UIT DE FAMILIE-ENCYCLOPEDIE

— U I T D E FA M I L I E - E N C Y C L O P E D I E —

Ontwerp je eigen familiewapen Er zijn twee mogelijkheden: ofwel stoot je bij je opzoekingen naar de geschiedenis van je familie op een familiewapen, ofwel - en die kans is duidelijk groter - vind je er geen. Wat kun je in de twee gevallen doen? Je vindt een wapen Het is niet uitgesloten dat je van een voorouder in de rechte mannelijke lijn een wapen (dat woord betekent in deze tekst: familiewapen) terugvindt. Als dat meer dan 100 jaar oud is en je kan dat ook bewijzen, kan je een aanvraag indienen voor ‘het voeren van een oud wapen’. Dan kan je wapen door het Heraldisch College geregistreerd worden. Nog eens herhalen: je moet de nodige bewijsstukken bij je aanvraag voegen. De opzoekingen gebeuren uiteraard door de aanvrager. Door jezelf dus.

keuze - wordt aanvaard. Wapenkreten behoren dan weer tot de adellijke voorrechten en komen dus niet in aanmerking. (zie hiervoor ook blz. 42) • Een gouden regel in de heraldiek is dat eenvoud siert. Maak er dus geen ‘kerstboom’-wapen van. Raadpleeg iemand die over de nodige heraldische kennis beschikt en die je kan helpen bij het ontwerpen. (Jan Vanderhaeghe, directeur Nationaal Centrum voor Familiegeschiedenis)

Je vindt geen wapen

Een leeg wapenschild, vrij in te vullen, maar vergeet niet de registratie bij het Heraldisch College. © VVF

De kans om een ‘oud wapen’ terug te vinden is eerder klein. Niet getreurd. Iedereen kan steeds een eigen wapen (laten) ontwerpen en het als een nieuw wapen indienen ter registratie. Er zijn wel enkele voorwaarden en we kunnen je een paar suggesties aan de hand doen: • Het samenstellen van een wapen moet op een heraldisch verantwoorde manier gebeuren. Het best zoek je inspiratie in de betekenis van de familienaam (‘sprekende wapens’), in de wapens van de gemeente waar je familie vandaan komt of waar je zelf woont. Werd een bepaald beroep enkele generaties lang uitgeoefend in de familie? Dat gegeven kan ook als basis gebruikt worden voor het maken van je familiewapen. • In geen geval mag je een wapen overnemen (zie hiervoor de bestaande wapenboeken) en ook aan bestaande gemeentewapens mag niet te duidelijk gerefereerd worden. • Wapenonderdelen die aan de adel voorbehouden zijn worden geweerd: kronen, mantels, schildhouders. Het liefst vermijdt men het gebruik van nationale symbolen. • Een wapenspreuk - door de aanvrager voorgesteld in de taal van zijn

11

De wapenschilden van het Heraldisch College van de Vlaamse Vereniging voor Familiekunde en van hun leden. ©VVF


Families op papier. De familieroman Dat een zo fundamenteel en bepalend gegeven als ‘familie’ ook in de literatuur een belangrijk thema is, ligt voor de hand. Er is zelfs een heel genre naar genoemd: de familieroman. De Buddenbrooks van Thomas Mann (1901), The Forsyte Saga van John Galsworthy (begin 20ste eeuw) en Les Rougon-Macquart van Emile Zola (1871-1873, 20 delen!): het zijn drie bekende buitenlandse voorbeelden van de zogeheten familieroman, een literair genre waarin we kennismaken met het wel en wee van een gezin of familie, vaak over enkele generaties (en in een aantal boekdelen…) Courante thema’s zijn logischerwijze huwelijks- en liefdesrelaties, opvoedingsproblemen, generatieconflicten enz. De afbakening met de ‘psychologische’ roman is dan ook soms nauwelijks te maken. In veel gevallen krijg je in dergelijke romans ook een tijdsbeeld van de historische context waarin de betrokken families leven. Voorbeelden uit de Nederlandse literatuur zijn onder meer Boeken der kleine zielen van Louis Couperus (1901-1903), De klop op de deur van Ina BoudierBakker (1930) en de trilogie De familie Roothooft van Gerard Walschap (1939).

Recenter is er onder meer de historische cyclus De eer van ons volk van André Demedts (jaren 1970), een tetralogie die zich concentreert op de ingrijpende veranderingen in onze samenleving rond 1800. Het verdriet van België van Hugo Claus (1983) toont dan weer hoe zo’n opdeling in genres kunstmatig is. Claus’ meesterwerk is tegelijk een Bildungsroman over de ontwikkeling van een jongen, een sociale roman over de bewogen jaren 1939-1947 en een familieroman die zich afspeelt in een milieu van kleine middenstanders. Andere bekende familieromans: De Vlasschaard van Stijn Streuvels (1907), Tantes van Cyriel Buysse (1924), Felix Timmermans’ Boerenpsalm (1935), Aan zee en De hoed van Tante Jeannot van Eric de Kuyper (1988-1989), van Wit is altijd schoon tot Volgend jaar in Berchem van Leo Pleysier (19892000)

De kwartierstaat met de (voor)ouders van Conscience. Auteurs beschrijven niet alleen families maar hebben natuurlijk zelf ook familie. © VVF 2 AMVC-Letterenhuis (Schrijvers hebben ook familie) ●

12

(Patrick De Rynck, publicist)

A M 2. AMVC-LETTERENHUIS MINDERBROEDERSSTRAAT 22, 2000 ANTWERPEN +32 3 222 93 42 [email protected] HTTP://MUSEUM.ANTWERPEN.BE/AMVC_LETTERENHUIS TRAM 4, 7, 10, 11 EN BUS 9 (HALTE KEIZERSTRAAT OF WIJNGAARDBRUG)

De kerncollectie van het AMVCLetterenhuis behelst het volledige archivalische domein van het Vlaamse literaire erfgoed: originele brieven en handschriften, foto’s en documenten van schrijvers, uitgevers en tijdschriften van de afgelopen 200 jaar. ★TENTOONSTELLING: SCHRIJVERS HEBBEN OOK FAMILIE Vanaf het najaar staan auteurs centraal in de nieuwe museumopstelling van het Letterenhuis. Op de Erfgoeddag wordt hun familie voor het voetlicht geplaatst. Een kleine tentoonstelling met grappige en nostalgische familiefoto’s toont een keuze uit de rijke schatkamers van het Letterenhuis. • OPEN TUSSEN 10 EN 18 UUR

De familie als propagandistisch wapen. Affiche uitgegeven door de BSP voor de wetgevende verkiezingen van 1958. © Amsab-ISG

★BOEKENBEURS Verkoop van dubbels en van boeken die niet in de Amsab-collectie passen.

LAMORINIÈRESTRAAT 233, 2018 ANTWERPEN +32 3 239 42 87 [email protected] WWW.AMSAB.BE

• OPEN TUSSEN 10 EN 18 UUR

☺

M 3. DIAMANTMUSEUM PROVINCIE ANTWERPEN KONINGIN ASTRIDPLEIN 19-23, 2018 ANTWERPEN + 32 3 202 48 90 [email protected] WWW.DIAMANTMUSEUM.BE

TRAM 7 EN 15, BUS 16 (HALTE BOOMGAARDSTRAAT)

★TENTOONSTELLING: HAPPY FAMILY?! De visie van socialisten en progressieven op gezin, huwelijk en seksualiteit.

• OM 10.30, 11.30, 13, 14, 15 EN 16 UUR

★FAMILIESPEL OM MEE TE NEMEN Zie ‘Musea stad Antwerpen’.

A 1. AMSAB - INSTITUUT VOOR SOCIALE GESCHIEDENIS ANTWERPEN

Het Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis spitst zich toe op de geschiedenis van sociale bewegingen en bevat een ruime archiefcollectie en bibliotheek.

★RONDLEIDING: EEN KIJKJE IN DE ARCHIEFKELDERS In de archiefkelders worden diverse literaire verwantschappen onder de aandacht gebracht.

TRAM 2, 15 (HALTE CENTRAAL STATION), 3 (HALTE PREMETRO STATION ASTRID), 10, 11, 12 EN 24 (HALTE GEMEENTESTRAAT). BUS 16, 17, 18, 27, 31 EN 32 (HALTE CENTRAAL STATION) EN 23, 33 EN 36 (HALTE KONINGIN ASTRIDPLEIN)

Afbeelding uit “Toen vond ik jou”, een tentoonstelling uit 1978 met een feministische kijk op huwelijk en gezin. © Amsab-ISG

Sinds eeuwen staat Antwerpen

Stijn Streuvels met zijn dochter Paula en zoon Paul (1911). © AMVC-Letterenhuis

bekend als wereldcentrum voor diamant. Daarom is het grootste diamantmuseum ter wereld er gehuisvest. ★TENTOONSTELLING: SYMBOLIEK VAN DE VERLOVINGSRINGEN. FOR YOUR EYES ONLY Op Valentijnsdag startte het Diamantmuseum met een tentoonstelling rond verlovingsringen: verloven is een tijdje uit geweest, vermoedelijk omdat het vroeger bedoeld was om een uitzet bij elkaar te sparen. Sinds kort is bij veel mensen opnieuw de behoefte ontstaan om terug te grijpen naar tradities: de uitwisseling van verlovingsringen hoort daarbij. Sinds 14 februari zijn de fraaiste verlovingsringen in het Diamantmuseum te bewonderen!

Gabi Tolkowsky, telg uit het belangrijk diamantairsgeslacht. © Diamantmuseum


★TENTOONSTELLING: POLITIEKE FAMILIES Een verrassende blik op politieke dynastieën uit de socialistische familie. • OPEN TUSSEN 10 EN 18 UUR

★OPENDEUR Een kennismaking met de werking van Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis én een bezichtiging van de mooie patriciërswoning. • OPEN TUSSEN 10 EN 18 UUR

13

Toegang op de Erfgoeddag uiteraard gratis. • VAN 10 TOT 17 UUR LOOPT NOG TOT 25 APRIL 2004

y

★RONDLEIDING: ’T ZIT IN DE FAMILIE(NAAM)! Families met de achternaam ‘Slijper’ en ‘Diamant’, en ook jonggehuwden die in de periode van 14 februari tot 17 april 2004 huwen, worden uitgenodigd voor een heel bijzonder museumbezoek. O.l.v. een speciale gast, bij wie diamant echt wel ‘in de familie zit’, bezoeken zij het museum. Reservatie is wel verplicht. • RESERVATIE: [email protected] T + 32 3 202 48 91 (TINE VERHAERT) , 50 PLAATSEN

y☺


Verwantschap op Schoonselhof Familie- en andere banden blijven ook na de dood zichtbaar. Dat komt goed tot uiting op een begraafplaats als Schoonselhof, op heel diverse manieren.

Een begraafplaats is een oord van herinnering, een stenen archief. Graven vertellen hoe mensen zich bij leven tot elkaar hebben verhouden. Dat doen ze door de vermelding van namen, levensdata en - met wat geluk - beroepen, titels en prestaties. Maar de banden worden ook op andere manieren duidelijk: door heraldische wapens en portretten, of door het vermelden van opdrachtgevers en uitvoerders, door de taal, de stijl, het graftype, de symboliek én zelfs door hun ligging op de begraafplaats. Enkele voorbeelden: - Dat de dood drastisch ingrijpt in het familieleven, wordt uitgedrukt door twee uit elkaar glijdende handen met ertussen een gebroken ketting, een verwijzing naar de verbroken echtelijke band. (In een andere context, en zonder ketting, kunnen handen verwijzen naar de broederlijke handdruk, de verbondenheid van vrijmetselaars.) - Ook na de dood verkeren familieleden graag in elkaars gezelschap: in één grote grafkelder, zoals dat op Schoonselhof het geval is met de hechte kunstenaarsfamilie Linnig (tien personen), of door een aantal grafvergunningen naast elkaar te reserveren, zoals de familie Steinmann/Haghe deed. - De familieband kan zichtbaar worden in de vormgeving. De sarcofaag van het kunstenaarsechtpaar Emiel Vloors-Louise Laridon op erepark N is sterk verwant aan die van zus Lucie Laridon op park C. Schilder Frans van Kuyck en zijn broer Walter, architect, hebben vrijwel identieke zerken, naar een ontwerp van Hugo van Kuyck; bij Walter werd het attribuut ‘palet en penselen’ in het medaillon vervangen door ‘passer en winkelhaak’. - Ook bloedverwanten in ruime zin hanteren eenzelfde typologie. Enkele Antwerpse Armeniërs hebben op Schoonselhof een khachkar op hun graf. Deze traditionele, kunstige gedenksteen maakt hun

Dit najaar verschijnt een boek over het prachtige funerair erfgoed van de begraafplaats Schoonselhof. In de essays worden nieuwe gegevens aangebracht en reflecteren de auteurs over het omgaan met begraven en begraafplaatsen vroeger en nu. Auteurs zijn Wim Cuyvers, Anne-Mie Havermans, Kristien Hemmerechts, Marc Jacobs e.a. Met foto’s van Carl De Keyzer. Een uitgave van de Erfgoedcel Antwerpen.

onderlinge band zichtbaar en toont aan dat ze ook in de diaspora hun identiteit bewaren. - De verbondenheid tussen niet-bloedverwanten met gezamenlijke levensdoelen, zoals de gasthuiszusters, vindt haar uitdrukking in een identieke zerk op eenzelfde park. - Alleen familieleden mogen in één grafvergunning begraven worden. Massagraven zijn immers sinds 1804 (decreet van Napoleon) verboden. Vandaar dat, lang voor er sprake was van het homohuwelijk, Lia Belmont (1922-2001) en Irma Dua (1914-1979) bij leven allebei een stuk grond kochten, naast elkaar, en stenen lieten plaatsen die hun tweeeenheid benadrukken. Een bezoek aan Schoonselhof onthult versluierde relaties… (Anne-Mie Havermans, kunsthistorica) 7 Erfgoedcel (Families na de dood) ●

Het grafmonument van de familie Lux-Fierens, Schoonselhof, park Y, lijn 18. Het graf is een resultaat van de vruchtbare samenwerking tussen beeldhouwer A.Pierre en steenhouwer Cl.Jonckheer fils. © Carl De Keyzer / Magnum Photos

De families Steinman en Haghe liggen met 5 vergunningen naast elkaar op het park Z1, lijn 19. © Carl De Keyze / Magnum Photos

14

O 6. ECOHUIS ANTWERPEN

O 7. ERFGOEDCEL ANTWERPEN

EHA! TURNHOUTSEBAAN 139, 2140 ANTWERPEN - BORGERHOUT +32 3 217 08 56 [email protected]

ADRIAAN BROUWERSTRAAT 20, 2000 ANTWERPEN +32 3 227 49 53 [email protected] WWW.ERFGOEDNET.BE/ANTWERPEN

TRAM 10, 24 (HALTE ELIAARTSTRAAT), BUS 6, 18, 34, 41.0, 41.1, 41.2, 41.5, 41.6,41.7, 242, 420,422, 423, (HALTE ELIAARTSTRAAT)

NIET TOEGANKELIJK, ZIE PROGRAMMA HIERONDER

Een milieuvriendelijk dagje uit in het EHA! (EcoHuis Antwerpen). EHA is een boeiend interactief milieucentrum met een fascinerende tentoonstelling en een milieuvriendelijke stadswoning met tuin en EcoCafé. Duurzaam en leefbaar, boeiend en haalbaar…

Begrafenisstoet in 1919 van de drie gesneuvelde broers Leemans uit Ekeren. Foto Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders

O 4. DISTRICTSHUIS BERENDRECHTZANDVLIET-LILLO CO DE SCHELDE DE KEYSERSHOEVE 66, 2040 ANTWERPEN ZANDVLIET + 32 3 568 38 21 BUS 77.0, 77.1, 77.2, 78

Gemeentelijke dienst Berendrecht-Zandvliet-Lillo.

voor

★WORKSHOP: STAMBOMEN OPSTELLEN i.s.m. Vlaamse Vereniging voor Familiekunde • OM 10.30 EN 14 UUR

★TENTOONSTELLING: LOKALE FAMILIESTAMBOMEN

‘wereldhaven’. Een herinnering aan vlakke weiden en wuivende velden. Een verhaal van eeuwige evolutie. Niets is immers zo blijvend als de verandering. Het is de samenvatting van de turbulente geschiedenis van Oosterweel, Oorderen, Wilmarsdonk, Lillo en de polders van Berendrecht en Zandvliet. Doorlopende voorstellingen, duur: 90 minuten. • OPEN TUSSEN 10 EN 18 UUR

★RONDLEIDING Doorlopend worden er rondleidingen gegeven in het Documentatiecentrum. De bezoekers kunnen een kijkje nemen in de magazijnen en krijgen uitleg over de werking van de catalogus. Speciale aandacht gaat dit jaar

naar de bronnen voor familiegeschiedenis. • OPEN TUSSEN 10 EN 18 UUR

★TENTOONSTELLING: EEN GREEP UIT DE COLLECTIE - FAMILIE Het Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders verzamelt boeken, tijdschriften, krantenknipsels, allerlei drukwerk, bidprentjes en rouwbrieven, foto’s, prentkaarten, dia’s, kaarten en plans, filmmateriaal, geluidsopnames… Een kleine tentoonstelling toont markante stukken uit de verzameling, met bijzondere nadruk op het thema ‘familie’.

★LEZING: SPROOKJES UIT 4 EN 1 LANDEN i.s.m. vzw El Moustaqbal In verschillende culturen waren sprookjes een belangrijk element bij de inwijding van kinderen in de plaatselijke gewoontes en zeden. Jammer genoeg wordt de mondelinge overdracht van sprookjes bedreigd door videospelletjes, tekenfilms en internet. Graag wilden we de kinderen van nu weer laten wegdromen in de sprookjeswereld van 5 verschillende landen/culturen (Indisch, joods, Russisch, Berbers, Vlaams). Ouders en grootouders uit de respectievelijke landen lezen sprookjes voor. Vooraf inleiding door Prof. Ludo Abicht • 10-10.30 UUR (INL.), 10.30-11.30 UUR (INDISCH), 11.30-12.30 UUR (RUSSISCH), 13.30-14.30 UUR (VLAAMS), 14.30-15.30 UUR (BERBERS), 15.30-16.30 UUR (JOODS) • RESERVATIE: BALIE EHA! T + 32 3 217 08 11, [email protected] 30 DEELNEMERS PER LEZING

y☺



A 5. DOCUMENTATIECENTRUM ANTWERPSE NOORDERPOLDERS

Sprookjes uit 4 en 1 landen in het Ecohuis in Borgerhout. © EHA

VELTWIJCKLAAN 19, 2180 ANTWERPEN EKEREN + 32 3 541 13 78 [email protected] BUS 66, 72 EN 77 (HALTE EKEREN MARKT)

Het Documentatiecentrum Antwerpse Noorderpolders is een gespecialiseerde bibliotheek die ‘alles’ bewaart over de geschiedenis en het heden van de negen polderdorpen ten noorden van Antwerpen. ★FILM- EN DIAVOORSTELLING: VAN POLDERSLOOT TOT WERELDHAVEN Een film van de Zandvlietse kunstenaar Albert De Vree. De film brengt het relaas van de polderdorpen op hun weg naar

15

De stedelijke Erfgoedcel Antwerpen werkt aan de uitbouw van een geïntegreerd cultureel erfgoedbeleid en zet daartoe zeer diverse projecten op. ★RONDLEIDING: FAMILIES NA DE DOOD: SCHOONSELHOF Schoonselhof is een unieke begraafplaats in Vlaanderen. In het najaar verschijnt hierover een boek met diverse essays en met foto’s van Carl De Keyzer. In afwachting alvast deze familiegeïnspireerde rondleidingen over gereputeerde Antwerpse families, de verwantschap in heraldische wapens, het gebruik van gelijkaardige grafmonumenten of lettertypes, de voorkeur voor een bepaalde stijl of beeldhouwer… • BEGRAAFPLAATS SCHOONSELHOF KRUISPUNT ST.-BERNARDSESTEENWEG EN KRIJGSBAAN • OM 10, 11, 13 EN 14 UUR (DUUR: 1,5 UUR) • RESERVATIE: JACQUES BUERMANS, T + 32 3 829 16 03, [email protected] 20 PERSONEN PER RONDLEIDING • TRAM 12 (TERMINUS)

Triptiek Schoonselhof. © Carl De Keyzer / Magnum Photos


De familie en de naam Rubens Zijn er vandaag nog afstammelingen van Peter Paul Rubens? Hoe heten ze? Met hoevelen zijn ze? En waar komt de naam ‘Rubens’ vandaan?

Afstamming in vrouwelijke lijn

Peter Paul Rubens (1577-1640) was vader van een groot gezin. Hij had drie kinderen uit zijn huwelijk met Isabella Brant en vijf uit zijn huwelijk met Helena Fourment. Vier van hen hadden nakomelingen. Naar schatting zijn er vandaag tussen de 10.000 en 15.000 rechtstreekse afstammelingen. Velen bleven in België, anderen zwermden uit naar Nederland, Frankrijk, Duitsland, Oostenrijk, de Verenigde Staten enz. Van al die nazaten draagt geen nog de naam Rubens. De mannelijke afstamming, en dus ook de naam, eindigt met de dood van Rubens’ kleinzoon Alexander in 1752. Het zijn dus vooral de klein- en achterkleindochters die het geslacht hebben voortgezet. Daarbij figureren namen van bekende en vaak adellijke geslachten, zoals Lunden, Cogels, Geelhand, de Vinck, van Havre en Borrekens; ook namen als Moretus en de la Faille duiken op. Maar ook minder illustere families komen in de stamboom voor. Uit Rubens’ kleindochter Isabelle kwam de tak van der Vekene de Berent voort, waaruit dan weer de tak de Hertefelt uit Londerzeel sproot. In Rubens en zijn afstammelingen staan dan ook vele Londerzelenaren vermeld. Ze heten d’Hertefelt, Van Camp, Van Assche, De Mayer enz.

De naam De naam Rubens is afgeleid van de voornaam Robrecht of Robert. Dat was in oorsprong een Germaanse naam, die in de Middeleeuwen zeer populair was in Vlaanderen. Hrod-berht betekent iets als ‘glorievol schitterend’. Vanaf de 15de eeuw zijn er verschillende families Rubens (andere dan die van de schilder): in Brugge, het Land van Loon (het huidige Limburg), Antwerpen en elders. De voorouders van Rubens kwamen uit Brugge. Op dit ogenblik zijn er in België relatief veel mensen met de naam Rubens (631), Rubbens (457) of Ruebens (136). Dat leert ons een snelle blik op de website www.familienaam.be. Dat er varianten zijn, komt omdat tot 1795 de schrijfwijze van familienamen niet vastlag. Rubens en zijn familie tekenden zowel met ‘Rubens’ als ‘Rubbens’ en ‘Ruebens’. 7 Erfgoedcel, ● 11 KBC Rockoxhuis, ● 26 Onze-Lieve-Vrouwekathedraal, ● 39 Toerisme Antwerpen, ● 20 Museum Plantin-Moretus ●

Al deze deelnemers belichten de figuur van P.P. Rubens of tonen werken van de hand van de meester.

Rubens was vader van een groot gezin. Hijzelf stamde ook uit een grote familie. bron: Rubenianum

16

P.P. Rubens, zelfportret door de stamvader op 53-jarige leeftijd. © Rubenshuis Foto Collectiebeleid

• STANDBEELD P.P. RUBENS GROENPLAATS , 2000 ANTWERPEN •

VAN 13 TOT 17 UUR • RESERVATIE VERPLICHT: T + 32 3 229 18 80, TOT 9 APRIL; UITSLUITEND BESTEMD VOOR DE NAAMDRAGERS RUBENS/RUBBENS/RUEBENS EN VOOR DE NAZATEN VAN P.P. RUBENS

☺

• BUS 6/34 (HALTE SUIKERRUISTEENPLEIN), 18, 25 EN 26 (HALTE GROENPLAATS-POST). TRAM 10 EN 11 (HALTE MELKMARKT), 4 EN 8 (HALTE GROENPLAATS-POST)

★CADEAU: HAD U AL UW KWARTIERSTAAT? i.s.m. Vlaamse Vereniging voor Familiekunde, Merksem Een kwartierstaat, een schematische opstelling van genealogische gegevens, geeft een overzicht van de voorouders. Hij kan bijvoorbeeld teruggaan tot de 4de gene-

ratie: de kwartierhouder zelf, ouders, grootouders en overgrootouders. Snuisteren in kasten thuis of bij (groot)ouders levert misschien voldoende gedachtenisprentjes, overlijdensberichten, trouwboekjes, akten… op om een en ander in te vullen. Haal je gratis leeg exemplaar en begin aan je zoektocht. • VERKRIJGBAAR BIJ ELKE ANTWERPSE DEELNEMER, ZOLANG DE VOORRAAD STREKT

★CADEAU: ‘WAT ZIT ER IN MIJN FAMILIE?’ Een handige wegwijzer voor familieonderzoek: voor de speurneuzen. • GRATIS, ZIE BINNEN IN DEZE BROCHURE

Albert en Nicolaas, twee van P.P. Rubens’ zonen. Het nageslacht wordt sinds 1752 wel uitsluitend langs de vrouwelijke lijn voortgezet. Gravure van J. Daulle uit 1752. ©Rubenshuis. Foto: Michel Wuyts & Lowie de Peuter

★DE FAMILIE RUBENS, EEN REÜNIE in het kader van Rubens2004. Ten tijde van P.P. Rubens (15771640) was het gebruikelijk dat je namen op diverse wijzen schreef. Rubens tekende zowel met ‘Rubens’ als met ‘Rubbens’ en ‘Ruebens’. Alle mensen met deze namen én alle nakomelingen van de schilder (Rubens heeft vele nazaten, maar de naam zelf verdween uit de familie) worden uitgenodigd voor een ‘reünie’. Op het programma staan de familiefoto, een Rubensfamiliewandeling, de zondagnamiddagse koffie-mettaart en een plechtige familieontvangst op het stadhuis.

Wie zijn jow kwartieren of voorouders? Haal je gratis lege kwartierstaat en begin je zoektocht.

RUBENSREÜNIE Ter gelegenheid van de Herontdek P.P.Rubens vindt op Erfgoeddag een heel bijzondere ‘familie’bijeenkomst plaats. Alle mensen met de namen Rubens, Rubbens of Ruebens én alle nakomelingen van de schilder worden die dag uitgenodigd voor een ‘reünie’. Inschrijven vooraf is noodzakelijk. Meer info vindt u elders op deze pagina.

RUBENS’ NAKOMELINGEN TE BOEK GESTELD Al sinds 1877 zijn er regelmatig pogingen geweest om alle nakomelingen van Rubens in kaart te brengen. Naar aanleiding van het Rubensjaar in 1977 publiceerde de Office Généalogique et Héraldique de Belgique de eerste vier van zeven boekdelen over Rubens en zijn afstammelingen (Rubens et ses descendants). Ze bevatten een overzicht van de nakomelingen van Rubens tot op 1 januari 1977. Office Généalogique et Héraldique de Belgique p/a Stadhuis Sint-Pieters-Woluwe, Charles Thielemanslaan 93, 1150 Brussel T 02 772 50 27

17


Wereldwijde variaties op het familiethema Wat vertelt het beeld van het gezin als we onze blik verruimen en op verkenning gaan in de wereld? Is het een vaste waarde? Is de terminologie voor familierelaties overal dezelfde? Gezinstypes In onze westerse wereld is het gezin de kerngroep van een familie (zie over deze begrippen blz. 4). Dat is elders in de wereld ook zo, maar er bestaan aardig wat variaties op het gezinsthema: - een meervoudig gezin is een man met meerdere vrouwen en hun kinderen (polygynie) of een vrouw met meerdere mannen en hun kinderen (polyandrie); - een gemengd gezin bestaat uit een weduwnaar of gescheiden man samen met een weduwe of gescheiden vrouw, elk met hun eigen kinderen; - een samengesteld gezin: onder het gezag van één familiehoofd, doorgaans een man, en onder hetzelfde dak, leven de mannelijke bloedverwanten met hun respectievelijke echtgenotes en hun kinderen, kleinkinderen en eventueel achterkleinkinderen. In India heet dit een ‘joint family’. Men noemt ze ook patriarchale of patrilineaire families; - in matrilineaire families gaan de jonggehuwden bij de familie van de bruid wonen. De bezittingen blijven in de lijn van moeders zijde bewaard; - in woonfamilies, zoals bij sommige volken in Indonesië en de Zuidzee, wonen mensen in groep samen in een groot huis. Ze zijn niet noodzakelijk allemaal familie van elkaar.

Een stamboom van voormoeders In het westen maakt men zijn stamboom met mannelijke voorouders: patrilineair. Maar het kan ook anders. Bij een aantal volken, zoals in het zuiden van India of bij de Toeareg in de Sahara, is de matrilineai-

re lijn gangbaar. Dit leidt soms tot voor westerlingen ietwat vreemde toestanden. Zo wonen de Minangkabau (Centraal-Sumatra) met alle matrilineaire bloedverwanten samen onder één dak. Niet dat de vrouw er alles te zeggen heeft, wel haar familie. Een echtgenoot wordt beschouwd als ‘de bezoeker’ van zijn vrouw. Hij kan toelating krijgen om bij haar te slapen. Lukt dat niet, dan slaapt hij in het gemeenschappelijk mannenhuis. Voor het herstellen van zijn kleren kan hij niet bij zijn vrouw terecht, maar moet hij naar zijn moeder of zuster. Om in het huis van zijn vrouw te eten moet hij betalen. Zijn enige recht is onvoorwaardelijke huwelijkstrouw. Overeenkomstig het lokale spreekwoord ‘een haan legt geen eieren’ behoren de kinderen aan de moeder toe.

Gesofisticeerd ‘primitief’ In vele zogenaamde ‘economisch primitieve’ gemeenschappen is er voor verwantschapsrelaties een veel uitgebreidere terminologie dan in het Westen. Op veel plaatsen maakt men een onderscheid tussen ‘jongere of oudere broer’, ‘jongere of oudere tante’, soorten schoonbroers, neven en nichten etc. Niet mis te verstane termen geven op veel plaatsen precies aan met welk familielid men te maken heeft. Hoe dan ook, gezin en huwelijkstrouw zijn op de meeste plaatsen in de wereld vaste waarden. Het leven is bij vele volken zo veeleisend dat een sterke structuur als die van het gezin nodig is om te overleven. Vaak zullen ouders zelf uitkijken naar de geschikte partner voor hun kinderen, soms al van vóór de geboorte. De garantie die een partner biedt, moet in sommige culturen als het ware afgekocht worden met een bruidsschat. Of de bruidegom gaat een tijd lang voor de familie van zijn bruid werken, bij wijze van ‘schadeloosstelling’. (Jan Van Alphen, conservator van het Etnografisch Museum in Antwerpen) 8 Etnografisch museum (leefwereld van niet-Europese cuturen in het alge●

meen)

Families wereldwijd. V.l.n.r. Familie uit China, Filipijnen (Bontok), Burkina Faso, Filipijnen (Igorot) ©Etnografisch Museum

18

M 8. ETNOGRAFISCH MUSEUM ANTWERPEN SUIKERRUI 19, 2000 ANTWERPEN + 32 3 220 86 00 [email protected] HTTP://MUSEUM.ANTWERPEN.BE/ETNOGRAFISCH_MUSEUM BUS 9, 18, 25 EN 26 (HALTE GROENPLAATSPOST), 6 EN 34 (HALTE SUIKERRUISTEENPLEIN), TRAM 2, 3, 4, 7, 8 EN 15 (HALTE GROENPLAATS-POST)

In dit museum maak je kennis met de leef- en denkwereld van nietEuropese culturen. Je ziet er beelden, maskers, wapens, vedertooien, schilderingen en gebruiksvoorwerpen. Ze staan opgesteld per werelddeel: Afrika, Oceanië, Amerika en Azië. ★TENTOONSTELLING: DE LEVENSLOOP Voor de Erfgoeddag werd een speciale opstelling gemaakt van kleren en gebruiksvoorwerpen uit Turkije die verband houden met huwelijk en gezin: een wieg, een besnijdeniskostuum, een bruidsuitzet, bruidsjurken… Verder in het museum vind je nog heel wat voorwerpen die verwijzen naar rituelen uitgevoerd op belangrijke momenten in een mensenleven. Laat je leiden door de begeleidende folder van het museum. • OPEN TUSSEN 10 EN 18 UUR

y

★VOORSTELLING: HUWELIJKSDANSEN UIT TURKIJE De Turkse groep Kavak voert traditionele huwelijksdansen op in de binnentuin van het museum. Kom de prachtige kostuums en sierlijke danspassen bewonderen. Net als op een Turks trouwfeest wordt iedereen uitgenodigd om deel te nemen aan de reidansen. • TUSSEN 14 EN 16 UUR

y☺

★TENTOONSTELLING: VAN KIND TOT VOLWASSENE In elke afdeling van het museum staat een luisterdoos opgesteld. Hier hoor je kinderen uit verre landen vertellen hoe ze ingewijd worden in de wereld van de volwassenen. In de vitrines zie je voorwerpen die bij deze overgangsrituelen horen. Ken je gelijkaardige feesten in onze cultuur? • OPEN TUSSEN 10 EN 18 UUR

y☺

★FAMILIESPEL OM MEE TE NEMEN Zie ‘Musea stad Antwerpen’. • OPEN TUSSEN 10 EN 18 UUR

y☺

Het Nederlands koninklijk huis, ca. 1950, bromidedruk. Fotograaf M.C. Meyboom. © FotoMuseum Provincie Antwerpen

Besnijdeniskostuum uit Turkije. ©Etnografisch Museum Antwerpen

M 9. FOTOMUSEUM PROVINCIE ANTWERPEN WAALSE KAAI 47, 2000 ANTWERPEN + 32 3 242 93 00 [email protected] WWW.FOTOMUSEUM.BE BUS 6 EN 34 (HALTE VLAAMSE KAAI), 23 (TERMINUS WAALSE KAAI), TRAM 8 (TERMINUS LAMBERMONTPLAATS)

Sinds 21 maart 2004 biedt het nieuwe FotoMuseum Provincie Antwerpen u een wisselende thematische museumopstelling aan waarin naast tal van fotografische genres ook familiefoto’s, prentbriefkaarten en reclamefoto’s een plaats krijgen. ★TENTOONSTELLING: FAMILIEFOTO’S Speciaal voor de Erfgoeddag geeft het FotoMuseum Provincie Antwerpen een overzicht van de familiefoto door de geschiedenis heen. De rijke collectie van het museum bevat pareltjes van fotoalbums, met statige familieportretten, levendige vakantiekiekjes, huwelijks- en communiefoto’s. En dan zijn er nog de families die sinds 1993 gefotografeerd werden door de 12-jarigen die deelnamen aan het multicultureel fotoatelier. Voor de Erfgoeddag leggen we deze ontroerende foto’s nog eens bij mekaar.

een huwelijk, geboorte of communie, gaan mensen naar de fotograaf. Vroeger nam de familie dan plaats voor een geschilderd decor dat een rijkelijk interieur of een idyllisch landschap voorstelde. Wil je dat ook eens meemaken? Elke familie die op de Erfgoeddag het FotoMuseum bezoekt, wordt door onze museumfotograaf op de gevoelige plaat gezet! (Een familie bestaat uit minstens 2 personen: partners, kinderen, grootouders, ooms of tantes…)

Op het huwelijksfeest van Angelo en Brigitte, 1999, bromidedruk. Fotograaf Elisabeth Broeckaert. © FotoMuseum Provincie Antwerpen


y☺

★DEMONSTRATIE: JEF JONGEREN EN FOTOGRAFIE JEF is het enthousiaste jongerenteam dat sinds de opening van het FotoMuseum spetterende activiteiten organiseert voor jongeren vanaf 16 jaar. Op de Erfgoeddag zet JEF zijn beste beentje voor en laten zijn jeugdige familieleden zien hoe zij een frisse wind door het nieuwe museum doen waaien. JEF laat overal zijn sporen na en is niet meer weg te denken uit het nieuwe FotoMuseum. De familie van JEF wil jullie graag leren kennen! • OPEN TUSSEN 10 EN 18 UUR

y☺


y

★DEMONSTRATIE: KIJK EENS NAAR HET VOGELTJE! Bij speciale gelegenheden, zoals Alternatief gezin in interieur, 1979, bromidedruk. Fotograaf Walter Cabes. © FotoMuseum Provincie Antwerpen

19

Familie op camping aan het Zilverstrand in Mol, 1994, kleurenafdruk. Fotograaf Freya Maes. © FotoMuseum Provincie Antwerpen


Kunst, een familiezaak?

Kunstenaarstalent blijkt erfelijk, al bevorderde onder het ancien régime ook het toenmalige gildensysteem de opleiding van kinderen van de leden tot schilder, beeldhouwer enz. Vandaar de vele familieverbanden, bijvoorbeeld in de collectie van het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Vroeger was schilderen een ambacht als een ander. En zoals alle vaklui verenigden ook de kunstschilders zich in een ambachtsgilde: het SintLucasgilde. Het stond gildenleden vrij om hun kinderen het vak te leren en hen te laten meewerken in de familiezaak. Onder meer dankzij deze ‘vrijstelling’ werden heel wat schilderszonen én -dochters binnen de familie opgeleid tot schilder. In Antwerpen waren in de 16de en 17de eeuw talrijke kunstenaarsfamilies actief. Zo had Quinten Massijs twee schilderende zonen, Jan en Cornelis. We kennen Pieter Pourbus en vervolgens Frans Pourbus de oude en de jonge. Er waren de Franckens en de Coxie’s. Maar de belangrijkste artistieke familie is ongetwijfeld de Brueghelfamilie. Probeert u ons even drie generaties lang te volgen… Stamvader is de veelzijdige en geniale Brabander Pieter I Bruegel. In 1563 huwt hij de dochter van de renaissancekunstenaar Pieter Coecke van Aelst. Hun oudste zoon, Pieter Brueghel de jonge, staat bekend als een navolger van zijn vader, maar hij schilderde ook talrijke authentieke composities ‘in Bruegeliaanse trant’. Een traditie die dan weer door zijn eigen zoon Pieter III wordt voortgezet. De andere zoon van de stamvader, Jan Brueghel de oude, geeft blijk van meer originaliteit. Hij maakt naam en faam als schilder van landschappen, bloemstukken en allegorieën. Zijn zonen Jan II en Ambrosius zijn op hun beurt voortreffelijke bloemschilders. Talent blijkt inderdaad erfelijk te zijn… Maar ook huwelijken voeden de artistieke vaardigheden van de Brueghelfamilie. Jan I Brueghels dochter Paschasia huwt in 1624 Hiëronymus van Kessel en haar zus Anna trouwt in 1636 met schilder David Teniers de jonge. Een resultaat van al die erfelijkheid: in het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen zijn talrijke kunstwerken van vaders, zonen, dochters en kleinkinderen uit Antwerpse kunstenaarsfamilies te zien. (Siska Beele, dienst Publiekswerking van het KMKSA) 3 Diamantmuseum Provincie Antwerpen (een speciale gast, bij wie diamant in de familie zit), ● 12 KMSKA, ● 37 Stadsbibliotheek Antwerpen (de familie Galle), ●

38 Stedelijk informatiecentrum archeologie en monumentenzorg (het geslacht De Waghemakere) ●

EEN GESLACHT VAN BEELDHOUWERS

Uit de Bruegheldynastie: Jan I Breughel, zoon van stamvader Pieter I Brueghel, was befaamd voor zijn bloemstukken. Bloemen in een vaas. ©KMSKA, inv. 643 Pieter II Brueghel, De prediking van Johannes de Doper. ©KMSKA, inv. 777

Nog een treffend voorbeeld van familieverbanden is het Antwerpse beelden steenhouwersgeslacht Verbrugghen. De 17de -eeuwse stamvader Heinrich, beeldsnijder, was de schoonbroer van beeldhouwer Hans van Mildert. Zijn zoon Peeter I, beeldhouwer en koopman in steen, huwt de dochter van schilder Erasmus Quellinus. De Quellinussen zijn op hun beurt een belangrijk geslacht van beeldhouwers en schilders. Peeters I’s zuster Susanna is de moeder van een andere beeldhouwer, Peeter Scheemaeckers. En die heeft op zijn beurt twee zonen die beeldhouwer zijn. Peeter I Verbrugghens dochter Susanna huwt dan weer beeldhouwer Peeter Meesens. Hun twee zonen, Peeter II en Henricus-Franciscus Verbrugghen, zijn eveneens… beeldhouwer. Henricus-Ingantius, zoon van Henricus-Franciscus Verbrugghen, is beeldhouwer en koopman in (Iris Kockelbergh) steen.

20

O 10. HET UITZICHT VZW

“Uit vaders mond klonk het woordje “moizekes” nu heel anders dan toen hij tientallen jaren eerder als klein manneke de snoep- en speelgoedwinkel in de Appelstraat binnenstapte om er voor een paar centiemen muizekes te kopen.“ Fragment uit de voorstelling Muizeken van Het Uitzicht © Het Uitzicht

+ 32 3 235 89 77 [email protected]

Het Uitzicht is een reminiscentie- en dramawerkgroep voor ouderen en bejaarden. Centraal in de activiteiten staan de herinneringen van de deelnemers. Die worden gestructureerd opgeroepen en gedeeld met elkaar.

• GASTHUIS ST-MARIA • VREDESTRAAT 93, 2600 ANTWERPEN - BERCHEM • 3 VOORSTELLINGEN VAN CA. 60 MIN., OM 11, 14 EN 16 UUR • RESERVATIE: BUURTCENTRUM POSTHOF, ANN.RISO-ANTW.BE T + 32 3 218 80 43 50 PERSONEN PER VOORSTELLING

y

• BUS 6, 32, 34 (HALTE VICTOR JACOBSLEI) TRAM 7, 15 (HALTE VAN HOMBEECKSTRAAT) EN STATION BERCHEM

★VOORSTELLING: MUIZEKES [SPREEK UIT: MOIZEKES] In het twintig minuten durende ‘Muizekes [spreek uit: moizekes]’ verhaalt verteller Rob van der Wildt over een familiegeschiedenis. Over hoe het familiale erfgoed kennelijk niet ‘mocht’ worden doorgegeven van de ene generatie op de andere. Maar waarom dan niet? En wat doen die ‘muizekes’ in dat verhaal? Zet u mee aan de huiskamertafel en luister, dan hoort u ze wel ritselen… • GASTHUIS ST-MARIA • VREDESTRAAT 93, 2600 ANTWERPEN - BERCHEM • 4 VOORSTELLINGEN VAN CA. 30 MIN., OM 10, 13, 15 EN 17 UUR • RESERVATIE: ROB VAN DER WILDT [email protected] T + 32 3 235 89 77 50 PERSONEN PER VOORSTELLING

y

H 13. KONINKLIJKE KRING VOOR HEEMKUNDE MERKSEM VZW

LEOPOLD DE WAELPLAATS, 2000 ANTWERPEN + 32 3 238 78 09 [email protected] WWW.ANTWERPEN.BE/CULTUUR/KMSKA

HOFKE VAN ROOSENDAEL TERLINDENHOFSTRAAT 265, 2170 ANTWERPEN - MERKSEM + 32 3 646 76 20 [email protected]

TRAM 4 HALTE GEUZENSTRAAT, 8 (HALTE MUSEUM). BUS 6, 34, 23 EN 290 (HALTE MUSEUM)

Het KMSKA is hét kunsthistorisch museum. Het is gespecialiseerd in de schilderen beeldhouwkunst in Antwerpen, Vlaanderen, de Zuidelijke Nederlanden en België van de 14de tot de 20ste eeuw. ★OPENDEUR EN RONDLEIDING: KUNST, EEN FAMILIEZAAK Bij de rondleidingen staan kunstenaarsfamilies en familieportretten uit de collectie centraal.

M 11. KBC ROCKOXHUIS KEIZERSTRAAT 12, 2000 ANTWERPEN + 32 3 201 92 50 [email protected] WWW.ROCKOXHUIS.BE TRAM 4, 7, 10 EN 11 (HALTE STKATELIJNEVEST OF H. CONSCIENCEPLEIN), 4, 7 EN 9 (HALTE KEIZERSTRAAT OF WIJNGAARDBRUG)

Het Rockoxhuis is de voormalige patriciërswoning van burgemeester Nicolaas Rockox (1560-1640), die ook als kunstverzamelaar, humanist, mecenas en vriend van Peter Paul Rubens de geschiedenis is ingegaan. ★TENTOONSTELLING: JAMES ENSOR (1860-1949), FAMILIE EN VRIENDEN i.s.m. KBC KBC bezit de bijna volledige grafiekproductie van James Ensor. Ensor wendde voor zijn grafisch oeuvre dezelfde diversiteit van onderwerpen aan als in zijn schilderijen en tekeningen. Een belangrijk gegeven in zijn kunst is de centrale positie van de mens. Zijn familie en vrienden fungeerden daarbij als model. Wij tonen in deze tentoonstelling, die plaatsvindt in de 17de-eeuwse kelder van het Rockoxhuis, een treffende selectie ‘familie en vrienden’, groots maar met de nodige dosis humor.

★ZOEKTOCHT: MET DE FAMILIE OP ZOEK NAAR FAMILIE (Klein)kinderen, neem je (groot)ouders, nonkels en (suiker)tantes mee op sleeptouw langs de kunst in het Rockoxhuis. Aan de hand van een zoektocht komen we veel te weten over families in het verleden: over Adam en Eva, met wie het allemaal begon, maar ook over de liefdesgod Amor, Venus’ zoon. In het schilderij van Rubens ‘Maria en Jezus’ herkennen we zijn echtgenote en één van zijn kinderen. Is het Clara, Albert of Nicolaas? Aan jullie om het uit te zoeken. De winnaars worden beloond.

• DOORLOPEND TUSSEN 10 EN 18 UUR; RONDLEIDINGEN TUSSEN 14 EN 18 UUR

y

BUS 33 EN 66 (HALTE KROONPLEIN)

De Merksemse Heemkundige Kring werd opgericht in 1939. De kring wil het Merksemse verleden verzamelen, bewaren, bestuderen en toegankelijk maken. Hij beschikt over een eigen archief en een bescheiden museum. ★TENTOONSTELLING: MERKSEMSE FAMILIES IN BEELD Tijdelijke tentoonstelling rond Merksemse families in documenten, foto’s en voorwerpen. De familiefoto’s zullen te zien zijn zoals vroeger bij de mensen thuis. De hele dag doorlopend geleide rondleidingen in de volledige tentoonstelling. • OPEN TUSSEN 10 EN 18 UUR

y


y☺

De Merksemse oorlogsburgemeester Roosens met zijn gezin gefotografeerd voor 1914.

De familie en vrienden van ensor fungeerden vaak als model voor zijn werken. Ensor, Duivels die mij sarren. KBC Rockox verzameling © Oswald Pauwels

★VOORSTELLING: KIJK, OP DEZE FOTO ZIE JE M’N NONKEL LOUIS… i.s.m. Buurtwerk Posthof en OCMW-dienstencentra Huize Berchem en De Meere Gebruikers van de OCMW-dienstencentra Huize Berchem en De Meere - uiteraard allemaal 65plussers - gaan op zoek naar een familielid met wie zij een bijzondere band hebben of hadden. Hun verhalen worden samengevoegd en gedramatiseerd tot een eenvoudige toneelvoorstelling. Zo ontstaat een bijzonder, oorspronkelijk ‘familieportret’ in woord en beeld.

M 12. KONINKLIJK MUSEUM VOOR SCHONE KUNSTEN ANTWERPEN


y

P.P. Rubens, Maria en het Jezuskind. In dit portret hebben de eerste echtgenote van Rubens, Isabella Brant, en hun tweede zoontje, Nicolas, model gestaan. Collectie Rockoxhuis. © Speltdoorn en zoon, Brussel

21

UIT DE FAMILIE-ENCYCLOPEDIE

Recommend Documents