Japanse luchtvaartindustrie - Encyclopedie

Japanse luchtvaartindustrie - Encyclopedie

1 of 26

http://mediawiki.arts.kuleuven.be/encywiki/index.php/Japanse_luchtva...

Japanese Studies Home

Japanse luchtvaartindustrie Uit Encyclopedie Sam Mallems Encyclopedie van de Japanologie 2006 - 2007: Individuele oefening. Onderzoeksthema: De Japanse luchtvaartindustrie (航空機産業,kōkūki sangyō). Onderzoeksvraag: “Welke rol spelen de civiele en militaire luchtvaartindustrie in het Japanse economischpolitieke beleid, en op welke manier zijn hun respectievelijke productiemethoden en belangen met elkaar verweven?”

Inleiding De luchtvaartindustrie is één van de bedrijfssectoren waarin Japan niet is kunnen doorgroeien tot een wereldspeler. Dit is des te opvallender omdat Japan wereldwijd bekend staat voor zijn autoindustrie, electronica, ruimtevaart, ijzer -en staalindustrie en scheepsbouw. Bedrijven als Toyota en Honda behoren tot de grootste autoconstructeurs ter wereld, de electronica-sector wordt gedomineerd door producten van Japanse makelij, het land beschikt over hoog geavanceerde ruimtevaarttechnologie, en wat de productie van ijzer en staal en de scheepsbouw betreft was Japan jarenlang marktleider. Daartegenover staat de bescheiden rol van de Japanse luchtvaartindustrie. Tijdens de hele periode na de Tweede Wereldoorlog werden hooguit een handvol vliegtuigmodellen ontworpen in Japan, en slechts enkele daarvan werden vervolgens in het buitenland verkocht. Vergeleken met de omvang van het Amerikaanse Boeing of Europese Airbus zijn Japanse vliegtuigbouwers eerder van klein belang. Dit is ooit anders geweest. In de aanloop naar en tijdens de Tweede Wereldoorlog was Japan één van de koplopers inzake luchtvaarttechnologie. Naast ingevoerde vliegtuigmodellen uit de VS en Europa, had Japan tal van binnenlandse vliegtuigbouwers zoals Nakajima, Mitsubishi en Kawanishi die eigen modellen introduceerden zoals de latere “Zero” [1] die alom gevreesd werd en pas later overtroffen is door Geallieerde modellen. Na de oorlog werd de hele luchtvaartindustrie echter ontmanteld, en werd Japan ondermeer door het tekenen van een Veiligheidsverdrag met zijn overwinnaar voor zijn defensie geheel afhankelijk van de Verenigde Staten van Amerika. Vanaf dat moment blijkt er een bijzondere band te ontstaan tussen Japanse en Amerikaanse vliegtuigbouwers. Niet alleen wordt na de Amerikaanse bezetting luchtvaarttechnologie uitgewisseld tussen de twee landen, maar Japan krijgt ook licenties voor de bouw van Amerikaanse toestellen. Daarnaast wordt na verloop van tijd gezamenlijk nieuwe technologie ontwikkeld en bekostigd, zowel voor civiele als voor militaire doeleinden. Vanuit dit politiek-economisch perspectief wil ik volgende onderzoeksvraag formuleren: “Welke rol spelen de civiele en militaire luchtvaartindustrie in het Japanse economisch-politieke beleid, en op welke manier zijn hun respectievelijke productiemethoden en belangen met elkaar verweven?” Deze vraag wil ik in een historisch perspectief plaatsen met de Meiji periode [2] als beginpunt en de Tweede Wereldoorlog als breuklijn. Daarbij zal ik aandacht besteden aan de verhouding tussen de binnenlandse en

5/12/2012 12:50


2 of 26


internationale luchtvaartindustrie en aan de belangen voor het Japanse Keizerlijke Leger en de latere Japanse SDF [3]. Verder ga ik concreet in op de verschillen respectievelijk gelijkenissen tussen de vooroorlogse en naoorlogse industrie. Daarbinnen bespreek ik de samenwerking tussen de Verenigde Staten en Japan omtrent defensie en de uitwisseling en gezamenlijke ontwikkeling van civiele en militaire luchtvaarttechnologie, en de wetten en akkoorden die hier de basis voor vormen. Daarbij is het interessant om de vraag te stellen waarom naast die bilaterale samenwerking tussen Japan en de VS er nooit een vergelijkbare samenwerking is bereikt met Europese of Aziatische landen. Binnen dit onderzoeksveld is het belangrijk om enkele sleutelbegrippen vooraf zo adequaat mogelijk te omschrijven. Onder luchtvaartindustrie wordt verstaan de industrie die de luchtvaart ondersteund door het ontwikkelen en vervaardigen van vliegtuigen en vliegtuigonderdelen, voor zowel civiel als militair gebruik. Binnen deze sector impliceert dit in de meeste gevallen een ontwikkelingsproces dat moet voldoen aan een aantal normen die vastgelegd worden in type certificaten [4] of militaire standaarden [5] die verstrekt worden door een overheidsorgaan. Om begripsverwarring te vermijden is het belangrijk om een aantal kernbegrippen die in het Engels en in het Japans bestaan concreet te duiden. In de Engelse taal worden verschillende termen gebruikt voor luchtvaartindustrie, waarbij 'aircraft industry' en 'aviation industry' het meest voorkomen; 'airplane industry' minder courant gehanteerd wordt; en 'aeroplane industry' vooral specifiek voor ruimtevaart, maar soms ook voor luchtvaart gebruikt wordt. In het Japans zijn er vier begrippen die voor specifieke onderdelen van de luchtvaartindustrie gelden. De algemene term voor luchtvaartindustrie is 航空機産業 (kōkūki sangyō) met daarnaast twee aparte termen voor vliegtuigconstructie of vliegtuigproductie industrie 航空機工業 (kōkūki kōgyō) en 航空機生産（kōkūki seisan), en een andere voor vliegtuigassemblage 航空機製造 (kōkūki seisō). Verder is het van belang om te wijzen op het begrip 国産化 (kokusanka) dat binnen de Japanse economie gehanteerd wordt voor de binnenlandse ontwikkeling en productie van technologie en producten, en dat ook in het kader van de luchtvaartindustrie relevant is en verbonden is met de Engelse term 'technonationalism' zoals die gebruikt wordt door Richard J. Samuels in zijn boek '“Rich Nation, Strong Army“: National Security and Ideology in Japan's Technological Transformation'. [6] “...I use "technonationalism" to refer to the belief that technology is a fundamental element in national security, that it must be indigenized, diffused, and nurtured in order to make a nation rich and strong.” [7] Ook verbonden met 'technonationalism' zijn de termen 波及 (hakyū), het verspreiden van technologie naar andere applicaties, en 育成 (ikusei), het cultiveren van deze technologie. Bij mijn onderzoek baseer ik mij op vier auteurs die vanuit verschillende invalshoeken over aan mijn onderwerp gerelateerde thema's gepubliceerd hebben. Peter J. Katzenstein gaat in zijn boek 'Cultural Norms and National Security: Police and Military in Postwar Japan' [8] in algemene zin in op de relatie tussen socio-culturele normen en Japanse nationale veiligheid. Hierbij hanteert hij op kritische manier de theoretische kaders van zowel het realisme als het liberalisme. Met deze invalshoek wil ik de relatie tussen het Japanse concept van veiligheid en defensiepolitiek belichten. Ook de militaire alliantie tussen Japan en de VS en de normatieve basis voor het defensiebeleid wil ik hier aan koppelen. Michael W. Chinworth beschrijft in 'Inside Japan's Defense: Technology, Economics and Strategy' [9] de actoren en processen gemoeid met de ontwikkeling en productie van wapens in Japan. Hij gaat daarbij dieper in op de economische en strategische belangen aan de hand van drie case studies over de aankoop van Patriot raketten, F15 en FSX vliegtuigen. Richard J. Samuels analyseert in zijn reeds vermelde werk '“Rich Nation, Strong Army“: National Security and Ideology in Japan's Technological Transformation' de geschiedenis van wat hij 'technonationalism'

5/12/2012 12:50


3 of 26


noemt vanaf de Meiji periode, wat volgens hem niet alleen de basis vormde van de Japanse wapenindustrie, maar ook van het hele nationale economische en veiligheidsbeleid. In zijn historische studie betrekt hij zowel de ideologie, als de actoren en instellingen die daarbij een rol spelen. Tot slot bespreekt Michael J. Green in 'Arming Japan: Defence Production, alliance Politics, and the Postwar Search for Autonomy' [10] het debat binnen de Japanse politiek over de binnenlandse ontwikkeling en productie van wapens, met nadruk op de luchtvaartindustrie, en de invloed hiervan op de autonomie van Japan binnen de alliantie met de Verenigde Staten van Amerika. Gemeenschappelijk aan deze vier publicaties is dat ze het Japanse veiligheids-en defensiebeleid centraal stellen, en dit in perspectief tot de politiek-economische relatie tussen Japan en de VS. Andere lectuur die dusver verschenen is over dit onderwerp spitst zich voornamelijk toe op het Japanse defensiebeleid in relatie tot het economisch-politieke met nadruk op de rol van het MITI [11], de Japanse Zelfverdedigingsmacht, de militaire luchtvaarttechnologie voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog en algemene organisatiepatronen in de Japanse industrie. Verder komt de samenwerking tussen Japan en de VS, voor zowel defensie als voor de civiele luchtvaart aan bod. Een veelbesproken onderwerp hierin is het Japanse FSX project [12]. Wat echter minder aan bod komt is enerzijds de civiele luchtvaartindustrie in Japan en anderzijds de samenwerkingsverbanden met landen buiten de VS. Ook niet veel terug te vinden is er over de vooroorlogse luchtvaartindustrie en zijn legale kader, althans in Engelstalig bronnenmateriaal. Een onderzoek dat de Japanse luchtvaartindustrie zelf centraal stelt, en niet de Japanse defensieindustrie, zou een grote meerwaarde kunnen bieden. Door deze leidraad historisch door te trekken vanaf het ontstaan van de luchtvaart in de 19de eeuw tot nu, kan concreet het belang nagegaan worden van de industrie om op die manier tot eventuele nieuwe inzichten te komen. Voor de indeling en de structuur van deze paper ga ik als volgt tewerk. Eerst bespreek ik het proces van het bepalen van mijn onderzoeksdomein dat aan deze inleiding vooraf ging. Vervolgens leg ik uit welke trefwoorden, verzameld uit onder andere encyclopedia, boeken en het internet, ik gebruik voor mijn zoektocht naar bronnen. Daarop volgt een korte uitleg over de werkinstrumenten en software die ik gebruik voor het ordenen en verzamelen van bronnen, en voor het vertalen uit het Japans. De eigenlijke zoektocht naar bronnen begint in de Oost-Aziatische Bibliotheek van de Katholieke Universiteit Leuven, waar ik eerst zoek naar licentiaatsverhandelingen, boeken en tijdschriften over mijn onderwerp. Verder raadpleeg ik de online databanken BAS, EBSCOhost, JSTOR, Periodicals Index Online, PiCarta, Project MUSE, NACSIS Webcat Plus en Worldcat om relevante boeken, academische artikels en overige informatie op te zoeken. Daarnaast zoek ik op internet met full-text zoekmachines als Google Scholar, index zoekmachines als Yahoo! en het Open Directory Project, en alternatieve zoekmachines als Vivísimo. Dan probeer ik social bookmarking websites zoals del.icio.us, Furl en Diggit, en de zoekmachine Technorati voor blogs. Verder zoek ik ook op Amazon en Wikipedia, en kijk voorts naar actualiteit rond de Japanse luchtvaartindustrie op een aantal nieuwssites zoals BBC News. Tot slot evalueer ik mijn zoekmethode, gevonden resultaten en onderzoeksvraag in een besluit.

Zoekmethode Bepalen van onderzoeksdomein

5/12/2012 12:50


4 of 26


Mijn zoektocht naar een geschikt onderzoeksdomein verliep in verschillende stappen. Eerst stelde ik een lijstje op met alle onderwerpen waar ik eventueel over wilde schrijven. Na de eerste les Encyclopedie van de Japanologie stond ik even stil bij mijn persoonlijke interesses, vragen die ik mezelf tijdens de les of het studeren wel eens had gesteld, en dingen waarmee ik in een boek of op internet al eens in contact was gekomen. Zo kwam ik uit op volgende lijst met onderwerpen: Oorlogspropaganda De Japanse walvisvangst Fusiebewegingen in de Japanse videogames industrie Een vergelijking tussen de Belgische economie aan het begin van de 20ste eeuw en die van het Japan van de laatste decenia Energiezuinigheid en efficiëntie in de Japanse industrie Het samengaan van mobiliteit en suburbanisatie De maatschappelijke functie van Shintō schrijnen Vrouwenemancipatie Rechten van minderheidsgroepen Japanse open-source scene Boeddhistische bedelmonniken Kabuki families Historisch bewustzijn Japanners ワープロ Meteen werd duidelijk dat een lijst van dergelijke omvang niet werkbaar was. De eerste moeilijkheid bestond dus uit het selecteren van enkele thema's uit de lijst, en deze vervolgens te toetsen aan de respectievelijke beschikbaarheid van bronnenmateriaal. Eens dit gedaan, kon ik de eventuele haalbaarheid van de overgebleven thema's voor een paper nagaan. Een aantal onderwerpen bleken te ruim of te abstract te zijn, andere dan weer te beperkt. Na een eerste evaluatiesessie in de bibliotheek beperkte ik mijn onderzoeksthema's daarom naar drie mogelijke kanshebbers: Walvisvangst: De rol van Japan binnen de IWC [13] en de relatie tot Ijsland en Noorwegen enerzijds, en de relatie met ontwikkelingslanden die in ruil voor ontwikkelingshulp hun stem aan Japan geven anderzijds. Mobiliteit: De impact van suburbanisatie na WWII op de mobiliteit van Japanners, en meer concreet het contrast tussen het centrum en de periferie. Energiezuinigheid en efficiëntie in de Japanse industrie: De verhouding tussen plaatsgebrek en schaarse grondstoffen enerzijds en energiegebruik anderzijds. Zoeken naar bronnen over walvisvangst bleek gemakkelijker dan over mobiliteit. De voornaamste reden hiervoor was dat walvisvangst als thema voldoende concreet was om informatie over op te zoeken. Binnen het thema mobiliteit had ik langs de andere kant onvoldoende gespecifieerd waar ik precies op zoek naar was om een werkbare selectie bronnen te kunnen maken. Energiezuinigheid bleek van begin af te abstract en erg moeilijk om informatie over op te zoeken, waardoor ik dit idee als eerste liet varen. Voor de overige twee onderzoeksthema's ging ik op zoek naar licentiaatsverhandelingen in de Oost-Aziatische bibliotheek (deze staan verderop vermeld). Omdat ik op dat moment nog volop bezig was met het bepalen van mijn onderzoeksthema, had ik de voor mij relevante licentiaatsverhandelingen niet meer dan vluchtig ingekeken. Over walvisvangst is recent nog een thesis verschenen, zodat het me interessanter leek om binnen mobiliteit naar een nieuw onderwerp op zoek te gaan waarover nog maar weinig geschreven 5/12/2012 12:50


5 of 26


werd. Op aanraden van professor Vanoverbeke kwam ik vervolgens uit op volgend onderzoeksthema: Toerisme en mobiliteit: Japans buitenlands toerisme in relatie tot de stijgende welvaart vanaf de jaren '60, en de rol van de uitbouw van internationale luchthavens zoals Narita International Aiport en Kansai International Airport binnen deze evolutie. Daar dit onderwerp echter veel statistische gegevens vereiste, en het niet evident was om samenhangende informatie te vinden, veranderde ik uiteindelijk mijn centrale onderzoeksthema naar de Japanse luchtvaartindustrie, afgeleid uit voorgaand onderzoeksthema. Aanvankelijk dacht ik de verhoudingen te bespreken tussen de succesvolle en dominante Japanse autoindustrie enerzijds, en de civiele en militaire luchtvaart industrie anderzijds. Ook het ontstaan van civiele luchtvaartorganisaties voor en vooral na WWII en de rol van Japan binnen de internationale luchtvaart wou ik daarbij onderzoeken. Nadien heb ik dit onderzoeksthema verder afgebakend tot de Japanse luchtvaart industrie in historischeconomisch perspectief, met civiele en militaire dimensie, en de verhouding tussen de binnenlandse en internationale industrie. Aansluitend wilde ik de verhoudingen tot de autoindustrie analyseren, met een concrete vergelijking tussen de productiemethodes en netwerken van de Japanse auto -en luchtvaartindustrie. In een latere fase van mijn onderzoek bleek het interessant om ook de Japanse ruimtevaartindustrie te betrekken. Uiteindelijk werd mijn thema te breedvoerig, waardoor het noodzakelijk was om mij alleen toe te spitsen op de Japanse luchtvaartindustrie. Hieraan koppelde ik aspecten als de samenwerking tussen de Verenigde Staten van Amerika met Japan omtrent defensie en de uitwisseling van luchtvaarttechnologie, en welke wetten en akkoorden hier de basis voor vormen. Op deze manier kwam ik tot slot bij de onderzoeksvraag zoals die in de inleiding is geformuleerd.

Trefwoorden Goede zoekresulaten hangen in grote mate samen met de trefwoorden die je gebruikt. Worden er trefwoorden gebruikt die de lading onvoldoende dekken, dan zullen de zoekresultaten vaak ook niet overeenkomen met de gewenste informatie. Goede trefwoorden gebruiken is dus belangrijk, maar het is wel een continu proces van zoeken, evalueren, uitbreiden en differentiëren. De kern van mijn onderzoeksthema is de Japanse luchtvaartindustrie, dus begon ik eerst met zeer concrete trefwoorden in die richting te zoeken. Omdat het aanbod aan Nederlandstalige bronnen over dit onderwerp beperkt is, maakte ik de keuze me te beperken tot Engelse en in mindere mate Japanse trefwoorden. Inspiratie haalde ik in de eerste plaats rechtstreeks uit mijn onderzoeksvraag. Vervolgens bleken ook encyclopedieën uit de Oost-Aziatische bibliotheek als The Kôdansha bilingual encyclopedia of Japan[14], Japan: an illustrated encyclopaedia[15], Encyclopedia Japonica[16] evenals de online encyclopedie Wikipedia[17] nuttig bij het zoeken naar zoektermen. Uit de inhoudstafel van het boek van Peter J. Katzenstein dat ik als basiswerk had gekozen, haalde ik verder nog een aantal termen die te maken hebben met Japanse defensie. Katzenstein, Peter J. Cultural Norms and National Security: Police and Military in Postwar Japan. Ithica en Londen: Cornell University Press, 1996, pp. 318. Met Webcat Plus[18] vond ik op verschillende Japanse en Engelse termen die gecombineerd voor mijn onderzoeksthema relevante zoekresultaten zouden kunnen opleveren. Heel handig om trefwoorden te

5/12/2012 12:50


6 of 26


differentiëren en uit te diepen. Tot slot haalde ik verschillende trefwoorden over Japan op een Amerikaanse overzichtswebsite van de Library of Congress van de Federal Research Division[19]. Om het overzicht te behouden, deel ik mijn trefwoorden op in drie groepen. De eerste groep, primaire trefwoorden, zijn de termen waar ik het meeste gebruik van maakte, en die ook het meeste resultaten gaven. De tweede groep, secundaire trefwoorden, gebruikte ik om meer specifieke informatie op te zoeken over een bepaald onderwerp. De termen uit de derde groep gebruikte ik in combinatie met elkaar om op die manier informatie te vinden waar ik met de zoekwoorden uit de andere groepen misschien niet op zou zijn gekomen. Hoewel ik voornamelijk gebruik maakte van mijn primaire groep trefwoorden, denk ik dat de andere trefwoorden een grote meerwaarde zullen bieden in het geval dat ik de Japanse luchtvaartindustrie ook zou kiezen als onderwerp voor mijn bacherlorpaper. Primaire trefwoorden English 日本語 (Japanese) aircraft industry 航空機産業 (kōkūki sangyō) (Japanese) aviation industry 航空機工業 (kōkūki kōgyō) (Japanese) airplane industry 航空機生産（kōkūki seisan) (Japanese) aeroplane industry 航空機製造 (kōkūki seisō) defence industry 軍需産業 (gunju sangyō) Self Defence Forces / SDF 自衛隊 (jieitai) domestic 国産化 (kokusanka) defence policy 防衛政策 (bōei seisaku) national policy 国策 (kokusaku) Japanese security 保障 (hōsho) / 安全 (anzen) FSX / FS-X / F-2 FSX / FS-X / F-2 Secundaire trefwoorden English 日本語 Ministry of International Trade and Industry / MITI 通商産業省 (tsūsho sangyōshō) administrative guidance 行政指導 (gyōsei shidō) Ministry of Defense 防衛省 (bōeishō) fighter aircraft 戦闘機 (sentōki) passenger plane 旅客機 (ryokakuki) Japan Air Self-Defence Force / JASDF 航空自衛隊 (kōkū jieitai) 大日本帝国海軍航空本部 (dainippon teikoku Imperial Japanese Navy Air Service kaigun kōkū honbu) 大日本帝国陸軍航空本部 (dainippon teikoku Imperial Japanese Army Air Service rikugun kōkū honbu) Japan-United States Mutual Security Assistance Pact 日米安全保障条約 (nichibei anzen hoshō jōyaku) Treaty of Mutual Cooperation and Security between 新日米安全保障条約 (shin nichibei anzen hōsho the United States and Japan jōyaku) Aircraft Manufacturing Industry Law 航空機製造事業法 (kōkūki seisō jigyōhō) Aircraft Industry Promotion Law 航空機工業振興法 (kōkūki kōgyō shinkōhō) Japan-U.S. Cooperation in Equipment and 日米防衛装備・技術交流 (nichibei bōei sōbi gijutsu Technology kōryū) Three Principles of Arms Exports 武器輸出三原則 (buki yushutsu sangensoku) The Defense Production Committee of the Federation 経済団体連合会 (keizai dantai rengōkai) of Economic Organizations

5/12/2012 12:50


7 of 26


財団法人航空機国際共同開発促進基金 (zaidanhōjin kōkūki kokusai kyōdō kaihatsu sokujin kikin) 財団法人　日本航空機開発協会　(zaidanhōjin Japanese Aircraft Development Corporation (JADC) nippon kōkūki kaihatsu kyōkai) National Defense Program Outline 防衛計画の大綱 (bōei keikaku no taikō) Defense Buildup Plan 防衛白書 (bōei hakusho) 日米安全保障協議委員会 (nichibei anzenhoshō Security Consultative Committee kyōgi iinkai) NHK: Project X NHK:プロジェクトX (NHK: purojekuto X) NAMC YS-11 NAMC YS-11 Boeing 767 / YX ボーイング767 / YX (bōingu 767 / YX) Kyūshū Aircraft Company 九州飛行機 (kyūshū hikōki) Aichi Aircraft Company 愛知航空機 (aichi kōkūki) 中島飛行機株式会社 (nakajima hikōki kabushiki Nakajima Aircraft Company gaisha) 富士重工業株式会社 (fuji jūkōgyō kabushiki Fuji Heavy Industries gaisha) Kawanishi Aircraft Company 川西航空機 (kawanishi kōkūki) 新明和工業株式会社 (shinmeiwa kōgyō kabushiki Shin Meiwa Industry gaisha) Mitsubishi 三菱商会 (mitsubishi shōkai) Kawasaki Heavy Industries 川崎重工業 (kawasaki jūkōgyō) Nihon Aircraft Manufacturing Corporation 日本航空機製造 (nihon kōkūki seizō) 昭和飛行機工業株式会社 (shōwa hikōki kōgyō Showa Aircraft Industry kabushiki gaisha) Combinatie trefwoorden English 日本語 technology 技術 (kijutsu) negotiations / discussions 交渉 (kōshō) transaction / business 取引 (torihiki) weapons 武器 (bukki) general rule 原則 (gensoku) regulation / policing 規制 (kisei) alliance / union 同盟 (dōmei) military affairs 軍事 (gunji) pacifism 平和主義 (heiwashugi) political power 政権 (seiken) policy 政策 (seisaku) white paper 白書 (hakusho) (production) network 関係 (kankei)/ 系列 (keiretsu) International Aircraft Development Fund (IADF)

Gebruikte tools Hier bespreek ik alle tools die ik gebruikte tijdens mijn zoektocht naar bronnen.

5/12/2012 12:50


8 of 26


Zotero (http://www.zotero.org/) Voor mij was dit de tool die het meest van pas kwam tijdens het zoekwerk. Door de grote compatibiliteit met een groot aantal databases, de mogelijkheid om (meestal) alle bibliografische gegevens met één click te verzamelen en aan te vullen met tags en extra informatie, en de vele manieren waarop je informatie kan ordenen, leverde Zotero mij een grote meerwaarde op. De functie om bronnenlijsten te exporteren heb ik echter enkel getest, en niet echt gebruikt omdat ik er niet echt tijdswinst leek uit te halen. De enige echte bemerking die ik heb, is dat de tool nog overzichtelijker kunnen worden als de full-screen modus dan ook werkelijk "full-screen" zou worden. Een stand-alone applicatie zou misschien zelfs nog wenselijker zijn, gezien je tijdens het zoeken op databases eigenlijk al meer dan voldoende informatie in je venster hebt. Ik heb daarom ook gezocht naar een vergelijkbare tool als stand-alone applicatie voor Mac OSX, maar het enige wat ik vond waren applicaties om wetenschappelijke PDF files te ordenen, of (intussen) betalende software zoals Papers (http://mekentosj.com/papers/) met beperkte bruikbaarheid (maar wel enig potentieel). Scrapbook (https://addons.mozilla.org/en-US/firefox/addon/427) Deze Firefox plugin gebruikte ik naast Zotero af en toe om enkele gevonden zoekresultaten op te slaan en te ordenen. Op die manier kon ik op momenten dat ik niet beschikte over internet, toch verderwerken aan mijn bronnenonderzoek. Hoewel Zotero ook de mogelijkheid biedt om documenten op te slaan via attachments, kan je met Scrapbook veel gemakkelijker websites opslaan en ordenen om vervolgens offline te werken. Journler (http://journler.com/) Voor mij was Journler, een digitaal notitieboek voor Mac OSX, van onschatbare waarde bij het neerschrijven van mijn zoektocht naar bronnen. Met Jourler kan je nieuwe entries toevoegen aan je kalender en vervolgens kan je deze dan ordenen op categorie, datum, deadline, tags en dergelijke. Tevens beschik je over alle mogelijkheden van een traditionele tekstverwerker, met bovendien een complete integratie van al je media, bookmarks, e-mail en blog. Er is zelfs een Lexicon waarmee je onderlinge verbanden tussen entries kan zoeken. Met Journler verzamel ik alle informatie voor mijn paper en geef het een structuur, waardoor het gemakkelijker wordt om alles over te zetten naar de wiki. Perapera-kun (https://addons.mozilla.org/en-US/firefox/addon/3343) / Rikaichan (https://addons.mozilla.org/en-US/firefox/addon/2471) Als een dagelijkse gebruiker van Perapera-kun, een licht gewijzigde versie van de Rikaichan plugin voor Firefox, ben ik van mening dat deze tools zeker helpen bij de navigatie op Japanse databases, en bij het interpreteren van zoekresultaten. Maar het kost echter vaak teveel tijd om de inhoud van Japanse papers en artikels in detail te lezen, ook al wordt gebruik gemaakt van deze tools of websites zoals WWWDIC en Reading Tutor, om echt bruikbaar te zijn.

Oost-Aziatische Bibliotheek Licentiaatsverhandelingen Aanvankelijk was ik op zoek naar licentiaatsverhandelingen over mobiliteit en walvisvangst. Over mobiliteit vond ik een drietal bruikbare teksten: Mobiliteit:

5/12/2012 12:50


9 of 26


Cornelis, Katrien. De geschiedenis van de Japanse spoorwegen sinds het ontstaan van de Shinkansen: Een vergelijkende studie met Europa. Licentiaatsverhandeling, Japanologie, K.U.Leuven, 1998-1999, 1999. De Cort, Wouter. Decentralisatie in Japan: Aansluiten bij een mondiale trend. Licentiaatsverhandeling, Japanologie, K.U.Leuven, 2000-2001. Van Esch, Hilde. De Japanse bevolkingsevolutie in het kader van de sociaal-economische ontwikkelingen. Licentiaatsverhandeling, Japanologie, K.U.Leuven, 1989-1990, 1990. Over walvisvangst vond ik welgeteld één licentiaatsverhandeling, en over gerelateerde onderwerpen in verband met het Japanse milieu vond ik nog twee andere verhandelingen: Walvisvangst & milieu: Van Damme, Sébastien. De milieuproblematiek in het moderne Japan. Licentiaatsverhandeling, Japanologie, K.U.Leuven, 2004-2005, 2005. Vandenrijt, Greet. Milieuverontreiniging in Japan. De schaduwzijde van het "economisch wonder". Licentiaatsverhandeling, Japanologie, K.U.Leuven, 1985-1986, 1986. Vanhooydonck, Nele. Historisch overzicht van de walvisvaart in Japan: Een gegeven in de cultuur. Licentiaatsverhandeling, Japanologie, K.U.Leuven, 2000-2001, 2001. Toen ik het element defensie eenmaal had toegevoegd aan mijn definitieve onderzoeksvraag, begon ik ook te zoeken naar licentiaatsverhandelingen over dit onderwerp. Titels die te maken hebben met defensie leverden welgeteld één licentiaatsverhandeling op, maar omdat deze beperkt was in de tijd (enkel jaren '70), en ook niet de kern uitmaakte van mijn onderzoeksthema, heb ik het slechts even doorgebladerd. Defensie: Wuyts, Jean-Paul. De Japanse defensie in de jaren zeventig: Correlatie met de internationale politiek. Licentiaatsverhandeling, Japanologie, K.U.Leuven, 2000-2001, 2001. Boeken Het basiswerk dat ik voor deze paper gebruik vond ik op aanraden van professor Vanoverbeke in de Oost-Aziatische bibliotheek. Katzenstein, Peter J. Cultural Norms and National Security: Police and Military in Postwar Japan. Ithica en Londen: Cornell University Press, 1996, pp. 318. Concreet kunnen de hoofdstukken “Japanse Security” (hoofdstuk 1), “Norms and the Japanese State” (hoofdstuk 3), “The Self-Defence Forces and External Security” (hoofdstuk 5), “The U.S.-Japan Relationship” (hoofdstuk 6) en “Political Transformations, Past and Future” (hoofdstuk 8) uit dit boek als basis gebruikt worden om het Japanse (defensie) beleid, de SDF en de samenwerking tussen de Verenigde Staten van Amerika en Japan te bespreken. Vervolgens zocht ik eerst met LibriSource[20] naar boeken over de Japanse luchtvaartindustrie.

5/12/2012 12:50


10 of 26


Het trefwoord “aircraft industry” gaf welgeteld één relevant boek: Eriksson, Sören. Global shift in the aircraft industry: a study of airframe manufacturing with special reference to the Asien NIEs. Göteborg : Göteborg university. School of economics and commercial law, 1995, pp. 244. Hoewel de nadruk van dit boek op de luchtvaart industrie in Azië ligt, bevat dit boek heel wat waardevolle informatie over de geschiedenis van de ontwikkeling van de Japanse luchtvaart vanaf de Meiji tijd en de rol van wetgeving hierin. Interessant is ook hoe de relatie tussen de Japanse en Aziatische industrie belicht wordt, en enkele argumenten over waarom Japan eerder met Amerikaanse bedrijven, dan wel met Aziatische bedrijven samenwerkt. Omdat mijn andere zoektermen weinig resultaten opleverden, zocht ik in een volgende stap op of er boeken die ik eerder al had gevonden met online databanken die aanwezig waren in de bibliotheek. Twee titels die ik met JSTOR had gevonden, stonden ook in de rekken van de Oost-Aziatische bibliotheek: Low, Morris Fraser, Nakayama, Shigeru en Yoshioka, Hitoshi. Science, technology and society in contemporary Japan. Cambridge: Cambridge University press, 1999, pp. 226. Drie hoofdstukken waren relevant. In het derde deel van het boek stonden twee hoofdstukken, “Domestic Development versus Importation of technology: The Aerospace Industry and the FS-X/ F-2 Fighter Plane Controversy” (hoofdstuk 6) en “Domestic Technology versus the Export of Technology” (hoofdstuk 7). Ten slotte leek het vierde deel, “National Interest versus Local Interests: Civil Aviation and the Construction of Narita Airport” ook nuttig voor gegevens over de civiele luchtvaartindustrie. U.S. Congress, Office of Technology Assessment. Other Approaches To Civil-military Integration: The Chinese And Japanese Arms Industries. Washington D.C.: U.S. Government Printing Office, 1995, pp. 49. Een zeer bruikbare paper om de relatie tussen de civiele en militaire luchtvaartindustrie in Japan te bespreken. Daarnaast lijkt de paper ook nuttig om iets te schrijven over de verhouding tussen de militaire luchtvaartindustrie en het Japanse defensiebeleid.

Vervolgens doorzocht ik tijdens mijn eerste bezoek aan de bibliotheek ook alle rekken van de categoriëen Japanse politiek en economie, en zocht ik naar boeken over organisatielogica's om te dienen als theoretische achtergrond voor mijn paper. Volgende titels bleken interessant: Morris-Suzuki, Tessa. A history of Japanese economic thought. London: Routledge, 1989, pp. 214. Nuttig als achtergrond bij de verschillende ideologische stromingen en scholen in Japan vanaf de Edo periode, zoals het Marxisme, protectionisme, socialisme, monetarisme, ulitarisme, militarisme, neo-liberalisme, kapitalisme, neo-classicisme, Keynesianisme, ... Hoewel deze ideologische stromingen moeilijk terug te brengen zijn op de Japanse luchtvaartindustrie, kunnen ze wel bijdragen tot een beter inzicht wat betreft de invloeden van alle verschillende economische scholen in Japan. Tsutsui M., William. Manufacturing ideology: scientific management in twentieth-century Japan. New Jersey: Princeton University Press, 1998, pp. 282. Waar het in het boek van Tessa Morris-Suzuki meer ging over ideologische stromingen, verschaft dit boek informatie over de verschillende organisatiepatronen die er door de decennia heen geweest zijn in de Japanse industrie. Met goed uitgewerkte hoofdstukken over het Taylorism, de Efficiency Movement, Scientific Management en Rationalization wordt ook heel wat aandacht besteed aan de ideologische onderbouw van de industrie. 5/12/2012 12:50


11 of 26


C. Abegglen, James en Stalk, George. Kaisha, the Japanese corporation. Rutland, Vermont: Tuttle Company, Inc., 1987, pp. 310. Minder relevant, maar niettemin interessant voor verdere uitleg bij hoe Japanse bedrijven functioneren. Andere titels over de Japanse luchtvaartindustrie vond ik niet in de bibliotheek. Tijdschriften Ik heb in de Oost-Aziatische bibliotheek enkele tijdschriften als The Journal of Japanese Studies, Monumenta Nipponica, Journal of Asian Studies en Social Science Japan Journal kort doorgenomen, maar het was veel efficiënter om via internet naar deze tijdschriften te zoeken. Met databanken als JSTOR, Project MUSE of EBSCOhost kan je namelijk full-text zoeken naar relevante artikels en recensies. Daar de meest recente jaargangen van deze tijdschriften nog niet beschikbaar zijn via internet, heb ik wel de tijd genomen om de inhoudstafels van de voorbije jaren te overlopen op respectievelijke websites. Op JSTOR kan je van de Journal of Japanese Studies de jaargangen 1974 tot en met 1998 doorzoeken, dus keek ik op de inhoudstafel[21] van dit tijdschrift voor de jaargangen 1999 tot en met 2007. Recensies van volgende boeken, waarvan ik een aantal al eerder vond via JSTOR of Amazon, leken wel interessant: Tsutsui M., William. Manufacturing ideology: scientific management in twentieth-century Japan. New Jersey: Princeton University Press, 1998, pp. 282. Green, Michael J. en Cronin Patrick M. The U.S.-Japan Alliance: Past, Present, and Future. New York: Council on Foreign Relations, 1999, pp. 403. Low, Morris Fraser, Nakayama, Shigeru en Yoshioka, Hitoshi. Science, technology and society in contemporary Japan. Cambridge: Cambridge University press, 1999, pp. 226. Peattle, Mark R. Sunburst: The Rise of Japanese Naval Air Power, 1909-1941. Annapolis: Naval Institute Press, 2002, pp. 364. Krauss, Ellis S. en Pempel, T.J. Beyond Bilateralism: U.S.-Japan Relations in the New Asia-Pacific. Stanford: Stanford University Press, 2003, pp. 448. Hughes, Christopher W. Japan’s Security Agenda: Military, Economic, and Environmental Dimensions. Boulder: Lynne Rienner Publishers, 2004, pp. 287. Monumenta Nipponica is op JSTOR beschikbaar voor de jaargangen van 1938 tot 2001, dus keek ik daarnaast ook op de inhoudstafel[22] van de meest recente publicaties, echter zonder resultaat. The Journal of Asian Studies is eveneens beschikbaar op JSTOR voor de jaargangen van 1956 tot 2004, maar helaas is de toegang tot de inhoudstafel[23] van meer recente publicaties op de website van het tijdschrift voorbehouden tot leden. Ook hier zonder resultaat dus. Van het Social Science Japan Journal kan je de archieven[24] raadplegen voor de jaargangen van 1998 tot 2006. Een uitgebreide zoektocht gaf echter ook hier geen enkel resultaat.

Databanken Bibliography of Asian Studies Online

5/12/2012 12:50


12 of 26


Met Bibliography of Asian Studies Online [25] vond ik het meeste resultaten. Vergeleken met andere databanken zijn er wel bibliografische gegevens maar is er geen full-text functie. Daardoor kon ik maar in beperkte mate de relevantie van bronnen nagaan. Opties om per land of per categorie te zoeken en verschillende zoektermen te combineren, maakten het zoeken gemakkelijker. Er is ook een bookbag functie waarmee je bronnen kan downloaden of doorsturen per e-mail, maar je krijgt geen keuze tussen verschillende export formaten. Resultaten met "Aircraft + Japan": Friedman, David B. en Samuels, Richard J. “How to succeed without really flying: the Japanese aircraft industry and Japan's technology ideology; with comments by Gregory W. Noble'.' In Regionalism and rivalry: Japan and the United States in Pacific Asia, Jeffrey A Frankel, Miles Kahler, 251-319, Chicago: University of Chicago Press, 1993, pp. 472. Konno, Hidehiro. “The Japanese aircraft industry: friendly skies.” Journal of Japanese Trade and Industry, nr. 3 (1987): 25-26. Kimura, Hidemasa. “The Japanese aviation industry.” Journal of Japanese Trade and Industry, nr.3 (1982): 17-19. Lee, Seungjoo. “Technological change, U.S. pressure, and the transformation of the Japanese aircraft industry.” Asian Perspective, nr. 2 (2003): 41-173. Mino, Hokaji. “U.S. aircraft industry fears 'Toyota in the sky'.” Business Japan, nr. 12 (1983): 32-37. Umezawa, Masakuni. “Japan's aircraft industry stalled on the runway.” Tokyo Business Today, nr. 946 (1989): 36-37. Resultaten met "SDF + Japan": Lee, Chung Min. “East Asia's awakening from strategic hibernation and the role of air power.” Korean Journal of Defense Analysis, nr. 1 (2003): 219-274. Mendl, Wolf. "The Japanese constitution and Japan's security policy.” Millennium, nr. 1 (1978): 36-51. O Tuathail, G. “'Pearl Harbor without bombs': a critical geopolitics of the U.S.-Japan 'FSX'.” Environment and Planning: A, nr. 7 (1992): 975-994. Sekigawa, Eiichiro. Pictorial history of Japanese military aviation. London: Ian Allen Ltd., 1974, pp. 144. Resultaten met "FSX": Auer, James E. “The U.S.-Japan FSX agreement: cooperation or confrontation in high technology.” Business in the Contemporary World, nr. 4 (1990): 105-112. Blaker, Michael. “The FSX aircraft negotiations, 1985-89.” In Case studies in Japanese negotiating behavior, Michael Blaker, Paul Giarra, Ezra Vogel, 69-92, Washington D.C.: United States Institute of Peace Press, 2002, pp. 170. Dauvergne, Peter. “U.S.-Japan high-tech military cooperation: implications of FSX co-development.” Asian Perspective, nr. .2 (1993): 179-210. Green, Michael Jonathan. “U.S.-Japan co-development of the FSX.” In International military aerospace collaboration: case studies in domestic and intergovernmental politics, Pia Christina Wood, David S., 13-29, Aldershot en Brookfield: Ashgate, 2000, pp. 203. Grimmett, Richard F. Japanese FSX fighter controversy. Washington D.C.: Congressional Research Service, Library of Congress, 1990, pp. 19. Ishihara, Shintaro. “From bad to worse in the FSX project.” Japan Echo, nr. 3 (1989): 59-65 Kohno, Masaru. “Japanese defense policy making: the FSX selection, 1985-1987.” Asian Survey, nr. 5 (1989): 457-479. Moteff, John D. FSX technology: its relative utility to the United States and Japanese aerospace

5/12/2012 12:50


13 of 26


industries. Washington D.C.: Congressional Research Service, Library of Congress, 1989, pp. 17. Otsuki, Shinji. “The FSX controversy revived.” Japan Quarterly, nr. 4 (1989): 433-443. Otsuki, Shinji. “The FSX problem resolved?” Japan Quarterly, nr. 1 (1990): 70-83. Otsuki, Shinji. “Battle over the FSX fighter: who won?” Japan Quarterly, nr. 2 (1988): 139-145. O Tuathail, G. “'Pearl Harbor without bombs': a critical geopolitics of the U.S.-Japan 'FSX' debate.” Environment and Planning: A, nr. 7 (1992): 975-994. Senate Democratic Policy Committee. The FSX fighter agreement with Japan. Washington D.C.: Senate Democratic Policy Committee, 1988, pp. 8. Sneider, Daniel. “How the FSX became a trade issue.” Tokyo Business Today, nr. 6 (1987): 36-39. United States. Congress. House. Committee on Armed Services. Subcommittee on Investigations. The proposed FSX agreement with Japan: hearings before the Investigations Subcommittee of the Committee on Armed Services, House of Representatives, One Hundred First Congress, first session, hearings held May 4, and May 16, 1989. Washington D.C.: U.S. G.P.O., 1990, pp. 142. United States. Congress. House. Committee on Banking, Finance, and Urban Affairs. Subcommittee on Economic Stabilization. Proposed joint development of the FSX fighter with Japan: hearings before the Subcommittee on Economic Stabilization of the Committee on Banking, Finance, and Urban Affairs, House of Representatives, One Hundred First Congress, first session, April 18 and May 5, 1989. Washington D.C.: U.S. G.P.O., 1989, pp. 274. United States. Congress. House. Committee on Energy and Commerce. Subcommittee on Commerce, Consumer Protection, and Competitiveness. FSX codevelopment project: hearing before the Subcommittee on Commerce, Consumer Protection, and Competitiveness of the Committee on Energy and Commerce, House of Representatives, One Hundred First Congress, first session, February 23, 1989. Washington D.C.: U.S. G.P.O., 1989, pp. 95. United States. Congress. House. Committee on Foreign Affairs. Subcommittee on Arms Control, International Security, and Science. United States-Japanese security cooperation and the FSX agreement: hearings and markup before the Committee on Foreign Affairs and its Subcommittees on Arms Control, International Security, and Science, on Asian and Pacific Affairs, and on International Economic Policy and Trade, House of Representatives, One Hundred First Congress, first session, on S.J. Res. 113, April 13, May 3, 9, 10, 18, and 23, 1989. Washington D.C.: U.S. G.P.O., 1989, pp. 490 United States. Congress. House. Committee on Science, Space, and Technology. Subcommittee on Investigations and Oversight. FSX: hearings before the Subcommittee on Investigations and Oversight and the Subcommittee on International Scientific Cooperation, and the Subcommittee on Transportation, Aviation, and Materials of the Committee on Science, Space, and Technology, U.S. House of Representatives, One Hundred First Congress, first session, April 6, and May 11, 1989. Washington D.C.: U.S. G.P.O., 1989, pp. 443. Walsh, J. Richard. “Technonationalism in US-Japanese security relations: the FSX controversy.” Armed Forces and Society, nr. 3 (1993): 377-391. EBSCOhost Academic Search Premier [26] gaf als zoekresultaat voor mijn onderwerp vooral krantenartikels die ik full-text kon raadplegen in PDF of HTML formaat. Handige functies waren de mogelijkheid om resultaten te verfijnen per onderwerp en om titels toe te voegen aan een folder en deze vervolgens te exporteren. Visual search was daarentegen weinig bruikbaar. Verder kan een selectie gemaakt worden uit een breed gamma aan databanken binnen Academic Search Premier, toegespitst op meer specifieke disciplines zoals economie, sport en wetenschap. De combinatie "Japan + aircraft industry" gaf vooral enkele krantenartikels uit de New York Times als resultaat: Belson, Ken. “Parts Makers in Japan Are Crucial for Boeing.” New York Times, nr. 52786 (3/12/2004):

5/12/2012 12:50


14 of 26


1-7. Fackler, Martin en Phillips., Don. “Japan Has Designs on a New Concorde.” New York Times, nr. 53364 (10/11/2005): 4-4. New York Times. “Japan: Jet Engine Venture.” New York Times, nr. 52762 (2/17/2004): 4-4. Sekigawa, Eiichiro en Mecham, Michael. “Setting a Course.” Aviation Week & Space Technology, nr. 17 (11/1/2004): 51-52. Sparaco, Pierre en Smith, Bruce A. “Airbus Makes Move On Boeing's Japan Turf.” Aviation Week & Space Technology, nr. 8 (02/19/2001): 45. The Economist. “How Japan learned to fly.” Economist, nr. 8432 (6/25/2005): 68-68. Winter, Frank H. en van der Linden, Robert. “Out of the Past.” Aerospace America, nr. 4 (2002): 2. Zaun, Todd. “Japan: Aircraft Parts Contracts.” New York Times, nr. 52792 (3/18/2004): 1-1. Volgend boek vond ik met de combinatie "FSX + Japan": Lorell, Mark. Troubled Partnership: A History of U.S.-Japanese Collaboration on the FS-X Fighter. New Brunswick, New Jersey: Transaction Publishers, Rutgers University, 1996, pp. 469. JSTOR Met JSTOR [27] vond ik de meeste bronnen die ik full-text kon doorzoeken en raadplegen. Geavanceerde zoekopties, zoals zoeken op discipline, tijdschrift, auteur of Google Scholar bevorderen bovendien het gebruiksgemak; je moet niet telkens opnieuw een trefwoord invoeren. Handig is ook de mogelijkheid om citaten op te slaan. De eerste combinaties trefwoorden bestonden uit "Japan + (civil) aircraft/aviation/aeroplane/airplane industry" en gaven volgende resultaten: Frenkel, Orit. "Flying High: A Case Study of Japanese Industrial Policy". Journal of Policy Analysis and Management, nr. 3 (1984): 406-420. Han, Sungjoo. "“Japan's “PXL“ Decision: The Politics of Weapons Procurement". Asian Survey, nr. 8 (1978): 769-784. Hanami, Andrew K. "The Emerging Military-Industrial Relationship in Japan and the U.S. Connection". Asian Survey, nr. 6 (1993): 592-609. Low, Morris Fraser, Nakayama, Shigeru en Yoshioka, Hitoshi. Science, technology and society in contemporary Japan. Cambridge: Cambridge University press, 1999, pp. 226. U.S. Congress, Office of Technology Assessment. Other Approaches To Civil-military Integration: The Chinese And Japanese Arms Industries. Washington D.C.: U.S. Government Printing Office, 1995, pp. 49. Vervolgens vond ik met "Japan + FSX + Aircraft industry": Berger, Thomas U. ”From Sword to Chrysanthemum: Japan's Culture of Anti-militarism.” International Security, nr. 4 (1993): 119-150. Bowen, Roger W. “Japan's Foreign Policy.” Political Science and Politics, nr. 1 (1992): 57-73. Chinworth, Michael W. Inside Japan's Defense: Technology, Economics and Strategy. Washington D.C.: Brassey's, 1992, pp. 245. Corning, Gregory P. “U.S.-Japan Security Cooperation in the 1990s: The Promise of High-Tech Defense.” Asian Survey, nr. 3 (1989): 268-286. Green, Michael J. Arming Japan: Defence Production, alliance Politics, and the Postwar Search for Autonomy. New York: Columbia University Press, 1995, pp. 206. Joseph P., Keddell Jr. Armonk. The Politics of Defence in Japan New York: M.E. Sharpe, 1993, pp. 236.

5/12/2012 12:50


15 of 26


Masaru, Kohno. “Japanese Defense Policy Making: The FSX Selection 1985-1987.” Asian Survey, nr. 5 (1989): 457-79. Samuels, Richard J. ”Rich Nation, Strong Army”: National Security and the Technological Transformation of Japan. Ithaca: Cornell University Press, 1994, pp. 480. Tucker, Jonathan B. “Partners and Rivals: A Model of International Collaboration in Advanced Technology.” International Organization, nr. 1 (1991): 83-120. Periodicals Index Online De Periodicals Index Online [28] bevat een groot aantal academische tijdschriften en artikels waar full-text naar kan worden gezocht. Meestal is er toegang tot bronnen in zowel PDF als HTML formaat, en er is ook de mogelijkheid om geciteerde werken full-text te bekijken op JSTOR. Mijn zoektermen gaven veel resultaten die niet relevant waren, waardoor de uitgebreidde filteropties bijzonder goed van pas kwamen. Door zoekresultaten te filteren op tijdschrift, taal, datum en tijdschriftonderwerp, kon ik specifiëren welke bronnen voor mij relevant waren. Met de trefwoorden "Japan + aircraft" vond ik volgende artikels: Kimura, Hidemasa. "Japan's Aircraft Industry." Japan Quarterly, nr. 4 (1966): 513. Mowery, David C. "Commercial Aircraft: Cooperation and Competition Between the U.S. and Japan" California Management Review, nr. 4 (1985): 70. Samuels, Richard J. "Pathways of Technological Diffusion in Japan." Sloan Management Review, nr. 3 (1994): 21. PiCarta Zoeken met PiCarta [29] leverde geen bruikbare resultaten op, omdat er weinig tot niets geschreven is in het Nederlands over de Japanse luchtvaartindustrie. Voor onderwerpen waar veel over in het Nederlands of Duits is gepubliceerd kan PiCarta wel nuttig zijn om de beschikbaarheidsgegevens van werken in Nederlandse en een aantal Duitse bibliotheken na te gaan. De relatieve nabijheid van beide landen laat namelijk toe om eventueel boeken te ontlenen. Project MUSE Met Project MUSE [30] vond ik niet veel bruikbare informatie. De mogelijkheid om te zoeken in een voorgaande selectie bronnen met een nieuwe term en een exportfunctie waren wel handig. "FSX" als trefwoord: Campbell, Kurt M. "Energizing the U.S.-Japan Security Partnership." The Washington Quarterly, nr. 4 (2000):125-134. "Aircraft + Industry + Japan" als zoektermen: Koizumi, Kenkichiro. "In Search of Wakon: The Cultural Dynamics of Manufacturing Technology in Postwar Japan." Technology and Culture, nr. 1 (2002):29-49. NACSIS Webcat Plus NACSIS Webcat Plus [31] is de databank bij uitstek voor het zoeken naar Japanse bronnen, hoewel er ook een behoorlijk aanbod is aan Engelstalig materiaal. Gebruikte trefwoorden kunnen verfijnd of uitgebreid

5/12/2012 12:50


16 of 26


worden met associatief zoeken, wat zeer handig kan zijn om tot nieuwe zoekresultaten te komen. Het nadeel aan deze databank is wel dat je enkel de beschikbaarheid kan nagaan van boeken of tijdschriften in Japanse bibliotheken. Het doornemen van Japanse bronnen is ook moeilijker en neemt meer tijd in beslag, maar toch is het belangrijk om dit ook te doen. Resultaten met "Japanese aircraft industry": Gros, Thomas Dean. The Japanese aircraft industry : strategy and implications for global markets. Massachusetts: The MIT Japan Program, Massachusetts Institute of Technology, 1989, pp. 72. Kimura, Seishi (木村誠志). The challenges of late industrialization: the global economy and the Japanese commercial aircraft industry. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2007, pp. 224. United States. Congress. Senate. Committee on Armed Services. Subcommittee on Defense Industry and Technology. Implications of the FS-X Aircraft Agreement between the United States and Japan: hearings before the Subcommittee on Defense Industry and T echnology of the Committee on Armed Services, United States Senate, One Hundred First Congress, first session. Washington D.C. : U.S. G.P.O., 1989, pp. 189. United States Strategic Bombing Survey. The Japanese Aircraft Industry. Washington D.C.: U.S. G.P.O., 1947. Resultaat met "航空機工業 (kōkūki kōgyō)"': Nainenkikan Henshūbu (内燃機関編輯部).『航空機の多量生産方式』(kōkūki no taryō seisan hōshiki, Eng: Mass production method of Aircraft). Tokio: Nainenkikan Henshūbu (内燃機関編輯部), 1944, pp. 245. Resultaten met "航空機製造 (kōkūki seizō)": Kukita, Mori (久木田実守). 『航空機部品』(kōkūki buhin, Eng: airplane parts). Tokio: Nihonkeizai Shinbunsha (日本経済新聞社), 1990, pp. 214. Monthly Airline Editoral Department (月刊エアライン編集部)『日本航空機製造YS-11』(nippon kōkūki seizō YS-11, Eng: Japanese Aircraft Manufacturing YS-11). Tokio: Ikarosu shuppan (イカロス出版), 2004, pp. 174. Worldcat Zoeken op Worldcat [32] leverde ook heel wat titels op. Er is een Nederlandstalige interface, en er zijn ook Japanse bronnen aanwezig in de databank, evenwel zonder kanji in de bibliografische gegevens. Worldcat was wel de enige databank waarmee ik geen tabs kon openen, want anders vond een session timeout plaats. Ik probeerde ook de nieuwe Worldcat Beta, waarvoor je je gratis kan registeren. Met de beta kan je je zoekactie verfijnen, maar zoveel meer functionaliteit als de “expert” mode van de oude Worldcat versie heb je niet. Resultaten met "japanese aircraft industry": Bent, R. Guy. The Japanese aerospace industry : is the sun rising on the world market? Carlisle Barracks, Pa.: U.S. Army War College, 1992, pp. 60. Graver, William J. The Japanese aircraft industry: Phoenix from American ashes. Washington, D.C.: (uitgever onbekend), 1969, pp. 22. Japan; United States. Dept. of State. Defense, acquisition and production of F-15 aircraft : agreement between the United States of America and Japan, effected by exchange of notes, signed at Tokyo December 28, 1984. Washington, D.C.: U.S. G.P.O., 1994. Long-Term Credit Bank of Japan, Industrial Research Div. The Japanese aircraft industry : entering a

5/12/2012 12:50


17 of 26


period of progress spurred by international joint development. Tokio: Long-Term Credit Bank of Japan, Industrial Research Div., 1986, pp. 69. Nebinger, Edward M. The Japanese aircraft industry: airframes & engines. Greenwich, Conn.: DMS, a McGraw-Hill Co., 1971, pp. 98. United States Strategic Bombing Survey. Underground production of Japanese aircraft. Washington, D.C.: U.S. Strategic Bombing Survey, Aircraft Division, 1947, pp. 71. Mowery, David C. en Rosenberg, Nathan. The Japanese commercial aircraft industry since 1945 : government policy, technical development, and industrial structure. Stanford, Californië: International Strategic Institute at Stanford, 1985, pp. 34. United States. General Accounting Office.; United States. Congress. House. Committee on Science, Space, and Technology. Technology transfer: Japanese firms involved in F-15 coproduction and civil aircraft programs : report to the Chairman, Committee on Science, Space, and Technology, House of Representatives. Washington, D.C. : Gaithersburg, MD, 1992, pp. 24. United States. Dept. of State. Interim Research and Intelligence Service. Research and Analysis Branch. Japanese war production industries. Washington, D.C.: Dept. of State, Interim Research and Intelligence Service, Research and Analysis Branch, 1945. United States Strategic Bombing Survey. Aircraft Division. Supplementary report on underground plants report XX : reports of field observations and interviews at underground plants : dates of inspection, 23 October to 25 November, 1945. Washington, D.C.: U.S. Strategic Bombing Survey, Aircraft Division, 1947, pp. 14. Yoo, Young H. Towards world peace through legal controls in the air and outer space : a bibliographic survey of Japanese studies and practices in the aviation industry and space exploration, with special reference to legal, political, and economic aspects. (plaats en uitgever onbekend), 1973, pp. 100. Resultaten met "FSX": Green, Michael J. Kokusanka : FSX and Japan's search for autonomous defense production. Cambridge, MA: MIT Japan Program, Massachusetts Institute of Technology, 1990, pp. 60. Komahashi, Shizuka (駒橋徐).『日本航空宇宙産業の挑戦—次期支援戦闘機FSX・H-2ロケット』（nihon kōkū ūchū sangyō no chōsen: jiki shien sentōki FSX H-II roketto, Eng: Japan's aerospace industry challenge: The Next Support Fighter Aircraft FSX H-2 Rocket). Tokio: Nikkan Shobō (にっかん書房), 1988, pp. 232. Ōtsuki, Shinji en Honda, Masaru (大月信次・本田優). 『日米ＦＳＸ戦争日米同盟を揺がす技術摩擦』（nichibei FSX sensō: nichibei dōmei wo yurigasu gijutsu masatsu, Eng: Japan-U.S. FSX war: Japan-U.S. alliance shaking technology dispute). Tokio: Ronsōsha (論創社), 1991, pp. 364. Tabb, Jennifer Marie. Domestic politics and the FSX agreement. (plaats en uitgever onbekend), 1992, pp. 65. Teshima, Ryuichi（手嶋龍一).『ニッポンFSXを撃て—日米冷戦への導火線・新ゼロ戦計画』（nippon FSX wo ute: nichibei reisen e no dōkasen shin zerosen keikaku, Eng: Japan to avenge FSX: Fuse to a Cold War between Japan and the U.S. - new Zero battleplan). Tokio: Shinchōsha (新潮社), 1991, pp. 318.

Internet Fulltext zoekmachines Google Scholar Google Scholar gebruikte ik bijna niet om bronnen op te zoeken, maar het bleek wel een handige tool om bijvoorbeeld de full-text van een boek op te zoeken of om de werken te vinden die een bepaalde auteur

5/12/2012 12:50


18 of 26


citeren. Trefwoorden "Japan + security policy" Lind, Jennifer M. “Pacifism or Passing the Buck?: Testing Theories of Japanese Security Policy.” International Security, nr.1 (2004): 92-121. Google Google heb ik eveneens weinig gebruikt door het feit dat de inhoud zich niet beperkt tot zuiver academisch werk. Langs de andere kant kunnen websites die op het eerste zicht weinig academische waarde lijken te hebben, uiteindelijk toch een zeker nut hebben. Zo kon ik op een website van de Amerikaanse Federal Research Division een heleboel bruikbare bronnen terugvinden. Federal Research Division, Library of Congress. A Country Study: Japan. 8-11-2005. (19/04/2007) Op de bibliografie van de website, onder hoofdstuk 8 "national security" vond ik volgende bronnen: Alexander, Arthur. Of Tanks and Toyotas: An Assessment of Japan's Defense Industry. Santa Monica, Californië: Rand, 1993. Barnett, Robert W. Beyond War: Japan's Concept of Comprehensive National Security. Washington D.C.: Pergamon-Brassey's, 1984. Drifte, Reinhard. Arms Production in Japan: The Military Applications of Civilian Technology. Boulder, Colorado: Westview Press, 1986. Endicott, John E. “U.S.-Japan Defense Cooperation in the 1990s.“ Journal of Northeast Asian Studies, nr. 3 (1984): 48-58. Fukuyama, Francis en Kongdan, Oh. The U.S.-Japan Security Relationship after the Cold War. Santa Monica, Californië: Rand, 1993. Holland, Harrison M. Managing Defense: Japan's Dilemma. Lanham, Maryland: University Press of America, 1988. Kataoka Tetsuya en Ramon H. Myers. Defending an Economic Superpower: Reassessing the U.S.-Japan Security Alliance. Boulder, Colorado: Westview Press, 1989. Katzenstein, Peter J. en Nobuo, Okawara. “Japan's National Security: Structures, Norms, and Policies.“ International Security, nr. 4 (1993): 84-118. Nishihara Masashi. “Nakasone's Impact and Japanese Security Policy.” Asian Defence Journal, nr. 1 (1989): 37-38, 40, 42-43. Volgende bronnen had ik eerder al teruggevonden: Corning, Gregory P. “U.S.-Japan Security Cooperation in the 1990s: The Promise of High-Tech Defense." Asian Survey, nr. 3 (1989): 268-286. Kohno, Masaru. “Japanese Defense Policy Making: The FSX Selection, 1985-1987.“ Asian Survey, nr. 5 (1989): 457-479. Otsuki Shinji. “Battle over the FSX Fighter: Who Won?“ Japan Quarterly, nr. 1 (1988): 139-145. Samuels, Richard J. ”Rich Nation, Strong Army”: National Security and the Technological Transformation of Japan. Ithaca: Cornell University Press, 1994, pp. 480. Walsh, J. Richard. “Technonationalism in U.S.-Japanese Security Relations: The FSX Controversy.“ Armed Forces and Society, nr. 3 (1993): 377-391. W. Chinworth, Michael. Inside Japan's Defense: Technology, Economics and Strategy. Washington D.C.: Brassey's, 1992, pp. 245. Index zoekmachines

5/12/2012 12:50


19 of 26


Index zoekmachines bevatten een catalogus met zoekcategoriëen waarmee je een gewenst zoekdomein kan specifiëren. Een zeker punt van kritiek is dat het niet altijd duidelijk is in welke categorie je gewenste zoekdomein staat. Yahoo! Directory Yahoo! Directory is één van de grootste Index zoekmachines op het internet, maar uiteindelijk bleek enkel de categorie over Japanse defensie [33] bruikbaar om officiële websites van de Japanse overheid op te zoeken. Open Directory Project Vergeleken met Yahoo! Directory heeft het Open Directory Project een veel kleiner aantal geïndexeerde pagina's. Categoriëen specifiek over de luchtvaart industrie ontbraken, en het aanbod van websites over het onderwerp gingen niet verder dan enkele amateursites. Toch vond ik een handig overzicht met websites [34] van belangrijke Japanse assemblage bedrijven. Alternatieve zoekmachines Vivísimo Vivisimo is een variant op index zoekmachines. Afhankelijk van de zoekterm, worden de meest relevante resultaten in clusters gegroepeerd en kan je op die manier verfijnen waar je naar op zoek bent. Verrassend genoeg vond ik maar een enkele paper: McFadyen, Jacqueline. Working Paper 97-2 US-Japan Civil Aviation: Prospects for Progress. Peterson Institute, 2007. . (16-05-2007). Online nieuwsmedia Om een beter beeld te krijgen van de actualiteit rond mijn onderwerp zocht ik ook op een aantal online nieuwswebsites. De nieuwsartikels die ik vond gaan bijna uitsluitend over de ontwikkeling van een nieuw supersonisch vliegtuig en over een mogelijke export van de Amerikaanse F-22 naar Japan. BBC News. 'Son of Concorde' plans unveiled. BBC News, 15-06-2005. (12-04-2007) BBC News. Japan tests supersonic jet model. BBC News, 10-10-2005. (12-04-2007) BBC News. Japan mulls passenger jet project. BBC News, 6-09-2006. (12-04-2007) Bremner, Charles. Son of Concorde seeks to shrink the world for Japan. The Times Online, 11-10-2005. (12-04-2007) CNN.France, Japan eye 'new Concorde'. CNN, 17-06-2005. (12-04-2007) Fujimura, Naoko en Matsui, Hiroshi. Fuji Heavy Aerospace Profit to Rise on Boeing Orders (Update4). Bloomberg, 25-08-2006. (16/05/2007) Suga, Masumi en Matsui, Hiroshi. <[email protected]> Mitsubishi Heavy Says Amount of Subsidies for Plane Uncertain. Bloomberg, 15-09-2006. (16-05-2007) Wolf, Jim. U.S. eyes advanced fighters for Japan. Reuters, 25-04-2007.
5/12/2012 12:50


20 of 26


/article/companyNewsAndPR/idUSN2531222620070425?pageNumber=1> (16-05-2007) Wikipedia Hoewel Wikipedia beter niet als een primaire bron wordt gebruikt, kan de online Encyclopedie wel van nut zijn bij het zoeken van definities, algemene beschrijvingen en informatie gerelateerd met een bepaald onderwerp. Bovendien zijn de meeste artikels beschikbaar in verschillende talen. Wikipedia. Imperial Japanese Army Air Service. Wikipedia, 30/04/2007. (30-04-2007) Wikipedia. Imperial Japanese Navy Air Service. Wikipedia, 30/04/2007. (30-04-2007) Wikipedia. Japan Air Self-Defence Force Japan. Wikipedia, 30/04/2007. (30-04-2007) Wikipedia. Japanese Self Defence Force. Wikipedia, 30/04/2007. (30-04-2007) Wikipedia. NAMC YS-11. Wikipedia, 30/04/2007. (30-04-2007) Wikipedia. 「航空自衛隊」 (kōkū jieitai). Wikipedia, 30/04/2007. (30-04-2007) Wikipedia. 「行政指導」 (gyōsei shidō). Wikipedia, 30/04/2007. (30-04-2007) Wikipedia. 「自衛隊」 (jieitai). Wikipedia, 30/04/2007. (30-04-2007) Wikipedia. 「日本航空機製造」 (nihon kōkūki seisō). Wikipedia, 30/04/2007. (30-04-2007) Wikipedia. 「武器輸出三原則」 (bukki yushutsu sangensoku). Wikipedia, 30/04/2007. (30-04-2007) Wikipedia. 「平和主義」 (heiwashugi). Wikipedia, 30/04/2007. (30-04-2007) Amazon Op Amazon vond ik voornamelijk boeken over Japanse militaire luchtvaarttechnologie. Bij de boeken die gebruikers te koop aanbieden kwam ik ook uit op enkele oudere uitgaven, maar zonder veel bibliografische gegevens of informatie. Handig is dat Amazon gerelateerde boeken suggereert, en ook de mogelijkheid om boeken in te kijken. Francillon, Rene J. Japanese Aircraft of the Pacific War. Annapolis: Naval Institute Press, 1987, pp. 570. Hata, Ikuhiko, Yasuho Izawa en Christopher Shores. Japanese Army Air Force Fighter Units and Their Aces, 1931-1945. London: Grub Street, 2002, pp. 340. Peattle, Mark R. en Evans, David C. Kaigun: Strategy, Tactics, and Technology in the Imperial Japanese Navy, 1887-1941. Annapolis: Naval Institute Press, 1997, pp. 661. The United States Strategic Bombing Survey. Ishikawajima Aircraft Industries Company, Ltd. (Ishikawajima Kōkū Kōgyō Kabushiki Kaisha). Corporation Report No. 13 (Engines). Washington D.C.: U.S. G.P.O., 1946. United States Strategic Bombing Survey. Mitaka Aircraft Industries (Mitaka Kōkū Kōgyō Kabushiki Kaisha). Corporation Report No. XVII (components). Aircraft Division. Date of Survey: 31 October

5/12/2012 12:50


21 of 26


1945. Washington D.C.: U.S. G.P.O., 1947. Eerder al gevonden: Green, Michael J. Arming Japan: Defence Production, alliance Politics, and the Postwar Search for Autonomy. New York: Columbia University Press, 1995, pp. 206. Kimura, Seishi (木村誠志). The challenges of late industrialization: the global economy and the Japanese commercial aircraft industry. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2007, pp. 224. United States Strategic Bombing Survey. The Japanese Aircraft Industry. Washington D.C.: U.S. G.P.O., 1947. Vervolgens besloot ik te zoeken op de Japanse Amazon website met de trefwoorden "航空機工業 (kōkūki kōgyō) + 生産 (seisan) " met als resultaten: Shinozaki, Masaru en Kimatsu Yoshiaki (篠崎勝) (亀松吉昭).　『航空黎明期の先覚者草刈思朗— 日本軍国主義破綻への道』(kūkō reimeiki no senkakusha kusakarishirō nippon gunkokujugi hatan he no michi, Eng: : The Road to the Failure of Japanese Militarism). Tokio: Kōyō Shuppansha (光陽出版社), 2005, pp. 290. Mizutani, Sōtarō (水谷総太郎).　『中島飛行機エンジンとともに』(nakajima hikōki enjin to tomoni, Eng: Nakajima Aircraft With Engines). Tokio: Kantōsha (酣燈社), 1999, pp. 159. Takahashi, Yasutaka (高橋泰隆).　『中島飛行機の研究』(nakajima hikōki no kenkyū, Eng: Study on Nakajima Aircraft). Tokio: Nippon Keizai Hyōronsha (日本経済評論社), 1988, pp. 302. Yamamura, Takashi (山村堯).　『YS11の悲劇—ある特殊法人の崩壊』(YS11 no higeki aru tokujuhōjin no hōkai, Eng: YS-11's Tragedy: The Collapse of a Semigovernmental Corporation). Tokio: Nippon Hyōronsha (日本評論社), 1995, pp. 206. Maema, Takanori (前間孝則).　『最後の国産旅客機YS-11の悲劇』(saigo no kokusan ryokakuki YS-11 no higeki, Eng: The Last Domestic Passenger Plane YS-11's Tragedy). Tokio: Kōdansha (講談社), 2000, pp. 234. Maema, Takanori(前間孝則).　『国産旅客機が世界の空を飛ぶ日』(kokusan ryokakuki ga sekai no sora wo tobu hi, Eng: The Day a Domestic Passenger Plane Will Fly The World' Skies). Tokio: Kōdansha (講談社), 2003, pp. 389. Maema, Takanori (前間孝則).　『名機YS-11—零戦から生まれた国産旅客機』(meiki YS-11 ikusa kara umareta kokusan ryokakuki, Eng: High-performance Airplane YS-11: A Domestic Passenger Plane born from the Zero Fighter Plane). Tokio: Yamato Shobō (大和書房), 2006, pp. 327. Maema, Takanori (前間孝則).　『日本はなぜ旅客機をつくれないのか』(nihon ha naze ryokakuki wo tsukurenainoka, Eng: Why Doesn't Japan Make Passenger Planes?). Tokio: Sōshisha (草思社), 2002, pp. 350. Katuragi, Youji (桂木洋二).　『歴史のなかの中島飛行機』(rekishi no naka no nakajima hikōki, Eng: Nakajima Aircraft's Inside History). Tokio: Guranpuri Shuppan (グランプリ出版), 2002, pp. 216. Heel wat bruikbare titels, maar het vertalen van de bibliografische gegevens nam best wat tijd in beslag. Social bookmarking Social bookmark websites kunnen een enorme meerwaarde bieden bij het verzamelen van bronnen, maar of

5/12/2012 12:50


22 of 26


je al dan niet voor je onderzoek relevante informatie vindt, hangt in grote mate samen met je onderzoeksdomein. Voordelen van deze websites zijn het enorme aanbod en de grote verscheidenheid aan weblinks, de manier waarop je via tags kan zoeken, en hoe je online je bookmarks kan beheren. Nadelen zoals het gebrek aan eenvormige tags, het feit dat er tal van social bookmark sites bestaan, en dat ook niet alles binnen een academische kader past, maken het zoekproces er wel niet altijd makkelijker op. Voor mijn onderzoeksdomein gaven volgende social bookmark websites minder resultaten dan verhoopt. Voor andere onderwerpen, zoals computertechnologie lijkt het me dan weer een quasi onmisbare schat aan informatie. Toch is dat geen reden om het medium helemaal te ontwijken. Door de sterke groei van social bookmarking is er altijd een kans dat je iets bruikbaar zal vinden. Met 'del.icio.us' [35] vond ik welgeteld één website: j-aircraft (http://www.j-aircraft.com/) Informatie over oorlogsvliegtuigen. Gedetailleerde amateursite, maar niet wetenschappelijk. Boekenlijst was echter wel een aanknopingspunt om op titel naar een aantal boeken te zoeken die volgens de beschrijving wel nuttige informatie bevatte. De meeste hiervan waren echter niet beschikbaar, noch in de bibliotheek, noch via online databanken via full-text search. Er ontbraken ook bibliografische data. Deze website diende verder als een zekere inspiratiebron voor verder zoekwerk. Gevonden titels: Nozawa, Tadashi (野沢正). 『日本航空機総集〈第1巻〉三菱篇』(nihon kōkūki sōshū (dai ichi kan) mitsubishi hen, Eng: Encyclopedia of Japanese Aircraft 1900-1945, Vol.1 Mitsubishi Aircraft). Tokio: Shuppan Kyōdōsha (出版協同社), 1981, pp. 240. Nozawa, Takashi. (野沢正). 『日本航空機総集〈第2巻〉愛知・空技廠篇』(nihon kōkūki sōshū (dai ni kan) aichi kūgishō hen, Eng: Encyclopedia of Japanese Aircraft 1900-1945, Vol.2 Aichi, Kūgishō Aircraft). Tokio: Shuppan Kyōdōsha (出版協同社), 1981, pp. 210. Nozawa, Tadashi. (野沢正). 『日本航空機総集〈第3巻〉川西・広廠篇』(nihon kōkūki sōshū (dai san kan) kawanishi hiroshō hen, Eng: Encyclopedia of Japanese Aircraft 1900-1945, Vol.3 Kawanishi, Hiroshō Aircraft). Tokio: Shuppan Kyōdōsha (出版協同社), 1982, pp 202. Nozawa, Tadashi. (野沢正). 『日本航空機総集〈第4巻〉川崎篇』(nihon kōkūki sōshū (dai yon kan) kawasaki hen, Eng: Encyclopedia of Japanese Aircraft 1900-1945, Vol.4 Kawasaki Aircraft). Tokio: Shuppan Kyōdōsha (出版協同社), 1982, pp. 199. Nozawa, Tadashi. (野沢正). 『日本航空機総集〈第5巻〉中島篇』(nihon kōkūki sōshū (dai go kan) nakajima hen, Eng: Encyclopedia of Japanese Aircraft 1900-1945, Vol.5 Nakajima Aircraft). Tokio: Shuppan Kyōdōsha (出版協同社), 1983, pp. 269. Nozawa, Tadashi. (野沢正). 『日本航空機総集〈第6巻〉輸入機篇』(nihon kōkūki sōshū (dai roku kan) yunyūki hen, Eng: Encyclopedia of Japanese Aircraft 1900-1945, Vol.6 Import Aircraft). Tokio: Shuppan Kyōdōsha (出版協同社), 1958-1983, pp. 187. Nozawa, Tadashi. (野沢正). 『日本航空機総集 (第7巻) 立川・陸軍航空工廠・満飛・日国篇』(nihon kōkūki sōshū (dai shichi kan) tachikawa rikugun kōkū kōshō manbi　nikkoku hen, Eng: Encyclopedia of Japanese Aircraft 1900-1945, Vol.7 Tachikawa Aircraft). Tokio: Shuppan Kyōdōsha (出版協同社), 1980, pp. 173. Nozawa, Tadashi. (野沢正). 『日本航空機総集〈第8巻〉九州・日立・昭和・日飛・諸社篇』(nihon kōkūki sōshū (dai hachi kan) kyūshū hitachi shōwa nippi shosha hen, Eng: Encyclopedia of Japanese Aircraft 1900-1945, Vol.8 Kyushu Aircraft). Tokio: Shuppan Kyōdōsha (出版協同社), 1980, pp. 198. Eerder al gevonden: Peattle, Mark R. Sunburst: The Rise of Japanese Naval Air Power, 1909-1941. Annapolis: Naval Institute Press, 2002, pp. 364.

5/12/2012 12:50


23 of 26


Op Reddit [36], Digg [37] en Furl [38] vond ik opnieuw afgezien van enkele artikels afkomstig van online nieuwswebsites geen enkele voor een academisch werk bruikbare bron. De kans bestaat natuurlijk wel dat er later weblinks zullen worden toegevoegd door gebruikers die wel nuttig zijn voor dit bepaalde onderzoeksthema. Blogosfeer Met Technorati [39], een zoekmachines om blogs te zoeken, vond ik geen bruikbare resultaten.

Besluit De in deze schrijfoefening verzamelde informatie kan zeker als vertrekpunt genomen worden voor het schrijven van een bachelorpaper. Een eerste stap zou er dan wel uit bestaan om een bibliografie met primaire literatuur samen te stellen, deze in detail door te nemen en te bepalen welke informatie relevant is voor welk aspect van mijn onderzoeksvraag. Omdat ik ongetwijfeld nog een aantal bronnen ongebruikt heb gelaten, en Japanse bronnen mogelijk nog nieuwe elementen kunnen aanreiken, moet ik besluiten dat de in dit werk geformuleerde onderzoeksvraag en het verrichtte zoekwerk van een meer voorlopige aard zijn, maar niettemin een goede basis vormen voor eventueel later werk. Indien ik met de informatie die ik tot nu toe verzamelde over de Japanse luchtvaartindustrie een paper zou schrijven, zou deze als volgt ingedeeld kunnen worden. Omdat ik mijn onderzoeksvraag in een historisch perspectief plaats, lijkt het me logisch voor de kern van de paper ook een chronologische structuur te hanteren. Een eerste hoofdstuk kan aanvangen bij het ontstaan van de civiele en militaire luchtvaartindustrie tijdens de Meiji periode en eindigen bij de ontmanteling van de industrie op het einde van de Tweede Wereldoorlog. Hierin kunnen dan de verschillende productiemethoden, organisatiepatronen en technologieën belicht worden in verhouding tot het Japanse economisch-politieke beleid van die periode. Elementen als de invloed van militarisering en de Tweede Wereldoorlog op de luchtvaartindustrie, en de rol van de sector voor het Japanse Keizerlijke Leger kunnen hier ook in behandeld worden. Het daarop volgende hoofdstuk kan de sterk gewijzigde situatie van de internationale luchtvaartindustrie na de Tweede Wereldoorlog bespreken. Niet alleen werd de hele Japanse luchtvaartindustrie tijdelijk ontmanteld, de periode betekende ook de start van de ontwikkeling van straalvliegtuigen en de ruimtevaart, een evolutie die de luchtvaartindustrie fundamenteel zou veranderden in al zijn aspecten. Dieper ingaan op deze transitie in Japan en wat dit voor gevolgen had voor de naoorlogse bedrijven, kan als eerste aspect gebruikt worden. De invloed van het sterk veranderde Japanse economisch-politieke beleid op de luchtvaartindustrie, en de rol dat het Japanse Ministry of International Trade and Industry hierbij aanvankelijk speelde, kan als tweede aspect beschouwd worden. In een daarop aansluitend hoofdstuk kan de samenwerking tussen de Verenigde Staten en Japan omtrent defensie binnen het kader van het Veiligheidsverdrag worden besproken. Belangrijke elementen zijn de oprichting van de Japanse Zelfverdedigingsmacht, de uitwisseling van luchtvaarttechnologie, de wetten en akkoorden die hier de basis voor vormen, en de strategische belangen die hiermee gemoeid zijn. Gezien de samenwerking tussen Japan en de VS in de beginjaren een eerder eenzijdige aangelegenheid was, lijkt het me beter om de latere ontwikkelingen vanaf de periode waarin Japan als een gelijke kan deelnemen aan de gezamenlijke ontwikkeling van civiele en militaire luchtvaarttechnologie met de VS in een apart hoofdstuk in te delen. Tijdens deze periode wordt in Japan ook voor het eerst de discussie gevoerd rond kokusanka (国産化) in de luchtvaartindustrie. Zoals het falen van het Japanse FSX-project onder Amerikaanse druk goed illustreerde, verliep dit niet zonder problemen. Hierbij kan volgende conclusie van Michael J. Green als uitgangspunt gebruikt worden:

5/12/2012 12:50



“Technonationalism may have been a common emotional or ideological impulse for the engineers, politicians, and officials who pushed for indigenization, but there was no monolithic national strategy for autonomy.” [40] Aanvullend op het bestaande onderzoek lijkt het me toekomstgericht interessant om het onderzoeksveld van de luchtvaartindustrie in een laatste hoofdstuk te bekijken vanuit een hedendaags politiek-economisch standpunt. Hoe zal de veranderende rol van Japan binnen de internationale wereldpolitiek, met de mogelijke toetreding tot de U.N. veiligheidsraad, alsook de mogelijke aanpassing van het Japanse grondwetsartikel 9, waardoor Japan steeds meer loskomt van zijn negatieve oorlogsverleden, van invloed zijn op de ontwikkeling van de Japanse luchtvaartindustrie? Hoe beïnvloeden de recente spanningen met Noord-Korea en de veranderde machtsverhoudingen in de regio de Japanse geopolitieke overwegingen voor de luchtvaartindustrie? In hoeverre is er nog sprake van een exclusieve relatie tussen Japan en de VS? Op welke manier hebben de relaties van Japan met nieuwe partners als Europa, ASEAN, China en Zuid-Korea de verhouding van Japan ten opzichte van de VS veranderd? Zal er in de toekomst een aanpassing komen van de exportbeperkingen voor de defensieindustrie? Het uitwerken van deze individuele schrijfoefening in het kader van het vak Encyclopedie van de Japanologie was voor mij een zeer nuttig leerproces. Hoewel ik hiervoor wel enige noties had van wetenschappelijk schrijven, kritisch omgaan met bronnenmateriaal en heuristiek, verschilde dit nog wel van de wetenschappelijke en heuristische vaardigheden die verwacht worden van een Japanoloog. De lessen en de lectuur uit de online syllabus over epistemologie zetten me in de eerste plaats aan om even stil te staan bij de vraag wat wetenschap eigenlijk is en welke standpunten er hierin bestaan. Dit deed me beter tot het besef komen dat er bij wetenschappelijk schrijven en het uitwerken van een onderzoeksvraag continu wordt uitgegaan van een falsificatie-beginsel en hierbij beroep wordt gedaan op een theorie en methodologie, de kapstok waar je als het ware je hele werk aan ophangt. Ook ben ik nu meer dan vroeger bewust van het belang van het bepalen van criteria om bronnen kritisch te kunnen benaderen, beoordelen en selecteren. Deze bronnen vervolgens grondig en stap voor stap verzamelen, noteren en ordenen is uiteraard een ander belangrijk aspect, evenals de manier waarop bronnen vermeld worden. De 'richtlijnen bij het schrijven van een licentiaatsverhandeling voor Japanologen' [41] waren hiervoor erg bruikbaar. Aanvankelijk begon ik met een klein aantal trefwoorden te zoeken naar bronnen. Naarmate ik meer en meer vertrouwd geraakte met het onderwerp en de auteurs die over dit onderwerp publiceren, kon ik meer relevante termen toevoegen aan mijn lijst met trefwoorden, en werd ook het bepalen van criteria om de betrouwbaarheid van bronnen na te gaan gemakkelijker. Tijdens het zoekproces naar bronnen kon ik heel wat ervaring op doen wat heuristische vaardigheden betreft. In de Oost-Aziatische Bibliotheek ben ik nu vertrouwd met de belangrijkste tijdschriften, weet ik hoe ik licentiaatsverhandelingen van voorgaande jaren kan raadplegen, en weet ik welke encyclopedieën en overzichtswerken er te vinden zijn. Vooral peer-to-peer reviews uit academische tijdschriften bleken van pas te komen bij het zoeken naar kwalitatief werk over mijn onderzoeksonderwerp. Verder heb ik leren werken met databanken die ik daarvoor nog niet of slechts zelden had gebruikt, en heb ik een inzicht gekregen in de verschillen en gelijkenissen, evenals de voor -en nadelen die er zijn tussen de databanken onderling. BAS, JSTOR en Worldcat gaven de meeste resultaten, met heel wat bruikbare artikels en boeken over mijn onderwerp. NACSIS Webcat Plus leverde ook veel relevant bronnenmateriaal op, maar is vooral de databank bij uitstek voor het zoeken naar Japanse bronnen. EBSCOhost kwam enkel van pas om actuele nieuwsberichten op te zoeken, Periodicals Index Online en Project MUSE gaven slechts enkele resultaten die ik kon gebruiken, en PiCarta ten slotte gaf geen enkel resultaat. Dankzij de informatie die beschikbaar is op de website van de Encyclopedie van de Japanologie kwam ik daarnaast in contact met enkele nieuwe manieren van zoeken van informatie via het internet. Vooral Google Scholar en Amazon bleken handig door hun mogelijkheid om full-text zoekopdrachten uit te voeren, hoewel Amazon wel de vervelende beperking heeft dat je zonder voorgaande aankoop geen enkel boek kan inkijken.

24 of 26

5/12/2012 12:50


25 of 26


Ten slotte vond ik via social bookmarking websites zoals del.icio.us, Furl en Diggit, en Technorati, een zoekmachine voor blogs, minder informatie als ik verhoopt had. Nieuwsberichten, media en informatie afkomstig van amateur vliegtuigliefhebbers waren wel voor handen, maar niets voldeed aan academische criteria.

Voetnoten 1. ↑ “Zero” was de codenaam voor de Mitsubishi A6M (零式艦上戦闘機, reishiki kanjō sentōki), één van de beste Japanse gevechtsvliegtuigen tijdens de Tweede Wereldoorlog. 2. ↑ De Meiji periode (明治時代, meiji jidai), is de benaming voor het 45-jarige bewind van de Japanse keizer Meiji, dat van 23 oktober 1868 tot 30 juli 1912 duurde. Tijdens deze periode begon Japan aan zijn modernisering en bereikte het de status van een grootmacht. 3. ↑ Self-Defence Forces, de Japanse Zelfverdedigingsmacht (自衛隊, jieitai) 4. ↑ Een certificaat dat wordt toegekend aan een bepaald ontwerp van vliegtuig, motor of propeller wanneer deze voldoet aan alle gestelde veiligheidsvereisten. 5. ↑ gehanteerde standaarden om uniforme technische criteria, werkmethodes en processen te bekomen voor defensiedoeleinden 6. ↑ Samuels, Richard J. “Rich Nation, Strong Army“: National Security and Ideology in Japan's Technological Transformation. (Cornell Studies in Political Economy.) Ithaca: Cornell University Press, 1994, pp. 342. 7. ↑ Samuels, Richard J. “Rich Nation, Strong Army“: National Security and Ideology in Japan's Technological Transformation. (Cornell Studies in Political Economy.) Ithaca: Cornell University Press, 1994, p. x 8. ↑ Katzenstein, Peter J. Cultural Norms and National Security: Police and Military in Postwar Japan. Ithica en Londen: Cornell University Press, 1996, pp. 318. 9. ↑ Chinworth, Michael W. Inside Japan's Defense: Technology, Economics and Strategy. Washington DC: Brassey's, 1992, pp. 245. 10. ↑ Green, Michael J. Arming Japan: Defence Production, alliance Politics, and the Postwar Search for Autonomy. New York: Columbia University Press, 1995, pp. 206. 11. ↑ Ministry of International Trade and Industry (通商産業省, tsūsho sangyōshō)

12. ↑ Een door Japan ontworpen en ontwikkeld vliegtuigmodel, dat uiteindelijk onder druk van de VS afgevoerd werd en vervangen met een model gebaseerd op de F-16 13. ↑ International Whaling Commission 14. ↑ The Kôdansha bilingual encyclopedia of Japan (variante titel: Taiyaku nihon jiten 「対訳日本事典」). Tokio: Kôdansha. 1998. 15. ↑ Japan: an illustrated encyclopaedia. Tokio: Kôdansha. 1995. 16. ↑ Encyclopedia Japonica (variante titel: Dai nihon hyakka jiten 「大日本百科事典」). Tokio: shôgakukan (小学館). 1980. 17. ↑ Zie Japanse_luchtvaartindustrie#Wikipedia 18. ↑ http://webcatplus.nii.ac.jp/ 19. ↑ Federal Research Division, Library of Congress. A Country Study: Japan. 8 november 2005. http://lcweb2.loc.gov/frd/cs /jptoc.html (19/04/2007) 20. ↑ LibriSource is een overkoepelende databank die wordt beheerd door LIBIS, de organisatie waar ook het bibliotheeksysteem van de K.U.Leuven en LIBIS-Net onder valt. 21. ↑ http://depts.washington.edu/jjs/contents.htm 22. ↑ http://monumenta.cc.sophia.ac.jp /chrono.html 23. ↑ https://www.aasianst.org/members/ 24. ↑ http://ssjj.oxfordjournals.org/archive/ 25. ↑ Bibliography of Asian Studies is een bibliografische databank met ruim 610.000 bibliografische verwijzingen naar hoofdzakelijk tijdschriftartikels. 26. ↑ Academic Search Premier is een bibliografische en full-text databank (via EbscoHost) die verwijzingen bevat naar artikels in ruim 8.200 tijdschriften en de full-text ontsluit van ruim 4.700 tijdschriften voor bijna alle takken van de wetenschap waaronder humane en gedragswetenschappen, taal- en letterkunde, kunst en literatuur, geneeskunde en computerwetenschappen. 27. ↑ JSTOR is een full-text databank die 5/12/2012 12:50


26 of 26

28.

29.

30.

31.

momenteel de full-text van 830 tijdschriften uit de algemene “Arts & Sciences“-collectie bevat. De tijdschriften werken met een moving wall van 3 of 5 jaar, of met andere woorden dat de laatste 3 of 5 jaar niet toegankelijk zijn via dit archief. Sommige tijdschriften hebben daarentegen een fixed wall die vastgelegd wordt op een bepaald jaar. ↑ De bibliografische databank van Periodicals Archive Online ontsluit de inhoudstafels van meer dan 4500 tijdschriften of bijna 16 miljoen artikels in de humane en sociale wetenschappen. Het is een belangrijke databank voor oudere jaargangen van tijdschriften. Begint vanaf 1665 of vanaf het bestaan van een tijdschrift en loopt tot 1995. De full-text van ruim 1,2 miljoen artikels of 350 tijdschriften is doorzoekbaar via Periodicals Archive Online. ↑ PiCarta is een algemene catalogus die de Nederlandse Centrale Catalogus (catalogus voor de meeste Nederlandse universiteiten en een aantal hogescholen), Online Contents (bibliografische databank van ruim 17.000 lopende tijdschriften en Netfirst (elektronische catalogus van internetbronnen) omvat. ↑ Project MUSE is een full-text databank die toegang biedt tot de full text van de recente jaargangen (vanaf 1993) van ongeveer 250 tijdschriften binnen de humane wetenschappen. Het grootste deel van deze tijdschriften is afkomstig van Johns Hopkins University Press. ↑ NACSIS Webcat Plus is een vakspecifieke databank die boeken en tijdschriften ontsluit uit het bezit van Japanse universiteitsbibliotheken en van een aantal


32.

33. 34.

35. 36. 37. 38. 39. 40.

41.

buitenlandse instellingen met een belangrijke collectie over Japan. Afzonderlijke raadpleging van het boeken en/of tijdschriftenbestand is mogelijk. Zoekresultaten bevatten ook holdinggegevens. ↑ WorldCat is wereldwijd is de meest uitgebreide algemene bibliografische database met ruim 44 miljoen verwijzingen. WorldCat bevat de collecties van 14.000 bibliotheken in 45 landen over de gehele wereld. WorldCat bestaat uit beschrijvingen van boeken, tijdschriften, audiovisueel materiaal, films, geluid, congresverslagen, cartografisch materiaal, websites, dissertaties en nog veel meer. ↑ http://dir.yahoo.com/Regional/Countries /Japan/Government/Military/ ↑ http://dmoz.org/Regional/Asia/Japan /Business_and_Economy/Industrial /Manufacturing/ ↑ del.icio.us (http://del.icio.us.com) ↑ Reddit (http://reddit.com/) ↑ Digg (http://www.digg.com/) ↑ Furl (http://www.furl.net/) ↑ Technorati (http://technorati.com/) ↑ Green, Michael J. Arming Japan: Defence Production, alliance Politics, and the Postwar Search for Autonomy. New York: Columbia University Press, 1995, p. 156 ↑ Vande Walle, Willy, Coppens, Hans en Schiltz, Michael. 18-06-2003. Richtlijnen bij het schrijven van een licentiaatsverhandeling voor Japanologen. Katholieke Universiteit Leuven, Faculteit Letteren, Departement Oosterse en Slavische Studies, Afdeling Japanologie. Versie 3.5. . (14-05-2007).

Ontvangen van "http://mediawiki.arts.kuleuven.be/encywiki/index.php/Japanse_luchtvaartindustrie" Deze pagina is het laatst bewerkt op 20 mei 2007 om 10:40. De inhoud is beschikbaar onder de a Creative Commons Attribution-Noncommercial-Share Alike 2.0 Belgium License.

5/12/2012 12:50

Japanse luchtvaartindustrie - Encyclopedie

Recommend Documents