JAARPLAN 2013 Steunpunt Wonen
Promotor-coördinator: Prof. Erik Buyst
Versie goedgekeurd door de Stuurgroep 27 november 2012 ●●●●●
Inhoud
Inhoud
iii
1.
Doelstellingen en management 1.1 Visie en strategische doelstellingen 1.2 Operationele doelstellingen 2013 1.3 Management 1.3.1 Samenstelling 1.3.2 Interne samenwerking 1.3.3 Externe samenwerking 1.3.4 Communicatie 1.3.5 Coördinatie en secretariaat 1.4 Kortetermijnopdrachten 1.5 Samenwerking met andere steunpunten 1.6 Transversale maatschappelijke thema’s
1 1 1 2 2 2 3 4 4 5 5 6
2.
Werkpakketten 2.1 Werkpakket 1: Woonsurvey 2.1.1 Stand van zaken oktober 2012 2.1.2 Geplande activiteiten 2.1.3 Geplande outputs 2.1.4 Geplande valorisatie 2.1.5 Uitvoering 2.1.6 Begeleidingsgroep 2.2 Werkpakket 2: Meting van de leegstand, niet‐officiële bewoning en grijs wooncircuit 2.2.1 Stand van zaken oktober 2012 2.2.2 Geplande activiteiten 2013 2.2.3 Geplande outputs 2.2.4 Geplande valorisatie 2.2.5 Uitvoering 2.2.6 Begeleidingsgroep 2.3 Werkpakket 3: Onderkant woningmarkt 2.3.1 Stand van zaken oktober 2012 2.3.2 Geplande activiteiten 2013 2.3.3 Geplande outputs 2.3.4 Geplande valorisatie 2.3.5 Uitvoering 2.3.6 Begeleidingsgroep 2.4 Werkpakket 4: Private verhuring 2.4.1 Stand van zaken oktober 2012 2.4.2 Geplande activiteiten 2013 2.4.3 Geplande outputs 2.4.4 Geplande valorisatie 2.4.5 Uitvoering 2.4.6 Begeleidingsgroep 2.5 Werkpakket 5: Analyses EPC‐databank 2.5.1 Stand van zaken oktober 2012 2.5.2 Geplande activiteiten 2013 2.5.3 Geplande outputs 2.5.4 Geplande valorisatie 2.5.5 Uitvoering
7 7 7 8 8 9 9 9 9 9 10 10 10 10 10 11 11 11 11 12 12 12 12 12 12 12 12 13 13 13 13 13 14 14 14
Jaarplan 2013 | iii
2.5.6 Begeleidingsgroep 2.6 Werkpakket 6: Ontwikkeling van indicatoren 2.6.1 Stand van zaken oktober 2012 2.6.2 Geplande activiteiten 2013 2.6.3 Geplande outputs 2.6.4 Geplande valorisatie 2.6.5 Uitvoering 2.6.6 Begeleidingsgroep 2.7 Werkpakket 7: Bereik en effecten van het woonbeleid 2.7.1 Stand van zaken oktober 2012 2.7.2 Geplande activiteiten 2013 2.7.3 Geplande outputs 2.7.4 Geplande valorisatie 2.7.5 Uitvoering 2.7.6 Begeleidingsgroep 2.8 Werkpaket 8: In‐ en uitstroom sociale huisvesting 2.8.1 Stand van zaken oktober 2012 2.8.2 Geplande activiteiten 2013 2.8.3 Geplande outputs 2.8.4 Geplande valorisatie 2.8.5 Uitvoering 2.8.6 Begeleidingsgroep 2.9 Werkpakket 9: Prijsvorming op de woningmarkt 2.9.1 Stand van zaken oktober 2012 2.9.2 Geplande activiteiten 2013 2.9.3 Geplande outputs 2.9.4 Geplande valorisatie 2.9.5 Uitvoering 2.9.6 Begeleidingsgroep 2.10 Werkpakket 10: Territoriale selectiviteit van het woonbeleid 2.10.1 Stand van zaken oktober 2012 2.10.2 Geplande activiteiten 2013 2.10.3 Geplande outputs 2.10.4 Geplande valorisatie 2.10.5 Uitvoering 2.10.6 Begeleidingsgroep
15 15 15 15 15 15 15 16 16 16 16 16 17 17 17 17 17 17 17 18 18 18 18 18 19 19 19 20 20 20 20 20 21 21 21 22
3.
Tijdsplanning 3.1.1 Toelichting 3.1.2 Onderzoeksmaanden 3.1.3 Outputs
23 23 24 25
4.
Toelichting jaarbegroting 4.1 Begroting Steunpunt Wonen 2013 4.2 Begroting KU Leuven 4.2.1 Begroting HIVA 4.2.2 Begroting CES 4.2.3 Begroting OSA 4.2.4 Begroting KU Leuven totaal 4.3 Begroting PHL 4.4 Begroting WENK 4.5 Begroting OTB 4.6 Personeelsinzet 4.7 Toelichting bij de begroting 4.7.1 Gevolgde principes bij het opmaken van de begroting 4.7.2 Korte toelichting bij de begroting 4.8 Uitvoering begroting 2012
27 27 29 29 30 31 32 34 35 36 37 38 38 38 39
iv | Steunpunt Wonen
4.8.1 Basisopdracht 4.8.2 Ad hoc opdrachten 4.8.3 Conclusie betreffende de vermoedelijke overdracht naar 2013 Bijlage 1. Samenstelling begeleidingsgroepen
39 40 41 42
Jaarplan 2013 | v
1. Doelstellingen en management
1.1 Visie en strategische doelstellingen De doelstelling van het Steunpunt Wonen is het leveren van objectieve informatie over de huidige en de gewenste situatie op de Vlaamse woningmarkt. Het Steunpunt dient op deze manier bij te dragen aan een langetermijnvisie over het Vlaamse woonbeleid, om het grondwettelijke recht op behoor‐ lijke huisvesting ‐ zowel op vlak van betaalbaarheid als kwaliteit ‐ te garanderen. Speciale aandacht zal hierbij gaan naar de energie‐efficiëntie van de woningvoorraad en het stedelijke beleid. Het Steunpunt Wonen zal zich meer specifiek toespitsen op de hiaten in de kennis over wonen in Vlaanderen die zijn gedetecteerd door de Vlaamse administratie. De verschillende onderzoekslijnen die vooropgesteld zijn in de oproep van de administratie, zijn gevolgd in dit meerjarenplan.
1.2 Operationele doelstellingen 2013 De voornaamste operationele doelstellingen voor 2013 zijn: - het opvolgen van de Woonsurvey 2012 en uitvoeren van de eerste analyses op de resultaten (WP1); - het afleveren van een rapport over de woonpaden van mensen die instellingen verlaten, in het bijzonder de bijzondere jeugdzorg en de psychiatrie (WP3); - het verder werken aan de uitbreiding van het evenwichtsmodel huur‐koop (WP4); - het afleveren van een rapport met een statistische analyse van de energieprestaties van woningen op basis van de EPC‐databank (WP5); - de ontwikkeling van een indicator voor energieprestaties van woningen (WP5 en WP6); - de ontwikkeling van een woningprijsindex (WP6 en WP9); - de ontwikkeling van een simulatiemodel voor het schatten van de verdelingseffecten van nieuwe beleidsinstrumenten en van de aanpassing van de toekenningsvoorwaarden voor bestaande instrumenten (WP7); - het vergelijken van de verdeling van de subsidies voor wonen in Vlaanderen en Nederland (WP7); - uitvoering van een literatuuronderzoek naar de uitstroom uit de sociale huisvesting, met verduide‐ lijking van een aantal theoretische concepten als sociale uitsluiting, segregatie, … (WP8); - vergelijking van de doelgroep van de SHM’s en SVK’s (WP8); - uitbreiding en verfijning van het regionale woningmarktmodel (WP9); - nagaan van de haalbaarheid van het actualiseren van een aantal territoriale indelingen die worden gehanteerd in het woonbeleid (WP10).
Jaarplan 2013 | 1
1.3 Management 1.3.1 Samenstelling Volgende onderzoeksinstellingen nemen deel aan het Steunpunt Wonen: - KU Leuven, Centrum voor Economische Studiën (CES), met als verantwoordelijke Erik Buyst, tevens promotor van het Steunpunt; - KU Leuven, HIVA ‐ Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving, met als verantwoordelijke Sien Winters, tevens coördinator van het Steunpunt; - KU Leuven, Onderzoekseenheid Stedenbouw en Architectuur (OSA), met als verantwoordelijken Bruno De Meulder en Michael Ryckewaert; - KU Leuven, Instituut voor de Overheid (IO), met als verantwoordelijke Geert Bouckaert; - KU Leuven, Afdeling Geografie (AG), met als verantwoordelijke Dominique Vanneste; - LUCA School of Arts (Sint‐Lucas Brussel‐Gent), met als verantwoordelijke Pascal De Decker; - Provinciale Hogeschool Limburg (PHL), met als verantwoordelijke Griet Verbeeck; - Universiteit Antwerpen (UA), met als verantwoordelijke Stijn Oosterlynck; - Onderzoeksinstituut OTB – TUDelft, met als verantwoordelijke Marja Elsinga.
1.3.2 Interne samenwerking In het Steunpunt Wonen zijn zeer verschillende academische disciplines vertegenwoordigd, waar‐ onder economie, sociologie, architectuur, stedenbouw, geografie, bestuurskunde en recht. Ook the‐ matisch is de deskundigheid complementair. De uitwisseling en samenwerking over de disciplines heen staat centraal in de samenwerking. De maandelijkse teamvergaderingen vormen het zwaarte‐ punt van de samenwerking. Ze zijn een instrument voor kennisdeling, bijvoorbeeld om informatie over databronnen uit te wisselen en op de hoogte te blijven van nieuwe wetgeving. Maar het team is vooral een discussieforum. De kritische toets van collega’s bij onderzoeksvoorstellen, onderzoeks‐ methodologie, tussentijdse resultaten en interpretatie zijn een vorm van interne kwaliteitscontrole. Ten slotte is het team ook het forum voor de voorbereiding van gezamenlijke initiatieven, zoals stu‐ diedagen en thematische boeken. Regelmatig worden ook externe gasten uitgenodigd. Alle onder‐ zoekers die binnen een van de deelnemende onderzoeksinstellingen meewerken aan de uitvoering van een werkpakket of een ad hoc opdracht worden uitgenodigd voor deze teamvergaderingen. Het grootste deel van de tijd op de teamvergaderingen gaat naar inhoudelijke besprekingen. Elke teamvergadering wordt afgesloten met de opvolging van de uitvoering van het jaarplan. Daarnaast komen ook andere aspecten van de opvolging aan bod, zoals de voorbereiding van jaarverslag en jaarplan, de voorbereiding van ad hoc opdrachten, externe contacten, medewerking aan extern georganiseerde studiedagen en publicaties, financiën, personeel, … De bespreking hiervan verloopt in aanwezigheid van alle teamleden. Beslissingen worden collegiaal genomen. Voor aangelegenheden waarvoor volgens de beheersovereenkomst en de samenwerkingsovereen‐ komst het dagelijks bestuur bevoegd is, worden aansluitend op de teamvergadering bijeenkomsten van het dagelijks bestuur georganiseerd. Het betreft o.a. de goedkeuring van jaarplannen en jaarver‐ slagen en de voorbereiding van ad hoc opdrachten. Wanneer dit om praktische redenen te verkiezen is, worden beslissingen per mail afgehandeld. In dit geval verstuurt de coördinator een mail met het
2 | Steunpunt Wonen
voorstel van beslissing naar de leden van het dagelijks bestuur met de vraag om binnen de week hierop te reageren. Figuur 1. Organogram van het Steunpunt Wonen
1.3.3 Externe samenwerking De sterke nadruk die in het onderzoek van het Steunpunt ligt op de beleidsrelevantie, vraagt om veel interactie met de opdrachtgever. De stuurgroep, die de minister adviseert over het onderzoek van het Steunpunt, heeft de inhoudelijke begeleiding gedelegeerd naar begeleidingsgroepen. Hun taak bestaat er in enerzijds de inhoudelijke discussie te voeren over de aanpak en de resultaten van het onderzoek, anderzijds de planning op te volgen en afspraken te maken over oplevering en valorisatie. Naast vertegenwoordigers van de Vlaamse administratie en van het kabinet van de verantwoorde‐ lijke minister is in de Begeleidingsgroepen ook het werkveld sterk vertegenwoordigd. Waar relevant worden ook andere steunpunten uitgenodigd. Zes begeleidingsgroepen volgen het onderzoek van het Steunpunt op: - de begeleidingsgroep data en analyses; - de begeleidingsgroep beleidsinstrumenten; - de begeleidingsgroep woningmarkt; - de begeleidingsgroep onderkant van de woningmarkt; - de begeleidingsgroep private verhuurders; - de begeleidingsgroep wonen en energie.
Jaarplan 2013 | 3
Elke begeleidingsgroep staat in voor de opvolging van een of meerdere werkpakketten en ad hoc opdrachten. In bijlage 1 is een lijst opgenomen die verduidelijkt welke onderdelen van het onder‐ zoeksprogramma zijn toegewezen aan elk van de begeleidingsgroepen en wie deel uitmaakt van deze begeleidingsgroepen.
1.3.4 Communicatie Direct van bij de start van het Steunpunt is een SharePoint (intranet) ontwikkeld die alle informatie bevat die relevant is voor de opdrachtgever, teamleden en externen die deel uitmaken van een begeleidingsgroep. Deze SharePoint heeft diverse functies: - opslaan en ter beschikking stellen van documenten voor vergaderingen; - collectief archief (betrokkenen moeten geen eigen archief bijhouden); - kennisdeling (bv. info over datbanken, interne documenten, … voor alle teamleden); - aankondiging van initiatieven (bv. studiedagen, persartikels, TV‐uitzendingen, …); - kalender van het Steunpunt. Voor de externe communicatie beschikt het Steunpunt over een website met volgende inhoud: - beknopte toelichting bij de werkpakketten en ad hoc opdrachten; - voorstelling van het partnerschap; - publicaties: aflaadbare rapporten, referenties naar boeken en tijdschriften, referenties naar bijdra‐ gen voor internationale conferenties; - informatie over komende en afgelopen studiedagen van het Steunpunt.
1.3.5 Coördinatie en secretariaat De coördinatie van het Steunpunt en het secretariaat van het Steunpunt zijn ondergebracht bij het HIVA, Parkstraat 47, 3000 Leuven. De coordinator staat o.a. in voor: - agenda’s en voorbereiding van teamvergaderingen, dagelijks bestuur, stuurgroep, begeleidings‐ groepen; - de dagelijkse communicatie met de opdrachtgever; - de dagelijkse communicatie met de teamleden; - de voorbereiding van jaarplannen en jaarverslagen; - de financiële opvolging (in samenwerking met de financiële dienst van de KU Leuven); - de voorbereiding van valorisatie‐initiatieven (samen met de teamleden); - interne en externe communicatie (o.a. via SharePoint en website). Bij al deze taken wordt de coördinator bijgestaan door het secretariaat en andere logistieke diensten van het HIVA (zoals ICT en communicatieverantwoordelijke) en centrale diensten van de KU Leuven (zoals de dienst onderzoekscoördinatie en de financiële dienst).
4 | Steunpunt Wonen
1.4 Kortetermijnopdrachten In de opdracht van het Steunpunt Wonen wordt een onderscheid gemaakt tussen basisonderzoek en ad hoc onderzoek. De inhoud van het basisonderzoek, dat 70% van de financiering betreft, is vastge‐ legd in het meerjarenplan. In dit jaarplan 2013 concretiseren we dit meerjarenplan voor het jaar 2013. Daarnaast beslist de verantwoordelijke minister jaarlijks over de inhoud van de ad hoc opdrachten (voor 30% van de middelen), die meestal vertrekken vanuit concrete en actuele beleidsvragen. Voor het voorbereiden en vastleggen van de ad hoc opdrachten is intern volgende procedure afge‐ sproken: - De coördinator informeert het Dagelijks Bestuur steeds over voorstellen voor ad hoc opdrachten vanwege de opdrachtgever. - Ook de deelnemende entiteiten krijgen de kans om ad hoc opdrachten voor te stellen. Ze maken daartoe een beknopt voorstel met inbegrip van een kostenraming over aan het dagelijks bestuur. - Het Dagelijks Bestuur beraadslaagt over de voorstellen ontvangen van de opdrachtgever en van de aan het steunpunt deelnemende entiteiten. Deze beraadslaging mondt uit in een voorlopige lijst van ad hoc projecten, met inbegrip van uitgewerkte projectvoorstellen en kostenramingen. - Een afvaardiging van het Dagelijks Bestuur bespreekt de ad hoc voorstellen met de opdrachtgever. Drie situaties kunnen zich voordoen: - Indien overeenkomst met de opdrachtgever wordt bereikt over de voorstellen, maakt de coördinator de definitieve voorstellen over aan de secretaris van de stuurgroep van het Steun‐ punt, in cc aan de leden van het Dagelijks Bestuur. - Indien nodig, passen de in het projectvoorstel betrokken deelnemende entiteiten de voorstellen aan. Daarna maakt de coördinator de definitieve voorstellen over aan de secretaris van de stuur‐ groep van het Steunpunt, in cc aan de leden van het Dagelijks Bestuur. - Indien geen overeenkomst wordt bereikt tussen de opdrachtgever en de afvaardiging van het Dagelijks Bestuur, ook niet na aanpassing van de voorstellen door de deelnemende entiteiten, zal het Dagelijks Bestuur beraadslagen over het voorstel dat zal worden overgemaakt aan de stuur‐ groep. Het is de minister die finaal belist over de goedkeuring van ad hoc opdrachten. De minister wordt gevraagd deze goedkeuring per brief mee te delen aan het Steunpunt, met in bijlage van deze brief de finale versie van het projectvoorstel. Deze brief dient dan als basis voor de financiële afhandeling.
1.5 Samenwerking met andere steunpunten De interactie met andere steunpunten voor beleidsrelevant onderzoek verloopt o.a. via de deelname van vertegenwoordigers van deze steunpunten in de begeleidingsgroepen. Diverse uitnodigingen voor deelname werden verzonden. Dit resulteerde in volgende participaties: - het Steunpunt Fiscaliteit en Begroting en het Steunpunt Bestuurlijke Organisatie Vlaanderen nemen deel aan de begeleidingsgroep beleidsinstrumenten; - het Steunpunt TRADO en het Steunpunt Armoede nemen deel aan de Begeleidingsgroep Wonen en Energie.
Jaarplan 2013 | 5
- het Steunpunt VLAS bekijkt nog een deelname aan de Begeleidingsgroep Onderkant Woningmarkt en de Begeleidingsgroep Beleidsinstrumenten. Op initiatief van de opdrachtgever vindt in oktober ook een overleg plaats tussen drie steunpunten en de overeenstemmende kabinetten van de functioneel aansturende ministers, namelijk voor de beleidsdomeinen armoede (VLAS), Welzijn en Wonen. Verder zal worden samengewerkt met het Steunpunt Fiscaliteit en Begroting binnen de geplande ad hoc opdracht ‘Huiskorting’. Voor de inbreng van het Steunpunt Fiscaliteit en Begroting is een beperkt bedrag aan financiering buiten het Steunpuntenprogramma voorzien. Het Steunpunt Wonen neemt deel aan het Inter‐Steunpunten Transitieplatform of INTRAP, geïnitieerd door het Steunpunt TRADO (Transities voor Duurzame Ontwikkeling). Op 31 mei heeft het Steunpunt Wonen deel genomen aan de opstartworkshop van dit transitieplatform. Hier werd de werking van het Steunpunt Wonen kort toegelicht. Drie partners van het Steunpunt Wonen (OSA, LUCA en UA) maken ook deel uit van het Steunpunt Ruimte. Zo zal er een evidente uitwisseling mogelijk zijn tussen WP10 over territoriale selectiviteit en onderzoek rond polycentraliteit dat in het Steunpunt Ruimte wordt uitgevoerd. Hiervoor is er alvast intern overleg tussen de betrokken OSA‐onderzoekers voorzien. In overleg met het Steunpunt Inburgering en Integratie heeft het HIVA in de Woonsurvey 2012 vra‐ gen opgenomen rond etniciteit en het al dan niet volgen van een inburgeringscursus. Aangezien er een netto steekproef van 10 000 gezinnen is vooropgesteld, zullen er normaliter gegevens zijn voor ongeveer een 1 000‐tal allochtone gezinnen. Op die manier kunnen we (voor het eerst) zicht krijgen op de woonsituatie van allochtonen en mogelijk inburgeraars. Voor de analyse van de resultaten zullen we samen met het Steunpunt Inburgering en Integratie een voorstel voor ad hoc opdracht in 2014 indienen. Met het Dagelijks Bestuur van het Vlaams Armoede Steunpunt (VLAS) is erop 12 november 2012 een overleg om de mogelijke samenwerking verder te verkennen en hierover afspraken te maken.
1.6 Transversale maatschappelijke thema’s Om de grote maatschappelijke uitdagingen aan te pakken en te werken aan de doelstellingen van het Pact 2020, selecteerde de Vlaamse Regering samen met de Raad van Wijzen dertien thema’s waarop sterk moet worden ingezet om de Vlaamse samenleving structureel te vernieuwen (www.vlaandereninactie.be). Die transversale thema’s hebben een brede scope. Het betreft 13 thema’s, waarvan vooral de volgende relevant zijn voor het Steunpunt Wonen: - kinderarmoede; - duurzaam bouwen en wonen; - ruimte; - naar een duurzame en creatieve stad. Tot op heden is het Steunpunt Wonen echter maar beperkt betrokken bij de uitwerking van deze thema’s. Het Steunpunt staat open om bijdragen te leveren aan de uitwerking van deze thema’s. Dit kan op verschillende manieren. Te denken valt aan actieve medewerking aan vergaderingen, work‐ shops en studiedagen.
6 | Steunpunt Wonen
2. Werkpakketten
2.1 Werkpakket 1: Woonsurvey 2.1.1 Stand van zaken oktober 2012 Korte weergave van de uitvoering in 2012: - Het HIVA staat in voor de opvolging van het veldwerk van de woonsurvey, die door de Minister op 8 oktober werd aangekondigd als ‘het Grote Woononderzoek 2012’. De opvolging van het veldwerk voor het deel van de woningopname via een formule van onderaanneming na het uitschrijven van een onderhandelingsprocedure is toegekend aan SumResearch, dat ook al betrokken was in het Steunpunt Ruimte en Wonen. Het onderzoeksbureau Ipsos werd door de Vlaamse administratie na openbare aanbesteding, geselecteerd voor de uitvoering van het veldwerk van de Woonsurvey. Circa 125 enquêteurs zullen worden ingezet voor de dataverzameling. - De instrumenten voor de bevraging en de interne en externe woningopname werden op punt gesteld door HIVA en SumResearch en geprogrammeerd door Ipsos. De bevraging en woning‐ opnames gebeuren met een tablet pc. - Het opleidingsprogramma van de enquêteurs werd concreet uitgewerkt, en bestaat uit één dag opleiding (door HIVA, SumResearch en Ipsos) met uitleg over het onderzoek, de instrumenten, de kwaliteitscontroles en de contactprocedure. Aanvullend is er een halve dag praktijkopleiding (door SumResearch), waarbij de enquêteurs in groepen van vijf de woningopname leren uitvoeren, onder begeleiding van SumResearch. De laatste woningopname doet hierbij dienst als toelatingsproef voor het veldwerk. Ook is er nog een workshop van een halve dag voorzien (door Ipsos) met prak‐ tische uitleg en tips voor de contactnames. Drie opleidingssessies zijn ondertussen afgerond. - Het initiële plan (met einde van de veldwerkperiode in april 2013) heeft een eerste vertraging opgelopen van ongeveer twee maanden, als gevolg van een verzoekschrift tot schorsing bij uiterst dringende noodzaak ingediend bij de Raad Van State tegen het Besluit tot gunning van de over‐ heidsopdracht ‘Woonsurvey 2012’. - De planning diende een tweede keer bijgesteld te worden doordat de opdrachtgever bijkomende eisen heeft gesteld aan het Steunpunt Wonen (en SumResearch) en Ipsos, wat betreft de kwali‐ teitscontrole van de data. Deze eisen waren niet voorzien in de initiële planning. Meer concreet is het de bedoeling dat Ipsos in samenspraak met SumResearch 5 controle‐enquêteurs aanstelt en opleidt die 600 hercontroles zullen uitvoeren van de woningopname. Zij zullen de woningopname (zowel intern en extern) bij 600 respondenten opnieuw uitvoeren. Daarenboven zal SumResearch bij 70 van deze hercontroles tegelijkertijd ook een eigen hercontrole uitvoeren. De resultaten van deze hercontroles worden vergeleken met het resultaat van de enquêteur en gebruikt voor bijstu‐ ring. Door deze extra inspanningen is de planning met twee maanden opgeschoven. Het einde van de veldwerkperiode is nu voorzien voor eind augustus 2013.
Jaarplan 2013 | 7
2.1.2 Geplande activiteiten - Het veldwerk wordt in 2013 verder gezet door Ipsos, dat wekelijks zal rapporteren over de veldwerkstatus. Daarnaast zijn er nog 10 bijsturingsmomenten voorzien met Hiva en SumResearch en meerdere overlegmomenten. - De opvolging van het veldwerk van de Woonsurvey zal verder worden gezet door Hiva en SumResearch. Dit houdt onder meer in: de opvolging van de hercontroles door Ipsos bij 15% van de respondenten, 25% van de weigeringen en 10% van de niet‐contacten. 60% van deze hercontroles door Ipsos ‐ met een standaard controlevragenlijst – zullen telefonische gebeuren en 40% persoon‐ lijk. Bij deze laatsten zal een controle‐enquêteur van Ipsos ter controle eveneens een ‘light’ versie van de woningopname uitvoeren (n=600). Bij 70 van deze hercontroles zal ook SumResearch aan‐ wezig zijn om een aanvulllende hercontrole te doen met de ‘light’ versie, ter controle van de vijf controle‐enquêteurs. De analyse van deze controles dient tot bijsturing van de (controle)‐enquê‐ teurs. Voor de opvolging van het veldwerk door HIVA zijn 3 onderzoeksmaanden voorzien. - Aangezien het veldwerk pas eind augustus afloopt, zullen er in 2013 nog maar 4 maanden resten voor basisanalyses op de Woonsurvey. Deze basisanalyses zullen betrekking hebben op volgende thema’s: woonuitgaven, financieringskosten, betaalbaarheid van wonen, de private huurmarkt en woonsubsidies. Voor deze basisanalyses waren 6,6 onderzoeksmaanden voorzien. We proberen dit toch nog te realiseren, zo mogelijk door inzet van een bijkomend onderzoeker. - PHL zal zich in 2013 richten op basisanalyses betreffende energie‐aspecten van de woning en energiesubsidies. Hiervoor was in het meerjarenplan 1 onderzoeksmaand voorzien. Dit kan worden behouden. - LUCA plant in 2013 een analyse van de woonkeuzes, met een specifieke geografische en dyna‐ mische focus. Er wordt hierbij gekeken naar de laatste woonplaats en de motivaties om te verhui‐ zen in en uit stedelijke, suburbane of landelijke gebieden. Hiervoor zijn 4,8 onderzoeksmaanden voorzien in het meerjarenplan. Omdat het voor LUCA niet mogelijk is voor de 0,8 resterende onderzoeksmaanden een bijkomend onderzoeker in te schakelen, wordt deze onderzoekstijd over‐ gedragen naar 2014. - OSA plant in 2013 een basisanalyse van de woningkenmerken, de woningkwaliteit en renovatie‐ aspecten. Hiervoor zijn 2 onderzoeksmaanden, wat behouden kan worden.
2.1.3 Geplande outputs De oplevering door Ipsos is van de gecleande datasets voor de Woonsurvey (bevraging, interne en externe woningopname) voorzien voor eind augustus 2013. Daarnaast zal Ipsos ook een technisch verslag opleveren dat een gedetailleerd overzicht bevat van het management, de supervisie, de IT‐processen en het veldwerk (de gevolgde procedures, opleiding, opvolging interviewers, respons‐ analyse en kwaliteitscontrole). Tussentijds worden ook de gecontroleerde contactbladen, interviews en woningopnames opgeleverd aan het Steunpunt. HIVA en SumResearch zullen samen instaan voor een rapport over het verloop van het veldwerk. De rapportage van de resultaten van PHL (output 1.3) was initieel voorzien voor december 2013 en blijft haalbaar. De rapportage voor de analyses van LUCA (output 1.4) was voorzien voor december 2013, maar zal verplaatst worden naar begin 2014.
8 | Steunpunt Wonen
De rapportage van de basisanalyses door HIVA (output 1.1) en OSA (output 1.2) was gepland in 2014 en blijft behouden. Einde 2013 zal een tussentijds rapport met de eerst resultaten aan de begeleidingsgroep worden voorgelegd.
2.1.4 Geplande valorisatie Er zijn geen bijzondere initiatieven gepland in 2013.
2.1.5 Uitvoering Deelnemende entiteit: HIVA Verantwoordelijke: Sien Winters Onderzoeker: Kristof Heylen 7 onderzoeksmaanden, N. 2,6 onderzoeksmaanden Deelnemende entiteit: PHL Verantwoordelijke: Griet Verbeeck Onderzoeker: Pascal Vannitsen 1 onderzoeksmaand Deelnemende entiteit: OSA Verantwoordelijke: Michael Ryckewaert Onderzoeker: N., 2 onderzoeksmaanden Deelnemende entiteit: LUCA Verantwoordelijke: Pascal De Decker Onderzoeker: Bruno Meeus, 4 onderzoeksmaanden
2.1.6 Begeleidingsgroep Dit werkpakket wordt opgevolgd door de ‘Begeleidingsgroep data en analyses’.
2.2 Werkpakket 2: Meting van de leegstand, niet‐officiële bewoning en grijs wooncircuit 2.2.1 Stand van zaken oktober 2012 Tot dusver is er uitvoerig overleg gepleegd met AAPD over: - de kwaliteit van de beschikbare data, welke gegevens zijn betrouwbaar en welke niet; - het bekomen van een selectie van kadasterdata op statistische sectorniveau. Er blijkt dat heel wat bruikbare data door AAPD op statistisch sectorniveau kunnen aangeleverd wor‐ den. Deze data worden in de loop van de maand oktober 2012 verwacht, waarna de eerste analyse over de vergelijking tussen kadaster‐ en huishoudensdata op statistische sectorniveau kan aanvan‐ gen.
Jaarplan 2013 | 9
Het overzicht van beschikbare overige registratiesystemen (tweede verblijven, leegstandsinventaris‐ sen, studentenkamers, …) wordt doorgeschoven naar 2013 aangezien er pas dan het nodige perso‐ neel door OSA kan aangetrokken worden. De middelen hiervoor voorzien in 2012 worden doorge‐ schoven naar 2013 (2 onderzoeksmaanden).
2.2.2 Geplande activiteiten 2013 Voor 2013 is voorzien om in een aantal typegemeenten een gedetailleerde vergelijking te maken tus‐ sen de beschikbare registers. Dit wordt aangevuld met de taken zoals hierboven aangegeven onder 2.2.1. CES zal in dit kader een analyse uitvoeren om het verschil tussen woongelegenheden en huishoudens op statistische wijze en in detail te verklaren.
2.2.3 Geplande outputs Het meerjarenplan voorziet geen aparte output voor dit werkpakket in 2013. Wel zal het overzicht op Vlaams niveau van de vergelijking kadaster – huishoudens met in begrip van de statistische analyse (output 2.1.) en het overzicht van beschikbare overige registratiesystemen klaar zijn in het eerste trimester 2013.
2.2.4 Geplande valorisatie Geen bijzondere activiteiten gepland.
2.2.5 Uitvoering Deelnemende entiteit: OSA Verantwoordelijke: Bruno De Meulder Onderzoeker: Michael Ryckewaert 2,2 onderzoeksmaanden, N. 0,8 onderzoeksmaand (+ 2 maanden overgedragen uit 2012 Onderzoekstijd: 3 (+2) maanden Deelnemende entiteit: CES Verantwoordelijke: Erik Buyst Onderzoeker: Frank Vastmans, 1 onderzoeksmaand
2.2.6 Begeleidingsgroep Dit werkpakket wordt opgevolgd door de ‘Begeleidingsgroep Data & Analyses’
10 | Steunpunt Wonen
2.3 Werkpakket 3: Onderkant woningmarkt 2.3.1 Stand van zaken oktober 2012 Korte weergave van de uitvoering in 2012: - In 2012 werd conform de jaarplanning gewerkt aan thematische papers die gebaseerd zijn op de data van het kwalitatief onderzoek van het Steunpunt Ruimte en Wonen. Twee van deze paper zullen in 2012 afgewerkt worden. De derde wordt voorbereid. Dit heeft enige vertraging opgelopen o.a. omdat een eerste bespreking van de papers pas op 3 juli plaats kon vinden en bovendien schriftelijke reacties konden worden verstrekt tot eind juli. Een tweede bespreking van genoemde papers vond plaats op 25 sept. Twee papers worden nu afgewerkt. - Vanaf augustus is gewerkt aan de opstart en de uitwerking van het onderzoek naar de woonpaden van mensen die instellingen verlagen. In overleg met de begeleidingsgroepen en de opdrachtgever is beslist om in 2012 te focussen op jongeren en jongvolwassen die een instelling van de bijzondere jeugdzorg verlaten. Tegen eind december zal een ontwerpeindrapport klaar zijn. - In de loop van 2012 is ook verder gewerkt aan het boek (werktitel: De geest van suburbia) dat gebaseerd is op het woonpadenonderzoek van het Steunpunt Ruimte en Wonen. Het is de bedoe‐ ling om het manuscript tegen eind 2012 klaar te hebben. - De onderzoeksresultaten werden gepresenteerd op diverse nationale en internationale studie‐ dagen en conferenties en leidden tot artikelen in vakbladen.
2.3.2 Geplande activiteiten 2013 De projectoproep voor het Steunpunt Wonen bevatte een expliciete vraag om onderzoek te doen naar de onderkant van de woningmarkt met als doel meer inzicht te verwerven in de woonomstan‐ digheden en woonpaden van arme mensen. Er is ter zake weinig bekend en het onderzoek dat is verricht is oud, want dateert van de jaren 1990. Het is de bedoeling om 2013 het opgestarte onder‐ zoek verder te zetten. Dit zal in eerste instantie het afwerken van het onderzoek naar start van de wooncarrière van mensen die instellingen van bijzondere jeugdzorg verlaten betreffen (opgestart in 2012). Dit wordt vervolgd met onderzoek naar mensen die een psychiatrische instelling verlaten.
2.3.3 Geplande outputs - Outpunt 3.1. Dissiminatie van de thematische papers via de website van het Steunpunt begin 2013 (onmiddellijk na goedkeuring) - Output 3.2. Rapporten over de woonsituatie van mensen die instellingen verlaten. Een rapport over zij de een instelling van bijzondere jeugdzorg verlaten en een van mensen die een psychia‐ trische instelling verlaten tegen juli 2013. - Een eerste begeleidingsgroep is voorzien op 14 januari 2013. In functie van de progressie van het onderzoek zullen op die datum de volgende begeleidingsgroepen worden gepland.
Jaarplan 2013 | 11
2.3.4 Geplande valorisatie - Studiedag/colloquim naar aanleiding van het verschijnen van het boek ‘De geest van suburbia’ (werktitel) - Participatie aan nationale en internationale studiedagen en conferentie - Publicatie van wetenschappelijke artikelen
2.3.5 Uitvoering Deelnemende entiteit: LUCA School of Arts (voorheen Hogeschool W&K), campus Sint‐Lucas architec‐ tuur Gent/Brussel Verantwoordelijke: Pascal De Decker Onderzoeker: Bruno Meeus Voorziene onderzoekstijd: 2,4 maanden
2.3.6 Begeleidingsgroep Dit werkpakket wordt opgevolgd door de ‘Begeleidingsgroep Onderkant Woningmarkt’
2.4 Werkpakket 4: Private verhuring 2.4.1 Stand van zaken oktober 2012 De eerder uitgevoerde analyse (Vastmans F. & Buyst E. (2012), Huurprijzen en richthuurprijzen. Deel V: De relatie tussen huur‐ en woningprijzen, steunpunt wonen) wordt toegepast op internatio‐ nale schaal voor diverse OESO‐landen. Is er internationale empirische evidentie voor dergelijke rela‐ tie en welke landen wijken af van het model?
2.4.2 Geplande activiteiten 2013 De eerder uitgevoerde analyse (Vastmans F. & Buyst E. (2012), Huurprijzen en richthuurprijzen. Deel V: De relatie tussen huur‐ en woningprijzen, steunpunt wonen) wordt toegepast op regionale schaal binnen Vlaanderen. Waar is huren duurder vergeleken met kopen?
2.4.3 Geplande outputs Er zijn geen outputs gepland in 2013.
2.4.4 Geplande valorisatie Er zijn geen bijzondere initiatieven gepland in 2013
12 | Steunpunt Wonen
2.4.5 Uitvoering Deelnemende entiteit: KU Leuven‐CES Verantwoordelijke: Prof. Erik Buyst Onderzoeker: Frank Vastmans Voorziene onderzoekstijd: 1 maand
2.4.6 Begeleidingsgroep Dit werkpakket wordt opgevolgd door de ‘Begeleidingsgroep private verhuring’
2.5 Werkpakket 5: Analyses EPC‐databank 2.5.1 Stand van zaken oktober 2012 Korte weergave van de uitvoering in 2012: - In 2012 was de hoofdactiviteit erop gericht een eerste statistische analyse van de EPC databank te maken. Gezien de omvang en complexiteit van de databank is een aanzienlijk deel van de bestede tijd gegaan naar het uitpluizen van de concrete structuur, het koppelen van het MSQL databestand met de SAS verwerkingssoftware, het doorgronden en uitzuiveren van de verschillende data en het opstellen van concrete statistische verwerkingsmodellen. Een eerste statistische basisanalyse van de EPC data is voorzien voor half december. Gezien een kopie van de databank pas vanaf 14 mei in het bezit van de PHL was, is de voorafgaande tijd vooral gespendeerd aan het verzamelen van rele‐ vante informatie over de concrete opbouw en berekening van het EPC (inspectieprotocol, reken‐ modellen) en het verzamelen van aanvullende (inter)nationale literatuur over de implementatie van het EPC in de EU‐landen. Dit laatste vooral met het oog op de onderbouwing van de later geplande evaluatie en eventuele bijsturing van het huidige EPC. - Doordat de databank later dan gepland beschikbaar was, is pas vanaf begin juni met het eigenlijke onderzoekswerk op de databank kunnen worden gestart. Dit sloot echter goed aan bij de latere beschikbaarheid van de onderzoeker (Pascal Vannitsen) die a.g.v. andere beroepsactiviteiten zich pas ten volle vanaf 1 juli aan dit onderzoek kon wijden. Het voorbereidende werk zoals hierboven beschreven (verzamelen van informatie en literatuur) is hoofdzakelijk pro memorie gebeurd door de verantwoordelijke voor dit werkpakket (Griet Verbeeck) in overleg met de onderzoeker. Er wordt getracht in de resterende maanden de achterstand zoveel mogelijk in te lopen zodat het geplande statistische analysemodel zoveel mogelijk op punt staat en een eerste statistische basis‐ analyse is gebeurd. Bedoeling is de geplande activiteiten voor 2013 volledig zoals gepland te laten doorgaan.
2.5.2 Geplande activiteiten 2013 De activiteiten in 2013 binnen dit werkpakket zullen hoofdzakelijk gericht zijn op het uitvoeren van een grondige statistische analyse van de EPC databank. Doel van deze analyse is een grondig beeld te krijgen van de energieprestatie, bouwfysische en installatietechnische kwaliteiten van het huidige Vlaamse woningenpark a.d.h.v. de ca. 400 000 EPC’s. Gezien de huidige opbouw van het rekenmodel
Jaarplan 2013 | 13
achter het EPC zal er bij de analyse specifieke aandacht besteed worden aan de impact van de defaultwaarden op de accuraatheid van het EPC. Indien nodig, kan deze analyse nog leiden tot ver‐ dere aanpassingen van het statistisch analysemodel. In het kader van de accuraatheid van het EPC zullen de resultaten van deze analyse in 2013 ook getoetst worden aan en vergeleken worden met de resultaten van de Woonsurvey 2012. Op basis van een eerste raming o.b.v. het huidige aantal EPC’s in verhouding tot het totaal aantal woningen in Vlaanderen wordt verwacht dat zo’n 2 000 woningen uit de Woonsurvey over een EPC zullen beschikken. Het reële aantal zal mede bepalend zijn voor de betrouwbaarheid van deze vergelijking. Daarnaast zal de Woonsurvey als geheel een referentiepunt vormen voor de bovengenoemde analyse van de energieprestatie, bouwfysische en installatietech‐ nische kwaliteiten van het huidige Vlaamse woningenpark. In dit kader zullen zowel Griet Verbeeck als Pascal Vannitsen de onderzoekers van WP1 bijstaan bij de analyse van de resultaten van de Woonsurvey, specifiek dan voor de aspecten gerelateerd aan energie, zodat een goede vergelijking tussen beide databronnen mogelijk is. Om een verdere vergelijking van de EPC databank met andere relevante data mogelijk te maken, zal in 2013 ook concreet gezocht worden naar andere databanken, zoals data van Eurostat, data van energiepremies, fiscale inkomens, etc. De confrontatie met deze data is niet gepland voor 2013, maar doel is wel om eind 2013 over deze data te kunnen beschikken, zodat in 2014 met de verge‐ lijking kan gestart worden in aansluiting bij WP7. In 2013 zal o.b.v. de resultaten van de EPC databank en de Woonsurvey samen, ook een voorstel tot een aangepaste energie‐indicator worden geformuleerd, in aansluiting bij WP6. Hieraan zal 1 persoonsmaand besteed worden.
2.5.3 Geplande outputs In het meerjarenplan was output 5.1 (statistical analysis model for the EPC database) voorzien voor december 2012. Door de latere start met de databank is een verschuiving van deze datum met 1 à 2 maanden mogelijk. De einddatum voor output 5.2 (report with statistical in depth analysis) en out‐ put 5.3 (revision of the indicator for energy‐efficiency), m.n. december 2013, blijft wel behouden. Voor output 5.2 wordt getracht een tussentijdse versie voor te leggen aan de BG Wonen en Energie in het voorjaar van 2013 (mei‐juni). Voor output 5.3 is de streefdatum voor een tussentijdse versie september 2013. Dit zal deels afhankelijk zijn van de vorderingen binnen WP1.
2.5.4 Geplande valorisatie Gezien de timing van rapport 5.2 voor eind december 2013 zal in 2013 nog geen publicatie over dit onderzoek mogelijk zijn.
2.5.5 Uitvoering Deelnemende entiteit: PHL Verantwoordelijke: Griet Verbeeck Onderzoeker: Pascal Vannitsen Voorziene onderzoekstijd: 5 maanden
14 | Steunpunt Wonen
2.5.6 Begeleidingsgroep Dit werkpakket wordt opgevolgd door de ‘Begeleidingsgroep Wonen en Energie’.
2.6 Werkpakket 6: Ontwikkeling van indicatoren 2.6.1 Stand van zaken oktober 2012 In 2012 waren drie outputs voorzien: 1. Een paper over mogelijke indicatoren voor de kwaliteit van de woonomgeving en sociale inslui‐ ting. Een ontwerp van deze paper is beschikbaar. Voor een van de mogelijke nieuwe indicatoren (armoederisico na woonlasten) is een bijkomende verkenning gebeurd, die resulteerde in een tweede paper, waarvan een ontwerpversie klaar is (output 6.1). 2. Een woningprijsindex. Omwille van de verschuiving binnen WP9 (zie verder) zal in 2012 geen woningprijsindex meer kunnen geconstrueerd worden (output 6.2) 3. Een update van de algemene indicatorenpaper (Winters e.a., 2012) is voorzien voor december 2012 (output 6.3).
2.6.2 Geplande activiteiten 2013 In dit jaarplan 2013 bevestigen we wat voorzien was in het meerjarenplan, namelijk de constructie van een indicator voor energieprestaties (output 6.4, als resultaat van WP5). Ook zal tegen het einde van het werkjaar de algemene indicatorenpaper opnieuw een update krijgen.
2.6.3 Geplande outputs Output 6.4: een ontwerpversie zal worden voorgelegd aan de begeleidingsgroep wonen en energie. De geactualiseerde versie van de indicatorennota zal worden voorgelegd aan de begeleidingsgroep tegen het einde van het werkjaar.
2.6.4 Geplande valorisatie De outputs van het werkjaar 2012 zullen na aanvaarding door de minister worden opgenomen op de website van het Steunpunt. Verder zijn er geen bijzondere initiatieven gepland in 2013.
2.6.5 Uitvoering Deelnemende entiteiten: KU Leuven, HIVA Verantwoordelijke: Sien Winters Onderzoeker: Sien Winters Voorziene onderzoekstijd: 1 maand (de voorbereiding van output 6.4 is inbegrepen in de onder‐ zoekstijd voor WP5)
Jaarplan 2013 | 15
2.6.6 Begeleidingsgroep Dit werkpakket wordt opgevolgd door de ‘Begeleidingsgroep data en analyses’. Het ontwerp van indicator voor energieprestaties zal vooraf worden voorgelegd aan de ‘Begeleidingsgroep wonen en energie’.
2.7 Werkpakket 7: Bereik en effecten van het woonbeleid 2.7.1 Stand van zaken oktober 2012 Korte weergave van de uitvoering in 2012: - Er is door HIVA een studie uitgevoerd die de subsidies bij sociale koopwoningen in kaart brengt, voor 2008 op basis van VMSW‐data. De verdeling van zowel de subsidie sociale koop als de subsi‐ die bij sociale leningen werd geanalyseerd naar inkomensquintielen, gezinstype en leeftijd. Deze studie viel binnen het basisonderzoek van het Steunpunt Wonen (output 7.1) - In 2012 zal er nog een document worden opgemaakt met uitleg bij het methodologisch kader voor de meting van woonsubsidies, de beschikbare databronnen in Vlaanderen en de mogelijkheden van toekomstige verdelingsanalyses (deel van output 7.2). In het meerjarenplan werd voor 2012 ook nog de uitwerking van een micro‐simulatiemodel voorzien, dat moet toelaten om de verde‐ lingseffecten van wijzigingen in het woonbeleid (bv. verandering van toekenningsvoorwaarden sociale huur of huursubsidie) te simuleren. De bedoeling is dat dit simulatiemodel draait op de data van de Woonsurvey 2005 en 2012. De planning van deze opdracht is ondertussen echter aange‐ past. Twee van de 4,6 onderzoeksmaanden voor deze opdracht zijn verplaatst naar 2013, met akkoord van de opdrachtgever. De vrijgekomen onderzoekstijd in 2012 (2 onderzoeksmaanden) zal door HIVA besteed worden aan een onderzoek naar de mogelijkheid van een ‘huiskorting’ bij de registratierechten als alternatief voor het klein beschrijf.
2.7.2 Geplande activiteiten 2013 - Zoals vermeld zal HIVA in 2013 twee onderzoeksmaanden besteden aan de uitwerking van een simulatiemodel voor wijzingen in de regelgeving rond wonen. Dit model zal de input vormen voor de uitwerking van een gebruiksvriendelijke webapplicatie waarmee de verdelingseffecten van bv. een wijziging in de toelatingsgrenzen van een bepaalde maatregel kan gesimuleerd worden. - Verder zal OTB in samenwerking met HIVA een vergelijkende analyse maken van de verdeling van de woonsubsidies in Vlaanderen en Nederland, gebaseerd op de Vlaamse Woonsurvey 2012 en het Nederlandse WoON 2012. Hiervoor zijn twee onderzoeksmaanden voorzien voor OTB.
2.7.3 Geplande outputs - Simulatiemodel voor wijzigingen op vlak van woonbeleid (deel van output 7.2). - Een nota betreffende de methodologie en de mogelijkheden van toekomstige verdelingsanalyses op vlak van woonbeleid (deel van output 7.2). Output 7.2 zijn in zijn geheel beschikbaar zijn tegen het einde van het eerste kwartaal.
16 | Steunpunt Wonen
- Een rapport met een vergelijkende analyse van de verdeling van de woonsubsidies in Vlaanderen en Nederland (output 7.3) tegen het einde van het jaar.
2.7.4 Geplande valorisatie Er zijn geen bijzondere initiatieven gepland in 2013.
2.7.5 Uitvoering Deelnemende entiteit: HIVA Verantwoordelijke: Sien Winters Onderzoeker: Kristof Heylen Voorziene onderzoekstijd: 2 maanden (overgedragen uit 2012) Deelnemende entiteit: OTB Verantwoordelijke: Marja Elsinga Onderzoeker: Marietta Haffner Voorziene onderzoekstijd: 2 maanden
2.7.6 Begeleidingsgroep Dit werkpakket wordt opgevolgd door de ‘Begeleidingsgroep beleidsinstrumenten’.
2.8 Werkpaket 8: In‐ en uitstroom sociale huisvesting 2.8.1 Stand van zaken oktober 2012 In 2012 was nog geen onderzoekactiviteit voorzien.
2.8.2 Geplande activiteiten 2013 De VMSW beschikt over data die toelaten om de duur van verblijf in de sociale huursector te analyse‐ ren, alsook de in‐ en uitstroom te bekijken. Deze gegevens, die inzicht kunnen gegeven over de evo‐ lutie van het profiel van de sociale huurders, zijn tot op heden niet onderzocht. Het is de bedoeling van het Steunpunt Wonen om dit te doen. Ten einde het onderzoek scherp te stellen zal in 2013 een internationaal literatuuronderzoek worden verrricht.
2.8.3 Geplande outputs Dit onderdeel van het meerjarenplan wordt naar voor gehaald in de tijd omwille van de vertraging die er is in de uitvoering van de Woonsurvey 2012. Oorspronkelijk was het voorzien voor het einde
Jaarplan 2013 | 17
van het jaar. Omdat we deze tijd reserveren voor de verwerking van de survey, gebeurt dit litera‐ tuuronderzoek tijdens de eerste helft van het jaar. Output 8.1. Rapport met overzicht van literatuur tegen september 2013.
2.8.4 Geplande valorisatie Geen initiatieven gepland.
2.8.5 Uitvoering Deelnemende entiteit: LUCA Verantwoordelijke: Pascal De Decker Onderzoeker: Bruno Meeus Voorziene onderzoekstijd: 2,4 maanden
2.8.6 Begeleidingsgroep Dit werkpakket wordt opgevolgd door de ‘Begeleidingsgroep beleidsinstrumenten’.
2.9 Werkpakket 9: Prijsvorming op de woningmarkt 2.9.1 Stand van zaken oktober 2012 Korte weergave van de uitvoering in 2012: - Doctoraatsonderzoek: Start van het doctoraatsonderzoek. In dit doctoraatsonderzoek probeert de onderzoeker inzicht te verwerven in regionale prijsontwikkelingen op de Vlaamse (en Belgische) woningmarkt. Eerder (wetenschappelijk) onderzoek toont aan dat er bepaalde diffusiepatronen te onderscheiden zijn in regionale prijsvorming. Na een grondig literatuuronderzoek is een van de voornaamste activiteiten van 2012 het verzamelen van de noodzakelijke data geweest. Nadien is de onderzoeker gestart met de eerste analyses van de beschikbare data voor Vlaanderen en België. De resultaten van een eerste econometrisch model werden ook reeds samengevat in een eerste versie van een paper. - Wijziging basisopdracht WP9: vervanging van ’repeat sales index’ door ‘analyse van de fiscale inko‐ mens’. Op basis van eerder overleg leek het aannemelijk te veronderstellen dat de AAPD gegevens kon aanleveren waarmee een repeat sales index voor woningen opgesteld kan worden. Op 15 maart heeft de AAPD echter aan het departement RWO laten weten dat het aanleveren van de noodzakelijke gegevens momenteel te tijdsintensief is binnen de huidige prioriteitenlijst. Om die reden werd aan de begeleidingsgroep voorgesteld onderzoek te voeren naar de fiscale inkomens en de invloed daarvan op de woningprijzen. De nieuwe databank betreffende de fiscale inkomens van de FOD Economie is immers gefinaliseerd voor de periode 2003‐2009 en nog niet onderzocht qua onderzoeksmogelijkheden. Quasi alle velden van een belastingaangifte zijn apart opvraagbaar.
18 | Steunpunt Wonen
Eind 2012 werken de onderzoekers een rapport af waar de mogelijkheden en de resultaten (voor‐ namelijk grafisch) weergegeven worden van deze data.
2.9.2 Geplande activiteiten 2013 1. In eerste instantie werd het ontwikkelen van een woningprijsindex van 2012 naar 2013 verscho‐ ven. Uit de gesprekken met de AAPD blijkt dat de mogelijkheden om de specifieke data aan te leveren nog altijd bestaan, maar dat de AAPD ook voor 2013 niet de benodigde tijd heeft om de data aan te leveren. AAPD rapporteert echter zelf een woningprijsindex in hun jaarverslag en het is interessant om deze in meer detail te bespreken, en mogelijk mee op te nemen in de indicato‐ rennota. 2. Daarnaast zijn niet alle data‐exports even tijdsintensief voor de AAPD qua voorbereiding. Zo werkt men momenteel aan een standaardset van data die op statistische sectorniveau kunnen aangeleverd worden, bv. de gemiddelde woonoppervlakte van een woongelegenheid, gemid‐ delde verkoopprijs, … Het steunpunt heeft deze aangevraagd, en bovendien meer specifieke queries aangevraagd. Het stelt ons alvast in staat om tesamen met een rijke set aan andere sta‐ tistische sectordata (bevolkings‐ en huishoudgegevens en fiscale inkomens ‐ zie supra ‐) een variant van een hedonische woningprijsanalyse uit te voeren. In plaats van een individuele obser‐ vatie op adresniveau, kan dan een observatie per statistische sector gebruikt worden. Deze ana‐ lyse heeft het voordeel dat ze gebiedsdekkend is, maar het nadeel dat voor woningkenmerken vaak met proxies gewerkt moet worden (bv. het aantal fiscale huishoudens die gebruik maken van het fiscaal voordeel van hoogrendementsketels nemen). 3. Om individuele woningkenmerken duidelijk in beeld te brengen wordt er ook een echte hedo‐ nisch prijsanalyse uitgevoerd. Dit doen we op basis van de VMSW dataset. Deze bevat een uitge‐ breide lijst van woningkenmerken tesamen met een door notarissen geschatte huur‐ en ver‐ koopprijs van sociale woningen. Het opzet hiervan is gelijkaardig als het hedonisch huurprijs‐ model voor huur dat in 2011 ontwikkeld is door het steunpunt, maar betreft nu de verkoop‐ prijzen. 4. Doctoraatsonderzoek. Op basis van de resultaten uit de eerste analyses brengt de onderzoeker verdere verfijningen aan in het model wat resulteert in een paper.
2.9.3 Geplande outputs Het onderzoek (output 9.2) wordt op het einde van het jaar gerapporteerd. Ook zal input geleverd worden voor de indicatoren over woningprijzen (werkpakket 6). Doctoraatsonderzoek: Naast een engelse wetenschappelijke publicatie brengt de onderzoeker zijn bevindingen in de vorm van een onderzoeksrapport. In dit rapport zullen kort de bevindingen uit de meest actuele en relevante literatuur worden besproken en het eerste deel van de conclusies uit het eigen onderzoek. Verder zal de onderzoeker in algemene termen de gebruikte methodologie en een verder plan van onderzoek bespreken.
2.9.4 Geplande valorisatie Er zijn geen bijzondere initiatieven gepland in 2013.
Jaarplan 2013 | 19
2.9.5 Uitvoering Deelnemende entiteit: KU Leuven ‐CES Verantwoordelijke: Prof. Erik Buyst Onderzoeker: Roel Helgers 6 maanden, Frank Vastmans 5 maanden Voorziene onderzoekstijd: 11 maanden
2.9.6 Begeleidingsgroep Dit werkpakket wordt opgevolgd door de ‘Begeleidingsgroep woningmarkt’
2.10 Werkpakket 10: Territoriale selectiviteit van het woonbeleid 2.10.1 Stand van zaken oktober 2012 De voornaamste activiteiten die in 2012 gebeurden waren het bestuderen en evalueren van de ruim‐ telijk selectieve maatregelen, hun criteria en ruimtelijke indelingen die vandaag in het woonbeleid en andere beleidsdomeinen (met name ook de ruimtelijke ordening) terug te vinden zijn. De opmaak van een overzicht van de huidige ruimtelijk selectieve woonbeleidsmaatregelen en de relatie met andere ruimtelijke categoriëen voorzien in het meerjarenplan voor 2012 zal dan ook afgerond zijn. Daarbij werd ook de mogelijkheid om de huidige ruimtelijke categorïeen te updaten (voorzien in 2013) reeds gedeeltelijk onderzocht. Uit de evaluatie van de maatregelen komen een aantal prioritei‐ ten en concepten die in 2013 verder onderzocht zullen worden naar voor. Wat betreft het onderdeel ‘vergelijkende literatuurstudie over de mechanismen die nieuwe woon‐ ontwikkelingen aansturen en territoriale selectiviteit’ (doorlopende opdracht van 2012‐2015) werd reeds een korte verkenning uitgevoerd naar te bestuderen regio’s in Europa. Daarnaast werden ver‐ schillende studiedagen, focusgroepen (o.m. van de Vlaams bouwmeester, …) bijgewoond en ver‐ schafte literatuuronderzoek in de domeinen van architectuur en stedenbouw alvast enig inzicht in nieuwe vormen van woonproductie en woonomgevingen en in wijzen waarop deze de territoriale selectiviteit een nieuwe betekenis kunnen geven.
2.10.2 Geplande activiteiten 2013 Voor het jaar 2013 werd de taakstelling geformuleerd om een haalbaarheidsstudie op te stellen die de mogelijkheid van het updaten van de huidige ruimtelijke categoriëen onderzoekt en/of om een onderzoek naar nieuwe ruimtelijke categoriëen en/of ruimtelijke selectieve woonbeleidsmaatregelen te verrichten. Zoals hiervoor aangegeven werden deze taken reeds deels opgestart. Een doorlichting van deze territoriaal selectieve maatregelen en de strategische en operationele doelstellingen geformuleerd in de Beleidsnota 2009‐2014 van Freya van den Bossche vormen aanlei‐ ding tot het concretiseren van de onderzoeksvragen: - is het effectief de woonvernieuwingsgebieden bij afwezigheid van nieuwe gegevens aan te passen; - bestaat de mogelijkheid om voor de bestaande territoriaal selectieve maatregelen in het grond‐ en pandenbeleid gelijkaardige criteria te hanteren;
20 | Steunpunt Wonen
- is het mogelijk om meer coherentie te brengen tussen de verschillende maatregelen onderling; - dienen er nieuwe indicatoren of beleidsmaatregels ontworpen te worden die zijn afgesteld op de ruimtelijke principes uit de ruimtelijke ordening? Op basis van de eindrapportering voor 2012 en het haalbaarheidsonderzoek naar de mogelijkheden om bestaande ruimtelijke indelingen te actualiseren, dient in overleg met de Begeleidingsgroep uit‐ gemaakt te worden waaruit het onderzoek naar de actualisatie van ruimtelijk selectief woonbeleid dient te bestaan. Er kunnen drie verschillende benaderingen gevolgd worden, hieronder opgesomd: 1. actualiseren van de huidige territoriaal selectieve maatregelen: updaten van ruimtelijke indelin‐ gen 2. aanpassen van de huidige territoriaal selectieve maatregelen: voorstel van nieuwe ruimtelijke indelingen maar met hetzelfde instrumentarium; 3. herijken van ruimtelijk selectief woonbeleid vanuit een analyse van geactualiseerde strategische doelstelling: onderzoek naar nieuwe/vernieuwde ruimtelijke selectieve beleidsmaatregelen. Het haalbaarheidsonderzoek zal de drie mogelijke pistes in eerste orde verkennen, zodat in de loop van 2013 de verder te volgen benadering gespecifieerd kan worden.
2.10.3 Geplande outputs Tegen het einde van 2012 zullen de huidige ruimtelijk selectieve maatregelen en ruimtelijke selectivi‐ teit als beleidsdoel gerapporteerd worden (output 10.1). Tussentijdse resultaten werden aan de begeleidingsgroep Beleidsinstrumenten voorgelegd op 5 juni 2012. De eindversie zal begin 2013 voorgelegd worden aan de BG. Voor 2013 wordt een technisch overzicht van de mogelijkheden om de huidige ruimtelijke catego‐ risatie te updaten voorzien, meerbepaald van de woningbouw‐ en woonvernieuwingsgebieden (10.2). De tussentijdse resultaten en de eindversie van de ouput voor 2013 zijn voorzien voor midden 2013 en eind 2013 of begin 2014.
2.10.4 Geplande valorisatie Er kan nagegaan worden of het opportuun is om in de loop van 2013 een publieke voorstelling te houden over de resultaten van 2012, namelijk de doorlichting en evaluatie van de bestaande ruimte‐ lijke selectieve beleidsmaatregelen. Daarnaast is er een wetenschappelijke artikel of paper gepland op basis van dezelfde resultaten.
2.10.5 Uitvoering Deelnemende entiteit: KU Leuven ‐ OSA Verantwoordelijke: Michael Ryckewaert, Bruno De Meulder Onderzoeker: junior onderzoeker N. Onderzoekstijd: 11,4 onderzoeksmaanden
Jaarplan 2013 | 21
2.10.6 Begeleidingsgroep Dit werkpakket wordt opgevolgd door de ‘Begeleidingsgroep Beleidsinstrumenten’.
22 | Steunpunt Wonen
3. Tijdsplanning
3.1.1 Toelichting De gantt charts op de volgende pagina zijn een aangepast versie van deze uit het meerjarenplan. In de tabel met de onderzoeksmaanden geven de cijfers in de vakjes het aantal onderzoeksmaanden dat overeenstemt met de begroting zoals die hierna is opgenomen en die ook overeenstemt met het aantal onderzoeksmaanden vermeld bij de beschrijving van de werkpakketten hierboven. Als gevolg van aangepaste prognoses van de personeelskosten kan het aantal onderzoeksmaanden voor 2013 verschillen van de persoonsmaanden die in het meerjarenplan zijn te vinden voor 2013 (zie ook bij begroting). Tussen haakjes is de geplande overdracht van onderzoeksmaanden tussen 2012 en 2013 weerge‐ geven. Voor 2012 zijn dit negatieve cijfers, voor 2013 positieve. De aanpassingen die zijn aange‐ bracht, werden bij de betreffende werkpakketten reeds toegelicht. We vatten de voornaamste wijzi‐ gingen hier samen. Deze wijzigingen hebben ook hun invloed op de geplande outputs. WP2: - er worden twee onderzoeksmaanden overgedragen naar 2013; - output 2.1 zal niet meer beschikbaar zijn in december 2012, maar tegen het einde van het eerste kwartaal van 2013. WP5: - een gedeelte van het budget voor 2012 zal worden overgedragen voor besteding aan personeelkosten in 2013, 2014 en 2015; - output 5.1 verschuift van einde 2012 naar begin 2013. WP7: - voor de ontwikkeling van het simulatiemodel worden twee onderzoeksmaanden overgedragen van 2012 naar 2013; - output 7.2 zal beschikbaar zijn tegen het einde van het eerste kwartaal.
Jaarplan 2013 | 23
3.1.2 Onderzoeksmaanden
Working packages
Research months
Woonsurvey 2012
30,4
1
2012
2013
2014
2015
Quarters
Quarters
Quarters
Quarters
2
3
4
1
2
3
3
3 6,6 4,8 (‐0,8) 2
4
1
2
3
4
1
2
3
3
(+0,8)
11
3 (‐2) 1
Onderkant woningmarkt
26,4
Private verhuurders EPC databank Indicatoren
9,6
2
2 2
1
2
2,4
4
1
1
1
6 (‐3,2)
5
4
8
1
1
1
6,6 (‐2)
17,4
PHL 9,6 1 1 3
2,4
2 2
2
6,6
3,6
4,8
44
11
11
10
12
Territoriale selectiviteit
27
7
11,4
6
8
24 | Steunpunt Wonen
LUCA
4
Prijsvorming
HIVA + sub
2 (+2) 2
In‐ en uitstroom soc. huisvesting
CES
OTB 4,8
19
17,6
Partners
OSA
3 (+2)
2 Bereik en effecten woonbeleid
4
HIVA
1 Meting leegstand…
3
3.1.3 Outputs Werkpakketten 1 Woonsurvey 2012
Onderzoe
1
2012
2013
2014
2015
Kwartaal
Kwartaal
Kwartaal
Kwartaal
2
3
4
1
2
3
4
30,4
1
2
3
4
1
2
1.1
Partners 3
4 1.5
1.2
1.5
2.1
4 Private verhuurders 5 EPC databank 6 Indicatoren
26,4
3.2
3.3
4 8
4.1
6.1, 6.2
17,6
7.1
3.4 4.2
5.1 6.1, 6.4
4.3
5.4 tem 5.7
5.8, 5.9
6.1, 6.5
6.1, 6.5 6.7
6.3
7 Bereik en effecten woonbeleid
LUCA
2.2 tem 2.4
3.1
19
PHL
2.2 tem 2.4
2.1
3 Onderkant woningmarkt
OSA OTB
1.3
11
HIVA HIVA + sub
1.4
2 Meting leegstand…
CES
7.2
7.6 7.3
7.4 7.5
8 In‐ en uitstroom soc. huisvesting
17,4
8.1 en 8.2
8.3 8.4
9 Prijsvorming 10 Territoriale selectiviteit
44
9.1
9.2
27
10.1
10.2
8.5 9.3 tem 9.5
10.3
10.4
Jaarplan 2013 | 25
4. Toelichting jaarbegroting
4.1 Begroting Steunpunt Wonen 2013 Personeelskosten Directe personeelsinzet HIVA ‐ Kristof Heylen / WP 1 HIVA ‐ Sien Winters / WP 6 CES ‐ Roel Helgers / WP 9 CES ‐ Frank Vastmans / WP 2, 4 en 9 OSA ‐ Michael Ryckewaert / WP 2, WP 10 OSA ‐ N. / WP 10 OSA ‐ N. / WP 2 PHL ‐ Pascal Vannitsen/ WP 1 PHL ‐ Pascal Vannitsen/ WP 5 OTB ‐ Marietta Haffner / WP 6 LUCA ‐ Bruno Meeus / WP 3 LUCA ‐ Bruno Meeus./ WP 1 LUCA ‐ Bruno Meeus/ WP 8 Indirecte personeelsinzet HIVA ‐Sien Winters / coördinatie HIVA ‐ Inge Vanderwaeren / centraal secr HIVA ‐ Inge Vanderwaeren /ondersteuning ond Totaal aantal persoonsmaanden Werkingskost Kost: Werking, direct [Berekende waarde] Informatie en documentatie KULeuven PHL LUCA OTB ICT KULeuven PHL LUCA OTB Uitrusting KULeuven PHL LUCA OTB Reiskosten KULeuven PHL LUCA OTB Valorisatie KULeuven PHL LUCA OTB Kost: Werking, indirect Informatie en documentatie
bezetting (in persoonsmaanden) 57,60 9,60 1,00 6,00 7,00 3,60 12,00 0,80 1,00 5,00 2,00 2,40 4,80 2,40 10,70 6,00 2,80 1,90 68,30 Totale personeelskost
in EUR €321 226,01 €57 685,00 €10 129,00 €19 546,15 €42 862,86 €29 539,20 €41 491,32 €4 494,40 €5 768,94 €28 844,70 €22 495,45 €14 592,25 €29 184,50 €14 592,25 €89 536,00 €60 776,00 €17 100,00 €11 660,00 €410 762,01
€19 974,90 €5 977,55 €4 587,46 €500,00 €690,09 €200,00 €5 376,35 €4 876,35 €500,00 €1 436,00 €936,00 €500,00 €6 060,00 €4 810,00 €750,00 €500,00 €1 125,00 €1 125,00 €12 899,45 €499,45
Jaarplan 2013 | 27
KULeuven ICT KULeuven
€499,45 €3 400,00 €3 400,00
Uitrusting KULeuven Reiskosten KULeuven Valorisatie KULeuven Totaal kost werking: [berekende waarde] Totaal personeelskost en werkingskost [Berekende waarde] Centrale beheerskosten en algemene exploitatiekosten [berekende waarde]
€1 000,00 €1 000,00 €8 000,00 €8 000,00 €32 874,35 €443 636,36 € 44 363,64
Onderaannemingskost opvolging veldwerk woningopname / WP 1: aan te besteden Totaal kost onderaanneming: [berekende waarde]
€ 33 500,00 € 33 500,00
Totale kost:
€521 500,00
Beschikbaar budget Inkomst: Financiering Vlaamse Overheid [berekende waarde] Basisfinanciering [EWI Cofinanciering RWO Inkomst: Andere financiering of eigen inkomsten [berekende waarde] Inkomst: Reserveoverdracht van jaar ervoor Totaal beschikbaar budget: [berekende waarde] Balans Korte termijnopdrachten Balans na korte termijnopdrachten
28 | Steunpunt Wonen
€745 000,00 €496 666,67 €248 333,33
€745 000,00 €223 500,00 €223 500,00
4.2 Begroting KU Leuven 4.2.1 Begroting HIVA Personeelskosten Directe personeelsinzet Kristof Heylen / WP 1 Sien Winters / WP 6 Indirecte personeelsinzet Sien Winters / coördinatie Inge Vanderwaeren / centraal secr Inge Vanderwaeren /ondersteuning onderzoekers Totaal aantal persoonsmaanden Werkingskost Kost: Werking, direct [Berekende waarde] Informatie en documentatie 10,6 maanden à 250 euro (na aftrek van reiskosten) ICT PC: 10,6 maanden à 150 euro Uitrusting Reiskosten o.a. ENHR 2013 Kristof Heylen Valorisatie Kost: Werking, indirect Informatie en documentatie 6 maanden à 250 euro (na aftrek van reiskosten) ICT PC: 6 maanden à 150 euro updates website en sharepoint Uitrusting Reiskosten o.a. ENHR 2013 Sien Winters Valorisatie organisatie studiedagen, drukwerk… Totaal kost werking: [berekende waarde] Totaal personeelskost en werkingskost [Berekende waarde] Centrale beheerskosten en algemene exploitatiekosten [berekende waarde] Onderaannemingskost Totaal kost onderaanneming: [berekende waarde] Totale kost:
bezetting (in persoonsmaanden) 10,60 9,60 1,00 10,70 6,00 2,80 1,90 21,30 Totale personeelskost
in EUR €67 814,00 €57 685,00 €10 129,00 €89 536,00 €60 776,00 €17 100,00 €11 660,00 €157 350,00
€4 241,46 €1 651,46 €1 651,46 €1 590,00 €1 590,00
€1 000,00 €1 000,00
€12 899,45 €499,45 €499,45 €3 400,00 €900,00 €2 500,00
€1 000,00 €1 000,00 €8 000,00 €8 000,00 €17 140,91 €174 490,91 €17 449,09
€‐ €191 940,00
Jaarplan 2013 | 29
4.2.2 Begroting CES bezetting (in persoonsmaanden) 13,00 6,00 7,00
Personeelskosten Directe personeelsinzet Roel Helgers / WP 9 Frank Vastmans / WP 2, 4 en 9 Indirecte personeelsinzet Totaal aantal persoonsmaanden
13,00
Werkingskost Kost: Werking, direct [Berekende waarde] Informatie en documentatie [Detail] … ICT Uitrusting Reiskosten Valorisatie Kost: Werking, indirect Informatie en documentatie ICT Uitrusting Reiskosten Valorisatie Totaal kost werking: [berekende waarde] Totaal personeelskost en werkingskost [Berekende waarde] Centrale beheerskosten en algemene exploitatiekosten [berekende waarde] Onderaannemingskost Totaal kost onderaanneming: [berekende waarde] Totale kost:
30 | Steunpunt Wonen
€6 241,00 €936,00 €936,00 €2 184,00 €2 184,00 €936,00 €936,00 €1 560,00 €1 560,00 €625,00 €625,00
€6 241,00 €68 650,00 €6 865,00 €‐ €75 515,00
Totale personeelskost
in EUR €62 409,00 €19 546,15 €42 862,86
€62 409,00
4.2.3 Begroting OSA bezetting (in persoonsmaanden) 16,40 3,60 8205,33 12,00 3457,61 0,80 5618,00 0,00 16,40 Totale personeelskost
Personeelskosten Directe personeelsinzet Michael Ryckewaert / WP 2, WP 10 N. / WP 10 N. / WP 2 Indirecte personeelsinzet Totaal aantal persoonsmaanden Werkingskost Kost: Werking, direct [Berekende waarde] Informatie en documentatie Onderzoeksliteratuur ‐ boeken Odnerzoeksliterartuur ‐ tijdschriften ICT Software en data Uitrusting Reiskosten Alg. Verplaatsingskosten Bijwonen int'l conferenties Valorisatie Publicatiekosten Kost: Werking, indirect Informatie en documentatie ICT Uitrusting Reiskosten Valorisatie Totaal kost werking: [berekende waarde] Totaal personeelskost en werkingskost [Berekende waarde] Centrale beheerskosten en algemene exploitatiekosten [berekende waarde] Onderaannemingskost Totaal kost onderaanneming: [berekende waarde] Totale kost:
in EUR €75 524,92 €29 539,20 €41 491,32 €4 494,40
€75 524,92
€5 852,35 €2 000,00 €1 000,00 €1 000,00 €1 102,35 €1 102,35
€2 250,00 €750,00 €1 500,00 €500,00 €500,00
€5 852,35 €81 377,27 €8 137,73 €‐ €89 515,00
Jaarplan 2013 | 31
4.2.4 Begroting KU Leuven totaal Personeelskosten Directe personeelsinzet HIVA ‐ Kristof Heylen / WP 1 HIVA ‐ Sien Winters / WP 6 CES ‐ Roel Helgers / WP 9 CES ‐ Frank Vastmans / WP 2, 4 en 9 OSA ‐ Michael Ryckewaert / WP 2, WP 10 OSA ‐ N. / WP 10 OSA ‐ N. / WP 2 Indirecte personeelsinzet HIVA ‐Sien Winters / coördinatie HIVA ‐ Inge Vanderwaeren / centraal secr HIVA ‐ Inge Vanderwaeren /ondersteuning ond Totaal aantal persoonsmaanden Werkingskost Kost: Werking, direct [Berekende waarde] Informatie en documentatie HIVA CES OSA ICT HIVA CES OSA Uitrusting HIVA CES OSA Reiskosten HIVA CES OSA Valorisatie HIVA CES OSA Kost: Werking, indirect Informatie en documentatie HIVA ICT HIVA Uitrusting Reiskosten HIVA Valorisatie HIVA Totaal kost werking: [berekende waarde] Totaal personeelskost en werkingskost [Berekende waarde] Centrale beheerskosten en algemene exploitatiekosten [berekende waarde]
32 | Steunpunt Wonen
bezetting (in persoonsmaanden) 40,00 9,60 1,00 6,00 7,00 3,60 12,00 0,80 10,70 6,00 2,80 1,90 50,70 Totale personeelskost €16 334,81 €4 587,46 €1 651,46 €936,00 €2 000,00 €4 876,35 €1 590,00 €2 184,00 €1 102,35 €936,00 0 €936,00 0 €4 810,00 €1 000,00 €1 560,00 €2 250,00 €1 125,00 €625,00 €500,00 €12 899,45 €499,45 €499,45 €3 400,00 €3 400,00
€1 000,00 €1 000,00 €8 000,00 €8 000,00 €29 234,26 €324 518,18 €32 451,82
in EUR €205 747,92 €57 685,00 €10 129,00 €19 546,15 €42 862,86 €29 539,20 €41 491,32 €4 494,40 €89 536,00 €60 776,00 €17 100,00 €11 660,00 €295 283,92
Onderaannemingskost opvolging veldwerk woningopname / WP 1: aan te besteden Totaal kost onderaanneming: [berekende waarde] Totale kost:
€33 500,00 €33 500,00 €390 470,00
Jaarplan 2013 | 33
4.3 Begroting PHL bezetting (in persoonsmaanden) 6,00 1,00 5,00 0,00 6,00 Totale personeelskost
Personeelskosten Directe personeelsinzet Pascal Vannitsen / WP 1 Pascal Vannitsen / WP5 Indirecte personeelsinzet Totaal aantal persoonsmaanden Werkingskost Kost: Werking, direct [Berekende waarde] Informatie en documentatie
ICT
€1 750,00 €500,00 €500,00 €500,00 €500,00
Uitrusting Reiskosten Valorisatie Kost: Werking, indirect Informatie en documentatie ICT Uitrusting Reiskosten Valorisatie Totaal kost werking: [berekende waarde] Totaal personeelskost en werkingskost [Berekende waarde] Centrale beheerskosten en algemene exploitatiekosten [berekende waarde] Onderaannemingskost Totaal kost onderaanneming: [berekende waarde] Totale kost:
34 | Steunpunt Wonen
€750,00 €750,00
€1 750,00 €36 363,64 €3 636,36 €‐ €40 000,00
in EUR €34 613,64 €5 768,94 €28 844,70 €34 613,64
4.4 Begroting WENK bezetting (in persoonsmaanden) 9,60 2,40 4,80 2,40 0,00 9,60 Totale personeelskost
Personeelskosten Directe personeelsinzet Bruno Meeus / WP 3 Bruno Meeus./ WP1 Bruno Meeus / WP8 Indirecte personeelsinzet Totaal aantal persoonsmaanden Werkingskost Kost: Werking, direct [Berekende waarde] Informatie en documentatie [Detail] … ICT Uitrusting Reiskosten Valorisatie Kost: Werking, indirect Informatie en documentatie ICT Uitrusting Reiskosten Valorisatie Totaal kost werking: [berekende waarde] Totaal personeelskost en werkingskost [Berekende waarde] Centrale beheerskosten en algemene exploitatiekosten [berekende waarde] Onderaannemingskost Totaal kost onderaanneming: [berekende waarde] Totale kost:
in EUR €58 369,00 €14 592,25 €29 184,50 €14 592,25
€58 369,00
€690,09
€500,00
€1 190,09 €59 559,09 €5 955,91 €‐ €65 515,00
Jaarplan 2013 | 35
4.5 Begroting OTB bezetting (in persoonsmaanden) 2,00 2,00 0,00 2,00 Totale personeelskost
Personeelskosten Directe personeelsinzet Marietta Haffner / WP 7 Indirecte personeelsinzet Totaal aantal persoonsmaanden Werkingskost Kost: Werking, direct [Berekende waarde] Informatie en documentatie [Detail] … ICT Uitrusting Reiskosten Valorisatie Kost: Werking, indirect Informatie en documentatie ICT Uitrusting Reiskosten Valorisatie Totaal kost werking: [berekende waarde] Totaal personeelskost en werkingskost [Berekende waarde] Centrale beheerskosten en algemene exploitatiekosten [berekende waarde] Onderaannemingskost Totaal kost onderaanneming: [berekende waarde] Totale kost:
36 | Steunpunt Wonen
€700,00 €200,00 €200,00
€500,00 €500,00
€700,00 €23 195,45 €2 319,55 €‐ €25 515,00
in EUR €22 495,45 €22 495,45
€22 495,45
4.6 Personeelsinzet Personeelsinzet (in persoonsmaanden)
HIVA‐ CES‐ OSA‐ KULeuven KULeuven KULeuven Directe personeelsinzet 10,60 13,00 16,40 Werkpakket 1: Woonsurvey 2012 9,60 2,00 Werkpakket 2: Meting van de leegstand… 1,00 3,00 Werkpakket 3: Onderkant woningmarkt Werkpakket 4: Private verhuurders 1,00 Werkpakket 5: Analyses EPC‐databank Werkpakket 6: Indicatoren 1,00 Werkpakket 7: Bereik en effecten van beleid Werkpakket 8: In‐ en uitstroom sociale huisvesting Werkpakket 9: Prijsvorming woningmarkt 11,00 Werkpakket 10: Territoriale selectiviteit 11,40 Indirecte personeelsinzet 10,70 0,00 0,00 Coördinatie 6,00 Centraal secretariaat 2,80 Ondersteuning onderzoekers 1,90 Totaal aantal persoonsmaanden 21,30 13,00 16,40
PHL
LUCA
OTB
Totaal
6,00 1,00 5,00
9,60 4,80 2,40
2,00
57,60 17,40 4,00 2,40 1,00 5,00 1,00
2,00
2,00
0,00 6,00
2,40 0,00 9,60
0,00 2,00
2,40 11,00 11,40 10,70 6,00 2,80 1,90 68,30
Jaarplan 2013 | 37
4.7 Toelichting bij de begroting 4.7.1 Gevolgde principes bij het opmaken van de begroting Conform de beheersovereenkomst van het Steunpunt wordt het budget van het Steunpunt jaarlijks aangepast aan de gezondheidsindex overeenkomstig de begrotingsinstructies. Op dit ogenblik is de betreffende index nog niet bekend. Bovendien zijn de afgelopen jaren telkens besparingen doorge‐ voerd op de budgetten. Ook deze zijn momenteel nog niet bekend. Ten slotte is er een derde onbe‐ kende factor die van belang is bij het opmaken van een begroting, namelijk de verwachte overdrach‐ ten uit het vorige werkjaar. Hiervoor kunnen we ramingen maken. Maar pas na afsluiting van het werkjaar zullen de definitieve overdrachten bekend zijn Voor elk van deze onbekende factoren zouden we in onze begroting hypothesen kunnen aannemen. Van zodra er zekerheid over is, kunnen dan de begrotingen worden aangepast. Deze wijze van rap‐ porteren volgden we in het verleden bij het Steunpunt Ruimte en Wonen, maar was aanleiding tot complexe tabellen die een correcte opvolging van de financiering van het steunpunt bemoeilijkten. Om die reden hebben we hier de volgende werkwijze gevolgd. - Het totale budget voor 2013 is dit wat voorzien was in het meerjarenplan, zonder rekening te hou‐ den met indexeringen en verwachte besparingen. - Het budget voor 2013 bevat nog niet de verwachte overdrachten uit 2012. In het activiteitenver‐ slag van 2012 zullen we de definitieve overdrachten opnemen. Op dat ogenblik zal met de stuur‐ groep worden afgesproken hoe deze overdrachten zullen worden aangewend. Om de stuurgroep nu al inzage te geven in de verwachte overdrachten, nemen we hierna (onder titel ‘3.3 Uitvoering van de begroting 2012) een raming op van de overdrachten per onderdeel en per partner. Verder is bij het opmaken van de begroting de verdeling van de budgetten over de partners behou‐ den zoals deze was voorzien in het meerjarenplan. Binnen het budget van elk van de partners zijn er wel verschuivingen. Deze zijn voornamelijk het gevolg van grotere duidelijkheid over de kosten voor het personeel dat op het steunpunt wordt ingezet. Om die reden zijn er verschuivingen tussen per‐ soneels‐ en werkingskosten, of is soms de onderzoekstijd voor een werkpakket aangepast.
4.7.2 Korte toelichting bij de begroting De boven opgenomen begroting betreft net zoals in het jaarplan 2012 alleen de uitvoering van de basisopdracht. Overeenkomstig het meerjarenplan is de begroting opgemaakt uitgaande van een totaal budget van 521 500 euro, dit is 70% van het in het meerjarenplan ingeschreven budget. Van het budget is net als in 2012 33 500 euro gereserveerd voor een onderaanneming in het kader van de opvolging van de Woonsurvey 2012, in het bijzonder voor de opvolging van de technische screening van de woning en de opleiding van de enquêteurs die de screening uitvoeren. Vermits het hier gaat over een technische aangelegenheid, die niet de kerntaak van een academische instelling betreft, is er hier gekozen voor een formule van onderaanneming. Na een onderhandelingsprocedure is deze opdracht in de loop van 2012 conform de wet op de overheidsopdrachten in zijn geheel toe‐ gekend aan SumResearch. Deze vennootschap zal dus ook in 2013 verder ondersteuning verlenen bij de opvolging van de Woonsurvey.
38 | Steunpunt Wonen
De personeelskosten bedragen 410 762,01 euro. Deze vertegenwoordigen 68,3 onderzoeksmaan‐ den, die gespreid over 10 werkpakketten worden ingezet. Uitgedrukt in persoonsmaanden is WP1 (Woonsurvey 2012) het grootste werkpakket. Ook WP9 (prijsvorming op de woningmarkt) en WP10 (Territoriale selectiviteit) zijn in persoonsmaanden belangrijke werkpakketten. In de tabel met de persoonsmaanden zijn enkel deze maanden opgenomen die overeenstemmen met de begroting. De maanden die worden overgedragen uit 2012 en die tussen haakjes zichtbaar waren in de gantt chart zijn hierin niet vervat. De werkingskosten bedragen 32 874,35 euro. Iets minder dan 2/3de van deze werkingskosten zijn directe kosten. Het betreft o.a. kosten voor de aankoop van documentatie, software, pc’s, data, ver‐ plaatsingskosten. Meerdere onderzoekers voorzien een bedrag voor deelname aan internationale conferenties, waaronder de ENHR Conference 2013. Het overige deel van de werkingskosten betreft de centrale werking van het Steunpunt. Waar in 2012 een bedrag van 5 000 euro was voorzien voor ontwikkeling van een website en sharepoint, gaat het voor 2013 om een lager bedrag (2 500 euro) voor updates. Daar tegenover staat dat we nu een hoger bedrag reserveren voor valorisatie (8 000 euro in 2013 tegenover 5 500 euro in 2012).
4.8 Uitvoering begroting 2012 4.8.1 Basisopdracht a) KU Leuven, CES De beschikbare middelen worden ongeveer volledig aangewend. b) KU Leuven, HIVA Om de ad hoc onderzoek over de huiskorting nog te kunnen uitvoeren in 2012 werd overeenge‐ komen met de opdrachtgever om 2 onderzoeksmaanden die voorzien waren voor de ontwikkeling van het simulatiemodel (WP7) over te dragen naar 2013. Dit vertegenwoordigt een bedrag van 16 520 euro. c) KU Leuven, OSA Zoals aangegeven bij de beschrijving van WP2 wordt voorgesteld om 2 onderzoeksmaanden te ver‐ schuiven van 2012 naar 2013. Dit vertegenwoordigt een bedrag van ongeveer 17 830 euro. d) OTB TU Delft Er is geen overdracht naar 2012 voorzien. e) PHL Voor 2012 was voor WP5 een begroting van 40 000€ voorzien, maar hiervan zal slechts 24 884,19€ uitgegeven worden, gezien de onderzoeker, Pascal Vannitsen, van januari t.e.m. augustus slechts 10% op dit project werkte en van september tot december 50%. In plaats van de geplande Het reste‐
Jaarplan 2013 | 39
rende bedrag (15 115,81€) zal overgedragen worden naar 2013 (ten bedrage van 6 034,05€), 2014 (ten bedrage van 3 329,29€) en 2015 (ten bedrage van 5 752,47€) om de hogere loonkost van Pascal Vannitsen (wegens hogere anciënniteit dan in de begroting geraamd) te compenseren. Vanaf 2013 zal hij steeds 50% op dit project werken. f) LUCA School of Arts De middelen voor 2012 zullen waarschijnlijk volledig worden aangewend.
4.8.2 Ad hoc opdrachten 4.8.2.1 Vastlegging budgetten In het meerjarenplan was een budget voorzien van 223.500 euro. De besparingen op het Steunpunt Wonen voor 2012 worden afgetrokken van dit ad hoc budget. Er blijft dan nog een bedrag van 210.038,66 euro. Voor dit bedrag werden 6 projecten goedgekeurd, waarvan we voor 2 nog een for‐ mele bevestiging moeten krijgen per brief van de minister. Hiermee is het budget voor 2012 uitge‐ put. De 6 projecten vertegenwoordigen samen 24 onderzoeksmaanden. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de aanwending van de middelen. Adhoc‐project Uitvoerende instelling Behoefte aan sociale koopwoningen en sociale kavels in Vlaanderen KU Leuven ‐ HIVA Regionalisering van de federale huurwetgeving UAntwerpen Huiskorting KU Leuven ‐ HIVA KU Leuven ‐ CES KU Leuven ‐ OSA Toepassingen onderzoek richthuurprijzen Bepaling maxiumhuurprijzen voor huurpremie KU Leuven ‐ CES Begeleiding ontwikkeling webapplicatie KU Leuven ‐ CES Begeleiding implementatie en actualisering huurprijsindex KU Leuven ‐ CES Tevredenheidsmeting sociale huisvesting Deelaspect 1 KU Leuven ‐ HIVA Deelaspect 2 OTB Opvolging veldwerk woningopname onderaanneming TOTAAL ADHOC Besparing EWI Besparing woonbeleid Totaal voorziene budget *: enigszins onder voorbehoud omdat er nog verduidelijking is gevraagd bij deze brief
Budget € 8.916,32 € 52.316,00 € 18.782,00 € 4.100,00 € 4.952,00 € 7.562,50 € 15.125,00 € ‐
Goedkeuring Onderzoeksmaanden Brief 12.03.2012 1 Brief 12.03.2012 7 Brief 12.10.2012* 4 2 1 1 Brief 12.03.2012 3 1 2 Brief 12.03.2012
€ 26.748,98 € 21.600,00 € 49.935,86 € 210.038,66 € 9.128,01 € 4.333,33 € 223.500,00
nog niet formeel
5 3 2 4 24
4.8.2.2 Aanwending budgetten Op twee uitzonderingen na verwachten we al deze ad hoc opdrachten te kunnen afronden voor het einde van het werkjaar: - Voor de opdracht ‘Tevredenheidsmeting sociale huisvesting’ zal de ondersteuning van de implementatie door 3 SHM’s niet meer in 2012 kunnen plaats vinden. Dit is aanleiding tot een ver‐ wachte overdracht van 1 onderzoeksmaand (halve maand voor OTB, halve maand voor HIVA) naar 2013, wat overeenstemt met een bedrag van 5 400 euro voor OTB en 4 458,16 euro voor HIVA, samen 9 858,16 euro. - Omdat de ad hoc opdracht ‘Regionalisering huurwetgeving’ met vertraging van start ging als gevolg van moeilijkheden bij de recrutering van een medewerker zal een maand financiering worden overgedragen naar 2013. Dit vertegenwoordigt een bedrag van ongeveer 6 800 euro.
40 | Steunpunt Wonen
Hieronder geven we een overzicht van de verwachte overdrachten per partner. a) KU Leuven, CES De geraamde overdracht bedraagt 0 euro. b) KU Leuven, HIVA De geraamde overdracht bedraagt 4 458,16 euro (ad hoc opdracht ‘tevredenheidsmeting’). c) OTB TU Delft De geraamde overdracht bedraag 5 400 euro. d) UA De geraamde overdracht bedraagt 6 800 euro.
4.8.3 Conclusie betreffende de vermoedelijke overdracht naar 2013 Onderstaande tabel geeft een overzicht van de overdrachten van 2012 naar 2013 op basis van wat voorafgaat. De totale overdracht naar 2013 wordt geraamd op 66.123,97 euro. Het betreft 9% van het totale budget van het Steunpunt in 2012 en blijft daarmee onder de maximale overdracht die is vooropgesteld in de beheersovereenkomst. HIVA
CES
OSA PHL LUCA 17830 15115,81
WP2 WP5 WP7
16520 Totaal basisopdracht 16520 Tevredenheidsmeting 4458,16 Huurwetgeving Totaal ad hoc 4458,16 Totale overdracht 20978,16 Totaal budget steunpunt Aandeel overdracht
OTB
UA
0
17830 15115,81
0
0 5400
0 0
0 0 17830 15115,81
0 0
5400 5400
totaal 17830 15115,81 16520 0 49465,81 9858,16 6800 6800 6800 16658,16 6800 66123,97 745000 8,88%
Jaarplan 2013 | 41
Bijlage 1. Samenstelling begeleidingsgroepen Begeleidingsgroep
Werkpakketten
Data en analyses (65,8 OM)
WP1. Woonsurvey 2012 WP2. Meting van de leegstand, niet-officiële bewoning en grijs wooncircuit WP6. Ontwikkeling van indicatoren WP8. Analyse in- en uitstroom sociale huisvesting Ad hoc opdracht ‘Tevredenheidsmeting sociale huur’
Outputs behorend tot andere werkpakketten Output 4.1: resultaten Woonsurvey over private huurmarkt (advies van BG private huurmarkt)
Leden
Personen
W-Vl Afdeling Woonbeleid
Veerle Geurts Eva Debusschere David Eyckmans Lize Haagdorens Wim Guillemyn of Johan Vandenberghe
W-Vl Afdeling Wonen
Van den Bosch Hilde Luc Bollaert Ilse Baert Dorien Van Cauwenberge Gunther Gysemans Marjolijn Goossens Dirk Pairoux Helmer Rooze Benediekt Van Damme Isabelle Loris Hilde Schelfaut Greta Sienap Stefaan Tubex of Karen Stuyck Peter Van Den Bosch Bjorn Mallants Kristien Berkein Peggy Verzele Geert Inslegers of Viki Leysen Annelies Storms Joris Deleenheer Hilde Coudenys David Van Vooren of Pol Van Damme Michael Ryckewaert Kristof Heylen Pascal De Decker Bruno Meeus Marietta Haffner Dominique Vanneste Frank Vastmans Sien Winters
Kabinet wonen Departement RWO – ARP SVR Team Stedenbeleid VMSW VVH/VLEM CIB Vlaams Huurdersplatform (VHP) Kenniscentrum Vlaamse Steden VVSG Provincies Vlaamse Woonraad Steunpunt Wonen
42 | Steunpunt Wonen
Begeleidingsgroep
Werkpakketten
Wonen en Energie (20 OM)
WP5. Analyses EPC-databank
Outputs behorend tot andere werkpakketten Output 1.3: resultaten Woonsurvey over energie (Advies aan BG data en analyses) Output 6.4: indicator voor energieprestaties (Advies aan BG data en analyses) Output 7.5: effecten energiepremies (Advies aan BG Beleidsinstrumenten) Output 9.2: hedonisch prijsmodel w.b. effecten van energiekenmerken op prijzen (Advies aan BG Woningmarkt)
Leden
Personen
W-Vl Afdeling Woonbeleid
Veerle Geurts Valéry Stevens Kaat Tavernier
Kabinet Wonen
Helmer Rooze Jan Schaerlaekens Benediekt Van Damme Tom Vandromme Bernard Wallyn Hannes Benaets Ann Collys Nadine Dufait Kristien Berkein Peggy Verzele Nele Renders Marlies Van Holm David Van Vooren of Pol Van Damme Kris Bachus Elias Storms Pascal Vannitsen Griet Verbeeck Sien Winters
Inspectie RWO VMSW VEA CIB VITO Vlaamse Woonraad TRADO OASeS Steunpunt Wonen
Jaarplan 2013 | 43
Begeleidingsgroep
Werkpakketten
Beleidsinstrumenten (48,6 OM)
WP7. Bereik en effecten van het woonbeleid WP10. Territoriale selectiviteit in het woonbeleid Ad hoc opdracht ‘Sociale koop en sociale kavels’
Outputs behorend tot andere werkpakketten
Leden
Personen
W-Vl Afdeling Woonbeleid
Veerle Geurts Lize Haagdorens Marie Le Roy Kaat Tavernier Hilde Van Den Bosch Luc Bollaert Ilse Baert Dorien Van Cauwenberge Gunther Gysemans Marjolijn Goossens Dirk Pairoux Helmer Rooze Isabelle Loris Hilde Schelfaut Greta Sienap Peter Van Den Bosch Bjorn Mallants Kristien Berkein Peggy Verzele Bert Cox Annelies Storms Geert Inslegers Geert Van Reybrouck David Van Vooren of Pol Vandamme Joris Voets Carine Smolders Kristof Heylen Pascal De Decker Michael Ryckewaert Sien Winters
W-Vl Afdeling Wonen
Kabinet Wonen Departement RWO – ARP SVR VMSW VVH CIB VLEM Kenniscentrum Vlaamse Steden Vlaams Huurdersplatform (VHP) FOD Financiën Vlaamse Woonraad SBOV Steunpunt Fiscaliteit en Begroting Steunpunt Wonen
44 | Steunpunt Wonen
Begeleidingsgroep
Werkpakketten
Woningmarkt (44 OM)
WP9. Prijsvorming op de woningmarkt
Outputs behorend tot andere werkpakketten Output 6.2: woningprijsindex (Advies aan BG data en analyses) Output 6.6: indicator voor beschikbaarheid van woningen
Leden
Personen
W-Vl Afdeling Woonbeleid
Veerle Geurts Lize Haagdorens Marie Le Roy
Kabinet Wonen
Helmer Rooze Benediekt Van Damme Isabelle Loris Pieter De Graeve Katelijne D’Hauwers Geert Inslegers David Van Vooren of Pol Vandamme Erik Buyst Frank Vastmans Roel Helgers Pascal De Decker Sien Winters Veerle Geurts Ronald Van Paassen Nina Van Acker Helmer Rooze Benediekt Van Damme Tom Van Dromme Dirk Vanderborght Gerd De Keyser Annelies Storms Myriam Vanvinckenroye Thijs Callens Danny Lescrauwaet Pol Van Damme of David Van Vooren Bruno Meeus Pascal De Decker Sien Winters
Departement RWO – ARP VCB AES Vlaams Huurdersplatform (VHP) Vlaamse Woonraad Steunpunt Wonen
Onderkant woningmarkt (26,4 OM)
WP 3 Onderkant woningmarkt
W-Vl Afdeling Woonbeleid
Kabinet Wonen Inspectie RWO Wonen – Vlaanderen VMSW Kenniscentrum Vlaamse Steden Vlaams Huurdersplatform (VHP) Vlaams Netwerk Armoede Steunpunt Algemeen Welzijnswerk Vlaamse Woonraad Steunpunt Wonen
Jaarplan 2013 | 45
Begeleidingsgroep
Werkpakketten
Private huurmarkt (13 OM)
WP 4 Private verhuurders Ad hoc opdracht ‘Regionalisering huurwetgeving’ Ad hoc opdracht ‘Toepassing richthuurprijzen’
Outputs behorend tot andere werkpakketten
Leden
Personen
W-Vl Adeling Woonbeleid
Veerle Geurts Eva Debusschere Lize Haagdorens Eline Van Agtmaal Helmer Rooze Benediekt Van Damme Tom Van Dromme Katelijne D’Hauwers Kristien Berkein Peggy Verzele Dajo Hermans Geert Inslegers of Myriam Vanvinckenroye Geraldine Serras Annelies Storms Pol Van Damme of David Van Vooren Maarten Dambre Bernard Hubeau/Diererik Vermeir Frank Vastmans Sien Winters
Kabinet Wonen Inspectie RWO AES CIB BIV Vlaams Huurdersplatform (VHP) Huurpunt Kenniscentrum Vlaamse Steden Vlaamse Woonraad Externe deskundige Steunpunt Wonen
46 | Steunpunt Wonen