JAARVERSLAG 2014
Amersfoort maart 2015
0
inhoudsopgave
pagina
voorwoord
2
transitie
3
locaties en huisvesting
6
personeel en organisatie
8
sociaal jaarverslag
9
kunst in vrije tijd
10
onderwijs, amateurkunst en kenniscentrum
14
projectbureau
19
opening eemhuis
20
klantonderzoek
21
1
tweeduizendveertien Tweeduizendveertien was een jaar waarin Scholen in de Kunst de grote sprong naar het Eemhuis maakte. Veertien jaar werd er naar toegeleefd, veertien jaar waarin het maken van plannen werd afgewisseld met wachten, veertien jaar ook leven tussen hoop (gaat het door) en vrees (gaat het niet door), maar uiteindelijk werd het Eemhuis opgeleverd. Een prachtig gebouw ontworpen met toekomstvisie. Een gebouw dat zich leent om te worden veroverd door de bewoners en door het publiek. De verhuizingsoperatie verliep vlekkeloos en binnen een week volgden alle leerlingen en cursisten gewoon weer hun activiteit alsof er niets was veranderd. De kwaliteit van het gebouw is groot en dat horen we terug, nog bijna dagelijks. En zowel voor leerlingen en cursisten als voor medewerkers is het een genot om in dit gebouw te werken. Het Eemhuis biedt volop kansen tot samenwerking met de partners in het gebouw. De eerste belangrijke initiatieven tot samenwerking werden genomen en er werd besloten om de samenwerking op structurele basis voort te zetten. Aan het eind van het verslagjaar was een beleidsstuk in voorbereiding waarin de ‘brand’ Eemhuis prominent naar voren komt. De andere werkelijkheid was ook dat Scholen in de Kunst in 2014 bezig was met een omvangrijke transitie. Een nieuwe organisatiestructuur met Resultaat Verantwoordelijke Eenheden werd in januari ingevoerd, maar kreeg pas echt z’n beslag in het najaar. Daarmee kwam de verantwoordelijkheid voor veel zaken uit het primaire proces op de werkvloer te liggen. Het uiteindelijke doel was tweeërlei; door onze doelgroepen direct vanuit docenten te benaderen kan er snel worden ingespeeld op de wensen en verwachtingen, daarnaast kan het werk met een sterk krimpende overhead toch worden verricht. 2014 was het vijfde jaar op rij waarin Scholen in de Kunst in de gemeente Amersfoort een bezuiniging te verwerken kreeg. De transitie die Scholen in de Kunst doormaakt, moet er voor zorgen dat de instelling toekomstgericht en gezond verder kan. Met nog een forse bezuinigingsopgaaf in 2015 wordt alle vet van de botten geschraapt wat vooral merkbaar is in de sterke reductie van overhead en uitvoerende arbeid. De gemeente Soest besloot de subsidie voor de muziekschool Soest af te bouwen en uiteindelijk te beëindigen in 2017. Aan het eind van het verslagjaar waren de onderhandelingen over een zeer beperkte doorstart in een afrondende fase. Ook dit beleidsvoornemen betekent uiteindelijk verlies van arbeid. Tweeduizendveertien was een uitdagend jaar vol kansen en mogelijkheden, op naar tweeduizendvijftien. Arie Keijzer, directeur-bestuurder
2
transitie De transitie die Scholen in de Kunst doormaakt is van groot belang voor de toekomst en afhankelijk van vele partijen waarmee de instelling samenwerkt. Hierdoor wil Scholen in de Kunst relevanter voor de burgers in de regio Eemland worden, meer klanten trekken en haar financiële basis versterken. De transitie speelt zich in vijf domeinen af: 1. Strategisch beleidsplan 2. Regulier onderwijs 3. Vrije tijdsmarkt 4. Personeel & organisatie 5. Eemhuis Strategisch beleidsplan Scholen in de Kunst heeft in 2014 vijf dialoogsessie georganiseerd met haar stakeholders: bestaande klantgroepen in de vrije tijd, het onderwijs, de amateurkunstverenigingen, de stad (o.a. bedrijven, maatschappelijke en culturele organisaties, festivals, De Nieuwe Stad, gemeente) en de Raad van Toezicht. Doel van deze dialoogsessie was informatie te krijgen en ideeën te genereren over de sterkte, zwakte, kansen en bedreigingen voor Scholen in de Kunst in relatie tot de rollen die de organisatie vervult en zal vervullen. De uitkomsten zijn een belangrijke inbreng voor het strategisch beleidsplan 2015- 2018. De dialoogsessies hebben een schat aan informatie opgeleverd en bieden sterke aanknopingspunten en kansen, waarmee Scholen in de Kunst haar rollen als regisseur, makelaar, adviseur, uitvoerder en facilitator met succes kan invullen. Doordat de medewerkers als deelnemer via redactiegroepen bij deze sessies betrokken zijn, is ook intern de dialoog goed op gang gekomen. Regulier onderwijs Het gemeentelijke subsidieaandeel in het onderwijs ten opzichte van 2013 neemt toe. Inmiddels investeert Scholen in de Kunst substantieel in het regulier onderwijs. Scholen in de Kunst heeft haar positie in onderwijs als zijnde het loket en spin in het web voor het onderwijs versterkt. In het primair onderwijs is een toename van het aantal deelnemende scholen/leerlingen. Het programma Cultuureducatie met Kwaliteit groeit volgens verwachting. De vraaggerichte werkwijze om scholen vanuit hun visie middelen en advies voor cultuureducatie te geven, werkt. Het flankerend programma voor ondersteuning van het onderwijs is - gezien de deelname en reacties van de scholen - succesvol. Het Kenniscentrum Cultuureducatie en Amateurkunst heeft met de recente onderwijsconferentie over creativiteitsontwikkeling, een sterke aftrap beleefd. De dialoogsessie en andere bijeenkomsten met het regulier onderwijs, maken de kansen en (on)mogelijkheden voor Scholen in de Kunst zichtbaar. Het onderwijs vindt Scholen in de Kunst sterk als aanbieder en organisator van cultuureducatie. Het onderwijs vraagt om kunstvakdocenten, 3
scholing van leerkrachten, concrete lessen vanuit een leerplankader. Het onderwijs ziet kansen voor Scholen in de Kunst in de samenwerking met bovenschoolse besturen en in een brutalere acquisitie. De financiële ruimte in de onderwijsmarkt hebben we nu scherper. Het van hieruit ontwikkelde onderwijsplan springt op deze vraag in. Vanuit dit inzicht op de markt kan de impact, deelname en omzet in het onderwijs op termijn stijgen. Vrije tijdsmarkt Scholen in de Kunst heeft vol ingezet om de achterblijvende deelname en inkomsten aan de productgroep Kunst in Vrije Tijd om te zetten naar een stabilisatie. Scholen in de Kunst trekt nieuwe doelgroepen met vernieuwde producten (diversificatie). De productvernieuwing ontstaat onder andere vanuit klantenonderzoek. De verdienmodellen zijn aangescherpt. Deze worden gedoseerd uitgerold vanwege de teruglopende ‘markt’. Er is een begin gemaakt met vakantie- en BSO-aanbod, inloopateliers en zondagprogrammering voor gezinnen. We werken samen met andere aanbieders op cultureel gebied in het programma ‘Te Gast bij Scholen in de Kunst ‘. Er loopt een pilot met het straattheaterfestival Spoffin (zomerresidentie in Eemhuis, masterclass, workshop) en er is een seniorenaanbod in samenwerking met Zorgcentrum Amerhorst. Het basisaanbod wordt continu ververst, verbeterd en aantrekkelijker gemaakt. Bij voorbeeld met Jongenstechniekclub en Meidenmodeclub. Fotografie en theater voor jongeren trekt aan. Direct in een band spelen kan nu in Band at Once. Xpressor, het videoplatform voor e–learning, community, presentatie en digitale kunst, begint te lopen. Vanuit een pilot groep gebruiken docenten en cursisten deze toepassing steeds meer. Scholen in de Kunst ontwikkelt tevens een concept voor cultuureducatie via het digi-bord dat in scholen gebruikt wordt. Scholen in de Kunst werkte voortdurend aan haar zichtbaarheid in de stad en heeft intensieve wervingscampagne rondom het Eemhuis en het aanbod vrije tijd georganiseerd. Personeel en organisatie De huidige CAO CAR UWO is knellend en verouderd als het gaat om flexibilisering van arbeid binnen Scholen in de Kunst1. De CAO Kunsteducatie biedt mogelijkheden op het vlak van flexibilisering van arbeid en het verhogen van de arbeidsproductiviteit waardoor de prijs van lesuren kan dalen. Vooralsnog werkt de invoering van de CAO KE kostenverhogend, waardoor de eventuele invoering een grote financiële druk op de instelling legt. Om die reden kiest de instelling er op dit moment nog niet voor. De reorganisatie naar Resultaat Verantwoordelijke Eenheden begint vorm te krijgen. Rollen, taken en verantwoordelijkheden van medewerkers en teams zijn duidelijk en de noodzaak om vanuit de basis de klant te benaderen en te binden zit inmiddels tussen de oren. De resultaat verantwoordelijke teams Kunst in Vrije Tijd richten zich op gezamenlijke doelstellingen en hebben alle beschikbare sturingsgegevens voor handen (opdracht, balanced scorecard, begroting en dashboard) om hun werk te doen.
1
4
Berghuis, Caro , (juni 2014). Rapport ‘Dynamiek in arbeidsrelaties’.
Medewerkers werken effectiever samen omdat de lijnen korter zijn. Het gesprek gaat over visie, klanten, samenwerking, inhoud, ondernemen en zichtbaarheid van Scholen in de Kunst. De organisatiecultuur maakt stappen van een ‘zorgcultuur’ naar een cultuur waarin empowerment, ondernemerschap, verantwoordelijkheid nemen voor werk vanuit de eigen professionaliteit van medewerkers en elkaar hierop aanspreken, gebruikelijker wordt. Het scholingsprogramma ondersteunt medewerkers bij de invulling en ‘het pakken’ van de nieuwe rollen die Scholen in de Kunst van hen vraagt. Het docententeam volgt een scholingstraject waarin aandacht voor is voor vakinhoud, didactische vaardigheden, innovatie en ondernemerschap. Steeds meer medewerkers pakken de ruimte en verantwoordelijkheid om te ondernemen en te acquireren. Eemhuis De verhuizing naar het Eemhuis is geslaagd: klanten en medewerkers zijn blij met de nieuwe locatie en mogelijkheden. De vier culturele organisaties die het Eemhuis bewonen, werken samen in programmering, marketing, horeca & evenementen en in de bedrijfsvoering. Vanuit de visie dat Scholen in de Kunst waarde creëert voor de stad als netwerkorganisatie, zijn activiteiten georganiseerd of voorbereid met festivals en evenementen (FC Amersfoort, Marathon Amersfoort, Gluren bij de Buren) met zorgcentra, SRO en Hogeschool ArteZ in wijken en in het Eemhuis. De nieuwe samenwerking met MBO Amersfoort, Hogeschool Utrecht, Paleis Soestdijk en De Nieuwe Stad is een aanzet om nieuwe doelgroepen aan te spreken en strategische allianties aan te gaan. Deze samenwerking kan tot een interessante kruisbestuiving leiden. Tenslotte Scholen in de Kunst heeft in 2014 vol ingezet op groei met nieuwe initiatieven, vernieuwend aanbod, marketing en op de samenwerking met andere culturele aanbieders. Hiermee hebben we de stad ingezaaid met kansrijke initiatieven en proeftuinen. Dit alles komt naar verwachting in 2015 tot bloei in een rijke en prachtige bloemenzee; de belangstelling en deelname aan kunst en cultuureducatie vergroot. Het onderwijs wordt gestaag veroverd. Inhoudelijk krijgen we veel waardering voor de (vraaggerichte) werkwijze, de vele projecten worden goed ontvangen. Vanuit het onderwijsplan zet Scholen in de Kunst in op persoonlijke acquisitie, marktgedreven programma’s en producten, doorgaande ontwikkellijnen en deskundigheidsbevordering van leerkrachten. Daarnaast is de adviesen regierol een belangrijke nieuwe focus.
5
locaties en huisvesting De huisvesting van Scholen in de Kunst heeft in het verslagjaar een majeure verandering ondergaan. Drie locaties zijn afgestoten: Coninckstraat, Muurhuizen en de poplocatie aan de Zwaaikom (Isselt). De verhuizing naar het Eemhuis heeft veel inventiviteit gevraagd van medewerkers en cursisten. In een korte tijd werd er een grote verhuisoperatie uitgevoerd met als uitgangspunt dat de cursisten zo min mogelijk last zouden ondervinden van de verandering. Locatieprofielen Door de wijziging van huisvesting in het centrum van de stad, is er opnieuw nagedacht over hoe het profiel van de verschillende locaties zou moeten en kunnen zijn. Dit wordt mede ingegeven door de publieksstromen en demografische gegevens van de wijken. In 2015 zullen de locatieprofielen worden vastgesteld en geëffectueerd. Eemhuis Eind maart is door Scholen in de Kunst het Eemhuis in gebruik genomen en daarmee kwam een einde aan een voorbereidingstraject van 14 jaar. Bij de fusie in 2000 werd met de gemeente Amersfoort afgesproken dat een gezamenlijke huisvesting zou leiden tot een optimale samenwerking van alle medewerkers en disciplines. Dat leidde destijds tot een zoektocht langs bestaande locaties en een onderzoek naar de mogelijkheden van een nieuwe locatie. In 2004 werd besloten dat er nieuwbouw ging plaatsvinden en werd de architectenkeuze gemaakt. In samenspraak met de architect is gekozen voor een gebouw waar ruimte ontstond om te experimenteren met nieuwe werkwijzen, zowel binnen als buiten cursusverband. Ook leidt het nieuwe gebouw tot samenwerkingskansen met de Bibliotheek Eemland, Kunsthal Kade en Archief Eemland., de andere bewoners van het gebouw. Coöperatieve Vereniging Eemhuis In 2014 is er een coöperatieve vereniging Eemhuis opgericht waar de vier organisaties het bestuur van vormen. Deze vereniging is naar analogie van ICOON vormgegeven en verzorgt naast het beheer, de inkoop van energie en de schoonmaak ook inhoudelijke samenwerking. ICOON Eén van de belangrijkste onderwerpen is het dagelijks gebruik van de gezamenlijke ruimten in het gebouw. Intensieve samenwerking op dit terrein is er tussen het Vathorst College en Scholen in de Kunst, in mindere mate met de bibliotheek. Omdat er nog ruimte is in het gebruik van de gezamenlijke ruimten, maakt Scholen in de Kunst/Projectbureau hiervan gebruik door de lokalen in te zetten bij verhuuractiviteiten, vaak ook in combinatie met de theaterzaal. Coöperatie Gebouw ICOON u.a. Jaarlijks overlegt de Coöperatie Gebouw ICOON . Doelstelling is financieel en beheersmatig met elkaar samen te werken. De partners zijn Scholen in de Kunst, de Bibliotheek Eemland, Onderwijsgroep Amersfoort en de Stichting Evenementen en Congressen voor ICOONtheater. Daarnaast heeft de Stichting Kinderopvang Amersfoort deelgenomen aan het Coöperatieoverleg. Scholen in de Kunst heeft de voorzittersrol overgedragen aan de directeur van het Vathorst College.
6
’t Driespan, Hoogland In het gebouw ’t Driespan, dat Scholen in de Kunst deelt met Muziekvereniging St. Caecilia in Hoogland, is de verwarmingsinstallatie aangepast. In samenwerking met de vereniging is gezocht naar een betere en vooral duurzame oplossing van de gebouwverwarming. Dat is onderzocht en uitgevoerd. Komend jaar staan andere gezamenlijke, gedeelde onderdelen in het gebouw ter discussie. Muziekschool Soest Afgelopen jaar is gestart met een groot onderhoudsplan. Nadat de binnenkant van het gebouw in het jaar daarvoor al gerestyled was, is de buitenkant aangepakt. Aan het gebouw zijn onderdelen van het houtwerk vervangen en het totale schilderwerk is uitgevoerd. Kunstgebouw Leusden De locatie in Leusden had al een make-over ondergaan. Met medewerking van een binnenhuisarchitect is er o.a. nieuw meubilair aangeschaft, is de indeling gewijzigd en is de buitenkant opgeknapt, geheel in lijn met de uitstraling die Scholen in de Kunst nastreeft.
7
personeel en organisatie Raad van Toezicht, Bestuur, Managementteam, en Ondernemingsraad In 2014 kwam de Raad van Toezicht zes keer bijeen. De belangrijkste vergaderonderwerpen waren: - het bespreken van het financieel organisatorisch beleid, waaronder de verschillende bezuinigingsopties en flexibilisering ; - bespreking van de transitiemijlpalen binnen het beleidsplan ‘verbeelden en verbinden’; - de bespreking en goedkeuring van het financiële beleid van de bestuurder, waaronder de Jaarrekening 2013 en de Begroting 2015; - samenstelling van de Raad van Toezicht/rooster van aftreden; - voortgang primair proces van de organisatie; - de voortgang van de planontwikkeling voor de verschillende locaties van Scholen in de Kunst. Raad van Toezicht Ir. C.S. Chang (Chi Shing), voorzitter Mr. R. Dufour (Raimond) Mevr. G. Eerdmans (Gerda) tot en met december 2014 Ing. M. Benhaddou (Moustapha) Drs. K. de Meester (Karen), vanaf juni 2014 De Raad van Toezicht bedankt de bestuurder, het management en alle overige medewerkers voor de bewezen diensten. Managementteam Arie Keijzer Anton Groot Christel Ploeger Hendrik Jan Houtsma Tanja Kerkvliet Koos Venema Annette Klein Wolterink Froukjen van der Wal
Directeur/bestuurder Hoofd Locaties en Amateurkunst Hoofd Kunst voor Vrije Tijd Manager transitie Hoofd Onderwijs en Kenniscentrum Cultuureducatie Controller Personeelsadviseur Directieondersteuning en advies, Hoofd Frontoffice
Ondernemingsraad Reinier Bavinck Jeroen Becx Erwin van Zijl Anton Havelaar Sara Lisa Verbrugge Bente Olie
Voorzitter Secretaris Lid Lid Lid Lid
8
sociaal jaarverslag Aantal / FTE Total aantal medewerkers Totale FTE
Jan 126 62,4
Apr 122 59
Jul 119 57,2
Okt 114 55,1
Dec 115 55,8
Fulltimers aantal Parttimers aantal
16 110
16 106
16 103
15 99
15 100
Fulltimers FTE Parttimers FTE
15,9 46,4
15,8 43,2
15,8 41,4
14,8 40,3
14,8 41,1
46 49
46 50
46 50
47 50
47 50
Gemiddelde leeftijd Gemiddelde leeftijd Afdeling Overhead Docenten Totaal Ziekteverzuim Ziekteverzuimpercentage 2014 Meldingsfrequentie gem. per persoon Gemiddelde verzuimduur
Mannen Vrouwen 12 17 35 51 47 68
4,94% 0,06 29,1
Scholingsbeleid 2014 In 2014 heeft het scholingsplan 2013-2014 verder gestalte gekregen. Er is veel scholing ingezet om de transitie van de organisatie mede vorm te geven. Dat wil zeggen dat er scholing is georganiseerd gericht op het werken in het regulier onderwijs en het versterken van de didactische competenties. Het betreft onder andere de volgende scholingsactiviteiten: Kodàly methode en Teach Like a Champion. Daarnaast is er een start gemaakt met een intervisiegroep en een aantal medewerkers heeft de leergang Muziek aan de Basis gevolgd. Tevens heeft een groep medewerkers officetrainingen gevolgd. Nieuw was ook de training op het gebied van klantgerichtheid.
9
kunst in vrije tijd In 2014 zijn we begonnen met het uitrollen van een aantal onderdelen van de transitie, die Scholen in de Kunst de komende jaren gaat doormaken . Hierover heeft u al meer gelezen op pagina 3. Wat heeft dit betekend voor het cursus aanbod in de vrije tijd het afgelopen jaar? Aanbod Het aanbod is grondig onder de loep genomen: De goedlopende jaarcursussen zijn bewaard en daarnaast is een start gemaakt met het organiseren van ander, korter aanbod. Nieuw in het aanbod zijn onder andere het aanbod Te Gast, Vrij Werken in Ateliers, de Kunstmiddagen en inloopateliers. Ook laagdrempelig aanbod in de vorm van Spelen op je Ukelele is aangeboden en daarop start nu een vervolg. Te Gast Middels het aanbod Te Gast maakt een aantal aanbieders uit de stad gebruik van de faciliteiten van Scholen in de Kunst. De schrijversschool SAM is op deze manier succesvol opgenomen in het aanbod. De gasten maken gebruik van en gaan mee in de publiciteit van Scholen in de Kunst. De samenwerking verloopt soepel en deze pilot wordt in 2015 voortgezet. Vrij Werken in Ateliers Vrij Werken in Ateliers, is een service voor de beeldende jaarcursisten. Zij kunnen iedere zondagmiddag gebruik maken van de lokalen en zelfstandig werken. Zij worden voor vragen bijgestaan door een werkplaats assistent. Ook in de schoolvakanties, krijgen zij op vaste dagen mogelijkheid om zelfstandig te werken en hiervan wordt goed gebruik gemaakt. Het is een formule die we in 2015 ook willen toepassen voor andere disciplines. Kunstmiddagen De Kunstmiddag is voor gezinnen en wordt langzaamaan ontdekt door klanten en bezoekers van het Eemhuis, die inmiddels ook de weg naar de 4de etage weten te vinden. Voor € 10,00 kan men deelnemen aan een workshop van 2 uur op zondagmiddag. Iedere laatste zondag van de maand is er een kunstmiddag en deze staat iedere maand in het teken van een andere discipline. Inloopateliers De inloopateliers waren minder succesvol en zullen in het nieuwe seizoen niet gecontinueerd worden. Dans Nieuw in de discipline dans waren: Flamenco, Moderne dans voor kinderen, Boysclass, hiphop en Afrikaanse dans. Alleen Afrikaanse dans is niet aangeslagen de rest van de cursussen zijn een succes.
10
Theater Voor de volwassenen hebben we gekozen voor een nieuwe theatermaker van buitenaf en dat is een succes. Ook dit jaar was het korte cursusaanbod improvisatie voor volwassenen populair en heeft een vervolg gekregen. Verder hebben we in de discipline theater een aantal groepen opgesplitst omdat er veel vraag naar was. Beeldend Binnen de beeldende cursussen is fotografie opnieuw aangeboden en met succes. Voor de doelgroep kinderen is het thema techniek in het leven geroepen; voor de jongenstechniekclub is veel belangstelling. De ambachten krijgen steeds meer aandacht en door de juiste docenten voor deze cursussen te vragen, zijn het volle groepen. Soms worden hiervoor landelijke bekendheden benaderd, wat ook weer voor nieuwe klanten zorgt en het aanbod uitdagend houdt voor onze vaste groep cursisten. Deze trend houdt Scholen in de Kunst volgend jaar vast. Samenwerking Holland Opera Op muzikaal gebied hebben we een succesvolle samenwerking gezocht met Holland Opera, en ook deze wordt volgend seizoen vervolgd. Het was een bewogen jaar waar de aantallen cursisten over het hele jaar niet minder zijn geworden en waar Scholen in de Kunst veel meer in beweging is gekomen en meer afstemt met de trends binnen het kunsteducatieve werkveld.
11
Ensembles, orkesten en koren Scholen in de Kunst heeft samenspel in alle mogelijke vormen hoog in het vaandel. Alle cursisten worden zeer gestimuleerd om hier in deel te nemen. Dat gebeurt ook op grote schaal. Orkesten Nieuw in het aanbod is het Kei Stedelijk Opleidingsorkest, een samenwerking tussen muziekverenigingen Wilskracht, Juliana Bernard, Coda en de Muziekschool van Scholen in de Kunst. Dit jonge orkest is in zijn korte bestaan (sinds april 2014) gegroeid tot een groep van 25 deelnemers. Daarnaast is er een experiment gestart met een piano-orkest in Vathorst. Voor dit instrument is samenspel wat lastiger dan voor de meeste andere instrumenten. Toch zoeken wij steeds naar nieuwe mogelijkheden. Deze vorm van piano-orkest zal in 2015 ook op meerdere locaties gaan plaats vinden. Het Soester Muziekschool Orkest is ook heel succesvol. Inmiddels zijn er 40 deelnemers en barst het orkest bijna het gebouw van de Muziekschool in Soest uit. Zij gaven diverse uitvoeringen, waaronder een bijzonder optreden tijdens het Kerstconcert in Soest. Koren Twee koren werden gevormd om mee te werken aan de uitvoeringen in de kersttijd van Suikertante, een project van Holland Opera. Dat was zeer succesvol dus de plannen voor verdere samenwerking zijn al in de voorbereiding. Uitwisseling Naast deze nieuwe samenspelmogelijkheden zijn er natuurlijk de vele uitvoeringen door alle ensembles en koren en onze drie grote jeugdorkesten. Hoogtepunt voor ons Symfonieorkest was een uitwisseling met een prachtig orkest in Dortmund. Zo bijzonder om weer bevestigd te krijgen dat muziek een wereldtaal is! School voor Talent Het jaar 2014 was een belangrijk jaar voor de School voor Talent: Herman van Veen werd beschermheer van deze speciale poot van onze school. Zijn overtuiging is dat begaafdheid geen verdienste is, het is een feit. Als je geluk hebt, wordt je begaafdheid ontdekt door een pedagoog. Dan kun je worden wie je bent. Dat is dan de poort naar het geluk. Dat is precies wat de School voor Talent beoogt: het ontwikkelen van leerlingen met de ambitie hun talent te ontplooien, zijn van harte welkom in de beide Academies; de Academie voor Dans en de Academie voor Muziek. Voor de vakgebieden Theater en Beeldende kunst zijn verkennende workshops in voorbereiding om te beoordelen of er mogelijkheden zijn een dergelijke opleiding te starten. Academie voor Dans De Academie voor Dans is dit jaar met twaalf leerlingen gestart (er deden zestien kandidaten mee aan de auditie). Bij de twaalf definitieve deelnemers zijn zes nieuwe (jonge) dansers.
12
Academie voor Muziek De Academie voor Muziek is dit jaar gigantisch gegroeid:40 jonge deelnemers (tot 14 jaar) en 33 in de groep vanaf 14 jaar tot 19jaar. Het is ongelooflijk hoe intensief deze kinderen met elkaar werken en zingen in een groot koor o.l.v. onze nieuwe koordirigent Matthijs Overmars. Hij weet met heel veel liefde en passie de koren te leiden en alle mogelijkheden van de deelnemers te gebruiken. Daarnaast zijn er natuurlijk de gehoortrainingslessen waarbij steeds meer (vooral bij de jongste groep) gebruik wordt gemaakt van Kodàly-lesstof, waardoor leerlingen hun innerlijk gehoor ontwikkelen. Dit is van groot belang voor het je vrijer voelen bij het spelen op je instrument en het leren improviseren. Daar leveren de workshops Creative Music Making een grote bijdrage aan. Verder is ook kamermuziek een heel belangrijk onderdeel. Samen muziek maken is het mooiste dat er is, maar het kost veel tijd en inspanning om de verschillende ensembleleden uiteindelijk goed op elkaar te leren afstemmen en gebruik te maken van elkaars kennis en muzikale inbreng. Tristan Keuris In het voorjaar van 2015 vindt voor de tweede keer het Tristan Keuris Kamermuziekconcours plaats en daar bereiden de ensembles zich vanaf oktober 2014 voor. Dit concours geeft een enorme stimulans voor zowel jonge kinderen, jongeren, volwassenen en aankomende professionals om elkaar te beluisteren en met elkaar en het publiek te communiceren. In de stad Er waren vele kleine uitvoeringen van de Academies en daarnaast een aantal grote en opzienbarende in o.a. ICOON (gezamenlijk dans en muziek), het Havikfestival, Kunsthal KAdE, de Stadszaal van de Flint. Kortom, een bloeiend en groeiend onderdeel van Scholen in de Kunst met veel inspiratie voor zowel (gast)docenten als deelnemende cursisten.
13
afdeling onderwijs, kenniscentrum cultuureducatie en amateurkunst Primair Onderwijs Cultuureducatie met Kwaliteit Vanaf schooljaar 2013-2014 nemen Amersfoortse scholen deel aan het landelijke programma Cultuureducatie met Kwaliteit. Deze regeling is gericht op kwaliteitsverbetering van cultuureducatie in het primair onderwijs. In Amersfoort wordt het programma uitgevoerd door Scholen in de Kunst. Er wordt gewerkt met drie ambitieniveaus. In ambitieniveau 2 namen in schooljaar 2013–2014 14 scholen deel en bereikten we 3.706 leerlingen. In schooljaar 2014–2015 liep dit aantal op tot 4.054 leerlingen, verspreid over 16 scholen. Niveau 2 ontstijgt het niveau van kennismaken en zet in op een intensief en kwalitatief cultuureducatieprogramma. Scholen die zich verbonden aan het tweede ambitieniveau hebben in coproductie en onder begeleiding van Scholen in de Kunst een cultuureducatie programma ontwikkeld en uitgevoerd. De inhoud van dit programma varieert van kunstvaklessen in de klas, tot erfgoed- of voorstellingsbezoek, waarbij culturele partners in de klas een plaats in het programma kregen. De activiteiten zijn in lijn met het onderwijsconcept en het curriculum van de school. Eén school nam deel in niveau 3, met een intensiever cultuureducatieprogramma. In niveau 1 maken leerlingen uit groep 1 tot en met 8 jaarlijks afwisselend kennis met dans, muziek, beeldende kunst, theater, erfgoed en audiovisuele kunst. Het aanbodgerichte programma bevat inspirerende voorstellingen, lesbrieven en museumbezoeken. Om er zeker van te zijn dat in de culturele loopbaan van de leerlingen actieve, reflectieve en receptieve componenten vertegenwoordigd zijn, zullen de leerlingen ieder jaar deelnemen aan een andersoortig project. In schooljaar 2013 – 2014 bereikten we in niveau 1 14 basisscholen met 4.025 leerlingen. In schooljaar 2014 – 2015 is dit aantal toegenomen tot 4.440, verspreid over 16 scholen. In alle ambitieniveaus werd samengewerkt met culturele partners in de stad. Cultuurcoaches Middelen voor de cultuurcoaches worden ingezet binnen het programma Cultuureducatie met Kwaliteit. Cultuurcoaches verzorgden in 2014 zowel onderschools als naschools cultuureducatieve lessen. Met hun eigen expertise lieten zij leerlingen kennis maken met dans, muziek, theater of beeldende kunst. In totaal werden binnen het programma 700 uur ingezet. De afdeling voortgezet onderwijs zet in 2014 – 2015 380 uren in voor de programmering van de verlengde schooldag.
14
Soest en Leusden In het Cultuurprogramma Soest was het muziekproject Rebels Ritme opgenomen. Hieraan namen 9 scholen met in totaal 452 leerlingen deel. Sinds 2013 participeert Scholen in de Kunst ook in het programma Cultuureducatie met Kwaliteit in Soest. Zij voert het verdiepingsprogramma Rebels Ritme uit, waarin muziek en leesbevordering centraal staan. Binnen het muziekprogramma Jongleren met Muziek, dat werd uitgevoerd in de gemeente Leusden, was er een bereik van 14 scholen (basisscholen de Groenhorst en de Heerd fuseerden tot basisschool Het Kompas) en circa 2300 leerlingen in schooljaar 2014 – 2015. Alle leerlingen in Leusden ontvingen een muziekproject van gemiddeld 5 lesuren per leerling. Dankzij Cultuureducatie met Kwaliteit in Leusden kon er door alle scholen een verdiepingsproject afgenomen worden. Scholen maakten zelf de keuze binnen de disciplines muziek, theater, beeldende kunst en dans. Zo konden leerlingen kennismaken met een andere kunstdiscipline dan muziek. De helft van de leerlingen in Leusden ontving een verdiepingsproject, 681 van hen volgden dit project binnen dans, beeldende kunst of theater. Maatwerk Voor 342 leerlingen van Montessorischool Pallas Athene verzorgde de afdeling Onderwijs weer een programma op maat. Voor basisschool de Marke verzorgden we theaterlessen voor 500 leerlingen. In totaal bood Scholen in de Kunst in 2014 aan zo’n 1900 leerlingen een cultuureducatieproject op maat. Kinderboekenweek Tijdens de Kinderboekenweek werden met diverse workshops rondom literatuur en kunst 1.271 kinderen door Scholen in de Kunst bereikt. Het programma, dat in samenwerking met Bibliotheken Eemland op scholen wordt verzorgd, is succesvol. Al drie jaar nemen de deelnemersaantallen toe. Het jaarlijkse Kinderboekenfestival, dat op de laatste zondag van de Kinderboekenweek georganiseerd werd in het Eemhuis, trok zo’n 2000 bezoekers. Naschoolse activiteiten Door basisscholen en ABC’s werden in 2014 naschoolse activiteiten afgenomen. Er werden door heel de stad 7 cursussen aangeboden, waarop 161 kinderen zich inschreven. Met middelen uit het Cultuurcoachprogramma werden naschoolse projecten georganiseerd. In 2014 waren dat in totaal 13 projecten en 271 deelnemers. Kinderen Ontdekken Muziek 2014 was het derde uitvoeringsjaar van Kinderen Ontdekken Muziek (KOM). 150 kinderen uit Amersfoort, Soest en Leusden leerden een instrument bespelen en gaven een optreden in de Flint.
15
Voortgezet Onderwijs Binnen de Resultaat Verantwoordelijke Eenheid Voortgezet Onderwijs (VO) zijn er drie programma’s: Maatwerk, Docentenmagazine met het aanbod van Scholen in de Kunst voor het VO en naschoolse activiteiten binnen de Verlengde Schooldag. Ieder programma heeft in 2014 een extra impuls gekregen of een bijzonder product opgeleverd. Maatwerk Het voorjaar van 2014 stond voor Scholen in de Kunst in het teken van de verhuizing naar het Eemhuis. Het betrekken van het Eemhuis heeft een sterk positief effect gehad op de deelnemersaantallen van het VO. Tijdens de speciale onderwijsdag in de feestelijke openingsweek van het Eemhuis kregen docenten een rondleiding door het gebouw en Scholen in de Kunst in het bijzonder. Dit heeft in het najaar van 2014 geresulteerd in een verdubbeling van het aantal aanvragen voor Maatwerk in de ruime, lichte vaklokalen van Scholen in de Kunst in plaats van op de school zelf. Docentenmagazine: danstutorial uitgelicht Naar aanleiding van een specifieke vraag van een school heeft Scholen in de Kunst een danstutorial ontwikkeld. De school constateerde dat leerlingen het onderdeel dans van het examen Kunst Algemeen niet goed beheersen. In de schoolcarrière van leerlingen zijn beeldende kunst en muziek ruim vertegenwoordigd. Theater heeft op veel scholen ook een plek in het curriculum. Maar dans is voor veel leerlingen onbekend terrein. Daarom is door Scholen in de Kunst i.s.m. de school een danstutorial ontwikkeld. Deze speelt in op de behoefte van scholen om leerlingen op een aansprekende manier kennis te laten maken met dans. Op een dansante manier wordt de dansgeschiedenis uiteengezet, dansvormen en dansstijlen besproken en danstermen uitgelegd. De danstutorial bestaat uit een theoretisch gedeelte en een praktisch gedeelte waarin leerlingen een korte choreografie leren en zelf een dansfrase in het klaslokaal maken. De danstutorial is opgenomen in het Docentenmagazine en enthousiast ontvangen door scholen. Verlengde Schooldag In 2014 vierde het Toon Hermans Huis Amersfoort (THHA) haar tienjarige bestaan. Rondom dit lustrum heeft het THHA uiteenlopende activiteiten georganiseerd. Eén van de doelstellingen was om de gevolgen van de ziekte kanker onder de aandacht van jongeren te brengen. Het THHA zocht hiervoor de samenwerking met Scholen in de Kunst. Leerlingen van Het Nieuwe Eemland en ’t Hooghe Landt College verdiepten zich, onder begeleiding van een theaterdocent van Scholen in de Kunst, in de wereld van jongeren die met kanker in aanraking komen. Binnen de Verlengde Schooldag maakten de leerlingen rondom dit thema een theaterstuk, dat in de school aan familie, vrienden en leerlingen werd gepresenteerd.
16
Amateurkunst Bureau Amateurkunst Amersfoort van Scholen in de Kunst is de schakel tussen de amateurkunstverenigingen en de stad. Amateurkunst heeft een belangrijke positie in het sociaal, cultureel en economisch leven van Amersfoort. De stad telt zo'n 140 amateurkunstverenigingen zoals koren, muziekkorpsen, orkesten, toneel-, dans-, foto- en filmverenigingen. De amateurkunstverenigingen dragen wezenlijk bij aan de leefbaarheid en vitaliteit van de stad. Amateurkunst kweekt saamhorigheid en wederzijdse waardering, van jong tot oud. Bureau Amateurkunst Amersfoort organiseert jaarlijks diverse activiteiten waarmee de verenigingen zich presenteren aan het Amersfoortse publiek. In 2014 werden de volgende activiteiten uitgevoerd: Bureau Amateurkunst Amersfoort organiseerde in januari en februari 2014 drie inloopconcerten. Negentien koren presenteerden zich aan circa 200 bezoekers. Bureau Amateurkunst Amersfoort coördineerde in de gemeente Amersfoort de Anjercollectie. Door 28 verenigingen werd er in alle wijken gecollecteerd. Met de collecte werd in totaal € 14.500 opgehaald. Bureau Amateurkunst Amersfoort begeleidde de muzikale intocht van de Avondvierdaagse. Bureau Amateurkunst Amersfoort begeleidde het herdenkingsconcert op 4 mei 2014. Bureau Amateurkunst Amersfoort organiseerde de jaarlijkse Dag van de Amateurkunst op 13 september 2014. Op 13 locaties in de historische binnenstad traden 70 verenigingen op. Bureau Amateurkunst Amersfoort organiseerde het project Kies je Kunst, waarbij leerlingen uit groep 5 tot en met 8 kennis konden maken met de vele amateurkunstpartijen in Amersfoort. Netwerkoverleggen Bureau Amateurkunst Amersfoort heeft nauw contact met alle amateurkunstverenigingen. Op uitnodiging van Bureau Amateurkunst komen de verschillende verenigingen in discipline-overleggen een aantal keer per jaar bijeen. Hierin bespreken zij o.a. de gezamenlijke activiteiten en wisselen zij kennis en ervaringen uit. Subsidies amateurkunst Scholen in de Kunst is door de gemeente Amersfoort gemandateerd om de drie specifieke subsidies voor de amateurkunstsector te verdelen: de structurele (meerjaren) subsidieregeling voor amateurkunst (t.b.v. 69 verenigingen) de incidentele subsidie voor amateurkunst (in totaal 30 aanvragen waarvan 16 aanvragen – deels – zijn toegekend) de huursuppletieregeling (5 aanvragen, tevens toegekend) Bureau Amateurkunst Amersfoort geeft de verenigingen advies over de diverse financiële mogelijkheden.
17
Publiciteit Bureau Amateurkunst Amersfoort onderhoudt directe contacten met de pers in Amersfoort. Ook beheert zij de websitepagina amateurkunst op www.scholenindekunst.nl en de Facebook-pagina amateurkunstverenigingen Amersfoort Kenniscentrum Cultuureducatie en Amateurkunst Het Kenniscentrum Cultuureducatie en Amateurkunst (KCA) is opgericht in 2014. Dit centrum begeleidt het onderwijs, culturele instellingen, kunstenaars en amateurkunstverenigingen in de stad Amersfoort. Rol Het KCA heeft o.a. de rol van adviseur, bemiddelaar, beleidsontwikkelaar en aanjager. Het Kenniscentrum adviseert en ondersteunt het basis- en voortgezet onderwijs op het gebied van cultuureducatie. Hiertoe voert zij adviesgesprekken en leidt zij visietrajecten met directies en schoolteams en biedt zij ondersteuning bij de ontwikkeling en uitvoering van cultuuronderwijs. Ook monitort zij de kwaliteit van cultuureducatie in het onderwijs. Naast de adviesrol is kennisdeling en kennisontwikkeling van docenten en directies in het onderwijs een belangrijke taak van het Kenniscentrum. In 2014 organiseerde het Kenniscentrum voor het primair- en voortgezet onderwijs een onderwijsconferentie waarin diverse actualiteiten in het cultuureducatieveld aan de orde kwamen in workshops, lezingen en plenaire presentaties en good practices. Activiteiten Het Kenniscentrum volgt landelijk beleid en zwengelt de discussie aan op het gebied van actuele thema’s. Zo organiseerde zij in september 2014 al een discussiemiddag voor het ministerie van OCW en het Amersfoortse voortgezet onderwijs over doorgaande leerlijnen en een integrale aanpak van cultuureducatie in het VO. Daarnaast verkent het Kenniscentrum minder bekende doelgroepen en terreinen waar zij van betekenis voor kan zijn, zoals bijvoorbeeld de zorgsector. In aanvulling op al bestaande activiteiten en gebaseerd op de huidige ervaringen met ouderen wil Scholen in de Kunst in 2015 gerichter ouderenparticipatiebeleid en aanbod ontwikkelen, waarbij zij vooral meer aandacht wil geven aan (bewegingsdisciplines) dans en theater. Hiertoe schreef zij in het najaar van 2014 een projectplan en deed zij een subsidieaanvraag bij onder andere het Fonds voor Cultuurparticipatie. De uitvoering vindt plaats in 2015 en 2016. De hoofddoelstelling van de pilot is ouderen stimuleren actief deel te nemen aan dans met een hogere artistieke waarde (participatie) en hiermee een impuls te geven aan de ontwikkeling van creatieve en bewegingsvaardigheden van ouderen. Tot slot faciliteert het Kenniscentrum partijen op het gebied van amateurkunst en biedt scholing en netwerkbijeenkomsten aan kunstvakdocenten, leerkrachten primair onderwijs en docenten voortgezet onderwijs.
18
projectbureau Het Projectbureau organiseert zakelijke en culturele verhuur, creatieve teambuildingactiviteiten en kortlopende projecten. Het Projectbureau denkt mee met de klant en stelt in onderling overleg het programma samen. Het Projectbureau is de schakel tussen de zakelijke markt en het kunsteducatieve werkveld. Een greep uit de projecten van 2014 Katholieke Bond voor Ouderen, 60 jaar een waaier van leven Het was voor het KBO tijd voor een feestje! De actieve ouderen bestonden als organisatie 60 jaar. Projectbureau van Scholen in de Kunst werd gevraagd voor de leden creatieve en laagdrempelige workshops te ontwikkelen, die ouderen zouden aanspreken. In overleg is gekozen voor: vier lessen Schilderen, vier lessen Boetseren en vier lessen Glas in Lood objecten maken. De workshops waren optimaal bezet met tussen de 15 en 20 deelnemers per les. Op 14 november 2014 werd het feestjaar afgesloten in ICOONtheater met een expositie van alle gemaakte werkstukken. Stichting Ravelijn De vraag van Stichting Ravelijn was of het Projectbureau een gezellige middag zou kunnen organiseren voor alle vrijwillige medewerkers. Doel was dat de deelnemers elkaar op een andere manier zouden leren kennen in een ongedwongen sfeer. Dit heeft zich vertaald in de volgende workshops: theater, sieraden maken, film maken, dans en boetseren. Voor velen waren de workshops weer een hernieuwde kennismaking met Scholen in de Kunst in een nieuwe behuizing, het Eemhuis! Humanitas In het kader van de jaarlijkse afsluiting voor alle vrijwillige medewerkers heeft het Projectbureau voor Humanitas een teambuildingsactiviteit georganiseerd. De wens van Humanitas was een vrolijke, enthousiasmerende workshop waarbij iedereen tegelijk aan de slag moest gaan. Zestig deelnemers hebben genoten van een zangworkshop, Chirstmas Carols. Daarna heeft de groep gezamenlijk gegeten in de hal van ICOON. Lemonpit Sinds vier jaar is Yoga Lemonpit, Poweryoga, een vaste wekelijkse huurder van ICOON. Wekelijks volgen 20-25 deelnemers allerlei vormen van yoga. Lemon Pit helpt deelnemers energiek, fit en mentaal sterk voor de dag te komen. Deelnemers ervaren de ruimte in ICOON als zeer prettig, ruim en licht.
19
feestelijke opening eemhuis In juni 2014 stond Scholen in de Kunst voor de uitdaging de opening van het Eemhuis, samen met de drie medebewoners van het Eemhuis, vorm te geven. En wel op een zodanige manier dat alle partijen goed uit de verf kwamen. Naast de Bibliotheek Eemland, Archief Eemland en Kunsthal KAdE waren er nog vele andere stakeholders, die belang hadden bij een representatieve opening. In goed overleg is er een wervelend programma gemaakt, waarbij alle organisaties zichzelf hebben kunnen laten zien. Openingsweek Scholen in de Kunst De openingsweek van Scholen in de Kunst was een succes, een cadeau aan de stad! We hebben op alle gebieden gratis workshops aangeboden aan de stad en die zijn goed bezocht. Veel nieuwe, potentiele klanten hebben kennis gemaakt met Scholen in de Kunst en ons aanbod. Voor iedere doelgroep was er een aparte dag in de week gereserveerd, met een eigen passend thema. Het programma van de openingsweek is gepubliceerd in een gezamenlijke brochure, die onder alle Amersfoortse huishoudens is verspreid. Activiteiten Zo was er hiphoplab (dans, rap en graffiti) voor de jongeren, de langste tekening maken tijdens de marathon van Amersfoort voor de kinderen, grootstilleven tijdens de culinaire dag, iedere avond een open podium door en voor onze cursisten muziek, theater samen met de HU studentenverenigingen, een Band Night in de bibliotheek. Flashmob Veel amateurkunstverenigingen hebben een plek gekregen in de openingsweek. Een uniek moment was het flashorkest, waarbij het Symfonieorkest van Scholen in de Kunst samen met Wilskracht, de bezoekers van het Eemhuis hebben verrast met een prachtige flashmob; vanuit het niets op het plein begon er een trom te roffelen en dit werd langzaam uitgebouwd naar een volledig orkest. Het was een hele organisatie, maar deze nieuwe ervaring pakte enorm leuk uit. Officiële opening Naast de openingsweek zelf, was Scholen in de Kunst intensief betrokken bij de officiële opening van het Eemhuis. De officiële opening werd georganiseerd door de gemeente, maar inhoudelijk geadviseerd door het Hoofd Vrije Tijd van Scholen in de Kunst, namens de partners van het Eemhuis. Het koperensemble van docenten en cursisten heeft een hoofdrol gespeeld tijdens de officiële opening van het Eemhuis. Het was een prachtig spektakel voor de stad, waarvoor veel belangstelling was en waar alle eemhuispartners een duidelijke rol hebben gespeeld!
20
klantonderzoek In mei 2014 heeft Scholen in de Kunst voor het vierde opvolgende jaar een digitaal klantonderzoek uitgevoerd. Respondenten konden online anoniem een vragenlijst invullen en onder de deelnemers is een iPad verloot. In het vierde onderzoek is er grotendeels voortgebouwd op de vragenlijst van 2012-2013, met ruimte voor vragen over de verhuizing naar de nieuwe locatie, Eemhuis. Op de lange termijn bewijst een gestandaardiseerde vragenlijst meer en meer zijn waarde door de herhaalbaarheid. De organisatie heeft vergelijkingsmateriaal in handen, waardoor het mogelijk wordt een kwaliteitsontwikkeling waar te nemen. Het klantonderzoek van Scholen in de Kunst beoogt drie doelstellingen: 1. Het dient als monitor voor klanttevredenheid. 2. Het heeft als doel de klant te leren kennen; hoe kan SidK klanten benaderen, wat wil de klant, wie is geen klant, etc. 3. Het dient als luisterend oor en geeft de klant de gelegenheid alle kritiek te verwoorden. De vragen waren wederom afgestemd op drie groepen: volwassenen, jongeren en ouders van kinderen. In het onderzoek heeft Scholen in de Kunst haar cursisten gevraagd hun waardering te geven op onderwerpen als: gevolgde cursus, docent, locatie, organisatie, prijs/kwaliteit, informatievoorziening, sterke en verbeterpunten van Scholen in de Kunst en suggesties voor aanbod. De meest opvallende resultaten van 2014 op een rij. Respons • aan het onderzoek deden 387 cursisten mee. Dit aantal is aanzienlijk lager dan voorgaande jaren; • 71 % van de respondenten waren vrouwen, 29 % was man. Profiel cursist 79,2% van de respondenten woont in Amersfoort; met oververtegenwoordiging in de wijken De Berg, Leusderkwartier en Schothorst; 82% van de respondenten heeft een HBO- of WO-opleidingsniveau; een derde van de respondenten zijn zgn. ‘vaste klanten’. Beoordeling cursus en docent de docent scoort traditiegetrouw gemiddeld hoger dan de cursus, maar lijkt dichter bij elkaar te komen: rapportcijfer 8,26 vs. 8,01; veel cursisten stoppen na/in het derde cursusjaar. Locatie de verhuizing naar het Eemhuis wordt als een positieve verandering ervaren en beoordeeld met een 7,88 en volgt daarmee ICOON op (8,13).
21
Beoordeling organisatie de waardering en tevredenheid over de organisatie wordt in het geheel beoordeeld met een ruime voldoende; de bereikbaarheid van de organisatie wordt beter beoordeeld dan in de voorgaande klantonderzoeken. Informatievoorziening de website vormt de belangrijkste bron van informatie (44%), gevolgd door respectievelijk mond-tot-mondreclame, open huizen en brochures; de website wordt gewaardeerd met rapportcijfer 6,98, de brochure met 7,12. Hiermee worden beide communicatiemiddelen beter beoordeeld dan voorgaande jaren. . Op de lange termijn bewijst een gestandaardiseerde vragenlijst meer en meer zijn waarde door de herhaalbaarheid. De organisatie heeft vergelijkingsmateriaal in handen, waardoor het mogelijk wordt een kwaliteitsontwikkeling waar te nemen.
22
