wijde omgeving (Haarlem, Purmerend, Alkmaar, Velsen, tot zelfs Utrecht toe). De leerlingen zijn vrijwel allen spoorstudenten – 85% woont althans nog bij zijn of haar ouders. Het grote aantal deelnemers van deze opleiding is mede het gevolg van de oproep daartoe door de studiecoördinator van de school.

33

Tabel 40. Opleiding van alleen ‘autochtone’ respondenten. Opleiding Basisschool, doet vmbo Heeft vmbo gedaan Doet m(b)o Heeft m(b)o gedaan Doet tertiair onderwijs Heeft tertiair onderwijs gedaan Totaal

Alleen ‘autochtoon’ 6% 13% 36% 40% 6%

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 7% 27% 18% 30% 10%

Alleen ‘allochtoon’ geen 32% 0% 21% 26%

geen

7%

10%

100% (N=70 onbekend 30)

100% (N=108, onbekend 54)

100% (N=19, onbekend 5)

De groep scoort zeer laag op de geloofsidentificatie, met een enkele uitzondering voor (diepgelovige) christelijke jongeren en een kleine groep ‘autochtone’ moslims.31 In die zin weerspiegelt ze de autochtone bevolking van West-Nederland. Tabel 41. Geloof van de alleen ‘autochtone’ respondenten. Belangrijk Geloof Islam Totaal

Alleen ‘autochtoon’ 15% 5% 100% (N=100)



6.2 Integratiepunten Tabel 42. Integratiepunten van de alleen ‘autochtone’ respondenten. Belangrijk Ambitie Diploma’s Baan en inkomen Gezinsvorming Eigen talen en culturen Omgang met geloofsgenoten Omgang met eigen mensen Bestrijding discriminatie De Nederlandse taal Actieve maatschappelijke deelname Op het rechte pad blijven Emigratie over tien jaar? Totaal

31

Alleen ‘autochtoon’ 73% 88% 75% 42% 6%

‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ 69% 84% 67% 48% 30%

Alleen ‘allochtoon’ 63% 96% 71% 29% 29%

7%

31%

29%

8% 13% 25%

30% 28% 38%

46% 29% 17%

13%

25%

17%

31% 16% 100% (N=100)

49% 23% 100% (N=162)

33% 58% 100% (N=24)

Op deze groep komen we terug in de paragraaf over Amsterdam-West.

34

Op weinig controversiële punten, die eigenlijk voor iedereen van belang zijn, zoals ambitie, opleiding, werk en gezinsvorming, zijn er geen of slechts kleine verschillen tussen ‘autochtone’ en ‘allochtone’ respondenten. Op de andere integratiepunten zijn er wel verschillen. Dit geldt duidelijk voor eigen ‘allochtone’ integratiepunten zoals het belang van eigen taal en cultuur, omgang met eigen mensen en geloofsgenoten. Hier scoren de ‘autochtonen’ laag of zeer laag in vergelijking met de ‘allochtonen’. Ook de scores voor de bredere, Nederlandse integratiedoelen zijn lager. Dat zien we bij de beheersing van de Nederlandse taal, de bestrijding van discriminatie en actief meedoen in de samenleving.32 Integratie op deze punten is voor alleen ‘autochtone’ respondenten geen punt van doorslaggevend eigen belang. Alleen ‘autochtone’ respondenten verwachten weinig steun van geloofsgenoten en eigen mensen. Dat geldt overigens ook voor ‘echte’ helpers (professionals en vrijwilligers) en voor mensen die de respondent zelf zou kunnen helpen. Tabel 43. Steun voor alleen ‘autochtone’ respondenten. Belangrijk Steun van ouders en familie Steun van jongeren Steun van eigen mensen Steun van mensen met hetzelfde geloof Steun van mensen uit eigen buurt Steun van mensen met wie je veel omgaat Steun van echte helpers Mensen die jij kunt steunen Totaal

Alleen ‘autochtoon’



90%

87%

92%

21% 7%

30% 30%

29% 46%

6%

31%

29%

33%

29%

25%

66%

60%

38%

25%

36%

29%

13%

26%

42%

100% (N=100)

100% (N=162)

100% (N=24)

6.3 Onmogelijke integratie? Entzinger noemt in zijn recente onderzoek naar jongeren in Rotterdam, dat we in hoofdstuk 1 al kort hebben besproken, de versterkte nationalistische identificatie van ‘autochtone’ jongeren een belangrijk integratieprobleem. Een groeiend aantal ‘autochtone’ jongeren vindt ‘allochtone’ jongeren anders en is daar niet blij mee. Zij zouden tot actie bereid kunnen zijn, meer dan bij Entzinger’s eerdere peiling in 1999 (Betere integratie, maar kloof groeit, 2008). Afstand of zelfs afkeer van ‘andere’ jongeren zien wij ook in ons onderzoek onder alleen ‘autochtone’ respondenten. Er is daarbij een kleine subgroep van hooguit 7%, die de omgang met eigen mensen en de nationale taal en cultuur heel belangrijk vinden. Uit dit punt en hun bijkomende antwoorden over hindernissen voor integratie komt een nogal rechts-extreem gedachtegoed naar voren over profiterende buitenlanders, buitenlanders die zich weigeren aan te passen en buitenlanders die bij deze of gene aanleiding over de grens gezet moeten worden. Zij staan daarbij pal voor wat zij als de bedreigde Nederlandse cultuur zien. 32

Uit een zeer recent rapport van het SCP blijkt dat landelijk de maatschappelijke deelname, of, zoals SCP het noemt ‘participatie in civil society’, van ‘allochtone’ jongeren (15-24 jaar) duidelijk lager is dan die van ‘autochtone’ jongeren, namelijk 30% tegenover 60% (Broek & Keuzenkamp, 2008 april).

35

Eigen woorden 12. Radicale en nogal radicale eigen woorden over hindernissen. Mensen die uit een ander land komen en het hier als een paradijs zien, en daar dan misbruik van maken. (man 20 jaar) Respectloosheid van allochtonen die eigenlijk toeristen in ons land zijn en alle dingen doen die de heer verboden heeft. (man 17 jaar) Dat mensen zich niet aanpassen en onze Nederlandse identiteit veranderen (vrouw 17 jaar)

Een andere kleine subgroep wordt gevormd door jongeren die een sterk vertrouwen uitspreken in het economische en culturele familiekapitaal dat ze meegekregen hebben. Ouders zullen een vaak kostbare carrière bekostigen, hier of in het buitenland (Caraïben, Spanje, Thailand), terwijl men van huis uit de bagage meekrijgt die hiervoor nodig is. Dat is iets anders dan de spreekwoordelijke gevaren van de ‘urban’ culture, de ‘streetwise’ omgangsvormen en de netwerken van criminelen en crimineeltjes in Amsterdam-West, “waar je voor pen wordt neergestoken”.33 Eigen woorden 13. Het familiekapitaal in eigen woorden over kansen. Ja mijn ouders betalen mijn opleidingen en ik word altijd gesteund wat ik ook doe. (man 18 jaar) Ja, het milieu/opvoeding waar ik uit kom. (vrouw 16 jaar) Familiebedrijf. (man 18 jaar)

Uit de open antwoorden over hindernissen voor integratie komt de discriminatie niet of vrijwel niet naar voren. Wij telden het vier maal. Hierbij werd expliciet of impliciet verwezen werd naar homodiscriminatie. Weinig ‘autochtone’ respondenten vallen kennelijk over de discriminatie van ‘allochtonen’, zoals ook veel andere ‘autochtone’ Nederlanders en politici deze niet onderkennen. Mislukkende integratie wordt in deze groep toegeschreven aan het gebrek aan inzet van de kant van ‘allochtonen’ die zouden moeten integreren en zich zouden moeten aanpassen en dus aan ‘hun’ falen en ‘anders’ zijn. ‘Ze’ zijn en blijven ‘anders’. Dat ligt dan ook mede aan het falende beleid van de overheid: te weinig controle en sancties, te open grenzen, etc. Over het thema onveiligheid, overlast en criminaliteit komen de meningen in deze groep min of meer overeen met die van de ‘allochtone’ respondenten – de multiculturele stad is geen veilige stad. De tellingen van deze hindernissen staan in onderstaande tabel. Tabel 44. Hindernissen voor integratie voor alleen ‘autochtone’ respondenten. Hindernissen voor alleen ‘autochtone’ respondenten34 ‘Ze’ zijn ‘anders’ Samenlevingszaken Discriminatie Criminaliteit, onveiligheid, hangjongeren Totaal

Absoluut

Percentage

31 20 4 34 62 (onbekend 48)

50% 32% 6% 55% 100%

Te benadrukken is nogmaals dat extreme opvattingen uit zeer kleine subgroepen komen. De meeste alleen ‘autochtone’ respondenten zijn gewoon bezig met hun eigen leven, hun eigen familie, hun eigen vrienden, hun eigen school en hun eigen ambities, net als de meeste ‘allochtone’ jongeren. 33

Dit was een verwijzing in enkele open antwoorden naar de steekpartij met dodelijke afloop voor het Technisch College in Amsterdam-West, in oktober 2007. 34 Dubbeltellingen mogelijk.

36

6.4 Conclusie: hoe anders? Er zijn om te beginnen hele duidelijke overeenkomsten tussen ‘allochtone’ en ‘autochtone’ respondenten. Het zijn vrijwel allemaal jongeren die zich oriënteren op en identificeren met Nederland. Daar willen de meesten hun toekomst ontplooien, hoewel een relatief grote groep jongeren denkt over tien jaar ergens anders te wonen en te werken. Onder ‘autochtone’ jongeren gaat dit om een op de zes, onder ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten om een op de vier, en onder alleen ‘allochtone’ respondenten om drie op de vijf. Er zijn ook enkele opvallende verschillen tussen de ‘autochtone’ en ‘allochtone’ jongeren die meegedaan hebben aan de internetenquête. Beide groepen oriënteren zich op verschillende waarden, vooral op het punt van het geloof, de eigen cultuur en de eigen mensen, en ze kijken verschillend aan tegen falende integratie. Geloof, eigen cultuur en eigen mensen zijn niet belangrijk voor alleen ‘autochtone’ respondenten, maar wel voor een relatief grote aantal ‘allochtone’ respondenten. De ‘allochtone’ respondenten vinden dat dit ook geen probleem zou moeten zijn en dat een zekere mate van respect ervoor door eenieder in de Nederlandse samenleving op te brengen zou moeten zijn. Een enkele keer klonk in open antwoorden tot op zekere hoogte de felheid door waarmee in 2007-2008 het maatschappelijk debat over bijvoorbeeld de film van Geert Wilders gevoerd is. ‘Allochtone’ respondenten vinden dat discriminatie een belangrijke hindernis is voor de geslaagde integratie. Alleen ‘autochtone’ respondenten onderkennen deze hindernis van de discriminatie niet. Zij zien als hindernissen onder andere dat ‘allochtonen’ ‘anders’ zijn en blijven en dat ze zich onvoldoende aanpassen aan de waarden, normen en eisen van de Nederlandse samenleving. Sommigen zijn behoorlijk extreem in hun uitspraken. Ook vinden sommigen dat de overheid tekort schiet in de controle over immigratie en de handhaving van het integratiebeleid.

37

7

Groepsgesprekken – wat kun je en moet je doen?

7.1 Kansen, hindernissen, steun 7.1.1 Integratiekansen In vrijwel alle gesprekken legden de deelnemers sterk de nadruk op eigen inzet, hard werken, studeren, de dialoog aangaan en de taal goed beheersen. Die zijn zeker nodig om de kansen op een goede positie in de samenleving te verwezenlijken. In de groepsgesprekken was dit vrijwel steeds de eerste reactie op de stelling “dat je het als allochtoon niet goed kunt doen”. De reactie was, uitzonderingen daargelaten, ontkennend, maar met de toevoeging dat een grote inzet en hard werken noodzakelijke voorwaarden voor de integratiekansen zijn. In het verlengde hiervan liggen ook de persoonlijkheid en de presentatie die iemand van zichzelf kan geven, in reactie op bijvoorbeeld de eisen van de arbeidsmarkt. Op dit punt spelen ook duidelijke hindernissen die we in de volgende paragraaf zullen bespreken. Eigen woorden 14. Kansen zijn verbonden met persoonlijkheid en presentatie. Als allochtone jongere heb je juist het voordeel. Je kan meer bereiken in de Nederlandse samenleving dan als een autochtoon omdat je rijker bent qua cultuur en ervaring. (Jamal, pedagoog, eigen adviesbureau, 26 jaar) Je bent continu aan het vergelijken, en misschien kan je het daardoor beter doen. Ik heb ook lang in Amerika gewoond en dat is weer een extra verrijking. (Murat, Nederlander met Turkse roots; restaurant overgenomen van vader; samen met Spaans-Nederlandse vrouw beautysalon) Ik heb me eigenlijk nooit allochtoon gevoeld, en mijn broertje van 6 jaar weer wel. Het ligt er denk ik ook aan wat voor persoon je bent. Als je veel reist neem je allerlei dingen van andere culturen mee. Mijn moeder kwam hier ook met twee kleine kinderen, en nu draait ze helemaal mee in de maatschappij. (Ghazal, designer, 26 jaar) Je moet beter je best doen dan een autochtone jongere. Je moet je meer bewijzen, omdat mensen (vanuit het bedrijfsleven of begeleiders) vooraf al een bepaalde mening gevormd hebben waar je door heen moet prikken. (Hicham, Marokkaanse roots, student Ondernemers Academie, 20 jaar) Er zijn bepaalde functies waarvoor presentatie belangrijk is en waar een hoofddoek of rastahaar een “verkeerd” beeld geven. (Alfie, Mexicaanse roots, student Ondernemers Academie, 19 jaar) Discriminatie bestaat wel, maar dat ligt heel erg aan jezelf. Je moet jezelf goed kunnen verkopen. Je hebt zelf invloed hoe jij en anderen er mee omgaan. Je moet zelf erg je best doen, dan heb je genoeg kansen. De kansen zijn wel iets kleiner, maar als je dat compenseert met inzet en opleiding dan heb je voldoende kansen. (Saïd, student fysiotherapie en touroperator; Stichting Atlasbridges Foundation, wereldburger Marokko, Frankrijk, Nederland, midtwintig)

In de gesprekken werden ook verschillende positieve punten van Nederland genoemd die integratiekansen ten goede komen. Dat betreft de verzorgingsstaat en het vangnet dat er voor mensen in problemen is. Er zijn ook de faciliteiten om een eigen bedrijf te starten, met interessante lokale markten voor ‘allochtone’ ondernemersinitiatieven. Het betreft ook het onderwijs – ook of juist in vergelijking met het onderwijs in een herkomstland zoals Suriname, waar de middelen voor bijvoorbeeld praktijkonderwijs veel beperkter zijn. Ook wezen deelnemers, die zelf actief zijn in de culturele sector, op de rijke cultuur en de multiculturele evenementen, die je zelf kunt organiseren en waaraan mensen actief mee kunnen doen – met de aantekening dat dit niet de Neder38

landse meerderheidscultuur is, maar die van bepaalde kringen in Rotterdam, bijvoorbeeld in het kader van Rotterdam Jongeren Hoofdstad van Europa 2009, de Stichting Eigen Kracht en andere initiatieven die genoemd werden, en in Amsterdam. De Nederlandse meerderheidscultuur is eerder een hindernis en de deelname beperkt zich te vaak tot alleen of overwegend ‘allochtonen’. Ook vrijheid en tolerantie werden genoemd, bijvoorbeeld in vergelijking met de beperkingen op dit punt in veel landen waaronder Turkije, of op het punt van de homoseksualiteit en de positie van de vrouw. Een van de deelnemers bracht naar voren dat de eisen die in Nederland gesteld worden qua arbeidsprestatie heel redelijk zijn in vergelijking met die in andere landen. Eigen woorden 15. Kansen zijn de positieve kanten van Nederland. In Turkije mag je niet met een hoofddoek naar school, en hier mag dat wel, voor mij is het geen gemis om hier in Nederland mijn geloof uit te oefenen. En dat is ook een heel verschil met Marokko. Het is voornamelijk belangrijk dat ik in twee culturen leef in Nederland, ik heb mijn eigen normen en waarden gecreëerd uit beide culturen. Het gezag van de ouderen, respect voor de ouderen heb ik van de Turkse cultuur. Van de Nederlandse cultuur heb ik dat je meer als individu te werk gaat, je hoeft je niet te verantwoorden tegenover anderen. (Fatma, vierde jaars student MWD Hogeschool InHolland) Het is hoe je zelf er tegenover staat. Je moet het positieve uit je eigen cultuur en de Nederlandse cultuur halen, maar soms ook het negatieve. Zoals het “directe” van de Nederlandse cultuur, en dat is negatief bij de Marokkaanse cultuur. (Mohamed, beveiligingsmedewerker detentiecentra; actief in Vlaardingse organisatie) In Suriname is de sociale controle groter. Je let zelf wel meer op wat je doet en je houdt meer rekening met je ouders vanwege hun verwachtingen. (Romy, geboren in Paramaribo, student scheikunde UvA; Vereniging van Surinaamse Studenten) Iedereen kan het goed doen. Mensen komen uit het buitenland om hier te studeren, omdat dat kan in Nederland. (Hicham, Marokkaanse roots, student Ondernemers Academie, 20 jaar) Er zijn genoeg manieren om hulp te zoeken. Nederland is een land waar de meeste mogelijkheden zijn om hulp te zoeken als je problemen hebt. (Alfie, Mexicaanse roots, student Ondernemers Academie, 19 jaar) Ik zal me altijd hier thuis voelen. Amsterdam is mijn stad, ik zou wel terugwillen maar dat zou raar voelen. (Pravin, Indiase roots actief in Stichting Jagritie voor Surinaams welzijnswerk, onder andere als ondersteunend coördinator voor de buitenschoolse opvang) Wat betreft omstandigheden, je moet in Turkije harder werken. Hier heb je meer kansen en mogelijkheden. (Kadir, actieve vrijwilliger in jongerenorganisatie De Brug, 20 jaar)

Er waren ook enkele deelnemers die hun toekomst niet in Nederland zagen liggen, mede vanwege het politieke integratieklimaat en de belemmeringen die zij zien of vrezen. Zij overwogen te emigreren of te ‘remigreren’ naar het land van hun ouders. Wel waren deze deelnemers van mening waren dat ze in de landen van hun ouders ook als vreemdelingen gezien worden. Ze beheersen de taal van hun ouders vaak niet vloeiend. Dat werd door verschillende deelnemers ook met vakantie-ervaringen gestaafd. Dus zullen ze zich ook daar een plaats moeten zien te verwerven. Eigen woorden 16. Kansen door (r)emigratie. Statistisch gezien, gaan bijna 5000 Marokkanen terug. Ik ben van plan om hier nog maximaal drie jaar te blijven en dan ga ik weer terug. (Saïd, student fysiotherapie en touroperator; Stichting Atlasbridges Foundation, wereldburger Marokko, Frankrijk, Nederland, mid-twintig)

39

Wat ik heb gezien bij een bijeenkomst die werd georganiseerd op de EUR voor Turkse studenten is dat bijna 99% naar Istanbul zou gaan als zij daar een baan aangeboden zouden krijgen. Die mensen met een goeie opleidingen willen naar Turkije, maar waarom? Er moet iets zijn. (Mesut, makelaar met hypotheekkantoor voor etnische groepen)

Laatste punt: verschillende personen bevestigden dat meisjes en jonge vrouwen op het ogenblik betere kansen hebben dat jongens en jonge mannen. Eigen woorden 17. Kansen voor jonge vrouwen. Voor een jongen die opgroeit in Nederland is het toch moeilijker dan voor mij. Het is soms ook niet vreemd dat buitenlanders worden gepakt op diefstal of dat de beveiligers alleen achter buitenlanders aanlopen. Vrouwen hebben het toch makkelijker. (Sandy, Kaapverdische roots en actief in Kaapverdische jongerenorganisatie CABO; student internationale ontwikkelingsstudies, 26 jaar) De vrouwen doen het ook beter, en dit komt in sterke mate door de Islam. Studeren is een weg om vrijheid te creëren. Jongens hebben het ook moeilijk, zoals mijn broertje die werd geweigerd aan de deur van een discotheek. (Ghazal, designer, 26 jaar)

7.1.2 Hindernissen Een van de meest pregnante hindernissen die in een van de groepsgesprekken naar voren kwam is dat we in Nederland in 2007-2008 nog steeds een debat hebben over de integratie van allochtonen. De spreker en eigenlijk iedereen in de groep vond dat het een zaak was die allang had moeten zijn opgelost. Eigen woorden 18. Jammer dat we er nog steeds over moeten discussiëren. Ik vind het jammer dat we nu anno 2007 nog moeten discussiëren over dit onderwerp. In de tijd van onze ouders en grootouders had dit onderwerp moeten worden aangepakt. Dit heeft Nederland zelf dus gecreëerd, en de allochtonen betalen hiervoor. En nu moeten de allochtonen een eerlijke kans krijgen. (Mesut, geboren in Turkije; makelaar en hypotheekkantoor voor etnische groepen)

Hierop sluit aan dat voor verschillende deelnemers integratie niet zozeer een ‘allochtoon’ probleem is en zeker geen probleem van en voor de jongeren. Het is vooral een probleem van ‘autochtone’ Nederlanders met mensen met Turkse en Marokkaanse namen en met een bepaald geloof, vooral de Islam. Daarbij komen dan negatieve beeldvorming, mediahypes rond criminele en lastige Antilliaanse en Marokkaanse jongeren, en politieke figuren zoals Geert Wilders. Dit schept een zeer negatief klimaat. Eigen woorden 19. De hindernis van de negatieve beeldvorming. De hele samenleving, zowel allochtonen als autochtonen, kijken één bepaalde, andere kant op. (Janja uit voormalig Joegoslavië, student SJD Hogeschool InHolland; actief in Platform Buitenlanders Rotterdam) Dat komt weer door de media. (Ghazal, designer, 26 jaar) Dat komt weer door de media. In de politiek zitten ook verschillende nationaliteiten. Wat maakt het uit waar je vandaan komt. (Romy, geboren in Paramaribo, student scheikunde UvA; Vereniging van Surinaamse Studenten) Ik leef hier en ik moest kiezen voor een paspoort, en ik heb voor de Nederlandse gekozen. Ik voel me Turks omdat ik ook als Turk aangesproken wordt. Ik ken ook een Marokkaanse jongen die is geadopteerd door een Nederlands gezin. Zijn naam was Nederlands (Joep van Schuren) en zijn taal en gedrag was dat van een Nederlandse kakker, hij kende de Marokkaanse cultuur niet eens maar toch werd hij gediscrimineerd om zijn uiterlijk (Mesut, gebo-

40

ren in Turkije; makelaar en hypotheekkantoor voor etnische groepen). Toen ik hier kwam voelde ik me bij de allochtone groep horen. Normaal voelde ik dit nooit. Ik heb vooral Nederlandse vrienden en ook vrienden van andere culturen. Ik vind het fijn dat mensen uit Bulgarije of Turks of Spaans, Marokkaans soms denken dat ik dat ook ben, en hierdoor komen dan gesprekken op gang. Toen ik in Nederland kwam dacht ik: hè, wat gezellig, maar toen ik eenmaal hier was voelde ik me niet echt verwelkomd door alle vragen die mij werden gesteld over wat ik hier kom doen etc. Door deze vragen voel je je nog steeds buitenlands. (Alejandra, komt uit Chili, kunstacademie en tentoonstellingsmaker) Mensen moeten ophouden met elkaar in hokjes te stoppen. En die discussies over integratie, discriminatie die blijven bestaan. Maar je moet blijven praten om er samen uit te komen. (Lilian, 31 jaar, Kaapverdische roots, organiser van culturele evenementen) De ervaring is dat er gezegd wordt dat Nederlanders veel accepteren, vooral ook op het gebied van religie, maar ze hebben er wel moeite mee. (Dürdane, roots zijn Turks, student dokterassistente, actief in multiculturele studentenvereniging) Als je er op in gaat maak je het serieus. Deels ligt het er dus zelfs aan hoe je zelf ermee om gaat. Ik heb zelfs in mijn nakie moeten staan bij een douane. Maar door ons aangesproken te voelen bevestigen we het. (Ghazal, designer, 26 jaar) Vanuit de Nederlanders moet je meer het gevoel krijgen dat je welkom bent ipv een allochtoon genoemd te worden. (Mustafa, 20 jaar, geboren in Turkije; voelt zich meer Turks dan Nederlands; studeert informatica aan de Hogeschool van Amsterdam; vrijwilliger bij de Stichting De Brug)

Een andere, ermee verband houdende hindernis is de discriminatie op de arbeidsmarkt en bij stageplaatsen. Hierbij werden negatieve ervaringen, direct of indirect, gerelateerd aan Turkse en Marokkaanse namen, hoofddoekjes, huidskleur, kapsel (rasta werd genoemd als voorbeeld) en andere presentatiekenmerken van ‘allochtone’ jongeren. Een jonge vrouwelijke deelnemer vertelde dat er geen stageplaats beschikbaar was voor haar in een beautysalon toen ze erom vroeg. Een paar dagen later bleek haar witte klasgenootje er wel een stageplaats gekregen te hebben. Toen ze vroeg hoe dat zat kreeg ze te horen dat ze niet blond was. Nu nam ze deel aan een groepsgesprek met een zeer geblondeerd kapsel. Niet alle reacties op dit punt waren zo negatief. Dat zou ook niet kunnen gegeven de positieve opmerkingen die we noteerden over ‘Nederland’. Op de eerste plaats vonden verschillende deelnemers discriminatie en vooroordelen niet evident, zeker niet meteen. Iemand wordt ook wel eens afgewezen omdat een mogelijke werkgever een slechte dag heeft. Na enig gesprek had iedereen wel, direct of indirect (mijn broertje, jongens), een discriminerend punt. Eigen woorden 20. De hindernis van de arbeidsmarktdiscriminatie. Ik heb gesolliciteerd voor een stageplek bij (...). Gevraagd en gelijk afgewezen. Een andere student was gaan solliciteren op dezelfde plek en die is wel aangenomen. Later ben ik teruggegaan en nagevraagd waarom ik was afgewezen. Puur afgewezen omdat de dame in kwestie in de winkel aangaf dat ik niet blond was. (Züleighla, blond, 22 jaar, gestopt met opleiding; vrijwilliger voor lessen Nederlandse taal bij Stichting De Brug) Ik heb een broertje van 20 met Nikes en een leren jas en die is zo vaak aangehouden om zijn id te laten zien, terwijl ik nooit ben aangehouden. (Fatma, vierde jaars MDW Hogeschool InHolland, actief in multiculturele studentenvereniging) Als bedrijven subsidie krijgen om allochtonen in dienst te nemen zou dat ook helpen. (Mesut, geboren in Turkije; makelaar en hypotheekkantoor voor etnische groepen) Maar dan krijg je het Amerikaanse systeem, dat een blanke niet aangenomen wordt

41

omdat een donkere aangenomen moet worden. Die ‘positieve discriminatie’ werkt averechts. Ik zit nu ook in het bestuur van de kunstinstelling waar ik bij zit en toen werd er ook gevraagd om een allochtoon in het bestuur voor de diversiteit. Zo’n vraag vind ik eigenlijk belachelijk. (Ghazal, designer, 26 jaar)). De Amerikanen daar zorgen ervoor dat je je thuis voelt. Hier wordt je aangekeken op wat je roots zijn. Daardoor zeg ik maar voortaan dat ik Turks bent ook al heb ik de Nederlandse nationaliteit. Je doet je best door kennis op te doen, maar toch wordt je niet geaccepteerd en dat is jammer. (Mesut, geboren in Turkije; makelaar en hypotheekkantoor voor etnische groepen) Discriminatie bestaat wel, maar dat ligt heel erg aan jezelf. Je moet jezelf goed kunnen verkopen. Je hebt zelf invloed hoe jij en anderen er mee omgaan. Je moet zelf erg je best doen, dan heb je genoeg kansen. De kansen zijn wel iets kleiner, maar als je dat compenseert met inzet en opleiding dan heb je voldoende kansen. (Saïd, student fysiotherapie en touroperator; Stichting Atlasbridges Foundation, wereldburger Marokko, Frankrijk, Nederland, midtwintig)

Als hindernis werd echter ook gemeld de slachtofferrol die ‘allochtonen’ zich kunnen aanmeten. Als je daarin gaat zitten komt het volgens vrijwel alle gespreksdeelnemers nooit meer goed. Je zult je eruit moeten knokken. Een extra hindernis is wel dat je eigenlijk altijd beter moet presteren en extra je best moet doen in vergelijking met jongeren die op hun witte economische, culturele en sociale kapitaal kunnen terugvallen. De eisen zijn altijd hoog. Eigen woorden 21. De hindernis van de slachtofferrol. Je kunt minder vooruit komen als je zelf een slachtoffer rol aanneemt. Je hebt dat zelf in de hand. (Romy, geboren in Paramaribo, student scheikunde UvA; Vereniging van Surinaamse Studenten)

Wat het culturele kapitaal van ‘de Nederlanders’ betreft gaven verschillende deelnemers niet erg hoog op, zeker niet in vergelijking met hun eigen culturele praktijken en rijkdom. ‘Nederlanders’ lijken hun mooie cultuur kwijt te zijn.35 Ook biculturalisme kan een hindernis zijn, in die zin dat je zowel delen van de Nederlandse taal en cultuur mist als delen van die van je ouders. Je kunt in beide gebrekkig competent zijn, met de nadelen hier en daar. Op vakantie in bijvoorbeeld Turkije, Marokko of Suriname ben je ook een vreemdeling, tot op zekere hoogte. Je hoort als het ware nergens echt thuis. Dat kan ook doorwerken als je ervoor zou kiezen om te ‘remigreren’. En de eigen cultuur van je ouders en familie kan erg beperkend zijn, met veel regels, sociale controle, hypocrisie, om te zwijgen van de mogelijke totale afwijzing van bijvoorbeeld homoseksualiteit, vrije dating en partnerkeuze, meedoen in de urban culture. Hierdoor kun je voor een breuk komen te staan of kun je ook tot hypocrisie gedwongen worden. Eigen woorden 22. Culturele verschillen als hindernis. Persoonlijk ervaar ik die spagaat als heel negatief, dit komt doordat ik tussen twee culturen leef, en sinds ik ben bekeerd tot de Islam leef ik tussen drie leefwijzes. Mensen zullen altijd blijven praten, dit houdt nooit op, en nu sta ik voor mijn eigen keuze. (Jorge, afgestudeerd; zoekt werk; actief in multiculturele studentenvereniging) Wanneer je bv. als Marokkaan met de Nederlandse cultuur meegaat dan word je door de Marokkaanse cultuur raar aangekeken, terwijl je het goed doet en goed probeert te doen voor de Nederlandse samenleving. (...) Het is hoe je zelf er tegenover staat. Je moet het positieve uit je eigen cultuur en de Nederlandse cultuur 35

In de klassengesprekken zijn de leerlingen even vrij gelaten om zich geheel vrijelijk te uiten over Nederland. Geroepen werd o.a. dat het een ...-land is, met slecht weer, veel te duur, te veel huiswerk, etc.

42

halen, maar soms ook het negatieve. Zoals het “directe” van de Nederlandse cultuur, en dat is negatief bij de Marokkaanse cultuur. (Mohamed, beveiligingsmedewerker detentiecentra; actief in Vlaardingse organisatie) Nee, je hebt cultuur- en taalverschil. Afhankelijk van de plek waar je op bezoek bent. Ook al ben je op vakantie, blijf je vooral bij en rondom de bekenden uit Nederland. (Hicham, Marokkaanse roots, student Ondernemers Academie, 20 jaar) Het voorbeeld van de vrouw in het centrum (ingebracht door Pravin) is een goed voorbeeld van een spagaat. Bij velen hoor je dan nergens erbij in een cultuur. In Nederland ben je geen Nederlander en in Suriname ben je geen Surinamer. Je neemt de mentaliteit als Nederlander mee (zoals directheid), maar in Nederland ben je toch geen Nederlander. Het voelt wel negatief, maar het geeft ook een toegevoegde waarde. Je vormt zelf een brug. (Tirza, 22 jaar; roots in Suriname en overal – wereldburger; student CMV Hogeschool van Amsterdam; actief in zelforganisatie) Er wordt toch onderscheid gemaakt tussen mij als Indiër en mensen afkomstig uit een andere cultuur. Mensen maken eerder contact met mij dan met een Marokkaan. Mensen die niet hier geboren zijn of slecht Nederlands praten zullen toch tegen meer dingen aanlopen. (Pravin, Indiase roots actief in Stichting Jagritie voor Surinaams welzijnswerk, onder andere als ondersteunend coördinator voor de buitenschoolse opvang)

7.1.3 Steun Je mag altijd steun verwachten van je familie, je ouders, je vrienden en, als je die hebt, je vriend of vriendin. Leraren en docenten zijn in de ogen van de ‘allochtone’ leerlingen ook een goed steunpunt. Soms komen daarbij de buren, anderen zoals een werkgever als het een goede werkgever is, geloofsgenoten als die op jouw lijn zitten, en eigen mensen eveneens als die op jouw lijn zitten. Je moet dus wel goed opletten wie je in vertrouwen neemt. Zelfs de media kunnen steun bieden, ondanks hun doorgaans negatieve tendens – ze kunnen ook positief en goed berichten. In de eigen culturele sector van allochtone jongeren in Rotterdam en Amsterdam hebben zich allerlei clubs en stichtingen ontwikkeld die een infrastructuur bieden aan een rijk en vitaal cultureel leven, zoals de Stichting Eigen Kracht van de Rotterdamse Jongerenraad, ECHO, 10Tacle, etc. Ook genoemd werden het antidiscriminatiebureau Radar en het COC voor jonge allochtone homoseksuelen en de jongerencoaches van bijvoorbeeld Big Brother Big Sister, Ruman Grandi, etc. Ter bevordering van eigen bedrijven zijn er speciale coaches. Eigen woorden 23. Steun. Ik vind dat ik het goed doe zolang mijn familie trots op me is. Taal is een belangrijk aspect om erbij te horen. (Ka-Bo, tweede jaars student criminologie EUR; commissielid Chinese studentenvereniging) De media moeten juist op dit punt ondersteunend werken en minder eenzijdig de berichtgeving kleuren (hypes en criminaliteit). (Mesut, geboren in Turkije; makelaar en hypotheekkantoor voor etnische groepen) De vrouwen doen het ook beter, en dit komt in sterke mate door de Islam. Studeren is een weg om vrijheid te creëren. (Ghazal, designer, 26 jaar) Wat betreft opleiding zijn er genoeg kansen, maar alles hangt van je omgeving en opvoeding af. (Pravin, Indiase roots actief in Stichting Jagritie voor Surinaams welzijnswerk, onder andere als ondersteunend coördinator voor de buitenschoolse opvang) Opleiding kan niet je karakter bepalen. Opvoeding wel. (Saïd, student fysiotherapie en touroperator; Stichting Atlasbridges Foundation, wereldburger Marokko, Frankrijk, Nederland, mid-twintig)

43

7.2 Spagaatmanagement: wat doe je zelf? Als je de kansen en de hindernissen op een rij zet dan bevestigt dit de spagaat waarin de betreffende jongeren verkeren. We hebben in de groepsgesprekken en in bepaalde interviews gevraagd wat de deelnemers zelf doen met die spagaat. Dus wat doen ze met hun kansen en hun steun en hoe beperken ze de last van de hindernissen? Ze zijn er in ieder geval niet aan onderdoor gegaan. Want dan hadden ze niet deelgenomen aan onze groepsgesprekken en interviews. Ze vertegenwoordigen de optimistische en positief ingestelde ‘allochtone’ jongeren. We hebben een breed palet aan mogelijke acties om de spagaten te managen opgetekend. Vrijwel allen stelden dat je een grotere inzet zult moeten tonen dan veel van je leeftijdgenoten, extra je best zult moeten doen en je presentatie zult moeten stylen. Degene die zich wil ontplooien zal al zijn of haar talenten moeten inzetten, inclusief talenkennis, culturele rijkdom, sociale vaardigheden, etc. Eigen woorden 24. Eigen inzet als spagaatmanagement. Wanneer je je inzet voor iets dan kun je het ook bereiken. (Jorge, afgestudeerd; zoekt werk; actief in multiculturele studentenvereniging) Ik ben het ermee mee eens dat het een verrijking kan zijn dat je een achtergrond hebt in twee of meer culturen, zeker als je ook een positieve instelling hebt. Maar als je bijvoorbeeld naar een klant gaat die niet had verwacht dat je allochtoon bent dan voel je toch dat je beter moet zijn, dat je je extra moet bewijzen. (...) Het is in sterke mate daadkracht, optimisme en doorzettingsvermogen, ik ben ook voor mezelf begonnen. Ik kan me voorstellen dat je, als je zelfs bij een supermarkt wordt geweigerd, gaat rondhangen op straat. Maar mij maakt het alleen maar sterker. (Lilian, 31 jaar, Kaapverdische roots, organiser van culturele evenementen) Vrouwelijk familielid heeft haar hoofddoek af moeten doen, om te worden aangenomen in een functie. Opleiding en werkervaring waren goed en niet van invloed. (Hicham, Marokkaanse roots, student Ondernemers Academie, 20 jaar) Extra inzet is wel iets wat je meekrijgt. En als je dat hebt dan is het voordeel. (Tirza, 22 jaar; roots in Suriname en overal – wereldburger; student CMV Hogeschool van Amsterdam; actief in zelforganisatie)

Verder is sociale en culturele kennis belangrijk. Die zul je via studie en deelname in de samenleving moeten zien te verwerven. Je zult ook niet alles moeten willen horen en zien wat je kunt horen en zien; niet alles is even belangrijk, ook niet in de omgang met bijvoorbeeld je conservatieve ouders. Vooroordelen van anderen kun je ook laten voor wat ze zijn. Verschillende voorbeelden zijn al gegeven. We herhalen ze hier om het punt van de kennisverwerving als spagaatmanagement te benadrukken. Eigen woorden 25. Kennisverwerving als spagaatmanagement. Ik vind dat ik het goed doe zolang mijn familie trots op me is. Taal is een belangrijk aspect om erbij te horen. (Ka-Bo, tweede jaars student criminologie EUR; commissielid Chinese studentenvereniging) Het werkt aan beide zijdes, je moet beide talen machtig zijn, zo creëer je zo min mogelijk een spagaat. (Mohamed, beveiligingsmedewerker detentiecentra; actief in Vlaardingse organisatie) Als je jong hier bent gekomen en je de taal goed beheerst liggen je kansen anders dan wanneer je niet goed met de taal om kan gaan. (Alejandra, komt uit Chili, kunstacademie en tentoonstellingsmaker) Ik organiseer heel veel debatten en ontmoetingen. (Lilian, 31 jaar, Kaapverdische roots, organiser van culturele evenementen)

44

De vrouwen doen het ook beter, en dit komt in sterke mate door de Islam. Studeren is een weg om vrijheid te creëren. (Ghazal, designer, 26 jaar) Wat betreft opleiding zijn er genoeg kansen, maar alles hangt van je omgeving en opvoeding af. (Pravin, Indiase roots actief in Stichting Jagritie voor Surinaams welzijnswerk, onder andere als ondersteunend coördinator voor de buitenschoolse opvang) Opleiding kan niet je karakter bepalen. Opvoeding wel. Bij een sollicitatie kan ook een achtergrond of opleiding een pluspunt zijn zoals bijvoorbeeld voor een internationaal georiënteerde functie. (Saïd, student fysiotherapie en touroperator; Stichting Atlasbridges Foundation, wereldburger Marokko, Frankrijk, Nederland, midtwintig) Je moet als student je ook willen inzetten en willen leren. (Andrea, Braziliaanse roots, jongerenburgemeester of burgemeester-next van Rotterdam)

Opgroeiende vrouwen, die als perspectief een huwelijk op jonge leeftijd hebben met de zegen van de familie, moeten toewerken naar meer onafhankelijkheid, later trouwen, later kinderen krijgen en langer werken. Dat werd genoemd als hun belangrijke strategisch actiepunten. Hierover zullen zij de onderhandelingen met thuis en familie aan moeten gaan. Steun daarbij is zeker wenselijk, zo niet noodzakelijk. Eigen woorden 26. Spagaatmanagement door de jonge ‘allochtone’ vrouwen. Ik ervaar het niet als negatief dat ik een andere achtergrond heb, het verrijkt je, en ik kan makkelijker omgaan met andere culturen, zo ook met de Nederlandse maatschappij. (Sandy, Kaapverdische roots en actief in Kaapverdische jongerenorganisatie CABO; student internationale ontwikkelingsstudies, 26 jaar) Het is voornamelijk belangrijk dat ik in twee culturen leef in Nederland, ik heb mijn eigen normen en waarden gecreëerd uit beide culturen. Het gezag van de ouderen, respect voor de ouderen heb ik van de Turkse cultuur. En van de Nederlandse cultuur heb ik dat je meer als individu te werk gaat, je hoeft je niet te verantwoorden tegenover anderen. (Fatma, vierde jaars student MWD Hogeschool InHolland) Ik heb me eigenlijk nooit allochtoon gevoeld, en mijn broer weer wel. Het ligt er denk ik ook aan wat voor persoon je bent. Als je veel reist neem je allerlei dingen van andere culturen mee. Mijn moeder kwam hier ook met twee kleine kinderen, en nu draait ze helemaal mee in de maatschappij. (...) De vrouwen doen het ook beter, en dit komt in sterke mate door de islam. Studeren is een weg om vrijheid te creëren. (Ghazal, designer, 26 jaar) Je moet ook wel wat geluk hebben. Als je bijvoorbeeld naar mijn broertje kijkt, die werd gediscrimineerd op school – dat gebeurt helaas. Dat gebeurt niet als de scholen actieve docenten hebben die echt didactisch te werk gaan en als een jongerencoach werken, die met jongeren kunnen communiceren en zich tot op zekere hoogte ook aan hen aanpassen. (Andrea, Braziliaanse roots, jongerenburgemeester of burgemeester-next van Rotterdam) Maar ook: (!) Het zal vooral voor moslim vrouwen / meisjes moeilijker zijn en zij zullen er meer last van hebben. Afhankelijk van het gebied waar hij / zij werk gaat zoeken. Of in welke situatie hij / zij zich bevindt. (Hicham, Marokkaanse roots, student Ondernemers Academie, 20 jaar)

Verschillende deelnemers konden zelf bruggen bouwen naar anderen in de samenleving. Dat kan individueel via het volgen van een eigen agenda, een eigen bedrijf, het opbouwen van eigen netwerken, ‘stakeholdermanagement’, deelname aan contactbijeenkomsten, etc. Het kan ook op collectieve wijze, bijvoorbeeld door een iftar te organiseren op school, debatten te organiseren, scholing te bieden, sportclubs op te zetten, in de politiek te participeren, culturele acties en activiteiten zoals een urban party

45

of een festival met muziek en dans te houden. Op deze wijzen kun je de hokjesgeest bestrijden en kennis en dialoog bevorderen.36 Eigen woorden 27. Netwerken als spagaatmanagement. Waarom wordt er geen buddysysteem opgezet. Door iemand die wel succesvol is te koppelen met iemand die dit niet is. (Ghazal, designer, 26 jaar) Op de eerste plaats zijn dat de mensen om je heen, je netwerk. Dat moet je zelf opbouwen. In de (nieuwe) culturele sector gaat dat hier heel goed. (Andrea, Braziliaanse roots, jongerenburgemeester of burgemeester-next van Rotterdam) Ook Ercan wijst op het belang van de netwerken die je zelf actief moet opbouwen en inbouwen in je (werk)ervaring, cv, contacten, etc. Hij heeft drie studies gevolgd en overal heeft hij sterke netwerkpunten overgehouden. Hij weet altijd wel iemand die kan helpen of geïnteresseerd is. (Ercan, Turkse roots, 27 jaar) Ik benader de ‘uitdagingen’ zoals bijvoorbeeld discriminatie in de maatschappij en in het bedrijfsleven als volgt: het is een kwestie van combineren van ‘mensen’, ‘communicatie’ en ‘strategie’. De combinaties lukken als je let op (1) stakeholder-management, (2) zelfpositionering (geen slachtoffer maar een professional waarin je zelf gelooft; niet klagen maar wel inzien wat er speelt en wat de mechanismen zijn), (3) politiek inzicht en inzicht in belangen, (4) kennis blijven inwinnen en innoveren, altijd blijven nadenken over wat je doet en wat je kunt, maatwerk ontwikkelen en je creativiteit inzetten. (...) Ik zorg voor eigen netwerken en businessclubs, op alle mogelijke terreinen – wit en met een kleurtje; ik vervul daarbij een brugfunctie. De brugfunctie is geen last maar een toegevoegde waarde. (Farid, Marokkaanse roots, Zakenexpert / leidt en start bedrijven) Je kan wel veel doen aan discriminatie. We organiseren netwerkbijeenkomsten waarbij grote bedrijven komen en afgestudeerde allochtonen met hen in contact kunnen komen. Op HBO krijg je wel makkelijk contact. (Saïd, student fysiotherapie en touroperator; Stichting Atlasbridges Foundation, wereldburger Marokko, Frankrijk, Nederland, mid-twintig)

Ook te vermelden is opkomen voor je rechten, bijvoorbeeld bij sollicitaties en op punten waarvoor protocollen en regels bestaan in de samenleving. Eigen woorden 28. Belangenbehartiging als spagaatmanagement. Zolang ik maar iets bijdraag aan de samenleving, zowel in mijn eigen belang als in dat van anderen. (Jamal, pedagoog, eigen adviesbureau, 26 jaar) Mensen moeten ophouden met elkaar in hokjes te stoppen. (Lilian, 31 jaar, Kaapverdische roots, organiser van culturele evenementen) Ik ben zeer actief betrokken bij de oprichting van een samenwerkende en overkoepelende Marokkaanse organisatie in de Rijnmond; voor de betrokken mensen en organisaties is het een omslag in het denken, ook bij de mensen en de organisaties van de eerste generatie. Ik ben en was geraakt door de negatieve beeldvorming over allochtonen en integratie. Mijn reactie: ontwikkelen van positieve actie, zoals het oprichten van (sport)clubs, politieke participatie en ondernemer worden. (Farid, Marokkaanse roots, Zakenexpert / leidt en start bedrijven) Je moet zelf opkomen voor je rechten. (Irgin, Turkse roots, 18 jaar; lid van het jongerenbestuur van de islamitische organisatie Enderun)

Ook past de eerder genoemde optie van emigratie en ‘remigratie’ in dit kader.

36

Wel werd erbij gezegd dat de deelname vaak alleen uit ‘allochtone’ personen bestaat.

46

Eigen woorden 29. (R)emigratie als spagaatmanagement. Als ik dezelfde kansen zou hebben, zou ik ook teruggaan. (Kadir, Turkse roots, 18 jaar; vrijwilliger bij stichting De Brug) Ik ben van plan om hier nog maximaal drie jaar te blijven en dan ga ik weer terug. (Saïd, student fysiotherapie en touroperator; Stichting Atlasbridges Foundation, wereldburger Marokko, Frankrijk, Nederland, mid-twintig)

7.3 Conclusie We hebben enkele groepsgesprekken en speciale interviews gehouden met ‘allochtone’ jongeren. De deelnemers zijn te karakteriseren als hoger opgeleide twintigers, met een enkele deelnemer van 18 of 19, en een van 31. Farid, met wie we een speciaal interview hadden, is een jonge ondernemer van 30+ met een indrukwekkende cv. Hij is onder andere lid geweest van een van de Rotterdamse deelgemeenteraden. In de gesprekken zijn de kansen en de hindernissen voor jonge ‘allochtonen’ bevestigd en uitgediept. Wat de kansen betreft ging het daarbij om wat iedereen zelf kan en moet doen om te slagen in de samenleving en naar punten van de Nederlandse samenleving die de kansen van jongeren ten goede komen: onderwijs, studiefinanciering, opvang als dat nodig is, startershulp, etc. Ook kwam emigratie en remigratie aan de orde als mogelijk toekomstperspectief. Hierbij lijken de kansen voor jonge ‘allochtone’ vrouwen op dit moment beter dan die voor de jongens. Vrouwen kunnen een bij hen passende toekomst vinden door serieus te studeren, een baan te hebben, en in familieverband het pleit te beslechten over hun eigen partnerkeus, later trouwen, blijven werken en later minder kinderen te krijgen. De vrouwen waren eigenlijk allen positief gestemd over hun kansen. Er was geen angst voor een gearrangeerde partnerkeuze, afgebroken studie of carrière,etc., onder de voorwaarde dat je als jonge ‘allochtone’ vrouw zelf dit gesprek aangaat. Voor jongens (‘mijn broertje’, anderen) waren de perspectieven minder goed. Zij hebben, naar eigen zeggen en in de ogen van hun ‘zusters’, direct last van discriminatie en hinderlijk volgen door de politie. Dit zou in wisselwerking staan met lagere ambities en een vrij straatleven, zoals dat met name door Dirk-Jan de Jong beschreven is (De Jong, 2007). ‘Anders zijn’, discriminatie en gebrek aan respect zijn daarbij de grootste problemen waarmee ‘allochtone’ jongeren geconfronteerd worden, volgens de meeste gespreksdeelnemers. Het gaat om discriminatie door mogelijke werkgevers en bij het vinden van een stageplaats. Het kan gaan om discriminatie door de politie, die sommige ‘allochtone’ jongeren vanwege hun kleur, auto en outfit (te) hinderlijk zou volgen. Toch is het niet zo dat je machteloos staat tegenover discriminatie. Naar voren kwam dat je je eigen weg moet gaan, je er niet te veel van moet aantrekken en moet vertrouwen op eigen kracht. Dan komt het eigenlijk wel goed, zoals ze uit eigen ervaring wisten. Wat zeker niet goed is, is het aannemen van een slachtofferrol. Daarmee bevestig je alleen maar je achterstand en je gebrek aan perspectief. Zo kom je nergens. Dit sluit aan op de belangrijkste bijdrage vanuit de groepsgesprekken. Dat was wat jonge ‘allochtonen’ doen en moeten doen om spanningen en conflicten waarmee ze geconfronteerd worden te ‘managen’. De ‘managementstrategieën’ omvatten die van de eigen inzet (wat meer doen en presteren dan een ander), voortdurende opleiding en kennisverwerving, netwerken opbouwen en gebruiken, en als het moet opkomen voor je rechten. Ook emigratie en remigratie kunnen gezien worden als een manier om spanningen en conflicten in Nederland te ‘managen’.

47

8

Identificatie met Amsterdam-West, RotterdamZuid, Amsterdam-Noord

We gaan de respondenten uit drie specifieke locaties portretteren en dus, voor zover mogelijk, met elkaar vergelijken. Ook hierbij geldt de kanttekening dat de portretten en de vergelijkingen geen representatieve uitspraken zijn. Ze zijn op zichzelf interessant, of kunnen dit zijn. Ze kunnen dienen als basis voor een verder debat over de identificatie van ‘allochtone’ en ‘autochtone’ jongeren met Amsterdam en Rotterdam, en met de betreffende Amsterdamse stadsdelen (Noord, Oud-West, Baarsjes, Bos en Lommer, Osdorp, Geuzenveld-Slotermeer, Slotervaart, Westerpark) en de Rotterdamse deelgemeenten (Feijenoord, Charlois). Dit kan impact hebben op het beleid, de praktijk en het geïntegreerde jongerenleven daar. In beide gemeenten en in de stadsdelen/deelgemeenten zijn een groot aantal migrantenorganisaties en jongerenorganisaties, instellingen en beleidsinstanties actief. Ze zijn direct of indirect betrokken bij de integratie en de kansen van (‘allochtone’) jongeren. Het gaat daarbij om ten minste 1000 ‘aanspreekpunten’ per gemeente.37 Tel je binnen iedere institutie, organisatie of bestuurlijke eenheid ook de personen mee die een functie vervullen in de communicatie, de zorg en de verdere aandacht voor de (‘allochtone’) jongeren dan dijt de lijst van relevante ‘aanspreekpunten’ snel uit tot het dubbele of meer. Eigen media en sites van de gemeenten en de stadsdelen/deelgemeenten berichten met grote regelmaat over hun beleidsintenties en praktijkvoorbeelden.38

8.1 Onze respondenten in West, Zuid en Noord De profielen betreffen jongeren die zich identificeren met Amsterdam-West, Rotterdam-Zuid en/of Amsterdam-Noord. Voor Amsterdam-West zijn dit er 75, voor Rotterdam-Zuid 46 en voor Amsterdam-Noord 18. Tabel 45. Identificatie met West, Noord en Zuid. Plek Amsterdam-West Rotterdam-Zuid Amsterdam-Noord Totaal

Absoluut 75 46 18 139

37

Percentage 100% 100% 100% n.v.t.

In het eerste hoofdstuk hebben we al naar voren gebracht dat we in elk van beide gemeenten meer dan 2000 organisaties en instellingen hebben benaderd voor de werving van respondenten. Probleem is wel dat lijsten als deze altijd lijden onder een zekere vervuiling, waardoor belangrijke ‘aanspreekpunten’ niet bereikt worden 38 De aangekondigde beleidsintenties van de gemeenten en ten dele ook die van de stadsdelen/deelgemeenten bereiken meestal de algemene lokale media zoals het AD/Rotterdams Dagblad in Rotterdam, Het Parool en Nieuws van de Dag/Telegraaf in Amsterdam, RTV Rijnmond, AT5, de Havenloods en andere huis-aan-huisbladen. Positieve praktijkvoorbeelden vinden bijna wekelijks een plaats op de sites van de gemeenten en de stadsdelen/deelgemeenten, zoals (stadsdeel).amsterdam.nl, Deelgemeentepagina Feijenoord, of rotterdam-charlois.allesvan. Interessant puntje is dat kop en intro vaak in algemene bewoordingen zijn (‘jongeren’, ‘kids’). Uit bijgevoegd beeldmateriaal blijkt dat de betrokken professionals, volwassenen en kinderen uitsluitend of in grote meerderheid een ‘allochtoon’ kleurtje hebben. Verdere verspreiding vindt plaats via migrantenmedia (vooral radio) en nieuwsbrieven of sites van migrantenorganisaties, alsook via de multiculturele media, nieuwsbrieven en sites, zoals Contrast, wereldjournalisten.nl, de nieuwsbrieven en sites van CMO-Stimulans, Platform Buitenlanders Rotterdam, Vluchtelingenwerk Rijnmond, andere ‘steunfunctie-instellingen, etc.

48

In Amsterdam-West en Rotterdam-Zuid is de meerderheid vrouwelijk, in AmsterdamNoord is dat omgekeerd: bijna drie kwart is mannelijk. Tabel 46. Geslacht van de respondenten in West, Zuid en Noord. Geslacht Man Vrouw Totaal

AmsterdamWest 34% 66% 100% (N=74 onbekend 1)

RotterdamZuid 40% 60%

AmsterdamNoord 72% 28%

100% (N=46)

100% (N=18)

De respondenten van Amsterdam-West zijn het jongst, namelijk gemiddeld 16, die van Rotterdam-Zuid zijn het oudst. Ze zijn gemiddeld ruim 19 jaar. Tabel 47. Leeftijd van de respondenten in West, Zuid en Noord. Leeftijd Gemiddeld Totaal

AmsterdamWest 16,0 jaar N=75

RotterdamZuid 19,3 jaar N=46

AmsterdamNoord 17,5 jaar N=18

Qua opleiding scoort in Amsterdam-West het vmbo hoog, in Amsterdam-Noord het m(b)o, en in Rotterdam-Zuid m(b)o en tertiair onderwijs.39 Tabel 48. Opleiding van de respondenten in West, Zuid en Noord Opleiding Doet vmbo Vmbo Doet m(b)o M(b)o Doet tertiair Tertiair Totaal

AmsterdamWest 23% 30% 19% 21% 4% 2% 100% (N=53 onbekend 22)

RotterdamZuid geen 29% 3% 48% 10% 10% 100% (N=31 onbekend 15)

AmsterdamNoord geen 8% 8% 83% geen geen 100% (N=12 onbekend 6)

Twee subgroepen in de drie locaties zijn het meest interessant, te weten: 1. De plaatselijke ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten, 2. De plaatselijke ‘autochtone’ respondenten. De plaatselijke ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten kunnen we portretteren voor Amsterdam-West en voor Rotterdam-Zuid. Het aantal is erg klein in Amsterdam-Noord, namelijk 8. Dit zijn er wat ons betreft te weinig. We zullen dus de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten alleen voor Amsterdam-West en RotterdamZuid portretteren en met elkaar vergelijken. De ‘autochtone’ subgroep is erg klein in Rotterdam-Zuid, namelijk 6 respondenten. Die moet dus ook vervallen. In Amsterdam-Noord is de omvang ook klein met 10 39

In Amsterdam-West heeft een lerares Nederlands aan de opleiding voor schoonheidsspecialist(e) van het ‘zwarte’ vmbo Calvijn met Junior College in vier klassen het thema ‘jongeren en integratie’ aan de orde gesteld, waarna veel leerlingen aan de enquête hebben meegedaan. In Rotterdam hebben Funda Cinar en Ratna Paul druk geflyerd op hun mbo-school en rond de hbo-instelling InHolland in Rotterdam-Zuid, waar ze werken. Beide acties hebben de nodige respons opgeleverd.

49

respondenten, maar we zullen hem toch portretteren en vergelijken met de subgroep van Amsterdam-West die 25 respondenten omvat. Tabel 49. ‘Allochtoon’ en ‘autochtoon’ in West, Zuid en Noord Identificatie ‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ Alleen ‘autochtoon’ Totaal

AmsterdamWest 67% 33% 100% (N=75)

RotterdamZuid 87% 13% 100% (N=46)

AmsterdamNoord 44% 56% 100% (N=18)

8.2 ‘Allochtoon’ in Amsterdam-West en Rotterdam-Zuid 8.2.1 Feitelijke profielen De betreffende respondenten verschillen opvallend sterk waar het gaat om hun etnische identificatie. Tabel 50. Herkomstverschillen tussen Amsterdam-West en Rotterdam-Zuid. Herkomst Marokkaans Turks Surinaams Antilliaans en Arubaans Aziatisch Latijns-Amerikaans Overig Totaal

Amsterdam-West 51% 15% 8% 3% 10% 13% 10% 100% (N=39 onbekend 21)

Rotterdam-Zuid 9% 38% 21% 15% 12% 3% 12% 100% (N=34 onbekend 6))

De ‘allochtone’ respondenten in Amsterdam-West hebben voor de helft een Marokkaanse identificatie. Andere herkomsten scoren veel lager. 15% Heeft een Turkse identificatie, en ongeveer 10% een Aziatische, een Zuid-Amerikaanse of een Surinaamse. Onder de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten van Rotterdam-Zuid heeft 38% een Turkse identificatie, 21% een Surinaamse, 15% een Antilliaanse, 12% een Aziatische en 9% een Marokkaanse. In Amsterdam-West gaat het om een sterk Marokkaans gekleurde groep, en in Rotterdam-Zuid om een Turkse of meer gemengde groep, met weinig ‘Marokkaanse vertegenwoordigers’. Verder zijn, afgezien van opleiding en leeftijd, de ‘integratieverschillen’ niet opvallend groot; de subgroepen lijken sterk op elkaar, gelet op de volgende punten: 1. Geloofsidentificatie: bijna 80% in Amsterdam-West en Rotterdam-Zuid, 2. Islamidentificatie: 36% in Amsterdam-West en 40% in Rotterdam-Zuid,40,41 3. Integratiebelang van een diploma: 88% en 92%, 4. Integratiebelang van een baan: 62% en 65%, 5. Integratiebelang van de Nederlandse taal: vrijwel gelijk, namelijk ruim 45%, 6. Integratiebelang van een eigen gezin: licht verschil met Amsterdam-West op 52% en Rotterdam-Zuid op 45%, 40

Afgezien van de 20% ‘autochtone’ respondenten in Amsterdam-West die zich met de Islam identificeert (zie volgende paragraaf). 41 Gezien de kleine aantallen is een percentueel verschil van een procent of vijf eigenlijk niet noemenswaard. Bij kleine aantallen en een groepspercentage van boven de 80% zijn alle verschillen klein te noemen.

50

7. Integratiebelang van het kennen van de eigen taal en cultuur: licht verschil met respectievelijk 40% en 35%, 8. Integratiebelang van actief meedoen in de samenleving: licht verschil met respectievelijk 25% en 32%, 9. Integratiebelang van de strijd tegen discriminatie: licht verschil met respectievelijk 34% 30%, 10. Steun van ouders: 92%, 11. Steun geven: 36% en 33%. Tabel 51. Overeenkomsten en lichte verschillen tussen ‘allochtone’ respondenten in Amsterdam-West en Rotterdam-Zuid. Belangrijk Geloof Islam Diploma’s Baan en inkomen Nederlandse taal Eigen gezin Eigen taal en cultuur Actief meedoen Bestrijden discriminatie Steun van ouders en familie Mensen die jij kunt steunen

AmsterdamWest 80% 36% 88% 62% 46% 52% 40% 26% 34%

RotterdamZuid 78% 40% 92% 65% 45% 45% 35% 32% 30%

92%

92%

36%

33%

100% (N=50)

100% (N=40)

Totaal

Er zijn (tamelijk) opmerkelijke verschillen waar het gaat om ambities (respectievelijk 66% en 55%), de steun die men verwacht te krijgen van ‘relevante anderen’, en de wens om te emigreren of te ‘remigreren’. In Amsterdam-West wil 14% weg, in Rotterdam-Zuid bijna 40%. Verschillen bij de steun van anderen zijn ook opmerkelijk te noemen, zoals: 1. Jongeren zijn maar voor een enkele ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondent in Rotterdam-Zuid belangrijk, tegenover een score van 40% in Amsterdam-West, 2. Eigen mensen zijn in Amsterdam-West ook belangrijker dan in RotterdamZuid, namelijk 38% tegenover 25%, 3. Voor geloofsgenoten geldt hetzelfde, namelijk 44% tegenover 30%, 4. Ook voor buurtgenoten geldt hetzelfde, namelijk 40% tegenover 29%, 5. Ook is er een verschil bij de mensen die jou echt kunnen en willen helpen, namelijk 54% tegenover 45%. Een omgekeerd verschil zien we alleen voor de netwerken, dus de mensen met wie je veel omgaat: vrienden, clubgenoten, klasgenoten, studiegenoten, etc. De score in Rotterdam-Zuid is 70%, tegenover 58% in Amsterdam-West.

51

Tabel 52. Verschillen tussen ‘allochtone’ respondenten in Amsterdam-West en Rotterdam-Zuid. Belangrijk Ambitie Vertrekwens Steun van jongeren Steun van mensen met dezelfde herkomst Steun van mensen met hetzelfde geloof Steun van mensen uit eigen buurt Steun van mensen met wie je veel omgaat Steun van echte helpers Totaal

AmsterdamWest 66% 14% 38% 38% 44% 40% 58% 54% 100% (N=50)

RotterdamZuid 55% 38% 15% 25% 30% 28% 70% 45% 100% (N=40)

8.2.2 Conclusie: ‘allochtoon’ in Amsterdam-West en RotterdamZuid De herkomstidentificatie van ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten in RotterdamZuid is nogal breed, met een sterke ‘Turkse vertegenwoordiging’. Het gaat om personen met een middelbare en hogere opleiding. Ze zijn wat ouder en gericht op een goede positie in een samenleving, die niet de Nederlandse hoeft te zijn. Deze respondenten zijn gericht op integratie met behoud van de eigen identificaties, met steun uit de eigen netwerken. De ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten in Amsterdam-West hebben een overwegend ‘Marokkaanse’ identificatie. De respondenten zijn relatief jong met voorshands een opleiding op vmbo-niveau. De respondenten hebben de ambitie een goede positie in de Nederlandse samenleving te bereiken. De respondenten zijn gericht op integratie met behoud van de eigen identificaties met steun vanuit de eigen familie, eigen kring en de eigen buurt. De groep zoekt het dus duidelijk (nog) dichtbij huis.

8.3 ‘Autochtoon’ in Amsterdam-West en Amsterdam-Noord 8.3.1 Feitelijke profielen Nogal wat ‘autochtone’ respondenten in Amsterdam-West zijn vmbo-leerlingen die klassikaal hebben meegewerkt aan de enquête (zie eerder). Er zijn daarom relatief veel vmbo-leerlingen in vergelijking met Amsterdam-Noord. De respondenten uit West zijn mede daarom met 15,8 jaar relatief erg jong, terwijl de respondenten uit Noord gemiddeld 17,4 zijn. Naast deze vmbo-leerlingen van West bestaan beide groepen vooral uit jongeren van het m(b)o of met een m(b)o-diploma. Het zijn vooral leerlingen van de horeca-opleiding van de Amsterdamse Ondernemers Academie die zich identificeren met West of Noord. De ‘autochtone’ groep in West lijkt voor een kwart of wellicht zelfs meer te bestaan uit jonge ‘allochtone autochtonen’. Het zijn jongeren van de tweede generatie die de herkomstlanden van hun ouders of grootouders niet belangrijk meer vinden. Wellicht gaan ze minder op vakantie in de landen van hun ouders en grootouders. Ze zijn niet of minder geïnteresseerd in de herkomstidentificatie van ouders, familie, broers en zussen, etc. Het zijn wel jongeren die de Islam zijn toegedaan, en die de omgang met geloofsgenoten en de eigen etnische groep belangrijk vindt. Hierop sluit ook het hoge belang aan dat ze hechten aan de eigen gezinsvorming. Dit kan wijzen op een tamelijk

52

conservatieve houding in de urban culture van Amsterdam. Het lijkt erop dat we hier een geïntegreerde Nederlandse Islamgroep in wording zien.42 De ‘autochtone’ respondenten van Amsterdam-Noord hebben geen geloofsidentificatie, evenmin als de meeste van hun Nederlandse leeftijdgenoten. Hun sterkste punten zijn ambitie, werk en netwerkrelaties. De respondenten van Noord komen daarmee overeen met de eerder geportretteerde ‘autochtone’ respondenten. Tabel 53. (Tamelijk) opmerkelijke verschillen tussen ‘autochtone’ respondenten in Amsterdam-West en Amsterdam-Noord Belangrijk Geloof Islam Geloofsgenoten Eigen mensen Baan en inkomen Totaal

AmsterdamWest 20% 20% 12% 12% 48% 100% (N=25)

AmsterdamNoord 9% geen 9% 0% 82% 100% (N=11)

8.3.2 Conclusies: ‘autochtoon’ in Amsterdam-Noord en Amsterdam-West De conclusie is dat de ‘autochtone’ respondenten in Amsterdam-Noord, alsook de meerderheid van deze respondenten in Amsterdam-West het min of meer normale patroon volgt van de eerder besproken ‘autochtone’ respondenten. Daarnaast is er in Amsterdam-West een bijzondere subgroep, zijnde jongeren die volgens het GBA de publieke opinie en hun uiterlijk ‘allochtoon’ of Marokkaans zijn, maar die zichzelf niet meer als zodanig willen identificeren.43 Zij voelen zich Amsterdammers en Nederlanders die op het punt van het geloof en de Islam44 hun band met hun groep en hun identiteit behouden hebben en behouden of, indien ze dat wensen, op hun manier vernieuwen in hun Nederlandse jongerengeloof. In de klassengesprekken op de vmbo-scholen in Amsterdam-West werd dan ook met nadruk gevraagd om respect voor dit jongerengeloof. De binnenlandse weerstand tegen een Nederlandse jongerenislam, die vertegenwoordigd wordt door Geert Wilders en zijn fractie, riep felle uitspraken en reacties op.

42

Dergelijke ‘allochtone autochtonen’ vind je niet via een steekproefonderzoek, omdat de betreffende respondenten bij de gemeente als ‘allochtoon’ geregistreerd staan. 43 Onder de deelnemers aan een van de groepsgesprekken was een persoon die de keus had gemaakt om om principiële redenen exclusief voor het Nederlandse staatsburgerschap te opteren en zijn Turkse staatsburgerschap op te geven. In de ogen van de ‘Nederlanders’ was hij echter nog altijd een ‘Turk’. Zelf begon hij zich inmiddels ook weer ‘Turks’ te voelen. 44 Dit kan ook optreden bij andere geloofsrichtingen van migranten, zoals het Hindoeïsme of de bepaalde Christelijke kerken.

53

9

Conclusies en aanbevelingen

9.1 Opzet van een onderzoek naar jongeren en integratie 9.1.1 Het onderzoek naar jongeren en integratie We hebben een onderzoek naar jongeren en integratie gedaan. Van dit onderzoek hebben we de resultaten gepresenteerd. Voor het onderzoek hebben we een internetenquête gehouden en groepsgesprekken gevoerd. Het onderzoek heeft zich vooral gericht op jongeren in Amsterdam en Rotterdam, meer in het bijzonder in Amsterdam-West, Rotterdam-Zuid en AmsterdamNoord.

9.1.2 Wat vinden jongeren zelf belangrijk? We wilden weten wat jongeren zelf belangrijk vinden. Hoe belangrijk vinden zij Nederland of bepaalde plaatsen hier? Hoe belangrijk vinden ze het land waar hun ouders of familie vandaan komen, als dat een land buiten Nederland is? Welk belang hechten ze aan geloof, eigen mensen, eigen taal en cultuur? Wat zijn hun integratiedoelen? Wat zijn hun perspectieven en ambities? Wat zijn kansen en wat zijn hindernissen? Waar vinden ze steun als ze die nodig hebben? Isoleren ze zich van de samenleving en willen ze weg? Op deze punten hebben we jongeren benaderd en gevraagd om hun meningen, ervaringen en verwachtingen.

9.1.3 Integratie Integratie is als term uitgegroeid tot een centraal punt in het publieke debat. Wat er precies mee bedoeld wordt is niet altijd duidelijk. Beheersing van het Nederlands en je houden aan de wetten van het land speelt altijd wel een rol. Maar ook andere punten, zoals werk en inkomen, meedoen in de samenleving, bepaalde waarden, normen en gedragingen. Nieuwe groepen in de samenleving brengen bepaalde nieuwe dingen in en willen eraan vasthouden. Ze willen zoiets als integratie met behoud van eigen identiteit. Onze vraag aan de jongeren was: welke van deze integratiepunten zijn voor jullie belangrijk? ‘Allochtone’ deelnemers aan het onderzoek hebben hierop anders gereageerd dan ‘autochtone’ deelnemers, onder andere op het punt van hun geloof. We komen hierop terug bij de uitkomsten en conclusies in deze samenvatting.

9.1.4 Allochtoon en autochtoon In de voorgaande zin en in het hele rapport hebben we het over ‘allochtone’ en ‘autochtone’ respondenten of deelnemers aan het onderzoek. We hadden deze termen graag vermeden, omdat ze tot grote misverstanden kunnen leiden en omdat ze officieel een andere, specifieke betekenis hebben. Officieel gaat het om personen die buiten Nederland zijn geboren of van wie een van de ouders buiten Nederland is geboren. Daarbij wordt vervolgens onderscheid gemaakt tussen westerse en niet-westerse allochtonen. Het is duidelijk dat ‘allochtoon’ in het publieke debat een bredere en tot op zekere hoogte negatieve klank heeft. Het zijn eigenlijk alle personen die op de officiele niet-westerse allochtonen lijken en die via het leren van de taal en andere prestaties zich dienen te integreren in de samenleving. De ‘autochtoon’ in het publieke debat heeft dit allemaal niet nodig. Dit is zijn of haar bagage van huis uit, als het ware. Voor ons is de eigen identificatie met Nederland (Amsterdam, Rotterdam) belangrijk, èn die met plaatsen buiten Nederland en/of met zaken waarmee immigranten zich mogelijkerwijs zouden willen identificeren: geloof zoals Islam, Hindoeïsme, eigen talen

54

en culturen. Deelnemers aan het onderzoek die Nederland of plaatsen in Nederland of de omgang met ‘autochtonen’ belangrijk vinden hebben we ‘autochtone’ respondenten genoemd. Deelnemers die plaatsen buiten Nederland of de omgang met ‘allochtonen’ belangrijk vinden hebben we ‘allochtone’ respondenten genoemd. Na lang wikken en wegen hebben deze termen gebruikt, bij gebrek aan beter.

9.2 Uitkomsten en conclusies 9.2.1 Vrijwel alle respondenten zijn ‘autochtoon’ Van de ruim 289 respondenten aan de internetenquête met een leeftijd tussen 12 en 30 jaar vindt 90% Nederland of een plaats in Nederland belangrijk. Ze identificeren zich dus met Nederland. Ruim een kwart vindt om allerlei redenen zoals wonen, school, familie, uitgaan, etc. Amsterdam-West belangrijk, 15% Rotterdam-Zuid en 6% Amsterdam-Noord. We komen later terug op de jongeren die zich met deze delen van Amsterdam en Rotterdam identificeren.

9.2.2 Tweederde is (ook) ‘allochtoon’ Hoeveel jongeren vinden landen buiten Nederland en met name het land waar hun ouders of familie vandaan komen belangrijk? Onder de respondenten is dat bijna tweederde. Hun identificatie is dus niet of niet alleen op Nederland gericht. In het publieke debat noemt men ze ‘allochtoon’. Daarmee worden ze onderscheiden van ‘autochtonen’, hoewel je daarmee veel misverstanden kunt wekken. Punt is namelijk dat beide identificaties sterk door elkaar heenlopen. We zien dat meer dan 85% van de ‘allochtone’ respondenten ook ‘autochtoon’ zijn – ze identificeren zich ook met Nederland en plaatsen in Nederland. Omgekeerd is ruim 60% van de ‘autochtone’ respondenten ook ‘allochtoon’. Sterker nog: we vonden met name in Amsterdam-West jonge respondenten die het land van hun herkomst kennelijk niet belangrijk meer vinden, zoals dat ook vaak het geval is onder ‘Indische’ jongeren van de derde of vierde generatie. Maar andere ‘allochtone’ identificatiepunten zoals de Islam en omgang met geloofsgenoten en eigen mensen vinden ze wel belangrijk. Ze zijn sterk vernederlandst, maar met behoud of versterking van het geloof van hun ouders en familie.

9.2.3 Portretten We hebben de respondenten veel vragen gesteld. Daarmee konden we verschillende typen respondenten nader portretteren. We hebben dat gedaan voor de respondenten die zich met het herkomstland van hun ouders en familie identificeren. Deze ‘allochtonen’ zijn in grote meerderheid ‘allochtoon èn ‘autochtoon’, omdat ze zich ook met Nederland identificeren. Deze jongeren geven het duidelijkste aan wat integratie betekent of zou moeten betekenen. Daarnaast of daartegenover hebben andere portretten gemaakt. Dit was op de eerste plaats een portret van de kleine groep respondenten die zich niet met Nederland identificeert en die zich wellicht ten opzichte van Nederland isoleert. Ze zijn alleen ‘allochtoon’. Integratie in Nederland speelt voor hen wellicht geen of een marginale rol. Op de tweede plaats zijn er de respondenten die zich alleen met Nederland identificeren. Zij zijn alleen ‘autochtoon’. Wij wilden ook hun kijk op jongeren en integratie nader onderzoeken en in de discussies betrekken.

55

9.2.4 ‘Allochtoon’ èn ‘autochtoon’ Vrijwel ‘allochtone’ respondenten hebben een dubbele identificatie. Deze omvat zowel ‘allochtone’ identificatiepunten als ‘autochtone’. Alleen een kleine groep deelt de ‘autochtone’ identificatiepunten niet. In vergelijking met de respondenten die alleen ‘autochtone’ identificatiepunten delen is de geloofsidentificatie en de identificatie met ‘migrantengodsdiensten’ zoals de Islam en het Hindoeïsme onder deze respondenten relatief groot. Dat geldt ook voor de relatief sterke identificatie met eigen talen en culturen van immigrantengroepen, en de omgang met eigen mensen. Dit spreekt min of meer voor zichzelf. De respondenten profileren zich verder op het punt van de bestrijding van discriminatie, zijnde een van de twee grote hindernissen voor integratie die men noemde. Dit betreft vooral de arbeidsmarktdiscriminatie en de noodzaak om beter dan veel leeftijdsgenoten te presteren. Maar het gaat ook om vooroordelen, uitsluiting vanwege kleur, haardracht en hoofddoek etc., en de slachtofferrol waarin ‘allochtonen’ in Nederland kunnen vastlopen. Het andere punt dat als belangrijke hindernis naar voren kwam is onveiligheid, overlast en criminaliteit, waarvan ‘allochtone’ jongeren op twee manieren last hebben. Ze zijn ten minste net zo vaak als anderen het slachtoffer, terwijl zij, ten onrechte in hun eigen ogen, worden aangekeken op hun etniciteit en die van daders in de media. Wat de ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ respondenten ook kenmerkt is het belang dat gehecht wordt aan de Nederlandse taal en min of meer ‘volwassen’ waarden, zoals actieve deelname in de samenleving, gezinsvorming en op het rechte pad blijven. De visie op integratie en perspectief in de samenleving is sterk gericht op integratie, mag men zeggen. Het is alleen niet of niet alleen een kwestie van Nederlands leren en een eigen plaats verwerven in de volwassen samenleving. Er komt bij dat deze respondenten ook respect verwachten voor hun eigen identificatiepunten zoals hun geloof en hun cultuur in een samenleving die ruimte biedt aal ‘allochtonen’ en ‘autochtonen’.

9.2.5 Vinden deze respondenten dat de integratie is gelukt? Ja en nee, althans ze noemden kansen èn hindernissen: Kansen

Hindernissen

Eigen kracht

Discriminatie, vooral bij werk en stages

Je moet er wel extra je best voor doen, maar dat is op zich niet slecht

Vooroordelen en uitsluiting vanwege huidskleur, haardracht en hoofddoek etc.;

Het Nederlandse onderwijs geeft je een stevige basis

Last van de slachtofferrol waarin 'allochtonen' kunnen vastlopen

Er zijn goede voorzieningen en instellingen om je te helpen

Net zo vaak als anderen het slachtoffer van overlast en criminaliteit

Ondersteuning vanuit je familie

Ze worden, ten onrechte in hun ogen, aangezien voor de daders in de media

We hebben met groepen ‘allochtone’ jongeren gesprekken gevoerd over wat ze doen of kunnen doen tegen de hindernissen die ze ondervinden en de mogelijke spagaat waarin ze leven.

56

Wat doen ʻallochtoneʼ respondenten zelf? Zich extra inspannen, een tandje bijzetten Studeren, doorleren en diplomaʼs halen – met het oog op werk en gezin later Niet in een slachtofferrol kruipen, want dan kom je nergens Netwerken opbouwen, contacten onderhouden Als het nodig is: voor je rechten opkomen, actie ondernemen Voor sommigen: toekomst elders zoeken, bijvoorbeeld in land van herkomst

Dit alles heeft geleid tot de volgende omschrijving van ‘allochtone’ èn ‘autochtone’ jongeren op basis van dit onderzoek: Heel veel ‘allochtone’ jongeren die meegedaan hebben aan het onderzoek zijn zowel ‘allochtoon’ als ‘autochtoon’. Ze zijn gericht op een volwassen integratie en willen meedoen met de samenleving. Ze willen vasthouden aan het geloof en de cultuur van hun ouders en familie, maar dit wel een plaats geven in hun Nederlandse leven. Ze vinden dat discriminatie bestreden moet worden.

9.2.6 Alleen ‘allochtoon’: isolement en vertrek? Uit het onderzoek blijkt geen duidelijke afwijzing of afkeer van Nederland onder jongeren. Hooguit een enkeling heeft zich, bijvoorbeeld in open antwoorden, uitdrukkelijk negatief uitgelaten. Wel zijn er jongeren die voor zichzelf een toekomst zien buiten Nederland. Hierbij speelt de mogelijkheid om je te vestigen in het land van je ouders en familie een rol, met name onder respondenten met een Surinaamse of Turkse achtergrond. Onder alleen ‘allochtone’ respondenten ziet bijna driekwart een toekomst voor zich buiten Nederland. Onder ‘allochtone’ respondenten met tegelijk een Nederlandse identificatie is dit 40%. Emigreren is echter niet alleen een wens die speelt bij een deel van de ‘allochtone’ respondenten. Een op de zes ‘autochtone’ respondenten denkt over een jaar of tien buiten Nederland te wonen en te werken.

9.2.7 Alleen ‘autochtoon’ Er zijn hele duidelijke overeenkomsten tussen ‘allochtone’ en ‘autochtone’ respondenten. Het zijn vrijwel allemaal jongeren die zich oriënteren en identificeren met Nederland. Daar willen de meesten hun toekomst ontplooien. Er zijn ook enkele opvallende verschillen tussen de ‘autochtone’ en ‘allochtone’ respondenten. Beide groepen oriënteren zich op verschillende waarden, vooral op het punt van het geloof, de eigen cultuur en de eigen mensen, en ze kijken verschillend aan tegen falende integratie. Geloof, eigen cultuur en eigen mensen zijn niet belangrijk voor alleen ‘autochtone’ respondenten, maar wel voor een relatief groot aantal ‘allochtone’ respondenten. De ‘allochtone’ respondenten vinden dat dit ook geen probleem zou moeten zijn en dat een zekere mate van respect ervoor door eenieder in de Nederlandse samenleving op te brengen zou moeten zijn. Een enkele keer klonk in open antwoorden tot op zekere hoogte de felheid door waarmee het maatschappelijk debat over de film van Geert Wilders gevoerd is. ‘Allochtone’ respondenten vinden dat discriminatie een belangrijke hindernis is voor de geslaagde integratie. Alleen ‘autochtone’ respondenten onderkennen deze hindernis van de discriminatie niet. Zij zien als hindernissen onder andere dat ‘allochtonen’ ‘anders’ zijn en blijven

57

en dat ze zich onvoldoende aanpassen aan de waarden, normen en eisen van de Nederlandse samenleving. Sommigen zijn behoorlijk extreem in hun uitspraken. Ook vinden sommigen dat de overheid tekort schiet in de controle over immigratie en de handhaving van het integratiebeleid. Enkelen drukken zich in radicale termen uit op dit punt.

9.2.8 ‘Allochtoon’ in Amsterdam-West en Rotterdam-Zuid’ We hadden graag vergelijkingen gemaakt tussen ‘allochtone’ jongeren in AmsterdamWest, Rotterdam-Zuid, en Amsterdam-Noord. Dat is maar gedeeltelijk gelukt vanwege de kleine aantallen respondenten die zich identificeren met Amsterdam-Noord. We hebben ons moeten beperken tot een vergelijking van de ‘allochtone’ respondenten in Amsterdam-West en Rotterdam-Zuid. Op grond van alle relevante punten kwamen we daarbij tot de volgende conclusie, die wijst op opmerkelijke verschillen. Het opmerkelijkste punt betreft een kleine subgroep in Amsterdam-West die zich indirect wel met het geloof en de gemeenschap van de ouders en familie identificeert, maar die het herkomstland kennelijk niet meer zo belangrijk vindt. De betreffende respondenten identificeren zich als ‘autochtonen’ en niet (meer) als ‘allochtonen’, hoewel ze dat volgens de statistische indelingen wel zijn of kunnen zijn. Ook zijn ze in de ogen van de meeste Nederlanders ‘allochtoon’ of ‘Marokkaans’. Zij voelen zich geïntegreerde Nederlanders die op het punt van de Islam hun band met hun groep en hun identiteit behouden hebben en behouden of, indien ze dat wensen, op hun manier vernieuwen als hun Nederlandse jongerengeloof. In de klassengesprekken op een vmbo-school in Amsterdam-West werd dan ook met nadruk gevraagd om respect voor dit jongerengeloof. De binnenlandse weerstand tegen een Nederlandse jongerenislam, die vertegenwoordigd wordt door Geert Wilders en zijn fractie, riep daarbij enkele felle uitspraken en reacties op. De ‘allochtone’ respondenten van Amsterdam-West hebben een overwegend ‘Marokkaanse’ identificatie. De groep is relatief jong met voorshands een opleiding op vmbo-niveau. De groep heeft de ambitie een goede positie in de Nederlandse samenleving te bereiken. De groep is gericht op integratie met behoud van de eigen identificaties met steun vanuit de eigen familie, eigen kring en de eigen buurt. De groep zoekt het dus duidelijk (nog) dichtbij huis. De ‘allochtone’ respondenten van Rotterdam-Zuid hebben een gespreide identificatie, met een sterke ‘Turkse vertegenwoordiging’. Het gaat daarbij om personen met een middelbare en hogere opleiding. Ze zijn wat ouder en gericht op een goede positie in een samenleving, die niet de Nederlandse hoeft te zijn. Deze groep is gericht op integratie met behoud van de eigen identificaties, met steun uit de eigen netwerken.

9.3 Aanbevelingen Op enkele meer uitgesproken en radicale deelnemers na zijn de deelnemers aan dit onderzoek, zowel ‘autochtoon’ als ‘allochtoon’, voorstanders van de integratie en deelname van allen aan de Nederlandse samenleving. De meewerkende ‘allochtone’ jongeren willen dit zonder discriminatie en met respect voor punten waarop mensen en groepen ‘anders zijn’ en van elkaar verschillen. Het moet ook zonder dat deze jongeren zich in een slachtofferrol plaatsen. Alle jongeren willen een veilige(re) leefomgeving in de multiculturele steden. Het onderzoek heeft enkele punten naar voren gebracht over hoe deze integratie volgens de deelnemende jongeren bevorderd en bereikt kan worden. Het zijn hun aanbevelingen die wij hier dan ook verwoorden.

58

9.3.1 Onderwijs Onderwijs is volgens de respondenten de belangrijkste institutie voor hun integratie en kansen in de samenleving. Het ligt dus in hun lijn om hun integratie en hun kansen te bevorderen via hun scholen en onderwijsinstellingen, dat wil zeggen scholen en instellingen voor secundair en tertiair onderwijs. Voor 12+-jongeren zijn dit de middelbare scholen van vmbo tot gymnasium, de ROC’s, de HBO-instellingen en de universiteiten.45 Vanuit het perspectief van de jongeren liggen ‘integratiebeleid’ en integratiebevorderende initiatieven via de scholen voor de hand. De meesten komen er, in ieder geval tot hun achttiende en velen totdat ze de twintig al weer een paar jaar gepasseerd zijn. Daar staat tegenover dat een strategie via de scholen minder voor de hand ligt vanuit het perspectief van de onderwijsinstellingen en andere beleidsbepalende instanties. Scholen zijn allereerste gericht op kennisoverdracht en de ontwikkeling van specifieke capaciteiten en competenties, volgens de curricula en de plannen van de scholen. Tot hun primaire taak en verantwoordelijkheid rekenen de scholen en de docenten zeker een goede voorbereiding van al hun leerlingen op de maatschappij, inclusief desnoods verregaande stappen om individuele uitval en falen tegen te gaan (Winsemius e.a., 2008). Maar wat de instellingen doen is hun eigen zaak en is geen onderdeel van een gerichte aanpak van de integratie. Docenten en schoolleiders zijn, mede door maatschappelijke en politieke ontwikkelingen in de afgelopen jaren, weinig geneigd om extra taken en verantwoordelijkheden op zich te nemen. Daarbij zijn ze verregaand autonoom, zeker ten opzichte van lokale bestuurders en beleidsmakers, die geen wettelijke bevoegdheden hebben.46 Lokale bestuurders en beleidsmakers hebben wel de mogelijkheid om specifieke diensten in te kopen, bijvoorbeeld bij een ROC of een instelling voor tertiair onderwijs. Verder moeten ze het onderwijs meekrijgen op vrijwillige basis. Mede vanwege bovenstaande punten richten lokale bestuurders en beleidsmakers zich eerder op bestaande instellingen voor jeugdwerk en –jeugdzorg, alsook op allochtone zelforganisaties en organisaties van en voor allochtone jongeren.47 Dit kwam in onze gesprekken met lokale bestuurders en beleidsmakers naar voren. Op zichzelf is hier niets op tegen. Punt is alleen dat jongeren meer vertrouwen lijken te hebben in onderwijsinstellingen en docenten en dat de meeste jongeren een directe band hebben met hun onderwijsinstelling. Dit laatste is veel minder vanzelfsprekend voor jeugdinstellingen en zelforganisaties. Zij moeten vaak veel energie steken in het bereiken van de doelgroepen. Deze doelgroepen zijn, mede door begrijpelijke beleidsprioriteiten, vooral risicojongeren, dus jongeren die extra zwak staan in de samenleving en weinig florissante perspectieven hebben. Het voordeel van scholen is dat zij deze jongeren ook kunnen bereiken,48 terwijl ze ook de groepen bereiken die klaar staan om het te gaan maken in de samenleving. 45

Voor het brede programma in Rotterdam ‘Burgerschap, identiteit en je thuis voelen’ is Tariq Ramadan eveneens tot de conclusie gekomen dat het onderwijs van doorslaggevend belang is voor de (nieuwe) burgers en voor hun gevoel in Rotterdam thuis te zijn (Ramadan, 2008 april). Hij komt tot deze conclusie wellicht vanuit ander uitgangspunt, zijnde dat van de interculturele kwaliteit van het onderwijs. Wij komen bij het onderwijs als institutie waarmee de meeste jongeren hun banden hebben en die hen bereikt. Beide uitgangspunten kunnen elkaar over en weer versterken. 46 In de meeste gemeenten is zelfs de bevoegdheid ten opzichte van openbare middelbare scholen beperkt. 47 Dit laatste voor zover de organisaties bekend zijn – zie onder. 48 De grens ligt bij schooluitval, schoolverwijdering, herplaatsing in het speciaal onderwijs en voortdurende absentie.

59

Vanuit dit onderzoek willen wij aanbevelen dat bestuurders, beleidsmakers en scholen hun samenwerking koesteren en waar nodig versterken en verbreden. Wij bevelen aan dat onderwijsinstellingen een rol spelen in op integratie gericht jeugdwerk en jeugdzorg, en in de activiteiten van zelforganisaties. De onderwijsinstellingen hebben tevens natuurlijk hun eigen taken en verantwoordelijkheid voor de gedegen voorbereiding van jongeren op hun plaats en integratie in de samenleving, alsook voor het voorkomen en bestrijden van schooluitval.

9.3.2 Interculturele kwaliteit Van alle instellingen en instanties die te maken hebben met een zeer gemengde jongerenpopulatie zoals in Amsterdam-West en Rotterdam-Zuid mag een hoge mate van interculturele kwaliteit verwacht worden. Veel bestuurders, beleidsmakers, professionals, etc. zijn al jaren geleden begonnen om interculturele capaciteiten en competenties te ontwikkelen, zeker in de zeer gemengde delen van Amsterdam en Rotterdam. De staf is versterkt met collega’s met een ‘andere’ achtergrond; cursussen zijn ontwikkeld, onder andere vanuit de multiculturele steunfunctie-instellingen en zelfstandig opererende trainingscentra; binnen instellingen en organisaties wordt interculturele intervisie toegepast, etc. Er is wel nog steeds veel te winnen op punten als deze. Wij bevelen dus aan om de inspanningen op dit punt te blijven opbrengen en waar nodig uit te breiden, te versterken, te verbreden en te certificeren.

9.3.3 Niet zonder jongeren, ‘allochtoon’ en ‘autochtoon’ We hebben in dit onderzoek opvattingen en ervaringen van jongeren, ‘allochtoon’ en ‘autochtoon’, leren kennen. Dat is recentelijk ook het geval geweest in de onderzoeken van Maurice Crul en Liesbeth Heering (Crul & Heering, 2007), Sadik Harchaoui (Harchaoui, 2008), Jan Dirk de Jong (De Jong, 2007), Han Entzinger (Entzinger, Phalet, & Lotringen, 2000; Entzinger en Dourleijn, 2008) en Inge van der Welle (Van der Welle, 2008). Opvattingen en ervaringen van jongeren zijn interessant en relevant. Ze zijn een welkome aanvulling op het wat sombere beeld van de statistieken, het negatieve beeld in de media en het in sommige gevallen wat vertekende beeld van deskundigen en sleutelpersonen (Muskens, 2007). Hun inbreng is vaak verrassend, verhelderend en positief gericht op praktische oplossingen vanuit hun eigen kracht. Onze conclusie is dat beleid en aanpak gediend zijn met de inbreng van jongeren, ‘allochtoon’ en ‘autochtoon’. Deze inbreng is feitelijk beperkt. Ze zijn kennelijk geen erkende ‘stakeholder’ van het beleid. Vergroting en versterking is gewenst. Daarom willen we de aanbeveling doen dat instellingen en beleidsmakers steeds opnieuw jongeren, ‘allochtoon’ en ‘autochtoon’, betrekken bij hun plannen, projecten, maatregelen, etc. Dus: geen plannen, projecten en maatregelen zonder jongeren direct erbij te betrekken.

9.3.4 Wie is waar? Een belangrijke reden waarom de inbreng van jongeren in plannen, projecten en maatregelen beperkt is, is dat een (blijvend) contact met jongeren nogal eens mislukt. Buiten school en buiten bijvoorbeeld deelname aan een competitie via een sportclub, medewerking aan een culturele productie of een duidelijk binding met een organisatie is contact met jongeren vaak vrij kort en wisselend. Dit laatste is mede zo, omdat jongeren mobiel zijn. Interesses en gefrequenteerde plekken wisselen nogal eens. Woonplaats, studieplek, uitgaansplaats, etc.: ze kunnen allemaal verschillend zijn en wisselen.

60

Hierom is het voor instellingen en instanties vaak lastig om een min of meer duurzaam contact te onderhouden met ‘hun’ jongeren. Het is vergelijkbaar met het probleem van de onderzoekers. Het is alleen geen zaak waarin afzonderlijke instellingen en instanties veel energie en middelen willen investeren, tenzij het gaat om een goede, up-to-date klantenlijst van betalende deelnemers en afnemers. Toch zijn alle instellingen en instanties gebaat bij een goed netwerk en bestand van betrokken en geïnteresseerde jongeren, of ten minste van organisaties waarin jongeren participeren. De netwerken en bestanden die wij hebben leren kennen zijn van een wisselende kwaliteit. Zelfs de betere bestanden, zoals het bestand van de deelgemeente Charlois of dat van de Dienst Maatschappelijke Ontwikkeling op amsterdam.nl zijn zeker te verbeteren. Gebruik van jongerenmedia en netwerken ligt voor de hand. Dat gebeurt ook, met succes, vooral als aan incidentele e-contacten een vervolg gegeven wordt. Een recent voorbeeld is de elektronische ‘bespreking’ van de jongerennota ‘Investeren in Talent’ van stadsdeel De Baarsjes in Amsterdam-West (Kutsch Lojenga, 2008). Uit interviews weten we dat onderwijsinstellingen, sportclubs, culturele instellingen en instellingen voor jeugdwerk en jeugdzorg veelal zelf al beschikken over bruikbare netwerken en bestanden. Gemaakte contacten kunnen gelegd en onderhouden worden via moderne (jongeren)media, gekoppeld aan netwerk-ict. Het is onze aanbeveling dat de (deel)gemeentelijke instanties meer in netwerk-ict zullen investeren dan nu het geval is. Gerichte feed-back en feed-in zal moeten komen van jongerenorganisaties, zelforganisaties, onderwijsinstellingen, sportclubs, culturele en instellingen voor jeugdwerk en jeugdzorg.

61

Geraadpleegde literatuur Betere integratie, maar kloof groeit. (2008). BN/DeStem, maart 27. Bijlage. De methodologie van het onderzoek. (2008). In H. Entzinger, & E. Dourleijn, De lat steeds hoger. De leefwereld van jongeren in een multietnische stad. Assen: Koninklijke Van Gorcum. Crul, M., & Heering, L. (2007 november). Onderzoeksverslag TIES survey in Amsterdam en Rotterdam. Amsterdam: IMES & NIDI. Crul, M., & Vermeulen, H. (2003). The second generation in Europe. Introduction. International Migration Review , 37 (4), 965‐986. De Jong, J. (2007). Kapot moeilijk. Een etnografisch onderzoek naar opvallend delinquent gropesgedrag van 'Marokkaanse' jongens. Amsterdam: Aksant. Entzinger, H., & Dourleijn, E. (2008). De lat steeds hoger. De leefwereld van jongeren in een multietnische stad. Assen: Koninklijke Van Gorcum. Entzinger, H., Phalet, K., & Lotringen, C. v. (2000). Islam in de multiculturele samenleving. Opvattingen van Rotterdamse jongeren. Utrecht: Ercomer. Groenewold, G. (2007). Annex 1 Sample design, survey implementation and evaluation. In M. Crul, & L. Heering, Onderzoeksverslag TIES survey in Amsterdam en Rotterdam (p. 145 e.v.). Amsterdam: IMES & NIDI. Harchaoui, S. (2008). Jongeren in Nederland: hun tevredenheid & geluk. Utrecht: Forum. Heckmann, F., Lederer, H., & Worbs, S. (2001). Effectiveness of national integration strategies towards second genration migrant youth in a comparative European perspective. Final report to the European Commission. Bamberg: Efms. Kutsch Lojenga, A. (2008, maart 14). Breek door in De Baarsjes. Opgeroepen op maart 19, 2008, van Stadsdeel De Baarsjes: baarsjes.amsterdam.nl. Ligtvoet, F. (2006). Aanpassen of opkrassen. BN/De Stem, juni 3. Muskens, G. (2007). The case of the Netherlands. In B. I. Sozialforschung, Immigrant generations and the problem of measuring integration a European comparison (pp. 99‐ 236). Berlijn: Parabolis. Ramadan, T. (2008 april). Brug van vertrouwen. Educatie: de eerste pijler. Burgerschap, identiteit en je thuis voelen. Rotterdam: Gemeente Rotterdam, Dienst JOS. Turgut, E., & Aumüller, J. (2007). The use of social indicators in integration politics. In B. I. Sozialforschung, Immigrant generations and the problem of measuring integration – a European comparison (pp. 45‐60). Berlin: Parabolis. Van der Welle, I. (2008 april 17). Links & labels. Indentificaties van Amsterdamse jongvolwassenen. Platformbijeenkomst Identiteit. Amsterdam: Wij Amstedammers. Van Hulst, H. & Bos, J. (1993). Pan i rèspèt = brood en respect. Aard en omvang van de criminaliteit van geïmmigreerde Curaçaose jongeren van 1224 jaar in drie politieregio's in de periode 19891991. Utrecht: Onderzoeksbureau OKU. Wanders, J. (2008). Juist Marokkaan met hbo voelt kloof. De Volkskrant, maart 27. Winsemius, P., & e.a. (2008). Niemand houdt van ze.... Kohnstammlezing. Amsterdam: Vossiuspers. WRR. (2007). Identificatie met Nederland. Amsterdam: Amsterdam University Press.

62

Jongeren en integratie

Recommend Documents