Jaarverslag. Stichting HVO Humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding

2011 Jaarverslag

Stichting HVO Humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding

Jaarverslag 2011 Stichting HVO

Stichting HVO Humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding Postadres: Postbus 85475, 3508 AL Utrecht Bezoekadres: Zwarte Woud 2, 3524 SJ Utrecht Telefoon: E-mail: Internet:

030 2856856 [email protected] www.hvo.nl

Foto omslag: U-See, Zoetermeer Print: ZetPrint, Naarden © 2013, Stichting HVO, Utrecht

Ten Geleide Het jaar 2011 wil ik graag karakteriseren als het jaar van ‘de toetreding tot het hoger onderwijs’. In een brief van 11 augustus 2011 deelde de Staatssecretaris van OCW, de heer Halbe Zijlstra, mee, dat op grond van het positieve besluit van de NVAO van 9 november 2010 met betrekking tot de hbo-master Humanistisch vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL) en het positieve advies van de Inspectie van Onderwijs van 7 juni 2011, Stichting HVO formeel was geregistreerd als rechtspersoon voor hoger onderwijs. Het toegekende ‘brinnummer’ werd 30KV. Het jaar 2011 is tevens het eerste jaar van de beleidscyclus 2011-2015. Het nieuwe koersplan Met hoofd, hart en handen…werd op 16 december 2010 door het bestuur vastgesteld. Met veel genoegen bied ik u daarom het jaarverslag 2011 van Stichting HVO aan. De stichting mag zich elk jaar weer verheugen in groeiende belangstelling voor haar inhoudelijke activiteiten. Het doel van de stichting is velen inmiddels bekend. Het wordt in de vigerende statuten als volgt beschreven: 1. De stichting heeft tot doel om zonder winstoogmerk, binnen het kader van de Humanistische Alliantie, onderwijs en opvoeding in humanistisch perspectief duurzaam te bevorderen. 2. De stichting heeft als bijzonder doel, binnen het kader van de Humanistische Alliantie, levens- en wereldbeschouwelijke vorming in humanistisch perspectief duurzaam te bevorderen. De Humanistische Alliantie is het samenwerkingsverband van alle humanistische organisaties in Nederland. Stichting HVO tracht haar doelen te bereiken door het in stand houden van een professioneel expertisecentrum (opleiding, onderzoek & ontwikkeling, en training & advies). Het jaarverslag vormt jaarlijks een informerende en evaluerende aanvulling bij het koersplan. Aan het einde van de planperiode 2011-2015 zal Stichting HVO haar zevende lustrum vieren. Op 5 november 2014 zal het 35 jaar geleden zijn dat het Humanistisch Verbond (HV) de stichting oprichtte om namens het HV de zorg en verantwoordelijkheid voor de kwaliteit en identiteit van de levensbeschouwelijke vorming vanuit seculier humanistisch perspectief op openbare scholen op zich te nemen. Sedert 1 augustus 2009 wordt zeer nauw samengewerkt met de nieuw opgerichte zusterstichting HVO Primair. De zusterstichting neemt de zorg en verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de uitvoering in het openbaar primair onderwijs voor haar rekening. Tevens treedt HVO Primair formeel op als werkgever voor de betreffende vakdocenten. Stichting HVO profileert zich als humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding, het enige in Nederland. Dit had ook geformuleerd kunnen worden als ‘humanistisch centrum Ten geleide | 5

voor eigentijdse bildung’. Nader getypeerd is Stichting HVO een combinatie van een kleinschalige gespecialiseerde ‘hogeschool’ met een kleinschalig gespecialiseerd ‘onderwijsadviescentrum’. De twee pijlers van humanisme (duurzame zelfvorming en duurzame mensvriendelijkheid) zijn als volgt verwoord in de missie: “Stichting HVO inspireert kinderen, jongeren en volwassenen (als mens en opvoeder) tot humanistische zelfvorming als betekenisgevend doel op zich zelf en ter bevordering van een humane samenleving met duurzame zorg voor moeder aarde”. In het eerste hoofdstuk HVO Opleidingen wordt beknopt geïnformeerd over de deeltijdopleidingen op drie niveaus, aan de hand van de doelstellingen in het koersplan. Het tweede hoofdstuk informeert op vergelijkbare wijze over HVO Onderzoek & Ontwikkeling, het derde over HVO Training en Advies. In het vierde hoofdstuk Organisatie en Communicatie vindt de lezer aanvullende informatie over HVO als (net)werkorganisatie en de georganiseerde communicatie. Een beknopt overzicht van de baten en lasten geeft in het vijfde hoofdstuk inzicht in de positieve financiële situatie aan het einde van het verslagjaar. Door middel van de website www.hvo.nl kunt u steeds op de hoogte blijven van onze activiteiten. Wij waarderen dat zeer! Via de website www.human.nl kunt u op de hoogte blijven van de activiteiten van de zusterorganisaties, verenigd in de Humanistische Alliantie.

Nico Stuij directeur Stichting HVO

Het jaarverslag 2011 is op 11 oktober 2012 vastgesteld door het bestuur van Stichting HVO.

6 | Jaarverslag 2011 Stichting HVO

Inhoud

Ten Geleide .................................................................................................................. 5

1.

HVO Opleidingen ................................................................................................ 9

2.

HVO Onderzoek & Ontwikkeling ......................................................................... 11

3.

HVO Training & Advies ....................................................................................... 13

4.

Organisatie en communicatie.............................................................................. 15

5.

Beknopt financieel jaaroverzicht........................................................................... 19

Inhoud | 7


1. HVO Opleidingen In het koersplan voor de periode 2011-2015 zijn de hierna volgende doelstellingen met betrekking tot de lerarenopleidingen in deeltijd opgenomen. Het betreft formeel onbekostigde opleidingen. Stichting HVO ontvangt sedert 1980 een basissubsidie van de rijksoverheid voor het mogelijk maken dat ouders met leerlingen in het openbaar onderwijs een alternatief voor godsdienstonderwijs kunnen kiezen. Deze keuzemogelijkheid voor ouders is wettelijk verankerd.

Streefdoelen 1. HVO Opleidingen verzorgt jaarlijks twee geaccrediteerde lerarenopleidingen in deeltijd, te weten een vijfjarige initiële hbo-bachelor Humanistisch vormingsonderwijs (basisonderwijs en basisvorming vo) en Levensbeschouwing (HL) en een tweejarige hbo-master HL (bovenbouw vo en hbo). 2. HVO Opleidingen verzorgt jaarlijks een eenjarige basisopleiding HL voor groepsleraren primair onderwijs (niveau ‘associate degree’). 3. HVO Opleidingen verzorgt op verzoek individuele maatwerktrajecten voor afgestudeerde masters HL, die de bekwaamheid voor het primair onderwijs willen verwerven. 4. HVO Opleidingen vestigt en ondersteunt op verzoek basisopleidingen HL voor het primair onderwijs op pabo’s, als minor of als onderdeel van het nascholingsaanbod van pabo’s (voor zover daar personele ruimte voor is). Het eerste doel is grotendeels gerealiseerd, beide opleidingen zijn ook in 2011 van start gegaan. De accreditatie van de hbo-master is in 2010 al gerealiseerd; de accreditatie van de vernieuwde hbo-bachelor is gepland in 2013. Het tweede doel is in 2011 niet gerealiseerd door onvoldoende aanmeldingen. Er is vervolgens extra veel geïnvesteerd in het onder de aandacht brengen van deze voor groepsleraren aantrekkelijke opleidingsmogelijkheid met uitzicht op werk. Het derde doel wordt doorlopend op kleinschalige wijze gerealiseerd. Het vierde streefdoel wordt na accreditatie van de hbobachelor breed onder de aandacht gebracht van pabo’s. In 2011 werd één pabo hierin ondersteund. Stichting HVO stelt zich de opdracht (koersplan p. 12) dat jaarlijks voorzien wordt in minimaal 25 nieuw gekwalificeerde vakdocenten HVO voor het primair onderwijs en 15 vakdocenten HL voor het vervolgonderwijs. In het verslagjaar konden 46 nieuwe vakdocenten aan de slag, 27 in het basisonderwijs en 19 in het vervolgonderwijs. Met name in het primair onderwijs zijn meer vakdocenten nodig. De voorlichting is daarom extra geïntensiveerd.

1.HVO Opleidingen | 9

De hbo-bachelor en master HL van Stichting HVO zijn uniek. Het zijn de enige lerarenopleidingen op het gebied van Levensbeschouwing in Nederland, die gebaseerd zijn op humanisme en filosofie. Alle andere zijn gebaseerd op godsdienst en theologie. Naast de lerarenopleidingen wordt jaarlijks een trainersopleiding verzorgd op het gebied van levensbeschouwelijke communicatie in opvoedingsinteracties. Deze trainers leren onder meer ouders ‘Waarde(n)vol te communiceren’ met hun kinderen. Stichting HVO zorgt voor structurele begeleiding van de door haar opgeleide trainers. In het verslagjaar rondden 14 trainers de opleiding af, 6 startten het autorisatietraject, 1 trainer werd gecertificeerd.


2. HVO Onderzoek & Ontwikkeling In het koersplan zijn de volgende streefdoelen voor deze zo genoemde ‘werksfeer’ opgenomen: 1. O & O onderzoekt stelselmatig de ontwikkeling van het vak HL bij de vakdocenten in het primair en vervolgonderwijs. 2. O & O documenteert de uitkomsten van excellent praktijkgericht onderzoek door de studenten tijdens hun opleiding. 3. O & O adviseert aan de twee andere ‘werksferen’ om relevante uitkomsten van onderzoek in opleidingen, cursussen, trainingen en publicaties te verwerken. 4. O & O bereidt twee verdiepingsthema’s voor ten behoeve van de tweejaarlijkse voorjaarssymposia in maart 2012 Groen HVO (ecologische levenskunde in HVO) en in maart 2014 Met hoofd, hart en handen (integrale levenskunde in HVO) en het vervolg van de symposia in cursussen, trainingen en publicaties. In het verslagjaar is het systematisch werken aan de eerste drie doelstellingen voorbereid. Praktijkgericht onderzoek is versterkt in de opleidingsprogramma’s opgenomen. Met betrekking tot het eerste streefdoel is een promotietraject voorbereid, om van start te gaan vanaf 1 januari 2012. Onderwijskundig medewerker van Stichting HVO, Eveline Oostdijk, gaat vanaf 2012 het promotieonderzoek uitvoeren bij de Universiteit voor Humanistiek (promotor Prof. dr. Wiel Veugelers, co-promotor Dr. Y. Leeman). Zij gaat daarmee tevens de regie voeren over het toekomstig onderzoeksprogramma van de stichting. Zij schreef in voorbereidende zin met betrekking tot haar promotieonderzoek: “Dit onderzoek richt zich op het verkrijgen van inzicht in de praktijk van het Humanistisch vormingsonderwijs. Op basis van enquêtes, interviews en observaties tracht ik een zo goed mogelijk beeld te verwerven van de doelen die vakdocenten stellen, de inhouden die zij aanbieden en de manier waarop zij zich tot de context van hun praktijk verhouden. Daarnaast zal er inzicht worden gegeven in de leerprocessen en leerresultaten bij leerlingen die deel uitmaken van de lessen HVO. De tweeledige hoofdvraag luidt dan ook als volgt: 1. Hoe ziet het curriculum van de vakdocenten eruit. Waar wordt het door geïnspireerd en in welke context komt het tot stand? 2. Welke leerprocessen en leerresultaten doen zich voor bij leerlingen die HVO krijgen en hoe kunnen die geduid worden in het licht van humanistische vorming? (Waaraan levert HVO eigenlijk een bijdrage?) ”

2. HVO Onderzoek & Ontwikkeling | 11

Heel veel werk is verricht voor de vierde doelstelling. Het symposium is grondig voorbereid. Daarmee is de expertise van Stichting HVO opnieuw uitgebreid en verdiept. Met elk voorjaarssymposium wordt daarvan steeds het bewijs geleverd. De opbouw en kwaliteit van de expertise is inmiddels zo ver gevorderd en ontwikkeld dat met recht gesproken kan worden van een hoogwaardig en integraal expertisecentrum op het gebied van humanistische vorming (eigentijdse ‘bildung’) in engere en bredere zin.


3. HVO Training & Advies Met de opgebouwde expertise is Stichting HVO inmiddels uitstekend in staat scholen in het primair en voortgezet onderwijs te ondersteunen bij het theoretisch en praktisch invullen van hun vormingsdoelstellingen. In de loop van de planperiode 2011- 2015 zal dat steeds duidelijker onder de aandacht gebracht worden. In het verslagjaar lag het accent op de eerste doelstelling van T & A. 1. T & A verzorgt jaarlijks de inhoud en organisatie van verplichte nascholing voor vakdocenten HVO in het primair onderwijs, in afstemming met HVO Primair (de werkgever) en, zo mogelijk, vanaf 2012 mede de nascholing van vakdocenten HL (en derden) in het voortgezet onderwijs. 2. T & A verzorgt een professioneel aanbod van trainingen en cursussen op het gebied van filosoferen, reflecteren en waarde(n)vol communiceren. Tevens worden op aanvraag van scholen, andere instellingen voor onderwijs en opvoeding en humanistische organisaties, trainingen en cursussen op maat verzorgd. Dit geldt ook voor advieswerk. 3. T & A streeft naar win-win samenwerking met APS en het Praktijkcentrum Zingeving & Professie (Z&P) van de Universiteit voor Humanistiek (UvH). 4. T & A streeft naar een jaarlijkse omzet aan betaalde dienstverlening van minimaal € 100.000. Er zijn negen verschillende cursussen en trainingen uitgevoerd voor vakdocenten HVO, met in totaal 190 deelnemers. Alle 9 regio’s van zusterstichting HVO Primair werden geschoold in de sociocratische kringorganisatiemethode om te komen tot professionele samenwerking tussen docenten en betrokkenheid bij de beleidsontwikkeling. Dit in het kader van de eerste doelstelling. De website www.hvo.nl biedt een overzicht van de aangeboden cursussen. Voor de in het voortgezet onderwijs werkzame vakdocenten is een vakinhoudelijke alumnidag verzorgd. Als voorbeelden passend bij de tweede doelstelling kunnen genoemd worden de trainingen Filosoferen met kinderen voor groepsleraren en de cursus bestaansethiek (Atelier van de humanistische levenskunst). De cursus bestaansethiek is bestemd voor leidinggevenden (directeuren en bestuurders) en overige professionals in onderwijs en opvoeding. In het verslagjaar werd een pilot uitgevoerd, die een hoge waardering verkreeg van de deelnemers. Met betrekking tot de derde doelstelling kan gesteld worden dat warme contacten bestaan tussen genoemde organisaties en dat win-win samenwerking door alle organisaties gewenst wordt. Het verslagjaar had voornamelijk nog een oriënterend karakter op dit gebied.

3. HVO Training & Advies | 13

Zoals uit het financieel jaaroverzicht (hoofdstuk 5) zal blijken, is de vierde doelstelling ruimschoots gehaald. Het is echter waarschijnlijk dat de komende jaren dit betrekkelijk lage streefbedrag aanzienlijk hoger zal moeten luiden, wil de continuïteit van ons hoogwaardige expertisecentrum verzekerd blijven.


4. Organisatie en communicatie Stichting HVO is een relatief kleine, flexibele (netwerk)organisatie die door doelgerichte samenwerking tamelijk ambitieuze doelen wil realiseren. Vanaf 2009 samen met zusterorganisatie Stichting HVO Primair. Duurzaam wordt samengewerkt met humanistische en overige verwante organisaties in Nederland, verbonden in de Humanistische Alliantie. Met name kunnen hier genoemd worden het Humanistisch Verbond, de Universiteit voor Humanistiek, Hivos, Humanitas, en de Humanistische Omroep. Met Europese humanistische organisaties wordt samengewerkt in de Europese Humanistische Federatie (EHF). Stichting HVO is tevens lid van het Platform voor Mensenrechteneducatie. Vanaf 1 januari 1999 treedt APS als gastheer op van Stichting HVO. Hierdoor kan HVO een dubbel verbonden organisatie genoemd worden: huishoudelijk (formeel werkgeverschap en huisvesting) verbonden met APS, inhoudelijk verbonden met het georganiseerde humanisme. Jaarlijks wordt de samenwerkingsovereenkomst met het APS geëvalueerd. Ook in 2011 kon worden vastgesteld dat de overeenkomst voortreffelijk wordt nageleefd en dat de meerwaarde duidelijk aantoonbaar is. Op 1 juli 2011 was het 12½ jaar geleden dat de samenwerking werd aangegaan. Op Wereldhumanismedag (21 juni) is dat feestelijk gevierd. APS was in 2011 tevens gewaardeerd gastheer van Stichting HVO Primair en Stichting Dienstencentrum GVO en HVO (samenwerkingsverband sector GVO en HVO). De drie stichtingen worden ondersteund door een gemeenschappelijk secretariaat, zodat samenwerking tussen genoemde organisaties met HVO in de naamgeving een vanzelfsprekend onderdeel is gaan uitmaken van de gewenste cultuur.

Medewerkers Stichting HVO had wederom het genoegen zeer gemotiveerde ondersteuners, onderwijskundig medewerkers en hoogleraren voor haar activiteiten te kunnen inzetten. Onderwijskundig medewerkers traden op als opleider, begeleider, onderzoeker, ontwerper en trainer/adviseur. Naast dit kernteam kon de organisatie een beroep doen op een kring van gewaardeerde en betrokken gastdocenten, trainers en ontwerpers. Het kernteam had in 2011 een formatieomvang van 11 fte. In het verslagjaar waren de volgende medewerkers het gehele jaar of een deel daarvan werkzaam voor Stichting HVO:  

drs. Alexandra Bronsveld, onderwijskundig medewerker (specialisaties: humanistiek en filosoferen met kinderen); mw. Jeannine Corneille, senior communicatiemedewerker, (specialisatie: geïntegreerde communicatie);

4. Organisatie en communicatie | 15

   

    

        

mw. Daisy Dinsbach, secretarieel medewerker, (specialisatie: opleidingsondersteuning); prof. dr. Joep Dohmen, trainer/consultant, (specialisaties: filosofie (bestaans)ethiek en eigentijdse ‘bildung’); drs. Kim Dusch, onderwijskundig medewerker, (specialisaties: humanistiek, zingeving en kunst en ontwerpen van leermaterialen); mw. Annemarie Geelhoed, senior onderwijskundig medewerker, (specialisaties: opvoedingscommunicatie, samenwerken en besluitvorming en ontwerpen van leermaterialen); mw. Gundalyn Hemmink, onderwijskundig medewerker, (specialisatie: begeleidingskunde); drs. Saskia Heusèrr, onderwijskundig medewerker, (specialisaties: humanistiek en ecologische vorming); mw. Marjolijn Hulsink, secretarieel medewerker, (specialisatie: opleidingsondersteuning); mw. Trees Luiten, onderwijskundig medewerker, (specialisaties: methodiek van het ervaringsleren en ontwerpen van leermaterialen); drs. Christine van der Mars, onderwijskundig medewerker, (specialisaties: humanistiek, didactiek van de levensbeschouwelijke vorming en mensenrechteneducatie); drs. Marijke van Meenen, senior onderwijskundig medewerker, (specialisaties: pedagogiek, leerplanontwikkeling en toetsing); drs. Eveline Oostdijk, onderwijskundig medewerker (specialisaties humanistiek, pedagogiek en onderzoek in opleidingen); drs. Marco Otten, senior onderwijskundig medewerker, (specialisaties humanistiek, ethiek en leerplanontwikkeling); mw. Ibeline Polak, onderwijskundig medewerker, (specialisaties: methodiek van het ervaringsleren en ontwerpen van leermaterialen); mw. Barbara Schelberg, onderwijskundig medewerker, (specialisaties: didactiek van de levensbeschouwelijke vorming en virtuele vorming); mw. Wilma van Sorgen, teammanager secretariaat, (specialisaties: administratieve organisatie en ondersteuning e-learning in de opleidingen); dhr. Nico Stuij, directeur en bestuurder; mw. Marischka Tjeerde, senior onderwijskundig medewerker, (specialisaties: kwaliteitskunde, supervisie, coaching en assessing); prof. dr. Wiel Veugelers, onderzoeker/consultant, bijzonder hoogleraar Humanistisch vormingsonderwijs, (specialisaties: onderzoek, identiteitsontwikkeling en democratische vorming); Note: Prof. dr. Wiel Veugelers ontving in 2011 voor zijn boek Education and Humanism de Nava Maslovaty Award van de Special Interest Group Moral and Democratic Education van de European Association for Research on Learning and Instruction (EARLI). Hij werd gekozen tot voorzitter van de Special Interest Group Moral Development and Education van de American Educational Research Association (AERA), en werd associate-editor van de Journal of Moral Education.




drs. Ingrid Wesselink, secretarieel medewerker, (specialisaties: vertalen in het Engels en ondersteuning marktgerichte activiteiten).

Bestuur Het bestuur van de Stichting HVO kwam viermaal bijeen. Het kende in 2011 de volgende leden: - mw. Hanna Geerdes, docent HVO en Levensbeschouwing aan een Pabo, - drs. Wilma Henderikse, onderzoeker en consultant (plv. voorzitter), - drs. Hans Hooghoff, leerplandeskundige (voorzitter), - dr. Caroline Suransky, universitair docent Universiteit voor Humanistiek, - prof. dr. Koo van der Wal, emeritus hoogleraar filosofie en ethiek. De voorzitter van Stichting HVO Primair, dhr. Willem Kuiper en de directeur van het Humanistisch Verbond, drs. Ineke de Vries, woonden de bestuursvergaderingen als adviseur bij.

Vertegenwoordiging De directeur van Stichting HVO was in 2011 penningmeester van de vereniging Humanistische Alliantie (samenwerkingsverband van humanistische organisaties). Samen met voorzitter Lodewijk de Waal (directeur Humanitas) en secretaris Ineke de Vries (directeur Humanistisch Verbond), vormde hij het dagelijks bestuur. Hij was tevens bestuurslid van de Stichting Contactcentrum Bevordering Openbaar Onderwijs (CBOO) en de Stichting Studiecentrum Openbaar Onderwijs (SOO). Hij vervulde een waarnemerzetel in het bestuur van de Stichting Nederlandse Algemeen Bijzondere Schoolraad (NABS). Ook in 2011 trad hij op als vertegenwoordiger van de humanistische zendende instantie (Humanistisch Verbond) in de Stichting Dienstencentrum GVO en HVO in de rol van bestuurslid en penningmeester.

Communicatie De georganiseerde interne communicatie kende onder meer de volgende middelen en media: de nieuwjaarsbijeenkomst, maandelijks werkoverleg, themadagen, bestuursvergaderingen en de startdag van het nieuwe opleidingsjaar. De georganiseerde externe communicatie kende als media onder meer de website (www.hvo.nl), voorlichtingsbijeenkomsten, verschillende brochures en folders en spreekbeurten. Bij de externe communicatie werd ook veelvuldig gebruik gemaakt van de mogelijkheden voor nieuwsvoorziening die websites van de vele bevriende organisaties hiervoor bieden. In het bijzonder kan hier de website www.human.nl genoemd worden met de korte filmpjes uit de lespraktijk. 4. Organisatie en communicatie | 17


5. Beknopt financieel jaaroverzicht Stichting HVO ontvangt sedert 1980 een basissubsidie van de rijksoverheid voor het mogelijk maken van humanistische levensbeschouwelijke vorming in het openbaar onderwijs. Ouders kunnen ervoor kiezen als alternatief voor godsdienstonderwijs. Er wordt graag gebruik van gemaakt als er vakdocenten beschikbaar zijn. Vanaf 1999 was het om meerdere redenen gewenst dat deze basissubsidie via APS werd verstrekt in het kader van de wet SLOA. Het financieel beheer ten behoeve van Stichting HVO wordt dientengevolge verzorgd door APS. In de jaarrekening van APS zijn de baten en lasten van HVO in 2011 als volgt opgenomen (samenvoeging van de kostenplaatsen 7600 en 9630): Begroting 2011

Werkelijk 2011

Baten Subsidie OCW Overige inkomsten

700.767 279.233

700.767 317.487

Totale baten

980.000

1.018.254

Personele kosten Materiële kosten Kosten activiteiten

709.000 100.000 161.000

708.071 77.117 179.896

Totale lasten

970.000

965.084

Lasten

Resultaat

53.170

In de loop van 2012 kan worden bezien of het verantwoord is het resultaat aan te wenden als bestemmingsreserve ten behoeve van nieuw te ontwerpen en beschikbaar te stellen leermaterialen, met name voor humanistische levensbeschouwelijke vorming (HVO) in de hogere leerjaren van de basisschool.

5. Beknopt financieel jaaroverzicht | 19

Stichting HVO Humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding Expertise in • Humanistisch Vormingsonderwijs en Levensbeschouwing (HL) • wereld- en levensbeschouwelijke vorming • sociaal-emotionele, morele en democratische vorming • waardenontwikkeling Informatie Telefoon: 030 2856856 E-mail: [email protected] Internet: www.hvo.nl Postadres: Postbus 85475, 3508 AL Utrecht Bezoekadres: Zwarte Woud 2, 3524 SJ Utrecht

www.hvo.nl

Jaarverslag. Stichting HVO Humanistisch centrum voor onderwijs en opvoeding

Recommend Documents