ALUMNIMAGAZINE VAN TILBURG UNIVERSITY

04 11 ALUMNIMAGAZINE VAN TILBURG UNIVERSITY

‘ONS LAND IS IN DE BAN VAN NOSTALGIE’

HERMAN WIJFFELS RECTOR OVER ZAAK-STAPEL EN REPUTATIE

WAARDENATLAS: EUROPEANEN GAAN MEER OP ELKAAR LIJKEN

VIDAR ZIET ABRAHAM: 50 JAAR ROEIEN MET RIEMEN

22 VIDAR 50 until tickertape ■ dente krijgt 10 voor scriptie ☒ Universiteit organiseert ‘teach-in’ ☒ stUdente krijgt 10 voor script

foto: Jack tummers

universiteit kiest voor engelse benaming tilburg university, universiteit lanceert eigen spellingcontrole t

Omstreden kamelenrace Een nieuw initiatief van studentendispuut Black and White, de kamelenrace, heeft de tongen dit najaar losgemaakt. Voordat het evenement in Tilburg plaatsvond, ageerden de SP, de Dierenbescherming en de Partij voor de Dieren tegen het volgens hen dieronvriendelijke karakter. De gemeente

k verbaasde me over de lengte van het reces’ heb ik niet de illusie dat ik daar als lid van de Eerste Kamer direct iets aan kan doen, maar de PVV is wel een partij die dit soort zaken graag aanpakt.”

besliste echter dat het evenement gewoon door mocht gaan. Vervolgens haalde de kamelenrace het landelijke nieuws nadat een verslaggever van omroep PowNed van zijn kameel viel. Behalve de reporter verloor ook nog een organisator het van de zwaartekracht.

Ein bißchEn m

BAs vAn der schot

Inmiddels ben je ruim een half jaar lid van de Eerste Kamer. Wat is je opgevallen?

Foto: HH / Joost van den Broek

“Eerder was ik lid van de Roosendaalse gemeenteraad. De Eerste Kamer is echter een heel ander orgaan: er is meer tijd en ruimte voor reflectie. De toon in de debatten is minder hijgerig, de media zitten er dan ook niet zo bovenop. Verder is de sfeer tussen alle partijen, van links tot rechts, buitengewoon collegiaal. Ik was verbaasd over de lengte van het reces: maar liefst tweeënhalve maand! Misschien is het de leeftijd, maar ik stond te popelen om weer aan de slag te gaan. Dit werk is nu eenmaal veel te leuk om te lang te laten liggen.”

| 4-2011 5

UN1104_Cover.indd 1

15-12-11 20:46

1 (+ 22) COVER Herman Wijffels

2 4-2011 |

UN1104_Tickertape.indd 4

15-12-11 21:04

UN1104_Tickertape.indd 5

4 TICKERTAPE Laatste nieuws alumni en universiteit

15-12-11 21:04

8 4-2011 |

UN1104_Column Diewke.indd 7

15-12-11 21:21

7 COLUMN Alumna in Delhi

UN1104_Hoofdverhaal.indd 8

15-12-11 21:31

UN1104_Hoofdverhaal.indd 9

8 HOOFDVERHAAL Meer Europa als medicijn

15-12-11 21:32

UN1104_Tijdgenoten.indd 13

15-12-11 21:35

UN1104_Feature.indd 14

15-12-11 21:41

UN1104_Feature.indd 15

13 TIJDGENOTEN 14 FEATURE UNIVERSITEIT Hoe het drie Stapelgate: interview rector alumni nu vergaat magnificus

15-12-11 21:41

UNTIL INHOUD ■

COBBENHAGEN

COLOFON Until is een periodieke uitgave van Tilburg University en de Stichting Professor Cobbenhagen. Dit magazine beoogt de banden met alumni te versterken. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen is alleen toegestaan na schriftelijke toestemming van de hoofdredacteur.

Bij deze Until ontvangt u een boekje, waarin een belangrijke plaats is ingeruimd voor het gedachtegoed van professor Cobbenhagen. Met het oog op goed leven beschrijft onze universitaire cultuur en onze maatschappelijke opdracht. Medewerkers hebben dit boekje ontvangen om zich (opnieuw) in ons erfgoed te kunnen verdiepen en om onze universitaire opdracht van vandaag in perspectief te plaatsen. Ook voor alumni is deze boodschap nog steeds interessant, verwachten wij. Wij proberen studenten namelijk bagage te geven om hun verdere leven mee vorm te geven. Het in dit boekje verwoorde gedachtegoed is daarin voor ons een rode draad. Studenten ontvangen het bij hun afstuderen. Cobbenhagen zag de studie aan onze instelling als een bijdrage aan het begrijpen en het vormgeven van de maatschappij. Wie de samenleving wil doorgronden, meende hij, die moet actief en bewust onderdeel zijn van de samenleving. Je komt er niet met jezelf op te sluiten in een ivoren toren. Theorie die losgekoppeld is van de maatschappelijke praktijk is waardeloos. Je moet een visie hebben op hoe we samen moeten leven. Dat wordt pregnanter in deze tijd waarin structuren onder druk en ter discussie staan. Een mooi voorbeeld van een drager van het erfgoed van Cobbenhagen is Herman Wijffels. Deze gewaardeerde alumnus pleit er in dit magazine voor om – juist in deze crisistijd – verder te kijken dan wat we al kennen. In zijn ogen staan we zelfs op een keerpunt. Hij gelooft dat het tijd is voor een vergaande hervorming van economie en politiek. Een visie op een meer duurzame ontwikkeling moet daarin centraal staan, volgens Wijffels. Universiteiten hebben daarbij een taak. Zij moeten in zijn ogen het bewijsmateriaal leveren hoe het beter kan. Ik ben dat met hem eens. In de visie van Cobbenhagen zijn wij een ‘huis van de samenleving’. Wij dragen kennis waar de maatschappij mee gevormd wordt en waarmee het oog op het goede leven kan worden gehouden. En onze alumni, als dragers van ons gedachtegoed, zijn onze vooruitgeschoven posten.

uitgever Communicatie en Marketing, Tilburg University hoofdredactie Walther Verhoeven bladmanagement Tonke van de Ven redactieraad Jan Boelhouwer, Hein Coppes, Clemens van Diek, Pam Dupont, Anne-Marie Hartog, Arno Herweijer, Ewoud Jansen, Bob van Kuijck , Roel Lauwerier, Annemeike Tan, Dieuwke van Turenhout, Michelle te Veldhuis, Aniek Verhoeven bladformule, redactie-coördinatie en eindredactie Joost Bijlsma (Magma Publicaties) art direction en vormgeving Patrick Hoogenberg (Curve bno) auteurs Joost Bijlsma, Clemens van Diek, Jan Jaap de Ruiter, Willem van Leeuwen, Joost Peters, Peter Schieven, Sara Terburg, Dieuwke van Turenhout, Rutger Vahl, José van der Waerden, Malini Witlox fotografen Rene de Wit, Ton Toemen, Vincent van den Hoogen druk Koninklijke BDU, Grafisch bedrijf redactieadres Postbus 90153 5000 le Tilburg meer informatie over alumniactiviteiten www.tilburguniversity.edu/nl/alumni

Ik wens u veel leesplezier en een gezegend 2012, Hein van Oorschot Voorzitter College van Bestuur

Foto: hh / herman engbers

U vroeg?

DUBBELE UNTIL? Een aanzienlijk aantal exemplaren gaat meerdere keren naar hetzelfde adres.

Zet een speeltuin kinderen in beweging? Niet per definitie. Daar is meer voor nodig. Een mooie speeltuin en een groene wijk zijn minder belangrijk voor het beweeggedrag van kinderen dan gedacht. Waar het dan wel om draait? Om een vriendelijke buurt, verkeersveiligheid en informele speelruimte, zoals stoepen. Onderzoek van pro-

movenda Marie-Jeanne Aarts toont dit aan. Aarts deed onderzoek onder 11.000 ouders en 4.000 kinderen op 42 basisscholen in vier middelgrote steden in Noord-Brabant. Ze betrok hier ook gemeenteambtenaren bij. Uit het onderzoek wordt duidelijk dat veel bewegen en sporten onder meer

Foto: hh / marCo okhuiZen

Wiskunde als wapen tegen terroristen?

samenhangt met het opleidingsniveau van de ouders. Daarnaast is de leefomgeving van belang. Een hechte buurt waar mensen zich veilig voelen, maakt dat kinderen buiten gaan ravotten. Een gemeente die kinderen wil stimuleren om te gaan bewegen, is dus niet klaar met een hippe speeltuin alleen.

speurders kunnen iets hebben aan wiskundige methoden zoals de speltheorie in hun strijd tegen terrorisme. Dat stellen hoogleraar speltheorie Herbert Hamers, dr. Bart Husslage en ir. Roy Lindelauf. Dat doen zij in een onderzoek dat zij uitvoerden in opdracht van onder andere de nationaal Coördinator terrorismebestrijding. bestaande analyses richten zich vooral op de structuur van de netwerken: de hoeveelheid ontmoetingen van verdachten. Zo wordt bepaald wie de belangrijkste personen zijn. De tilburgse onderzoekers bekeken ook aanvullende, vaak persoonlijke informatie. gedetailleerd onderzochten ze twee terroristische aanslagen: die op bali en 9/11. Ze analyseerden gegevens over hierbij betrokken individuele terroristen. of en hoe vaak zij bepaalde bijeenkomsten bezochten, bijvoorbeeld. maar ook hun deelname aan trainingskampen, het maken van een zelfmoordtestament en het verheerlijken van het martelaarschap. Door die gegevens in een speltheoretisch model in te voeren, kwamen personen naar voren die in andere analyses niet belangrijk leken. als deze individuen eerder waren uitgeschakeld, had dat de netwerken kunnen verzwakken, stellen de wetenschappers.

30 4-2011 |

UN1104_Until we Meet.indd 18

15-12-11 21:47

UN1104_Until we Meet.indd 19

15-12-11 21:48

22 UNTIL …WE MEET AGAIN Vidar viert vijftigste verjaardag

UN1104_Alumninieuws.indd 26

15-12-11 21:56

UN1104_Alumninieuws.indd 27

15-12-11 21:56

26 ALUMNI NIEUWS Actualiteiten voor alumni van verenigingen en universiteit

UN1104_Wetenschap-u vroeg.indd 30

15-12-11 22:01

UN1104_Wetenschap-u vroeg.indd 31

30 U VROEG? Wetenschapsrubriek geeft antwoord

15-12-11 22:01

UN1104_Backcover.indd 32

15-12-11 22:05

32 BACKCOVER Arabische Lente zet door in de winter

Ontvangt u de Until onnodig dubbel of wilt u dat we uw exemplaar naar een ander adres sturen? Geef dit dan door aan [email protected]

| 4-2011 3

Universiteit organiseert ‘teach-in’ ☒ stUdente krijgt 10 voor scriptie

universiteit kiest voor engelse benaming tilburg unive

studenten die meer dan een jaar langer over hun studie doen, betalen vanaf volgend jaar 3.000 euro extra collegegeld. Welke gevolgen heeft deze ‘langstudeerdersboete’ voor het studentenleven? studentencorps olof merkt vooralsnog relatief weinig van koudwatervrees, vertelt praeses David Hilgers. “Natuurlijk merk je dat mensen iets terughoudender zijn geworden. Ze denken iets langer na voordat ze actief worden. een sportvereniging als Pendragon had het afgelopen jaar de grootste moeite om actieve leden te vinden. Bij een gezelligheidsvereniging is de band met de leden gelukkig vaak net iets groter.” ook bestuurslid externe zaken marcella Janssen van studentenvereniging Plato bespeurt nog maar weinig terughoudendheid. “sterker nog: dankzij 220 nieuwe leden groeien we dit jaar flink. Wel zijn vooral ouderejaars wat voorzichtiger geworden als het gaat om het voorzitterschap van grote commissies. Het onderwerp leeft wel degelijk onder studenten”, vervolgt Janssen. “We hopen dat deze maatregel studenten niet afschrikt. Gelukkig zien veel studenten nog steeds in dat het lidmaatschap van een gezelligheidsvereniging je ook veel oplevert: je leert ontzettend veel door actief te worden.” olof-voorzitter Hilgers sluit zich daar bij aan. Hij wijst erop dat verenigingen eerstejaars studiebegeleiding aanbieden, om te voorkomen dat ze langstudeerders worden.

BOEK: ISLAMIC FINANCE SUKUK IN NEDERLAND Momenteel groeit de islamitische banken- en financiële wereld met 15 procent per jaar. Geen wonder dat ook de sukuk in opkomst zijn. Diverse Europese landen zien het potentieel ervan. Sukuk kunnen investeringen vanuit het Midden-Oosten en Zuidoost-Azië vergemakkelijken. Het gaat om certificaten die vergelijkbaar zijn met obligaties. De regels van het islamitisch bankieren verbieden echter het in rekening brengen en betalen van rente. Sukuk zijn in het leven geroepen om toch handel mogelijk te maken. In Islamic Finance: Structuring Sukuk in the Netherlands beschrijft de Tilburgse promovendus Omar Salah het fenomeen sukuk en onderzoekt hij in hoeverre deze gecompliceerde rechtsfiguur past binnen het Nederlandse rechtssysteem. Hij hoopt zo meer inzicht te bieden. In Nederland zijn islamitische financiële producten nog steeds relatief onbekend.

foto: afP PHoto/karIm saHIB

Verenigingen lijden nog niet onder langstudeerdersboete

alUmni actUeel ‘ik verbaasde me over de lengte van Afgestudeerd alumnus Nederlands Recht Tobias Reynaers (29) is sinds mei senator voor de Partij voor de Vrijheid. Wat beweegt hem om op deze jonge leeftijd voor de PVV plaats te nemen in de Eerste Kamer? Je bent een stuk jonger dan de gemiddelde senator… “Met mijn 29 jaar ben ik inderdaad een van de jongste senatoren ooit. Wetgeving heeft altijd mijn interesse gehad: tijdens mijn studie, in mijn werk als advocaat bij Haans Advocaten in Roosendaal en nu als lid van de Eerste Kamer. Waar ik als raadsman vooral bezig ben met individuele gevallen, kijk ik als senator juist naar het algemeen belang.”

Hoe kwam je bij de PVV terecht? “Heel eenvoudig eigenlijk: via een adver-

 4-2011 |

tentie in de krant. De partij is de afgelopen jaren gegroeid als kool en dit is een van de manieren waarop ze politiek talent rekruteren. Nadat ik met succes de sollicitatieprocedure had doorlopen, kwam ik terecht in het ‘klasje’ voor nieuwe PVV-volksvertegenwoordigers. Hoe dat programma eruit ziet? Je krijgt een uitgebreide introductie over het gremium waarin je plaatsneemt, volgt een debat- en mediatraining, en maakt nader kennis met elkaar.”

Waarom koos je voor een partij met fel bediscussieerde standpunten? “Ik onderschrijf het volledige PVV-verkiezingsprogramma en dan vooral de ideeën over veiligheid en justitie. Zo zie ik dat mijn woonplaats Roosendaal steeds meer grootstedelijke trekjes krijgt, met alle jongeren- en drugsoverlast die daar bij hoort. Nu

until tickertape ■ ☒ Universiteit organiseert ‘teach-in’ ☒ Studente krijgt 10 voor script

foto: Jack Tummers

ersity, universiteit lanceert eigen spellingcontrole t

Omstreden kamelenrace Een nieuw initiatief van studentendispuut Black and White, de kamelenrace, heeft de tongen dit najaar losgemaakt. Voordat het evenement in Tilburg plaatsvond, ageerden de SP, de Dierenbescherming en de Partij voor de Dieren tegen het volgens hen dieronvriendelijke karakter. De gemeente

het reces’ heb ik niet de illusie dat ik daar als lid van de Eerste Kamer direct iets aan kan doen, maar de PVV is wel een partij die dit soort zaken graag aanpakt.”

besliste echter dat het evenement gewoon door mocht gaan. Vervolgens haalde de kamelenrace het landelijke nieuws nadat een verslaggever van omroep PowNed van zijn kameel viel. Behalve de reporter verloor ook nog een organisator het van de zwaartekracht.

BAs van der schot

Inmiddels ben je ruim een half jaar lid van de Eerste Kamer. Wat is je opgevallen? “Eerder was ik lid van de Roosendaalse gemeenteraad. De Eerste Kamer is echter een heel ander orgaan: er is meer tijd en ruimte voor reflectie. De toon in de debatten is minder hijgerig, de media zitten er dan ook niet zo bovenop. Verder is de sfeer tussen alle partijen, van links tot rechts, buitengewoon collegiaal. Ik was verbaasd over de lengte van het reces: maar liefst tweeënhalve maand! Misschien is het de leeftijd, maar ik stond te popelen om weer aan de slag te gaan. Dit werk is nu eenmaal veel te leuk om te lang te laten liggen.”

| 4-2011 5

stUdente krijgt 10 voor scriptie ☒ Universiteit organiseert ‘teach-

voor engelse benaming tilburg university, universi STUDENTEN GAAN IN NATUURHUISJES Samen met zijn broer Tim zette bijna-alumnus Luuk van Oerle (22, bedrijfseconomie) drie jaar geleden de website Natuurhuisje.nl op. De twee broers werken er hard aan om er een winstgevende business van te maken. Hoe kwamen jullie op het idee voor deze website? “Tim en ik zijn allebei grote natuurliefhebbers: hij spot graag vogels, ik zet ze graag op de foto. Toen we een keer naar nationaal park Monfragüe in Spanje wilden, bleek het lastig om vlakbij een geschikte accommodatie te vinden. Dat bracht ons op een idee: waarom geen website voor ‘natuurhuisjes’ opzetten? Inmiddels bieden we via onze site ongeveer achthonderd huisjes aan, vlakbij of in nationale parken en natuurgebieden door heel Europa.”

Lopen jullie al binnen? “Winst hebben we helaas nog niet gemaakt, maar we maken wel veel werk van wat in goed Nederlands zoekmachineoptimalisatie heet. Op die manier hopen we hoger in de Google-zoekresultaten te komen en dus meer mensen naar de site te trekken dan de huidige zeshonderd unieke bezoekers per dag. Doordat we sinds kort samenwerken met een Indiaas internetbedrijf weten we de kosten bovendien te drukken. Ik heb dus goede hoop dat we snel zwarte cijfers schrijven.”

MAATSCHAPPELIJK LABORATORIUM

Een proeftuin om ideeën, methoden en innovaties te testen. Dát is het Tilburg Social Innovation Lab (TiSIL), een gezamenlijk initiatief van vier instellingen voor hoger onderwijs in Midden-Brabant. TiSIL ging van start in juni 2011 en bevindt zich momenteel in de voorbereidingsfase van een aantal projecten. Het doel is om diverse stakeholders binnen sociale innovatie bij elkaar te brengen. Daarbij richt het ‘lab’ zich op thema’s als logistiek, duurzaamheid en vrije tijd. Én op zorg, een van de gebieden waarvoor intussen een pilotproject is opgezet. Deze pilot richt zich op chronische zorg, en dan met name op de rol daarbinnen van informele zorgverleners. Met de vergrijzing en de zich terugtrekkende overheid in het achterhoofd, wordt de rol van mantelzorgers de komende jaren steeds belangrijker. De belasting neemt daardoor toe en vooral jonge mantelzorgers (met vaak een eigen gezin en baan) vormen een risicogroep. In een living lab test TiSIL methodes om deze groep te ontlasten. Denk bijvoorbeeld aan het situeren van een supermarkt naast het ziekenhuis, zodat mantelzorgers boodschappen kunnen doen terwijl de chronisch zieke een controleafspraak bezoekt. De komende tijd werkt TiSIL de diverse programma’s en projecten verder uit.

EEN TIEN VOOR TAAL

Wie boeken er via jullie site? “Natuurliefhebbers, mensen die kunnen genieten van stilte en ruimte. Mooiste accommodatie op onze site? Zelf vind ik boerderij De Wetering te gek, vlakbij Leerdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De eigenaar, zelf fervent vogelliefhebber, is heel erg betrokken. Hij verzorgt regelmatig rondleidingen en vogelexcursies voor zijn gasten. Wat mij betreft de ultieme Natuurhuisjeervaring.”



een tien voor je scriptie is een zeldzaamheid. Véronique Verhagen (25) kreeg het hoogst haalbare cijfer voor haar scriptie over multi-word units. Dat is het verschijnsel dat veel woorden in taal samen voorkomen, zoals ‘een scriptie schrijven’, ‘een boek lezen’, ‘een goal scoren’, ‘op school’, ‘in de auto’ of ‘ik denk dat’. Verhagen onderzocht hoe goed zulke woordcombinaties in ons brein zitten opgeslagen: of er verschil in de sterkte is waarmee woordcombinaties in ons hoofd zitten en of mensen daarin verschillen van elkaar. Dat deed ze bijzonder nauwgezet en in uitstekend engels. Dat ze op de goede weg zat, merkte Verhagen al wel aan de reacties van haar scriptie-

begeleider ad Backus. toch kwam het eindcijfer als een verrassing, vertelt Verhagen. “Zelf hield ik rekening met een 8,5, een 9 misschien. De spanning werd flink opgevoerd. Pas na het ondertekenen, kreeg ik mijn eindcijfer te horen. enorm onverwacht!” De universiteit wilde dit talent natuurlijk niet laten lopen en heeft haar gestrikt om promovendus te worden. eén van de onderwerpen van onderzoek: de vraag in hoeverre er individuele verschillen zijn in het gebruiken en herkennen van woordcombinaties. “mijn scriptie leverde volop stof voor vervolgonderzoek op. Ik ben blij dat ik de kans krijg dat verder uit te diepen.”

FOTO: FRANCO GORI

COLUMN DIEUWKE ■

GOEDE VOORNEMENS ZIJN EEN SLECHTE SMOES → Het einde van het jaar betekent in Ne-

derland langere nachten, Sinterklaas, volle winkels, veel koopzondagen, Kerstmis, beoordelen of doelstellingen gehaald zijn, goede voornemens formuleren en veel terug- en vooruitkijken. In Delhi ligt dat anders. Om maar direct met het kerstfeest te beginnen: nog geen drie procent van de Indiase bevolking is christelijk. En Hindoes hebben hun ‘feest van het licht’, Diwali, in oktober. Dan worden de cadeautjes rondgebracht aan familie en vrienden. Dan krijgen de bewakers, de poetsvrouwen, de vuilnisophalers (let op: dit gebeurt hier dagelijks, door een ielig mannetje op de fiets die elke zak opentrekt en direct, voor de poort, afval scheidt en soms ook direct doorverkoopt: papier, lege colablikjes…), de straatvegers, de chauffeurs en anderen hun bonus, een doos met snoep en één of twee waxinelichtjes. Dan wordt ook het vuurwerk afgestoken, prachtig en allemaal illegaal volgens onze Nederlandse veiligheidsnormen. En dan…is het weer een dag als alle andere.

Wij proberen december te dompelen in een bad van bijzonderheid: ‘knus’, ‘gezellig’ en veel eten natuurlijk. En om het licht aan het einde van de tunnel wat duidelijker te definiëren doen we aan goede voornemens. Straks, als het 1 januari is, ga ik... solliciteren, afvallen, stoppen met roken, meer sporten, vriendelijker zijn voor mijn medemens, vaker bij oma op bezoek, een wijncursus volgen, een boek schrijven, vaker een echt kaartje sturen, mijn kast uitmesten, om promotie vragen, noem het. Niet hier. Goede voornemens zijn een lachertje. En geloof me, het betekent wat als er in je bijzijn gelachen wordt. “No ma’am” zegt de chauffeur gniffelend. “No of course not”, antwoordt de poets verbaasd. “Would you want us to pay attention to it with your daughter?” fronst de lerares haar wenkbrauwen. Nee, eigenlijk wil ik gewoon begrijpen waarom niet. Blijkbaar is er iets mee. En inderdaad. De moeder van een klasgenootje van mijn dochter probeert het met veel omhaal (om vooral

geen gevoelens te kwetsen). De directe weergave volgt hier: goede voornemens zijn een slechte smoes. Echt waar. Uitstelgedrag van de hoogste orde. Iets typisch westers ook. Voor een hindoe geen optie. Elke dag moet je streven een beter mens te zijn. Elke handeling moet doordrongen zijn van een verbetering. Alle dagen van je leven opgeteld kunnen dan echt een verschil laten zien. En al je levens samen de echte grote lijn der vooruitgang. Morgen kan het einde betekenen van dit leven en verbeteren is een kwestie van doen. In zakentaal: implementeren die hap! En rap een beetje. Eigenlijk heeft ze wel gelijk, bedenk ik me als ik de school uitloop, of je nu gelooft in Vishna, Allah, Jahweh of God. Mijn besluit is genomen. Ik ga ook elke dag een beetje beter mijn best doen. Startdatum: 1 januari. ■ Dieuwke van Turenhout, alumna Taalwetenschappen. Verblijft met man en twee dochters in New Delhi, India.

| 4-2011

7

Foto: HH / Joost van den Broek

Ein bißchen

8 4-2011 |

until interview ■

mEhr Europa... Europa bracht vrede, veiligheid en voorspoed. Nu maakt het continent de grootste crisis door in zestig jaar. Zeggen dat het Europese project gedoemd is, is niet langer taboe. Zijn we dan toch te verschillend gebleken? De meest recente Atlas of European Values wijst op het tegendeel. Er is in Europa meer dat ons bindt dan verdeelt. TEKST: RUTGER VAHL

| 4-2011 

E

→→ Paradox De Atlas verschijnt op een precair moment. Nooit eerder ging de Europese Unie door zo’n diepe crisis. Openlijk wordt nu gespeculeerd over het uiteenvallen van Europa, een onderwerp dat lange tijd niet zozeer taboe was als wel totaal ondenkbaar. Hoewel de economische crisis en de schuldenproblematiek de directe aanleiding zijn van deze sombere toekomstdiscussie, lijkt ons nu op te breken dat we uiteindelijk toch te verschillend zijn. Is het zo dat Fransen te weinig lijken op Finnen en Portugezen te weinig op Polen? Paul de Graaf: “Dat is wel het

Luuk van Middelaar: ‘Solidariteit en aandacht voor mensenrechten zijn typisch Europese waarden’ 10 4-2011 |

beeld dat je krijgt uit de media. Maar ons onderzoek wijst op het tegendeel. In feite is er sprake van een paradox: we gaan steeds meer op elkaar lijken en zetten ons tegelijk meer tegen elkaar af. Dat afzetten komt tot uitdrukking in de opkomst van een nieuw nationalisme, sinds de jaren tachtig, en eurosceptische politieke partijen. Het lijkt een logische reactie op de snelle vlucht die Europa vanaf die jaren heeft genomen: van vrijhandelszone naar een Europese Unie zonder binnengrenzen, een gemeenschappelijke munt en recent een fikse uitbreiding van het aantal lidstaten.” De ontwikkelingen zijn snel gegaan. En de politiek is op de troepen vooruitgelopen, zonder de burgers voldoende bij de hand te nemen. De grondleggers van het verenigde Europa begrepen nog dat het belangrijk was om mensen enthousiast te maken voor Europa. Het is een project dat zonder enig geloof en idealisme niet kan slagen, dat zonder het besef van gedeelde waarden en normen onvoldoende draagvlak heeft. Volgens Luuk van Middelaar, die promoveerde op een onderzoek naar de Europese eenwording, lieten mensen als Konrad Adenauer en Robert Schuman zich leiden door het besef dat we met elkaar dezelfde achtergrond deelden. “Zij vonden dat Europa na de oorlog niet alleen een economische maar ook morele wedergeboorte moest doormaken. Ze zochten naar verbindende, Europese verhalen om de burgers van de lidstaten te verenigen.” Volgens Van Middelaar, nu speechschrijver Foto: ANP KIPPA ILVY NJIOKIKTJIEN

uropahaters zullen in de jongste Atlas of European Values hun gelijk ongetwijfeld bevestigd zien. ‘De Europeaan’ bestaat helemaal niet, ook niet na zestig jaar Europese integratie. Voor de vierde keer sinds 1981 onderzocht Tilburg University hoe er in Europa wordt gedacht over zaken als gezin, politiek, werk en samenleving. Maar ook over de Europese Unie en het proces van eenwording. Wat blijkt? Nog geen vijf procent van de inwoners van het continent beschouwt zichzelf als Europeaan. Ook iets als ‘Europese trots’ is ver te zoeken. En wie in de lidstaten de snoeiharde oordelen hoort over de gewone Griek weet dat de betrokkenheid met het lot van mede-Europeanen buitengewoon laag is. De Atlas constateert, in andere bewoordingen, ongeveer hetzelfde. Toch blijkt uit de trendstudie ook iets anders. Het mag waar zijn dat ‘de Europeaan’ niet bestaat, we delen wel degelijk gemeenschappelijke ‘Europese’ waarden. Sterker nog, de afgelopen tien jaar zijn we daarin meer op elkaar gaan lijken. “Vooral Midden-Europa beweegt in hoog tempo toe naar West-Europese waarden en opvattingen”, vertelt Paul de Graaf, hoogleraar sociologie aan de Tilburg School of Social and Behavioral Sciences. “Tsjechen, Hongaren maar bijvoorbeeld ook Polen worden toleranter ten aanzien van homoseksualiteit en de man/vrouw-verhoudingen, met name de jongere generaties. Ze vinden ook het oordeel van de kerk over maatschappelijke zaken minder relevant. Deze landen maken daarmee dezelfde ontwikkeling door als West-Europa in de jaren zestig. De verklaring ligt, net als indertijd bij ons, in economische groei. Meer welvaart leidt automatisch tot meer aandacht voor de immateriële aspecten van het leven, tot een drang naar meer persoonlijke vrijheid. En wie zelf vrij wil zijn, gunt dat meestal ook een ander. Welvaart leidt zo ook tot meer tolerantie. Massamedia als televisie en internet versnellen dit proces.”

until interview ■

van Europese Raads-voorzitter Herman Van Rompuy, werd Karel de Grote in de naoorlogse jaren één van die verbindende symbolen. “Karel de Grote was een ideaal figuur, omdat hij rond 800 regeerde over een soort Europese Unie avant la lettre. Hij leidde een pan-Europees rijk, dat pas na zijn dood uit elkaar viel. Uit de brokstukken ontstonden landen als Frankrijk en Duitsland.” →→ Breuklijnen Het ging dus mis toen Europese leiders stopten met het vertellen van overkoepelende, Europese verhalen en met het hameren op gedeelde waarden. Maar zijn er wel typisch ‘Europese’ waarden en zo ja, welke zijn dat dan? Typisch Europese waarden noemt Van Middelaar solidariteit en aandacht voor mensenrechten, beide voortgekomen uit de lange christelijke traditie in Europa. “Die waarden worden sterker beleefd in Europa dan in de Verenigde Staten of het Verre Oosten”, meent de filosoof en historicus. Van Middelaar illustreert dit met een voorbeeld uit de Europese Raad. Toen Herman Van Rompuy dit jaar in Zuid-Afrika was, wierp president Zuma hem voor de voeten dat Europa alleen maar ingreep in Libië vanwege de olie. “Van Rompuy legde uit dat Europa zich ook met Libië bemoeide om zijn Europese waarden te verdedigen en een mogelijk bloedbad te stoppen. Daar keek Zuma van op. Dat was een eyeopener voor hem, want op die manier had hij nog niet naar buitenlandse politiek

Paul de Graaf: ‘We gaan steeds meer op elkaar lijken en zetten ons tegelijk meer tegen elkaar af’ gekeken.” Ook de nadruk op mensenrechten bij het afsluiten van handelscontracten in de Derde Wereld noemt Van Middelaar in Europa sterker dan in andere delen van de wereld. Aan de ene kant vergaten politieke leiders de overeenkomsten tussen Europese burgers te benadrukken, aan de andere kant walsten zij ook rücksichtslos heen over de breuklijnen die er wel degelijk zijn in Europa. Die breuklijnen ziet ook onderzoeker De Graaf in de Atlas of European Values. Ze lopen van oost naar west maar ook van noord naar zuid. “De echt Oost-Europese landen als Oekraïne en Turkije staan in waarden nog tamelijk ver af van ons in het westen”, oordeelt De Graaf. “De godsdienst speelt daar bijvoorbeeld nog een veel prominentere rol in het openbare leven. Het zijn landen die economisch ver achterop liggen en in veel mindere mate hebben geprofiteerd van de val van de Muur dan landen in Midden-Europa.” Maar ook in het kerngebied van de Unie zit een breuklijn. De Graaf: “Mediterrane landen als Spanje en Italië hebben een kortere democratische traditie. Dit heeft als gevolg dat de civil society, de sa-

“Karel de Grote was een ideaal figuur, omdat hij rond 800 regeerde over een soort Europese Unie avant la lettre. menleving van maatschappelijk betrokken burgers, er minder is ontwikkeld. De Zuid-Europese culturen zijn minder open en tolerant, meer gericht op de eigen familie. Een maat voor de kracht van de civil society is het vertrouwen dat burgers hebben. In elkaar, maar ook in de overheid. In West-Europa is dat vertrouwen groot, in mediterrane landen wordt het al minder en in landen als Albanië bestaat onderling vertrouwen bijna niet, zo blijkt uit onze studie.” →→ Kroonjuweel De tot voor kort redelijk bedekte breuklijnen in de Europese Unie zijn de laatste maanden uitgegroeid tot gapende kloven. De euro, ooit het kroonjuweel van de eenwording, is het vehikel dat de verschillen tussen noord en zuid heeft blootgelegd. ZuidEuropa kon, of wilde, niet voldoen aan de financiële discipline die nodig was om binnen de muntunie | 4-2011 11

overeind te blijven. Van Griekenland, de bakermat van de Europese beschaving, is in feite al afscheid genomen, alleen moet de stekker er nog uit. Italië, een van de grondvesters van het verenigde Europa, is samen met Spanje een van de volgende landen die misschien niet te handhaven zijn in de euro. Maar valt de muntunie uit elkaar, welke bom legt dit dan onder de economische en politieke samenwerking in Europa? De Tilburgse promovendus Edin Mujagic schreef twee jaar geleden een ‘biografie’ van de euro. Hierin nam hij de eerste tien jaar uit het leven van de munt onder de loep. Er zijn veel mensen die zeggen dat ze de huidige problemen hebben zien aankomen, maar Mujagic is een van de weinigen die het zwart op wit kan aantonen. In zijn boek Tien jaar euro stelt hij dat in het eerste decennium van de munt werkelijk alles heeft meegezeten, zodat de weeffouten in het systeem niemand opvielen. “Maar ik voorspelde dat er in het tweede decennium

De paradox is dat de weg uit de ellende waarschijnlijk niet minder Europa is, maar juist meer. waarschijnlijk grote problemen met de euro zouden komen, omdat de uitgangspunten waarop de munt is gebaseerd gewoon niet kloppen”, zegt Mujagic, die ook als financieel consultant werkt. Volgens de in Bosnië geboren monetair econoom zijn het de culturele en economische verschillen die de euro nu de das om doen. “Die verschillen bestaan. Kijk bijvoorbeeld naar de belastingmoraal in Zuid-Europa, naar de onverantwoord hoge pensioenen in combinatie met lage pensioenleeftijd en naar de geringe begrotingsdiscipline. Westerse politieke leiders hebben die verschillen schromelijk onderschat en veel te weinig gedaan om Griekenland en Italië tot economische hervormingen te bewegen. Ik vrees dat het nu te laat is. In mijn beleving is de eurozone in de huidige vorm niet te redden, met de steeds groter wordende kans dat we uiteindelijk toe zullen gaan naar een euro voor Noord-Europese landen. Nee, neuro vind ik kinderachtig, ik spreek liever van een hanze-euro. Wat dit betekent voor Zuid-Europese landen? Die stevenen

Edin Mujagic: ‘Nee, neuro vind ik kinderachtig, ik spreek liever van een hanze-euro’ 12 4-2011 |

af op een faillissement.” Mujagic behoort evenwel niet tot het kamp dat zegt: zie je wel, de Europese verschillen waren gewoon te groot, de economische eenwording was gedoemd te mislukken en nu moeten we, vele miljarden armer, op de blaren zitten. “Culturele en economische verschillen zijn helemaal niet erg. We kunnen best een unie vormen met verschillende talen en samenlevingen. Het probleem zat in de Europese begrotingsregels, het Stabiliteitspact. De onderlinge afspraken waren goed. Alleen was er geen mechanisme om ze ook af te dwingen op momenten dat dit nodig was. Hierdoor konden landen zich aan de regels onttrekken, Duitsland en Frankrijk hebben dat als eerste gedaan. Als de huidige euro inderdaad faalt, dan heeft Europa dat louter aan zichzelf te danken.’ →→ Verstandshuwelijk De Griekse (Italiaanse, Spaanse, Franse, Belgische…) crisis heeft het enthousiasme voor Europese eenwording bepaald geen goed gedaan. Openlijk wordt er gesproken over het einde van de euro en zelfs het verlaten van de Europese Unie is een optie die serieuze media-aandacht krijgt. De paradox is dat de weg uit de ellende waarschijnlijk niet minder Europa is, maar juist meer. Een van de aartsvaders van de Europese samenwerking, Jean Monnet, wist het al (maar zei het niet hardop): economische eenwording kan niet zonder politieke eenwording. Wie een krachtige Europese economie wil die op langere termijn kan concurreren met Azië zal uiteindelijk een Verenigde Staten van Europa moeten accepteren, met vergaande bevoegdheden voor een Europese regering. Met een Europese president die onwillige landen kan dwingen hun begrotingstekorten en staatsschulden te saneren en hun economieën te hervormen. Zo ver gaat het Centraal Plan Bureau niet, maar in een recent boek trekken de CPB-economen wel de conclusie dat er meer bevoegdheden aan Europa moeten worden overgedragen om de eurozone overeind te houden. Daarbij denkt het CPB aan preventief toezicht op begrotingen van lidstaten (dus de mogelijkheid om in te grijpen als een land te veel op de pof wil leven) en een veel scherper toezicht vanuit Europa op banken. De Atlas of European Values haalt de Poolse historicus Bronislaw Geremek aan, die zei: “We hebben Europa gemaakt, nu moeten we Europeanen maken.” De Europese vlag lijkt er niet goed bij te hangen op dit moment, dat is waar, maar positief is dat de jongste generatie Europeanen zich ook het meest Europees voelt. Ja, Europa is een verstandshuwelijk en voor een deel van de eurosceptici (niet meer dan vijftien procent van de Europese bevolking, aldus de Atlas) voelt het misschien als uithuwelijking. Maar ook verstandshuwelijken kunnen standhouden, zo leert de praktijk. Zeker als er gedeelde waarden zijn. Die zijn er dus wel degelijk. Sterker nog, steeds meer Europeanen delen dezelfde opvattingen. Het ontstaan van een ‘Europese’ kijk op het leven is een proces dat al meerdere crises heeft overleefd. ■

GERBEN VAN BELZEN Getrouwd met Joan, vader van Sacha (5) en Sven (4). Woont in Oisterwijk

studie? “Arbeids- en organisatiepsychologie. Afgestudeerd in 2002 op de binding en arbeidsmotivatie van hoogopgeleide medewerkers van EMI.” werk? “Managing consultant voor IBM. Ik richt me op mens en organisatie.” jaarsalaris? “Marktconform.” werken in het buitenland? “Na mijn studie had ik twee wensen: werken bij een topbedrijf én leven in een opkomende economie. IBM bood me beide in Boedapest, waar ik eind 2004 ben gaan wonen. Daar heb ik ook mijn vrouw leren kennen. Sinds 2007 wonen we in Amsterdam.” inspirerend? “Richard de Ridder en John Rijsman om hun passie en verbluffend heldere inzichten – bijna wijsheid. Daarnaast Wim van Dijk, mijn buitengewoon goede afstudeerbegeleider. Zonder hem was ik wellicht niet na tien jaar studie alsnog afgestudeerd.” zou je nu opnieuw dezelfde studie kiezen? “Ja, en wederom in combinatie met

TIJDGENOTEN studie? “Arbeid- en organisatiepsychologie. Afgestudeerd in 2001 op de beoordeling van het functioneren van managers via 360-graden-feedback én succes- en faalfactoren van post-fusie-integratie.” werk? “Mijn bedrijf Netwerktrainer.nl verzorgt trainingen op het gebied van netwerken, zakelijk aanbevelen en acquireren.” jaarsalaris? “Ongeveer 70.000 euro, afhankelijk van het aantal opdrachten.” tilburg? “Tijdens mijn studietijd, eind jaren negentig, maakte de stad een enorme ontwikkeling door, vooral op het gebied van onderwijs en cultuur. Sinds drie maanden wonen we in het prachtige Oisterwijk: groter wonen en een groenere en veiligere omgeving.” contact met oud-studiegenoten? “Zeker! Als bestuurslid bij VAPT, de alumnivereniging van psychologie, kom ik regelmatig afgestudeerde psychologen tegen.” hoeveel studiekennis gebruik je nog? “Niet veel, al gebruik ik nog geregeld psychologische modellen als theoretische onderbouwing van de trainingen die ik geef.”

economie. Al vraag ik me weleens af of ik mij op een andere manier niet sneller had kunnen ontwikkelen.”

RENÉ SWINKELS Woont in Tilburg met Linda; verwacht eerste kind

Hoe is het alumni uit een bepaalde richting of lichting vergaan na hun studietijd? Deze keer aan het woord: de psychologen en vrienden Gerben, Ivo en René.

studie? “Arbeids- en organisatiepsychologie. In 1999 afgestudeerd op een studie naar veranderingen in het hr-vakgebied in een internationale context.” werk? “Bij Philips ben ik binnen de ITorganisatie verantwoordelijk voor talentmanagement en leiderschapsontwikkeling. Een thema van strategische betekenis: alleen door de beste mensen aan ons te binden en hun de juiste uitdagingen te bieden, blijven we onze concurrenten voor.” jaarsalaris? “80.000 euro.” baan en studie? “Die sluiten goed op elkaar aan. Kennis en theorie kan ik bijvoorbeeld in de praktijk brengen bij het optimaliseren van het beleid voor leiderschapsidentificatie, beoordeling en ontwikkeling.” goede herinneringen? “Aan de studiereizen met TAOP naar onder andere Praag. Ook het semester in de VS via een internationaal uitwisselingsprogramma is me bijgebleven.” vrienden? “Ivo en Gerben zijn goede maten van me. Naast psychologie hebben we ook alle drie iets met voetbal. Ivo en ik hebben er verstand van, Gerben is voor Ajax.”

IVO KLAASSEN Woont in Amsterdam met Nehmi en zoon Joa | 4-2011 13

14 4-2011 |

FOTO: HERMAN WOUTERS

UNTIL FEATURE ■

RECTOR MAGNIFICUS OVER DE AFFAIRE-STAPEL

De affaire rond de fraude met onderzoeksgegevens door Diederik Stapel, voormalig hoogleraar aan Tilburg University, schokte de wetenschap en verbaasde de samenleving. Philip Eijlander, rector magnificus, blikt terug op de belangrijkste gebeurtenissen. Hij vreest dat de reputatie van de universiteit een deuk heeft opgelopen. Maar: ‘Geen enkel systeem is bestand tegen een individu met verkeerde intenties.’ TEKST: WILLEM VAN LEEUWEN ‘Een thema waarover ik graag spreek,’ zegt Philip Eijlander wanneer we in het Prismagebouw aan zijn vergadertafel aanschuiven om te spreken over ‘De zaak-Stapel’. In zijn woorden ontbreekt evenwel het cynisme dat je erin zou kunnen leggen. Eijlander vindt het belangrijk om, waar mogelijk, toelichting te geven. Terug naar de lucifer die eind augustus de hooimijt in brand zette.

→ WANNEER HOORDE U VOOR HET EERST DAT ER VERMOEDENS WAREN ROND DIEDERIK STAPEL? “Dat was op een zaterdagmiddag (27 augustus, red.). Ik stond bij een tennisbaan te kijken naar de verrichtingen van mijn vrouw, toen ik een bericht kreeg van Marcel Zeelenberg, een directe collega van Diederik Stapel, met het verzoek of hij met mij kon praten. Tien minuten later zat

→

| 4-2011 15

ik bij hem thuis. Enkele studenten, de klokkenluiders, hadden op een congres in Londen aan hem verteld wat ze vermoedden omtrent Stapels onderzoeksgegevens. Ze hadden hun gegevens naast die van Stapel gelegd en Zeelenberg op de onbestaanbare verschillen gewezen. Aan de emotionele geladenheid waarmee Marcel zijn verslag deed, kon ik aflezen hoe serieus hij de informatie nam. Zeelenberg vond zich te dicht bij Stapel staan en verzocht mij de zaak verder op te pakken. Bij mij stonden de seinen direct op rood en ik ben op zondag al gaan praten met Stapel.” → HOE BENADERDE U HEM OVER ZOIETS DELICAATS? WAT VROEG U? “Ik heb hem verteld wat de vermoedens waren en dat ik die serieus nam. Toen heb ik hem gevraagd hoe hij onderzoek doet, wat zijn aanpak is. Ik heb vooral geluisterd, want een dag later zou ik de klokkenluiders spreken. De betrokkenen heb ik aanvankelijk steeds bij mij thuis ontvangen en niet op de universiteit. Daardoor kon ik enigszins de vraag ontwijken waarom ik op het laatste moment een werkbezoek van een week aan Manchester had afgezegd. In de eerste fase wilde ik als eerste en enige alle ins en outs van de affaire weten. Twee klokkenluiders kwamen op maandag langs en lieten me zien hoe sterk hun onderzoeksgegevens afweken van die van Stapel. Toen bleek ook dat hij zijn vragenlijsten altijd alleen ophaalde en bewerkte en dat is vreemd voor een hoogleraar. Een dag erna heb ik opnieuw met Stapel gesproken. Dit keer heel intensief. Vragen stellen en luisteren, maar ook druk zetten door hem te confronteren met de details die ik had. Vijf uur lang heb ik hem ondervraagd over zijn werkwijze en over wat voor mij steeds duidelijker werd, er was sprake van bedrog. ‘Ik geloof je niet’, heb ik hem op het eind gezegd, ‘je krijgt 24 uur de tijd om bij je laatste twee onderzoeken precies uit te schrijven wat de procedure is geweest.’ De dag erop meldde hij zich ziek. Toen was mij wel duidelijk hoe het zat. Op 7 september heeft hij in het bijzijn van zijn advocaat een bekentenis gedaan. Daarop hebben we hem direct op non-actief gesteld.” → DAARNA HEEFT DE UNIVERSITEIT, IN CASU U, DE OPENBAARHEID GEZOCHT. VAN BUITENAF WAREN ER NOG GEEN VERMOEDENS OVER WAT ER AAN DE HAND WAS. “Dat klopt, maar we konden het niet langer stil houden, denk ik. Daarvoor was de zaak te groot en waren er te veel mensen bij betrokken. Op de dag dat Diederik Stapel op non-actief werd gesteld, hebben we besloten om op de kortst mogelijke termijn een persconferentie te houden. Eerst echter hebben we betrokkenen en belanghebbenden intern geïnformeerd. Op 7 september heb ik drie meetings

16 3-2011 4-2011 |

gehouden waarin ik persoonlijk heb verteld wat er aan de hand was. Emotievolle bijeenkomsten vol verbijstering, verbazing en verdriet.” → VAN VERSCHILLENDE KANTEN BENT U GEPREZEN OM DE WIJZE WAAROP U DE ZAAK HEBT AANGEPAKT. U HEBT HAAR SNEL IN DE OPENBAARHEID GEBRACHT EN U BENT STEEDS BESCHIKBAAR GEWEEST VOOR DE PERS. WAAROM? “Voor mij stond buiten kijf dat we er zo snel mogelijk mee naar buiten moesten. Het maakte niet uit dat het iemand was die ik goed ken, dat het een decaan van onze universiteit betrof en dat het een persoon was met een aanzienlijke reputatie. Als er sprake is van wetenschappelijk bedrog dan moet je dat aanpakken, laten onderzoeken en ermee naar buiten komen. Gewoon omdat dat zo hoort. Wetenschap staat of valt met vertrouwen. Het vertrouwen moet onschendbaar zijn. Alles wat er tegenin gaat, behoort te worden aangepakt. Zo zat en zo zit ik erin. Daarover heb ik nooit geaarzeld. Doe je niets, dan ondergraaf je het wezen van de wetenschap en van de universiteit. Een wetenschapper moet zich laten verrassen door de werkelijkheid. Hij mag de werkelijkheid niet manipuleren.”

‘Een wetenschapper moet zich laten verrassen door de werkelijkheid. Hij mag de werkelijkheid niet manipuleren’ → LAG ER EEN DRAAIBOEK KLAAR VOOR CALAMITEITEN ALS DEZE? “Dat niet, er moest geïmproviseerd worden. Daags na de bekendmaking hebben we wel een team samengesteld, waarbij onder meer de woordvoering werd bepaald. Dat team bestond uit mensen van voorlichting, dan Marcel Zeelenberg omdat hij inhoudelijk betrokken was, een jurist en ik. ‘s Ochtends kwamen we bij elkaar om af te stemmen. Ik heb ook wat mensen van buiten gesproken die meer expertise hadden op dit terrein, maar zo’n zaak neemt snel zo’n hoge vlucht dat je ook op je intuïtie moet vertrouwen. Er was geen

UNTIL FEATURE ■

spreekverbod, maar we hebben wel besloten dat er één spreekbuis moest zijn en dat dit de rector moest zijn. Twee mensen van voorlichting fungeerden als zeef voor alle vragen om nadere informatie. En dat waren er enorm veel, vooral nadat de commissie Levelt haar rapport klaar had. Dat heeft mij achteraf toch wel verbaasd: de intensiteit waarmee de media op zo’n zaak duiken. Maar ook hoe gemakkelijk media informatie overnemen van elkaar, zonder dat ze de feiten checken.” → WAT HEBT U GEDAAN OM ERVOOR TE ZORGEN DAT DE KWESTIE DE DAGELIJKSE GANG VAN ZAKEN OP DE UNIVERSITEIT NIET TE VEEL BELEMMERDE? ‘Er was niet een echte strategie. Proberen om zoveel mogelijk zichtbaar te zijn, om altijd aanspreekbaar te zijn, ook een toelichting geven als ik even over de campus liep. Steeds uitleggen dat het een ongemakkelijke zaak was, maar dat de universiteit er een aanpak voor had gekozen. Dus de zaak naar buiten brengen, direct de onderste steen boven willen krijgen en laten zien dat we hard tegen bedrog optreden. Die lijn houden we nog steeds vast.”

→ OP 31 OKTOBER PUBLICEERDE DE COMMISSIE LEVELT HET RAPPORT. U WIST AL VEEL, MAAR HEEFT IETS DAARIN U TOCH NOG VERBAASD? “De omvang en de doordachtheid waarmee de fraude is gepleegd. In het rapport komt duidelijk het raffinement achter het bedrog aan het licht en ook de intenties van de dader: zichzelf op een voetstuk plaatsen. Daar was de commissie hard in.” → DE COMMISSIE HEEFT EEN AANTAL AANBEVELINGEN GEDAAN. IN HOEVERRE ZIJN DEZE AL IN DE PRAKTIJK VAN DE UNIVERSITEIT VERWERKT? “Stapel begeleidde promovendi heel vaak één op één. Dat maakte hen afh ankelijk en kwetsbaar. Wij gaan ervoor zorgen dat promovendi in elk geval op het terrein van de psychologie in teamverband werken. Verder was er kritiek op onze regeling om onregelmatigheden aan te kaarten. Bij ons is traditioneel de rector magnificus de vertrouwenspersoon, omdat bij hem in principe de algehele integriteit is geborgd. Een rector zit echter hoog in de organisatie en dat kan een drempel zijn voor mensen om zich te melden. Daarom gaan we ook een vertrouwenspersoon instellen op een lager, toegankelijker niveau.” → EEN BELANGRIJKE AANBEVELING WAS OOK OM DE ZAAK AAN TE BRENGEN BIJ HET OPENBAAR MINISTERIE. “Ik vond dat een bijzonder moeilijke, zelfs pijnlijke afweging. Het betreft een zeer ernstige zaak, gezien de omvang, het raffinement, de schade die is aangericht, ook aan de reputatie van promovendi. Anderzijds is het zo dat Stapel door de publiciteit al enorm is gestraft. Hij is op staande voet ontslagen. En hij heeft ook een gezin met twee kleine kinderen. Wie helpt het als hij ook nog eens strafrechtelijk wordt aangepakt? Ik vond dat echt een dilemma. Maar ik vind uiteindelijk toch dat het recht zijn loop moet hebben, want de integriteit van de wetenschap staat op het spel. Ik zal de aanbeveling volgen. Het is aan het OM of ze er iets mee doet.” → IN WELKE MATE IS DE REPUTATIE VAN DE UNIVERSITEIT GESCHAAD? “Die is geschaad, dat is duidelijk. Maar laten we tegelijkertijd niet vergeten dat hier 240 hoogleraren werken voor wie ik gerust mijn hand in het vuur durf te steken. Eén persoon heeft gefaald, de commissie was daar duidelijk over. Geen enkel systeem is bestand tegen een individu met verkeerde intenties. Verder zijn we open en transparant geweest. We hebben niets toegedekt, dat is niet overal altijd even vanzelfsprekend in soortgelijke zaken. We zullen verdere publiciteit over deze zaak zeker niet mijden. En misschien wel het belangrijkste: professoren en studenten moeten zeer scherp zijn en kritisch, op zichzelf en op elkaar. Altijd.” ■

| 4-2011 17

‘IK ZIE NOG STEEDS DEZELFDE SPIRIT ALS TOEN’ Harry van der Heijden (1928) en Cas Vroom (1942) maakten de oprichting van de Tilburgse Studenten Roeivereniging TSV Vidar mee. Zij keken onlangs terug: de eerste loods bij boer Van Roessel, het inzamelen van geld met bidprentjes van monseigneur Bekkers en het tomeloze enthousiasme van initiatiefnemer Ton Swarttouw. Vidar viert dit jaar het vijftig jarige jubileum met een lijvig lustrumboek. TEKST: SARA TERBURG

→ TON SWARTTOUW

Van der Heijden en Vroom ontmoetten elkaar tijdens hun studententijd in Tilburg. Van der Heijden was een – vanwege een lange ziekteperiode - wat oudere student economie en Vroom deed bedrijfssociologie. Ze behoorden tot de groep van negen die in de nacht van 2 op 3 oktober 1961 Vidar oprichtten. Vroom: “We zijn begonnen met nagenoeg niets. We moesten het vooral doen met de inspirerende ideeën van Ton Swarttouw.” Van der Heijden liet zich meeslepen in het enthousiasme van zijn inmiddels overleden vriend en studiegenoot: “Ik had de ‘pech’ om bij Ton in het dispuut te zitten”, 18 4-2011 |

vertelt hij met enige ironie. “Hij keerde na een vakantie terug uit Delft , waar hij nogal wat tijd in roeiboten had doorgebracht. Hij kwam maandenlang iedere avond bij me langs met zijn roeiverhalen. Ik heb ze aangehoord tot ik dacht: laat ik maar meedoen.” Volgens Van der Heijden is Swarttouw de architect van de toekomstbestendige vereniging. “Hij kreeg Han Loevendie, de secretaris van de Hogeschool, mee en haalde lieden uit de Tilburgse industrie als sponsoren binnen. Han zorgde voor geld en Ton richtte ondermeer een Raad van Bijstand op die van alles voor de vereniging regelde.”

UNTIL…WE MEET AGAIN ■ → LOODS BOER VAN ROESSEL

Van der Heijden en Vroom roeiden beiden niet, de eerste vanwege zijn leeftijd, de tweede vanwege een slechte knie. Ze maakten zichzelf op een andere manier nuttig voor de organisatie. Zo was Vroom materiaalen stuurman. “Een stel enthousiaste snotapen, dat waren we, maar van roeien en boten hadden we geen kaas gegeten”, vertelt hij. “Het onderhoud van de houten boten en riemen kregen we al doende vrij vlot onder de knie, maar van de fysieke roeitechnieken wisten we niets.” Gelukkig kende Ton Swarttouw een vrouwelijke roeister die bereid was de Vidraten te komen

coachen. Deze Elly Jansen had leren roeien in Groningen, werkte in Eindhoven en kwam enkele keren per week naar Vidar. De eerste locatie van de roeivereniging was een loods bij boer Van Roessel aan de Piushaven. Vroom: “We vertrokken al snel naar de steenfabriek van Claessen waar we twee jaar bleven.” Van der Heijden vult aan: “In december 1963 trokken we in een loods nabij Koningshoeven aan het Wilhelminakanaal.” Daarna verhuisden de skiffs, vier met en vier zonder stuurman, en de achten nog eenmaal. In 1976 naar de huidige plek naast Safaripark De Beekse Bergen.

‘Het oprichten van Vidar heeft me veel bijgebracht, bijvoorbeeld over hoe je geeft en neemt binnen een organisatie’

| 4-2011 19

→

→ EERST DE BOOT EN DAN JEZELF

De heren hebben nog levendige herinneringen aan hun eigen Vidartijd. Van der Heijden ziet het nóg voor zich. “Het was na de eerste tocht in de gladde boot bij Claessens. De roeiers probeerden de kant te pakken. Vanuit een overmaatse vier ging dat wel, maar vanuit de gladde boot dus niet. Ze sloegen om en raakten te water. Het was maart of april en erg koud. De roeiers vlogen uit het water om naar binnen te gaan, terwijl Ton 20 4-2011 |

schreeuwde: ‘Eerst de boot en dan jezelf!’” Beide oud-Vidraten kijken met bewondering naar het huidige Vidar. Vroom: “Wij vinden het fantastisch om te zien hoe de vereniging is gegroeid en wat voor goede resultaten de wedstrijdroeiers boeken. Het mooie aan het Vidar van nu is dat er een enorme knowhow is die van generatie op generatie wordt overgedragen.”

Van der Heijden herkent de spirit waarover Vidar in 1961 al beschikte: “Op dit moment heerst er bij Vidar dezelfde pioniersgeest als in de oprichtingstijd. Er komt een nieuwe loods en een modern trainingscentrum waar buitenlandse clubs kunnen komen trainen voor de komende Olympische Zomerspelen. Het is mooi om te zien hoe enthousiast de huidige leden daaraan werken.”

UNTIL…WE MEET AGAIN ■ → VORMENDE PERIODE

Van der Heijden bracht zijn werkende leven door als econoom (beleidsanalist) bij de gemeente Eindhoven. In 1988 ging hij met pensioen. Al sinds het prille begin maakt hij foto’s bij Vidar. Het zijn zijn zwart-wit foto’s die het lustrumboek sieren. Vroom ging na zijn studie Sociologie het universitaire onderwijs in. Vroom is gepromoveerd en hij is specialist op het gebied van onder meer cultuurverandering in organisaties. Als universitair hoofddocent werkte hij voor de toenmalige Katholieke Universiteit Brabant, de universiteit in Jakarta en als hoogleraar aan de Koninklijke Militaire Academie. Hij eindigde zijn loopbaan met een hoogleraarschap in Maas-

tricht. Van der Heijden en Vroom hebben hun Vidarperiode ervaren als uiterst uitdagend en leerzaam. De laatste merkt op: “Het was een vormende periode in mijn leven. We werden uitgedaagd om boven onszelf uit te stijgen en waren bezig met meer dan studeren en drinken.” “Het organiseren zit sinds die tijd in mijn bloed”, zegt Van der Heijden. “Ik heb later in veel commissies en besturen van verenigingen gezeten.” Dat geldt ook voor Vroom die zelfs specialist in organisatieculturen geworden is. “Het oprichten van Vidar heeft me veel bijgebracht, bijvoorbeeld over hoe je geeft en neemt binnen een organisatie.” ■

‘Het mooie aan het Vidar van nu is dat er een enorme knowhow is die van generatie op generatie wordt overgedragen’

| 4-2011 21

Alumnus Herman Wijffels

‘Economie radicaal reorganiseren’ Zijn studie in Tilburg beleefde hij als een ‘geavanceerde cursus algemene ontwikkeling’. Het was een vruchtbare voedingsbodem voor een brede loopbaan, onder meer als Rabobank-ceo en SER-voorzitter. Maar anno 2011 is Herman Wijffels kritisch over het functioneren van banken, politiek en polder. De alumnus, intussen zelf wetenschapper, gelooft dat we op een breuklijn staan en pleit voor drastische hervormingen. ‘Zelfs de parlementaire vertegenwoordiging past misschien niet meer goed bij de 21ste eeuw.’ Tekst: Joost Bijlsma fotografie: Vincent van den hoogen

T

oen de student Herman Wijffels een halve eeuw geleden in Tilburg rondliep, was dat nog een intiem industriestadje. De 200 studenten van zijn jaargang waren bijna allemaal lid van Olof. Soms kregen ze les bij hoogleraren thuis, zoals de werkcolleges openbare financiën van professor Stevens. “Hij kon bijzonder goed uitleggen hoe een bestel in elkaar zit. Daar heb ik later in mijn loopbaan veel aan gehad.” De Zeeuwse akkerbouwerszoon was naar Tilburg gekomen vanwege de katholieke signatuur en omdat zijn oom er goede verhalen over had verteld. Maar ook omdat hij economie zag zitten. “Het maatschappelijke karakter sprak mij aan, en de brede oriëntatie: openbare financiën dus, maar ook vakken als filosofie, macro-economie en staatsen bestuursrecht. Ik heb mijn studie beleefd als een geavanceerde cursus algemene ontwikkeling.” Het onafhankelijke denken, waar Wijffels nu om bekend staat, zat er al vroeg in. Vrij modern voor die tijd, deed hij bij zijn afstuderen een plechtige belofte aan zichzelf: “Ik zei, staande voor de spiegel: Herman, jongen, jij gaat alleen dingen doen waar je achter staat. Dat is een belangrijk oriëntatiepunt geweest, weet ik nu. Wie iets gemotiveerd en met plezier doet, functioneert veel beter dan mensen die het voor het geld doen. Het heeft als consequentie gehad dat ik financieel zeer aantrekkelijke

22 4-2011 |

aanbiedingen van grote bedrijven heb afgeslagen.” Verder knoopte Wijffels een belangrijke les van hoogleraar Van Berkum in zijn oren. “Die zei dat wij onze carrière op een brede basis moesten vormgeven, qua vakkenpakket en start in ons werkzame leven.” →→ Onvruchtbaar links Die brede basis legde Wijffels. Na het vervullen van de dienstplicht en een stage bij de Europese Commissie in Brussel, startte zijn loopbaan in 1969 bij het ministerie van Landbouw en Visserij. Daar werd zijn helikopterview en het talent om mensen te leiden snel onderkend. Na twee jaar werd Wijffels er al directeur. Een levenslange carrière in publieke dienst leek in het verschiet te liggen, totdat hem in 1977 werd gevraagd om algemeen secretaris van de christelijke werkgeversorganisatie NCW te worden. Wijffels koos toen voor het bedrijfsleven: “De zaak begon tijdens het kabinet-Den Uyl over te hellen naar onvruchtbaar links. En ik moest niet zoveel hebben van de gedachte: de overheid als cockpit van de samenleving.” Het bedrijfsleven beviel hem zo goed dat hij na het NCW koos voor de Rabobank, een organisatie die hij achttien jaar diende (tot 1999), waarvan dertien als bestuursvoorzitter. Wijffels maakte daar naam en faam onder meer doordat hij het bedrijf liet groeien en een

until interview alumnus ■

‘Als eerste minister had Balkenende helaas niet zoveel met duurzaamheid’ →

| 4-2011 23

Had hij zelf het tij niet een beetje kunnen keren in zijn tijd bij de Rabobank? “Ik heb mij zo sterk als ik kon verzet tegen jaren negentig-verschijnselen als IFRS (op Amerikaanse leest geschoeide boekhoudregels, red.), excessieve bonussen, aandeelhouderskapitalisme en activiteiten die losgekoppeld waren van de reële economie. En in een tijd dat banken naar de beurzen gingen, bleven wij trouw aan de coöperatie, de beste rechtsvorm voor klanten.” Wijffels wil niet te stellige uitspraken doen over de Rabobank nu, maar helemaal gelukkig is hij niet. Behoedzaam: “Van wat er zich na mijn tijd heeft afgespeeld, juich ik niet alles toe. Zo stel ik mij de vraag of de schaal van de lokale banken niet te groot is geworden.”

‘buitenlandbedrijf’ opzette. Wijffels: “De kern van ons klantenbestand was het toen sterk internationaliserende midden- en kleinbedrijf. Wij wilden deze doelgroep blijven bedienen. Ik zag de coöperatie als een ideale rechtsvorm om leden te helpen zich verder te ontwikkelen. Ik voelde mij vooral een bankwerker en niet zozeer een ‘bankier’.” →→ Bittere noodzaak Wijffels’ aarzeling bij het woord bankier is toch wel opmerkelijk voor iemand die zo lang een van de belangrijkste banken van het land heeft geleid. Dit moet echter worden gezien in het licht van de ontwikkelingen in de sector en die van de alumnus zelf. De sector schoot steeds verder door in, vaak zeer risicovol, vrije markt-gedrag, waarvan iedereen de gevolgen nu ondervindt. Terwijl Wijffels zich ontwikkelde tot hoogleraar duurzaamheid is hij de gevaren van ongestuurde groei steeds meer gaan inzien. Zo kan het zijn dat hij, als boegbeeld van het initiatief Sustainable Finance Lab, onlangs niet mis te verstane adviezen aan de bancaire sector presenteerde: schaf bonussen af, verbied handel voor eigen risico die niet samenhangt met reële economische activiteiten, versterk het eigen vermogen en behandel vreemd en eigen vermogen op gelijke wijze. Dat gaat nogal ver, maar volgens Wijffels is dit bittere noodzaak: “De sector heeft gedisfunctioneerd. Om het vertrouwen van de maatschappij terug te winnen, zal er veel moeten veranderen.” 24 4-2011 |

→→ Breuklijn Wijffels maakt van zijn hart geen moordkuil. In zijn huidige onafhankelijke rol ziet hij het als zijn taak om kritisch te zijn, ook over instellingen en belangen die hij vroeger heeft gediend. Deze tijd vraagt daar volgens hem ook om. De economie en politiek zijn in zijn ogen toe aan een radicale reorganisatie. “Tijdens mijn filosofiecolleges in Tilburg heb ik geleerd de waarom-vraag te blijven stellen. Dat moet je bij de huidige crisis ook doen. Iedereen focust zich op de financiële aspecten. Maar de crisis heeft ook ecologische aspecten: we teren veel te veel in op hulpbronnen. We bouwen niet alleen een enorme financiële schuld op, maar ook een ecologische. Opvallend genoeg hebben juist de rijkste landen de grootste schulden. Waarom? Het verband tussen die twee overmatige schuldposities is dat we teveel op korte termijn denken en ons te weinig om de toekomst bekommeren.” Wijffels kijkt naar deze tijd als een tijd waarin we op een breuklijn zitten, een overgang naar een nieuw tijdperk. “De huidige organisatie van de economie past niet meer in de huidige omstandigheden. Wij leven nog steeds volgens de methoden, structuren en instituties van de industriële tijd, maar de omstandigheden zijn fundamenteel veranderd. Een voorbeeld. Toen we de piramide bedachten als logische structuur voor een bedrijf, had je weinig hooggeschoolden en veel uitvoerders. Die verhoudingen liggen nu totaal anders. Maar we ontkennen dat en daardoor blijven capaciteiten onbenut. Een teken aan de wand is dat volgens onderzoek heel wat mensen gelukkiger worden zodra ze werkloos worden.” Een ander aspect dat volgens Wijffels moet veranderen, is het lineaire karakter van omgaan met hulpbronnen. “We graven iets op, verstoken of verwerken het tot een product dat we weer weggooien in het milieu. Dat leidt tot verspilling en vervuiling. We moeten naar een economie met een circulair karakter, met veel meer hergebruik.” →→ Achter de dijk kruipen Al vanaf 2003 waarschuwt Wijffels voor een systeemcrisis. Hij deed dit aanvankelijk voorzichtig, maar gaat nu steeds verder in zijn veranderingsboodschap. Volgens hem kun je nu ‘bijna niets beetpakken of je loopt tegen de beperkingen van het 20ste eeuwse model aan.’ Hij durft zelfs serieuze vraagtekens te zetten bij de huidige staatsinrichting. “De problemen zijn steeds mondialer van karakter, maar we zitten vast in structuren van de

until interview alumnus ■

natiestaat. Zelfs de vertegenwoordigende democratie past misschien niet meer in alle opzichten goed bij de 21ste eeuw, als je ziet hoe weinig het daar over de echte problemen gaat.” Volgens Wijffels zijn landelijke politici nog onvoldoende van het feit doordrongen dat we op een breuklijn staan. “Veel mensen van mijn generatie hebben moeite om buiten de oude referentiekaders te denken. De heersende bestuurlijke elite denkt overwegend nog over de toekomst in de categorieën van het verleden. Op landelijk politiek niveau is Nederland in de ban van nostalgie. Op links heb je het verlangen naar de oude verzorgingsstaat. Op rechts overheerst het gevoel van Hollands glorie en het buitenland buiten houden. Dit vertaalt zich in erg conservatief beleid. Dat is slecht. Dan sta je haaks op wat er moet gebeuren: verandering.” Wijffels wil de natiestaat niet opheffen maar vindt dat deze meer ruimte moet geven aan besluitvorming op internationaal niveau. Hij ziet zakenkabinetten zoals die nu in Italië en Griekenland zijn ontstaan ook als een mogelijke oplossing voor ons land. “De eurocrisis is een grote oefening in onderlinge afhankelijkheid. We leren nu hoe afhankelijk we van elkaar zijn en dat we niet achter de dijken kunnen kruipen.” Een zakenkabinet zou in de ogen van Wijffels ook Nederland door deze overgangsperiode kunnen loodsen. “Door links en rechts los te laten en met wisselende meerderheden te werken, kun je doorbraken forceren, bijvoorbeeld in de huizenmarkt.” →→ Paaseiland Wijffels heeft vaak dicht bij het vuur gezeten, niet alleen van de bankwereld, maar ook van de politiek. Zo was hij voorzitter van de SER en informateur van het kabinet-Balkenende IV. Hij wordt door de Engelstalige Wikipedia niet voor niets aangeduid als ‘the best prime minister the Netherlands never had’. Heeft hij zelf geen kansen laten liggen om hervormingen in gang te zetten? Wijffels vindt van niet: “Het beleidsakkoord van Balkenende IV was ingericht volgens people, planet & profit. Duurzaamheid zat voldoende in die overeenkomst, maar onvoldoende in de mensen die haar moesten uitvoeren. Als eerste minister had Balkenende helaas niet zoveel met duurzaamheid als hij nu heeft. Dat gold ook voor de meeste van zijn collega’s.” Het van ambitie blakende duurzaamheidsbeleid (ministerie-overstijgende aanpak, convenanten tussen alle maatschappelijke partijen, red.) van Jacqueline Cramer, heeft in zijn ogen te weinig kans gekregen. “Dat is vastgelopen op Haagse lobby’s en de geringe belangstelling van onderling ruziënde

ministers. Wij lopen nu ver achter in duurzame ontwikkeling, bijvoorbeeld op Duitsland. Daar hebben ze een goed stabiel investeringsklimaat voor duurzame energie gecreëerd met honderdduizenden banen tot gevolg. In Nederland daarentegen blijft een enorm privaat reservoir aan investeringsbereidheid in duurzame energie onbenut. Feitelijk zitten we in een situatie waarin duurzame energie niet wordt ondersteund en fossiele wel, dankzij een tariefstructuur die grootverbruik stimuleert.” Volgens Wijffels is deze remmende werking van bestaande belangen geen onbekend gegeven. “In het boek Collapse van Jared Diamond lees je dat bij verloren beschavingen steeds twee dingen aan de orde zijn: flagrante overbelasting van natuurlijke hulpbronnen – zoals op Paaseiland waar ze de laatste boom kapten - én heersende elites die veranderingen tegenhielden.” Dat verschijnsel van de macht van gevestigde belangen zie je ook in de polder, volgens de vorige SER-voorzitter. Het polderen zet in zijn ogen nu vooral een rem op broodnodige veranderingen. “Bestaande belangen zijn in de polder zo goed georganiseerd dat ze grote invloed hebben op het beleid.” Hij is op dit punt overigens niet somber. Hij gelooft wel dat een omslag aanstaande is. Een ont-

‘Op landelijk bestuurlijk niveau is Nederland in de ban van nostalgie’ wikkeling die Wijffels toejuicht, is dat het bedrijfsleven duurzaamheid omarmt. “Dat zie je bij Unilever, DSM, maar ook in het midden- en kleinbedrijf. En dat gaat zich vroeg of laat vertalen in de polderinstituten, waardoor de balans snel naar de goede kant kan doorslaan.” →→ Jong blijven De wetenschap heeft in de ogen van Wijffels de taak om het proces van verandering te versnellen. “Mijn stelling is: er is geen andere toekomst dan een duurzame toekomst. In dat licht moet onderzoek en onderwijs plaatsvinden. Wetenschappers moeten inzicht bieden in hoe dingen werken en oplossingen aanreiken hoe het anders kan. Ik werk daar graag aan mee.” Zoals hij zelf ooit bij Stevens aan de werktafel zat, draagt hij nu zijn kennis over aan de volgende generatie. “Dat doe ik niet alleen uit altruïsme. Ook voor mijzelf. Want het overdragen van kennis en contact met studenten houden je jong.” ■

CV Herman Wijffels 1966 1969-1977 1977-1981 1981-1986 1986-1999 1999-2006 2006-2008 2009-heden

Economie Katholieke Hogeschool Tilburg Directeur verwerking en afzet agrarische producten bij het ministerie van Landbouw en Visserij Algemeen secretaris Nederlands Christelijk Werkgeversverbond Lid directie Rabobank Nederland Voorzitter hoofddirectie Rabobank Nederland Voorzitter Sociaal-Economische Raad Nederlands bewindvoerder Wereldbank Hoogleraar Duurzaamheid en maatschappelijke verandering Universiteit Utrecht

| 4-2011 25

OUTREACHING HELPT TALENT AAN SUPERSTAGES

‘ALLE UITDAGINGEN DIE IK EERDER MISTE’ Het Outreaching-programma van Tilburg University is gericht op toekomstig leiderschap en bestemd voor excellerende studenten. Het curriculum van het programma vermeldt onder meer twee stages, een in Nederland en een over de grens. Louis van den Bogaard liep in dit kader een maand rond bij de top van de Koninklijke Landmacht. WILLEM VAN LEEUWEN

D

e stages in het Outreachingprogramma zijn bedoeld om ambitieuze studenten vertrouwd te maken met organisatiestructuren, besluitvormingsprocessen, leiderschaps- en managementstijlen. Het zijn vooral observatiestages, waarbij de deelnemers de kans krijgen te zien hoe het eraan toegaat in de top van een organisatie. Louis van den Bogaard, derdejaars student Recht en Management en Outreaching deelnemer, verbleef een maand op de Kromhoutkazerne in Utrecht. Hier is onder meer de organisatorische top van het Commando Landstrijdkrachten gevestigd. Van den Bogaard was verrast door het enthousiasme en de welwillendheid van de organisatie waarin hij mocht rondneuzen: “Ik heb een maand intern gezeten op de afdeling Integratie, een stafafdeling die direct valt onder de Commandant der Landstrijdkrachten. Ik mocht in principe doen wat ik wilde, rondkijken waar ik maar wilde, iedereen was zeer gastvrij. Momenteel zijn ze hier bezig met het stroomlijnen, vormgeven en bewaken van de grote

26 4-2011 |

reorganisatie bij Defensie. Juist dit soort reorganisatieprocessen vraagt veel leiderschapskwaliteiten, dus ik zat op de goede plek.” → GEEN GEWONE STAGE Louis van den Bogaard besloot een concretere invulling aan de stage te geven dan alleen observeren en hij zette een onderzoek op naar leiderschap in het reorganisatietraject. In zijn onderzoek toetste hij het leiderschapsmodel van John Kotter aan de huidige praktijk bij Defensie. Van den Bogaard hield veertien interviews met leidinggevenden die nauw betrokken zijn bij de reorganisatie en hij vroeg hen of ze zich herkenden in de stappen en processen die het model van Kotter beschrijft. “Bij het presenteren van mijn bevindingen aan generaal-majoor De Kruif, de projectleider van de reorganisatie, bleken er veel overeenkomsten te zijn met zijn eigen observaties. Voor mij was de stage op zich minstens zo interessant als de uitkomst van het onderzoek. Het is enorm leerzaam om rond te kunnen kijken in een organisatie die zo in verandering

is, om te zien hoe de communicatielijnen lopen, vaak formeel, dan weer informeel. Ik zag ook de voordelen van open werkplekken en kantoortuinen die communicatie ten goede komen.” Op de vraag wat het belangrijkste verschil is met de ‘gewone’ stages die hij achter de rug heeft antwoordt hij: “Voor een groot deel is dat gelegen in de vrijheid die je in de Outreaching stage hebt. Gewone stages loop je toch vooral om aan een specifiek onderzoek te werken, of voor het bedrijf waar je te gast bent, of ten behoeve van je opdracht of scriptie. Nu werd ik geheel vrijgelaten, waarbij ik mijn eigen leerpunten kon kiezen. En dat je zomaar zo hoog in een organisatie wordt neergezet, waardoor je heel snel veel cruciale informatie kunt vergaren, dat komt ook niet vaak voor.” Voor zijn buitenlandse stage denkt Van den Bogaard aan Singapore: “Toch het knooppunt van de wereld.’ Als hij een cijfer moest geven aan het Outreaching programma, dan werd het? ‘Een dikke negen. Alle uitdagingen die ik eerder in mijn studie soms miste, worden nu goedgemaakt.’

WANTED: ALUMNI MET TOPSTAGEPLEKKEN

Alumni die ook talent in huis willen halen en hen een leerervaring kunnen bieden, kunnen zich aanmelden. Mail daarvoor naar: [email protected]. Op www.outreaching.nl vindt u meer informatie over het (Engelstalige) programma.

UNTIL ALUMNI NIEUWS ■

VRUCHTBAAR BRAINSTORMEN OVER ALUMNIBELEID De Tilburgse Koepel voor Afgestudeerden (TKA) is een klankbord voor de universiteit. Op 13 oktober werd deze in de vorm van een brainstorm gegoten. Deze nieuwe aanpak leverde een hoop bruikbare adviezen op voor het alumnibeleid. Spreekstalmeester en alumnus Richard Engelfriet begon de brainstorm met metaforen, zoals “de koeientheorie”. “Veel gras trekt koeien aan, dus de kunst is nieuwe stukjes gras te vinden”. Om die zoektocht ordentelijk te laten verlopen, verdeelde hij de aanwezigen in vier groepen en gaf elke groep een opdracht. De ‘showroomgroep’ ging op zoek naar mogelijkheden om de relatie tussen alumni en universiteit te versterken en keek daarbij wat er al in huis is. De ‘worstenbroodjesgroep’ mocht op zoek naar kleine, snel op te pakken initiatieven. De ‘spiegels’ mochten uitzoeken wat weggelaten kan worden. En de ‘pecuniagroep’ ging op zoek naar geld voor het alumnimagazine en mocht zich afvragen wat de universiteit moet doen om in het testament van alumni te komen. Zoals het een goede brainstorm betaamt, ging de groep los met post-its en stiften op grote vellen papier. De ideeën werden enthousiast voor het voetlicht gebracht. “Breng de universiteit naar de alumni toe, in plaats van altijd de alumni naar de campus terug te vragen”, werd er onder meer geop-

perd. En: “Maak een ‘alumnus light-’ versus een ‘alumnus full-pakket”, zodat je sommige alumni services exclusiever maakt.” Verder kwamen nog suggesties voorbij zoals een ‘symbolisch aandeelhouderschap’ en het presenteren van wetenschappelijke ontwikkelingen in fi lmpjes. Er waren ook punten die volgens de alumni anders kunnen. Het merendeel van de aanwezigen vond dat de alumnipas en de kennisbonnen geen specifieke toegevoegde waarde vertegenwoordigen. En de vele naamswijzigingen van de universiteit hebben de band tussen de universiteit en haar alumni ook niet positief beïnvloed. Alumnimagazine Until – waar de universiteit op wil bezuinigen – willen de meesten behouden. Misschien niet in zijn huidige vorm, maar wel als merk en als service aan de alumni van de universiteit. De brainstormers zagen de mogelijkheid van advertenties. “Genoeg alumni die hun huis te koop hebben staan” liet een aanwezige alumna weten. Met een aantal van de aanwezige alumni gaat de universiteit enkele ideeën uitwerken en onderzoeken op haalbaarheid. De nieuwe vorm van de TKA-bijeenkomst is goed bevallen, vooral omdat het veel input heeft opgeleverd. Wil jij ook iets bijdragen? Wij stellen je inbreng en ideeën zeer op prijs! Benader hiervoor Alumni Relations & Development ([email protected]). Stephanie Staats

FACULTY CLUB NU OOK OPEN VOOR ALUMNI De Faculty Club, een exclusief restaurant voor medewerkers van Tilburg University, opent nu ook haar deuren voor alumni. Alumni kunnen op werkdagen lunchen of dineren in het restaurant aan de rand van het Warandebos. Bekijk het menu op de website en stuur vanuit de site een e-mail om te boeken: www.tilburguniversity.edu/facultyclub.

NIEUWS UIT DE VERENIGINGEN EEN SELECTIE UIT DE ACTIVITEITEN VAN DE ALUMNIVERENIGINGEN. KIJK VOOR MEER INFORMATIE EN ACTIVITEITEN VAN DE VERENIGINGEN OP: TILBURGUNIVERSITY.EDU/ NL/ALUMNI.

ASSET | MARKETING

LUSTRUM Datum: 23 april 2012 Dit academisch jaar bestaat Asset | Marketing, voorheen MAKUB en MA-Tilburg, 25 jaar. Tijd dus voor een feestje! De lustrumweek vindt plaats in de week van 23 april. Natuurlijk zijn ook de alumnileden van Meesters in Marketing van harte welkom bij deze festiviteiten. Meer informatie: www.asset-matilburg. nl/en/meestersinmarketing.

ASSET | FIRST INTERNATIONAL FINALS NIEUWJAARSBORREL Datum: 20 januari 2012 Op vrijdag 20 januari verwelkomen wij alle Finals-alumni om met ons het nieuwe jaar in te luiden met een gezellige Nieuwjaarsborrel in Utrecht. Meer informatie volgt op: http://asset-firstinternational. nl/asset-first/alumni of mail naar [email protected].

TABOR

NIEUWJAARSBORREL Datum: 20 januari 2012 Tabor, alumnivereniging voor (Beleids- en) Organisatiewetenschappers, organiseert op 20 januari 2012 een borrel. Deze vindt plaats in Utrecht. De precieze locatie en tijd worden bekend gemaakt via onze Tabor LinkedIn-site. Kom naar de borrel, ontmoet je oud-studiegenoten en vergroot je netwerk!

FINANCIALS

NIEUWSBRIEF Alumnivereniging Financials heeft onlangs in samenwerking met studievereniging Asset | Accounting & Finance een digitale nieuwsbrief gelanceerd. Wil je meer lezen over recente ontwikkelingen, schrijf je in via de website: www.asset-accountingfinance.nl/alumni.

| 4-2011 27

BIJEENKOMST VRIENDEN VAN COBBENHAGEN

WAAR MOET HET HEEN? De afsluitende Vriendendag van het jaar stond – net als het nieuws – bijna geheel in het teken van de toekomst van Europa. Alumnus en Vriend van Cobbenhagen Paul van Rensch schonk op deze dag een bijzonder beeld aan de alma mater.

D

e menshoge bronzen sculptuur kijkt vragend omhoog. Het werk van beeldhouwer Lotta Blokker, getiteld I am here now, staat sinds de Vriendendag op 16 november in de universitaire tuin. De armen naast het kwetsbare lichaam schuin naar achter houdend. Alsof het wil zeggen: “Wat moeten wij doen? Is er iemand daarboven die er iets aan kan doen…aan de crisis? Want hier op aarde weten we het niet.” Die houding is een beeldende weergave van de Vriendendag over de toekomst van Europa. Waar moet het heen, hoe zal het gaan, waar komt die rotzooi toch vandaan? Frans Timmermans, ex-staatssecretaris Buitenlandse Zaken en Tweede Kamerlid (PvdA), maar ook twee Tilburgse hoogleraren, Sylvester Eijffinger (Financiële Economie) en Paul Scheffer (Europese Studies) zochten naar antwoorden op de verschillende vragen. In welke crisis zitten we eigenlijk? Het is in wezen een diepe vertrouwenscrisis waar de andere crises van afgeleid zijn (Timmermans). We hebben te maken met een huizencrisis, een kredietcrisis, een bankencrisis, een pensioencrisis maar vooral een leiderschapscrisis (Eijffinger). Dat alles kan niet los gezien

28 4-2011 |

worden van een fundamentele mondiale machtsverschuiving (Scheffer). Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Het is te wijten aan het falen van de Frans-Duitse as de laatste jaren (Eijffinger). In Brussel vechten landen elkaar de tent uit, ze komen vooral op voor hun eigen belang in plaats van verbinding te zoeken. We missen grote Europeanen en charismatische leiders als Mitterand en Schmidt (Timmermans). Duitsland en Frankrijk lapten zelf de drie procentnorm (richtlijn voor maximumtekort in het Stabiliteitspact) aan hun laars. ‘De Europese zondaren gaven zichzelf de absolutie’ en hielpen daarmee het pact om zeep. Merkel en Sarkozy maakten later nog een knoeperd van een fout door de private sector mee te laten betalen. Zo werd de schuldencrisis verbonden met de bankencrisis (Eijffinger). De verschuiving van het economische zwaartepunt van West naar Oost en van Noord naar Zuid doet daar een schep bovenop (Scheffer). Hoe moet dat nu verder met Europa? Europa moet groot blijven, alleen de schaal telt in relatie tot de andere wereldspelers (Timmermans, Scheffer). Het is tijd voor een vernieuwing van het sociale contract en Europa moet meer

naar zichzelf kijken met de blik van buiten. Oost en West groeien als kool naar elkaar toe; Polen en Tsjechië zijn reuzen die wakker worden. Ordening kan niet meer op nationaal niveau maar moet op een hoger niveau plaatsvinden (Timmermans). Westerse zelfgenoegzaamheid zal terugslaan op het Westen (Scheffer parafraseert Toynbee, 1948). Economie en politiek moeten op gelijk niveau komen. Maar wanneer je het begrotings- en fiscale beleid weghaalt bij de individuele staten dan haal je het hart uit de nationale politieke besluitvorming. Macht afstaan, soevereiniteit inleveren, dat is lastig. Dan maar via de achterdeur (Eijffinger). Er leven echter twee angsten over een krachtiger Duits-Franse as: (1) Duitsland en Frankrijk zijn het eens. (2) Duitsland en Frankrijk zijn het oneens! (grapt Scheffer). Waar staat Europa in de wereld? We maken het begin van het einde van de Westerse hegemonie mee. De wereldmacht verplaatst zich richting Oosten. “Yellow and brown men will rule the world.” (Scheffer citeert). Hele en halve continenten zijn de nieuwe actoren op het wereldtoneel (China, India naast de VS) en een verdeeld Europa doet dan niet mee (Timmermans). Kissinger vroeg zich destijds al af: “Wat is het telefoonnummer van Europa?” De nieuwe wereldmachten zijn ook enorm verbonden met de oude machten. Die interdependentie noodzaakt tot samenwerking. Zo staat dertig procent van de Chinese reserves in euro’s (Scheffer). Waarom zouden de BRIC-landen (Brazilië, India, China) de Witteveen-oplossing omarmen om Europa te redden als Europa dat zelf niet doet door het noodfonds te verhogen? Niks voor niks! (Eijffinger) We zullen ook een andere vorm van moderniteit moeten aanvaarden; minder democratisch, meer autoritair. Denk aan China. Want moderniteit is niet langer exclusief westers gedefinieerd. Bedenk daarbij dat over vijf à tien jaar de Chinese economie groter is dan de VS (Scheffer). En de sculptuur? De kwetsbare man van steen vraagt zich af, in weer en wind: zouden we het niet eens met machtige vrouwen moeten proberen? Clemens van Diek

UNTIL ALUMNI NIEUWS ■

TERUGKIJKEN OP 40 JAAR PSYCHOLOGIE De opleiding psychologie is 40 lentes jong. Ongeveer 200 oud-studenten kwamen naar Tilburg voor een lustrumcongres. Guus van Heck, hoogleraar klinische gezondheidspsychologie, kon daarbij niet om de zaakStapel heen. Die is bij de faculteit als een bom ingeslagen, natuurlijk. Van Heck wees daarnaast op de verscherpte aandacht voor integriteit. Het lustrumcongres was verder vooral een nostalgisch feest. Met foto’s loodste Van Heck het publiek door de tijd

heen, beginnend in de jaren vijftig toen de plannen voor een subfaculteit ontstonden. In 1971 ging de opleiding dan echt van start met 72 studenten. “In 1977/78 waren dat er al 582.” Niet alleen kwantitatief is er veel veranderd, ook inhoudelijk. Van een sterk bèta-georiënteerd programma (inclusief dierenverblijf voor apen) naar een meer alfaachtig programma. Van een bieb met boeken naar een bieb vol iPods en iPhones. Van Heck brengt de veranderingen feilloos in beeld.

SUCCESVOL CONGRES OVER SUCCES

Na hard werken was het donderdag 29 september zover: het 23ste Asset Internationaal Congres, met dit jaar als titel: The Blueprint of Success; unraveling the secret. Maar liefst 500 bezoekers kwamen op dit evenement af. Professor John Kay gaf de aftrap met een lezing waarin hij zich vooral afzette tegen ‘de korte termijn’, op basis van het aandeelhoudersmodel, bij veel bedrijven. Als je het namelijk goed doet voor alle betrokkenen (stakeholdermodel) dan doe je het automatisch ook goed voor de aandeelhouders. Na zijn lezing kreeg Kay de Asset Tjalling C. Koopmans Award uitgereikt voor zijn jarenlange onderzoek en analyses in de economische wetenschap. Marijn Dekkers, geboren Tilburger en CEO van Bayer AG, besprak daarna vooral zijn eigen weg naar de top. Hij gaf daarbij de aanwezigen het advies om te onderzoeken wat je passie is, naar het buitenland te gaan en

onbekende zaken tegemoet te treden. Op deze manier neem je risico’s en die zullen je sterker maken op je weg naar succes. De lezing van Ad Melkert die daarna kwam, richtte zich op het werk dat de VN doet in de verschillende delen van de wereld. Daarna was het de beurt aan Yves Leterme, premier van België, om zijn visie te verkondigen. Met de problemen van Europa in het achterhoofd, ziet hij in Duitsland de standaard waarop Europa zich moet richten om de economie te verbeteren. Tevens had hij het advies om naar het oosten op reis te gaan en te zien hoe daar de economie en mensen zich ontwikkelen. De ochtendsessie werd afgesloten met een

“In 40 jaar tijd, zijn bijna 4.000 psychologen afgestudeerd, een klein dorp. Er is veel veranderd, maar ook veel niet. Zo hadden we het in 1972 al over een programma van eisen voor de nieuwbouw van psychologie. Anno 2011 staat het oude Prismagebouw er nog steeds. Recentelijk werd bekend dat slechts een deel gesloopt wordt. Erg snel is het proces dus niet gegaan.” Malini Witlox (Univers)

discussie van bovenstaande sprekers onder leiding van voormalig premier Ruud Lubbers. In de middagsessie werd er dieper ingegaan op enkele aspecten van succes, maar waren er tevens enkele workshops en een masterclass van Brabant Center of Entrepreneurship. Tijdens de sessie The Dark Side of Success, sprak alumnus Freek Vermeulen over de vele misstanden die zich in het bedrijfsleven afspelen. Dit deed hij aan de hand van vele real-life cases. Daarna was het de beurt aan een andere alumnus, Carl van der Putten. Om succesvol te worden moet je ook kunnen omgaan met tegenslagen; alleen op die manier kun je uiteindelijk succesvol worden, was zijn boodschap. De slotlezing werd verzorgd door Yves Gijrath, oprichter van de Miljonair Fair. Ook hij wist het publiek te boeien met zijn anekdotes over het werken in Rusland en zijn weg naar succes. Peter Schieven

| 4-2011 29

Foto: hh / Herman Engbers

U vroeg?

Zet een speeltuin kinderen in beweging? Niet per definitie. Daar is meer voor nodig. Een mooie speeltuin en een groene wijk zijn minder belangrijk voor het beweeggedrag van kinderen dan gedacht. Waar het dan wel om draait? Om een vriendelijke buurt, verkeersveiligheid en informele speelruimte, zoals stoepen. Onderzoek van pro-

movenda Marie-Jeanne Aarts toont dit aan. Aarts deed onderzoek onder 11.000 ouders en 4.000 kinderen op 42 basisscholen in vier middelgrote steden in Noord-Brabant. Ze betrok hier ook gemeenteambtenaren bij. Uit het onderzoek wordt duidelijk dat veel bewegen en sporten onder meer

Foto: hh / Marco Okhuizen

Wiskunde als wapen tegen terroristen?

30 4-2011 |

samenhangt met het opleidingsniveau van de ouders. Daarnaast is de leefomgeving van belang. Een hechte buurt waar mensen zich veilig voelen, maakt dat kinderen buiten gaan ravotten. Een gemeente die kinderen wil stimuleren om te gaan bewegen, is dus niet klaar met een hippe speeltuin alleen.

Speurders kunnen iets hebben aan wiskundige methoden zoals de speltheorie in hun strijd tegen terrorisme. Dat stellen hoogleraar Speltheorie Herbert Hamers, dr. Bart Husslage en ir. Roy Lindelauf. Dat doen zij in een onderzoek dat zij uitvoerden in opdracht van onder andere de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding. Bestaande analyses richten zich vooral op de structuur van de netwerken: de hoeveelheid ontmoetingen van verdachten. Zo wordt bepaald wie de belangrijkste personen zijn. De Tilburgse onderzoekers bekeken ook aanvullende, vaak persoonlijke informatie. Gedetailleerd onderzochten ze twee terroristische aanslagen: die op Bali en 9/11. Ze analyseerden gegevens over hierbij betrokken individuele terroristen. Of en hoe vaak zij bepaalde bijeenkomsten bezochten, bijvoorbeeld. Maar ook hun deelname aan trainingskampen, het maken van een zelfmoordtestament en het verheerlijken van het martelaarschap. Door die gegevens in een speltheoretisch model in te voeren, kwamen personen naar voren die in andere analyses niet belangrijk leken. Als deze individuen eerder waren uitgeschakeld, had dat de netwerken kunnen verzwakken, stellen de wetenschappers.

Foto: anP

UNTIL WETENSCHAP ■

Zijn hardere afspraken over banken nodig? Zeker. Binnen Europa moet steviger geregeld worden hoe om te gaan met staatsschulden en het eventueel ontbinden van banken die er een potje van maken. Ook afspraken over het buitenlandse portfolio van banken zijn nodig, stelt hoogleraar Thorsten Beck van Tilburg University. Samen met Dirk Schoenmaker (Duisenberg School of Finance) en collega’s van Europese en Amerikaanse universiteiten analyseerde hij de kredietcrisis. Belangrijkste vraag: wat is er nodig voor een structureel stabiel systeem? Toen in 2008 grote grensoverschrijdende bankconcerns dreigden om te vallen, beschikten toezichthouders over geen enkele

leidraad voor de internationale coördinatie van noodzakelijke hulpoperaties. Beslissingen werden ad hoc genomen en pakten niet allemaal goed uit. Hierdoor kon de crisis zich snel verbreden en verdiepen. Als we nú prioriteit geven aan het maken van heldere afspraken, stellen de wetenschappers, dan kunnen we een volgende crisis voor zijn. Met een fl ink aantal aanbevelingen op nationaal, Europees en wereldwijd niveau helpen ze autoriteiten en toezichthouders op weg. Zo vraagt deze tijd om een nieuw type centrale bankier; eentje met veel meer macrofinancieel inzicht dan de meeste bankbazen nu hebben.

IS DE BAZIGE LEIDER OP ZIJN RETOUR?

Foto: shutterstoCk

Beslist. Bestuurders en directeuren die nog werken vanuit de gedachte ‘Ik ben de baas’ of ‘Met mijn charisma krijg ik de medewerkers wel mee’ zijn passé. Het fundament onder effectief leiderschap is verschoven van het bezit van formele macht naar het vermogen tot verbinden en evenwicht. De hedendaagse leider moet verschillende netwerken kunnen organiseren, gebruik maken van het moment en bruggen bouwen. Kan hij of zij dat niet, dan is de kans groot dat de organisatie daaronder lijdt. Dat stellen Ineke Strijp en Freek Peters in het proefschrift waarop ze onlangs promoveerden aan Tilburg University. Om leiders die nog niet zover zijn een handje te helpen, ontwikkelden de onderzoekers een model dat inzicht geeft in de moderne dynamiek van organisaties en de stijl van leiderschap die daarbij past. Ze probeerden het uit op vijf bestaande organisaties, waarvan drie in de zorgsector.

IS eeN AMerIKAAN BLIJer MeT LooN? op het eerste gezicht wel. Vraag amerikanen en nederlanders of zij tevreden zijn met hun inkomen, dan zegt de eerste groep vaak ‘ja’ en de tweede al snel ‘nee’. Deze uitkomst is echter vertekend. als je gericht doorvraagt, blijkt dat de inkomenstevredenheid vrijwel gelijk is. het aanvankelijke ‘ja’ en ‘nee’ zijn vooral cultuurbepaald. De gemiddelde nederlander ontwijkt bijvoorbeeld extreme antwoorden (‘zeer tevreden’, ‘zeer ontevreden’), terwijl amerikanen meer uitgesproken zijn. Dit geeft het onderzoek Are Americans Really Less Happy With Their Incomes? aan, van onder andere de tilburgse professoren Arie Kapteyn en Arthur van Soest. Ze waarschuwen ervoor dat het zomaar vergelijken van tevredenheidsonderzoeken uit verschillende landen snel tot verkeerde conclusies leidt. Zelf gebruiken kapteyn en Van soest een correctiemethode waardoor wél een eerlijke vergelijking mogelijk is. Zo kregen nederlanders en amerikanen niet alleen vragen over de tevredenheid over het eigen inkomen. Ze moesten ook oordelen over de inkomenstevredenheid van personen in een fictief voorbeeld. De patronen in die antwoorden werden gebruikt om de tevredenheid over het eigen inkomen te corrigeren. na het wegwerken van de culturele verschillen blijkt dat de inkomenstevredenheid onder amerikanen en nederlanders vrijwel gelijk is. toch kwam één belangrijk verschil naar boven: amerikanen met een laag inkomen zijn veel ontevredener dan nederlanders met een laag inkomen. Waarschijnlijk heeft dit te maken met ons uitgebreidere sociaal vangnet. | 4-2011 3

DEMOCRATIE MOET RIJPEN ‘De eerste vrije verkiezingen in zevenduizend jaar in Egypte zijn er dankzij de Arabische Lente. Het volk kwam in Arabische landen in het voorjaar van 2011 in opstand tegen dictators. Dit voltrok zich voor het oog van de wereld op het Tahrir-plein. Dit centrum van de opstand werd in het najaar nog steeds bevolkt door mensen die vrijheid eisten. Een omwenteling verloopt nooit van een leien dakje. En doemdenkers, in dit geval vooral uit het hulpvaardige Westen, staan altijd klaar om aanmoedigend vanaf de kant te roepen: “Die Egyptenaren (of: die Tunesiërs, of: die Libiërs) zijn hopeloos verdeeld. Dat gaat nooit luk-

ken!” Ze vergeten daarbij voor het gemak dat democratie is als het wandelen over een bergrichel naar een onbekende, maar brede en veilige hoogvlakte. Dat kost tijd en vereist een goede voorbereiding. Over de vraag hoe en in welk tempo die richel te passeren, verschillen de meningen. Democratie is nu eenmaal een spel dat heel lang kan duren en waarover alle deelnemers eindeloos discussiëren. Een voorbeeld? De Belgische kabinetsformatie duurde meer dan 500 dagen. Dat de Arabieren verdeeld zijn en hun tijd nemen, toont aan dat ze democraten in de dop zijn. Het alternatief kennen we: een dictatuur

FOTO: ANP

UNDERSTANDING SOCIETY

is binnen een week, nee, binnen een dag, nee, binnen het uur een realiteit en in een dictatuur is het direct gedaan met de verdeeldheid. Juich daarom, Europa, over de nieuwe democratische realiteiten aan de andere kant van de Middellandse Zee. Wat hoor ik? Er is geen reden voor gejuich? Omdat het moslims zijn? Mijn God! Het cynisme van het Westen kent geen grenzen. Maar ik, ik blijf de verworvenheden van de Arabisch-islamitische democratieën bejubelen.’ Jan Jaap de Ruiter, arabist Tilburg University (www.janjaapderuiter.eu/@janjaapderuiter)