Jaarverslag 2009

De kans op gebruik kan op twee manieren groot zijn. Ten eerste wanneer nu al gebruikers kunnen worden geïdentificeerd, die daadwerkelijk geïnteresseerd zijn. Ten tweede doordat resultaten klaarblijkelijk een heel veld van toepassingen zullen ontsluiten, ook al zijn in dit stadium concrete gebruikers nog niet aan te wijzen.

stichting bij aan de bevordering van de coördinatie van het onderzoek en het gebruik ervan. Technologiestichting STW financiert onderzoek, dat wordt geselecteerd op grond van wetenschappelijke kwaliteit en utilisatie. Onder dit laatste wordt verstaan de kans dat gebruikers de resultaten zullen toepassen.

ontwikkelingen, een duidelijke inspanning vanuit het (para-)universitair onderzoekspotentieel is.

STW zal tevens stimulerend en initiërend optreden op prioriteitsgebieden waar er, op grond van maatschappelijke en/of wetenschappelijke

Technologiestichting STW TW

Technologiestichting STW / Jaarverslag 2009

De statuten vermelden als doel van de Stichting: in het algemeen belang en in dat van het wetenschappelijk onderwijs technischwetenschappelijk onderzoek en de toepassing daarvan te bevorderen. Het doel wordt nagestreefd door met geld, dat beschikbaar wordt gesteld door NWO (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) en door het Ministerie van Economische Zaken, technisch-wetenschappelijk onderzoek te stimuleren en te steunen in het bijzonder bij de instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Tevens draagt de

Jaarverslag 2009 Technologiestichting STW _ mei 2010



Technologiestichting STW bezoekadres

Van Vollenhovenlaan 661 3527 JP Utrecht postadres

Postbus 3021 3502 GA Utrecht telefoon

030 6001 211 fax

030 6014 408 e-mail

[email protected] internet

www.stw.nl

Colofon coördinatie, redactie en productie

Kitty Puijk, STW ontwerp

ARGANTE ARGANTE, Amsterdam fotografie

Ivar Pel, Utrecht betrokken instellingen druk

Spinhex & Industrie drukkerij, Amsterdam

foto omslag _ voorkant: van boven naar beneden Martine van der Ploeg, Floor Wolbers, Rick Scholte; achterkant: van boven naar beneden Hein Castelijns, Raluca Marin-Perianu, Bastiaan Blankert. Allen STW-promovendi uit 2007 en 2008.

STW-nummer

ISBN

NUR

2010/06437/STW

978-90-73461-65-9

950


Technologiestichting STW

Jaarverslag 2009

STW-conferentie 2009

3


Inhoud pagina

Technologie verzin je niet

05

01:

Ontwikkelingen binnen STW

07

Interne ontwikkelingen

09

Externe ontwikkelingen

12

Kernindicatoren

12

STW-Jaarcongres 2009

13

Overige gebeurtenissen

19

Opvallende resultaten uit onderzoek

21

Overzicht programma’s en activiteiten

22

Inleiding

24

Open Technologieprogramma

24

Perspectiefprogramma’s

33

Bsik-programma’s

36

Vernieuwingsimpuls

41

Overige programma’s

44

Opvallende resultaten uit de kennisoverdracht

47

Inleiding

48

Cijfers kennisoverdracht

49


50

Bsik-programma

54

Valorisation Grant

55

Vernieuwingsimpuls

59

STW in cijfers

61

Inleiding

62

Kengetallen en statistiek

63

Verkort financieel jaarverslag 2009

71

Lijst van gebruikers

77

02:

03:

04:

05:

Lijst van afkortingen

89

4


Bestuur Prof.dr. P.M.G. Apers voorzitter Universiteit Twente Prof.dr.ir. M.P.C. Weijnen vice-voorzitter Technische Universiteit Delft Dr. T. Doyle Philips Research Dr. C.A. Linse Shell International BV Ir. D.Ph. Schmidt TNO Bouw en Ondergrond Peter Apers

Bestuursraad Prof.dr.ir. F.P.T. Baaijens Technische Universiteit Eindhoven Ir. G.F.M. Beenker NXP Dr.ir. J.P.H. Benschop ASML Netherlands BV Prof.dr. C.A. van Blitterswijk Universiteit Twente Prof.dr.ir. R. de Borst Technische Universiteit Eindhoven Prof.dr.ir. J.A. Bouwstra Universiteit Leiden Dr.ir. Y. Engelen DSM

Margot Weijnen

Ir. Tj.R. Gorter Qanbridge BV Prof.ir. G.D. Khoe Technische Universiteit Eindhoven Dr. C.J. Kroese ex-Kadaster RvB Dr. H.P.C.E. Kuipers Shell Global Solutions Prof.dr.ir. R. Rabbinge Wageningen Universiteit Dr. K. Wiedhaup Netherlands Genomics Initiative Waarnemers: Dr. C. de Visser NWO

Terry Doyle

Drs. J.A. van den Bandt-Stel Vereniging VNO-NCW Mr. M.N.J. Commandeur Ministerie van EZ Drs. B.J. Noé Ministerie van EZ

1

2

Drs. S.V. Lahaije Msc BA Ministerie van EZ

3

Directie Dr. E.E.W. Bruins directeur Kees Linse

Dick Schmidt

Eppo Bruins

1

tot en met januari

2

februari tot en met mei

3

vanaf juni

5

Voorwoord / Jaarverslag STW 2009

Technologie verzin je niet Het woord crisis is veel in de mond genomen

Nederland heeft – in een beperkt aantal techno-

de afgelopen twee jaar. Crisis komt uit het

logische gebieden – de kans om eerder, sneller,

Grieks en betekent oordeel, maar ook keerpunt

slimmer te zijn dan andere landen. Daarvoor is

– een punt in de tijd waar een trendbreuk plaats-

een aantal dingen nodig in Nederland.

vindt en waar een alles beslissende scheiding wordt gemaakt tussen wat was en wat komt

1. We moeten als land het beste onderzoek

[krinein = scheiden, besluiten, oordelen].

selecteren en kennisoverdracht maximaal

Een crisis is dus alleen een echte crisis als je

bevorderen. STW is daar voor 100% op

er ook wat van leert, en als je je voorneemt dat het vanaf nu anders moet. Een crisis waar je niet van leert is slechts weggegooid geld.

ingericht. 2. Er moet een optimale wisselwerking plaatsvinden tussen onderzoekers en mogelijke gebruikers. STW brengt vanaf de start

Het is duidelijk dat de machtsverhoudingen in

van elk onderzoeksproject deze partijen

de wereld verschoven zijn ten opzichte van de

bij elkaar en stimuleert zo optimale wissel-

20e eeuw en dat die verschuiving nog maar

werking. Van de gebruikers is bovendien

net begonnen is. Machtsverhoudingen volgen

ruim 40% afkomstig uit het midden- en

technologisch overwicht. Dat is gebleken in de 20e eeuw, maar ook in alle eeuwen daarvoor,

kleinbedrijf. 3. Onderzoeksgeld moet zo efficiënt en

zoals bij de technologisch superieure schepen

strategisch mogelijk worden besteed.

uit onze Gouden Eeuw, of nog verder terug.

STW verbindt vanuit een nationale optiek

Het technologisch overwicht is de laatste

lokale projecten bij alle universiteiten met

jaren verschoven naar buiten Europa en buiten

landelijke platforms van onderzoekers en

Amerika, en zal in de komende jaren terechtkomen bij enkele grootmachten die samen meer

gebruikers. 4. Innovatieorganisaties moeten hun program-

dan eenderde van de wereldbevolking uitmaken.

ma’s richten op een beperkt aantal gebieden

Dat is goed, want dan wordt de welvaart einde-

en op de duurzame ontwikkeling daarvan.

lijk eerlijker verdeeld over de wereld! Waarom

Dat vergt durf om te kiezen. STW doet dit

zou dat schiereilandje ten westen van Azië

met haar Perspectief-programma’s.

(o ja, Europa…) meer dan anderen profiteren

5. Vraaggestuurd academisch onderzoek moet

van de ongekende welvaart en gezondheids-

worden gefocusseerd op de specifieke

voordelen van hoogwaardige technologie?

uitdagingen voor de industrie. Daarom richt STW zich in het bijzonder op kleinschalig

Om alleen al het duizelingwekkende nume-

vraaggestuurd onderzoek met slechts een

rieke overwicht te kunnen beantwoorden zal

of enkele private partijen, goed passend bij

Nederland (en Europa) sterker moeten inzetten

de industriële kennisbehoefte.

op wetenschap en technologie. Onze kenniseconomie vraagt om investeringen in grens-

Technologie ontstaat niet zomaar. Daar moet

verleggend onderzoek en om bevordering van

je in willen investeren, daar moet je je talenten

effectieve kennisoverdracht. Daarbij moet men

voor koesteren, daar moet je hard voor werken

beseffen dat technologische doorbraken niet

en daar moet je voorzichtig en slim mee omgaan.

spontaan ontstaan, maar wel kunnen worden

Kortom, technologie verzin je niet. Technologie

bevorderd. Ons land is daarbij in de unieke

moet je doen!

positie dat het een klein, hecht en dichtbevolkt land is waar we elkaar goed kennen, geen cultuurverschillen hoeven te overbruggen en waar we heel goed over disciplines heen kunnen samenwerken. Daardoor zijn we sterk in het creëren van complexe producten en het managen van complexe processen.

Eppo Bruins, directeur

7

Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2009

01 : Ontwikkelingen binnen STW Interne ontwikkelingen

09


09

Perspectief

09

Perspectiefprocedure voor 2010 herzien

10

Partnership

10

Vernieuwingsimpuls

10

Valorisation Grant

10

Valorisatie Workshops

10

Strategische samenwerkingsprogramma’s

11

Financiële verantwoording

11


12

Kernindicatoren

12


13

Overige gebeurtenissen

19

8


Het realiseren van kennisoverdracht tussen technische wetenschappen en gebruikers is de missie van Technologiestichting STW. Zij doet dit door gebruikers en onderzoekers bij elkaar te brengen, door excellent technisch wetenschappelijk onderzoek te financieren en door al haar projecten te begeleiden naar optimale kansen voor kennisoverdracht. Om haar missie te realiseren voert STW eigen beleid en reageert – waar mogelijk proactief – op externe ontwikkelingen. Over het gevoerde beleid en de resultaten daarvan in 2009 doet dit hoofdstuk verslag. Een belangrijke externe ontwikkeling was de economische crisis die eind 2008 begon als een financiële crisis. Om te helpen de crisis te bestrijden maakte STW 9,1 miljoen euro uit haar algemene reserves vrij om versneld in onderzoek te steken. Ook was STW nauw betrokken bij het initiatief tot een regeling om kenniswerkers aan het werk te kunnen houden. Dat leidde tot de Kenniswerkersregeling van de overheid (180 miljoen euro beschikbaar) waaronder honderden onderzoekers uit bedrijfslaboratoria onderzoek konden gaan doen bij kennisinstellingen.

Loden afscherming van de Gun-sectie van de versnelbuis (zie interview pagina 37).

9


Interne ontwikkelingen

Perspectief

STW heeft een aantal verschillende financie-

De Perspectiefprogramma’s zijn gericht op het

CARISMA - Cardiovascular Risk

ringsinstrumenten die hierna de revue zullen

oplossen van innovatieknelpunten, door het

Management by advanced medical

passeren. Elk instrument vervult een eigen

ontwikkelen van nieuwe technologie via een

image analysis

rol in de missie van STW. Hoewel STW niet

multidisciplinaire aanpak, door samenwerking

Het doel van het programma is het ont -

expliciet thematisch te werk gaat, blijken haar

met gebruikers, door medefinanciering door

wikkelen, valideren en valoriseren van een

onderzoeksprogramma en -projecten wel in

private partijen en door specifieke activiteiten

nieuwe generatie methoden voor medische

vijf gebieden te categoriseren: ICT, nano, life

gericht op valorisatie en ondernemerschap.

beeldanalyse. Relevante onderwerpen

sciences, energie en materialen, en duurzaam-

Perspectief is er in het bijzonder voor bedoeld

daarin zijn geïntegreerde analyse van

heid. In het algemeen is duurzaamheid de

om vernieuwende kennis tot toepassing te

heterogene en 4D beelddata; het beter

rode draad die door heel veel STW-onderzoek

brengen en zo een bijdrage te leveren aan

opsporen en diagnostiseren van ziekten,

loopt. Uit de 3e KIA-foto, die eind maart 2010

technologische innovatie in Nederland.

betere behandeling en betere prognose;

werd gepubliceerd, bleek dat STW in 2009 de

bijzondere aandacht voor het hartvaatstel-

grootste financier van academische ICT-onder-

In het verslagjaar koos het STW-bestuur vijf

sel: een verbeterde aanpak heeft een groot

zoek in Nederland is geworden.

nieuwe Perspectiefthema’s om uit te werken

maatschappelijk en economisch belang.

tot programmavoorstellen (zie kader). De Open Technologieprogramma

onderwerpen, die hieronder kort de revue pas-

From Waste to Resource (W2R) -

Het Open Technologieprogramma (OTP)

seren, sluiten uitstekend aan bij voor de samen-

Ecological Design for Production of

richt zich op technisch-wetenschappelijk onder-

leving en de industrie belangrijke thema’s en

Chemicals and Energy from Organic

zoek en kenmerkt zich door het ontbreken van

speerpunten zoals die onder andere door het

Residues

disciplinaire grenzen. OTP-projecten bestrijken

kabinet zijn geformuleerd. Het ministerie van

Het doel van dit programma is het

dan ook het volledige scala aan technisch-

Economische Zaken toonde zich content met

ontwikkelen van processen om geïnte-

wetenschappelijk onderzoek. Aanvragen kun-

deze nieuwe programma’s. De calls voor deze

greerd in de industrie afval te gebruiken

nen permanent worden ingediend. Voor 2009

programma’s gaan in 2010 open.

als grondstof, in lijn met het credo

was het STW-aandeel 25 miljoen euro. Uit

waste = food uit de cradle-to-cradle filo-

haar algemene reserve heeft STW daar in het

De Perspectiefprogramma’s die begin 2009

sofie. Het programma laat zich inspireren

verslagjaar nog 2 miljoen euro aan toegevoegd.

door het bestuur van STW waren goed-

door processen uit de natuur.

gekeurd, kenden in het verslagjaar hun (eerste) In 2009 heeft het bestuur de maximale

call. In totaal werden voor de programma’s

GTIP - Generic Technologies for

STW-bijdrage per OTP-project verlaagd van

Building on Transient Plasmas (BTP),

Integrated Photonics

1,5 miljoen euro naar 0,75 miljoen euro. In

Diagnostic Tools for Neurological Disorders

Het doel van dit programma is een door-

het geval er tenminste voor 250.000 euro

NeuroSIPE, Integral Solutions for Sustainable

braak op gang te brengen van fotonische

aan investeringskosten in het project zit, kan

Construction (IS2C) en Learning from Nature

IC’s voor een breed scala aan toepas-

de STW-bijdrage maximaal 1 miljoen euro

to protect crops (LFN) 55 full proposals

singen. Verder beoogt het programma

zijn. Hiermee brengen we financieel een duide-

ingediend, waarvan er in totaal 29 werden

een majeure stap voorwaarts te zetten in

lijker verschil aan tussen grote OTP-projecten

goedgekeurd. Daarmee werd een bedrag

het ontwerpen van fotonische IC’s door

en kleine Perspectiefprogramma’s (omvang

van 22 miljoen euro voor nieuw onderzoek aan-

opkomende vervaardigingstechnieken te

vanaf 2 miljoen euro) en synchroniseren we

besteed. Ook in het programma Autonomous

gebruiken die hoge prestaties koppelen

projecten binnen OTP en Perspectief.

Sensor Systems (ASSYS) werd een eerste

aan lage kosten. Het programma bouwt

ronde aan voorstellen beoordeeld; zeven

nadrukkelijk voort op de prominente positie

werden gehonoreerd.

die de Nederlandse fotonicagemeenschap

Voor het OTP ontving STW in 2009 194 voorstellen; hiervan heeft het bestuur

verworven heeft als resultaat van de grote

er na beoordeling door onafhankelijke referenten en op basis van ranking door

investeringen in de afgelopen decennia.

Nieuwe Perspectiefprogramma’s 2010

jury’s 47 gehonoreerd. Daar was een bedrag

SMARTSeparations - SMART

van 31 miljoen euro mee gemoeid, inclusief

BioGeoCivil - Bio-Based Geo & Civil

Separations for complex systems

cofinanciering van gebruikers.

Engineering for a Sustainable Society

Dit programma heeft als doel het tot

Het programma heeft als doel het

stand brengen van de nieuwe scheidings-

ontwikkelen van processen en producten

principes/-drijvende krachten die nodig

op biologische basis om de druk van

zijn voor het scheiden van complexe sys-

geo- en civiele activiteiten op het milieu

temen zoals door de Nederlandse proces-

te verlichten, en zo bij te dragen aan een

industrie is geïdentificeerd in de Innovation

duurzame samenleving.

Roadmap Separation Technology.

10


Perspectiefprocedure voor 2010 herzien

temperaturen, drukken en pH-waarden.

In 2009 werden in totaal binnen het werk-

Op basis van de ervaringen van de eerste vier

Aan het eind van het verslagjaar werden vier

terrein van STW 24 projecten gehonoreerd:

jaar met Perspectief besloot het bestuur in

projecten uit de eerste call gehonoreerd, twee

drie Rubicons, veertien Veni’s en zeven Vidi’s.

2009 de procedure zo te wijzigen dat onder-

in Delft, één in Eindhoven en één in Utrecht.

De Vici-ronde 2009 leidde pas in 2010 tot honoreringen.

zoekers sneller weten waar ze aan toe zijn, dat de coherentie binnen een programma wordt

In september bezocht Olivia Lum, oprichter

vergroot, dat het systeem minder wordt belast,

en CEO van Hyflux, Nederland. Tijdens een

Valorisation Grant

en dat de verleiding om ingewikkelde cofinan-

speciaal door STW belegde bijeenkomst in

De Valorisation Grant is een persoonsgebon-

cieringsconstructies te bedenken verdwijnt.

Delft maakte zij onder meer kennis met de

den subsidie aan ondernemende onderzoekers

Om dit te bevorderen moeten programma-

beoogde projectleiders. Minister Maria van

voor het ontwikkelen van innovatieve high-

ideeën vanaf 2010 verplicht vooraf op de

der Hoeven van Economische Zaken uitte zich

tech bedrijvigheid op basis van de kennis die

website van STW worden gepubliceerd en

tijdens een bezoek aan Singapore zeer lovend

zij binnen de universiteit of de onderzoeks-

moeten de indieners een openbare match-

over de samenwerking. De VVD-fractie in de

instelling hebben ontwikkeld. De Valorisation

making bijeenkomst organiseren, zodat opti-

Tweede Kamer stelde vragen over de samen-

Grant is een gezamenlijke activiteit van STW,

male deelname vanuit het veld mogelijk wordt.

werking, en vroeg zich met name af hoe het

ICTRegie en NanoNed. Hij bestaat uit twee

Daarna moeten onderzoekers en partners een

zat met de regels voor staatssteun. Van der

fases: fase-1 is de haalbaarheidsstudie van

geheel uitgewerkt programma ter beoordeling

Hoeven en minister Ronald Plasterk van

het voorstel, fase-2 de valorisatiefase.

indienen. De eisen voor cofinanciering zijn

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, stelden

Kandidaten voor fase-2 mogen pas indienen

gelijk getrokken met die voor projecten in het

in hun antwoord dat de constructie met

als zij eerst met succes fase-1 doorlopen

Open Technologieprogramma.

Hyflux niet alleen volkomen overeenkomstig

hebben. Fase-1 moet in maximaal een half

bestaande regels is maar positief bijdraagt

jaar zijn uitgevoerd en kent een subsidie van

Partnership

aan de Nederlandse kenniseconomie en

maximaal 25.000 euro. Voor fase-2 geldt een

Het doel van het Partnershipinstrument is het

werkgelegenheid voor onderzoekers oplevert.

maximum subsidiebedrag van 200.000 euro voor een periode van maximaal 2 jaar. In 2009

direct aanpakken van vragen en wensen vanuit het bedrijfsleven met kwalitatief hoogwaardig

Vernieuwingsimpuls

versterkte STW het budget voor de Valori-

technisch-wetenschappelijk onderzoek.

De Vernieuwingsimpuls is een door NWO

sation Grant met 0,6 miljoen euro uit haar

Daartoe wordt samengewerkt met sterke

uitgevoerd instrument van persoonsgebonden

algemene reserve. In 2009 zijn in totaal voor

R&D-bedrijfslaboratoria in Nederland. STW

subsidies voor onderzoekers in diverse fasen

1,8 miljoen euro projecten gehonoreerd

denkt dat deze vorm van publiek-private

van hun wetenschappelijke carrière, van net-

(31 fase-1 projecten en 11 fase-2 projecten).

samenwerking zal leiden tot duurzame innova-

afgestudeerden (Rubicon), via net-gepromo-

tie in het bedrijfsleven. De minimale omvang

veerden (Veni) naar onderzoekers die al hun

Valorisatie Workshops

van een Partnershipprogramma is 3 miljoen

eerste prestaties als onderzoeker hebben

STW organiseert twee soorten Valorisatie

euro, waarvan STW de helft financiert en de

geleverd (Vidi) tot intussen gerenommeerde

Workshops. De workshop ‘Kennisbescherming

industriële partner de andere helft. Hiermee

onderzoekers die een eigen groep aan het

en -exploitatie’ heeft als doel onderzoekers van

onderscheidt Partnership zich van de andere

opbouwen zijn (Vici).

universiteiten en andere kennisinstellingen

STW-instrumenten: er is in heel veel STW-projecten samenwerking met industriële partners, maar nooit met maar één specifieke partner. Uit de algemene reserve wees het STWbestuur in 2009 een bedrag van 1,5 miljoen euro toe aan Partnership. Daarvan ging één miljoen euro naar het eerste Partnershipprogramma Hyflux; dat kwam in 2009 tot stand. Tijdens de International Water Week in juni in Singapore tekenden vertegenwoordigers van STW en het Singaporese bedrijf Hyflux Ltd (dat haar R&D-laboratorium in Helmond heeft) een overeenkomst voor tenminste vijf jaar. In die periode zullen Nederlandse universitaire groepen onderzoek gaan doen om technologische doorbraken te bereiken in anorganische en hybride membraanscheidingstechnologieën voor toepassing bij onder andere extreme

Eppo Bruins (STW) en Olivia Lum (Hyflux) bekrachtigen de publiek-private samenwerking tussen STW en Hyflux. _ foto Sam Rentmeester/FMAX

11


bewust te maken van de mogelijkheden van kennisbescherming en -exploitatie en van de kansen die dat biedt. De workshop ‘Oriëntatie op ondernemerschap’ richt zich op studenten en medewerkers bij universiteiten en onderzoeksinstellingen die een business idee hebben en overwegen een eigen bedrijf te beginnen en maakt hen bewust van zaken die daarbij van belang zijn. In 2009 werd alleen de tweede workshop één keer gehouden. Er deden negen teams met een business idee mee. Winnaar werd het team van Jan Visschers van het FOM-Instituut voor Subatomaire Fysica Nikhef in Amsterdam. Hij heeft een plan voor modules voor digitale camera’s om röntgenfotonen te tellen. De camera’s kunnen toepassing vinden in materiaalanalyse, medical imaging, elektronenmicroscopie en wetenschappelijke instrumentatie. Strategische samenwerkingsprogramma’s

Jan Visschers (FOM-Nikhef) ontvangt de award voor het beste Business idee van Ard Cools (STW) tijdens de Valoristion Workshop.

Financiële verantwoording

De algemene reserve is, door gericht beleid en een daarmee samenhangend groot aantal

NWO-thema; Funderend energieonderzoek

In de jaarrekening 2009 heeft STW een

Binnen dit thema is in 2009 het onderzoek-

presentatiewijziging doorgevoerd. Doel is meer

toekenningen, in 2009 met 8 miljoen euro fors

programma Smart Energy Systems goed-

inzicht te geven in de totale toekenningen per

afgenomen tot 1 miljoen euro (vrij besteed-

gekeurd, gefinancierd door NWO-EW, STW

activiteit c.q. programma. De vergelijkende

baar). Voor 11 miljoen euro heeft het bestuur

en ICTRegie. STW is blij dat hiermee in het

cijfers 2008 zijn aangepast conform deze

een bestemming aangewezen en voor 5 mil-

thema aandacht voor energiebesparing is

methodiek. De presentatiewijzigingen hebben

joen euro zijn de gelden door derden beklemd

gekomen. Energiebesparing is dé grote eerste

geen invloed op het vermogen en resultaat.

en vastgelegd in bestemmingsvermogen.

stap op weg naar een duurzamere energie-

Tevens is een specifiek overzicht voor het

Het totale eigen vermogen is na resultaat-

voorziening, die al gezet kan worden vóór er

ministerie van Economische Zaken opgenomen.

bestemming afgenomen met 6 miljoen euro tot 17 miljoen euro. De ontwikkelingen omtrent

nieuwe alternatieven voor energiebronnen ontwikkeld kunnen worden. Vanuit haar

De baten van STW namen in 2009 toe met

het gevoerde vermogensbeleid worden perio-

algemene reserve heeft STW 2 miljoen euro

11 miljoen euro tot 78 miljoen euro. Deze stij-

diek gemonitord.

gereserveerd voor dit programma.

ging komt door een toename van de overige subsidies NWO en bijdragen derden.

STW draagt zorg voor een zorgvuldig beheer van de aan haar toevertrouwde middelen.

NWO-thema; Gebruik van nanowetenschap De lasten uit hoofde van toekenningen bedra-

Aan de kostenkant wordt met name gestuurd

Binnen dit thema ging eind 2009 het NWO-

gen in het verslagjaar ook 78 miljoen euro.

op de beheerskosten en de efficiëntie van

programma Nano van start. In het thema wer-

In 2009 is 31 miljoen euro besteed aan het

het bureau. De beheerskosten gerelateerd

ken STW, FOM, ALW, CW en ZonMw samen;

Open Technologieprogramma (OTP) en

aan de totale baten zijn respectievelijk 6,2%

STW trekt het programma en is de penvoerder.

26 miljoen euro aan Perspectiefprogramma’s.

voor 2009 en 6,9% voor 2008. Na verdis-

en -technologie

Vanuit haar algemene reserve heeft het STW-

21 miljoen euro is besteed aan overige

contering van bijdragen derden zijn de netto

bestuur 2,5 miljoen euro voor dit programma

programma’s, zoals Vernieuwingsimpuls,

beheerskosten 4,3% voor 2009 en 5,0%

vrijgemaakt.

Valorisation Grant, Partnership, Simon Stevin

voor 2008.

Meesterschap en als aanvulling op lopende Binnen de volgende NWO-thema’s zijn in

programma’s. De in 2008 gevormde reserve

Eind 2009 is door de leverancier van het finan-

2009 STW-projecten van start gegaan:

voor een extra Perspectiefprogramma ASSYS

cieel pakket gemeld dat ondersteuning van

– Maatschappelijk Verantwoord Innoveren;

is in 2009 toegekend. Daarnaast zijn in 2009

het pakket zal worden beëindigd per 1 januari

– Dynamica van complexe systemen

vier nieuwe Perspectiefprogramma’s gestart:

2011. In 2010 wordt een nieuw financieel

Building on Transient Plasmas, IS2C, Learning

pakket geïmplementeerd. Gestreefd wordt

(‘Complexiteit’); – Nieuwe Instrumenten voor de Gezondheidszorg.

from Nature en NeuroSIPE voor een bedrag

naar eenvoudig beheer en implementatie,

van 21 miljoen euro, zijnde de subsidietoe-

goede integratiemogelijkheden en flexibiliteit.

kenning. In 2009 is in het OTP een honoreringspercentage van 37% gerealiseerd.

12



Kernindicatoren

Verdeling gelden uit de aardgasbaten

Een aantal aspecten van het werk van STW

via FES

en de resultaten daarvan is te vangen in indi-

FES-voorstel HTS&M: samen met andere

catoren. Hier presenteren we kernindicatoren.

partners heeft het STW/NanoNed-bureau

Kwantitatieve gegevens over deze indicatoren

in het verslagjaar hard gewerkt om het FES-

en ander cijfermatig materiaal over STW is te

voorstel High Tech Systems & Materials op

vinden in hoofdstuk 4.

te stellen en voor indiening aan het ministerie van OCW aan te bieden. In december besloot het kabinet het voorstel te honoreren en

_ 78 miljoen euro voor onderzoek ontvangen;

125 miljoen euro ter beschikking te stellen.

_ 78 miljoen euro voor onderzoek besteed,

Inrichting van structuur en beheer van het

_ 732 fte aan onderzoek besteed;

programma wordt in 2010 afgerond.

_ circa 500 gebruikerscommissiebijeenkomsten; _ 10 door STW georganiseerde congressen, symposia, workshops; _ 1079 gebruikersrelaties; _ 93 gepromoveerden (hoogopgeleide meisjes en jongens); _ circa 600 wetenschappelijke publicaties; _ 13 octrooien; _ 4 licentieovereenkomsten; _ 3 start-ups (exclusief Valorisation Grant); _ 44 start-ups (Valorisation Grant).


13



Eppo Bruins

Arnold Heertje

Op 8 oktober 2009 organiseerde STW haar Jaarcongres in het Nieuwegein’s Business Center. Dit jaarlijkse congres is een onderdeel van de netwerkactiviteiten, die STW gedurende het jaar organiseert. Doel van deze activiteiten is het bij elkaar brengen van onderzoekers en gebruikers uit alle technologiegebieden. Vaste onderdelen van

Kofi Makinwa

het congres zijn voordrachten, workshops, de uitreiking van de Simon Stevin Meesterprijs, en de verkiezing van de Simon Stevin Gezel en Simon Stevin Leerling. Dagvoorzitter was Jan Douwe Kroeske. Sprekers waren: prof.dr. Arnold Heertje over ‘Onze economie ná de kredietcrisis’ en prof.dr.ir. Kofi Makinwa over ‘Smart Sensors: From ideas to products’. Verder werden er op deze dag zes workshops voor STW-promovendi, (potentiële) projectleiders en beleidsmakers gehouden en een bedrijvenmarkt van nieuwe bedrijven, ontstaan uit STW-projecten.

Jan Douwe Kroeske

14


Simon Stevinprijzen

heldere presentatie wist Scholte het publiek

Het publiek kon na de drie presentaties

De uitreiking van de Simon Stevinprijzen is een

in het Nieuwegein’s Bussiness Center te

via stemkastjes haar stem uitbrengen. Met

vast onderdeel tijdens het STW-jaarcongres.

overtuigen van de wetenschappelijke en maat-

meer dan 50% van de stemmen liet Scholte

schappelijke waarde van zijn werk.

zijn medefinalisten achter zich. “Draadloze

Simon Stevin Meesterprijs

sensornetwerken (Marin-Perianu) en wind-

In 1998 stelde STW de jaarlijkse Simon Stevin

Scholte vertelde over zijn onderzoek op het

energie (Van Wingerden) zijn sterke en actuele

Meesterprijs in. Senior onderzoekers, die hun

gebied van sound imaging; het in beeld

onderwerpen; vooraf vond ik het dan ook

sporen in STW-onderzoek hebben verdiend,

brengen van geluid met goede toepassing

moeilijk mijn kansen in te schatten”, aldus een

actief naar toepassing streven en groepen bij

in praktische situaties. Het ‘Sound Imaging’-

verheugde Scholte. “De 5 duizend euro die

elkaar weten te krijgen en te houden, krijgen

systeem is een meetrobot met microfoons die

aan de prijs verbonden is, ga ik gebruiken

een half miljoen euro om te besteden aan een

het geluids-niveau op honderden punten met

om de service van ons bedrijf Sorama te ver-

of meer wetenschappelijke onderzoeksprojec-

een nauwkeurigheid van 1 millimeter meet en

beteren.”

ten met een STW-profiel. In 2009 ging de prijs

berekent. De methode van Scholte maakt opti-

naar prof.dr. Detlef Lohse (Universiteit Twente).

male omzetting van de ruimtelijke informatie uit

Simon Stevin Leerlingprijs

Lohse hield tijdens het congres een boeiende

verkregen akoestische hologrammen mogelijk,

Veertien deelnemers deden een gooi naar

voordracht over zijn ondezoek.

met zeer accurate uitkomsten, zonder dat het

de Simon Stevin Leerlingprijs. Via een poster-

rekenproces noemenswaardig trager wordt.

presentatie moesten zij de jury laten zien wat

Lohse ontving in 2005 al de Spinozapremie.

Op deze manier wordt zeer nauwkeurig een

de maatschappij gaat merken van hun onder-

In 2009 ontving Simon Stevin Meester 2002

geluidsbron opgespoord, waardoor bijvoor-

zoek. De winnaar was François Malan van het

prof.dr.ir. A. van den Berg de Spinozapremie.

beeld de exacte oorsprong van geluidsoverlast

Leids Universitair Medisch Centrum met zijn

in machines kan worden aangepakt. Dit geeft

poster: ‘Refixeer een loszittende kunstheup

Simon Stevin Gezelprijs

de ontwerper de gelegenheid om het ontwerp

terwijl u wacht; veilig en goedkoop!’ Malan

Dr.ir. Rick Scholte (Technische Universiteit

aan te passen, waardoor de irritante geluids-

ontving hiervoor een cheque van duizend euro.

Eindhoven) won tijdens het STW-jaarcongres

bron verdwijnt of in ieder geval minder wordt.

de Simon Stevin Gezelprijs. Scholte was samen met dr. Ralucu Marin-Perianu

Het onderzoek werd gecombineerd met de

(Universiteit Twente) en dr.ir. Jan-Willem van

STW Valorisation Grant ‘Sound Imaging,

Wingerden (Technische Universiteit Delft)

a Sound Business’. Scholte heeft inmiddels

genomineerd voor de prijs. In een korte en

zijn eigen bedrijf Sorama opgericht.

Peter Apers, voorzitter STW

15


Simon Stevinprijzen 2009

Detlef Lohse, Simon Stevin Meester 2009

Uitreiking Simon Stevin Meesterprijs aan Detlef Lohse.

Rick Scholte, Simon Stevin Gezel 2009

Raluca Marin-Perianu

Uitreiking Simon Stevin Gezelprijs aan Rick Scholte.

Jan-Willem van Wingerden

François Malan, Simon Stevin Leerling 2009

16


Workshops op STW-jaarcongres 2009 Workshops op het STW-jaarcongres voor STW-promovendi, (potentiële) projectleiders en beleidsmakers: 1. How to take charge of your PhD project? onder leiding van dr. Elroy Cocheret (ElroyCOM) 2. Hoe schrijf ik een uitstekend STW-voorstel? door Marja Oosterlaken-Dijksterhuis, STW 3. Succesvol ondernemen vanuit de kennis-infrastructuur. onder leiding van ir. Wim Bens, Innovation Lab, Technische Universiteit Eindhoven Elroy Cocheret

4. Hoe meten we de kwaliteit van technisch-wetenschappelijk onderzoek? onder leiding van prof.dr. Paul Hekkert, Technische Universiteit Delft 5. Hoe verder met nano in Nederland? onder leiding van Léon Gielgens, Nanoned 6. Hoe presenteer ik … bijvoorbeeld een onderzoek? door Jan Douwe Kroeske

Marja Oosterlaken-Dijsterhuis

Wim Bens

Léon Gielens

(rechts)

Wim Bens

17


Paul Hekkert

Bedrijvenmarkt Een impressie van de bedrijvenmarkt. De volgende (pas opgerichte) bedrijven stonden op bedrijvenmarkt en demonstreerden hun ‘product’: _ Cymo BV _ Eagle Vision Systems _ Inertia Technology BV _ IQ+ _ Luminostix BV _ MyLife Technologies _ SolMateS BV _ Sorama BV

Jan Douwe Kroeske

(rechts)

18


Posterwedstrijd Jurering van de posterpresentaties voor de Simon Stevin Leerlingprijs. De jury bestond uit: Simone Lahaije (EZ), Hans d’Achard van Enschut (STW), Herman Wijshoff (Océ) en Huub Eggen (technisch voorzitter, STW).

19


Overige gebeurtenissen Verbreding ProRISC/SAFE naar STW.ICT

Op 26 en 27 november 2009 vonden in Veldhoven voor de twintigste keer de workshops ProRisc en SAFE plaats. Tijdens de bijeenkomst maakte STW bekend dat de tweedaagse bijeenkomst vanaf volgend jaar als de STW.ICT-conferentie door het leven zal gaan. Uitbreiding met andere bijeenkomsten in de sfeer van ict, embedded systemen en sensoren ligt in de rede.

Eppo Bruins presenteert het nieuwe logo van STW.ICT _ foto: Bram Saeys, Eindhoven.

Vrienden van Wetenschap Spinozaprijswinnaar 2009;

Op 2 december 2009 werd Vrienden van

Albert van den Berg (Simon Stevin Meester 2002)

Wetenschap in de Fokker Terminal in Den Haag gehouden. Het Innovatieplatform is

Op woensdag 25 november reikte minister

het initiatief ‘Vrienden van Wetenschap’ gestart

Ronald Plasterk de NWO-Spinozapremies

onder leiding van Robbert Dijkgraaf (KNAW)

2009 uit. Albert van den Berg, Michel Ferrari

en René Smit (VU). De missie is om weten-

en Marten Scheffer ontvangen elk 2,5 miljoen

schap hoog op de maatschappelijke en

euro. Uniek is dat de drie Nederlandse top-

politieke agenda te krijgen. Vrienden van

wetenschappers samen onderzoek gaan ver-

wetenschap wil laten zien wat de maatschap-

richten. Dat is in vijftien jaar Spinozapremies

pelijke relevantie van wetenschap is, wat het

niet eerder gebeurd. Tijdens de uitreiking

onze economie oplevert en hoe we dit voor het

onthulden de onderzoekers hun plan voor een

voetlicht kunnen krijgen van politici. Tijdens de

studie naar de oorzaken van migraine.

manifestatie werden diverse voorbeelden van toepassing van kennis vanuit STW getoond.

v.l.n.r.: Marten Scheffer (WU), Ronald Plasterk (OCW), Albert van den Berg (UT) en Michel Ferrari (LUMC).

Simon Stevin Gezel Rick Scholte met Jan Peter Balkenende.

20


Ton van der Steen op Lowlands University

Ton van der Steen _ foto’s: Coolpolitics

In een bloedhete Echo-tent op het Lowlands festival gaf Simon Stevin Meester 2007 prof.dr.ir. Ton van der Steen op vrijdag 21 augustus college over technieken om de binnenwand van bloedvaten in beeld te brengen, in de strijd tegen hartinfarcten en beroertes. Het publiek was niet in grote aantallen komen opdagen – daarvoor was het nog te vroeg aan het begin van het festival – maar de wel aanwezigen waren zeer geïnteresseerd. Een van de opmerkelijke punten uit zijn college was de grote waardering die in de Verenigde Staten blijkt voor het werk in zijn groep. Dat heeft geleid tot deelname aan een groot experiment in de VS waarbij vier maanden per jaar een truck vol beeldapparatuur langs supermarkten rijdt om er mensen ter plekke te onderzoeken op de toestand van de bloedvaten rond hun hart. Zijn opvallendste ervaring tijdens het college: door de soundcheck in de aanpalende Juliettent was het lastig te horen hoe het publiek op zijn college reageerde.

21

Opvallende resultaten uit het onderzoek / Jaarverslag STW 2009

resultaten 02 : Opvallende uit het onderzoek Overzicht programma’s en activiteiten

22 21

Inleiding programma’s Lopende Open Technologieprogramma Open Technologieprogramma Nieuwe programma’s in 2009 Perspectief

24 22 22 24 22 33 22

Automonous Sensor Systems (ASSYS) Clean Combustion Concepts (CCC) Bsik-programma: Dutch programme forGenBiotics Tissue Engineering (DPTE)

22 36 23 23

Smart Optics Systems (SOS)

Bsik-programma: Nanoned, het Nederlands Nano en het vervolg Onderwerpen voorInitiatief nieuwe Perspectiefprogramma’s in 2010

24 38 25

Building on Transient Plasmas (BTP) Integral Solutions for Sustainable Construction (IS2C) Vernieuwingsimpuls

25 41 25

Learning from nature to develop novel immune systems from nature forprogramma’s: durable stress-resisitance in crops (Learning from Nature) Overige System identification and parameters Innovatieve Genomics Clusters estimation of

26 44 27

neurophysiological systems (NeuroSIPE)

Interviews _ _ prof.dr.ir. Frank Baaijens

28

“Wij kijken naar gezond weefsel want dat willen we maken” _ _ prof.dr. Tom Heskes

31

HearClip optimaliseert de nieuwe generatie gehoorapparaten _ _ prof.dr. Jaap Korf

34

Bronst blijft buiten beeld _ _ prof.dr.ir. Jan Lagendijk

37

Tumoren kunnen de volle laag krijgen _ _ dr. Michel Versluis en dr. Luc van der Sluis Wortelkanaalbehandeling voortaan in één keer goed

40

22


Overzicht programma’s en activiteiten

Programma


Looptijd

Totaal

Budget

Uitvoering

budget

in 2009

programma

in M€

in M€

open indiening

31

Perspectief (inclusief bijdragen bedrijven):

STW STW

Green & Smart Process Technologies (GSPT)

2007-2013

6,6

STW

Multiscale Simulation Techniques (MuST)

2007-2013

5

STW

Smart Systems in Package (SmartSiP)

2007-2013

6,3

STW

Thin Film Nanomanufacturing (TFN)

2007-2013

7

STW

Autonomous Sensor Systems (ASSYS)

2008-2014

4,8

STW

Clean Combustion Concepts (CCC)

2008-2014

6,5

STW

GenBiotics

2008-2014

5,7

STW

Smart Optics Systems (SOS)

2008-2014

5,5

STW

Building on Transient Plasmas (BTP)

2009-2015

6,1

STW

Integral Solutions for Sustainable Construction (IS2C)

2009-2015

6

STW

Learning from Nature to protect crops (LFN)

2009-2015

6,5

STW

NeuroSIPE

2009-2015

7

STW

2009-2014

3

STW, Hyflux

Partnership: Hyflux Valorisation Grant

2004-onbepaald

3

STW, ICTRegie, Nanoned

Samenwerking met NWO: Complexiteit

2009-2014

7

STW, NWO-EW

Ethiek van Technologisch Onderzoek

2003-2009

1

STW, NWO

Innovatieve Genomics Clusters

2004-onbepaald

9

STW, NGI

Maatschappelijk Verantwoord Innoveren

2008-2012

Mozaiek

2004-onbepaald

Nieuwe Instrumenten in de Gezondheidszorg (NIG)

2008-2010

Rubicon

2005-onbepaald

Smart Energy Systems (SES)

2010-2016

12

STW, NWO 4

9

STW, NWO STW, NWO, ICTRegie, ZonMw, FOM

2 6

STW, NWO STW, NWO-EW, ICTRegie

Vernieuwingsimpuls: VENI

2000-onbepaald

3

STW, NWO

VIDI

2000-onbepaald

5,6

STW, NWO

VICI

2000-onbepaald

4,5

STW, NWO

Bsik-programma’s: NanoNed

2004-2010

250

Dutch Program for Tissue Engineering

2004-2010

50

STW STW, ZonMw

23


Programma

Looptijd

Totaal

Budget

Uitvoering

budget

in 2009

programma

in M€

in M€

Samenwerking met derden: ERANET NanoScience

2005-2010

3

IOP Photonic Devices

2006-2010

22

STW, FOM STW, Agentschap NL

JACQUARD

2001-2015

17

STW, NWO-EW

PROGRESSII

2007-2012

8,3

STW

Sentinels

2004-2014

8,3

STW

Scheidingstechnologie

2002-2010

1

STW, NWO-CW

STW-platformactiviteiten: Adaptieve Intelligentie (SNN)

1995-onbepaald

STW

ProRISC*

1989-onbepaald

STW

SAFE*

1998-onbepaald

STW

Sense of Contact

1998-onbepaald

STW

SIREN (conferentie)

2005-onbepaald

STW

Schone en Zuinige Verbranding

1997-onbepaald

STW * vanaf 2010: STW.ICT

Simon Stevinprijzen: Simon Stevin Meester

1998-onbepaald

500 k€

STW

Simon Stevin Gezel

2005-onbepaald

5 k€

STW

Simon Stevin Leerling

2008-onbepaald

1k€

STW

Valorisatieworkshops: Kennisbescherming en -exploitatie

2006-onbepaald

STW

Oriëntatie op ondernemerschap

2006-onbepaald

STW

ITEA

2001-onbepaald

STW, Agentschap NL

MEDEA+ / CATRENE

2001-2008/2008-2011

STW, Agentschap NL

Bsik-programma’s

2004-2011

STW, Agentschap NL,

Monitoring:

NWO

24


Inleiding De hoofdactiviteiten van STW zijn het Open Technologieprogramma en de Perspectiefprogramma’s. Daarnaast voert STW diverse andere programma’s uit (zie ook pagina 22 en 23, hier staan alle op 31 december 2009 lopende programma’s en activiteiten). Een aantal van deze programma’s wordt volledig door STW gefinancierd, andere extern of gezamenlijk. Er zijn ook initiatieven met een ‘platform’-functie. Voor meer informatie kunt u via onze website www.stw.nl de webpagina’s van de desbetreffende programma’s raadplegen. U vindt daar ook de naam van de STW-contactpersoon. In dit hoofstuk presenteren wij een aantal aansprekende resultaten uit het onderzoek. De voorbeelden zijn gerangschikt naar programma en daarnaast naar thema. De thema’s zijn: Informatie- en Communicatietechnologie en Elektrotechniek; Systemen, Energie en Materialen; Chemie, Milieu en Water; Life Sciences & Technology en Nanotechnologie.

Open Technologieprogramma Het doel van het Open Technologieprogramma (OTP) is het bevorderen van technisch-wetenschappelijk onderzoek en de toepassing daarvan. Er zijn geen deadlines, aanvragen kunnen het gehele jaar door worden ingediend; hoogstaande wetenschappelijke kwaliteit én utilisatie zijn de twee criteria waar aan voldaan moet worden. In 2009 ontving STW 194 projectvoorstellen binnen het OTP; hiervan heeft het bestuur er na beoordeling door onafhankelijke referenten en op basis van ranking door jury’s 47 gehonoreerd. Daar was een bedrag van 31 miljoen euro mee gemoeid, inclusief co-financiering van gebruikers.

Open Technologieprogramma (OTP)

25


Informatie- en Communicatietechnologie en Elektrotechniek

projectleider:

dr.ir. Hajo Reijers

project:

06446

Slim gebruik maken van informatietechnologie universiteit:

Wat een simpele aanvraag voor een dienst van gemeente of bank lijkt te zijn leidt nogal eens tot een tergend trage uitvoering van het achterliggende bedrijfsproces. Door slim gebruik te maken van informatietechnologie is het mogelijk om

Technische Universiteit Eindhoven

1 Mariska Netjes(l) en Irene Vanderfesten(r), onderzoeksters van dit project. 23 Screenshots van de tools waaraan ze gewerkt hebben.

administratieve bedrijfsprocessen ingrijpend te verbeteren. Dit is het onderwerp van het project “Intelligent software tools for workflow process design”, dat wordt uitgevoerd door Mariska

2

Netjes en Irene Vanderfeesten en begeleid door Wil van der Aalst en Hajo Reijers van de Technische Universiteit Eindhoven. Een deel van het project richt zich op het verbeteren van bestaande processen op basis van succesvol gebleken heuristieken. Voorbeelden daarvan zijn het uitvoeren van processtappen in parallel of het aanwijzen van één persoon binnen de organisatie als contactpunt voor de klant. In de praktijk worden procesverbeteringen vaak in workshops bedacht waarbij de uitkomsten

1

subjectief en niet te reproduceren zijn.

gebleken dat medewerkers gemakkelijker

Het resultaat van dit project is een syste-

over het product praten dan over het proces

matische aanpak voor procesherontwerp.

om dit product te maken. De structuur van

De bijbehorende software ondersteunt het

het product wordt weergegeven als een

creëren en evalueren van alternatieven voor

‘bill-of-material’ en beschrijft hoe het eind-

het bestaande proces. Het tool interacteert

product stap-voor-stap kan worden gemaakt

met de gebruiker en automatiseert stappen

uit de inputgegevens die de klant ter

als het uittekenen van het nieuwe proces en

beschikking stelt. meer nodig), en een software tool dat deze

de evaluatie met behulp van simulatie. De belangrijkste resultaten zijn de ontwikkeHet andere projectdeel gaat in op een

3 beide aanpakken ondersteunt.

ling van een aantal algoritmes om automaMomenteel werken de onderzoekers nauw

nieuwe manier van modelleren van admi-

tisch procesmodellen af te leiden op basis

nistratieve bedrijfsprocessen waarin het

van de productbeschrijving, een aanpak om

samen met de bedrijfspartners uit de

product van het proces (bijvoorbeeld een

de uitvoering van het proces rechtstreeks

gebruikerscommissie om de onderzoeks-

verzekeringsclaim of een vergunning)

te sturen op basis van enkel de product-

resultaten in hun commerciële producten

centraal staat. Uit eerdere evaluaties is

beschrijving (er is dus geen procesmodel

te implementeren.

26



project:

06369

projectleider:

prof.dr. Pieter Hartel

Meer voor minder: duurzame, op MEMS gebaseerde dataopslag universiteit:

Universiteit Twente

Mohammed G. Khatib laat bij Universiteit Twente zijn meetopstelling zien. In zijn kamer, op het grote bureau, staan een Personal Digital Assistant, een gewone computer en een laptop. De laptop staat centraal en is ook het hart van de opstelling. De onderzoeker kan steeds nieuwe combinaties invoeren van Flash- en MEMS-geheugens, waarna de laptop de gegevens samenstelt tot mogelijke nieuwe combinaties. Doel van het project was een nieuwe manier van elektronische dataopslag te zoeken. Kathib experimenteerde met de snelheid van

1

Flash-geheugens en de beweeglijkheid van MEMS-geheugens en bereikte de optimale mix van capaciteit, prestatie en energieverbruik. Het resultaat is een energiezuinig en betaalbaar MEMS-opslagsysteem voor data van bijvoorbeeld mobieltjes of camera’s. Batterijen van foto- en videocamera’s kunnen daardoor tot 2,5 keer langer meegaan. Kathib werkte vanaf eind 2004 aan het project in de groep van Pieter Hartel. Het

2

3

waren afgeschermd dat er geen inzage was

de gemeten waarden van het IBM-MEMS-

1 Een schematische weergave van een

in de architectuur ervan. Dus maakte hij een

prototype en de componenten van gesimu-

bleek dat de IBM MEMS-geheugens, waarmee hij wilde gaan werken, juridisch zo

experimentele meetopstelling waarmee hij

leerde MEMS-apparaten, experimenteerde

aan de slag ging. IBM zit net als Philips in

Khatib. Hij combineerde metingen en

de gebruikerscommissie, maar de bedrijven

simulaties voor betrouwbare schatting van

zijn niet concurrerend, meer complementair

bijvoorbeeld totaal energieverbruik en vond

aan elkaar.

uiteindelijk een optimale combinatie.

MEMS-gebaseerde opslagsysteem.

2 Duizenden lees/schrijfkoppen tegelijkertijd aan het werk voor hoge prestaties.

3 Meetopzet voor MEMS- en Flashtechnologie.

50% minder energie, ze hebben 30% Een MEMS (Micro Elektro Mechanisch

Dit soort MEMS-geheugens zijn zeker

minder kosten, ze gaan 50% langer mee en

Systeem) geheugen bestaat uit sensoren

‘groen’ en ‘duurzaam’ te noemen. Ze kosten

werken 20% sneller dan andere geheugens.

en actuatoren voor snelle dataopslag. SPM

weinig energie, slijten veel minder dan

Ze werken eigenlijk volgens het motto dat

(Scanning Probe Microscopy) scant een

andere geheugens en zijn geschikt voor

Khatib hanteert: ‘Clean sources, wise usage

harddisk op microscopisch niveau. Met

elk soort dataopslag. MEMS verbruiken

of energy.’


27


Systemen, Energie en Materialen

projectleider:

dr.ir. Leo Pel

Heptahydraat, de ‘vergeten’ fase van natriumsulfaat universiteit:

project:

06752


Het toerisme in Nederland, en vooral ook in Europa, is voor een belangrijk deel gebaseerd op ons cultureel erfgoed. Toeristen willen onze oude gebouwen en kunst zien.

1

2

3

Daarnaast is het cultureel erfgoed van belang voor de identiteit van onze samenleving. Het instant houden van ons erfgoed is dan ook van groot belang. Er zijn echter allerlei mechanismen die ons erfgoed aantasten. Het belangrijkste schademechanisme bij muren en muurschilderingen is zoutkristallisatie. De poreuze structuur van steen

5

maakt het mogelijk dat water, waarin zouten opgelost zijn, kan binnendringen. Dit zout kan worden toegevoerd (met name aan zee) of het zout kan al aanwezig zijn. Door drogen en/of afkoelen gaan deze zouten vervolgens kristalliseren. Er worden relatief grote structuren (kristallen) gevormd die het materiaal

6

als het ware van binnenuit kapot drukken.

4 Een goed voorbeeld van schade door zouten is te zien in de Waag in Amsterdam en een stad als Venetië is één groot voorbeeld van zoutschade. In het geval van schade wil men graag maatregelen nemen om verdere degradatie te voorkomen. Een groot

123 De zoutschade aan een gerestaureerde muur in Venetië in de loop van de tijd (2004, 2007 en 2009).

4567 De Waag in Amsterdam waar vroeger in de 17e eeuw het metselaarsgilde was gevestigd. Hier bevinden zich unieke meesterproeven van metselwerk, die worden aangetast door zouten. _ foto’s: B. Lubelli

7

probleem is echter het tekort aan kennis

gende kristallisatie in kaart te brengen in

fase. Een speurtocht leidde ons vervolgens

aangaande het specifieke mechanisme

het poreuze materiaal zelf. Het startpunt in

onder andere naar Daresbury voor syn-

dat tot schade leidt. Het is dan ook niet

het project was een eenvoudig zout; natri-

chrotronmetingen en Princeton in de VS

verwonderlijk dat veel restauraties in het

umsulfaat, wat iedereen kent van de middel-

waar onze metingen werden bevestigd. De

verleden uiteindelijk alleen maar tot meer

bare school en wat veel schade oplevert bij

belangrijkste conclusie: in de literatuur over

schade hebben geleid.

monumenten. Al snel bleek uit de resultaten

schademechanismen in poreuze materialen

het gevestigde beeld van de kristallisatie

is een fase totaal over het hoofd gezien, het

Door gebruik te maken van geavanceerde

van dit zout totaal niet te kloppen. Niet

metastabiele heptahydraat. Die fase is al in

magnetische kernspinresonantietechnieken,

het bekende mirabiliet, waarvan werd aan-

1850 door Loewel beschreven, maar vervol-

zoals ook in ziekenhuizen wordt gebruikt

genomen dat het hoge drukken zou kunnen

gens in de vergetelheid geraakt. Het beeld

voor diagnose, zijn we nu in staat zowel het

genereren, werd gevormd in de poreuze

van het schademechanisme door natrium-

vocht- als zouttransport en de daaropvol-

materialen maar een vooralsnog onbekende

sulfaat zal nu volledig worden herzien.


28


project:

06915

projectleider:

prof.dr.ir. Klaas van Breugel

Het verhardingsproces in beton beter begrepen universiteit:

Technische Universiteit Delft

2

1 Cementwagen. 2 Isotherme warmteontwikkeling van vijf verschillende Portlandcementen. Water-cement factor 0,5. Temperatuur 20ºC.

1 Beton is het meest toegepaste indus-

verschillende fijnheid en chemische samen-

trieel vervaardigde bouwmateriaal.

stelling, zijn cementpasta’s vervaardigd.

De grafiek toont voor de vijf onderzochte cementen de isotherme warmteontwikkeling. Na een zeer heftige reactie in de eerste

Het intensieve gebruik van beton suggereert dat van dit bouwmateriaal alles

De water-cement factor bedroeg steeds

minuten treedt de dormante periode in.

al bekend is. Maar dat is zeker niet het

0,5. Aan deze mengsels zijn gedurende de

Duidelijk is te zien dat de verschillen in

geval. Een vaak storende kennislacune

eerste 24 uur van het verhardingsproces

dormante periode en in de daarop volgende

betreft de tijdsduur waarin de verse

metingen verricht van de ontwikkelde

reactie groot zijn. Een van de meest opmer-

betonspecie in ‘vloeibare’ vorm verkeert.

reactiewarmte, veranderingen in de samen-

kelijke resultaten van het onderzoek is de

Deze periode staat bekend als de

stelling van het poriewater, de hoeveelheid

vaststelling dat de duur van de dormante

dormante periode. Aan het einde van

chemisch gebonden water en van het

periode in veel sterkere mate dan tot nog

deze periode begint het beton op te

tijdstip waarop het opstijven begint. Om

toe vaak is aangenomen wordt bepaald

stijven en te verharden. Als het opstijven

veranderingen in het poriewater en in de

door de vorming van kleine calciumsilicaat-

eerder of later begint dan was aangeno-

buitenste laag van de cementkorrels in

hydraat (C-S-H) deeltjes aan het korrel-

men ontstaan grote problemen op de

beeld te brengen is gebruik gemaakt van

oppervlak en in mindere mate door zoge-

bouwplaats.

quasi-elastische neutronenverstrooiing

naamde ettringietvorming.

(scattering QENS) en van neutronenIn het Microlab van de faculteit Civiele

resonantie. Met behulp van de Europese

De gedetailleerde informatie die beschik-

Techniek en Geowetenschappen van de

Synchrotron Stralings Faciliteit (ESRF) in

baar is gekomen biedt een goede basis

Technische Universiteit Delft is zeer gede-

Grenoble is gekeken hoe de verschillende

voor het ontwikkelingen van simulatie-

tailleerd onderzoek verricht naar factoren

cementmineralen en reactieproducten

modellen waarmee het verhardingsproces

die de duur van de dormante periode

veranderen gedurende de eerste 24 uur

in de vroege fase van de verharding kan

bepalen. Met vijf Portlandcementen, met

van het verharden.

worden beschreven.


29


Chemie, Milieu en Water

projectleider:

prof.dr.ir. Ekkes Brück

project:

07036

Magnetisch koelen Technische Universiteit Delft

-∆Sm(J/kgK)

universiteit:

2

1 Prof.dr. Ekkes Brück. 2 Magnetocalorisch effect van MnCoGeBx voor

1

verschillende waardes van x.

Koeling is verantwoordelijk voor onge-

rialen de sleutel om een hoge efficiëntie te

veer 15% van het totale wereldwijde

bereiken.

in een cyclisch proces van essentieel belang de thermische hysterese, van de eerste-orde faseovergang, zoveel mogelijk

energieverbruik. Om dit proces efficiënter te maken is magnetische koeling een

De ontwikkeling van nieuwe magnetocalo-

te reduceren. Het is aangetoond dat het

veelbelovende nieuwe techniek. Als

rische materialen was het doel van dit

materiaal MnFe(P,Ge) een reuze-magne-

vaste-stof koeltechnologie, is magneti-

project. Met de ontdekking van het reuze

tocalorisch effect vertoont en dat de ther-

sche koeling milieuvriendelijk, aangezien

magnetocalorisch effect, waarbij de gevon-

mische en magnetische hysterese door

deze geen ozonafbrekende chemicaliën

den veranderingen in de isotherme magne-

geschikte keuze van compositie en prepara-

en broeikasgassen gebruikt. Ook is het

tische entropie in lage velden veel groter

tiemethode op een minimum kan worden

mogelijk een hogere energie-efficiëntie

zijn, is de ontwikkeling van goedkope en

gereduceerd. Ook is er een methode ont-

te bereiken dan de conventionele damp-

efficiënte koelers mogelijk geworden. Het

wikkeld om de eigenschappen van een mag-

compressiekoeling.

reuze-magnetocalorische effect is gevonden

netisch materiaal zo te beïnvloeden dat het

in een aantal verbindingen met een abrupte

in plaats van een gewone magnetocalorisch

Om magnetische koeling te realiseren, zijn

eerste-orde faseovergang. Door de abrupte

effect een reuze-magnetocalorisch effect

een magnetisch veld en een magnetocalo-

overgang concentreert de magnetocalori-

vertoont. Het materiaal MnCoGe bestaat bij

risch materiaal vereist. Hoe sterker het veld,

sche werking zich in een smal temperatuur-

kamertemperatuur in twee vormen. Het kan

hoe groter het magnetocalorisch effect dat

bereik. Bovendien kan de werktemperatuur

of een orthorhombische of een hexagonale

kan worden bereikt. De huidige permanente

van deze verbindingen worden afgestemd

structuur aannemen. Door de introductie

Nd-Fe-B magneten geven een magnetisch

door het variëren van de samenstelling.

van enkele procenten B kan de magnetische

magnetische veldsterkte van 1 à 2 tesla

Wat betreft de materiaaleigenschappen, is

gang worden gekoppeld, waardoor het

is de prestatie van magnetocalorische mate-

het voor de toepassing van deze materialen

reuze-magnetocalorisch effect ontstaat.

faseovergang aan de structurele faseover-

veld van 1 tot 2 tesla. Voor een gegeven

30


Life Sciences & Technology

project:

07369

projectleider:

prof.dr.ir. Maarten Steinbuch

Robot voor kijkoperaties met gevoelsterugkoppeling universiteit:

In dit project is de eerste Nederlandse


Medische robot voor kijkoperaties. De slave heeft drie manipulatoren voor een endoscoop en twee instrumenten, hier is een van deze die manipulatoren weergegeven. Deze ⌽, ⌿, ⌰, ⌮ manipulator met kinematisch vast-gelegd draaipunt (geplaatst in de incisie), is met een manipulator-instelmechanisme in het platform gekoppeld. Het platform is met zijn platform-instel-mechanisme aan de operatietafel bevestigd.

medische robot ontworpen en gerealiseerd voor buik- en borstholteoperaties, met haptische (gevoels) terugkoppeling voor de chirurg. De kleine incisies (1 cm) die bij conventionele kijkoperaties toegang verschaffen tot dit operatiegebied, maken dat de patiënt snel herstelt in vergelijking met conventionele open operaties. Een chirurg heeft echter baat bij een oog/handcoördinatie, een ergonomische houding en krachtterugkoppeling, kenmerken die bij het werken met een robot (deels) verloren gaan. De chirurg bedient de master en bestuurt daarmee de slave (dit project) aan de operatietafel. De slave robot is blijvend gekoppeld aan de operatietafel, zodat de instelling constant kan blijven, ook wanneer de tafel versteld wordt gedurende de operatie. De configuratie van de robot is daarnaast eenvoudig aan patiënt en procedure aan te passen. Het platform wordt met het platforminstelmechanisme vlakbij het operatiegebied geplaatst. Vanaf het platform positioneren en oriënte-

gedrag voldoen aan de specificaties. De

kinematisch een rotatiepunt vast dat samen

ren drie afzonderlijke manipulator-instel-

krachtsensoren kunnen representatieve

moet vallen met de spierlaag in de incisie

mechanismen hun instrument-, c.q. endos-

krachten van 50mN tot 10N aan de instru-

om zo de post-operatieve pijn zo klein

coopmanipulator met betrekking tot de

menttip meten en deze meetsignalen wor-

mogelijk te houden. Door de massareductie

respectievelijke incisie. Deze opbouw geeft

den teruggekoppeld naar de masterrobot,

ten opzichte van bestaande robots is een

een korte krachtlus tussen de robot-instru-

waar de chirurg via geregelde actuator-

beduidend lagere kostprijs en dus een

menttips via het platform, en tussen het

krachten kan voelen welke krachten hij/zij

grotere verbreiding mogelijk.

instrument en het doelorgaan van instrument-

uitoefent bijvoorbeeld bij hechten. De robot is gerealiseerd en staat opgesteld

tip via platform en tafel naar patiënt. Dit draagt bij aan de bewegingsnauwkeurigheid

Iedere manipulator beweegt zijn instrument/

in het Medische Robotica Lab van de

van en de krachtmetingen in de manipula-

endoscoop in diverse bewegingsrichtingen

Technische Universiteit Eindhoven.

toren. Metingen aan het platforminstel-

tijdens de operatie, door middel van de

mechanisme, het platform en het manipu-

elektronische hardware, ontwikkelde soft-

latorinstelmechanisme tonen aan dat het

ware en de regeling. Het dubbele parallel-

instelbereik, de stijfheid en het dynamisch

logram van de manipulator legt daarbij


31



projectleider:

dr. Jan Dijksterhuis

project:

06524

Als je niets ziet gebeurt er heel veel! universiteit:

Universiteit Utrecht

Schimmelsporen zijn bijzondere cellen waarin de tijd als het ware is stil gezet. Ze zijn belangrijk voor schimmels om zich te verspreiden door lucht en water. Schimmels zijn daar zo goed in dat elke kubieke meter lucht op aarde sporen bevat. De rustende spore is in vergelijking met een groeiende schimmeldraad sterk en doorstaat droogte en warmte. Sporen zijn belangrijk omdat ze op voedsel terechtkomen en ontkiemen, waarna de schimmel uitgroeit en het voedsel bederft. Er wordt maar weinig naar sporen gekeken, bijvoorbeeld hoe gevoelig zijn ze voor anti-schimmelmiddelen. We hebben in ons onderzoek het effect van het middel natamycine op schimmelsporen bestudeerd. Het was al bekend dat vooral de groeiende schimmeldraad gevoelig was, maar merken schimmelsporen het middel

heeft de overgrote meerderheid van de

ook op? Daarom hebben we eerst het

cellen een schimmeldraad gevormd.

proces van ontkieming precies in beeld gebracht met micro-arraystudies. De

Als je natamycine toevoegt aan de spore

activiteit van alle genen van de schimmel

blijven ze achter in ontwikkeling. Bij een

Aspergillus niger kan hiermee in één keer

bepaalde concentratie verandert er bijna

bekeken worden. Er zijn 14.500 genen

niets aan de spore in 8 uur tijd; ze blijven

aanwezig in deze schimmel en het was

gewoon klein. Je zou denken dat er dus

een grote verrassing om te zien dat er

bijna niets gebeurd in de cel. De verrassing

heel veel activiteit te zien was in sporen

was dat er ook in de aanwezigheid van

onmiddellijk na het begin van de ontkieming;

natamycine toch heel veel verandert in

dat is direct na de landing op het groei-

deze cellen net zoals bij de normaal

medium. Dit terwijl je bijna niets kunt zien

ontkiemende cellen. Dat deze cellen ogen-

aan de spore. Gedurende latere stadia

schijnlijk niet veranderden betekent dus niet

zijn de veranderingen in genactiviteit veel

dat we met dezelfde cel te maken hebben.

minder.

Mogelijkerwijs proberen de cellen later met een omweg weer op de rustende en

Maar nu kun je veel meer aan de spore

sterkere spore te lijken. Dit is een belang-

zien. Ze zwellen op en worden een keer

rijke ontdekking over het gedrag van

zo groot, ze vormen een kiembuis, er vindt

schimmelsporen in de aanwezigheid van

een kerndeling plaats. Na 8 uur ontkieming

anti-schimmelstoffen.

Vier ontkiemende sporen van de schimmel Penicillium discolor zoals gezien met een electronenmicroscoop. De sporen hebben kiembuizen met verschillende lengtes gevormd. Deze groeien uit tot de bekende schimmeldraden die met elkaar de schimmelvlok vormen..

32



project:

06443

projectleider:

dr.ir. Wiendelt Steenbergen

Doorbloeding in weefsel in beeld brengen universiteit:

In dit project is binnen het instituut MIRA

De meetmethode maakt gebruik van het

van de Universiteit Twente de TOPCam

Dopplereffect: als licht wordt verstrooid

ontwikkeld: de Twente Optical Perfusion

door de bewegende rode bloedcellen,

Universiteit Twente

Doorbloeding van de rug van een hand, waarop een vaatverwijdende zalf is gesmeerd. De serie afbeeldingen bestrijkt een periode van 15 minuten.

Camera. Met de TOPCam kan heel snel

krijgt het licht een kleine kleurverschuiving.

Mogelijke toepassingen, naast de brand-

de doorbloeding in een groot stuk weef-

Omdat we laserlicht gebruiken, is deze ver-

wondengeneeskunde, zijn het snel beoorde-

sel in beeld worden gebracht. Het kan

schuiving goed meetbaar. De technologie

len van de doorbloeding van organen tijdens

gaan om huid, maar ook om inwendige

heeft veel mogelijke toepassingen in de

een operatie, het diagnosticeren van chroni-

organen tijdens een operatie.

kliniek. Een toepassing die al bewezen is,

sche wonden die samenhangen met vaat-

is de diagnose van brandwonden. Op basis

problemen of diabetes, en de opname van

Tot nu toe was voor zo’n meting een aantal

van het doorbloedingsbeeld is goed te voor-

medicijnen door de huid.

minuten nodig, wat voor veel toepassingen

spellen of de wond vanzelf kan genezen, of

veel te langzaam is, en voor patiënten te

dat deze operatief behandeld moet worden.

langdurig. Van bijvoorbeeld brandwond-

In het brandwondencentrum in Groningen

patiënten, vaak jonge kinderen, kan je niet

is gebleken dat ons systeem hiervoor goed

vragen om minuten lang absoluut niet te

gebruikt kan worden.

bewegen. En ook bij het meten aan chronische wonden aan onderbenen, vaak bij

Een probleem is, dat de gebruikte techniek

oudere patiënten, is zo’n langdurige meting

werkt op basis van dure hogesnelheids-

vaak niet acceptabel. Onze TOPCam is in

camera’s. Daarom hebben we stappen

staat om een doorbloedingsafbeelding te

gezet in het verder vereenvoudigen van de

maken in enkele seconden. We kunnen zelfs

techniek, zodat deze goedkoper kan worden

filmpjes maken van 26 beelden per secon-

en daarom breder toepasbaar.

de, waardoor de snelste doorbloedingsvariaties in beeld kunnen worden gebracht.

33

Perspectief STW stelt jaarlijks een apart budget beschik-

_ mogelijk maken van communicatie tussen

baar voor de financiering van programma’s in

en energievoorziening van sensoren;

het kader van STW-Perspectief. Perspectief

_ werking van de gedistribueerde sensor-

kenmerkt zich door een gerichtheid op het

knopen als één enkel (complex, multi-schaal)

oplossen van innovatieknelpunten, door het

systeem, voor toepassingen in ruwe, gevaar-

ontwikkelen van nieuwe technologie via een

lijke, of ontoegankelijke omgevingen of in

multidisciplinaire aanpak, door samenwerking

bewegende objecten.

met gebruikers, door medefinanciering door private partijen en door specifieke activiteiten

De looptijd van het programma is van 2008 –

gericht op valorisatie en ondernemerschap.

2014. Binnen het programma zijn 10 projecten

Perspectief is er in het bijzonder voor bedoeld

gehonoreerd, voor een totaal budget van 4,75

om vernieuwende kennis tot toepassing te

miljoen euro.

brengen en zodoende een bijdrage te leveren aan technologische innovatie in Nederland.

Trekkers van dit programma zijn prof.dr.ir. G.C.M. Meijer en prof.dr.ir. A.J. van der Veen

In 2009 koos het STW-bestuur vijf nieuwe

van de Technische Universiteit Delft. Meer

Perspectiefthema’s om uit te werken tot

informatie over het Perspectiefprogramma

programmavoorstellen. De calls voor deze

ASSYS is te vinden op:

programma’s gaan in 2010 open.

www.stw.nl/Programmas/ASSYS

De Perspectiefprogramma’s die begin 2009 door het bestuur van STW waren goedgekeurd,

Perspectiefprogramma

kenden in het verslagjaar hun (eerste) call.

Thin Film Nanomanufacturing (TFN)

In totaal werden voor de programma’s Building

Het doel van het programma is de achter-

on Transient Plasmas (BTP), Diagnostic Tools

liggende processen van het aanbrengen

for Neurological Disorders (NeuroSIPE),

van dunne films beter te begrijpen. Op deze

Integral Solutions for Sustain-able Construction

manier is het mogelijk dat de controle en de

(IS2C) en Learning from Nature to protect

nauwkeurigheid van het proces vergroot kun-

crops (LFN) 55 full proposals ingediend,

nen worden. Dit zal leiden tot nieuwe toepas-

waarvan er in totaal 29 werden goedgekeurd.

singen en nieuwe apparatuur. De vindingen

Daarmee werd een bedrag van 22 miljoen

rond Thin Film Nanomanufacturing kunnen

euro voor nieuw onderzoek aanbesteed.

worden toegepast in een breed scala van processen.

Perspectiefprogramma Autonomous Sensor Systems (ASSYS)

Het programma is gestart in 2007 en loopt tot

De ambitie van het programma Autonomous

2013. Binnen het programma zijn 10 projecten

Sensor Systems is om grote prestaties te

gehonoreerd, voor een totaal budget van 7 mil-

bereiken van een nieuwe generatie van syste-

joen euro.

men van sensoren die zo complex zijn dat veel van hun taken autonoom moeten worden

Trekker van dit programma is prof.dr.ir. Richard

uitgevoerd. Het onderzoeksprogramma zal

van de Sanden van de Technische Universiteit

de fundamenten leggen voor het Nederlands

Eindhoven. Meer over het perspectiefprogram-

academisch-industriële potentieel om de

ma Thin Film Nanomanufacturing (TFN) is te

kennis, de technologieconcepten en de

vinden op: www.stw.nl/Programmas/TFN/

menselijke infrastructuur te genereren die wordt vereist om de volgende basisproblemen op te lossen: _ verhoging van de sensorfunctionaliteit en -prestaties om autonome operatie mogelijk te maken;

34

Perspectiefprogramma _ Autonomous Sensor Systems (ASSYS)


projectleider:

dr.ir. Mark Bentum

project:

10556

OLFAR - Radiotelescoop in de ruimte instelling:

Voor radio-astronomie is één van de

Eind 2009 is het project gehonoreerd

laatste onbekende frequentiebanden

binnen het Perspectief-programma ASSYS

het gebied beneden de 30 MHz.

(Autonomous Sensor Systems). Er is op

Wetenschappelijk gezien is dit een zeer

systeemniveau gekeken naar de realiseer-

interessant frequentiegebied, onder

baarheid van het project. Daaruit is naar

andere voor het bestuderen van rood

voren gekomen dat OLFAR een realistisch

verschoven radiogolven afkomstig van

project is, mits een aantal essentiële zaken

waterstof uit het vroege heelal, de

uitgewerkt wordt. De scope van OLFAR is

zogeheten ‘dark ages’; het ontdekken

een zwerm satellieten van ongeveer 50

van planeten en steruitbarstingen in

stuks die in een wolk met een diameter van

andere zonnestelsels en het bestuderen

zo’n 100 kilometer in de ruimte bewegen,

van ruimteweer. Helaas is dit frequentie-

maar met vijf satellieten kan al een eerste

gebied onbereikbaar vanaf de aarde ten

hemelkaart geproduceerd worden waarmee

gevolge van de invloeden van de iono-

de waarde van een radiotelescoop als

sfeer. De ionosfeer geeft scintillaties

OLFAR gedemonstreerd kan worden.

van het signaal beneden de 30 MHz en beneden de 15 MHz is de ionosfeer in de

Hoe wordt dit gerealiseerd? Onderling

meeste gevallen helemaal ondoorzichtig.

moeten de satellieten de data uitwisselen

Dus moeten we de ruimte in!

die liefst continu gemeten wordt en moet

1 1 Een impressie van OLFAR: zwermen van satellieten rondom de maan die astronomische bronnen bestuderen. 2 Mogelijke uitvoering van de OLFAR satellieten _ foto ISIS

deze data bewerkt worden in de ruimte. In het OLFAR-project (Orbiting Low

Onderlinge satellietcommunicatie en

Frequency Antennas for Radio Astronomy)

gedistribueerde signaalverwerking zijn

worden technieken ontwikkeld voor een

samen met de ontwikkeling van zwermen

radiotelescoop in de ruimte. Het project

satellieten de uitdagingen voor de komende

richt zich op een gedistribueerde telescoop,

vier jaar in het project. De ambitie om zeer

gebaseerd op een zwerm van kleine satel-

kleine satellieten te bouwen (bijvoorbeeld

lieten in een baan rond bijvoorbeeld de

zoals de in 2008 met succes gelanceerde

maan, die als een sensorsysteem het niet

Nederlandse Delfi-C3 nanosatelliet) met

eerder waargenomen frequentiegebied kan

een zeer gelimiteerd beschikbaar vermogen

bestuderen. In een samenwerkingsverband

maakt de uitdaging zeer groot.

tussen ASTRON, Universiteit Twente (Short Range Radio) en Technische Universiteit

In 2009 zijn de concepten gepresenteerd

Delft (Circuits, Systems & Space System

op internationale conferenties. Deze zijn

Engineering), alsmede zes bedrijven

goed ontvangen en er is veel belangstelling

(AEMICS, SystematIC, ISIS, Dutch Space,

voor het OLFAR vanuit zowel de academi-

Axiom-IC en National Semi-conductor)

sche wereld als ook het bedrijfsleven.

wordt in de komende jaren hard gewerkt

Zwermen van kleine satellieten met de tech-

aan nieuwe technologieën om dit concept

niek die binnen het OLFAR-project ontwik-

mogelijk te maken.

keld wordt is zeer goed toepasbaar in commerciële toepassingen voor bijvoorbeeld aardobservatie.

2

ASTRON

Perspectiefprogramma _ Thin Film Nanomanufacturing (TFN)



project:

10016

projectleider:

dr. Roel van de Krol

Aanbrengen van ultradunne laagjes op nanodeeltjes universiteit:

Technische Universiteit Delft Concept-ontwerp van een naar boven wijd uitlopende reactorbuis (groen) in een speciale ophanging die mechanisch kan vibreren binnen een vast gemonteerde oven van halogeenlampen (rood).

Nanodeeltjes vormen de bouwstenen voor een grote verscheidenheid aan toepassingen. Bekende voorbeelden zijn zonnebrandcrème en katalysatoren in de chemische industrie, maar ook nieuwe toepassingen zoals derde-generatie zonnecellen en luminescerende ‘tags’ in de medische sector zijn volop in ontwikkeling. Het is veelal wenselijk om deze nanodeeltjes te bedekken met een dun laagje van een ander materiaal, waardoor een zogenaamde core-shell structuur wordt verkregen. De shell kan het deeltje beschermen tegen oxidatie, of als elektrisch contact fungeren. Deze laagjes moeten niet alleen zeer dun zijn (1-10 nm), maar moeten het deeltje ook volledig bedekken. Het op grote schaal gecontroleerd aanbrengen van deze shells rondom een nanodeeltje is een grote uitdaging binnen de nanotechnologie. Een veelbelovende techniek om core-shell nanodeeltjes te maken is met behulp van ‘fluidized bed atomic layer deposition’ (FB-ALD). Hierbij worden verschillende gasstromen met moleculaire precursors één voor één door een gefluïdiseerd poederbed van nanodeeltjes geleid. Door

Binnen het project ‘Fluidized Bed ALD

zelflimiterende adsorptie van de precursor-

for Core-Shell Quantum Dots’ in het

atmosfeer, en in het voorkomen van irrever-

moleculen aan het oppervlak van de deeltjes

programma Thin Film Nanomanufacturing

sibele agglomeratie van de nanodeeltjes.

is het mogelijk de coating atoomlaag-voor-

werkt de Technische Universiteit Delft, in

Dat laatste wordt ondervangen door de

atoomlaag te groeien. Dit geeft een hoge

samenwerking met het bedrijf Advanced

gehele reactorbuis mechanisch te laten

mate van controle over het proces, een

Surface Technologies (Leeuwarden), aan

vibreren tijdens depositie, en door de

uitstekende uniformiteit en een vrijwel

de ontwikkeling van een state-of-the-art

reacties bij relatief lage temperaturen uit

100% efficiënt gebruik van de precursor.

FB-ALD reactor. Het doel is om oxidatie-

te voren. De reactor is in februari 2010

Door dit proces uit te voeren bij lage druk

gevoelige halfgeleidernanodeeltjes van

opgeleverd en de eerste resultaten worden

(˜1 mbar) is massatransport van de precur-

bijvoorbeeld CdS te bedekken met een

voor de zomer van 2010 verwacht.

sormoleculen naar het deeltjesoppervlak

uniforme, elektrisch geleidende laag van

eveneens zeer efficiënt, in tegenstelling tot

bijvoorbeeld titaannitride. De uitdagingen

de meeste nat-chemische technieken.

in het ontwerp zitten met name in het laden

en ontladen van de reactor onder inerte

35

36

Bsik-programma: Dutch programme for Tissue Engineering (DPTE) Het onderzoek binnen Tissue Engineering richt zich op de mogelijkheid van het lichaam zichzelf te genezen door het op de juiste plaats en tijd aanleveren van cellen, moleculaire signalen en/of ondersteunende structuren. Tissue Engineering, ook wel cel- en weefseltechnologie genoemd, is een multidisciplinair domein dat doorbraken vanuit verschillende wetenschapsgebieden (onder andere moleculaire, chemische en medische wetenschappen als ook biomechanica en engineering) met elkaar verbindt. Het uiteindelijke doel is het verkrijgen van (bio)implantaten om uitgevallen, beschadigde of slecht werkende organen en weefsels als huid of bot te ondersteunen of te vervangen. Daarnaast wordt het mogelijk weefsels te implanteren waarvan de cellen genetisch zodanig aangepast zijn dat ze kunnen dienen voor de geregelde afgifte van stoffen (bijvoorbeeld insuline) die het lichaam van een patiënt niet (meer) maakt, voor bijvoorbeeld diabetes. Het programma is gestart in 2004 en loopt tot en met 2010. Binnen het programma zijn 26 projecten gehonoreerd, met een totaal budget van 50 miljoen euro (waarvan 25 miljoen euro Bsik subsidie). Het programma wordt opgevolgd door het FES-programma Netherlands Initiative for Regenerative Medicine. Meer over het Bsik-programma Dutch programme for Tissue Engineering (DPTE) is te vinden op: www.stw.nl/Programmas/Tissue/ en www.dpte.nl.

Bsik-programma _ DPTE

37



project:

06732

projectleider:

prof.dr. Jan Feijen

Kunststofstructuren voor tissue engineering universiteit:

Universiteit Twente

Atherosclerose is een vasculaire ziekte die uiteindelijk kan leiden tot afsluiting van bloedvaten. Hoewel synthetische bloedvatprothesen van Dacron en Teflon met een relatief grote diameter goed functioneren, kunnen ze door het optreden van trombose niet gebruikt worden voor kleine-diameter (< 5 mm) vasculaire reconstructies. Daarom wordt er de laatste jaren veel onderzoek gedaan naar tissue engineering van bloedvaten met een kleine diameter.

1

2

Tissue engineering is een interdisciplinair

In de poriën werden humane gladde spier-

onderzoeksgebied waarin de principes

cellen gezaaid, waarna de cellen gedurende

van engineering en levenswetenschappen

twee weken werden gekweekt in een bio-

worden gecombineerd om constructen te

reactor onder fysiologische perfusiecondi-

ontwikkelen die de normale weefselfunctie

ties. Er werd een significant betere cel-

herstellen, handhaven of verbeteren.

proliferatie waargenomen vergeleken met constructen die niet werden geperfundeerd.

Op 6 november 2009 heeft Yan Song,

Dit resulteerde in vasculaire constructen

een van de promovendi aangesteld aan de

met goede mechanische eigenschappen.

Universiteit Twente binnen DPTE-project

Het succes van deze kweekexperimenten

06732, haar proefschrift getiteld: ‘Porous

onder dynamische condities is veelbelovend

Tubular Poly(Trimethylene Carbonate)

voor de toepassing van deze constructen

Scaffolds for Vascular Tissue Engineering’

in vivo. Hiervoor moet een aantal aspecten,

verdedigd. In dit onderzoek zijn biode-

zoals het bekleden van de binnenwand met

gradeerbare, poreuze, buisvormige drager-

endotheelcellen, nog worden uitgevoerd.

materialen (scaffolds) ontwikkeld, gebruik-

Tevens wordt onderzocht of stamcellen

makend van de kunststof poly(trimethyleen-

kunnen worden gebruikt als alternatief voor

carbonaat) (poly(TMC), zie afbeelding).

gladde spiercellen en endotheelcellen.

Door middel van gammabestraling werden de poly(TMC)-ketens vernet, hetgeen resul-

Het ontwikkelen van dergelijke cel-materiaal

teerde in elastische en kruipvrije structuren.

constructen is van groot maatschappelijk

De poriën in de wanden van deze buis-

belang, aangezien ze kunnen dienen ter

vormige scaffolds werden gevormd door

vervanging van slecht functionerende bloed-

tijdens het fabricage-proces zoutdeeltjes

vaten in bijvoorbeeld by-pass operaties.

aan te brengen en deze na vernetting weg te wassen met water. De porositeit van de scaffolds bedroeg 86 % en de gemiddelde poriegrootte was 116 micrometer.

3 1 Een poly(TMC) scaffold (links) vergeleken met een varkensarterie (rechts). 2 Flexibel en elastisch poly(TMC) scaffold. 3 Proefopstelling met laser micrometer om het gedrag van deze poly(TMC) scaffolds te bestuderen onder langdurige perfusiecondities.

38

Bsik-programma: Nanoned, het Nederlands Nano Initiatief en het vervolg Vanuit NanoNed is in 2009 veel aandacht

NanoLab NL, één van de succesvolle activi-

besteed aan de implementatie van de

teiten die onder NanoNed zijn gestart, maakt

Strategische Research Agenda Nanotech-

deel uit van de 25 grote faciliteiten voor top-

nologie zoals opgesteld in het kader van het

onderzoek in Nederland.

Nederlands Nano Initiatief door NanoNed in samenwerking met STW en FOM. De agenda

Het NWO Nanotechnologieprogramma

bouwt voort op de kern van NanoNed, maar

Een vijftal NWO gebieden – STW, FOM, ALW,

stelt ook een verbreding in onderwerpen en

CW en ZonMw – hebben in 2009 in samen-

aanpak voor. Deze aanpak heeft in 2009

werking een programma call uitgeschreven

geleidt tot de toekenning van onderstaande

voor een nieuw NWO-programma speciaal

drie nieuwe programma’s.

gefocused op nanotechnologie. Het programma, gesteund door NanoNed, is gericht op

High Tech Systemen en

het stimuleren en financieren van excellent

Materialenprogramma

fundamenteel en toepassingsgericht onder-

Het Kabinet heeft in december 2009

zoek op het gebied van nanowetenschap

125 miljoen euro uit het Fonds Economische

en -technologie. De omvang van het program-

Structuurversterking (FES) toegekend aan

ma bedraagt 10 miljoen euro.

het High Tech Systemen en Materialenprogramma ‘Towards a sustainable open innovation ecosystem’. Daarnaast investeert ook de industrie ruim 60 miljoen euro in het programma, eenzelfde bedrag wordt bijgedragen door de deelnemende universiteiten en kennisinstellingen. Met dit programma (met een totaal budget van 250 miljoen euro en een looptijd van 5 jaar) worden nieuwe toepassingen op het gebied van nano- en microtechnologie onderzocht en verder ontwikkeld tot producten voor het bedrijfsleven. Continuering en versterking van de nationale faciliteit NanoLab NL Het kabinet heeft in juni 2009 in de voorjaarsnota bekend gemaakt 15 miljoen euro te investeren in de nationale faciliteit voor onderzoek en innovatie in nanotechnologie, NanoLab NL (met partners Technische Universiteit Delft, TNO, Universiteit Twente, Rijksuniversiteit Groningen en Technische Universiteit Eindhoven). Met de toegekende 15 miljoen euro en eigen bijdrage van de partners van 5 miljoen euro gaan de partijen in NanoLab NL zich richten op het creëren van faciliteiten ten behoeve van bionanotechnologie en nanomedicine, en van onderzoek naar de risico’s van nanotechnologie.

Bsik-programma _ NanoNed Opvallende resultaten uit het onderzoek / Jaarverslag STW 2009

Nanotechnologie

project:

06456

projectleider:

prof.dr.ir. Leo Kouwenhoven

Nanospintronica universiteit:

Een van de doelen van het project ‘Single

1

spins in semiconductor nanowires’ was


3 a

het injecteren van spins vanuit ferromagnetische metalen in nanodraden. In het project hebben we laten zien dat we met behulp van een elektrisch veld het teken en de grootte van de magnetoweerstand in InP-nanodraden met ferromagb

netische contacten kunnen beheersen. De tekenverandering in de magnetoweerstand is direct gecorreleerd met een

2

tekenverandering in de transconductantie.

c

Daarnaast hebben we laten zien dat de magnetoweerstand bij zo’n hoge bias blijft bestaan dat de Coulombblokkade is opgeheven. Ook hebben we magnetoweerstand gezien wanneer we een van de ferromagneten vervingen door een niet-magnetisch

4

metaal. We concluderen dat die door een enkel ferromagnetisch contact wordt opge-

een spinvulling te vinden met afwisselend

wekt en dat we spintransport als oorzaak

spin-neer en spin-op gaten, wat werd

kunnen uitsluiten. Onze resultaten bena-

bevestigd met magnetospectroscopie tot

drukken het belang van een systematische

aan 9 tesla.

bestudering van spin-valve devices om tussen verschillende verwarring wekkende

Bovendien hebben we een tot dusverre

interpretaties te kunnen onderscheiden.

onverklaard verschijnsel in quantum dots met een enkele lading in tal van materiaal-

In ons onderzoek hebben we zulke overtui-

systemen in detail geanalyseerd. We nemen

gende metingen gerapporteerd aan een

daarbij excitaties van de lege quantum dot

silicium nanodraad quantum dot dat we de

waar, die niet overeen kunnen komen met

spintoestand van de eerste vier gaten van

elektron- of Zeemantoestanden. We laten

de quantum dot volledig begrijpen. Onze

zien dat de meest waarschijnlijke verklaring

metingen laten zien dat we het gat-getal tot

emissie van akoestische fononen is naar

aan één kunnen beheersen. Gedetailleerde

een holte tussen de twee contacten naar

metingen bij haakse magneetvelden laten

de nanodraad. Ons onderzoek maakt het

de Zeemansplitsing van een afzonderlijk

mogelijk om effecten die er precies hetzelf-

onderscheiden. Daardoor kunnen op zich

gat in silicium zien. We zijn in staat geble-

de uitzien, maar die enerzijds veroorzaakt

verwarrende magnetoweerstandsmetingen

ken om de spinconfiguratie van de grond-

worden door de ferromagnetische contac-

toch juist worden geïnterpreteerd. Dat

toestand van een tot vier gaten die de

ten en anderzijds het gevolg zijn van

is voor het realiseren van werkende nano-

quantum dot bezetten te bepalen en om

spintransport, toch van elkaar te kunnen

spintronica een absolute vereiste.

12 Kleine silicium quantum dots in NiSi-Si-NiSi nanodraden. 3 Observatie van het laatste gat. 4 Elektronenmicroscoop van het device.

39

40

Bsik-programma _ NanoNed

Nanotechnologie

projectleider:

prof.dr. Dick Broer

project:

07120

Fabricage van monodisperse membranen universiteit:

Volgens plan is een techniek ontwikkeld


1 Voorbeeld van een serie monodisperse membranen geïntegreerd in een kanaal van een microfluïdisch device.

1

voor de fabricage van monodisperse membranen. De techniek maakt gebruik van holografische structuurvorming in fotoresponsieve prepolymeren waarbij

2 Voorbeeld van een lateraal membraan verkregen via holografische belichting.

een nauwkeuriger controle is verkregen

3 Doorsnede van een lamellair membraan,

over de driedimensionale structuur.

geïntegreerd in een microfluïdisch kanaal en voorzien van een afdekkende toplaag, monolithisch verbonden aan membraan en kanaalwanden.

De methode is geschikt gemaakt voor het integreren van deze membranen in microfluidische kanalen waarbij een

(Beeldmateriaal _ Proefschrift A.M. Prenen)

monolithisch device wordt gevormd waarbij de kanaalwanden en de membranen van hetzelfde materiaal zijn

2

gemaakt en covalent aan elkaar zijn verbonden. Samen met Philips Research is een methode ontwikkeld om het membraanoppervlak van eiwitten te voorzien waarmee biologisch materiaal met een hoge efficiëntie kan worden ingevangen. De efficiëntie kon nog verder worden verhoogd door de poriewanden van een superstructuur te voorzien die een rotatie van de passerende laminaire vloeistofstroom oplevert hetgeen leidt tot

3

een zeer intensief contact tussen het oppervlak en de targetmoleculen. Dit is bruikbaar, onder andere om selectief biologisch materiaal te filteren, maar ook om via een immuno assay te detecteren op bijvoorbeeld antigenen. De kennis en de bijbehorende IP is overgedragen aan de industrie en heeft geleid tot voortzetting van het onderzoeksprogramma in nieuwe projecten op het gebied van moleculaire diagnostiek en DNA-sequen-

Het domein van nanofabricage, zowel bottom-

geheel afhankelijk zijn van nanofabricage

cing. Hierbij wordt de kennis als verkregen

up als top-down zoals hier gepresenteerd,

en kennisontwikkeling is noodzakelijk om

in het NanoNedprogramma verder uitge-

is essentieel voor de nanotechnologie als

hier competitief te blijven met de rest van

werkt hetgeen zal leiden tot nieuwe bio-

geheel. Nieuwe elektronische en biomedi-

de wereld.

medische producten.

sche producten zullen voor hun fabricage

41

Vernieuwingsimpuls Het Vernieuwingsimpulsprogramma is door

Voor 2009 was het totaal budget voor:

NWO samen met KNAW en de universiteiten

Veni: 3 M€ (= 8 beurzen)

in 2000 opgezet. Het programma heeft als

Vidi: 5,6 M€ (= 6 beurzen)

doel om vernieuwend onderzoek een extra

Vici: 4,5 M€ (= 2 beurzen)

impuls te geven. De Vernieuwingsimpuls is persoonsgebonden en biedt talentvolle,

Het aantal aanvragen/honoreringen

creatieve onderzoekers de kans om onder-

betrof voor:

zoek naar hun keuze uit te voeren en de door-

Veni: 61/12

stroom bij wetenschappelijke onderzoeks-

Vidi: 39/7

instellingen te bevorderen. Het programma

Vici: 33/3 *

heeft geen einddatum, het budget wordt per

(* De honoreringen hebben plaatsgevonden in 2010)

jaar bepaald. Het aantal vrouwelijke aanvragen/honoreringen Veni

betrof voor:

Deze subsidievorm biedt de pas gepromoveer-

Veni: 10/3

de onderzoeker de mogelijkheid om gedurende

Vidi: 9/1

drie jaar haar/zijn ideeën te ontwikkelen.

Vici: 3/0

De subsidie bedraagt maximaal € 250.000. Meer over het Vernieuwingsimpulsprogramma Vidi

is te vinden op: www.stw.nl/Programmas/

Deze subsidievorm is gericht op de onder-

Vernieuwingsimpuls/

zoeker die na zijn/haar promotie al een aantal jaren onderzoek op postdocniveau heeft verricht en daarbij heeft aangetoond vernieuwende ideeën te genereren en succesvol zelfstandig tot ontwikkeling te brengen. Onderzoekers worden in staat gesteld een eigen vernieuwende onderzoekslijn te ontwikkelen en daartoe zelf één of meer onderzoekers aan te stellen. De subsidie bedraagt maximaal € 800.000. Vidi-projecten lopen vijf jaar. Vici Deze subsidievorm is gericht op de senioronderzoeker die heeft aangetoond met succes een eigen vernieuwende onderzoekslijn tot ontwikkeling te kunnen brengen en als coach voor jonge onderzoekers te kunnen fungeren. Het programma biedt de onderzoeker de gelegenheid een eigen onderzoeksgroep op te bouwen, vaak vooruitlopend op een struc-turele hoogleraarspositie. De onderzoekslijn zou een structurele inbedding binnen de onderzoeksinstelling moeten krijgen. De subsidie bedraagt maximaal € 1.500.000. Vici-projecten lopen vijf jaar.

42

Vernieuwingsimpuls _ VICI


project:

07685

projectleider:

prof.dr. Nick Ramsey

Brein-computer Interfaces kunnen veranderingen in hersenactiviteit vertalen in daden universiteit:

Gedurende de afgelopen jaren is de ken-


1

nis over onze hersenen enorm gegroeid, mede dankzij nieuwe ontwikkelingen op het gebied van de neuro-imaging. Een van de doelen van het project ‘Human CNS Neuroprosthetics – substituting lost brain function’ is deze kennis in te zetten voor patiënten met functieverlies door verlammingen. Mensen, en dus ook verlamde patiënten,

2

zijn in staat om op een bewuste manier de activiteit van bepaalde delen van de

3

hersenen te manipuleren door te denken. Neuroprothesen, of Brein-Computer Interfaces (BCI’s), kunnen deze veranderingen in hersenactiviteit vertalen in daden en kunnen daarmee een alternatieve vorm van communicatie of controle over de omgeving bieden aan deze patiënten. Een van de grootste uitdagingen in het

patiënten de belangrijkste gebieden van het

ontwikkelen van implanteerbare BCI’s is

‘cognitive control network’ gelocaliseerd.

het identificeren van de optimale corticale

Na implantatie van de elektroden werd

gebieden en hersenfuncties. Veel BCI-

met het ECoG-signaal van een van deze

onderzoek is gericht op de motorische

gebieden, de dorsolaterale prefrontale

cortex, die geactiveerd wordt door bijvoor-

cortex, geprobeerd om een BCI te besturen.

beeld het inbeelden van beweging. Omdat

Patiënten kregen de opdracht om in het

deze regio niet in alle gevallen bruikbaar is,

hoofd terug te tellen om een cursor op een

onderzoeken wij of andere hersengebieden

computerscherm naar boven te sturen, en

en functies ook geschikt zijn voor besturing

om zich te ontspannen om de cursor naar

van een BCI. Een van de netwerken die

beneden te sturen. Alle patiënten waren

wij hebben onderzocht is het zogenaamde

binnen korte tijd in staat om de BCI accu-

‘cognitive control network’, dat geactiveerd

raat te besturen. Hieruit kan geconcludeerd

kan worden door bijvoorbeeld het maken

worden dat het ‘cognitive control network’

van rekensommen. Hierbij hebben we

heel geschikt is voor BCI-toepassingen.

gebruik gemaakt van de inspanningen van

Bovendien blijkt functionele MRI een goede

epilepsie-patiënten die voor diagnostische

methode om de relevante gebieden pre-

doeleinden tijdelijk geïmplanteerd werden

operatief en non-invasief te localiseren,

met sub-durale elektrocorticografische

waardoor een toekomstige implantatie-

(ECoG) elektroden. Met behulp van functio-

procedure geminimaliseerd kan worden.

nele-MRI scans werden bij elk van deze

BCI-besturing met het cognitive control network. 1 De BCI-taak begint met een rustperiode (ITI). Daarna verschijnt het doelwit in het scherm (Target), samen met een nummer. Tijdens de Cursor control periode beweegt een cursor van links naar rechts over het scherm. Patiënten kregen de opdracht om in het hoofd terug te tellen vanaf het getal links op het scherm als de cursor naar boven gestuurd moest worden en om zich te ontspannen om de cursor naar beneden te sturen. Als de cursor het goede doelwit raakt, verandert dat van kleur (Result).

2 3D rendering van het brein van een van de patiënten. De belangrijkste gebieden van het cognitive control network, zoals geïdentificeerd met functionele MRI, zijn aangegeven in geel en rood. De geïmplanteerde ECoG-elektroden zijn aangegeven in wit. De zwarte pijl wijst naar de elektrode in de dorso-laterale prefrontale cortex waarvan het signaal is gebruikt om de BCI te besturen. 3 Veranderingen in de ␥-power tijdens een 4-minuten durende cursor controle taak. Een grijze achtergrond betekent een doelwit rechtsboven, waarbij de patiënt de ␥-power moet laten stijgen door in het hoofd terug te tellen, en daarmee de cursor naar boven stuurt. De witte achtergrond betekent een doelwit rechtsonder in het scherm, waarbij de patiënt de ␥-power moet laten dalen door zich te ontspannen, waardoor de cursor naar beneden gestuurd wordt.

Vernieuwingsimpuls _ VIDI

43



projectleider:

dr. Arjen Amelink

project:

06582

Licht-reflectiemetingen met glasvezel universiteit:

Erasmus Universiteit Rotterdam

In medisch-diagnostische procedures

gehele klier is. Wij proberen met behulp van

waarbij de standaardtechnieken zoals

lichtreflectiemetingen extra diagnostische

ultrageluid, PET, MRI of CT onvoldoende

informatie over de klier te verkrijgen om

het bloed te kwantificeren. Op grond van

contrast bieden, kunnen optische

daarmee de huidige procedure te versnellen

deze extra informatie zou snel en nauw-

Een fiber voor metingen in een lymfeklier.

(licht) metingen helpen sneller en beter

en te verbeteren. Wanneer licht op weefel

keurig een diagnose van de klier kunnen

diag-noses te stellen door unieke extra

wordt geschenen, wordt een deel van dat

worden gesteld. De eerste resultaten van

informatie te verschaffen over de ver-

licht geabsorbeerd (met name door bloed)

licht-reflectiemetingen met een glasvezel

dachte plekken.

en een deel wordt teruggekaatst. In het

bij patiënten met vergrote lymfeklieren

geval van de lymfeklieren leiden we licht uit

zijn veelbelovend: we hebben op grond

Wanneer bijvoorbeeld op een CT-beeld

een gewone halogeenlamp met behulp van

van onze metingen nauwkeurig onderscheid

een lymfeklier vergroot is, weet de arts nog

een glasvezel naar het verdachte weefsel,

kunnen maken tussen normale en kwaad-

niet of dat is vanwege een ontsteking of

en het teruggekaatste licht vangen we

aardige lymfeklieren.

vanwege een uitzaaiing van kanker. Daarom

met dezelfde glasvezel weer op. Met een

wordt van de vergrote klier een stukje

speciaal apparaat, een spectrograaf, kunnen

Omdat de glasvezels heel dun zijn kunnen

weefsel weggenomen, een zogenaamd

we per kleur meten hoeveel licht er terug-

ze zonder veel pijn en moeite op elke

biopt, waarmee door een gespecialiseerde

gekaatst is. Recent hebben we een door-

willekeurige plek in het lichaam gebracht

arts een diagnose wordt gesteld. Zowel

braak bereikt in de wiskundige analyse van

worden waar extra diagnostische informatie

het nemen van het biopt als het analyseren

zulke zogenaamde optisch-spectroscopi-

gewenst is. Deze ontwikkeling biedt veel

ervan is lastig en tijdrovend, en levert helaas

sche metingen met dunne glasvezels, die

mogelijkheden om eenvoudig en goedkoop

niet altijd de juiste diagnose op omdat het

ons in staat stelt om binnen de klier de

de huidige diagnostische procedures te

biopt niet altijd representatief voor de

hoeveelheid bloed en de saturatie van

versnellen en verbeteren.

44

Overige programma’s Innovatieve Genomics Clusters Innovatieve Genomics Clusters is een gezamenlijk programma van de Technologiestichting STW en het Netherlands Genomics Initiative (NGI). STW en NGI herkennen en erkennen de rol van het Nederlandse bedrijfsleven en instellingen bij het tot stand komen van innovaties op het gebied van de levenswetenschappen en in het bijzonder op het gebied van genomics. Ze willen daarom onderzoeksvragen stimuleren die hun grondslag vinden in het bedrijfsleven of in organisaties van andere belanghebbenden. Deze aanpak vormt de basis voor het op termijn kunnen toepassen van de resultaten in producten, diensten en processen. Het programma is gestart in 2004, heeft een omvang van ruim negen miljoen euro en heeft een open indiening.

Overige programma’s _ Innovatieve Genomics Clusters



project:

07795

projectleider:

prof.dr. Richard Visser

De DNA-volgorde van chromosoom 5 van de aardappel universiteit:

Wageningen Universiteit en Researchcentrum

Plantenveredelaars en bioinformatici van

Wageningse onderzoekers de hulp ingeroe-

de Wageningen Universiteit hebben in

pen van de aardappelplant zelf, door een

aardappelkweekbedrijven, die voordurend

een intensieve krachttoer veruit het

‘vroege’ en een ‘late’ aardappel met elkaar

werken aan de ontwikkeling van nieuwe

gebruikt worden door de Nederlandse

grootste deel van de DNA sequentie

te kruisen. In de honderden nakomelingen

aardappelrassen, waarin de meest gunstige

(= lettervolgorde) van een van de twaalf

van deze kruising is vervolgens nauwkeurig

eigenschappen worden gecombineerd,

aardappelchromosomen blootgelegd. Hun

bestudeerd of zij ‘vroeg’ of ‘laat’ zijn, en

maar ook door veredelaars van andere

bijzondere interesse voor het vijfde chro-

hoe dit is gecorreleerd met de aanwezig-

gewassen waarin vroegheid een rol speelt.

mosoom kwam voort uit het feit dat hier-

heid van zogenaamde moleculaire merkers

op meerdere belangrijke eigenschappen

(= reeds bekende, zeer korte stukjes DNA)

liggen waaronder de erfelijke eigenschap

van de genetische kaart van de aardappel.

soom 5 is onderdeel van een wereldwijde

genaamd ‘vroegheid’, die bepaalt of een

De moleculaire merkers die gekoppeld

samenwerking tussen onderzoekers uit

aardappelplant vroeg, dan wel laat in het

waren aan vroegheid zijn vervolgens

15 landen (het Potato Genome Sequencing

groeiseizoen zijn knollen produceert.

opgezocht in het DNA van chromosoom 5.

Consortium), die ernaar streven om medio

Het sequencen van het DNA van chromo-

In de buurt van deze merkers zijn ongeveer

2010 de DNA-volgorde van alle twaalf

Het DNA van chromosoom 5 is maar liefst

20 kandidaat-genen voor vroegheid gevon-

aardappelchromosomen opgehelderd te

60 miljoen basenparen (= de 4 letters

den, waaruit nu met vervolgonderzoek een

hebben .

ACTG in variabele volgorde) lang. Om in

keuze gemaakt gaat worden. De kennis over

deze zee van informatie het juiste gebied

welk gen voor vroegheid codeert en hoe

te vinden waar vroegheid ligt, hebben de

vroegheid overerft kan niet alleen goed

45

47

Opvallende resultaten uit de kennisoverdracht / Jaarverslag STW 2009

resultaten 03 : Opvallende uit de kennisoverdracht Inleiding

48

Cijfers kennisoverdracht

49


50

Bsik-programma

54

Valorisation Grant

55

Vernieuwingsimpuls

59

48


Inleiding STW hecht belang aan kennisbescherming indien dit ertoe bijdraagt kennisoverdracht te realiseren. Bij toetreding van bedrijven tot de gebruikerscommissie verplichten de gebruikerscommissieleden uit de deelnemende bedrijven zich tot geheimhouding van de onderzoeksresultaten. Daarnaast is de onderzoeker verplicht een eventuele uitvinding/ octrooieringsmogelijkheid onmiddellijk te melden aan STW. Deze melding wordt gedaan door middel van een ‘invention disclosure’ formulier, waarin de onderzoeker ondermeer de uitvinding zelf, de stand van de techniek, de nieuwheid en de inventiviteit ervan opschrijft. Ook vermeldt hij de uitvinders. Aan de hand van het invention disclosure formulier en eventueel een onderzoek naar de stand van de techniek, besluit STW in overleg met de onderzoeker en de kennisinstelling of een octrooiaanvrage wordt ingediend. In een groot aantal gevallen is bij de start van het onderzoek door STW al een afspraak met een of meer bedrijven gemaakt over een optie op de resultaten van het onderzoek. Een optie kan worden verstrekt als een bedrijf een substantiële bijdrage (in-cash of in-kind) aan het project bijdraagt. In geval van een uitvinding betekent dit dat het bedrijf aangeeft of het de optie wil uitoefenen om een (niet) exclusief gebruiksrecht (licentie) al dan niet binnen een bepaalde toepassing of bepaald gebied te verkrijgen. Bij het maken van vervolgafspraken wordt naast het vastleggen van de licentie zelf, ondermeer ook een inspanningsverplichting tot commercialisatie en een marktconforme vergoeding met het bedrijf afgesproken.

49

Cijfers kennisoverdracht Invention Disclosure en octrooiaanvragen

Verder zijn er zes material transfer overeen-

In totaal zijn in 2009 vijfentwintig ‘Invention

komsten afgesloten, en negen afstandsver-

Disclosure’ formulieren aangevraagd en

klaringen, vier addenda, een overeenkomst

verstuurd. Drie van die vijfentwintig vindingen

waarbij de overname rechten en plichten is

hebben geleid tot een octrooiaanvraag in

geregeld en een inkomstenverdelingsovereen-

2009.

komst waarbij er een afspraak is gemaakt met een derde. Dit laatste kan het geval zijn

Vindingen in 2009

bijvoorbeeld als er een onderzoeker van een

Zeven vindingen zitten in de beoordelingsfase

buitenlandse universiteit als uitvinder wordt

of er wel dan niet een octrooiaanvrage wordt

vermeld in de octrooiaanvrage en daarover

ingediend. Op vijftien vindingen loopt nog 1een

aanvullende afspraken zijn gemaakt aan het

search procedure of moet nog worden gestart.

begin of in de loop van een onderzoek.

Octrooiaanvragen in 2009

Afspraken over het geheimhouden van resul-

Op dertien vindingen uit projecten is een

taten en/of andere informatie is zestig maal

octrooiaanvrage ingediend in 2009, acht

schriftelijk vastgelegd, geheimhoudingen

octrooiaanvragen door STW al dan niet teza-

binnen het Perspectief programma zijn daarbij

men met de aanvragende kennisinstelling en

inbegrepen. In totaal zijn er negenenvijftig

vijf octrooiaanvragen door derden (bijvoorbeeld

overeenkomsten door STW gesloten in 2009

bedrijven). Tien van deze octrooiaanvragen

exclusief vijfenvijftig geheimhoudingen in

vloeien voort uit vindingen van voor 2009 en

het kader van Perspectief alsook de eerste

drie octrooiaanvragen uit vindingen in 2009.

Partnership overeenkomst met Hyflux.

Vervallen octrooiaanvragen in 2009

Nieuwe bedrijven

Voor acht octrooiaanvragen heeft STW het

Direct voortkomend uit STW-onderzoek zijn

besluit moeten nemen deze niet langer te

er in 2009 weer drie nieuwe bedrijfjes opge-

handhaven omdat er geen gebruiker gevonden

start. Om een volledig beeld te krijgen van

was of geen enkel perspectief meer was op

de nieuwe bedrijvigheid waarbij STW een

vermarkting van de technologie binnen de

essentiële rol speelt, moet echter ook gekeken

daarvoor gestelde termijn van dertig maanden.

worden naar ons Valorisation Grant-programma. Dit programma is opgezet om onderzoekers die zelf met kennis uit STW-projecten een

Overeenkomsten

nieuwe onderneming willen opstarten beter te

In 2009 zijn zeven overeenkomsten inzake de

faciliteren. In 2009 zijn binnen de Valorisation

overdracht van een of meer octrooien gesloten.

Grant 10 nieuwe bedrijven opgestart.

In drie gevallen is er een licentie verstrekt op een of meer octrooien. Verder zijn er binnen zestien STW-projecten optierechten dan wel optielicenties verleend op de onderzoeksresultaten aan bedrijven. In de meeste gevallen houdt dit een optie in op een exclusief gebruiksrecht van de kennis, al dan niet beperkt tot een bepaald toepassingsgebied. Twee van de eerdergenoemde optielicentieovereenkomsten zijn samenwerkingsovereenkomsten die ook wel worden afgesloten als er sprake is van een samenwerking tussen een groot aantal contractspartijen bij een onderzoeksproject.

50



projectleider:

dr.ir. Rob Hammerslag

project:

06640

Volledig openvouwbare tentconstructie, nog te sluiten bij harde wind universiteit:


Voor het bereiken van het hoogste oplos-

1 De Dutch Open Telescope (DOT)

send vermogen moeten telescopen

op La Palma op 2350 meter hoogte. Links: volledig opengeklapte tentkoepel voor zonnewaarnemingen. Rechts: gesloten koepel met strak gespannen doek.

vrij worden opgesteld. Temperatuurfluctuaties in de omringende lucht, veroorzaakt door nabije objecten met enigszins afwijkende temperatuur, geven beeldon-

2 De GREGOR telescoop op

scherpte. Niet alleen een open opstelling, maar ook wind vermindert de temperatuurfluctuaties. Daarom moeten astronomische telescopen – vaak gelegen in berggebieden – ook bij harde wind werken. In geval van regen, een omringende wolk, ijsafzetting of storm, moet er een beschermende behuizing over de telescoop komen.

2

3

Een revolutionaire oplossing is een openvouwbare tentconstructie gebaseerd op het spannen van tentdoek tussen beweegbare, maar toch stijve bogen. De tentdoekdelen worden zadelvormig gespannen voor maximum stabiliteit tegen wind. De eerste zeer experimen-

Tenerife, eveneens op 2350 meter. Boven: Tentkoepel opengeklapt. Onder: Gesloten tentkoepel van binnen. Onder de vloer zijn achter vensters optische units, die op afstand nauwkeurig, 5 micron dwars en 50 micron diepte, de deformaties van een 20-tal punten van het koepeloppervlak meten. Links: 3 meetpunten op de bogen. Rechts: 2 weggenomen vloerplaten, onder de achterste een meetunit voor 3D deformatiemetingen, onder de voorste kleine computers voor data verwerking en opslag. De metingen zijn gebaseerd op correlatietechnieken voor snel opeenvolgende beelden zoals bij de optische computermuis, maar dan op grote afstand.

3 Tekeningen van een 28-meterversie

tele tent is gebouwd voor de Dutch Open

openvouwbare koepel voor een mogelijke European Solar Telescope (EST) met circa 4-meter spiegeldia-meter, waarvoor momenteel in Europees kader een designstudie wordt uitgevoerd. Boven: gesloten Onder: geopend.

Telescope op La Palma en heeft een diameter van zeven meter (figuur 1). Een tweede prototype met negen meter diameter is gebouwd voor de GREGOR telescoop op Tenerife. Deze koepel is een verdere ontwikkeling: in plaats van één laag zijn er twee lagen tentdoek

ters voor grote telescopen. Een meetpro-

Samen geven deze een beeld van de wind-

voor een betere thermische isolatie. De GRE-

gramma is opgezet aan de twee bestaande

belasting op de koepel. Gelijktijdig worden

GOR koepel heeft zonder problemen een

koepels om meer zekerheid te krijgen over het

de deformaties van de koepel gemeten.

orkaan doorstaan met gemeten windsnelhe-

gedrag van de openvouwbare constructie.

Gelijktijdig met de metingen is gestart met

den van 245 km/uur (1-minuut gemiddelde).

Het kunnen openvouwen geeft meer bewe-

het ontwerpen van veel grotere openvouw-

Sluiten is uitgevoerd tot windsnelheden van

gingsvrijheden, bijvoorbeeld vrij roteerbare

bare koepels, 20 tot 30 meter diameter,

90 km/uur en gaf geen problemen. Voordat

bogen tussen de doeksegmenten. Bij geslo-

met verwerking van de opgedane kennis

deze windsnelheid wordt bereikt, zijn al geen

ten koepel heeft het strak gespannen doek

(figuur 3). Het ziet er naar uit, dat zo’n open-

astronomische waarnemingen meer mogelijk

een essentiële functie in de stabiliteit van de

vouwbare koepel zal worden toegepast voor

vanwege slecht weer. Benodigde tijd voor

gehele constructie tegen windbelasting.

de European Solar Telescope (EST). Dit is op zichzelf al een belangrijk utilisatieresultaat,

het motorisch sluiten is vier minuten. Rond de beide koepels zijn windmeters

dat de weg kan openen voor vele andere

Nu is de vraag of dit openvouwbare principe

geplaatst. Bovendien zijn op alle bogen

toepassingen zoals in de recreatieve sfeer

te realiseren is voor veel grotere koepeldiame-

meerdere druksensoren gezet (figuur 2).

voor zwembaden en tentoonstellingen.

Open Technologieprogramma (OTP) Opvallende resultaten uit de kennisoverdracht / Jaarverslag STW 2009


project:

07046

projectleider:

prof.dr.ir. Leo Ligthart

Parsax-radar bekijkt ontstaan en levensduur van waterdruppels in wolken universiteit:


Prof.dr.ir. Leo Ligthart en elektronisch ontwerper Fred van der Zwan ontwikkelden aan de Technische Universiteit Delft PARSAX, een radar die binnen een straal van 15 km met hoge resolutie bewegende objecten kan meten. Deze rader stuurt twee verschillende signalen uit die na reflectie worden bemonsterd en doorgerekend. De radar levert een veel hogere resolutie op dan doorsnee radarsystemen, en dankzij die hoge resolutie kan hij kleine deeltjes, zoals waterdruppels in wolken bestuderen. Hiermee kunnen onderzoekers het ontstaan en de levensduur van waterdruppels in een wolk volgen, en dus bestuderen hoe wolken ontstaan en verdwijnen. De PARSAX radar is de opvolger van de DARR (Delft Atmospheric Research Radar), die sinds 1978 in bedrijf is geweest. In een STW-projectvoorstel werden de eisen beschreven: de radar moest twee golfvormen tegelijkertijd kunnen uitzenden. De scatteringmatrix moet in één frequentiezwaai gemeten kunnen worden, alles met het doel om het object beter te kunnen beschrijven. Vervolgens werden partners bij het project gezocht. Dat werden Thales, het KNMI, Wageningen Universiteit en TNO. Daarna ging het project van start met de ingebruikname van PARSAX in 2009 als resultaat. Het KNMI en Wageningen Universiteit zijn

in het kader van de nationale veiligheid,

Een vervolgproject is al in de maak. Dat

geïnteresseerd in de bestudering van

laagvliegende vliegtuigjes en helikopters op

gaat zich richten op klimaatonderzoek en

wolken en de hoeveelheid regen die ter

te sporen. Op land zouden dit soort kleinere

de mogelijkheid voor een netwerk van

plekke valt. Met deze radar kan worden

antennes in een netwerk opgesteld kunnen

PARSAX-radars voor beveiliging of hulp-

uitgezocht welke rol wolken spelen in de

worden. Daarmee zou je ’s nachts kunnen

verlening op zee. Bij storm bijvoorbeeld,

algehele klimaatverandering die nu aan de

zien of er mensen langs een muur lopen,

voor het detecteren en classificeren van

gang is. TNO zou een verbeterde PARSAX

of achter struiken staan. Toepassingen in

rubberbootjes. Verder wordt gekeken naar

kunnen gebruiken om op zee bijvoorbeeld,

de beveiliging dus.

toepassingen voor beveiliging op land.

51

52


Chemie, Milieu en Water

projectleider:

prof.dr. Herman Spaink

project:

06241

Gigantisch snel afzonderlijke moleculen detecteren universiteit:

Universiteit Leiden

Wetenschappers van de Universiteit Leiden hebben een nieuwe detectietechnologie ontwikkeld waar samen met STW patent op is aangevraagd. Het betreft een toepassing van geavanceerde fysica voor de analyse van biologische moleculen. De belangrijke doorbraak van deze technologie is dat het aantal moleculen dat individueel gedetecteerd kan worden gigantisch is versneld. Hierbij kan gekeken worden naar diverse biologische eigenschappen zoals de binding aan andere moleculen. Met klassieke methoden was het al mogelijk met behulp van fluorescentie zeer snel moleculen te detecteren maar in het geval van biologische moleculen was er een probleem: als gevolg van het detecteren

FES-gelden) zal de uitvinding verder wor-

van moleculen gaat de fluorescentie door

den ontwikkeld voor diverse biomedische

chemisch verval verloren. Dit probleem is

toepassingen.

nu opgelost door gebruik te maken van zeer kleine gouddeeltjes die aan biomoleculen kunnen worden vast gekoppeld. Deze gouddeeltjes kunnen met de nieuwe methode extreem gevoelig worden gede-tecteerd zonder dat er chemisch verval optreedt. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een bijzondere laseropstelling die in het patent beschreven wordt en op de foto is te zien. Het nut van de methode is gedemonstreerd aan de hand van de analyse van virusdeeltjes. Er kon worden aangetoond dat virusdeeltje aan een aantal individuele moleculen binden met een detectiesnelheid die vele malen hoger ligt dan met klassieke methoden. Er is vanuit diverse bedrijven enthousiast gereageerd op deze nieuwe uitvinding. Binnen een consortium van samenwerkende bedrijven en universiteiten (genaamd Cyttron, gesteund vanuit de

Lasersysteem voor zeer snelle detectie van afzonderlijke moleculen. Het systeem is gepatenteerd.

Open Technologieprogramma (OTP) Opvallende resultaten uit de kennisoverdracht / Jaarverslag STW 2009


project:

06717

projectleider:

dr. Francesca Quattrocchio

De blauwe roos: niet langer een mythe? universiteit:

Vrije Universiteit Amsterdam

De sierwaarde van snijbloemen wordt in hoge mate bepaald door de kleur van de bloem. De pigmenten die de bloemen en fruit kleuren zijn anthocyanen. Dit zijn simpele verbindingen bestaande uit een basisskelet waaraan verschillende chemische substituties of ‘decoraties’ worden aangebracht die de kleur bepalen. Wanneer een gen dat verantwoordelijk is voor het aanbrengen van een specifieke decoratie defect raakt, dan resulteert dit in een nieuwe bloemkleur. Door dergelijke mutanten met nieuwe kleuren te bewaren en door kruising verschillende mutaties te combineren is, soms in de loop van eeuwen, een breed scala aan kleurvariëteiten voor allerlei siergewassen gemaakt. Deze aanpak was buitengewoon succesvol – kijk eens naar de enorme variatie aan kleuren in tulpen – maar heeft ook beperkingen. Het spreekwoord luidt niet voor niets ‘roses are red and violets are blue’. Een blauwe roos is in vele culturen een mythe en altijd mythe gebleven: enkele eeuwen van veredeling hebben witte, gele, rode rozen in allerlei vormen opgeleverd, maar geen

naar blauw, vergelijkbaar met lakmoes.

blauwe. Hetzelfde geldt voor andere belang-

Deze pH-genen bleken te coderen voor

rijke snijbloemen zoals anjers en lelies.

nieuwe, niet eerdere ontdekte, eiwitten

Boeket van petunia is met een normale paars-rode kleur (rechtsboven en linksonder), en bloemen van een pH-mutant met een blauwe kleur (midden).

die zich in de membraan rond de vacuole Onderzoekers aan de VU hebben met steun

bevinden en die verschillende ionen, waar-

pH in verschillende compartimenten sturen

van STW een aantal nieuwe ‘blue genes’

onder H+, de vacuole in of juist uit pompen.

en nieuwe ideeën voor toepassingen in een breed scala aan (voedsel)gewassen.

weten te identificeren door gebruik te

Met deze kennis konden homologe genen

maken van petunia-mutanten die al decen-

in roos, anjer en ander siergewassen

nia lang bloembakken sieren. De blauwe

worden geïdentificeerd en ligt de weg

kleur van deze petunia’s is het gevolg van

open om, in samenwerking met een aantal

mutaties in zogenaamde pH-genen die de

bedrijven, via genetische modificatie nieuwe

zuurgraad of pH van de vacuole bepalen,

variëteiten met blauwe bloemen te genere-

het cel-compartiment waar de anthocyanen

ren. Het onderzoek leverde bovendien

worden opgeslagen. De kleur van de antho-

belangrijke fundamentele inzichten op met

cyanen verandert hierdoor van rood-paars

betrekking tot de manier waarop cellen de

53

54

Bsik-programma _ DPTE


projectleider:

prof.dr. Clemens van Blitterswijk

project:

06737/06745

Profiel genexpressie als vingerafdruk voor donorleeftijd universiteit:

Universiteit Twente

Als ons lichaam veroudert gaat het meer gebreken vertonen en neemt het vermogen om letsel, zoals botbreuken, te genezen af. Tegenwoordig wordt er veelvuldig onderzoek gedaan naar therapieën om deze lichamelijke gebreken te verhelpen of te beperken. Als gevolg van de vergrijzing zullen deze technieken steeds meer uitgevoerd worden op patiënten met een hoge leeftijd, wat vermoedelijk een negatieve invloed heeft op de effectiviteit van de therapie. Deze regeneratieve therapieën maken vaak gebruik van patiënteigen stamcellen. Een stamcel is een cel die kan uitgroeien tot allerlei verschillende cellen zoals huidcellen, vetcellen en botcellen en deze cellen bepalen grotendeels hoe goed het lichaam zich-

Wij konden in deze donorpopulatie genen

zelf kan herstellen. Aangezien dit vermogen

identificeren die een expressiepatroon laten

met toenemende leeftijd afneemt, hebben

zien dat samenhangt met de donorleeftijd.

stamcellen waarschijnlijk een invloed op het

Momenteel wordt ook onderzoek gedaan

verouderingsproces. Wij verwachtten dan

naar technieken om deze stamcellen te

ook dat tekenen van dit proces zichtbaar

verjongen, zodat zij beter presteren. Het

zijn in de stamcelpopulatie. Met als doel

door ons gevonden genexpressieprofiel zou

eigenschappen te vinden die veranderen

kunnen fungeren als een soort vingerafdruk

met leeftijd, hebben wij zogeheten mesen-

voor donorleeftijd en daarmee als test om

chymale stamcellen geïsoleerd uit het been-

de effectiviteit van deze verjongingstech-

merg van 61 donoren in de leeftijd van

nieken te bekijken. Daarnaast zouden cellen

17 tot en met 84 jaar. Voor de hand liggen-

geselecteerd kunnen worden op basis van

de celeigenschappen, zoals de snelheid

dit profiel, zodat we cellen met een jonger

waarmee zij delen, het vermogen om andere

genexpressie profiel, die mogelijk ook beter

cellentypen te vormen en het initiële aantal

functioneren, kunnen gebruiken voor rege-

stamcellen aanwezig in het beenmerg,

neratieve therapieën.

varieerden te veel om donorleeftijd te kunnen voorspellen. Als volgende stap in dit onderzoek hebben wij RNA uit deze stamcellen geïsoleerd en geanalyseerd met een microarray, een techniek die het mogelijk maakt om de genexpressie van alle genen in het menselijk genoom te bekijken.

Een muis met tekenen van veroudering zoals grijze haren en een kromme rug. Stamcellen zijn verantwoordelijk voor het in stand houden van gezond weefsel.

55

Valorisation Grant De Valorisation Grant is geïnspireerd door het Amerikaanse Small Business Innovation Research (SBIR) programma, dat nu ook in Nederland breed ingevoerd raakt. Hij is vooral bedoeld als overbrugging van de ‘funding gap’, de moeilijkheid die ondernemers en ondernemende onderzoekers ervaren om de eerste stappen van kennisbenutting gefinancierd te krijgen. Dit maakt het Valorisation Grant programma tot een succesvol instrument voor het creëren van nieuwe innovatieve bedrijvigheid die het gevolg is van kennisbenutting bij universiteiten en publieke kennisinstellingen. De Valorisation Grant is gestart in 2004 en kent naast initiatiefnemer en financier STW de volgende medefinanciers: het regieorgaan ICTRegie en het nationale onderzoeksprogramma NanoNed. Hij bestaat uit twee fases: fase-1 is de haalbaarheidsstudie van het voorstel, fase-2 de valorisatiefase. Kandidaten voor fase-2 mogen pas indienen als zij eerst met succes fase-1 doorlopen hebben. Fase-1 moet in maximaal een half jaar zijn uitgevoerd en kent een subsidie van maximaal 25.000 euro. Voor fase-2 geldt een maximum subsidiebedrag van 200.000 euro voor een periode van maximaal 2 jaar. In 2009 zijn voor STW in totaal 31 fase-1 projecten gehonoreerd en 11 fase-2 projecten voor een bedrag van 1,8 miljoen euro.

56

Valorisation Grant

project:

10585

projectleider:

dr.ir. Just Herder

Opvouwbare container universiteit:

Met zijn allen importeren we grote hoe-


Een stapel van vier opgevouwen HCI-

veelheden producten uit het Verre

containers kan als een normale container

Oosten. Steeds meer hiervan wordt aan-

overgeslagen en vervoerd worden. Dit levert

gevoerd in containers. Het gevolg is dat

flinke besparingen op, niet alleen in ruimte

het Westen met een overschot aan lege

(75%) maar ook in gebruikskosten (naar

containers zit. De opslag hiervan legt

schatting tot 25%).

een enorm beslag op dure ruimte in de havengebieden. Ook het vervoer van lege

Omdat het project grote investeringen

containers is kostbaar: zo’n 40% van de

vraagt, is de hulp van de STW Valorisation

containers op onze drukke wegen is leeg.

Grant (VG) van doorslaggevende betekenis.

Het jonge bedrijf Holland Container

de detailontwerp en internationale certifi-

Met de Valorisation Grant wordt momenteel Innovations (HCI) heeft samen met de

catiefase doorlopen. Onder de voorwaarde

Technische Universiteit Delft een stalen

van succesvolle afronding hiervan is een

opvouwbare maritieme container ontwik-

eerste serie van de HCI-containers verkocht

keld. Deze heeft twee bijzondere aspecten.

aan internationale partners. De Valorisation

Hij is als één geheel mechanisme opvouw-

Grant stimuleert niet alleen het benutten

baar zodat er geen losse delen kwijt kunnen

van kennis, er is ook nieuw onderzoek

raken, en de zware delen zijn zwaartekracht-

geïnitieerd op basis van specifieke vragen

gecompenseerd met torsiestaven die tevens

die nieuwe kennis vereisen, zoals het

functioneren als scharnieren. Het resultaat

verbeteren van de balanceerkwaliteit met

is een container die oogt als een normale

nieuwe configuraties van torsiestaven

container met dezelfde buiten- en binnen-

en innovatieve vouwtechnieken voor dik-

maten, maar in opgevouwen toestand

wandige zwaargewicht mechanismen.

slechts een kwart van de ruimte inneemt.

Weergave van het opvouwproces van de containers.

Valorisation Grant

57


projectleider:

prof.dr. Henk Nijmeijer

project:

10936

Geluidsbronnen haarscherp visualiseren universiteit:

Sorama is in januari 2009 opgericht door

Het doel van de STW Valorisation Grant

dr.ir. Rick Scholte en drs. Vincent Locht.

fase-2 is dan ook om versneld product-

Het bedrijf is een spin-off van de Tech-

ontwikkelaars te kunnen helpen om geluids-

nische Universiteit Eindhoven waar Rick

problemen op te lossen. Terugkijkend op


Hydraulische generator uit de bouw voldoet niet aan EU geluidsnormen; Sorama Sound Imaging analyse toont aan dat de uitlaat op het dak en trillende ventilatieroosters de grootste veroorzaker zijn.

Scholte tijdens het STW-project 06618

2009 is Sorama heel tevreden over de

‘Inverse akoestiek’ een methode heeft

resultaten. Over het eerste jaar werden al

Als aansprekende voorbeelden zijn er

ontwikkeld om geluidsbronnen haar-

17 verschillende klanten uit de industrie

bijvoorbeeld het beademingsapparaatje

scherp te visualiseren. Hiermee kan voor

geholpen met hulp van de Sorama Sound

waarvan de fluittoon met 15 dB terug-

het eerst ter wereld geautomatiseerd,

Imaging Service. Sorama meet daarbij op

gebracht werd en de CV-ketel die 3 dB

betrouwbaar en met hoge precisie (tot

de eigen opstelling of op locatie een pro-

stiller werd na aanwijzingen van Sorama.

op een halve millimeter nauwkeurig)

duct akoestisch door. Vervolgens worden

Voor 2010 gaat Sorama een stapje verder:

inzicht verkregen worden op de manier

deze metingen op kantoor uitgewerkt. Als

er wordt op dit moment hard ontwikkeld

waarop producten geluid veroorzaken.

resultaat levert Sorama geen dik rapport

aan een geluidscamera die productontwik-

maar een korte en heldere powerpoint

kelaars zelf kunnen gebruiken. Net als een

Tot die tijd vormde productgeluid een black

presentatie waarbij de klant op een unieke

warmtebeeldcamera maar dan voor geluid.

box: het is een moeilijk doorgrondbaar feno-

manier inzicht krijgt waar de akoestische

Daarmee kunnen productontwikkelaars

meen. Slechts na langdurig speurwerk, ‘trial

pijnpunten zitten. Vaak is er genoeg laag-

zelf geluidsbronnen opsporen en bekijken.

en error’ en vaak wat geluk kan ongewenst

hangend fruit te zien – zoals lekken en

Deze geluidscamera komt in de zomer van

geluid gereduceerd worden. Dat is nu dus

ongunstige montages – waardoor direct

2010 op de markt.

voorbij.

stappen gezet kunnen worden om productgeluid met decibellen tegelijk te reduceren.

58

Valorisation Grant

project:

10592

projectleider:

prof.dr. Sandro Etalle

Network Instrusion Detection Systems (NIDS) universiteit:

Universiteit Twente

In dit project ontwikkelen we een volgende generatie van ‘Network Intrusion Detection Systems’ (NIDS). Huidige NIDS zijn grotendeels gebaseerd op patroon herkenning (‘signature-based NIDS’). Zulke systemen inspecteren pakketinhoud van al het binnenkomende netwerk verkeer. Ze vergelijken de inhoud van het pakket met een databank van aanvalspatronen (signatures). Als het pakket zo’n patroon bevat wordt er een alarm afgegeven. Ze werken dus zoals virusscanners met een zwarte lijst van gevaarlijke patronen. Die lijst moet, als er iedere keer ergens in de wereld een nieuw soort aanval gedetecteerd wordt, zo snel mogelijk worden bijgewerkt. Toch kan het, na ontdekking, tot twee à drie weken duren

doorstroming beschouwen, maar evengoed

voordat er voor een nieuwe aanval een

de pakketinhoud (pakketinhoudinspectie)

nieuwe signature beschikbaar is die de aan-

of beide.

V.l.n.r. Damiano Bolzoni, Sandro Etalle en Emmanuele Zambon.

val kan herkennen. Signature-based NIDS kunnen dus moeilijk nieuwe en gerichte

Anomalie-gebaseerde NIDS werden tot

situaties waar de gebruikelijk patroongeba-

aanvallen detecteren, omdat er nog geen

nu toe bijna uitsluitend gebruikt door

seerde systemen niet goed functioneren: bijvoorbeeld in netwerken met ad-hoc

signature bestaat om ze te herkennen. De

aca-demici. Dit omdat zij (a) vaak niet snel

consequentie hiervan is dat er letterlijk een

genoeg zijn om moderne netwerken te

protocollen (zoals SCADA-systemen) en

zwarte markt bestaat waar men zero-day

monitoren en (b) vaak een te hoge ‘false

in netwerk met ad-hoc ontwikkelde toepas-

attacks kan aanschaffen.

positives ratio’ hebben om effectief te

singen (denk aan de interne toepassingen

kunnen opereren in een bedrijfsomgeving. Anomalie-gebaseerde NIDS werken net

van grote bedrijven, die intern beschikbaar worden gemaakt als webservices).

andersom. Eerst zullen ze, tijdens een

SecurityMatters heeft met een Valorisation

‘trainingsperiode’, het netwerk monitoren om

Grant fase-2 van STW een nieuwe

een model van het ‘normale’ netwerkverkeer

anomalie gebaseerde NIDS ontwikkeld

aan de beveiliging van SCADA-systemen,

te maken. Daarna schakelt het systeem in

die in staat is pakketinhoudinspectie uit te

samen met verschillende bedrijven die actief

detectiemodus en wordt het netwerkverkeer

voeren voor snelle netwerken (tot 1Gbps)

zijn in de Vitale Infrastructuursector.

vergeleken met het ‘normale’ model. Te

en tegelijkertijd een ‘false positive rate’

grote afwijkingen worden beschouwd als

toont die vergelijkbaar is met (of zelfs beter

abnormaal en doen het systeem alarm

is dan) die van moderne signature-based

slaan. Deze aanpak komt overeen met het

NIDS. Verder kan het systeem zero-day en

gebruik van een ‘witte lijst’. Het model

gerichte aanvallen detecteren. Het systeem

van het normale gedrag kan de netwerk-

is geschikt om aanvallen te detecteren in

Op dit moment werkt SecurityMatters ook

Vernieuwingsimpuls _ VICI

59



projectleider:

dr.ir. Johan Pouwels

project:

07299

TV van de toekomst met Tribler universiteit:

De Tribler Peer-to-Peer (P2P) technologie

video, maar dit succes heeft ook zijn

is innovatieve open source software,

keerzijde. Er is heel veel dure capaciteit

die is ontwikkeld aan de Technische

nodig om aan de vraag te voldoen en

Universiteit Delft in samenwerking met

pieken in de vraag zorgen er voor dat

de Vrije Universiteit Amsterdam. Het

Uitzendinggemist regelmatig overbelast

Bittorrent protocol waar Tribler op is

is, en dat omroepen niet altijd de beeld-

gebaseerd, zorgt ervoor dat twee gebrui-

kwaliteit kunnen garanderen.

kers die een bestand downloaden elkaar gaan helpen. Gebruiker A downloadt

Het inzetten van een programma als

deel 1 van het bestand, en gebruiker B

Tribler kan hiervoor de oplossing zijn om

deel 2. Vervolgens wisselen ze onderling

bijna kosteloos een miljoenenpubliek

die stukjes weer uit, zonder de server

te bereiken. De omroepen kunnen hun

lastig te vallen. Hier wordt dus die

uitzendingen dan via het programma

efficiency gewonnen. Peer-to-peer

aanbieden, waarna de verspreiding door

betekent dat het netwerk zichzelf in

de kijkers zelf gebeurt. Ze hoeven alleen

stand houdt zonder dat daar centrale

de eerste ontvangers van data te voorzien,

servers voor nodig zijn. Dat is niet alleen

waardoor de kosten en de belasting van

efficiënt – er zijn geen grote centrale

de apparatuur te verwaarlozen zijn.

servers nodig – maar een falende server heeft dus ook geen grote gevolgen voor

Natuurlijk mogen de omroepen alleen de

de werking van het hele systeem. Binnen

tv-uitzendingen waarvan ze zelf de rechten

Tribler vormt de gebruiker virtuele

hebben zo verspreiden. Omroep.nl is

communities met vrienden of in ieder

echter druk bezig steeds meer rechten op

geval mensen met dezelfde interesses,

programma's aan te kopen. Momenteel

om zo content te kunnen delen.

zijn er al 400.000 ooit uitgezonden programma's beschikbaar om te streamen.

P2P tv-distributie

Naast de pilot die is gestart door de

Met Tribler kun je niet alleen media-

Nederlandse publieke omroepen hebben

bestanden downloaden, je kunt er ook

ook de BBC en de ZDF actief interesse

streaming audio en video mee ontvangen.

getoond in de mogelijkheden van Tribler.

De streaming techniek maakt zelfs live

De archieven zijn via Tribler niet alleen via

televisie via p2p mogelijk. En dit alles

de PC te ontsluiten. De nieuwste versie

tegen zeer beperkte kosten. Dit heeft geleid

werkt via settopboxen op de televisie

tot samenwerking met de grote publieke

en kan straks standaard worden ingebouwd

omroepen van Europa zoals Nederlandse

in elke tv die de consument in de winkel

publieke omroep, BBC, ARD/ZDF en de

kan kopen.

European Broadcasting Union. Uit de livestreams van de website Uitzendinggemist.nl is gebleken dat er veel belangstelling is voor streaming


Vernieuwingsimpuls _ VENI


project:

07191

projectleider:

prof.dr. Wiro Niesen

Computerondersteunende analyse van hartbeelden: wie is het best? universiteit:

Cardiovasculaire aandoeningen vormen

om resultaten van cardiovasculaire beeld-

een van de belangrijkste oorzaken voor

analysetechnieken objectief te kunnen ver-

sterfte en invalideit. Beeldvormende

gelijken. In het kader van deze challenges

technieken, zoals MRI, CT en echo,

zijn klinische datasets beschikbaar gesteld.

spelen in toenemende mate een rol in

Verder is met behulp van klinische experts

de verbeterde diagnose en behandeling

op deze data een referentiestandaard

van cardiovasculaire aandoeningen. Om

bepaald, en zijn evaluatie criteria ontwikkeld

de rijkdom aan beeldinformatie optimaal

om resultaten van algoritmes met de

te gebruiken, zijn geautomatiseerde

referentiestandaard te kunnen vergelijken.

beeldanalysemethoden onontbeerlijk.

De challenges culmineerden in echte

Met behulp van deze technieken is

competities tijdens conferenties in New

het mogelijk objectieve, kwantitatieve

York (2008) en Londen (2009), waar

informatie uit beelden te extraheren, ter

aan groot aantal onderzoekteams van

ondersteuning van het diagnose- en

vooraanstaande academische instituten en

behandeltraject.

industrieën met elkaar de degens kruisten.

Erasmus Medisch Centrum Rotterdam

tijdschriftartikelen gepubliceerd. Beide challenges hebben aangetoond dat objec-

Het vakgebied van de biomedische beeld-

De eerste challenge richtte zich op de

verwerking is de afgelopen jaren dan ook

analyse van de kransslagaders in CT-angio-

tieve vergelijking van methoden mogelijk

enorm gegroeid. Echter, voor een duidelijk

grafie data, de kleine vaten die de hartspier

is, en ze blijven beschikbaar voor de

antwoord op de vraag welke methode

van bloed voorzien. In deze challenge was

evaluatie van nieuwe methoden. Hiermee

het meest geschikt is voor een specifieke

het de taak om geautomatiseerd een pad

is een belangrijke stap gezet richting de

klinische toepassing wordt het antwoord

te bepalen dat centraal door de kransslag-

introductie van gevalideerde beeldanalyse-

meestal tevergeefs gezocht in de vak-

aders loopt. Dit is een belangrijke eerste

technieken in de klinische praktijk, om diag-

literatuur. Een gefundeerde keuze uit de

stap voor visualisatie van de kransslagaders

nose en behandeling van cardiovasculaire aandoeningen te ondersteunen.

overweldigende hoeveelheid mogelijke

en voor verdere (automatische) analyse.

algoritmes is moeilijk te maken: niet elke

De tweede challenge richtte zich op de

methode is gedegen geëvalueerd, en als

halsslagader, die de hersenen van bloed

dat wel gebeurd is, zijn de resultaten

voorziet. In deze challenge was het de taak

meestal niet vergelijkbaar met andere

om de 3D-geometrie van de halsslagader te

studies, omdat er andere evaluatiecriteria

bepalen, en de mate van vernauwing van het

en datasets zijn gebruikt. Dus de vraag,

vat bij ziekte. Deze metingen zijn van groot

‘wie is het best?’, kan vaak niet bevredigend

belang voor het plannen van de behandeling

worden beantwoord. Terwijl de goede

(bijvoorbeeld al dan niet opereren).

beantwoording van die vraag essentieel is voor de patiënt.

Beide challenges gebruiken een webgebaseerd systeem (resp. coronary.bigr.nl

In het kader van het VICI-onderzoek van

en cls2009.bigr.nl) voor het downloaden en

Wiro Niessen, hebben onderzoekers van

uploaden van de data, en vele onderzoekers

de Biomedical Imaging Group Rotterdam

hebben hun methode geëvalueerd via onze

(www.bigr.nl) in de afgelopen jaren daarom

systemen. De resultaten van de geëvalueer-

twee ‘grand challenges’ georganiseerd

de methoden worden via de website en in

61

STW in cijfers / Jaarverslag STW 2009

04 : STW in cijfers Inleiding Kengetallen en statistiek

62

63

Gebruikers

63

Utilisatie

65

Aantal lopende projecten

66

Financiële (project)gegevens

69

STW-bureau

70

Verkort financieel jaarverslag 2009

71

62

Inleiding Door middel van dit jaarverslag legt STW verantwoording af over de besteding van de haar toevertrouwde gelden. Naast dit jaarverslag wordt jaarlijks ook het zogeheten Utilisatierapport gepubliceerd waarin wordt gerapporteerd over de toepassing van resultaten uit STW-onderzoek. Graag verwijzen wij de lezer daar eveneens naar. In dit hoofdstuk geven wij op een beknopte en kwantitatieve manier inzicht in de prestaties van STW van het afgelopen jaar. Veelal in meerjarig perspectief. Met de komst van Perspectief en andere STW-programma’s is in de afgelopen jaren het programmatische compartiment gegroeid, deels door het verkleinen van het budget voor het Open Technologieprogramma (OTP), deels door toegenomen bijdragen van gebruikers en andere sponsoren. Waar in het onderstaande geen nadere aanduiding is gegeven betreffen de kengetallen het OTP en de STW-programma’s tezamen. De door STW uitgevoerde Venieuwingsimpuls en in hoofdzaak extern gefinancierde programma’s, zoals bijvoorbeeld Nanoned, DPTE en PROGRESS worden niet tot het OTP gerekend.

(zie interview op pagina 31)

63


Kengetallen en Statistiek Gebruikers

figuur 1

Gebruikers per categorie in 2009

bedri jven: < 25 0 medewer ke r s

4%

bedri jven: > 25 0 medewer ke r s kennisinstelling (semi)overheid

1 8% 41%

37%

gebruikersrela ties

aan t al

figuur 2

nieuwe gebruikersrela ties ten opzich te van voorgaand jaar

Aantal industriële gebruikersrelaties

11 00 1 000 9 00 8 00 700

buitenlandse gebruikersrela ties

6 00

nieuwe buitenlandse gebruikersrela ties ten opzich te van voorgaand jaar

4 00

5 00

3 00 200

Relaties met (buitenlandse) 1 00

universiteiten en ziekenhuizen zijn

200 9

200 8

2007

200 5

bedrijven worden niet als afzonder-

200 6

0

niet meegerekend. Divisies van

lijke gebruikers geteld.

Aantal gebruikers in de gebruikerscommissies van 2009. Van het aantal projecten met één of twee gebruikerscommissieleden, is voor meer dan de helft een optie- of licentieovereenkomst afgesloten

aant al proj ecten

figuur 3

Gebruikers

70

60

50

40

(of in voorbereiding). Soms is de gebruikerscommissie nog niet volledig geformeerd.

30

20

Bij de overige projecten zijn meer gebruikers betrokken, vaak in de

10

sfeer van vertegenwoordigers van andere kennisinstellingen.

0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

>1 0

aant al gebruikersco mmissiel eden


figuur 4 Verdeling van de externe gebruikers naar het aantal projecten waarbij zij zijn betrokken. Zo zijn er 777 gebruikers ‘slechts’ bij één STWproject betrokken, 154 gebruikers

a an t al ge brui k ers

64

Projecten en gebruikers

1 000

1 00

zijn bij twee projecten betrokken. Ook zijn er nog 14 gebruikers bij meer dan 14 verschillende projecten betrokken. STW-onderzoek is

10

er dus niet voor de ‘happy few’. In 2009 waren in totaal 1079 gebruikers bij het onderzoek betrokken. (Buitenlandse) universiteiten

1 1

en ziekenhuizen niet meegerekend.

2

3

4

5

N.B. Divisies van bedrijven worden

6

7

8

9

10

11

12

13

14

>1 4

aant al projecten waaraan de gebrui ker i s verb onden

niet als afzonderlijke gebruikers geteld.

200 9

figuur 5

Waardering gebruikers na afloop van het project

z eer tevre den

200 8 2007

tevred en

200 6 200 5

neutraal

ontevre den

zeer o ntevred en

0

10

20

30

40

50

60

70

80

p erc e n t a ge re s po nde n ten

figuur 6

Waardering onderzoekers na afloop van het project

200 9 200 8

z e e r t e v re d e n

2007 200 6

t e v re d e n

200 5

n e u tr a a l

o n t e v re d e n

z e e r o n t e v re d e n

0

10

20

30

40

50

60

70

80

p e rc e n t a g e re s p o n d e n t en

65


Utilisatie

Aantal octrooiaanvragen direct voortgekomen uit STW-onderzoek.

a an t al oc trooia a nvra ge n

figuur 7

Octrooiaanvragen

20

15

10

5

2007

200 8

200 9

2007

200 8

200 9

2007

200 8

200 9

m a te r i a al t r a n s f er a g re e m e n t

200 6

o v e r i g e o v e re e n ko m s t e n

aan t al

figuur 8

200 6

200 5

0

Contracten

140

120

l e tt e r o f i n t e nt 1 00

g e h e i m ho u d i n g o v e rd ra ch t o c t ro o i

80

o v e rd ra ch t k e n n i s s a m e n w e r k i n g o n d e r z oe k

60

optie en licentie 40

optie l i c e n ti e

20

v e rd e l i n g i n k o ms t e n a f st an d s v e r kl a r i n g

200 5

0

ov erige programma’s Valorisation Grant

aant al

figuur 9

Nieuwe startende bedrijven

15 14 13 12

10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 200 6

opgestarte bedrijven.

11

200 5

Aantal uit STW-onderzoek


figuur 10

Inkomsten uit kennisexploitatie

1,6

lumpsum royalty

1,4 1,2

Inkomsten op STW-projecten. Royalty en Lumpsum

1

zijn inkomsten vanwege 0,8

overeenkomsten met derden.

0,6 0,4 0,2

200 9

200 8

2007

200 6

200 5

0

Aantal lopende projecten

OTP Bsi k Overige pro gramma’s Perspectief

aant al lope nde proje cten

figuur 11

Lopende projecten binnen OTP, Perspectief en overige programma’s

6 00

5 00

4 00

3 00

200

1 00

figuur 12

200 9

200 8

2007

25 0

200

150

1 00

50

200 9

200 8

0 2007

p ar a-universit aire instellinge n

3 00

200 6

o verige universiteiten (inclusief U MC ’s)

Lopende projecten per type instelling in 2009 (OTP en Perspectief)

350

200 5

TU D , TU E, UT

200 6

200 5

0

aant al lopende proj ec te n

66

67


afwijzingen honoreringen

Honoreringen en afwijzingen per jaar.

aa n t a l proj e c tvoors te ll en

figuur 13

Honoreringen en afwijzingen (OTP en Perspectief)

25 0

200

150

1 00

50

figuur 14

200 9

200 8

2007

200 6

200 5

200 4

2003

2002

200 1

2000

0

Status projecten in 2009 (OTP en Perspectief)

in be handeling

11 4 55

afgewezen geho noreerd lopend beeindigd

126

384 85

Aantal gepromoveerde onderzoekers via STW op

aant al

figuur 15

Aantal gepromoveerde onderzoekers

150

de arbeidsmarkt gekomen. 1 00

50

200 9

200 8

2007

200 6

200 5

0


Het aantal OTP en Perspectiefprojecten met vacatures die langer open staan dan 6 maanden.

NB: De gegevens voor 2009

a a n t a l p ro j e c t e n

figuur 16

Lang openstaande vacatures na honorering (OTP en Perspectief)

40

30

worden in 2010 gerapporteerd, 20

omdat van een aantal projecten de 6-maandstermijn nog niet is verstreken.

10

9 = ondermaats

projectvoorstel in 2009 in de beoordelingsfase.

200 8

3 2,5 2 1,5 1

figuur 18 Aantal referenten per ingediend

2007

3,5

200 9

1 = uitstekend

4

200 8

juryleden varieert tussen 1 en 9.

4,5

2007

De beoordelingsschaal voor

5

200 6

afwijzingen

Wetenschappelijke kwaliteit van OTP-projectvoorstellen

200 5

honoreringen

gemiddeld juryc ijfer w ete ns chappe li jke kw alite it

figuur 17

200 6

200 5

0

aant al project(v oorstell )en

68

Aantal referenten (OTP en Perspectief)

80 70 60 50 40 30 20 10 0 1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

> 10

aant a l referenten

69


Financiële (project)gegevens figuur 19

Totale inkomsten STW

40

basissubsidie N WO 35

subsidie E Z overi g

30

Overig betreft: programma’s

25

(o.a. Vernieuwingsimpuls), lumpsum, 20

royalties, cash bijdragen aan projecten en rente.

15 10 5

OT P overige programma ’s Perspectief

Overige programma’s zijn onder

perc en t age

figuur 20

200 9

200 8

2007

200 6

200 5

0

Verdeling totaal STW-projectbudget

1 00

80

60

andere: PROGRESS II, Valorisation Grant en Vernieuwingsimpuls. 40

20

figuur 21 investeringen reize n

200 9

200 8

2007

200 6

200 5

0

Gemiddelde omvang STW-projecten (OTP en Perspectief)

700

6 00

materiaa l per s oneel

De gemiddelde omvang van STW-

5 00

4 00

projecten gedurende de laatste tien jaar. De gemiddelde projectomvang loopt op in de laatste 3 jaar. De oor-

3 00

200

zaak is gelegen in de toegenomen personeelskosten en het grotere

1 00

aandeel multi-disciplinaire projecten

200 9

200 8

2007

200 6

200 5

200 4

2003

2002

200 1

Sinds 2009 is een bovengrens van 750 k€ per project ingevoerd.

0 2000

met cofinanciering van bedrijven.


figuur 22 bijdrage in natura

Bijdragen gebruikers aan STW-projecten

18

bijdrage in geld 16 14

Totale bijdragen aan STW-projecten. 12

‘Bijdrage in geld’ zijn de inkomsten

10

die door STW zijn gefactureerd en ontvangen. De ‘bijdrage in natura’

8

zijn alle andere bijdragen. De grote 6

toename in 2008 en 2009 is ondermeer het gevolg van het opstarten

4

van Perspectiefprogramma's waar-

2

binnen 25% cofinanciering vereist is.

200 9

200 8

2007

200 6

200 5

0

STW-bureau

alle pro jecten gehonoreerd afgewezen

maan de n

figuur 23

Gemiddelde behandelingsduur OTP-projecten

8 7 6 5 4 3 2 1

figuur 24 b ruto nett o

De nettokosten zijn brutokosten

200 9

200 8

2007

200 6

200 5

0

percen t a ge

Algemene beheerskosten ten opzichte van de baten

7

6

5

minus de aan derden doorberekende 4

3

2

1

200 9

200 8

2007

0 200 6

bureaukosten.

200 5

70

71

Verkort financieel jaarverslag 2009 De cijfers en tekst op de pagina’s 72 tot en met 75 zijn ontleend aan het financieel jaarverslag 2009 van Technologiestichting STW. Het financieel jaarverslag 2009 is gecontroleerd door Deloitte Accountants BV te Utrecht en is voorizen van een goedgekeurde accountantsverklaring.

72


Balans per 31 december 2009 ACTIVA

31/12/2009

31/12/2008

k€

k€

22

56

125.949

124.893

66.413

56.452

Subsidies en bijdragen van derden

4.932

3.362

Nog te vorderen cofinanciering

7.917

7.247

Nog te vorderen Valorisation Grant

2.700

3.150

-

11.569

VASTE ACTIVA Materiële vaste activa

VLOTTENDE ACTIVA Vorderingen: Subsidie NWO Subsidie EZ

Rekening-courant NanoNed Rekening-courant NanoImpuls Debiteuren Overige vorderingen en overlopende activa Te vorderen omzetbelasting

672

-

1.449

1.278

29

181

143

-

210.204

208.132

27.080

10.487

237.306

218.675

LIQUIDE MIDDELEN Rekening-courant

TOTAAL ACTIVA

Financieel Jaarverslag 2009

73


PASSIVA

31/12/2009

31/12/2008

k€

k€

956

8.968

11.569

10.912

4.728

3.073

17.253

22.953

300

700

300

700

EIGEN VERMOGEN Vrij besteedbaar vermogen: Algemene reserve Vastgelegd vermogen: Bestemde reserve Bestemde fondsen

VOORZIENINGEN Voorziening wacht- en uitkeringsgelden

LANGLOPENDE SCHULDEN Toegekende nog niet uitgekeerde bedragen: Open Technologieprogramma

47.812

42.198


92.971

80.458

140.783

122.656

KORTLOPENDE SCHULDEN Toegekende nog niet uitgekeerde bedragen: Open Technologieprogramma

46.811

49.537


27.256

21.354

Rekening-courant NanoNed Rekening-courant NanoImpuls

2.407

-

-

1.254

Rekening-courant Tissue Engineering

1.306

27

Crediteuren en overlopende passiva

1.190

177

-

17

78.970

72.366

237.306

218.675

Te betalen omzetbelasting

TOTAAL PASSIVA

74


Staat van baten en lasten over 2009 BATEN

Begroting 2009

2009

2008

k€

k€

k€

Basissubsidie NWO

30.500

33.855

34.410

Overige subsidie NWO

13.600

15.605

6.917

Subsidie EZ

19.500

20.510

19.975

4.200

2.684

226

-

397

-

Opbrengsten kennishandel en cofinanciering

6.095

2.908

3.425

Doorberekende bureaukosten

1.450

1.472

1.245

75.345

77.431

66.198

200

138

545

200

138

545

75.545

77.569

66.743

Toekenning Open Technologieprogramma

27.045

31.155

15.649

Toekenning Vernieuwingsimpuls

13.600

9.037

10.734

Toekenning Perspectief

25.010

26.273

13.581

Toekenning overige activiteiten en programma’s

15.640

11.370

12.406

81.295

77.835

52.370

4.900

4.760

4.580

60

53

96

Dotatie Wacht- en uitkeringskosten

-

-

192

Doorbetaalde rente

-

11

57

445

610

501

86.700

83.269

57.796

-11.155

-5.700

8.947

Subsidies en bijdragen derden Vrijval voorziening wacht- en uitkeringsgelden

Subtotaal baten uit normale operationele bedrijfsvoering Financiële baten Subtotaal financiële baten Totaal baten

LASTEN Toekenningen onderzoeksprojecten (inclusief ontvangen cofinanciering):

Totaal toekenningen Algemene beheerskosten Afschrijvingen

Kosten kennishandel en toekenning aan CvB universiteiten Totaal lasten Resultaat

75


Resultaat en resultaatbestemming 2009

begroting 2009

2009

2008

k€

k€

k€

-11.355

-5.827

8.459

200

138

545

-

-11

-57

-11.155

-5.700

8.947

-5.750

2.268

-180

-372

-979

607

-

366

-

6.122

1.655

427

Resultaat Resultaat op normale operationele bedrijfsvoering Financiële baten Doorbetaalde rente Totaal resultaat

Resultaatbestemming Mutatie bestemde fondsen OCW/ NWO Mutatie bestemde fondsen E Z Mutatie bestemde fondsen overig Totaal mutatie bestemde fondsen Mutatie bestemde reserve

-1.500

657

3.772

Mutatie algemene reserve

-3.533

-8.012

11.461

-

-

-6.713

-11.155

-5.700

8.947

Mutatie beleidsruimte Bestemd resultaat

Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 2009

05

Lijst van gebruikers

77

78


Aansluitingen aan de ionisatiekamer. Een gesloten ionisatiekamer wordt gebruikt om de output van de versneller te meten (zie interview op pagina 37).

79


Lijst van gebruikers bij STW-projecten. De naam

AHT International Rotterdam 1

Arte Research and Development BV Helmond 1

van de gebruiker (soms meerdere vestigingen)

AIA Software BV Nijmegen 1

Artu Biologicals Europe BV Lelystad 1

wordt gevolgd door het aantal lopende projecten

Air Traffic Control the Netherlands

ASCOMP GmbH Zürich (Zwitserland) 1

in 2009, waarbij deze was betrokken.

A

Schiphol Airport 1

A-Skin Nederland BV Amsterdam 1

AkkoLens International BV Breda, Delft 2

ASM Europe BV Almere 4

Akzo Nobel

21st Century Medicine Inc. Rancho Cucamonga (Verenigde Staten) 1 2M Engineering Ltd Veldhoven 1 3T BV Enschede 1 3UB BV Delft 2 A & G Milieutechniek Waalwijk 1 Aalborg Industries Inert Gas Systems BV Nijmegen 1

AsicAhead NV Hasselt (België) 1

Airborne Composites BV ’s-Gravenhage 2

Amersfoort, Arnhem, Deventer, Sassenheim 14 Akzo Nobel Functional Chemicals GmbH & Co.KG Köln (Duitsland) 1 Albemarle Catalysts Company BV Amsterdam 2

ASM Europe BV Leuven (België) 1 ASM International NV Bilthoven 2 ASM Microchemistry Ltd Helsinki (Finland) 2 ASML Netherlands BV Eindhoven, Veldhoven 16 Astellas Pharma BV Leiderdorp 1 ASTER Thermoakoestische Systemen Veessen 1

Alcatel Micro Machining Systems Annecy Cedex (Frankrijk) 1

Astra Tech Benelux BV Zoetermeer 1

Alcatel-Lucent Antwerpen (België) 1

AstraZeneca Mölndal (Zweden) 2

Aalborg University Aalborg East (Denemarken) 1

Alcatel Vacuum Technology Wijk bij Duurstede 1

ASTRON - Netherlands Institute for Radio

ABB AB Västerås (Zweden) 1

Alfa Laval Corporate AB Lund (Zweden) 1

ABB Switzerland Ltd Baden (Zwitserland) 1

Allergan Ltd. Irvine (Verenigde Staten) 1

Atag Verwarming BV Lichtenvoorde 2

Ablynx NV Zwijnaarde (België) 1

Alkyon Hydraulic Consultancy & Research

Atelier Rijksbouwmeester ’s-Gravenhage 1

ABN AMRO Bank NV Amsterdam 1 Academisch Centrum Tandheelkunde Amsterdam 3 Academisch Medisch Centrum Amsterdam 16

Marknesse 4

Atos Medical AB Groningen, Utrecht, Zoetermeer 4

Alligator Bioscience AB Lund (Zweden) 1 Almende BV Rotterdam 2

Atos Origin Nederland BV Hörby (Zweden) 1

ALTERRA Wageningen 2

Australian National University

Academisch Ziekenhuis Maastricht 5

Altran Technologies Netherlands BV Hoofddorp 1

ACE Associated Compiler Experts BV

ALZA Corporation

Amsterdam 1

Astronomy Dwingeloo 7

Mountain View (Verenigde Staten) 1

Canberra (Australië) 1 Automotive Technology Centre Helmond 1 Avantes BV Eerbeek 1

ACRB Lemmer 2

Ambient Systems BV Enschede 1

Avantium Technologies BV Amsterdam 1

Acteon Merignac (Frankrijk) 1

Ambroise Holland BV Enschede1

AVEBE UA Foxhol 3

Actiflow BV Breda 2

AMO Groningen BV Groningen 1

Averis Seeds BV Valthermond 1

ADEX BV Venlo 1

AMS Consult BV Delfgauw 1

Aviko BV Steenderen 1

Adimec Holding BV Eindhoven 2

Amsterdam Airport Schiphol Schiphol 1

Axiom IC Twente Enschede 1

Advanced Bionics Corporation

Analog Devices Limerick (Ierland) 1

Azur Space Solar Power GmbH

Valencia (Verenigde Staten) 1

Heilbronn (Duitsland) 1

AnMar BV Eindhoven 1

Advanced Bionics NV Niel (België) 1

AnsaldoThomassen Rheden 1

Advanced Bionics UK Ltd

ANSYS Zoetermeer 1

B

ANSYS Europe Ltd.

BAAT Medical Engineering Hengelo 2

Cambridge (Groot Brittannië) 1 Advanced Fluidics Llc Ellicott City (Verenigde Staten) 1

Oxfordshire (Groot Brittannië) 2

Ballast-HAM Rotterdam 1

ANSYS Germany GmbH Otterfing (Duitsland) 1

BAM Civiel BV Gouda 3

Advanced Neuro Technology BV Enschede 1

Applied Instruments Vlissingen 2

BAM Infraconsult BV Gouda 2

Advanced Photovoltaic Applications BV

Applied NanoSystems BV Groningen 1

Bang & Olufsen A/S Struer (Denemarken) 1

Applikon Biotechnology BV Schiedam 4

Barcelona Supercomputing Center Department

Leeuwarden 2 Agentschap NL ’s-Gravenhage, Utrecht 4

Aquamarijn Microfiltration BV Zutphen 3

Agfa-Gevaert NV Mortsel (België) 1

Arai Helmet (Europe) BV Hoevelaken 1

BAS Research and Technology Venlo Venlo 1

ARCADIS Nederland BV Arnhem

Basell Polyolefine GmbH

Agilent Technologies Germany GmbH Waldbronn (Duitsland) 1

Barcelona (Spanje) 1

Ardagh Glass Dongen 1

(a LyondellBasell Industries company)

Agilent Technologies Netherlands BV Alkmaar 1

Ardoz Research Gouda 4

Frankfurt am Main (Duitsland) 1

Aglaia BioMedical Ventures BV Bilthoven 2

Ares Trading SA Genève (Zwitserland) 1

BASF Ludwigshafen (Duitsland) 2

AGPO Ferroli Breda 2

ARGOSS Marknesse 1

BASF Nederland BV De Meern 5

Agricultural University of Hebei Boading (China) 1

Arjo Wiggins Security S.A.S.

Bayer AG Leverkusen (Duitsland) 1

Agrifirm Meppel 1

Jouy-Sur-Morin (Frankrijk) 1

Bayer Bioscience NV Gent (België) 1

Agritechnics Doetinchem 1

Arkema Lacq (Frankrijk) 1

Bayer Crop Science AG Monheim (Duitsland) 1

Agrotechnology & Food Innovations BV

ARS Traffic & Transport Technology BV

Beckman Coulter Nederland BV Woerden 1

Wageningen 1 AHC Oppervlaktetechnieken Eindhoven 1

Leidschendam 1 Arte di Granito BV Helmond 1

Bedrijfslaboratorium voor Grond- en Gewasonderzoek Oosterbeek 1

80


Bedrocan BV Medicinale Cannabis Veendam 1

Bruco BV Borne 2

Bejo Zaden BV Warmenhuizen 4

Brüel & Kjaer Naerum (Denemarken) 1

Bekeart Combustion Technology BV Assen 2

Bruker Daltonics BV Wormer 1

Belastingdienst Apeldoorn 2

Bundesanstalt für Gewässerkunde Koblenz (Duitsland) 1

BELI Technics Wijchen 1 Bergmann Industrial BV Berkel en Rodenrijs 1

Bundesanstalt für Wasserbau Karlsruhe (Duitsland) 1

BerkelBike BV ’s-Hertogenbosch 2 Beton Son BV Son 1

BuNova Development BV Zwolle 2

Betonplatform (BFBN) Woerden 2

Bureau Medicinale Cannabis Den Haag 1

Bevolkingsonderzoek Oost Business Unit

Bureau Settels van Amelsvoort Eindhoven 1

Cochlear Technology Center Europe Mechelen (België) 1 Cognis Deutschland GmbH&Co.KG Düsseldorf (Duitsland) 2 Coherent BV Utrecht 2 College Bouw Zorginstellingen Utrecht 1 Collexis BV Geldermalsen 1 Commonwealth Scientific & Industrial Research Organisation Lindfield (Australië) 1 Comsec Consulting BV Capelle aan de IJssel 1

Buro Medische Automatisering BV Houten 1

ConSensor Rotterdam 2

Bioclear BV Groningen 1

BV Bioway CS2 Ede 1

Conservatory of Amsterdam Amsterdam 1

Bioclinica, Global clinical trial solutions,

BV Cyclotron VU Amsterdam 2

Borstkanker Nijmegen Nijmegen 1

Controllab Products BV Enschede 1 Cooltech Applications Holtzheim (Frankrijk) 1

Real-world results Leiden 4 BioComp Industries BV Vught 6

C

Corrsys 3D Sensors AG Wetzlar (Duitsland) 1

BioDetection Systems BV Amsterdam 1

C point Horst 3

Corus Technology BV IJmuiden, Velsen-Noord 13

BIOeCON*KiOR Hoevelaken 1

C. Meijer BV Rilland 3

Cosentino North West Europe BV Deurne 1

Bio-Imaging Technologies BV Leiden 1

C2V Enschede 1

Cosine Research BV Leiden 2

Biolitec Pharma Rönninge (Zweden) 1

CableFree Solutions Limited

Cosmoferm BV Den Hoorn 1

Biomet Nederland BV Dordrecht 4

Middlesex (Groot Brittannië) 1

Cosun Food Technology Centre (CFTC) Roosendaal 1

Bionics Instrument Europe BV Heerhugowaard 1

Cam Bioceramics BV Leiden 3

BIORA AB Malmö (Zweden) 1

Capgemini Nederland BV Utrecht 2

Covalys Biosciences AG Witterswil (Zwitserland) 1

BiOrion Technologies BV Groningen 2

CARDIALYSIS BV Rotterdam 2

COVIDIEN Petten 2

Biosemi Amsterdam 1

CARE 4 CONCRETE.NL Gasselternijveen 1

CQM BV Eindhoven 1

Biqualys The advanced Analysis Company

Carl Zeiss Jena GmbH Jena (Duitsland) 1

Croda Chemicals Europe Ltd Meebeek (België) 1

Carl Zeiss SMT AG Oberkochen (Duitsland) 3

Crossbeta Biosciences BV Utrecht 1

Wageningen 1 BiZZdesign Company Enschede 2

Carrier Syracuse (Verenigde Staten) 1

Crucell Nederland BV Leiden 1

Bluewater Energy Services BV Hoofddorp 3

CATENA Microelectronics BV Delft 4

Cruden BV Oude Meer 1

Cat-Fix BV Amsterdam 1

CrystalQ BV Stadskanaal 1

Catharina Ziekenhuis Eindhoven 1

CSIRO Mathematical & Information Sciences

Boehringer Ingelheim Pharma GmbH & Co. KG Ingelheim am Rhein (Duitsland) 1 Bolidt Kunststoftoepassingen BV

Clayton South (Australië) 1

Cavendish Kinetics BV Den Bosch 1 CCL research Veghel 1

CSK Food Enrichment BV Ede 1

Bonte Technology Zwolle 1

CenS (Micro)Electronics Apeldoorn 1

CSM NV Diemen 1

Borealis GmbH Linz (Oostenrijk) 3

Cedova BV Eindhoven 2

Cugla BV Breda 1

Bosch Rexroth BV Boxtel 1

CellCoTec Bilthoven 3

CUR Bouw & Infra Gouda 2

Boschman Technologies BV Duiven 1

Centraal Veevoeder Bureau Lelystad 1

Cyclone Fluid Dynamics BV Waalre 1

Boskalis BV Papendrecht 2

Centre for Human Drug Research Leiden 3

Cyner Substrates Utrecht 1

Boskalis Dolman BV Rotterdam 1

Centrum voor Mens en Luchtvaart

Cytocentrics BV Eindhoven 1

Hendrik-Ido-Ambacht 1

Bosman Watermanagement Piershil 1 Boston Scientific - Fremont Fremont (Verenigde Staten) 1 Boston Scientific - Mapple Grove Maple Grove (Verenigde Staten) 1 Bradford Engineering BV Heerle (N-Br) 2

Soesterberg 1 Ceradis BV Wageningen 1

Cytori Therapeutics, Inc. (Verenigde Staten) 1 CZL Tilburg BV Oppervlaktetechnieken Tilburg 1

Certis Europe BV Maarssen 1 Certis Nederland Maarssen 2

D

Chalmers University of Technology

Dacolt Maastricht 2

Göteborg (Zweden) 1

DAF Trucks NV Eindhoven 10

Brainclinics Diagnostics BV Nijmegen 2

Chematronics BV Eindhoven 1

DALSA BV Eindhoven 4

Braintronics BV Almere 1

Chemtrix BV Geleen 1

Danisco A/S Brabrand (Denemarken) 1

Brandsma Metaalveredeling BV Hilversum 1

Chess BV Haarlem 7

Danisco Genencor Leiden 2

Brandwondencentrum Rode Kruis Ziekenhuis

Chinese Academy of Sciences Beijing (China) 1

Danish National Space Center Kopenhagen

Beverwijk 1 Bristol Meyers Squibb Pharmaceutical Research Institute Billerica (Verenigde Staten) 1 Broadcom Netherlands BV Bunnik 1 Bromyc BV Gennep 4 Bronkhorst High-Tech BV Ruurlo 5

Circadian Solar Coventry (Groot Brittannië) 1

(Denemarken) 1

Circlair Benelux BV Haren 1

Danone Research BV Wageningen 1

City University London London (Groot Brittannië) 1

Dartagnan BV Luchthaven Schiphol 1

Civil Aviation Authorities - The Netherlands

Dassault Systems Simulia BV Huizen 4

Hoofddorp 1 CNC Grondstoffen BV Gennep 2

De Ceuster NV (DCG) Sint-Katelijne-Waver (België) 1

81


De Efteling BV Kaatsheuvel 1

Duyvis Wiener BV Koog a/d Zaan 1

FEI Company Eindhoven 9

De Groot Vroomshoop BV Vroomshoop 1

Dwarslaesie Organisatie Nederland Groningen 2

FEI Worldwide, Corporate Headquarters

De Koningh Medical Systems BV Arnhem 1

Dyadic Nederland BV Wageningen 2

De Nederlandsche Bank NV Amsterdam 1

Dycore Systeemvloeren (CRH) Oosterhout Nb 1

De Ruiter Seeds NL R&D BV Bergschenhoek 8

DYNA Dental Engineering BV Bergen op Zoom 2

Hillsboro (Verenigde Staten) 4 Ferro Holland BV Uden 1 FeyeCon D&I BV Weesp 4 FGT Consultancy Wageningen 1

De Ruiter Zonen CV Bleiswijk 1 DEAM Amsterdam 2

E

FKG Dentaire La Chaux-De-Fonds (Zwitserland) 1

DeCODE Genetics Reykjavik (IJsland) 1

EARSBV Delft 1

Flexible Optical BV Rijswijk 1

Defensie Materieel Organisatie Den Helder 1

EBtech Someren 1

Florigene Ltd Collingwood (Australië) 1

Dejima Optical Films BV Arnhem 1

ECO Ceramics BV Velzen-Noord 3

Flir Systems AB Danderyd (Zweden) 1

Delphi Consortium Delft 1

ECP.NL Leidschendam 1

Fluent Benelux Waver (België) 1

Delphi Diesel Systems Limited

Efectis Nederland BV Rijswijk 1

Fluent Europe Ltd.

Gloucestershire (Groot Brittannië) 1 Delta Pi Performance Improvement BV Duiven 1 Deltares Delft, Lelystad, Utrecht 25

Fokker Special Products BV Hoogeveen 1

Embraco S.A. Joinville - Sc (Brazilië) 1

FOM-Instituut voor Atoom- en Molecuulfysica Amsterdam 2

EMS Electro Medical Systems SA

DEM Solutions Ltd Edinburgh (Groot Brittannië) 1

Sheffield (Groot Brittannië) 1

Electrabel Nederland NV Zwolle 1 Elekta Ltd. Crawley (Groot Brittannië) 1

Nyon (Zwitserland) 1

FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen Nieuwegein 3

Encapson BV Nijmegen 1

Demcon Twente BV Oldenzaal 3

Enceladus Pharmaceuticals BV Amsterdam 2

FORCE Technology Sandvika (Noorwegen) 1

Demuris Ltd.

ENCI BV Maastricht 2

ForceLink BV Culemborg 1

Energieonderzoek Centrum Nederland Petten 18

Ford Forschungszentrum Aachen (FFA)

Newcastle Upon Tyne (Groot Brittannië) 1 DePuy CMW Blackpool (Groot Brittannië) 2

Enraf BV Delft 1

DePuy Spine International Amersfoort 1

Enthone BV ’s-Hertogenbosch 1

Deutsches Elektronen Synchrotron

Enthone GmbH Langenfeld (Duitsland) 1

Hamburg (Duitsland) 1 Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahrt Göttingen (Duitsland) 1 Deventer Ziekenhuis Deventer 1

Envitech NV Sint-Martens-Latem (België) 1

Aachen (Duitsland) 1 Ford Research Laboratory Dearborn (Verenigde Staten) 1 Forschungszentrum Karlsruhe Karlsruhe (Duitsland) 1

Enza Zaden BV Enkhuizen 7 Enzyscreen BV Leiden 1

Fort Dodge Animal Health Weesp 2

EPCOS Netherlands Nijmegen 1

Fox-IT Forensic IT Experts BV Delft 3

Devgen NV Gent (België) 1

Equens NV Utrecht 2

Frans van den Bos Rozen bv De Lier 1

DHV BV Amersfoort 1

Erasmus MC Rotterdam 24

Fraunhofer MEVIS Bremen (Duitsland) 1

Diamand product solutions Merselo 1

ESA Biosciences Inc

Fraunhofer-Institut für Betriebsfestigkeit

Dimensional Imaging ltd Glasgow (Groot Brittannië) 1

und Systemzuverlässigkeit (LBF)

Chelmsford (Verenigde Staten) 1

Darmstadt (Duitsland) 1

ESA/ESTEC Noordwijk 8

FREYA Wijchen 1

Dimpact Enschede 2

ESAOTE Europe BV Maastricht 3

Dionex Benelux BV Amsterdam 1

Esha Groningen 1

Friesland Campina Deventer, Wageningen 5

Disphar International BV Baarn 1

ESI Group Delft 2

Fugro Ingenieursbureau BV Leidschendam 2

DNV-CIBIT Bilthoven 1

Essent Retail Services BV Landgraaf 1

Fugro Intersite BV Leidschendam 1

DNW - The German-Dutch Wind Tunnels

Euriskein Hulshorst 1

Fugro-Jason Netherlands BV Leidschendam 2

Euro-Diagnostica BV Arnhem 2

Fuji Photo Film BV Tilburg 1

Dow Benelux BV Terneuzen 4

Eurogentec Nederland BV Maastricht 1

FuMa-Tech GmbH Vaihingen-Enz (Duitsland) 2

DP Industries BV Alphen a/d Rijn 1

European Broadcasting Union

Furlong Research Charitable Foundation

Marknesse 1

Dräger Medical BV Best 1 Draka Comteq Fibre BV Eindhoven 2

European Medical Contract Manufacturing BV

DSM Delft, Geleen, Groningen, Sittard, Zwolle 49 DSM Composite Resins Ludwigshafen (Duitsland) 1 DST Entwicklungszentrum für

Dutch Air Line Pilots Association - VNV Badhoevedorp 1

Fytagoras BV Leiden 1

Nijmegen 2 European Space Agency Noordwijk 3

G

Evonik Industries AG Hanau-Wolfgang (Duitsland) 1

GABA International AG Therwil (Zwitserland) 2

Exalon Delft BV Delft 1

Gallium Europe Amsterdam 1

EXALOS AG Schlieren (Zwitserland) 1

Galvamé Oppervlaktechnieken BV Rotterdam 1

Schiffstechnik und Transportsysteme e.V. Duisburg (Duitsland) 1

London (Groot Brittannie) 1

Grand-Saconnex (Zwitserland) 1

Gambro Dialysatoren GmbH

F

Hechingen (Duitsland) 1

Fachhochschule Köln Köln (Duitsland) 1

GasTerra BV Groningen 1

Falco Systems Amsterdam 1

Gastransport Services Groningen 1

Dutch Polymer Institute Eindhoven 3

Farm Frites Oudenhoorn 1

GBI Holding BV Delft 1

Dutch Space BV Leiden 6

Farmalyse BV Zaandam 1

GE Healthcare Eindhoven, ’s-Hertogenbosch 3

82


GE Plastics Bergen op Zoom 1

Helmholtz Zentrum München GmbH Neuherberg (Duitsland) 1

GE Sensing & Inspection Technologies GmbH Wunstorf (Duitsland) 1 GEA Grasso BV ’s-Hertogenbosch 1

HemoLab BV Eindhoven 1 Hendrix Genetics BV Boxmeer 4

IFRF IJmuiden 1 IHC Dredgers BV Kinderdijk 1 ILA Intelligent Laser Applications GmbH Jülich (Duitsland) 1

Gemeente Rotterdam Rotterdam 6

Hendrix Genetics Hybro BV Boxmeer 1

Ilse Media Amsterdam 1

Genencor International BV Leiden 3

Hendrix Poultry Breeders BV Boxmeer 1

IMD BV Uden 2

General Electric Plastics Europe BV

Herbstreith & Fox KG Neuenbürg/Württ (Duitsland) 1

Bergen op Zoom 1

IME Technologies Eindhoven 1 IMEC Leuven (België) 7

Genetwister Technologies BV Wageningen 1

Het Waterlaboratorium Haarlem 1

IMEC Nederland Eindhoven 3

Genexis BV Eindhoven 1

Hexagon Polymers Compounding

IMEnz Bioengineering Groningen 1

Eupen (België) 1

Genmab BV Utrecht 1 Gentec NV Lebbeke (België) 1

Hexion Specialty Chemicals BV Hoogvliet 1

Geo-Resources Consulting BV Rotterdam 1

Heygear BV Arnhem 1

German Aerospace Center (DLR)

High Voltage Engineering Europa BV Amersfoort 1

Köln (Duitsland) 1

Immunicom Europe, Inc. Enschede 1 Immunicon Corporation Huntingdon Valley (Verenigde Staten) 1 Imotec BV Hengelo 1 Imperial College London (Groot Brittannië) 2

German-Dutch Wind Tunnels Marknesse 1

HILL-ROM Montpellier (Frankrijk) 1

Imtech Amersfoort 1

Getronics PinkRoccade Nederland BV Lelystad 2

Hitachi Global Storage Technologies

Imtech Vonk BV Coevorden 1

San Jose (Verenigde Staten) 1

Gezondheidsdienst voor Dieren Deventer 1 Giesecke & Devrient GmbH Munich (Duitsland) 1

Hitexacoat Gouda 1

GlaxoSmithKline Zeist 1

HKV Consultants Lijn in water Lelystad 2

GlaxoSmithKline R&D Ltd Hertfordshire (Groot Brittannië) 1

HL-Planartechnik GmbH Dortmund (Duitsland) 1 Hoffmann Bedrijfsrecherche bv Almere 2

Incotec Holding BV Enkhuizen 2 INEOS Phenol GmbH & Co. KG Gladbeck (Duitsland) 1 ING Investment Management ’s-Gravenhage 2

GLC Houtconstructies BV Duiven 1

Hoffmann-La Roche Ltd. Basel (Zwitserland) 1

Ingenieursbureau Sepra Den Haag 1

GN ReSound BV Eindhoven 2

Holding P.H.J. Kurver BV De Meern 1

Ingenieursbureau Svasek BV Rotterdam 1

Govcert.nl Den Haag 1

Holland Genetics BV Arnhem 1

Ingenieursbureau Wittich & Visser BV

GreenPeak Technologies Utrecht 1

Holst Centre Eindhoven 8

Grodan BV Roermond 1

HOMA Software BV Enschede 1

Ingersoll Rand Bridgeton (Verenigde Staten) 1

Grontmij Nederland BV De Bilt 1

Honeywell Combustion Controls Emmen 2

Initial Hokatex Voorburg 1 InnoCore Technologies Groningen 2

Rijswijk 1

Groundwater Technology BV Rotterdam 1

Hoofdproductschap Akkerbouw Den Haag 2

GS1 Nederland Amsterdam 1

Hoogheemraadschap Delfland Delft 1

Innovavent GmbH Göttingen (Duitsland) 1

GTM Advanced Structures Den Haag 1

Hooijmans Champignons BV Kerkdriel 3

Inspectie Verkeer en Waterstaat Hoofddorp 1

Gusto BV Schiedam 1

Hosokawa Micron BV Doetinchem 1

InSpine Netherlands BV Schiedam 1

House of Innovation BV Doesburg 1

Institut für Mikrotechnik Mainz

H

HR Wallingford Ltd Wallingford, Oxfordshire (Groot Brittannië) 1

H.E. Luning Adviesbureau voor Technische Houtconstructies BV Doetinchem 1

Huisman Elektrotechniek Druten 1

Mainz (Duitsland) 1 Institut Supérieur de l’Aéronautique et de l’Espace Toulouse (Frankrijk) 2

H.J. Heinz BV Benavente (Portugal) 1

Human Optics AG Erlangen (Duitsland) 1

Institute for Pig Genetics BV Beuningen 3

H.J. Heinz BV Nijmegen 1

Huntsman (Europe) BV Everberg (België) 1

Institute for Marine Resources and

Habanera Numerical Software Delft 2

Hurks Beton Veldhoven 1

Ecosystem Studies (IMARES)

HAL Allergy Leiden 1

Hydronamic BV Papendrecht 1

Den Helder, ’t Horntje, IJmuiden, Yerseke 4

Haldor Topsøe A/S Lyngby (Denemarken) 1

Hyflux CEPAration BV Helmond 1

Halfmann Teleskoptechnik GmbH & Co. KG

Hyperschall- und Strömungstechnik (HST) GmbH Katlenburg-Lindau (Duitsland) 1

Neusäss-Vogelsang (Duitsland) 1 Handshake Solutions Eindhoven 1

HZPC Holland BV Metslawier 4

Gontrode (België) 1 Instituut voor Onderzoek naar Leefwijze en Verslaving Rotterdam 1 Instituut voor Rationele Suikerproduktie

Harvard Medical School Boston (Verenigde Staten) 2

Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek

I

Bergen op Zoom 1

Haskoning Nederland BV Nijmegen 1

IBIS Technologies BV Hengelo 3

Intelligent Engineering Ottawa (Canada) 1

Hauzer Techno Coating BV Venlo 2

IBM Corporation

International Development of Technology (IDT)

Haveman Edelmetaal en Alumetaal Voorburg 1

Essex Juntion (Verenigde Staten) 1

Head office HG Arnhem 1

IBM Nederland NV Zoetermeer 1

Heijmans Beton- en Waterbouw BV

IBM Research GmbH

Rosmalen 1

Ruschlikon (Zwitserland) 4

Heineken Supply Chain Zoeterwoude 1

IBS Precision Engineering BV Eindhoven 1

Helianthos BV Arnhem 2

IFP Rueil-Malmaison (Frankrijk) 1

Breda 1 Interuniversitair Cardiologisch Instituut Nederland Utrecht 1 Intervet Innovatiob GmbH Schabenheim (Duitsland) 1 Intervet International BV Boxmeer 2

83


Intervet Schering Plough Animal Health

Koninklijke Friesland Campina NV

Boxmeer 1 Intrinsic-ID Eindhoven 1

Lightweight Structures BV Delft 1

Leeuwarden, Meppel, Deventer, Wageningen,

Linde Gas Benelux BV Schiedam 1

Wolvega, Zaltbommel 19

LioniX BV Enschede 16

INTRON BV Sittard 2

Komkommerkwekerij F.A. Post Nootdorp 1

Lithp Systems BV Purmerend 1

Inventicon BV Schagerbrug 1

Koninklijk Instituut voor de Marine Den Helder 1

LNR Globalcom BV Rijswijk 1

Ionbond Netherlands BV Venlo 1

Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut

Logica Nederland BV

IPCOS Technology BV Boxtel 1

Eindhoven, Nieuwegein, Rijswijk 4

De Bilt 4

Ionics MSV BV Almere 1

Koninklijke Luchtmacht Garderen, Nieuw Milligen, Soesterberg 3

Ipsen Farmaceutica BV Hoofddorp 1

LMS International NV Leuven (België) 1 LTO Groeiservice Bleiswijk 1

IQ Therapeutics Groningen 4

Koninklijke Marine Den Helder, ‘s-Gravenhage 4

LTO Noord Zwolle 1

Ir. T. Hendriks Engineering BV Nuth 1

Koninklijke Nederlandse Akademie van

Lucent Technologies Nederland BV Hilversum 1

Wetenschappen Utrecht 1

Irdeto Hoofddorp 2 IRS Bergen op Zoom 1

Koninklijke Nedschroef Holding BV Helmond 1

ISA-Pharmaceuticals BV Amsterdam 1

Koninklijke Shell Exploratie en Productie Laboratorium Rijswijk 2

Isala Klinieken Zwolle 1 ISIS - Innovative Solutions In Space BV Delft 1

Lucta SA Montornés del Vallés, Barcelona (Spanje) 1 Luminostix BV Rotterdam 1 Lummus Technology Inc. Bloomfield (Verenigde Staten) 1

Koppert BV Berkel en Rodenrijs 3

ISOTIS NV Bilthoven 1

KPN Telecom Den Haag 1

Lund University Lund (Zweden) 1

It Fryske Gea Olterterp 2

Kreatech Diagnostics Amsterdam 1

L’Université Libre de Bruxelles

Iv-infra BV Papendrecht 1

Kryoz Technologies BV Enschede 1

Brussel (België) 1

KtedoGen Milano (Italië) 1

J

Kverneland Mechatronics BV Nieuw Vennep 1

M

Jacob Klimstra Consultancy Twijzel 1

Kweek en researchbedrijf AGRICO BV Bant 2

MA3 Solutions BV Eindhoven 1

Janssen Pharmaceutica Beerse (België) 1

KWR Watercycle Research Institute Nieuwegein 1

Janssen Precision Engineering BV

Maastricht Instruments BV Maastricht 2 MAASTRO Clinic Maastricht 1

Kymi Rens Aalborg Sø (Denemarken) 1

Magma Design Automation BV

Joh. Enschedé Security Print Haarlem 1

L

Magwel NV Leuven (België) 1

John Innes Centre Norwich (Groot Brittannië) 1

L.Verbakel BV Sint Oederode 1

Mallinckrodt Medical BV Petten 1

Maastricht-Airport 1 Jellinek Amsterdam 1

Eindhoven 1

Johnson & Johnson Medical BV Amersfoort 1

La Vision GmbH Goettingen (Duitsland)1

MAPPER Lithography Delft 1

Johnson & Johnson Pharmaceutical

Laborelec Linhebeek (België) 2

Marjoland BV Waddinxveen 1

Landelijk Referentie Centrum voor

Martini Ziekenhuis Groningen Groningen 1

Beerse (België) 1 Johnson Controls GmbH Burscheid (Duitsland) 1

Borstkankerscreening (LCRB) Nijmegen 1 Lasertec BV Barendrecht 1

Maser Engineering BV Enschede 1 Massachusetts Institute of Technology

K

LBP Nieuwegein 1

Karlsruher Institut für Technologie

LCN Software for education Dieren 1

Materials Innovation Centre BV Delft 1

Leibniz Institute Jena (Duitsland) 1

Matricel GmbH Herzogenrath (Duitsland) 6

Leiden/Amsterdam Center for Drug Research

Maxima Medisch Centrum Veldhoven 1

Karlsruhe (Duitsland) 1 Katholieke Universiteit Leuven (België) 5 KAVB Hillegom 1 KEMA Gas Consulting & Services Groningen 3

Leiden 1 Leids Instituut voor Chemisch Onderzoek Leiden 1

Cambridge (Verenigde Staten) 2

Maxon Motor Benelux BV Enschede 1 McCain Foods Holland BV Hoofddorp 1 McGill University Montreal, Qc (Canada) 1

KEMA Nederland BV Arnhem, Groningen 6

Leids Universitair Medisch Centrum Leiden 11

McRoberts BV Den Haag 1

Kenniscentrum Papier en Karton Arnhem 1

Lely Industries NV Maassluis 1

MDCL NV Amsterdam 1

Kerry (NL) BV Almere 1

Lely West NV Maassluis 1

Meander Medisch Centrum Amersfoort 1

Keukenhof Lisse 1

LEO Pharma A/S Ballerup (Denemarken) 1

MEAS Deutschland GmbH

Key Drug Prototyping BV Amsterdam 1

Levitech BV Almere 1

Keygene NV Wageningen 3

Liander Arnhem 1

Kiepenheuer-Institut für Sonnenphysik

Liandon Duiven 1

Meco Equipment Engineers BV Drunen 1

Libertatis Ergo Holding BV Leiden 1

Medarex Inc. Princeton (Verenigde Staten) 1

Freiburg (Duitsland) 1

Dortmund (Duitsland) 1 MECAL Applied Mechanics Veldhoven 1

Kinesis Pharma Breda 1

Lichtveld Buis & Partners BV Nieuwegein 1

Medicim NV Mechelen (België) 1

KiOR League City (Groot Brittannië) 1

Liebherr-Hausgeräte Ochsenhausen GmbH

Medis Medical Imaging Systems BV Leiden 8

Kipp & Zonen BV Delft 1 Kiwa Gas Technology Apeldoorn 1 Klockner S.A. Barcelona (Spanje) 1 Koepel Fokkerij Rosmalen 1

Ochsenhausen (Duitsland) 1 Liebherr-Holding GmbH Biberach an der Riss (Duitsland) 1 Lievers Holland Mijdrecht 1

Medis specials BV Leiden 1 Medisch Centrum Alkmaar 1 Medisch Centrum Haaglanden ’s-Gravenhage 2

84


Medisch Spectrum Twente Enschede, Oldenzaal 5

N

Norit Nederland BV Amersfoort 3

NanoMagnetics Ltd. Bristol (Groot Brittannië) 1

Noritz Corperation Chuo-Ku (Japan) 1

Medison Europe BV Hoofddorp 2

Nanosens Zutphen 2

NOTOX BV Den Bosch 1

Medtronic Bakken Research Center BV

Nationaal Bureau voor Verbindingsbeveiliging

Novacta Biosystems Limited

Maastricht 6 Medtronic SQDM Arnhem 1 Medusa Explorations BV Groningen 1 MEMC Electronic Materials Novara (Italië) 1 Memorial University of Newfoundland

Welwyn Garden City (Groot Brittannië) 1

’s-Gravenhage 1 Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium Amsterdam, Emmeloord, Marknesse 14

NR Malotaux Consultancy Bilthoven 2 NT&D Nanotechnology & Devices Aachen (Duitsland) 2

National Institute for Public Health and the Environment Bilthoven 2

NTCP Laon (Frankrijk) 1

National Semiconductor BV Delft 1

NTS OPTEL BV Nijmegen 1

Menzis zorg en inkomen Zwolle

Natuurmonumenten Assen 1

Nuclear Research and Consultancy Group (NRG)

Merck Chemicals Ltd.

NCIRO Australia Telescope National Facility

St. Johns (Canada) 1

Southampton (Groot Brittannië) 11 Merck Serono International S.A.

Epping (Australië) 1 NCLR BV Enschede 1

Petten 3 Nucletron BV Veenendaal 1 Numeca International Brussel (België) 2

Nebest Koning & Bienfait BV Amsterdam 1

Nunhems Netherlands BV Nunhem 3

Merck/MSD Oss 15

Nedcard BV Wijchen 1

NUON Power Generation BV Utrecht 1

Geneva (Zwitserland) 1

Merus Biopharmaceuticals BV Utrecht 1

Nederlands Corrosie Centrum Zeist 1

Nutreco Nederland BV Boxmeer, St. Anthonius 3

Mesaplexx Pty Ltd Eigth Mile Plains (Australie) 1

Nederlands Forensisch Instituut ’s-Gravenhage 1

Nutriënten Management Instituut NMI BV

Meteo Consult BV Wageningen 1

Nederlands Instituut voor Ecologie

Micro Candela Systems Bilthoven 1 Micro resist technology GmbH Berlijn (Duitsland) 1 Microflown Technologies BV Enschede, Zevenaar 2

Heteren, Yerseke 2 Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen

Nederlandse Vereniging voor Vlamonderzoek IJmuiden 5

Micromed S.p.A. Mogliano Veneto (Tv) (Italië) 1

Nederlands Kanker Instituut Amsterdam 5 Nederlands Vaccin Instituut Bilthoven 3

MicroScan BV Amsterdam 1

Nederlandse Aardappel Organisatie

Milestone Microwave Laboratory Systems Sorisole (Bg) (Italië) 1 Militair Revalidatie Centrum Aardenburg Doorn 1 Ministerie van Defensie ’s-Gravenhage 6 Ministerie van Justitie ’s-Gravenhage 2 Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Ede, ’s-Gravenhage 2 Ministerie van Verkeer en Waterstaat Delft, Rotterdam, Utrecht 4 MKS Instruments Cheshire (Groot Brittannië) 1 ModiQuest BV Nijmegen 2

NV Nederlandse apparatenfabriek ‘NEDAP’ Groenlo 2

Amsterdam 1

Micronit Microfluidics BV Enschede 10

Mifa Aluminium BV Venlo 1

Wageningen 1 nv Bekaert sa Ingelmunster (België) 1

’s-Gravenhage 1

NXP Eindhoven, Nijmegen 36 NXP Semiconductors Hopewell Junction (Verenigde Staten) 1 NXP Semiconductors Belgium NV Leuven (België) 7 Nylonge Corporation Cleveland (Verenigde Staten) 1

Nederlandse Algemene Keuringsdienst Emmeloord 1

NZO Zoetermeer 1

Nederlandse Defensie Academie Den Helder 1 Nederlandse Vereniging van Leveranciers van Bouwgrondstoffen (NVLB) Haarlem 1 Nederlandse Vereniging voor Endoscopische Chirurgie (NVEC) Veldhoven 1

O OC Oerlikon Balzers Ltd. Balzers (Liechtenstein) 1 OCAS Zelzate (België) 1 Océ Nederland BV Venlo 14

Nederlandse Zuivel Organisatie Zoetermeer 1

Océ Technologies BV Duiven 2

NedStack fuel cell technology BV Arnhem 1

Ocean Optics BV Venlo 1

Nestlé Nederland BV Nunspeet 1

Oclaro Inc. Zurich (Zwitserland) 1

New Mexico Tech Socorro (Verenigde Staten) 1

OctoPlus NV Leiden 8

Newcastle University

OHM Ltd. Aberdeen (Groot Brittannië) 2

Newcastle (Groot Brittannië) 1

Oldelft Ultrasound BV Delft 5

Moldflow Kilsyth, Victoria (Australië) 1

NGO-SBG Zoetermeer 1

Oleon NV Evergem (België) 1

Molecular Imprints Austin (Verenigde Staten) 1

Nickerson-Zwaan BV Made 1

Onderzoekschool Bouw Delft 1

Monsanto Holland BV Wageningen 1

Nijhuis Pompen BV Winterswijk 1

Oostwaardhoeve v.o.f. Schagen 1

Moog FCS Nieuw-Vennep 2

Nikon Instruments Europe BV Amstelveen 2

Open Engineering Angleur (België) 1

Moor Instruments Ltd

NIOZ Koninklijk Nederlands Instituut voor

OptEM Engineering Inc. Calgary (Canada) 1

Zeeonderzoek Den Burg, Den Hoorn 3

Optical Technology and Laser Applications

Axminster (Groot Brittannië) 1 Mos Grondmechanica Rhoon 1

NIZO food research BV Ede 4

Motek BV Amsterdam 3

Noble Products Germany GmbH

Movares Nederland BV Utrecht 1

Rosslau (Duitsland) 1

Nijmegen 1 OptiSense BV Enschede 1 Oranjewoud Oosterhout 2

MRC Holland Amsterdam 1

Noble Products Twente BV Enschede 1

Orbotech ltd. Yavne (Israël) 1

MS Vision Almere 1

Nokia Research Center Espoo (Finland) 1

ORCA Therapeutics BV Bilthoven 1

MSC Software Benelux BV Gouda 2

Noldus Information Technology BV Wageningen 2

Organisation Européenne pour la

Mucovax BV Leiden 1

Noppe Orthopedietechniek Noordwijkerhout 1

Recherche Nucléaire Genève (Zwitserland) 1

85


ORTEC BV Gouda 1

Pouw Group De Kwakel 1

Recore Systems BV Enschede 1

Ortec International BV Gouda 1

PPG Coatings Europe BV Uithoorn 1

Reelektronika BV Reeuwijk 1

Orthoproof Digital Models Nieuwegein 1

Praction Veldhoven 1

Reinier de Graaf Gasthuis Delft 2

Orthovita Inc. Malvern (Verenigde Staten) 1

Praktijkonderzoek Plant & Omgeving

RE-lion BV Enschede 1

Bleiswijk, Lelystad, Lisse 4

Össur Europe BV Son En Breugel 1

Remeha BV Apeldoorn 2

Össur Head Office Reykjavik (IJsland) 1

Praktijkonderzoek Veehouderij Lelystad 1

Remmers Bouwchemie BV Hoogeveen 1

OTB Engineering BV Eindhoven 3

PricewaterhouseCoopers Utrecht 1

Resolution Research Nederland BV

Oticon A/S Smørum Snekkersten (Denemarken) 3

Primix BV Mijdrecht 1

Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg Magdeburg (Duitsland) 1

PRISNA BV Leiden 1

Revalidatiecentrum Amsterdam 1

Priva Hortimation BV De Lier 1

Revalidatiecentrum Heliomare

Ovako Wire BV Alblasserdam 2

Priv-ID BV Eindhoven 1

Oxford Instruments Bristol (Groot Brittannië) 2

Process Systems Enterprise Limited -

P

Procornea Nederland BV Eerbeek 1

Pallas Athena Apeldoorn 3

Procter & Gamble Technical Centre

‘The model company’ London (Groot Brittannië) 1

Newcastle upon Tyne (Groot Brittannië) 1

PamGene International BV ’s-Hertogenbosch 4 PANalytical Eindhoven, Alemlo 4

Productschap Diervoeder ’s-Gravenhage 1

Paques BV Balk 1

Productschap Tuinbouw Zoetermeer 6

Paul-Drude-Institut für Festkörperelektronik Berlin (Duitsland) 1

Vondelingenplaat 1

Productschap Zuivel Zoetermeer 2 Productschappen Vee, Vlees en Eieren Zoetermeer 1

PecoTrans Bergen 1

Wijk aan Zee 1 Revalidatiecentrum Het Roessingh Enschede 1 Rijk Zwaan Breeding BV De Lier, Fijnaart 4 Rijk Zwaan Nederland BV Fijnaart 1 Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV De Lier 3 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed Amersfoort 2 Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling Arnhem 1

Profibrix Leiderdorp 1

Rijksinstituut voor Kust en Zee Middelburg 3

Plaxis BV Delft 2

Profict Oost BV Loenen 1

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

Pepscan Presto BV Lelystad 2

Progentix BV Bilthoven 8

Perimed AB Järfälla (Zweden) 1

Program for Research on Embedded

Peer+ BV Eindhoven 1

Systems and Software Utrecht 2

Personal Health Institute international Amsterdam 1

ProRail Spoorontwikkeling Utrecht 1

Pervatech BV Enter 1

ProSensa BV Leiden 1

Petrobras Rio De Janeiro (Brazilië) 1

Proton World International SA/NV Zaventem (België) 1

Peutz BV Zoetermeer 2

Bilthoven 8 Rijksuniversiteit Groningen Groningen 8 Rijkswaterstaat Arnhem, Delft, Lelystad, Middelburg, Rijswijk, Utrecht 19 RIKILT-Instituut voor Voedselveiligheid Wageningen 1 Riscure BV Delft 1

Pharming Group NV Leiden 1

PSS Gereedschapmakerij Heesch 1

Rivas Zorggroep Gorinchem 1

Philips Aachen, Böblingen (Duitsland) 6

PTB Berlin (Duitsland) 1

River Diagnostics BV Rotterdam 4

Philips Eindhoven, Drachten, Best 127

PTS Software BV Baarn 1

Rockwell Collins (UK) Ltd Hoofddorp 1

Phisimed Maastricht 1

Pulsar Physics Eindhoven 1

Roessingh Research and Development

PhoeniX BV Enschede 3

Pulse Amsterdam 1

Photonis-DEP BV Roden 1

Purac Biochem BV Gorinchem 5

Physik Instrumente (PI) GmbH & Co. KG

Pyxis Discovery BV Delft 1

Enschede 2 Rolls-Royce Deutschland Dahlewitz (Duitsland) 1 Romanian Ministry of National Defence

Karlsruhe (Duitsland) 1 Phytocare Berkel en Rodenrijs1

Q

Pie Medical Imaging BV Maastricht 3

QTIS/e BV Eindhoven 3

Röntgen Technische Dienst BV Rotterdam 1

Pijnbehandelcentrum Rotterdam 1

Quens Elizabeth Hospital

Roth & Rau AG Hohenstein-Ernstthal (Duitsland) 1

Plant Dynamics Wageningen 1 Plant Research International Wageningen 11

Bucharest, Sector 6 (Roemenië) 1

Birmingham (Groot Brittannië) Quest Innovations BV Middenmeer 1

Route 67 Waalre 2 Royal FrieslandCampina Meppel 5 Royal Conservatoire Den Haag 1

Plantenziektenkundige Dienst Wageningen 1 Plaxis BV Delft 2

R

Polish Institute of Physics Warsaw (Polen) 1

R&R Mechatronics BV Zwaag 1

Royal Marsden Hospital Sutton (Groot Brittannië) 1

Poly Nederland Steenwijk 1

Raadschelders Bouwadvies BV

Royal Swedish Academy of Sciences

Polymer Service Centre Groningen BV Groningen 1

Royal Haskoning BV Nijmegen 3

Spaarndam 1 Rabobank Nederland Utrecht, Zeist 3

Stockholm (Zweden) 1 Royal Van Zanten / Van Zanten Holding BV

Polymer Vision Ltd. Eindhoven 3

Radboud Universiteit Nijmegen Nijmegen 12

Polyvation Medical Technologies BV Groningen 1

Radiotherapeutisch Instituut Leeuwarden 1

RSP Technology BV Delfzijl 1

Porogen BV i.o. Bilthoven 3

Reactor Instituut Delft Delft 1

RWE Energy AG Dortmund (Duitsland) 1

Posford Haskoning Peterborough

RECEMAT International BV

Peterborough (Groot Brittannië) 1

Oud-Beijerland 2

Rijsenhout 2

RWE Rheinland Westfalen Essen (Duitsland)1 RWTH Aachen Aachen (Duitsland) 1

86


S

SKF Research & Development Company BV

S. van der Hulst-Rozenkwekerij BV Meterik 1

Nieuwegein 1

Stirling Cryogenics & Refrigeration BV Son 1 STMicroelectronics Zaventem (België) 1

Smartec BV Breda 2

Stork Amsterdam BV Amsterdam 1

SmartTip BV Enschede 1

Stork Fokker Aerostructures BV Papendrecht 2

SABIC EuroPetrochemicals BV Geleen 3

Smits Neuchâtel Infrastructuur BV Utrecht 1

Stork Food & Dairy Systems BV Amsterdam 2

SABIC Innovative Plastics

Smurfit Kappa Hoogeveen 1

Stork SP Aerospace BV Helmond 1

SN1C Shanghai (China Volksrepubliek) 1

Stork Thermeq BV Hengelo 1

Soil & Crop Improvement BV Beilen 1

Stork Veco BV Eerbeek 3

Sabena Flight Academy Steenokkerzeel (België) 1

Bergen op Zoom 4 SAGEM Défense Sécurité Paris (Frankrijk) 1 Saint-Gobain Crystals & Detectors Saint Pierre les Nemours (Frankrijk) 3 Samenwerkende Nederlandse Staalbouw Intra Rotterdam 1 SAMTECH s.a. Liège (België) 1 Sasal Technology UK St. Andrews (Groot Brittannië) 1 Satelec Acteon Group Merignac Cedex (Frankrijk) 1

SolMateS BV Enschede 1

STOWA Utrecht 1

Solsep BV Apeldoorn 1

Stream-iD Beek en Donk 1

Solvay Pharmaceuticals BV Weesp 2

Streekziekenhuis Koningin Beatrix

Sony Ericsson Mobile Communications International Ab Emmen 1

Strukton Engineering Utrecht 1 STS BV Amsterdam 2 Sulzer Chemtech Ltd

Spanbeton BV Koudekerk a/d Rijn 1 Spark Holland BV Emmen 1

Schering-Plough International

Specialistische Bedekkingen en Onderhouds

Schothorst Feed Research BV Lelystad 1

Strukton Civiel Utrecht 2

SpaarnWater Haarlem 1

Saxion Hogeschool IJsselland Deventer 1

SCHOTT AG Mainz (Duitsland) 1

Strukton Betonbouw Utrecht 1

Sound Intelligence Amersfoort 1

Schering Nederland BV Weesp 1

Kenilworth (Verenigde Staten) 1

Winterswijk 1

Sonion Nederland BV Amsterdam 1

Technieken BV SBO Andelst 1 Specifications Development and Analytical Control Oss (SDAC Oss) Oss 1

Winterthur (Zwitserland) 1 SunCycle Eindhoven 1 SURFnet BV Utrecht 1 Svasek Hydraulics Rotterdam 1 Sylvan Foods Netherlands BV Horst 1

Scienion AG Berlin (Duitsland) 1

SPECS Delft 1

Syncom BV Groningen 1

Scintec AG Tübingen (Duitsland) 1

Spirig Pharma AG Egerkingen (Zwitserland) 1

Syngenta Cheshire (Groot Brittannië) 1

SEIKO EPSON Corporation Nagano (Japan) 1

Spirotech BV Helmond 1

Syngenta Seeds BV Enkhuizen 1

Sennheiser Electronic GmbH & Co. KG

Sprenkels Consultancy Lelystad 1

Synthon BV Nijmegen 1

SRON - Netherlands Institute for

SystematIC Design BV Delft 2

Wedemark (Duitsland) 1 Sensata Technologies Holland BV Almelo 3

Space Research Utrecht 3

Syynx Solutions GmbH Geldermalsen 1

Sensor Sense BV Nijmegen 2

Staatsbosbeheer Groningen 1

Septentio Satellite Navigation NV

Steelweld BV Breda 1

T

Stichting Brandwonden Research Instituut

Taconic Farms Inc. Hudson (Verenigde Staten) 1

Leuven (België) 1 Service XS Leiden 1 Shanghai Tunnel Engineering Co. Ltc. (STEC) Shanghai (China) 1 Shell Amsterdam, ‘s-Gravenhage, Rijswijk 33 Shell Global Solutions Chester (Groot Brittannië) 2 Shell International E&P Inc. 1 Siemens AG Karslruhe (Duitsland) 2 Siemens Computer Aided Diagnosis Ltd. Har Hotzvim (Israël) 1 Siemens Nederland NV ’s Gravenhage 1 Siemens Power Generation Orlando (Verenigde Staten) 1 Siglead Europe LTD Coventry (Groot Brittannië) 1 Sigma Kalon Group Uithoorn 1 Sika Technology AG Zürich (Zwitserland) 1 Sincrotrone Trieste Basovizza, Trieste (Italië) 1 Sint Maartenskliniek Nijmegen 2 Sintef Petroleum Research Trondheim (Noorwegen) 2 SiTel Semiconductor BV ’s Hertogenbosch 3 SKF Engineering & Research Centre BV Nieuwegein 4

Amsterdam 1 Stichting Eindhoven Fiber Exchange Eindhoven 1 Stichting Het Zeeuwse Landschap Heinkenszand 1

Taiwan Semiconductor Manufacturing Company Europe BV Amsterdam 1 Talecris Biotherapeutics North Carolina (Verenigde Staten) 1

Stichting Hout Research Wageningen 1

Targeson, LLC Charlottesville (Verenigde Staten) 1

Stichting IJkdijk Groningen 1

TASS Nederland Eindhoven, Delft 2

Stichting Maritiem Research Instituut Nederland

TCKI Velp 1

Wageningen 6 Stichting Nationale Computer Faciliteiten ’s-Gravenhage 1 Stichting NIO - Nederlands Instituut voor Onderhandelen Eindhoven 1 Stichting NLnet Amsterdam 1 Stichting Revalidatie Limburg (SRL) Hoensbroek 1 Stichting Sanquin Bloedvoorziening Amsterdam 5 Stichting Technologisch Kenniscentrum Textielverzorging Ophemert 1 Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer (STOWA) Utrecht 1 Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie Utrecht 2

Team Paddestoelen Wageningen 1 Technische Universität München (Duitsland) 1 Technische Universiteit Delft 65 Technische Universiteit Eindhoven 53 Technobis Mechatronics Uitgeest 1 Technolution BV Gouda 3 Tegal Corporation Main (Verenigde Staten) 1 TEIJIN TWARON BV Arnhem 1 TeleMetronics Biometry BV Heteren 1 Televic NV Izegem (België) 1 Ten Cate Advanced Composites BV Nijverdal 1 TF2 Devices BV i.o. Nijmegen 1 The Three Engineers (TTE) Deventer 1 Thales Cryogenics BV Eindhoven 3 Thales Nederland BV Hengelo, Huizen, Delft 14

87


Thales Research and Technology Palaiseau Cedex (Frankrijk) 1

United Technologies Research Center East Hartford (Verenigde Staten) 1

V Varian BV Middelburg 1

Therosteon Rotterdam 1

Universidade Federal de Sao Paulo (Brazilie) 1

Van der Heide BV Kollum 2

Thomson Broadcast & Media Solutions

Universitair Medisch Centrum Groningen 17

Van Mierlo Ingenieursbureau BV

Nederland BV Breda 2 Thoraxcentrum Twente Enschede 1

Universitair Medisch Centrum St. Radboud Nijmegen 14

Eindhoven 1 Van Oord NV Rotterdam 2

Tibotec BVBA Mechelen (België) 1

Universitair Medisch Centrum Utrecht 14

Van Rijn KWS BV Emmeloord 2

Tigenix Leuven (België) 1

Universitair Ziekenhuis Gent (België) 1

Varibel BV Meppel 2

Timcal Belgium NV Willebroeck (België) 2

Universität Bern (Zwitserland) 1

VARTEC NV Gent (België) 1

TMD Technologies Limited

Universität Karlsruhe (Duitsland) 1

Veeco Instruments BV Breda 2

Hayes (Groot Brittannië) 1 TMS International BV Oldenzaal 3 TNO Apeldoorn, Delft, Eindhoven, ’s-Gravenhage, Groningen, Helmond, Leiden, Rijswijk, Soesterberg, Utrecht 128 To70 ’s-Gravenhage 1

Université de Genève (Zwitserland) 1

Verathon Medical IJsselstein 1

Université de Liège (België) 1

VERBpeter Bodegraven 1

Université de Mons (België) 1

Vereniging Nederlands Kalkzandsteen

Université de Tours - Francois Rabelais (Frankrijk) 1 Université du Luxembourg (Luxemburg) 1

Platform (VNK) Huizen 1 Vereniging Spierziekten Nederland Baarn 1

to-BBB Leiden 2

Universiteit Gent (België) 3

Tomsk State University Tomsk (Rusland) 1

Universiteit Hasselt (België) 1

TomTec Imaging Systems GmbH

Universiteit Leiden 7

Vereniging van Houtskeletbouwers Drachten 1

Universiteit Maastricht 5

Vereniging van Ondernemingen en

Unterschleissheim (Duitsland) 1

Vereniging van Aardappelverwerkende Industrie (VAVI) Rijswijk 1

Top Institute Food & Nutrition Wageningen 2

Universiteit Twente 42

Betonmortelfabrikanten in Nederland

Topcon Europe BV Capelle aan de IJssel 1

Universiteit Utrecht 17

(VOBN) Veenendaal 1

Toshiba Medical Systems Europe BV Zoetermeer 2

Universiteit Utrecht Holding BV Utrecht 1 Universiteit van Amsterdam 6

Verenigingsbureau van de Dierenbescherming ’s-Gravenhage 1

Tref EGO Substrates BV Moerdijk 1

University College Cork (Ierland) 1

Veridex LLC Raritan 1

Tri-O-Gen BV Goor 1

University Hospital Zürich (Zwitserland) 2

Vestas Central Europe Rheden 2

Triferto BV Doetinchem 1

University Hospitals of Coventry and

VHP Veiligheidspapierfabriek Ugchelen BV

Trimbos-instituut Utrecht 1

Warwickshire (Groot Brittannië) 1

Trouw Nutrition Nederland BV Putten 1

University of Bath (Groot Brittannië) 1

Turboden SRL Brescia (Italië) 1

University of Bayreuth (Duitsland) 1

Twente Institute for Wireless and

University of Birmingham (Groot Brittannië) 1

Mobile Communications BV Enschede 7 Twente Solid State Technology BV Enschede 2 Twijnstra Gudde Amersfoort 1 Twister BV Rijswijk 1 Tyco Electronics Nederland BV ’s-Hertogenbosch 1

University of Brescia (Italië) 1 University of California at San Diego (Verenigde Staten) 1 University of California at Santa Barbara (Verenigde Staten) 1 University of Cambridge (Groot Brittannië) 1 University of Central Lancashire

U

(Groot Brittannië) 1

UK DEFRA/EA Helston Cornwall (Groot Brittannië) 1 UK Environment Agency Peterborough (Groot Brittannië) 1

St Michielsgestel 1 VieCuri Medisch Centrum voor Noord-Limburg Venlo 1 Vilmorin & Cie Chappes (Frankrijk) 1 Virosome Biologicals BV Leiden 1 VisionDynamics Eindhoven 1 Vitens Watertechnologie Leeuwarden 2 VitrOmics BV ’s-Hertogenbosch 2 Vlaamse overheid Borgerhout (België) 2 VNSI-Scheepsbouw Nederland Zoetermeer 1

University of Cincinnati (Verenigde Staten) 1

Vogel BV Zwijndrecht 1 VORtech BV Delft 1

University of Leeds (Groot Brittannië) 1

Vortex Engineering Nieuwegein 1

University of Manchester (Groot Brittannië) 2

VP Array Technologies Pepscan Presto BV

University of New South Wales (Australië) 1

Unilever Corporate Research

University of Nottingham

Bedford (Groot Brittannië) 1

Viataal Research & Development

University of Colorado (Verenigde Staten) 1

UMC Utrecht Holding BV Utrecht 1

Unilever R & D Sharnbrook (Groot Brittannië) 1

Apeldoorn 1

(Groot Brittannië) 1 University of Oslo (Noorwegen) 1

Lelystad 1 Vreman Research Hengelo 1 Vrije Universiteit Roden 1 Vrije Universiteit Amsterdam 11

Unilever R & D Vlaardingen 16

University of Plymouth (Groot Brittannië) 1

Vrije Universiteit Brussel (België) 1

Unilever Research Colworth

University of Southern California

VSL Delft 2

Sharnbrook (Groot Brittannië) 1 Unilever UK Central Resources Limited Bedsfordshire, London (Groot Brittannië) 1 Uniqema Nederland BV Gouda 1

(Verenigde Staten) 1 U-Protein Express BV Utrecht 1

VTT Technical Research Centre of Finland Tampere (Finland) 1

URSA Minor Space & Navigation Delft 1

VU Medisch Centrum Amsterdam 9

Utellus BV Enschede 1

VWS MPP Systems BV Ede 1

88


W W&H Dentalwerk Bürmoos (Oostenrijk) 1 Waddenvereniging Harlingen 1 Wageningen Universiteit & Researchcentrum Bleiswijk, Lelystad, Wageningen 20 Wärtsilä Finland Oy Vaasa (Finland) 1 Wärtsilä Propulsion Netherlands BV Drunen 1 Wastewater Technology Dordrecht 1 Waterschap Hollandse Delta Ridderkerk 1 Waterschap Regge en Dinkel Almelo 1 Waterschap Zuiderzeeland Lelystad 1 Wavin Technology & Innovation BV Dedemsvaart 1 Weijand R&D Consultancy BV Alfas del Pi (Spanje) 1 Westfield Holland Delft 1 Wiediam Diamond Knives and Tools Wanroij 1 Witteveen+Bos ’s-Gravenhage, Rotterdam 3 WL - Delft Hydraulics Delft 1 World Port Center Rotterdam 1 WorldFish Center Penang (Maleisië) 1 WS-Wärmeprozesstechnik GmbH Renningen (Duitsland) 1 Wyatt Technology Europe GmbH Dermbach (Duitsland) 1

X Xensor Integration BV Delfgauw 1 Xilinx Erembodegem (België) 1 Xilinx Ireland Saggart (Ierland) 2 XiO Photonics BV Enschede 1 Xsens Technologies BV Enschede 1

Y YAGEO EUROPE BV Roermond 1 Yara Sluiskil BV Sluiskil 1

Z ZF-screens BV Leiden 1 Ziekenhuis Rijnstate Arnhem 1 Ziekenhuisgroep Twente Hengelo 1 ZoBio BV Leiden 1 Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie (ZLTO) Tilburg 3

89

Lijst van afkortingen / Jaarverslag STW 2009

Lijst van afkortingen ALW

Aard- en Levenswetenschappen (NWO)

AWT

Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid

ASSYS

Autonomous Sensor Systems

Bsik

Besluit subsidies investeringen

NIZO

Nederlands Instituut voor Zuivelonderzoek

NWO

Nederlandse Organisatie voor

OCW

Ministerie van Onderwijs,

Wetenschappelijk Onderzoek

Cultuur en Wetenschap

in de kennisinfrastructuur CW

Chemische Wetenschappen (NWO)

OTP

CWI

Centrum voor Wiskunde

PROGRESS Program for Research

DPTE

en Informatica

on Embedded Systems

Dutch Programme for

and Software

Tissue Engineering ESA

European Space Agency

ESTEC

European Space Research

EUR


ProRISC

Program for Research on Integrated Systems and Circuits

and Technology Centre

RU

Radboud Universiteit Nijmegen

Erasmus Universiteit Rotterdam

RuG

Rijksuniversiteit Groningen

SAFE

Semiconductor Advances

EW

Exacte Wetenschappen (NWO)

EZ

Ministerie van Economische Zaken

FES

Fonds Economische

SBIR

Small Business Innovative Research

Structuurversterking

SRON

Stichting Ruimte-onderzoek

FOM

for Future Electronics

Nederland

Stichting voor Fundamenteel Onderzoek der Materie

SSG

Simon Stevin Gezel

fte

voltijdsequivalent

SSL

Simon Stevin Leerling

ICT

Informatie- en Communicatie-

SSM

Simon Stevin Meester

technologie

TFN

Thin Film Nanomanufacturing

Innovatiegericht

TNO

Nederlandse Organisatie

IOP

ITEA

Onderzoeksprogramma

voor Toegepast

Information Technology

Natuurwetenschappelijk Onderzoek

for European Advances NV tot Keuring van

TU

Technische Universiteit

Elektrotechnische Materialen

TUD


k€

kilo euro (eenheid van 1.000 euro)

TU/e


KIWA

Keuringsinstituut voor

UL

Universiteit Leiden

Waterleidingartikelen NV

UM

Universiteit Maastricht

Koninklijke Nederlandse Akademie

UMC

Universitair Medisch Centrum

van Wetenschappen

UT

Universiteit Twente

Koninklijk Nederlands

UU


Meteorologisch Instituut

UvA

Universiteit van Amsterdam

Mega euro

VU

Vrije Universiteit

(eenheid van 1.000.000 euro)

WL

Waterloopkundig Laboratorium

MicroElectronics

WUR

KEMA

KNAW

KNMI

M€

MEDEA+

Applications MVI

Maatschappelijk Verantwoord Innoveren

NCLR

Nationaal Centrum voor Laser Research

NIG

Nieuwe Instrumenten voor de Gezondheidszorg

Wageningen Universiteit en Researchcentrum

Development for European ZonMw

ZorgOnderzoek Nederland en NWO-Medische Wetenschappen

90



91



Technologiestichting STW bezoekadres

Van Vollenhovenlaan 661 3527 JP Utrecht postadres

Postbus 3021 3502 GA Utrecht telefoon

030 6001 211 fax

030 6014 408 e-mail

[email protected] internet

www.stw.nl

Colofon coördinatie, redactie en productie

Kitty Puijk, STW ontwerp

ARGANTE ARGANTE, Amsterdam fotografie

Ivar Pel, Utrecht betrokken instellingen druk

Spinhex & Industrie drukkerij, Amsterdam

foto omslag _ voorkant: van boven naar beneden Martine van der Ploeg, Floor Wolbers, Rick Scholte; achterkant: van boven naar beneden Hein Castelijns, Raluca Marin-Perianu, Bastiaan Blankert. Allen STW-promovendi uit 2007 en 2008.

STW-nummer

ISBN

NUR

2010/06437/STW

978-90-73461-65-9

950

De kans op gebruik kan op twee manieren groot zijn. Ten eerste wanneer nu al gebruikers kunnen worden geïdentificeerd, die daadwerkelijk geïnteresseerd zijn. Ten tweede doordat resultaten klaarblijkelijk een heel veld van toepassingen zullen ontsluiten, ook al zijn in dit stadium concrete gebruikers nog niet aan te wijzen.

stichting bij aan de bevordering van de coördinatie van het onderzoek en het gebruik ervan. Technologiestichting STW financiert onderzoek, dat wordt geselecteerd op grond van wetenschappelijke kwaliteit en utilisatie. Onder dit laatste wordt verstaan de kans dat gebruikers de resultaten zullen toepassen.

ontwikkelingen, een duidelijke inspanning vanuit het (para-)universitair onderzoekspotentieel is.

STW zal tevens stimulerend en initiërend optreden op prioriteitsgebieden waar er, op grond van maatschappelijke en/of wetenschappelijke

Technologiestichting STW TW


De statuten vermelden als doel van de Stichting: in het algemeen belang en in dat van het wetenschappelijk onderwijs technischwetenschappelijk onderzoek en de toepassing daarvan te bevorderen. Het doel wordt nagestreefd door met geld, dat beschikbaar wordt gesteld door NWO (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) en door het Ministerie van Economische Zaken, technisch-wetenschappelijk onderzoek te stimuleren en te steunen in het bijzonder bij de instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Tevens draagt de

Jaarverslag 2009 Technologiestichting STW _ mei 2010

Jaarverslag 2009

Recommend Documents