Encyclopedie van Tilburg

Encyclopedie van Tilburg

Encyclopedie

Tilburg van

Berry van Oudheusden Ronald Peeters Paul Spapens Jan Stads

© 2008, Uitgeverij Nieuwland www.uitgeverijnieuwland.nl • [email protected]

Een Tilburgse encyclopedie

Redactie: Berry van Oudheusden • Ronald Peeters • Paul Spapens

Sinds het einde van de jaren zeventig zijn er veel boeken over Tilburg verschenen. In zekere zin hield deze stroom aan publicaties gelijke tred met het vinden van een nieuwe identiteit voor de stad na het instorten van de lokale textielindustrie en het katholieke bolwerk. Het was alsof er meer aandacht ontstond voor alles wat Tilburg wél te bieden had, waarbij de historische ontwikkeling niet langer werd beschouwd als iets vanzelfsprekends, maar als een inspiratiebron voor het heden en de toekomst. Ook groeide het besef dat Tilburg in de loop der tijd was uitgegroeid van een verzameling onaanzienlijke nederzettingen tot een ‘grote’ en eigentijdse stad. Een stad die binnen afzienbare tijd 200.000 inwoners zou tellen, en waar een monocultuur en een eenzijdige economie plaatsmaakten voor veelzijdigheid. Tegenwoordig biedt Tilburg werk aan duizenden mensen in vele sectoren en is er een onafzienbaar aanbod aan opleidingen en culturele uitingen. De enigszins gesloten gemeenschap van vroeger heeft zich ontwikkeld tot een mondiale smeltkroes.

Eindredactie: Anoek van der Leest • Berry van Oudheusden Beeldredactie: Ronald Peeters • Jan Stads Actuele foto’s: Jan Stads Fotoverantwoording: Zie pagina 601 Cover en basisvormgeving: x-hoogte Opmaak: Maud Kortbeek

isbn 9789086450299 nur 520 Sluiting redactie: 15 september 2008 Deze uitgave is met de grootste zorgvuldigheid samengesteld. Noch de makers, noch de uitgever zijn aansprakelijk voor eventuele schade als gevolg van eventuele onjuistheden en/of onvolledigheden in deze uitgave.

Dit boek is mede tot stand gekomen door een bijdrage van:

Deze ontwikkelingen en andere overwegingen waren voor ons de aanleiding om een ‘bloemlezing’ van die gemeenschap samen te stellen, en wel in de vorm van een encyclopedie. Deze moest, zoals het begrip encyclopedie wordt gedefinieerd, in elk geval een samenvatting geven van wat er over Tilburg was onderzocht, verzameld en beschreven. Daarnaast hebben wij zelf onderzoek verricht, omdat diverse aspecten uit heden en verleden niet, nauwelijks of soms foutief waren gedocumenteerd. Bovendien was ons idee, het vervaardigen van een zo volledig mogelijk naslagwerk over Tilburg, nog niet eerder gerealiseerd. Naast het streven de lezer een overzichtelijke, veelzijdige en toegankelijke encyclopedie te presenteren, was snel duidelijk dat we keuzes moesten maken. Het idee moest immers binnen één boekwerk gestalte krijgen. Een van de beslissingen hierbij was Tilburg te bezien binnen de letterlijke grenzen van vóór de gemeentelijke herindeling (1997). Daarom hebben we, op enkele items na, Berkel-Enschot en Udenhout buiten beschouwing gelaten. Bij de algehele samenstelling hebben we ons laten leiden door eigen inzichten en die van externe deskundigen. Wat die laatsten betreft danken wij Rob van Putten, Henk van Doremalen, Joep Eijkens en Cees van Raak voor hun bijdragen. Grote waardering gaat tevens uit naar Uitgeverij Nieuwland, die het in de persoon van Huib Stam aandurfde om ons idee werkelijkheid te laten worden. Hier is alvast ons cadeau aan de stad die aan de vooravond staat van haar 200-jarig bestaan. Hopelijk heeft u als lezer evenveel plezier van de Encyclopedie van Tilburg als wij hadden bij het maken ervan.

AANNEMINGSBEDRIJF

C.J.M. VAN GAAL B.V. TILBURG

Berry van Oudheusden, Ronald Peeters, Paul Spapens en Jan Stads September 2008

5

Fg

013 013, Popcentrum D Deze cultuurtempel werd

> 200.000 inwoners 6

in 1998 gerealiseerd als belangrijkste pijler van het > Veemarktkwartier. Het gebouw, een ontwerp van > Benthem Crouwel Architekten, is de eerste popzaal in Europa die specifiek voor dat doel is gebouwd. De gevel is bekleed met talloze cd’s. In 013 werd een samenwerkingsverband aangegaan met het voormalige > Noorderligt, de > MuziekKantenWinkel en > Bat Cave. Al in het eerste jaar trok het popcentrum 225.000 bezoekers en dat succes werd in de loop der tijd veelal bevestigd. Er waren concerten van vele wereldvermaarde popartiesten, maar ook festivals, dansavonden en andere evenementen. 013, dat onder meer beschikt over een grote en een kleine zaal, werd in 2003 en 2006 door artiesten verkozen tot het beste poppodium van Nederland. In 2007

werd het popcentrum ingrijpend verbouwd met onder meer een lange glazen wand en een nieuwe loungeruimte. Bij die verbouwing werd ook het digitale gevelkunstwerk van Gerald van der Kaap in ere hersteld. 013 werd aanvankelijk geleid door Martin van Ginkel. Deze werd in 2003 opgevolgd door Guus van Hove.

7

3

2 200.000 inwoners D Tilburg hoopte het nieuwe millennium in te gaan met 200.000 inwoners, maar het duurde tot 24 januari 2006 voordat deze mijlpaal werd gehaald met de 18-jarige studente Sophie van Schaik. De stagnerende woningbouw was debet aan de vertraging, maar met de gemeentelijke herindeling van 1997 werd de gemeente in één klap verrijkt met bijna 20.000 inwoners uit > Berkel-Enschot en > Udenhout. Met het aanwijzen van een studente doorbrak Tilburg de traditie dat de jubileumnieuweling een pasgeborene moest zijn. De gemeente wilde hiermee uitdrukken dat Tilburg een vernieuwende en levende onderwijsstad is, waar het goed toeven is voor jong en oud. De geboorte van de 50.000e, 100.000e en 150.000e Tilburger markeerden bijzondere episoden. De 50.000e inwoner was Adriana van Gool, geboren op 5 augustus 1909. Vanwege dit feestelijke gegeven kreeg ze er de doopnaam Wilhelmina bij, naar de regerende vorstin, die in dat jaar moeder was geworden van prinses Juliana. Op 28 februari 1941 zag Maria van Gool het levenslicht als 100.00e inwoner. Tilburg was extra opgetogen, omdat zij een nichtje was van de 50.000e. Op de 23e bevrijdingsdag van de stad, 27 oktober 1967, werd in het Sint > Elisabeth Ziekenhuis met Ad van Weereld de 150.000e Tilburger geboren. De stad was volop in ontwikkeling en de geboorteoorkonde weerspiegelt dat: ‘In de zestiger jaren der twintigste eeuw, toen de gemeente Tilburg (…) geheel van aanschijn veranderde en door grootse projecten als doorbraken en sanering (…) steeds meer de allure kreeg van een belangrijke industriële grootstad, bereikte het inwonerstal van de achtste stad des lands een belangrijke mijlpaal.’

2College Cobbenhagen (> Cobbenhagencollege), 2College Wandelbos (> Pauluslyceum), 2College Ruiven (Berkel-Enschot) en 2College Durendael (voorheen Durendaelcollege) te Oisterwijk. In 2004 werd de scholengemeenschap uitgebreid met 2College Jozef (voorheen Sint Jozef Mavo). In 2006 werd bij 2College een zogeheten ‘taaldorp’ geïntroduceerd, waar leerlingen op een natuurlijke wijze een vreemde taal kunnen leren in nagebootste buitenlandse situaties.

3 Suisses D In 1938 kwam in de Goudenregen-

1955, toen de fabriek in Tilburg werd uitgebreid, had het bedrijf verspreid in Europa ruim tweeduizend mensen in dienst. De producten werden aangeboden in maandbladen, handwerkboeken en modellenschriften. Het bedrijf vertrok aan het begin van de jaren tachtig weer uit Tilburg, maar is nog steeds actief vanuit België. In het gebouw op Ringbaan-Oost 8 kwamen andere bedrijven en het > Centrum voor Amateurkunst NoordBrabant (cva). In de voorgevel van het gebouw bevindt zich een reliëf met drie soldaten van de Zwitserse Garde (Suisses).

straat in Tilburg een vestiging van de in 1823 opgerichte 3 Suisses Wolfabrieken. Het bedrijf, dat hier officieel Brabantse Breiwolfabrieken heette, verkocht aan het begin van de jaren vijftig als eerste in Nederland breiwol per postorder. Dit gebeurde vanuit een nieuw bedrijfspand aan de Ringbaan-Oost, dat in 1950 werd betrokken. In

2College D Deze scholengemeenschap heeft circa 3500 leerlingen voor vmbo, havo, atheneum, gymnasium en tweetalig onderwijs. 2College ontstond in 2002 door een fusie van een aantal door > omo bestuurde onderwijsinstellingen: 8

9

Fg

Aa

A tot Z, Van D In het Tilburgse adresboek van 1911

staat J.C. (Jan) van Son vermeld als verlofhouder (cafébaas) aan de vroegere Voetbalweg. In 1919 stond hij te boek als reiziger (vertegenwoordiger) op het Piusplein, waar hij in naaimachines handelde. In 1926 betrok hij elders op het Piusplein een nieuw winkelhuis. Daar handelde hij onder andere in wasmachines, meubels, rijwielen, kinderwagens en kleding. In de jaren dertig kwam het accent meer op de fabricage en de verkoop van meubels te liggen, mede omdat Jans zoon Nicolaas meubelmaker was. In 1934 opende Van Son nieuwe magazijnen en toonzalen, waar hij al het denkbare op woongebied ging verkopen. In het adres- boek van 1937 wordt voor het eerst Meubelhuis Van A tot Z genoemd. De onrendabele productie van meubels werd gestopt. In de loop der tijd werd de zaak aan het Piusplein fors uitgebreid in aangrenzende panden en volgde er nog enkele malen nieuwbouw. In 1967 kwam met Jan jr. de derde generatie in de zaak. Daar werden nog lange tijd de nieuwe woontrends gevolgd. Desondanks sloot Van A tot Z al weer enige tijd geleden de deuren.

Jan > Asselbergs 10

teur van > BeKa, na een overname van Gebroeders Van > Spaendonck in de Tuinstraat. De bedrijfsnaam ontstond uit de samenvoeging van de initialen van Adolf van den Bergh. Hij liet in 1929 aan de Hoevenseweg een nieuwe fabriek bouwen, die in de loop der tijd tussen de Fatimastraat en de Ringbaan-Zuid danig werd uitgebreid. In 1961, het jaar dat er bij AaBe ruim 1200 mensen werkzaam waren, ontstond de laatste uitbreiding met een kantoorcomplex aan de Hoevenseweg. In dat jaar ontving het bedrijf het predicaat Koninklijk. De bekendste AaBe-producten waren wollen dekens met het vignet met een Lapland­ tafereel erop. In de jaren zestig legde de fabriek zich ook toe op de productie van kleding-, gor-

AaBe D De wollenstoffenfabriek AaBe werd in 1929 opgericht door Adolf van den Bergh, direc-

11

Ac

Aa dijn- en meubelstoffen. Door de komst van donzen dekbedden daalde de verkoop van dekens drastisch halverwege de jaren zestig. In 1970 verliet de laatste telg uit de textielfamilie, Gijs van den Bergh, het bedrijf. In de jaren zeventig ging AaBe samenwerken in de onderneming Sigmacon, maar die ging in 1981 failliet. AaBe ging zelfstandig verder, maar in 1996 volgde het faillissement met ontslag voor de laatste 135 werknemers. Er kwam een doorstart van AaBe Textiles, dat zich op industrieterrein Kraaiven specialiseerde in brandwerende interieurstoffen voor vliegtuigen. Het grootste deel van het oude fabriekscomplex, inclusief de beeldbepalende schoor steen, werd in 1999 aangemerkt als rijksmonument. De gebouwen wachten nog altijd op een herbestemming. AaBe maakte vroeger op een bijzondere manier reclame. Op de > Heuvel was een etalage ingericht met een levensgroot diorama van het Laplandtafereel. In september 2008 werd AaBe Textiles failliet verklaard, waardoor 38 werknemers hun baan verloren. Er wordt nog onderzocht of een doorstart mogelijk is.

Aarle, Frans van D Deze fotospeciaalzaak werd in 1946 door Frans van Aarle opgericht aan de Korvelseweg. Van Aarle kreeg later ook filialen in Hilvarenbeek, Goirle en bij De > Rooi Pannen. Daarnaast is er een intensieve samenwerking met > Fuji. Van Aarle beschikte over een uitgebreide fotocollectie met Tilburgse onderwerpen. Deze werd in 2004 overgedragen aan het > Regionaal Archief Tilburg. Van Aarle was betrokken bij diverse publicaties, zoals Tilburg bij avond en bij nacht (1972; met Koos > Neesen). Eigenaar en tweede generatie Frans van Aarle is bestuurslid van ondernemersvereniging Korvel Vooruit en > Ondernemers Federatie Tilburg (oft). Van Aarle is een van de oudste nog bestaande fotozaken in Tilburg. De grondlegger was ooit assistent bij Adriaan van > Beurden.

richting van de Academie voor School- en Beroepskeuzewerk (> Akademie Mens-Arbeid (ama)). Hij schreef enkele didactische leerboeken en pedagogische beschouwingen, en voerde de redactie over het blad Opvoeding, Onderwijs, Gezondheidszorg. In 1950 voerde Aarts de redactie over de bundel Huldeblijk aan Frater Sigebertus Rombouts, bij diens 50-jarig kloosterjubileum. In 2004 verscheen de biografie Niet tevreden met quasikennis: J.W.C. Aarts 1904-1989: Leven en werken van een Brabantse onderwijsman geconstrueerd uit nagelaten paperassen.

In 1950 waren zo’n 137.000 verzekerden aangesloten bij de aaz en dit aantal zou in de loop der tijd alleen maar toenemen. In 1966 werd een door Jos. > Bedaux ontworpen gebouw aan de Tuinstraat betrokken. Later was de organisatie bekend als Ziekenfonds Midden-Brabant. Enige jaren geleden verhuisde het als vgz naar een nieuw onderkomen aan de Spoorlaan. Het kantoor in de Tuinstraat werd gesloopt voor de herinrichting van het > Pieter Vreedeplein.

Aarts & Co D In 1933 werd deze kantoorboek-

een afzonderlijke dienst op voor > boeren die behoefte hadden aan fiscale hulp en aan een cijfermatig inzicht in hun bedrijf. Het kantoor werd in de volksmond ook wel ‘het boekhoudbureau van de ncb’ genoemd. abab groeide gestaag, aanvankelijk vanuit de hoofdvestiging van de ncb in Tilburg. In 1950 werd besloten om bijkantoren op te richten, waarvan het eerste in het Zeeuwse Hulst werd geopend. Later volgden vestigingen in Hees bij Nijmegen (1955), Roosendaal (1957), Heinkenszand (1958), Boxmeer en Deurne (1964) en vele andere gemeenten. In 1984 traden de eerste registeraccountants in dienst. Sindsdien werden behalve agrariërs ook ondernemers uit het midden- en kleinbedrijf en organisaties uit de nonprofitsector klant van abab. Het hoofdkantoor verhuisde in 2005 van Tilburg naar Best.

handel opgericht, die vervolgens bijna 65 jaar op Heuvelstraat 81 was gevestigd. Tevens had de zaak vanaf halverwege de jaren vijftig filialen aan de Korvelseweg en in de Goirkestraat. In 1997 werd de winkel in de Heuvelstraat gesloten. Het bedrijf bestaat nu nog als groothandel in kantoor- en projectinrichting op industrieterrein Loven.

aaz D In 1904 werd het Algemeen Ziekenfonds voor Tilburg opgericht, in 1915 omgezet in het Algemeen Afdeelings Ziekenfonds (aaz) voor Tilburg en omstreken. De basis voor dit ziekenfonds werd gelegd door Tilburgse medici en apothekers, mede om daarmee particuliere en andere initiatieven op dit gebied het hoofd te bieden. Het aaz ontstond uit de afdeling Tilburg van de Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst, en kreeg dr. Philip > Taminiau in 1915 als eerste voorzitter. De aaz was van 1915 tot 1936 gevestigd bij apotheek Kerssemakers aan het

12

Abattoir > Slachthuis, Gemeentelijk Abbenhuis cmm, Frater Fulgentius (Rheden 1897 – Tilburg 1982) D Richard Abbenhuis was lid van de > Fraters van Tilburg. Hij was lange tijd werkzaam in Suriname. Hierover schreef hij, ook onder de pseudoniemen Toriman (verteller) en W. van Ass diverse reisverhalen zoals Aan de grenzen van de Cayenne (1927), de volkenkundige studies Arawakken in Suriname (1940) en Verhalen en schetsen uit de Surinaamse geschiedenis (1943), en religieuze werken als Het Apostolisch Vicariaat (1942), De Eerbiedwaardige Dienaar Gods Pater Petrus Norbertus Donders CSsR 1809-1887 (1944) en De Katholieke kerk in Suriname (1959).

Aarts, Josephus (Jos) Willibrordus Cornelis  (Bergeijk 1904 – ? 1989) D Aarts studeerde letteren en wijsbegeerte in Nijmegen. Hij was vanaf 1932 docent lichamelijke opvoeding en vanaf 1940 docent pedagogiek aan de rk > Leergangen. Ook was hij rijksinspecteur voor het Lager Onderwijs in Tilburg. In 1967 was hij betrokken bij de op-

abab D In 1924 richtte de > ncb aan de Spoorlaan

> Wilhelminapark. In dat laatste jaar werden reeds 33.000 verzekerden geteld. In 1936 verhuisde het kantoor naar de Tuinstraat, in 1940 naar de Willem ii-straat en in 1951 naar de Heuvelstraat.

Abeelen, Jean Hendrikus (Henri) van den (? 1855 – Tilburg 1916) D Architect Van den Abeelen vestigde zich in 1889 in Tilburg. In 1894 ontwierp

hij het > Sint Antoniusgesticht in de Capucijnenstraat, dat hij in 1906 uitbreidde met een fraterschool. In 1892 en 1895 tekende hij bedrijfspanden van de vroegere bierbrouwerij De > Posthoorn op het Korvelplein en in 1897 zijn eigen woonhuis op Korvelseweg 45. In 1898 ontstond zijn bekendste werk, de voormalige > Sint Annakerk in de Capucijnenstraat. Twee jaar later realiseerde hij het raadhuis in Alphen. In 1909 ontwierp hij het koffiehuis voor de familie > Voskens op de > Heuvel (> Korte Heuvel).

Academie voor Architectuur en Stedenbouw D Deze opleiding ontstond in 1959 als afsplitsing van de Academie voor Beeldende en Bouwende Kunsten (> Academie voor Beeldende Vorming). De academie was bedoeld als vervolgstudie op de opleiding bouwkunde van de hts (> Avans Hogeschool). Aanvankelijk heette de opleiding Academie voor Voortgezet en Hoger Bouwkunst Onderricht. In 1965 werd de naam gewijzigd in Academie voor Bouwkunst. De opleiding was door de jaren heen gevestigd in de Tivolistraat, Voltstraat en aan de Professor Cobbenhagenlaan. Sinds de jaren negentig heet het instituut Academie voor Architectuur en Stedenbouw. Het is een van de zeven faculteiten van de Fontys Hogeschool voor de Kunsten (> Kunstcluster). Afgestudeerden voeren de titel van Master of Architecture of Master of Urbanism. De academie, die circa negentig studenten telt, is thans gevestigd in het voormalige klooster van de > visitandinnen aan de Bisschop Zwijsenstraat. Architect-stedenbouwkundige en voormalig rijksbouwmeester, prof. Jo > Coenen, was ontwerper van het Kunstcluster en van 1980 tot 1986 parttime-docent aan de Academie voor Bouwkunst.

Academie voor Beeldende Vorming D In 1918 werd deze opleiding opgericht als tekenafdeling van de rk > Leergangen. Na een uitbreiding met een afdeling bouwkunde heette de opleiding Academie voor Beeldende en Technische Vakken en vanaf 1920 Academie voor Beeldende en Bouwende Kunsten. Aan het einde van de jaren vijftig werd de naam veranderd in Academie voor Opleiding tot Teken- en Handvaardigheidleraren, en was er een afsplitsing met de afdeling bouwkunde. Vanaf 1972 heette de opleiding Akademie voor 13

Ag

Ac Leraren Tekenen en Handenarbeid en vanaf 1978 werd de huidige naam Academie voor Beeldende Vorming aangenomen. De opleiding begon aan de Lange Schijfstraat (Noordhoekring) en verhuisde achtereenvolgens naar de Vincentiusstraat, de Bosscheweg (Tivolistraat) en de Professor Cobbenhagenlaan. Nu is de opleiding gehuisvest in het > Kunstcluster, als onderdeel van Fontys Hogeschool voor de Kunsten (> Fontys Hogescholen).

Ach Lieve Tijd D Zoals aan vele Nederlandse steden en streken werd door Waanders Uitgevers uit Zwolle ook een editie van deze populaire historische reeks gewijd aan Tilburg. Tussen 1993 en 1995 verschenen negentien afleveringen, die in samenwerking met het Gemeentearchief Tilburg (> Regionaal Archief Tilburg) tot stand kwamen. De redactie, bestaande uit Bernard van Dijk, Cor van der > Heijden, Ronald > Peeters, Henk van > Doremalen, Gerard > Steijns en Menno van der Laan, behandelde onderwerpen als geloof, scholen, textiel, feesten, sport, bestuur en rechtspraak, ambacht en industrie, het leven van alledag en stadsbeeld. Het resultaat was een toegankelijke en veelzijdige verzamelband bestaande uit 460 geïllustreerde pagina’s.

Achtjarenplan D In 1959 aanvaardde de gemeenteraad het plan van burgemeester Cees > Becht om de stad ingrijpend te vernieuwen. In acht jaar tijd moest Tilburg een metamorfose ondergaan van een onsamenhangende textielstad tot een regionaal centrum met een voorname onderwijs-, dienstverlenings-, en industriefunctie. Het plan, vanwege de geraamde kosten ook ‘72-miljoen plan’ genoemd, richtte zich op stedenbouwkundige ingrepen, zoals de inrichting van een nieuw stadshart, de aanleg van nieuwbouwwijken en de aanleg van een nieuw wegennet over het oude stratenpatroon. Tevens was er aandacht voor moderne zorg-, onderwijs-, recreatie-, sport- en cultuurvoorzieningen. Het meest tastbare resultaat van het plan was de inrichting van het beoogde bestuurs- en cultuurcentrum, vanaf de jaren zeventig bekend als Stadhuisplein, Willemsplein en Koningsplein. Het nieuwe wegennet kreeg voornamelijk gestalte door de aanleg van de > Cityring. Voor de herinrichting moest alles wat in de

14

weg stond het veld ruimen, zoals het oude > Stadhuis, de > Koningswei en een deel van de Zomerstraat.

Actum Tilliburgis D De oudste vermelding van de naam Tilburg vinden we in een akte uit het jaar 709. Deze heeft betrekking op de schenking van een aantal ‘hoeven met zaalhuis’ te Alphen en de daarbij behorende ‘horigen met hun bezit’ aan Willibrord, de eerste bisschop van Utrecht. Schenker was de Frankische grootgrondbezitter Engelbert. De akte is opgemaakt door de priester Virgilius, in het bijzijn van enkele getuigen. Onderaan de akte staat ‘Actum publice Tilliburgis’, dat we kunnen vertalen met ‘Gedaan in het openbaar in de Tilburgen’. De akte bestaat niet meer, maar de tekst is in 1191 gekopieerd in het Liber aureus (gouden boek) van de Abdij van Echternach. Deze abdij, in het huidige Luxemburg, erfde de bezittingen van Willibrord, die daar zijn laatste levensjaren sleet als abt. De meest waarschijnlijke verklaring voor de naam Tilburg is dat deze is afgeleid van het Latijnse ‘tilli’, dat ‘nieuw verworven land’ betekent. De uitgang ‘burg’ betekent ‘omheinde en versterkte woonkern, burcht’. Deze burcht zou het vroegere Ter Borch kunnen zijn, een versterkt huis ten westen van Oisterwijk, waar de eerste heren van Tilburg, de Giselberten, hun domicilie hadden. De meervoudsvorm ‘Tilburgen’ kan verwijzen naar nieuwe ontginningen door de bewoners van de burcht. Tilburg was in de twaalfde eeuw de benaming voor een uitgestrekt gebied waartoe niet alleen het gebied van de stad Tilburg behoorde, maar ook Goirle, Oisterwijk, Enschot, Berkel, > Udenhout, Haaren en mogelijk zelfs Helvoirt. Vermoedelijk pas nadat de hertog van Brabant het gebied in de dertiende eeuw in bezit kreeg, ontstond er een splitsing in de parochies Oost- en West-Tilburg. In 1230 stichtte de hertog van Brabant een handelsnederzetting in Oost-Tilburg. De naam van dit stadje, Oisterwijk, ging geleidelijk aan de naam Oost-Tilburg verdringen. De toevoeging West werd nu overbodig, en voortaan sprak men van Tilburg. Ad Parnassum, Kamerkoor D Ad Parnassum werd in 1980 in Tilburg opgericht door Pieter van Moergastel, onder meer docent aan het Brabants

> Conservatorium. Een doelstelling was om Nederlandse en Vlaamse componisten onder de aandacht te brengen. In 1984 won het koor het avro-Korenfestival, en in 1985, 1986 en 1993 het Nederlands Koorfestival. Ad Parnassum was vaak op de radio te beluisteren en in 1999 werd een tvconcert uitgezonden door de kro. Het koor had premières van onder anderen Henk Badings, Louis > Toebosch, Jan van > Dijk en Vic Nees. In 1988 verscheen de cd Het was een Maghet uitvercoren, met koor- en orgelwerken van Toebosch. In 1993 en 1994 volgden de cd’s Met hartelijke groeten, met muziek van Toebosch, en Als de Ziele luistert, met koorstukken op teksten van Guido Gezelle. Bij deze producties werd samengewerkt met het Tilburgs Vrouwenkoor > Cantemus. In 2001 verscheen de cd Kontrasten: The world of Louis Toebosch in choral sounds. Ad Parnassum concerteerde in 2006 en 2007 met Asta Nielsen van Paul van Ostaijen van Louis Toebosch, naar een gedicht van de eerste en composities van de tweede.

gezet, waarna deze werd overgenomen door Thomas de > Beer. De bedrijfspanden waren vanaf dat moment in gebruik door onder meer garagebedrijf Holland. In 1998 werd het fabriekscomplex gesloopt en in 2007 werd op het terrein het appartementen- en kantorencomplex Het Laken gerealiseerd. Die naam verwijst naar de voormalige textielfabriek. De grondlegger hiervan, Matheus Aelen, was onder andere gemeenteraadslid, president van de > Sint Vincentiusvereniging en lid van de Voogdijraad. Zijn zoon Nico was minstens vijftig jaar directeur van het bedrijf.

Ad Vinkenprijs D In 1988 werd ter herinnering aan de in dat jaar overleden Ad > Vinken door de gemeente Tilburg een gelijknamige prijs ingesteld. Deze prijs, bestaande uit een geldbedrag van 2500 euro, wordt tweejaarlijks toegekend aan personen, groepen en instellingen die zich verdienstelijk hebben gemaakt op het gebied van kleinkunst. Een steeds wisselende onafhankelijke jury kende hem tot op heden toe aan Don van > Gijsel (1989), Stichting Korte Metten (De > Stijle, Want…; 1999), Jace van de > Ven (1993), > Zwoelie Troelies (1995), Lauran van der > Sanden (1997), Tom > America (1999), > Gummbah (2001), Peer de > Graaf (2003), Kristel van Issum (> T.R.A.S.H.; 2005) en Karin Bruers (2007). Gezien dit rijtje wordt het begrip ‘kleinkunst’ ruim gehanteerd en is er eigenlijk sprake van een meer algemene cultuurprijs.

Aelen, M. D M. Aelen, Fabriek van Buckskin en Baai, zoals een oud briefhoofd vermeldt, werd in 1870 opgericht aan wat nu de Elzenstraat heet. In 1899 werd het bedrijf uitgebreid met een weverij, ontworpen door Willem > Bouman. Later volgden diverse uitbreidingen in de hoek van de Sint Ceciliastraat en wat nu Hart van Brabantlaan heet. In 1963 moest de productie worden stop-

Agrarische geschiedenis D Ongeveer zesduizend jaar geleden deed de landbouw zijn intrede in onze streken. De rondtrekkende jager-verzamelaar werd boer. Het grootste deel van Brabant was toen nog bedekt met loofbossen. Voor de aanleg van akkers werd een stuk bos gerooid of afgebrand, en als na enkele jaren de bodem was uitgeput, werd een nieuw stuk bos opgeofferd. Op de braakliggende percelen werden runderen, varkens en vooral schapen gehouden, die echter alle jonge loten opvraten, zodat er alleen nog heide groeide. Hierdoor konden de uitgestrekte heidevelden ontstaan. Uit de middeleeuwen dateert het gebruik van dierlijke mest, vermengd met heideplaggen en strooisel, om de schrale zandgrond vruchtbaarder te maken. Toen ontstonden ook de permanente nederzettingen, die in Tilburg > herdgangen genoemd werden. De > boeren oefenden een gemengd bedrijf uit, waarbij de veeteelt vanwege de mestproductie in dienst stond van de akkerbouw. Toen er omstreeks 1870 goedkoop graan beschikbaar kwam uit de Verenigde Staten, schakelden ze over op veeteelt. In plaats van rogge, aardappelen, haver 15

Al

Ah en boekweit, werden melk en boter de voornaamste producten. Een deel van de akkers werd gebruikt voor de teelt van voedergewassen. Aan het einde van de negentiende eeuw kwam kunstmest beschikbaar, waardoor dierlijke mest overbodig werd. Hiermee verdwenen ook de schapen van de heidevelden, die werden ontgonnen tot bouwland of omgezet in bos. Vooral snelgroeiende naaldbomen werden aangeplant in ‘productiebossen’.

Akademie Mens-Arbeid (ama) D Deze hogere beroepsopleiding ging in 1967 als Academie voor School- en Beroepskeuzewerk van start. Het was oorspronkelijk een deeltijdopleiding in Utrecht die als dagopleiding naar Tilburg werd verplaatst. Een van de initiatiefnemers was de pedagoog Jos > Aarts. De opleiding begon in de jongensschool aan het Sint Willibrordplein en verhuisde in 1968 naar een villa in de Sint Josephstraat. Vanaf de jaren zeventig heette de opleiding Akademie MensArbeid. In 1983 en 1984 werden aan de achterzijde van de villa nieuwe vleugels gebouwd. Tevens verrees er op de plaats van de in 1973 gesloopte villa Trovato in de Sint Josephstraat een nieuw kantoorgebouw. De academie was een algemeenbijzondere instelling met een eigen bestuur, dat in 1984 aansluiting zocht bij de Katholieke Leergangen (rk > Leergangen). De opleiding is tegenwoordig onderdeel van Fontys Hogeschool hrm en Psychologie (> Fontys Hogescholen).

Akker, Hjalmar Felix van den (Eindhoven 1963) D Deze ontwerper, filmer, illustrator, schrijver en

aho D In 1884 begon Adrianus Huijbregts een bakkerij in de vroegere Emmastraat. Na zijn huwelijk met Lucy Ooms werd met de beginletters van zijn voornaam en die van beider achternamen de bedrijfsnaam aho gevormd. Vanaf 1890 maakten ze ontbijtkoek en banket. Later werd dit uitgebreid met een groothandel in suikerwerken en chocolade. In 1910 werd aho op het oude adres overgenomen door N. Claassen. In 1957 verhuisde het bedrijf naar Goirle, waar speculaas en biscuit werd geproduceerd. In 1974 werd aho overgenomen door de firma Hooimeijer, later bekend als Continental Bakeries. In 2008 werd de Goirlese vestiging wegens een teruglopende productie gesloten. 16

beeldend kunstenaar volgde de avondacademie Sint Joost te Breda (1983-1985) en de Academie voor Kunst en Vormgeving in Den Bosch (19861991). Hier studeerde hij cum laude af in animatiefilm, illustratie en vormgeving. Hij illustreerde in diverse uitgaven en ontwierp logo’s, huisstijlen, cd-hoesjes en ruimtelijk werk. Van den Akker werkte als animator voor de vpro en als tekstschrijver voor stripboekenuitgeverij kbu. Hij publiceerde teksten en verhalen, onder meer in het literair tijdschrift Maatstaf (1992). In Tilburg kochten onder andere het Brabants > Conservatorium en het Sint > Elisabeth Ziekenhuis zijn werk. Hij nam deel aan kunstmanifestaties als Tilburg Literair (1996) en > Stranger than Paranoia (2001). Voor de manifestatie KunstDichterBij in de Maria­ straat (2002) maakte hij met Toon Diepstraten een digitale installatie. In 2005 ontwierp hij voor het Nederlands > Textielmuseum een videoclip voor de expositie Barbies & Actionmen. Van den Akker woont en werkt in Tilburg.

Aktie D In 1946 werd de aan de gelijknamige parochie verbonden toneelgroep Groeseind opgericht. In 1956 werd Piet van Nimwegen de vaste regisseur en in 1959 werd de naam van de vereniging

veranderd in Aktie. In dat jaar ontving de toneelgroep van de gemeente ook een prestatiesubsidie, iets wat destijds vrij uitzonderlijk was. In 1968 kreeg Van Nimwegens idee voor de oprichting van een vestzaktheater gestalte met De > Spoel. Hierbij vond hij enthousiast medestander in Don van > Gijsel. In De Spoel werkte Aktie samen met de in 1966 opgerichte toneelvereniging Pegasus.

kocht de gemeente Tilburg de grond van deze begraafplaats aan de Hervormde Gemeente, die de plek tot 1930 gebruikte als protestantse begraafplaats. De algemene begraafplaats verhuisde daarop naar de toenmalige Oisterwijksebaan, rechts van de > begraafplaats Sint Josephstraat, en bleef daar tot 1930. In dat jaar verhuisde de

Albert Schweitzer Gilde (asg) D Het asg werd opgericht in 1967 door Gerard Spijkers binnen de landelijke jeugdorganisatie > Jong Nederland. De club begon met 28 jongens in een schuur achter het parochiehuis in de Vredeman de Vriesstraat. Vanaf 1968 werden ook meisjes toegelaten en aan het einde van de jaren tachtig konden ook 4- tot 6-jarigen lid worden. De club manifesteert zich op regionale, provinciale en landelijke evenementen en draagt ook bij aan de organisatie daarvan. asg heeft vier groepen voor de leeftijd van 4 tot 16 jaar en heeft, als een van de twee Jong Nederlandkorpsen in Nederland, een drumband. Sinds 2003 werkt het asg samen met het > OostEuropa Centrum. Het asg is de oudste afdeling van Jong Nederland in Tilburg.

Albregts, Prof. dr. Augustinus (Guus) Hendricus Martinus (Vught 1900 - Den Bosch 1980) D Albregts studeerde van 1932 tot 1937 economie aan de rk Handelshoogeschool (> Universiteit van Tilburg). Hier promoveerde hij in 1948 in de economische wetenschappen. Hij was van 1949 tot 1970 buitengewoon hoogleraar internationale economische politiek aan de Katholieke Economische Hogeschool, toen de nieuwe naam voor de hogeschool. Albregts was kroonlid van de Sociaal-Economische Raad en zat als minister zonder portefeuille in het tweede Kabinet-Drees. Hij was belast met middenstand, publiekrechtelijke bedrijfsorganisatie en productiviteitsbevordering. In 1951 was hij medeverantwoordelijk voor de Winkelsluitingswet. Albregts schreef diverse publicaties op economisch gebied en ontving vele onderscheidingen, waaronder het eredoctoraat aan de Universiteit van Montreal.

Algemene begraafplaats D De algemene begraafplaats bevond zich van 1813 tot 1875 aan de Lange Schijfstraat (Noordhoekring). In 1875 ver-

algemene begraafplaats, samen met de protestantse begraafplaats, naar de Gilzerbaan (> begraaf­plaatsen Gilzerbaan). In 1965 werd de nieuwe, gemeentelijke > begraafplaats Hoflaan in gebruik genomen.

Allee D In 1997 begon Stichting Straatkrant met de maandelijkse uitgave van de Allee. Dak- en thuislozen konden deze straatkrant in- en verkopen voor een vastgesteld bedrag en mochten het verschil besteden aan hun eigen levensonderhoud. Het magazine bevatte onder meer interviews, reportages, columns, gedichten en verhalen over allerlei aspecten van de Tilburgse samenleving. Mede door tegenvallende verkoopresultaten stopte men in 2006 met de uitgave van de Allee. Aan het einde van 2006 werd de opvolger onder de naam SpinT gepresenteerd. Dankzij een meer commerciële opzet is dit maandelijkse magazine nu gratis verkrijgbaar. Alphons Coolen Bouw D Dit aannemersbedrijf werd in 1954 opgericht en voert sindsdien bouwkundige werkzaamheden uit voor bedrijven, instellingen en particulieren. Naast de vraag naar

17

An

Am aannemerswerk groeide in de jaren tachtig de vraag naar onderhoudswerkzaamheden. Dit resulteerde in een aparte onderhoudsafdeling, vanaf 1997 de Alphons Coolen Bouwservice genoemd. Sinds 2003 maakt Alphons Coolen deel uit van Heerkens van Bavel Bouw (> Heerkens van Bavel). Een van Coolens grootste woningbouwprojecten werd in 1985 gerealiseerd in de omgeving van de Dunantstraat en de Kazernehof. De meest recente projecten waren het Plan Leyen­ dael aan de Ringbaan-Zuid (2003-2005) en de bebouwing van de > Diamantkruising (2004-2006).

Amaliaschool D In 1892 kreeg architect Henri van den > Abeelen van de Nederduits Hervormde Gemeente te Tilburg de opdracht om een bewaarschool (kleuterschool) te bouwen. Deze Amaliaschool was tot 1965 gevestigd in het deel van de Lange Nieuwstraat dat later de naam Korte Nieuwstraat kreeg. De school was vernoemd naar Amalia van Solms, de vrouw van stadhouder Frederik Hendrik. Nadat de kleuterschool uit het pand vertrokken was, zat er geruime tijd een snoepfabriek. In 2003 werd er een praktijk voor fysiotherapie gevestigd. Amarant D Amarant verleent zorg aan mensen met een verstandelijke beperking bij het wonen, het werken en de vrijetijdsbesteding. Daarnaast ondersteunt de organisatie thuiswonende kinderen met een beperking en hun omgeving door het bieden van thuiszorg, gezinsondersteuning, schoolbegeleiding, buitenschoolse opvang, dagopvang, logeermogelijkheden en crisisplaatsen. Het werkgebied van Amarant omvat de gemeenten Tilburg, Breda, Goirle, Hilvarenbeek, AlphenChaam, Baarle-Nassau, Reusel-De Mierden, Oirschot, Oisterwijk, Loon op Zand, Gilze en Rijen,

18

muzikale odes voor steden als Amsterdam, Brussel, Oostende/Dover en Siena. Met Rob > Moonen maakte hij projecten over Tempelhof (Berlijn) (2004), Wenen/Boedapest en Aix-en-Provence. In 2008 was hij met onder anderen Moonen organisator van noord, een muziektheaterstuk over het multiculturele Tilburg-Noord. America ontving de > Ad Vinkenprijs (1999) en de Jan Naaijkensprijs (2005). In 2005 werd hij geportretteerd in een documentaire van Frank van Osch.

Dongen, Oosterhout, Etten-Leur en Zundert. Bekende Tilburgse instellingen die onder deze organisatie vallen zijn onder meer het voormalige Huize > Piusoord en ’t > Hooge Veer. In 2008 startte Amarant een eigen opleidings- en conferentiecentrum in een voormalige school aan de Montfortanenlaan.

Amateurkunst, Stichting (stak) D Deze instelling ontstond in 1995 na een overdracht door de gemeente Tilburg van alle taken en financiële middelen betreffende de amateurkunst. stak wil de Tilburgse amateurkunst bevorderen, in het bijzonder de kunstbeoefening van jongeren, senioren en allochtonen. stak wordt geadviseerd door externe deskundigen op het gebied van muziek, dans, theater en beeldende kunst. Sinds 2005 reikt men de Prijs voor de Amateurkunsten uit. stak heeft een eigen Infobulletin. Amateurs Kunstkring De Kunstvrienden >  Tilburgse Kunstkring Ambachtsscholen D In 1902 werd de Vereeniging Ambachts- en Industrieschool voor Tilburg en omstreken opgericht. De ambachtsschool werd in oktober 1904 geopend in een voormalige en verbouwde villa van de familie > Pollet aan de Spoorlaan. In 1954 werd de school vernieuwd en uitgebreid, met onder meer een derde bouwlaag. Op de ambachtsschool werd toen onderwijs gegeven in autogeen en elektrisch lassen, machinebankwerken, metaaldraaien, elektrotechniek, fijnbankwerken, automontage, timmeren, schilderen, reclametekenen, meubelmaken en handen machinaal schoenmaken. De snelle groei van de Tilburgse bevolking maakte de komst van een tweede ambachtsschool, inmiddels omgedoopt in lts (Lagere Technische School), noodzakelijk. Deze 2e rk lts werd in 1958 voorlopig gehuisvest in vijf prefab-hallen aan de Wandelboslaan, maar van een permanente behuizing is het nooit gekomen. De bouw van de 3e rk lts aan de Jan Truijenlaan startte in 1962, naar een ontwerp van Jos > Schijvens en Cees Verberk. De school kon in 1963 gedeeltelijk in gebruik worden genomen en in 1965 volledig. Bij de invoering van de Mammoetwet in 1968 ging de opleidingsduur van de lts van twee naar vier jaar. De 3e lts werd in 1968

onderdeel van scholengemeenschap > Leyendael, terwijl de 2e rk lts in 1974 opging in Scholengemeenschap > Quirijn. De gebouwen aan de Wandelboslaan kwamen toen in gebruik van het > Streekcentrum. In 1982 kreeg de 1e lts een nieuw onderkomen aan de Reitse Hoevenstraat (De > Westhoeve). In het voormalige gebouw van de 1e lts aan de Spoorlaan is sinds 1985 > Natuurmuseum Brabant gevestigd.

America, Tom (Heerlen 1948) D Deze componist en tekstdichter was in Tilburg oprichter van de new wave-band Sammie America’s Gasphetti (1977-1981), later gevolgd door de experimentele

Andriesse & Co D In 1872 liet de joodse koopman Levi Andriesse aan het Haringseind (Korvelseweg) een winkelhuis met magazijn bouwen, waar hij ging handelen in lompen, glas en aardewerk. Het is zeer waarschijnlijk dat hij al rond 1850 met zijn handel actief was. Toen Andriesse in 1894 overleed, werd de winkel voortgezet door zijn weduwe en een neef. In 1907 ging de firma in galanterieën, aardewerk en huishoudelijke artikelen over naar Theodorus Brielsma. Die kreeg in 1908 Henri Hijman als vennoot. Voor de Eerste Wereldoorlog verhuisde het bedrijf naar de Trouwlaan. In 1937 werd de groothandel in porselein, glas en aardewerk overgedaan aan Petrus van Hal en Theodorus Herijgers. In 1942 kwam Petrus’ zoon Piet in het bedrijf en in 1950 Theodorus’ zoon Jacques. In 1978 werd A. van Hal directielid en in 1994 werd Herijgers opgevolgd door J. Marcelis. De aandacht verschoof gaandeweg van particulieren en winkeliers naar onder meer hotels en restaurants. De naam Andriesse & Co werd altijd gehandhaafd. Andriessen, Mari Silvester (Haarlem 1897 – Haar-

band mam (1981-1995). Vanaf 1990 legde hij zich toe op muzikale bewerkingen van gedichten van Jan Hanlo. Dat resulteerde in 1997 in de cd tjielp tjielp, waarvan Koot en Bie het nummer De Mus gebruikten als tune voor hun programmareeks. Ook produceerde America muziekprojecten over het Tilburgs dialect, zoals de cd’s Tilburg Dègaonogaal (1994) en de Winter? de Winter! (2000). America is medebedenker van educatieve kunstprogramma’s en was initiator van het Stadsdebat van >  Forum Kunst en Cultuur Tilburg naar aanleiding van de film Tilburgers (2000). Hij componeerde

lem 1979) D Deze beroemde beeldhouwer, bekend van onder andere De Dokwerker, liet in Tilburg één werk na. Het betreft het beeld De Muziek, dat in

19

Ar

An 1961 aan de gemeente werd geschonken door Gijs van den Bergh, firmant van wollenstoffenfabriek > AaBe. In dat jaar herdacht men het feit dat de familie Van den Bergh 150 jaar actief was in de textielfabricage. Het beeld van Andriessen staat op het voorplein van de > Stadsschouwburg.

Angarde Informatica > davo Annie van Dierenschool D In 1985 werd in Tilburg de Annie van Dierenschool geopend. De school had als officiële naam Stichting Vakopleiding Vrouwenbond fnv Tilburg en was een initiatief van Riek Flipse-Tiemens en vijf vrouwen van de Vrouwenbond van de fnv. De in het voormalige > Maria Gorettihuis gevestigde school leidde uitsluitend vrouwen op tot systeembeheerder en zelfstandig ondernemer. Vele vrouwen konden hierdoor een (nieuwe) loopbaan beginnen. De school, die in 2000 sloot, was vernoemd naar Annie van Dieren-Slikboer. Zij was van 1962 tot 1966 het eerste vrouwelijke gemeenteraadslid van de PvdA in Tilburg. Apollo Bioscope D Al zeker in 1905 werden er filmvoorstellingen gehouden in café De Lindeboom op de > Heuvel. Deze Tilburgsche Bioscope ging vanaf 1908 ook voorstellingen geven tijdens de > kermis, onder leiding van eigenaar Piet Devenijns. In 1911 werd het gebouw door een Duitse maatschappij voor vijf jaar gepacht om er filmvoorstellingen te geven, met Devenijns als exploitant. De > Tilburgsche Courant kwam destijds met het bericht: ‘Vanavond 1 april wordt de nieuwe bioscoop aan de Heuvel geopend. Binnen 5 dagen heeft de Duitse maatschappij de zaal bij de heer Devenijns omgetoverd in een prachtige bios­ coop geheel in rood fluweel, prachtige electr. kronen werpen hun licht tegen fraai gedecoreerde wanden, terwijl groen en bloemen bij de ingang de gasten nodigen tot binnentreden. Ook het technisch gedeelte is optimaal verzorgd. Hij draagt de naam Apollo-Bioscoop.’ In 1913 werd de Apollo Bioscope weer verbouwd en in 1914 werd hier de eerste kleurenfilm vertoond. De zaal, die ook als variététheater fungeerde, kwam in 1915 onder directie van Alphons Vermeer, die voorheen werkte bij de > Witte Bioscope. Enige tijd later werd Devenijns weer directeur, maar hij sloot

20

de eerste officiële Tilburgse bioscoop in 1923. Vanaf toen was hier café-restaurant De Lindeboom gevestigd. In de jaren dertig werd hier een compleet nieuw pand gebouwd, waarna er sprake was van hotel-café-restaurant De Lindeboom. Dit gebouw werd in 1979 weer gesloopt, waarna op die plek het huidige onderkomen verrees.

Apotheken D In 1880 waren er in Tilburg drie apotheken op zo’n 30.000 inwoners. Het was destijds met de volksgezondheid en de gezondheidszorg niet bijster goed gesteld en bovendien waren medicijnen duur. Desondanks was dat aantal van drie apotheken verhoudingsgewijs niet zo klein als we de ontwikkeling in deze branche in

de loop der tijd volgen. In 1910 waren er vijf apotheken op ruim 50.000 inwoners en in 1943, toen al enige tijd de 150.000e inwoner was verwelkomd, had Tilburg veertien apotheken. Die al dan niet toevallige verhouding van één apotheker op ongeveer 10.000 inwoners is nog altijd van kracht, want anno 2008 zijn er achttien apotheken op ruim 200.000 Tilburgers. Bekende namen uit het verleden waren onder anderen Van den Brekel (Heuvelstraat), Hodes (Zomerstraat), Keijzer (Nieuwlandstraat) en Bijvoet (Oude Markt). De oudste nog bestaande apotheker is Kerssemakers aan het > Wilhelminapark (sinds 1904), nu actief onder de naam Mediq. Deze zaak wordt qua ouderdom gevolgd door Heijdens (Mediq) in de Molenbochtstraat (1931) en Van Gorp aan de Broekhovenseweg (1933).

Appel, Karel (Amsterdam 1921 – Zürich (ch) 2006) D In 2001 werd in de foyer van de > Stadsschouw-

burg een wandkleed onthuld dat gebaseerd is op de gouache Two Personages (1956) van deze beroemde kunstenaar uit de Cobra-groep. Het 35 m2

grote doek kent meer dan duizend kleurschakeringen en bestaat uit 150 kilo wol. Het kleed werd vervaardigd bij het Nederlands > Textielmuseum. Appel bezocht zelf tweemaal de schouwburg om een voorselectie uit zijn werk te maken. In 2001, het jaar dat het wandkleed werd aangebracht, vierde de Tilburgse cultuurtempel officieel haar 40-jarig bestaan.

Appels & Co, C. D In het Tilburgse adresboek van 1879 wordt C. Appels vermeld als timmerman in de Veldhovenschen hoek, ongeveer het gebied tussen de huidige Molenstraat en Groeseindstraat. In 1881 wordt hij daar genoemd als wieldraaier, wat destijds schijnbaar als een vermeldenswaardig specialisme werd gezien. In 1887 verhuisde hij zijn bedrijf naar de Goirkestraat, waar voor de houthandel op diverse adressen magazijnen en werkplaatsen werden gebouwd. Het adresboek van 1911 meldt dat Appels beschikt over een stoomhoutzagerij en op een briefhoofd uit 1929 is sprake van een ‘electrische zagerij en schaverij’. Het bedrijf, dat vanaf de jaren vijftig ook zand en grind leverde, zat zeker tot halverwege de jaren tachtig in de Goirkestraat. Daarna werd de zaak opgeheven. Tegen de gevel van het bedrijfspand op Goirkestraat 133 bevindt zich nog de met bakstenen vormgegeven tekst C. Appels & Co. Dit gebouw is in gebruik door het > OostEuropa Centrum (oec). Architecten Werkgroep (aw) D Dit architectenbureau, in 1985 opgericht door Theo van Esch en Ton van der Hagen, realiseerde in 1989 zijn eerste beeldbepalende creatie: de woontoren op de hoek van de Schouwburgring en de Schoolstraat. In de jaren negentig ontwierp het bureau het stedenbouwkundig plan en een deel van de bebouwing in het > Kromhout- en Regenboogpark. In die periode werden ook de ontwerpen voor het derde Stadskantoor (Stadhuisplein), een brandweerkazerne (> brandweerkazernes) aan de Pater Geurtjensweg en vele woningen in de > Reeshof gerealiseerd. In het nieuwe millennium ontstonden nog enkele opvallende creaties van de aw, zoals het Gotenpark bij de Friezenlaan (2001), het Leyendaelcomplex aan de Ringbaan-Zuid (2006) en het woon- en werkgebouw Over de Blaak in de gelijknamige Tilburgse wijk (2007). Arendonk, Jan van D Al in 1832 werd het pand op het huidige Korvelplein 207 omschreven als de schoenmakerij en leerlooierij van A. van Arendonk. In 1884 volgde Cornelis Joannes (Jan) van Arendonk zijn vader Cornelis op in de zaak, waar destijds nog maar drie ambachtslieden werkten. Jan verhuisde het bedrijf in 1894 naar de Korvelseweg en zou het daar in enkele jaren uit21

As

Ar bouwen tot een van de grootste schoen- en leerfabrieken in Nederland. In 1897 ontving Van Arendonk het predicaat Hofleverancier en stond vanaf toen een tijd te boek als Koninklijke StoomSchoenfabriek J. van Arendonk. In 1899 werkten er al tachtig mensen. Het bedrijf, dat later de naam Jan van Arendonk’s Schoen- en Lederfabrieken kreeg, werd aan de achterzijde van de

Korvelseweg aanzienlijk uitgebreid in de omgeving van de Nieuwstraat. In de toptijd werkten daar ruim 150 personen. In 1929 werd het monumentale fabrieksgebouw aan de Korvelseweg door brand verwoest en werden de activiteiten volledig verplaatst naar de Nieuwstraat. Mede door de internationale concurrentie ging het geleidelijk bergafwaarts en in 1953 werd de schoenproductie bij Van Arendonk stopgezet. De fabriek werd overgenomen door de Schiedamse Lederwarenfabriek, die werk voor achthonderd personen in het vooruitzicht stelde. Het complex werd later gesloopt om plaats te maken voor huizen en appartementen. Vanaf 1967 herleefde het begrip Van Arendonk toen een telg uit die familie, Janus van Arendonk, met zijn vrouw een schoenwinkel onder die naam begon in Breda. Het bedrijf kreeg later ook filialen in Den Bosch, Tilburg, Groningen en Eindhoven. Het echtpaar werd opgevolgd door hun zoon Marc en dochter Danielle.

Arleboutius, Ds. Paulus (Leiden 1608 – Zaltbommel 1672) D Nadat de Staten-Generaal na de inname van Den Bosch in 1629 in die stad een gereformeerde kerk hadden gesticht, werd gepoogd de gehele Meierij aan de reformatie te onderwer22

pen. Hiertoe werd Arleboutius tot de eerste dominee van Tilburg benoemd. Toen hij in 1633 in Tilburg arriveerde, werd hij beschermd door de hoogschout met ongeveer tweehonderd ruiters. De deur van de > Heikese kerk werd opengebroken, waarna de Tilburgse katholieken hun kerk kwijt waren. Pastoor Augustinus > Wichmans preekte vervolgens in de openlucht op het kerkhof en las de mis in de school. Arleboutius ergerde zich daaraan en zocht de pastoor op in de school, die helemaal vol zat met ‘pausgesinden’. De dominee schreef in zijn dagboek: ‘... en ik stont alleen onder dien hoop, als onder rasende Wolven: nogtans en deeden sy my niet quaats, hoewel de Paap van Gramschap raasde…’ In 1633 publiceerde hij Cort Verhaal van het Gedenkwaardigste, ’t welk is gepasseert omtrent mynen Dienst tot Tilborgh. Het gaat over de avonturen die hij in 1633 en 1634 beleefde als predikant van Tilburg. Ronald > Peeters gaf zijn boek over vier eeuwen schrijven en drukken in Tilburg de titel De Paap van Gramschap.

Arts, Antonius (Antoine) Henricus Arnoldus (Arnhem 1845 – Tilburg 1926) D Arts was in Arnhem kassier bij een grote bankinstelling. Hij meldde zich in 1867 aan bij het Pauselijk Zouavencomité te Brussel. Vanwege zijn grote talenkennis kreeg hij de leiding over een groep van 120 vrijwilligers. In mei 1868 werd hij bevorderd tot tweede luitenant. Na de val van Rome in september 1870 keerde hij terug naar Nederland. Aanvankelijk werkte hij in Den Bosch op een handelskantoor. In 1877 werd hij hoofdredacteur van De Kruisvaan, het wekelijkse orgaan van de Zouavenbond Sint Bonifacius. Deze krant werd aanvankelijk gedrukt door Drukkerij N. > Luijten. In 1878 richtte Arts

Artus, Russell (Tilburg 1969) D Onder dit pseudoniem debuteerde Mark de Jong in 1995 met de roman Zonder wijzers. Dit leverde hem onder meer de Debutantenprijs 1996 op. In 1996 publiceerde hij de verhalenbundel Een onbeschreven dag en in 1999 zijn roman Onpersoonlijkheid. Ook schreef hij voor literaire bladen als De Gids, Optima, De Revisor en Maatstaf en voor de Playboy. Artus verhuisde naar België. In 2004 verscheen zijn roman Een zweem van onvolmaaktheid.

Arts, Dr. Antonius (Antoon) Christianus Bernardus (Arnhem 1873 – Tilburg 1955) D Arts studeerde rechten in Amsterdam en promoveerde in 1907. Tijdens zijn studie publiceerde hij vanaf 1892 artikelen onder de pseudoniemen Flaneur en Aemstel in de > Nieuwe Tilburgsche Courant (ntc) van zijn vader Antoine > Arts. In 1901 werd hij hoofdredacteur en later directeur van die krant. Van 1911 tot 1919 was hij ook eigenaar van de in 1844 opgerichte Nieuwe Twentsche en Almelosche Courant. Toen deze in 1919 overging in het Overijsselsch Dagblad, werd Arts hoofdredacteur. Vanuit zijn achtereenvolgende woonplaatsen Amsterdam, Zwolle, Ginneken, Rueil bij Parijs, Wassenaar en wederom Amsterdam, bleef hij artikelen schrijven. In 1937 werden door de ntc artikelen van Arts uitgegeven onder de titel Van blad tot boek. Deze bundel werd ingeleid door prof. W. Pompe en de bekende priester Wouter Lutkie. Lutkie, die een vorm van Italiaans fascisme in Nederland voorstond, publiceerde ook in de krant van Arts. Voor de tijdschriften Aristo, dat onder redactie van Lutkie stond, en het fascistische maandschrift Oisterwijk schreef Arts enkele artikelen. Van 1951 tot aan zijn dood was Arts wederom hoofdredacteur bij de ntc.

lijk College te Roermond en zat anderhalf jaar in het buitenland om daar het dagbladvak te leren. In 1901 trad hij als adjunct-directeur in dienst bij de > Nieuwe Tilburgsche Courant (ntc) van zijn vader Antoine > Arts. Na diens dood werd hij in 1926 met zijn broers mededirecteur van deze krant. Arts was secretaris van de rk Vereeniging van Nederlandsche Drukkerspatroons, hoofdbestuurslid van de Federatie der werkgeversorganisatie in het boekdrukkersbedrijf, lid van de bedrijfsraad in Nederland, voorzitter van de Katholieke Nederlandse Dagblad Pers en vice-voorzitter van de Nederlandse Dagblad Pers. Hij voerde het beheer over zijn krant tot op 80-jarige leeftijd, toen hij zich terugtrok. De ntc verkocht de uitgeversrechten aan Het > Nieuwsblad van het Zuiden. Het laatste nummer verscheen op 18 april 1964.

Asselbergs, Johannes (Jan) Marie Christiaan een drukkerij op in de Poststraat. Hij verhuisde naar de Nieuwendijk (Bisschop Zwijsenstraat) en begon in 1879 met het drukken en uitgeven van De Kruisvaan (vermoedelijk tot 1882 verschenen). In 1879 richtte hij de > Nieuwe Tilburgsche Courant op en in 1898 Het Tilburgsch Blad voor het Volksbelang. Beide kranten werden in 1901 tot één dagblad samengevoegd. Zijn oudste zoon Antoon > Arts werd hoofdredacteur. In 1883 vestigde hij zich met zijn stoomsnelpersdrukkerij aan de (Oude) Markt in het pand dat voordien herberg De Gouden Leeuw was. Later werd deze drukkerij door Drukkerij/Boekhandel > Bergmans overgenomen. Arts was lid van de gemeenteraad (1896-1913) en lid van de Tweede Kamer (1901-1922). Hij was de eerste voorzitter van de in 1902 opgerichte rk Journalistenkring.

Arts, Leo Johannes Josephus (Tilburg 1883 – Tilburg 1965) D Arts studeerde aan het Bisschoppe-

(Bandjermasin (id) 1937) D Asselbergs studeerde aan de voorloper van de > Academie voor Beeldende Vorming en het Nationaal Hoger Instituut voor Schone Kunsten in Antwerpen. In 1961 vestigde hij zich in Tilburg en werd tekenleraar aan het > Pau­luslyce­um. Zijn oeuvre bestaat uit tekeningen, aquarellen, gravures, litho’s en olieverfschilderijen, voornamelijk landschappen, stillevens en portretten. Hij vereeuwigde onder anderen koningin Beatrix, Ruud Lubbers en Marco Borsato. Asselbergs was tevens jazzpianist, zanger en componist. In 1968 maakte hij een

23

Au

As lp met luisterliedjes, wat hem een optreden opleverde in een tv-show. In 1971 maakte hij voor de avro zijn eigen tv-programma Ding Dong. Daarna was hij medewerker bij het literaire radioprogramma Dichters in de Vaart. Asselbergs, die tegenwoordig in Waspik woont, ontving diverse kunstprijzen, regisseerde operettes, ontwierp decors en kostuums en was docent bij de > Tilburgse Kunstkring. In 2002 publiceerde Johanna Jacobs de monografie Jan Asselbergs: Een kleurrijk leven.

Asten Doomen, Van D In 1979 richtte Willem van Asten zijn architectenbureau op. Sinds 2001, toen Frank Doomen mede-eigenaar werd, opereert het bedrijf onder de huidige naam. Het bureau ontwierp een appartementengebouw en een renovatie van Zorgcentrum Zonnehof in de Academielaan (1989-1990). In de jaren negentig tekenden de architecten grote huizenprojecten voor diverse deelwijken van de > Reeshof. In 1998 en 2003 werden de ontwerpen van twee schoolgebouwen voor bouwopleidingen aan de Stappegoorweg en de Apennijnenweg gerealiseerd. Het laatste beeldbepalende project in Tilburg betrof een rij herenhuizen met een kantoor voor Van Asten Doomen in de Goirkestraat (2004). Atelier, D’n D In 1863 werd tussen Breda en Tilburg het eerste baanvak van de Staatsspoorwegen (> spoorlijn) geopend als aanzet tot een lijnennet in Zuid-Nederland. De regering besloot een herstelwerkplaats voor rollend materieel in Tilburg

spoorwegen. In 1868 werd begonnen met de inrichting en bebouwing van het complex, dat in de volksmond ‘D’n Atelier’ ging heten. In 1869 startte de wagenmakerij en vanaf 1871 werden ook stoomlocomotieven hersteld. Er werkten toen 291 personen, grotendeels afkomstig van boven de rivieren. Een plattegrond uit 1887 toont al een omvangrijk complex met werkplaatsen, magazijnen en facilitaire onderdelen. In 1892 werd het herstel van goederenwagons afgestoten, waarna men zich volledig toelegde op personenrijtuigen en locomotieven. Het werkplaatscomplex werd in de loop der tijd nog talloze malen uitgebreid en gemoderniseerd. Het aantal herstellingen groeide gestaag en daarmee ook het aantal werknemers. In 1920 had D’n Atelier 1358 personeelsleden en was toen al lange tijd de grootste werkgever in Tilburg. De Staats­spoorwegen fuseerde vanaf 1917 met andere spoorwegmaatschappijen in de Nederlands(ch)e Spoorwegen (ns). Door reorganisaties werden vanaf 1932 in Tilburg alleen nog locomotieven hersteld, waardoor het aantal werknemers terugliep. Door latere herschikkingen bij de ns zou het personeelsbestand nog regelmatig fluctueren. Bij de verzelfstandiging van de ns in de jaren negentig werd de werkplaats onderdeel van het bedrijf ns Materieel, nu NedTrain geheten. In 2007 sloten ns Vastgoed en de gemeente een overeenkomst voor de verplaatsing van de werkplaats naar industrieterrein Loven. Hiermee wordt een te verwachten ruimtegebrek voor het nog altijd goed lopende bedrijf vermeden en krijgt de stedenbouwkundige invulling van de > Spoorzone gestalte.

Ateliers Tilburg, Stichting D In 1998 werd een

te vestigen, dit vanwege de centrale en strategische ligging en de beschikbaarheid van grond bij het station. De gemeente ging akkoord met de verkoop van dertien hectare grond voor de vestiging van de Centrale Werkplaats van de Staats-

24

onderzoek verricht naar de behoefte van kunstenaarsateliers in Tilburg. Hieruit bleek dat het aantal ateliers schaars was en dat het ontbrak aan een overkoepelende organisatie en coördinatie. Uit het onderzoek kwam tevens naar voren dat een goed atelierbeleid nodig was om het talent voor de Tilburgse kunstopleidingen voor Tilburg te behouden. Hiertoe werd in 2004 Stichting Ateliers Tilburg opgericht vanuit Stichting Carré (> Carré), dat al vele jaren expertise had in atelierbeheer. Stichting Ateliers beheert en verwerft betaalbare ateliers voor professionele kunstenaars, die in bestaande (leegstaande) gebouwen worden

ondergebracht. Anno 2008 beschikt deze organisatie over ateliers op Carré, in de Lange Nieuwstraat, in het > Duvelhok en in voormalige bedrijfspanden op het ns-Plein, aan de Gasthuisring en de Havendijk.

Atlas, Reisboekwinkel D De eerste, enige en vooralsnog laatste reisboekwinkel in Tilburg werd in 1992 opgericht door Huib Stam. De zaak was aanvankelijk gevestigd in een winkelpassage in de Heuvelstraat en verhuisde later naar een pand op de hoek van de Nieuwlandstraat en de Mariastraat. Naast de verkoop van landkaarten, reisgidsen, reisverhalen en taalboeken organiseerde Stam lezingen waarin min of meer bekende personen hun reiservaringen publiekelijk presenteerden. In 2006 besloot Stam de winkel te sluiten, mede doordat digitale technieken de reismarkt steeds meer gingen beheersen. Zijn passie voor boeken kan hij nu kwijt in de door hem opgerichte Uitgeverij > Nieuwland.

Attak D Attak is al geruime tijd dé organisatie voor stedelijk jongerenwerk in Tilburg. De doelgroep, zowel autochtoon als allochtoon, wordt letterlijk en figuurlijk de ruimte geboden om zelf activiteiten te organiseren en op te komen voor het eigen belang. Als tegenprestatie voor vrijwilligerswerk kunnen de jongeren het netwerk en faciliteiten van Attak gebruiken en cursussen bijwonen. Naast evenementen, workshops en talentenjachten op het gebied van bijvoorbeeld muziek, dans, communicatie en sport wordt er informatie gegeven over alcohol, drugs, seks en discriminatie. Attak is sinds enkele jaren gevestigd in het gebouw V39 in de Veemarktstraat (> Veemarktkwartier). Attila, av D Atletiekvereniging Attila (Atletiek Tilburg Aaneen) ontstond in 1974 na een fusie van de atletiekafdelingen van > Kunst en Kracht en > volt. Sinds 1989 beschikt de vereniging over een moderne accommodatie met een kunststofbaan aan de Goirleseweg. Attila heeft in de loop der tijd vele topatleten in haar gelederen gehad, zoals Lia > Hinten, voormalig Nederlands kampoen 1500 meter Gerben IJpelaar, de huidige Nederlands recordhouder hoogspringen Wilbert >  Pennings, speerwerpster Kitty van Haperen,

hoogspringster Marloes Lammerts en langeafstandsloopster Merel de Knegt. Naast de stimulering van amateur- en topsport heeft Attila veel aandacht voor mensen met een verstandelijke beperking of een lichamelijke handicap. De atletiekvereniging heeft anno 2008 circa achthonderd leden.

Auberge du Bonheur D Dit restaurant annex hotel is gevestigd aan de Bredaseweg in een voormalige villa van Emile Verbunt. Patrick Verbunt kocht de villa in 1986 en vestigde er Partycentrum Auberge du Bonheur. In 1996 volgde een uitbreiding met een hotel. Het complex maakt deel uit

van de Bonheur Horeca Groep, waarvan de directie wordt gevormd door Verbunt, Ton Gimbrère en Harrie Vermeer. De Bonheur Horeca Groep exploiteert onder meer het stadion van > Willem ii, is eigenaar van het > Broodje Jantje en organiseert feesten, beurzen en andere evenementen. Vanaf 2009 wordt de groep horecapartner in het > Midi Theater. De ouders van Vermeer begonnen in 1963 De > Postelse Hoeve.

Audax Textielmuseum Tilburg > Textielmuseum, Nederlands Autobedrijven D In 1895 had Tilburg een opzienbarende primeur met de > eerste Nederlandse auto. Drie jaar later meldde de > Tilburgsche Courant dat in Tilburg een ‘allerlaatst systeem automobiel’ zou rijden en dat die zou worden aangekocht door een lokale handelaar. Dat de eerste gebeurtenis de krant haalde, is begrijpelijk, maar dat de auto in 1898 nog altijd nieuws was, geeft aan hoe geleidelijk het rijdende wonder een geaccepteerde werkelijkheid werd. Het waren uiteraard de beter gesitueerden die zich

25

Av

Au en Stedenbouw) gehuisvest. In 1998 werd het complex gekocht door Bouwgroep Moonen en twee jaar later werd een deel door brand verwoest. In 2006 werden achter de oorspronkelijke voorgevel appartementen gerealiseerd naar een ontwerp van Peter van > Hoogmoed. In de gevel werden door Marc > Mulders vervaardigde glaspanelen aangebracht.

een ‘automobiel’ konden veroorloven. In 1896 werd met > etag de eerste autodealer in Tilburg gevestigd. Andere bedrijven die in de loop der tijd naamsbekendheid kregen, waren onder meer Automobielmaatschappij Th. > Knegtel, Autobedrijf A. > Oppermans en Zonen, > Renova, Naaijkens, Van der Boom, Nellen, Denissen, Strijbosch, P. van de Ven, Holland, Van Mossel, Probaat, Ed. Lepelaers en Gebr. Vullings. Anno 2008 zijn er in Tilburg tientallen autobedrijven, waarvan diverse op industrieterrein Kraaiven.

Automarkt D Op particulier initiatief ontstond tussen 1936 en 1939 op het Piusplein een automarkt. In de Tweede Wereldoorlog kwam deze ‘wilde handel’ stil te liggen, omdat de Duitsers auto’s vorderden. Na de oorlog waren auto’s bijzonder schaars en gaandeweg trok de autohandel weer aan. Met als doel ‘een breed publiek de gelegenheid te bieden een tweedehands auto te kopen’ en de handel te reguleren, werd de Tilburgse automarkt in 1948 officieel ingesteld. Die werd nog steeds gehouden op het Piusplein, maar dat veroorzaakte steeds meer problemen, zoals ruimtegebrek en verkeersopstoppingen. Tegelijkertijd steeg het aantal verkochte auto’s spectaculair. In 1954 werden er 664 verkocht en in 1958 waren dat er 3619. Samen met die van Apeldoorn groeide de Tilburgse automarkt uit tot een van de grootste van Nederland. Uit de hele regio en België kwamen geïnteresseerden in een tweedehandsje naar Tilburg. In 1959 besloot de gemeenteraad de automarkt te verplaatsen naar een terrein nabij het gemeentelijk > slachthuis aan de Lovensekanaaldijk. In 1979 werd de markt opgeheven, mede doordat er inmiddels voldoende aanbod van gebruikte auto’s in de regio was.

Avans Hogeschool D In 1954 werd bij koninklijk besluit toestemming gegeven voor het oprichten van een middelbare technische school (mts) in Tilburg. Vooruitlopend daarop was al in september 1953 begonnen met de lessen. Directeur werd J. Sellmeijer en er werd gestart met de afdelingen Bouwkunde en Weg- en Waterbouwkunde. De school was gevestigd in de voormalige Bank van Lening in de Vincentiusstraat, waar van 1924 tot 1958 ook de Academie voor Beeldende en Bouwende Kunsten (> Academie voor Beeldende Vor-

26

ming) gevestigd was. In 1957 kregen alle mts-en bij wet de naam hts (hogere technische school). In 1965 ging de eerste spade in de grond voor een nieuw schoolgebouw met sporthal aan de Professor Cobbenhagenlaan, naar een ontwerp van Frans van > Meerendonk. In 1969 werd het in gebruik genomen. Door een fusie met het hbo in Breda ontstond later de Hogeschool Brabant. Deze fuseerde in 2004 met de Hogeschool ’s-Hertogenbosch tot Avans Hogeschool. In 2006 is het complex gesloopt en in 2007 verrees er een nieuw gebouw, ontworpen door Ector Hoogstad Architecten te Rotterdam. Avans Hogeschool verzorgt onderwijs in Breda, Den Bosch en Tilburg. Het totaal aantal studenten bedraagt circa 19.000. Avans Hogeschool Tilburg werkt samen met de Nanjing University of Technology in China.

de Mammoetwet in 1968 kwamen er opleidingen voor mavo, havo en vwo. Vanaf de jaren zeventig nam het aantal leerlingen sterk toe, en er kwam een dependance bij de Canisius-mavo aan de Korvelseweg. Rond die tijd ontstonden er ook andere vormen van onderwijs voor volwassenen. Zo ging in 1976 de eerste ‘moedermavo’ van start. Door een fusie van diverse instellingen voor volwassenenonderwijs met het Avondlyceum ontstond het Tilburgs Avond College (tac), waar vanaf 1976 ook overdag les werd gegeven. Zo ontstond een groot instituut voor tweedekansonderwijs. Er werd ook samengewerkt met de ‘Open school’ en met het > Streekcentrum. Er kwamen meer locaties bij zoals de Hoogvensestraat, het Stuivesantplein en de Stappegoorweg. Door een fusie met de Avondmavo te Waalwijk ontstond in 1993 het Dag- en Avondcollege Tilburg-Waalwijk (dac). Als uitvloeisel van de Wet Educatie en Beroepsonderwijs zijn de opleidingen van het dac in 1996 ondergebracht bij het > roc Midden-Brabant.

Ave Maria D In 1914 betrokken Franse zusters van de Mariacongregatie uit Asten een door Jan van der > Valk ontworpen klooster aan de toenmalige Nieuwe Goirleseweg. Van 1921 tot 1930 was het Sint > Odulphuslyceum in het gebouw gehuisvest. Toen deze school verhuisde naar de Lange Schijfstraat (Noordhoekring) werd Ave Maria het missiehuis van de paters oblaten van de Heilige Franciscus van Sales. Deze congregatie had zich al in 1928 in Tilburg gevestigd in een huis aan de vroegere Vogelstraat. In hun nieuwe onderkomen aan wat later werd aangeduid als Columbusplein en Voltstraat leidden zij jongens op tot missionaris en priesterleraar. Het kloostercomplex werd in de loop der tijd diverse keren uitgebreid en had onder meer een grote tuin met een Lourdesgrot. De oblaten verlieten het complex in 1970, en in 1971 werd Pension Schollen er gevestigd. Later was er onder andere nog de Academie voor Bouwkunst (> Academie voor Architectuur

Avondlyceum D In 1956 liet het gemeentebestuur onderzoeken of er belangstelling bestond voor een avondopleiding voor voortgezet onderwijs. De reacties waren positief, maar omdat de gemeente zelf geen hbs of gymnasium in beheer had, werd de oprichting ervan gedelegeerd aan > omo. Er kwam een curatorium en er werden docenten benoemd. Rector werd dr. F. Lemmink, docent geschiedenis aan het Sint > Odulphus­ lyceum. Dit lyceum werd ook de standplaats voor het Avondlyceum, dat in 1958 van start ging. De school telde toen tien docenten en 93 leerlingen, verdeeld over drie klassen hbs-A en één klas hbs-B. Een jaar later kwam er ook een avondopleiding gymnasium-alfa en na de invoering van 27