J a a r v e r s l a g

Jaarverslag

2013

INHOUD

02

Voorwoord

Klaar voor de toekomst

Algemeen

Duurzaamheid en MVO

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

Personeel en organisatie

Resultaten en analyses

Sterke financiële positie

03 04 05 08 10 12 14

Werkmaatschappijen

Financiële kengetallen

Geconsolideerde balans

Geconsolideerde winsten verliesrekening

Geconsolideerde kasstroomoverzicht

Algemene toelichting

Toelichting op de geconsolideerde balans

15

Toelichting op de geconsolideerde winsten verliesrekening

17

Enkelvoudige balans

18

Enkelvoudige winsten verliesrekening

19

Toelichting op de enkelvoudige balans

20

Toelichting op de enkelvoudige winsten verliesrekening

21

Overige gegevens

25

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

31 32 33 33 38 39 40

VOORWOORD

Voorwoord

03

Het jaar 2013 was behoorlijk turbulent. Dit kwam onder andere doordat corporaties door

Nu dus al 6 jaar! We zullen eraan moeten wennen dat we harder moeten werken, voor minder geld dan voorheen. Dat geldt niet alleen voor bedrijven uit de bouwkolom, maar voor iedereen. Ook voor banken, corporaties en overheden, iedereen. We spreken dus niet meer over de crisis, maar over de nieuwe werkelijkheid.

nieuwe regelgeving gedwongen

De basis van ons familiebedrijf is continuïteit. Om dat te waarborgen, moeten we altijd de langetermijnvisie in het

werden hun investerings­

oog houden, bijsturen waar nodig en onszelf dus aanpassen aan de veranderde markt. Er zijn genoeg kansen, maar

programma’s verder op slot te zetten en verbeteringen in de koopwoningenmarkt uitbleven. Mede hierdoor moest KlokGroep nog verder afslanken. De omzet daalde en marges stonden onder druk. Door de maatregelen die de afgelopen jaren zijn doorgevoerd KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

Al vanaf 2008 is Nederland in de greep van de belabberde economische situatie. En dan met name de bouwsector.

wist KlokGroep het jaar toch met een positief resultaat af te sluiten.

Graafseweg • Nijmegen

er wordt daadkracht, creativiteit en aanpassingsvermogen gevraagd. Wij houden onze organisatie voortdurend tegen het licht. We zien blijvende veranderingen in de markt. Het afgelopen jaar zijn er reorganisaties en bezuinigingen doorgevoerd en we hebben geïnvesteerd in twee nieuwe bedrijfsonderdelen om beter in te kunnen spelen op de nieuwe markt. De woningmarkt is veel meer kopersgericht, waarbij wij zelf - in plaats van de makelaar - steeds vaker direct contact hebben met potentiële kopers. Wij hebben de organisatie van ontwikkeling, verkoop en bouw van grondgebonden woningen middels het oprichten van KlokWonen verder geoptimaliseerd. In plaats van separaat ontwikkelen, verkopen en bouwen, gebeurt dit nu integraal binnen één entiteit. Zo kunnen wij nog sneller en flexibeler tegemoet komen aan de wensen van kopers. En niet onbelangrijk, onze kwaliteitswoningen nog duurzamer, goedkoper en sneller in de markt zetten. Een andere belangrijke verandering is dat opdrachtgevers steeds vaker volledige vraagstukken bij ons neerleggen, inclusief de bijbehorende verplichtingen en risico’s. Om hier een goed antwoord op te hebben, worden deze vraag­ stukken opgepakt door een team van medewerkers die gespecialiseerd zijn in de ontwikkeling en realisatie van integrale projecten.

KLAAR VOOR DE TOEKOMST

Klaar voor de toekomst 04

KlokGroep heeft tijdig

De eerste tekenen zijn in ieder geval gunstig, want het

maatregelen getroffen om

aantal verkochte nieuwbouwwoningen is in het eerste

sterk door de crisis te komen

van vorig jaar. Wij zien 2014 echter nog als een tussenjaar

en klaar te zijn voor de

en verwachten voor KlokGroep geen echte groei. Zowel qua

veranderde markt als deze weer aantrekt. Het jaar 2014 lijkt het jaar te worden dat de markt stabiliseert en de dalende trend stopt.

kwartaal van 2014 toegenomen t.o.v. het eerste kwartaal

omzet als resultaat denken wij vrijwel gelijk te blijven aan het niveau van 2013. Wij investeren verder in de kennis en kwaliteit van onze organisatie om de markt nog beter te kunnen bedienen en om klaar te zijn voor groei, mocht de markt weer aantrekken. Daarnaast investeren wij in mogelijkheden om onze bedrijfsvoering in het buitenland uit te breiden en daardoor minder afhankelijk te zijn van de Nederlandse markt. Zo hebben wij in 2013 Novaform Polska opgericht. Deze nieuwe werkmaatschappij van KlokGroep richt zich met name op woningbouwontwikkeling en opereert vanuit Poznan in Polen. In 2014 komt het eerste plan in de verkoop.

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

KlokGroep houdt een onveranderd sterke solvabiliteits- en

“Wij zien de toekomst met vertrouwen tegemoet”

liquiditeitspositie en blijft hierdoor een betrouwbare partner in de markt. Wij zijn in staat te investeren in nieuwe, duurzame technieken en onze organisatie aan te passen om onderscheidend te zijn in de markt. Wij zien de toekomst dan ook met vertrouwen tegemoet.

Renovatie De Meiberg • Nijmegen

ALGEMEEN

Algemeen 05

De aard van de bedrijfsactiviteiten

De algemene marktomstandigheden waren in 2013 ongun-

het oprichten van KlokWonen heeft KlokGroep een nieuwe

van KlokGroep en de juridische

stig. De totale bouwproductie daalde in Nederland met ca.

impuls aan de woningverkoop gegeven. Voor kopers is er nu

4,5%, waarbij de nieuwbouwwoningmarkt zelfs met meer

tijdens het verkoop- en realisatietraject maar één aanspreek-

structuur staan beschreven op

dan 11% daalde. Gebrek aan consumentenvertrouwen,

punt, waardoor snel en flexibel ingespeeld wordt op de

pagina 21 van dit jaarverslag.

aangescherpte financieringsvoorwaarden en dalende hui-

wensen en behoeften van kopers. Tevens wordt binnen

zenprijzen zorgden voor onvoldoende doorstroom op de

KlokWonen ons woningconcept BaseHome verder uitgewerkt,

woningmarkt. Daarnaast legden diverse woningcorporaties

waarbij innovatie en duurzaamheid een nog belangrijkere

als gevolg van overheidsmaatregelen hun investeringspro-

rol spelen. Hierdoor levert KlokWonen zowel voor de particu-

gramma’s voor nieuwbouw vrijwel stil. De genoemde markt­

liere koper, als voor corporaties en beleggers binnen een

ontwikkelingen raakten ook KlokGroep.

zeer kort tijdsbestek maatwerk.

Door teruglopende woningverkopen en dalende verkoopprijzen daalde de omzet van onze ontwikkelingsbedrijven. Doorlooptijden werden langer, risico’s namen toe en ook de onverkochte voorraad (in aanbouw) steeg. Om de verkoop te stimuleren werden diverse verkoopinstrumenten ingezet.

“KlokWonen levert met BaseHome binnen een zeer kort tijdsbestek maatwerk”

Uitgangspunt hierbij was dat mensen geen nieuwe woning

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

willen kopen, als de oude nog niet verkocht is. Door een inkoopgarantie af te geven lukte het om deze onzekerheid

We zien dat de gewijzigde aanpak succes heeft. In het

voor potentiële kopers weg te nemen en konden we meer

eerste jaar zijn alle projecten van KlokWonen succesvol in de

nieuwbouwwoningen verkopen. Voor KlokGroep was het

verkoopscore. Bij verschillende projecten zijn alle woningen

risico van de inkoopgarantie goed te overzien. Slechts een

al verkocht, voordat de bouw is gestart. Daarnaast neemt

beperkt aantal woningen met afgegeven garanties werd

ook de interesse van woningcorporaties en beleggers toe

daadwerkelijk ingekocht. Door actief betrokken te zijn bij de

voor onze BaseHome-woningen. De eerste contracten zijn

verkoop van de oude woning werden de meeste woningen

gesloten en de eerste nieuwbouwprojecten voor corporaties

al verkocht voordat de garantietermijn was verstreken.

zijn begin 2014 in uitvoer genomen. Na een korte aanloopperiode in 2013 gaat het KlokWonen lukken om al in 2014

Met name eind 2013 en begin 2014 zien wij het aantal

een belangrijke omzet en resultaatbijdrage te leveren voor

verkooptransacties van nieuwbouwwoningen op de particu-

de groep.

liere markt toenemen ten opzichte van vorig jaar. Ook door

ALGEMEEN 06

Naast KlokWonen zijn er meer successen te melden vanuit

korte tijd in een aardig netwerk, waarin wij kansen zien om

de projectontwikkeling. Zo heeft Novaform een oude

kleinschalige woningbouwprojecten te ontwikkelen en te

ziekenhuislocatie in Zwolle verworven om daar vanaf 2015

realiseren. Eind 2013 is de nieuwe entiteit Novaform Polska

het project ‘De Weezenlanden’ te realiseren. Op deze pro-

opgericht. Deze entiteit is gevestigd in Poznan. De Poolse

minente locatie tegen de Stadsgracht, aan de rand van de

medewerker die is aangetrokken zal samen met Novaform

historische binnenstad, verrijzen ca. 145 grondgebonden

(vanuit Nederland) de eerste concrete projecten ontwikkelen

woningen en 85 appartementen.

en op de markt brengen. De eerste ervaringen zijn positief en wij verwachten dat medio 2014 het eerste project in

KlokOntwikkeling heeft in Nijmegen de locatie van voor­

verkoop zal gaan en dat Novaform Polska binnen 2 jaar een

malig verpleeghuis Margriet verworven. Hier worden ca. 145

positieve bijdrage levert aan het groepsresultaat.

grondgebonden woningen en appartementen in zowel de koop- als huursector gerealiseerd. Deze worden aangevuld

KlokBouw heeft in 2013 door een terugval van de bouw­

met een deel beschermd en beschut wonen. Vanaf het 3e

productie opnieuw een reorganisatie moeten doorvoeren.

kwartaal van 2014 start de realisatie van de nieuwbouw.

De omzetdaling kwam vooral door de afdeling Burgerlijke en Utiliteitsbouw. Met name uitstel van nieuwbouwprojecten

Hoewel 2013 voor de projectontwikkelaars een moeilijk jaar

voor woningcorporaties zorgden voor de terugval. Door

was met dalende omzetten en marges, zijn wij van mening

tijdig in te grijpen en terug te schakelen heeft KlokBouw het

dat er door de nieuw verworven projecten en de eigen

boekjaar positief kunnen afsluiten. De afdeling Verbouw &

voorraad een goede, stabiele basis ligt voor de toekomst.

Renovatie heeft opnieuw een omzetgroei doorgemaakt.

Voor 2014 verwachten wij nog geen omzetgroei, maar

Met name renovatieprojecten gebaseerd op het EcoVeren-

vanaf eind 2014 en 2015 denken wij een groei te kunnen

concept hebben bijgedragen aan de omzetgroei van deze

realiseren en verwachten wij ook een verbetering van het

afdeling. Naast renovatie van de woning worden er bij

resultaat.

EcoVeren ook duurzame energiemaatregelen doorgevoerd. Zo zijn in 2013 duurzame renovatieprojecten in de Nijmeegse

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

De buitenlandse activiteiten binnen de projectontwikkeling

wijken Malvert en Meijhorst gestart.

ontwikkelen zich positief. In Duitsland profiteert KlokGIB van de aantrekkende markt. KlokGIB heeft in 2013 een

Het project aan het Stationsplein in Nijmegen waar KlokBouw

omzet- en resultaatverbetering gerealiseerd. Voor 2014

samen met Züblin het nieuwe poppodium voor Doornroosje,

verwachten wij een verdere groei. De organisatie van

350 studentenwoningen voor SSHN en een fietskelder reali-

KlokGIB is versterkt om deze groei op een verantwoorde

seert, nadert haar voltooiing. Medio 2014 is de oplevering

wijze te realiseren.

van dit prestigieuze project gepland.

Naast ontwikkelingen in Duitsland is Novaform in 2013

Voor 2014 zal het omzetniveau van KlokBouw, dat in 2013

gestart met marktverkenningen in Polen. Dit resulteerde in

op ca. € 70 miljoen uitkwam, lager uitkomen, zo tussen de

Het Ronde Erf • Veenendaal

ALGEMEEN 07

€ 55 tot € 60 miljoen. Dit komt doordat een deel van de

Er wordt steeds meer samenwerking gezocht met corpora-

de markt, is het KlokGroep gelukt om zich op onderdelen

grondgebonden woningen nu wordt gerealiseerd door

ties. Wij signaleren een trend dat corporaties (delen van)

te onderscheiden en ondanks de omzetdaling is het jaar

KlokWonen. KlokBouw biedt alleen ondersteuning bij de

beheer, onderhoud, renovatie en nieuwbouw neer willen

opnieuw met een positief resultaat afgesloten. Belangrijker

realisatie, de omzet wordt gerealiseerd door KlokWonen.

leggen bij marktpartijen. Doordat wij binnen de groep naast

nog is dat er met de gerealiseerde organisatiewijzigingen en

Met andere woorden: een deel van de omzet verschuift van

onderhoud en renovatie, ook knowhow hebben op het

de onveranderd sterke financiële positie een goede basis ligt

KlokBouw naar KlokWonen. Beide vennootschappen vallen

gebied van projectontwikkeling en nieuwbouw, zijn wij in

voor de toekomst. Wij blijven niet stil zitten, want stilstand

onder de nieuwe entiteit KlokRealisatie, een tussenholding

staat om corporaties te ontzorgen, waarbij wij ook risico­

is zeker in de huidige markt achteruitgang. Wij zullen ook in

waar ook KlokMaterieel deel van uitmaakt. De onderlinge

dragend kunnen participeren. Recent hebben wij in samen-

2014 onze organisatie verder doorontwikkelen en investeren

verwevenheid en aansturing wordt hierdoor benadrukt. De

werking met Dura Vermeer, Hurks bouw en tien ketenpart-

in kennis en kwaliteit. Daarnaast zullen wij blijven investeren

gezamenlijke omzet van de entiteiten onder KlokRealisatie

ners een ketensamenwerkingsovereenkomst gesloten met

in nieuwe (duurzame) producten en zullen onze BaseHome-

zullen naar verwachting uitkomen rond de € 80 miljoen. Dit

woningcorporatie Oosterpoort te Groesbeek voor het volle-

woningen verder worden geoptimaliseerd. De markt zal

is een lichte stijging t.o.v. 2013.

dige onderhoud van 1.500 woningen. De ketensamen­

naar onze mening nog niet echt omslaan in 2014, maar

werking moet er uiteindelijk in resulteren dat partijen op

diverse ramingen van het EIB en de banken wijzen op een

KlokBouw heeft ook in 2014 weer enkele nieuwbouw- en

termijn het volledige woningbezit van ongeveer 5.000

licht herstel. Ook wij merken in onze verkoopcijfers dat er

renovatieprojecten opgestart en daarnaast zijn er (grote)

woningen, risicodragend in onderhoud nemen. De markt-

meer interesse ontstaat, de eerste signalen van herstel zijn

projecten in voorbereiding. Eén van de opgestarte projecten

partijen spreken hierbij in overleg met Oosterpoort een

zichtbaar. In de eerste vier maanden van 2014 verkochten

ligt aan de Rijswijkstraat te Amsterdam. KlokBouw trans­

life-cycle aanpak af voor het totale woningbezit.

we 165 woningen. Dit is ons de afgelopen vijf jaar niet

formeert hier een bestaande kantoortoren naar studenten-

gelukt. Hopelijk zet deze trend zich in de loop van 2014 en

en startershuisvesting. De toren wordt opnieuw ingericht en

Samengevat kunnen wij concluderen dat 2013 gezien de

in totaal zullen er 229 studentenunits worden gerealiseerd.

moeilijke marktomstandigheden voor KlokGroep geen

De opdrachtgever speelt hiermee in op het grote tekort aan

makkelijk jaar is geweest. Door tijdig maatregelen te nemen

studentenhuisvesting in de hoofdstad.

en de organisatie steeds aan te passen naar de wensen van

2015 verder door. Wij zijn er in ieder geval klaar voor!

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

Fietserstunnel • Arnhem

DUURZAAMHEID EN MVO

Duurzaamheid en MVO Kasteelhof • Druten 08

Maatschappelijk Verantwoord

Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen is gericht op de

CO2-uitstoot gereduceerd

economische prestaties (Profit) met respect voor de sociale

KlokRealisatie is een nieuw opgerichte tussenholding die

kant (People) en dit binnen de ecologische randvoorwaarden

de krachten bundelt van KlokBouw, KlokWonen en

(Planet). Met andere woorden: KlokGroep maakt bewuste

KlokMaterieel en heeft als doelstelling om in 2015 een

alle kanten uit kunt. KlokGroep

keuzes om een juiste balans te vinden tussen People, Planet

CO2-reductie te realiseren van 10% ten opzichte van 2010

en Profit. We willen als familiebedrijf op een verantwoorde

(in relatie tot de omzet). Hiervoor zijn diverse maatregelen

kiest hier een duidelijke richting

manier omgaan met de wereld om ons heen, waarin ook de

genomen. Zo heeft het leasewagenpark nu labels A en B,

in, waarbij MVO zich steeds

volgende generaties op moeten groeien. Dit doen we door

levert Sepagreen groene energie op de bouwplaatsen en

interne maatregelen, zoals de invoering van labels A en B

worden er toolbox-meetings gehouden om het energie­

meer nestelt in ons DNA.

voor ons leasewagenpark en te investeren in copiers/printers

verbruik te verminderen en het bewustzijn te vergroten.

die veel duurzamer zijn en waarbij het papierverbruik gere-

Daarnaast wordt veel aandacht besteed aan het scheiden

duceerd wordt. Maar ook door duurzame bouwconcepten

en verminderen van afval op de bouwplaatsen.

Ondernemen en duurzaamheid,

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

het lijken begrippen waarmee je

te ontwikkelen, de keuze van bouwmateriaal en bewustwording op de bouwplaatsen.

DUURZAAMHEID EN MVO

Jaarlijks wordt de CO2-uitstoot van KlokRealisatie berekend.

plannen te presenteren. FIRA toetst al onze prestaties en dat

Dit gebeurt in het kader van het duurzaamheidsbeleid en de

maakt ons tot een betrouwbare en duurzame partner voor

CO2-prestatieladder. Verschillende maatregelen hebben nu

onze (toekomstige) opdrachtgevers.

Thuvine • Duiven

al geleid tot een reductie van 20% ten opzichte van 2010.

09

Geen wonder dus, dat KlokRealisatie op de hoogste trede zit

GPR Gebouw Expert 4.2

van de CO2-prestatieladder.

Zowel KlokBouw als KlokGroep Integrale Projecten hebben momenteel een GPR Gebouw Expert 4.2 binnen de gelederen,

EcoVeren en BaseHome

zodat wij vastgoedontwikkelaars, -eigenaren, -beleggers

Het toepassen van eigen bouwconcepten werpt ook zijn

en -beheerders, zowel fiscaal als bouwtechnisch, kunnen

vruchten af. KlokBouw renoveert volgens het eigen duur­

adviseren bij hun projecten. GPR Gebouw meet duurzaam-

zame concept EcoVeren. Hiermee wordt minimaal 5%

heidsprestaties voor woning- en utiliteitsbouw in nieuw-

CO2-reductie beoogd. KlokWonen behaalt hetzelfde resultaat

bouw, bestaande bouw en grootschalige renovatie. GPR

met de realisatie van BaseHome-woningen. Er wordt ook

Gebouw kan ingezet worden bij iedere fase van het bouw-

deelgenomen aan duurzaamheidsinitiatieven van anderen,

proces, vanaf ontwerp tot en met realisatie. Via rapport­

zoals power2nijmegen, een initiatief van de Gemeente

cijfers is in een oogopslag te zien hoe een gebouw, project

Nijmegen voor een energieneutrale stad in 2045. Verder

of plan presteert op het gebied van energie, milieu, gezond-

worden duurzaamheidsprestaties zichtbaar gemaakt via

heid, gebruikskwaliteit en toekomstwaarde.

het FIRA Rating Systeem. Op basis van deze analyses hebben we rekenmethodes ont-

Bewuste Bouwer als buur

wikkeld die ons in staat stellen het effect van maatregelen

Bouwen in dicht bevolkt gebied is niet eenvoudig. Vaak

over de gehele keten te bestuderen. Dit stelt ons in staat om

heeft een bouwer maar beperkte ruimte en moet hij

onze kennis en invloed aan te wenden om maatregelen te

rekening houden met het reilen en zeilen van de omgeving.

nemen die het meeste effect hebben in de keten.

KlokBouw is aangesloten bij de stichting ‘Bewuste Bouwers’.

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

Deze stichting beoordeelt bouwplaatsen op een aantal

FIRA

criteria die allemaal verband houden met ´Bewust Bouwen´

Als een van de eerste FIRA deelnemers heeft KlokBouw in

in de breedste zin van het woord. De gedragscode is

oktober 2013 niveau zilver bereikt. We hebben hiermee

gebaseerd op vijf pijlers: bewust, veilig, verzorgd, milieu en

weer een belangrijke stap gezet in ons MVO-beleid. Met

sociaal. Per pijler is een normkaart beschikbaar.

behulp van het FIRA systeem maakt KlokBouw duurzaamheidprestaties inzichtelijk voor (toekomstige) opdracht­

Ons streven is dat de omgeving zo weinig mogelijk hinder

gevers. Het FIRA Rating System© is de virtuele marktplaats

ondervindt van de bouwwerkzaamheden. Bewuste Bouwers

voor duurzaamheid. Dat biedt ons de mogelijkheid onze

zijn zich bewust van de impact die hun werkzaamheden op

duurzaamheidstrategie te formuleren en onze toekomst-

de omgeving kan hebben en houden daar rekening mee.

“Geen wonder dus, dat KlokRealisatie op de hoogste trede zit van de CO2-prestatieladder”

PERSONEEL EN ORGANISATIE

Personeel & organisatie Zoals eerder gemeld heeft KlokGroep haar organisatie 10

verder moeten inkrimpen in 2013. Het is altijd vervelend om

aantrekt, verwachten wij weer een groeiend aantal mede-

KlokBouw. In overleg met de vakbonden en ondernemings-

werkers.

raad hebben wij een goed sociaal plan opgesteld om de pijn voor de getroffen medewerkers te verzachten en hen (waar

Lean bouwen

mogelijk) te begeleiden naar ander werk.

Binnen de afdeling Verbouw & Renovatie (V&R) van KlokBouw is lean bouwen al ver doorgevoerd. Dit wil zeggen dat de

noodgedwongen afscheid te

Door verschil in visie tussen de directie van KlokGroep en

organisatie op de bouw zo efficiënt mogelijk plaatsvindt,

moeten nemen van collega’s,

de directeur van KlokBouw hebben wij eind 2013 afscheid

waarbij overlast voor de bewoners zo beperkt mogelijk

genomen van de directeur van KlokBouw. In goed overleg

blijft. Dit vraagt met name goede communicatie, planning

maar voor de continuïteit

zijn de partijen uit elkaar gegaan en inmiddels vervult

en afstemming tussen partijen, zodat werkzaamheden,

John van de Klok al weer enige maanden de functie van

kwaliteit en volgorde goed op elkaar zijn afgestemd. Deze

algemeen directeur van KlokBouw. Verder is in 2013 de

werkwijze wordt inmiddels met veel succes toegepast

financiële administratie gecentraliseerd in Druten. Door de

binnen KlokBouw V&R en zal verder worden uitgerold

centralisatie en de verdere digitalisering van de factuur­

binnen KlokBouw en KlokWonen.

van de onderneming is het absoluut noodzakelijk om de organisatie tijdig aan te passen aan de marktontwikkelingen.

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

De ontslagen hebben voornamelijk plaatsgevonden bij

Gemiddeld aantal FTE’s 2013

179,1

Gemiddeld aantal FTE’s 2012

215,5

verwerking wordt ook hier een efficiencyvoordeel behaald.

BIM Wij merken dat KlokGroep steeds meer verandert van uit-

Een andere belangrijke ontwikkeling is de inzet van BIM

voerende organisatie naar een dienstverlenende organisatie.

bij de voorbereiding van onze projecten. Met de inzet van

De nadruk komt meer en meer te liggen op het gebied van

BIM wordt de woning of het gebouw al virtueel gerealiseerd,

organiseren en communiceren. Wij faciliteren en sturen alle

voordat het feitelijk in uitvoer wordt genomen. Partijen

betrokken partijen aan om tot een optimaal resultaat te

(opdrachtgever, aannemer, architect, constructeur, installateur

komen. Dit vraagt andere competenties van onze mede­

en leveranciers) werken samen in de voorbereiding van een

werkers. Bij de werving van nieuwe medewerkers zullen

project om zo op voorhand zaken op elkaar af te stemmen en

wij hier meer op sturen, maar ook het opleiden van onze

het project te optimaliseren. De uitvoer kan hierdoor efficiënt

huidige medewerkers is hier van belang.

verlopen en bouwfouten kunnen op voorhand worden voorkomen, waardoor faalkosten reduceren. Met de inzet

Omzet per FTE

681.327

Omzet per FTE

645.337

De organisatorische maatregelen die in 2013 genomen zijn

van BIM vindt de werkvoorbereiding meer vooraf plaats en

zorgen nog voor een lichte daling in het gemiddeld aantal

minder tijdens de realisatie van een project. Alle BaseHome-

medewerkers voor 2014. Verder zal het aantal medewerkers

projecten worden al volledig uitgewerkt in BIM. Eind vorig

stabiel blijven, rond de 154 fte’s. Pas als de markt (verder)

jaar is ook het eerste utiliteitswerk volledig uitgewerkt in

PERSONEEL EN ORGANISATIE 11

Hoge Hoek • Berkel-Enschot

BIM. Komende jaren wordt verder in BIM geïnvesteerd en

het komend jaar wordt weer een trainingsprogramma

KlokGroep heeft één commissaris die benoemd is op basis

zullen steeds meer projecten middels deze methodiek

opgesteld op basis van actualiteit en behoefte binnen

van het opgestelde functieprofiel, rekening houdend met de

worden uitgewerkt en zullen koppelingen worden gelegd

onze organisatie. Op deze wijze worden trainingen effectief

gewenste diversiteit en evenwichtige samenstelling van de

naar andere processen binnen KlokGroep, bijvoorbeeld de

binnen onze organisatie ingezet.

raad. De huidige commissaris kent de organisatie goed door

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

(na)calculatie.

een langdurige samenwerking met KlokGroep en is door

KlokSchool

Diversiteit bestuur & Raad van Commissarissen

Om kennis te delen binnen KlokGroep en om nieuwe

KlokGroep is een familiebedrijf dat al ruim 90 jaar door

ontwikkelingen uit te dragen (zoals BIM en lean bouwen)

de familie Van de Klok wordt bestuurd. Het huidige bestuur

hebben wij in 2013 de KlokSchool opgezet. Binnen

berust bij twee broers uit de derde generatie na de oprichting.

KlokGroep hebben wij voor diverse onderwerpen kennis-

Het is de intentie van het huidige bestuur om het bedrijf op

dragers benoemd die via de KlokSchool collega’s trainen

(lange) termijn over te dragen aan de volgende generatie

door kennis te delen en samen actualiteiten en recente

van de familie. Bij de mogelijke opstelling van het profiel

problemen door te nemen. Indien noodzakelijk maken wij

voor de toekomstige opvolging van het bestuur en de

ook gebruik van externe trainers. Het eerste jaar is zowel

gewenste evenwichtige samenstelling zal aandacht worden

door trainers en collega’s als zeer positief ervaren. Voor

besteed aan de gewenste diversiteit.

zijn onafhankelijke status een goede en kritische sparringpartner voor het bestuur en de directie.

“Wij merken dat KlokGroep steeds meer verandert van uitvoerende organisatie naar een dienstverlenende organisatie”

RESULTATEN EN ANALYSES

Resultaten en analyses 2013

2012

in mln. €

in mln. €

122,0

139,0

12 Geconsolideerde omzet Bruto marge exclusief afwaarderingen

7,9

8,1

3,4 2,4 0,9

3,6 3,5 1,6

2013

(in miljoenen euro’s)

2012

(in miljoenen euro’s)

2013 Verdeling omzet

2012 Verdeling omzet

Bruto marge na afwaardering grondposities Bedrijfsresultaat Netto resultaat

Solvabiliteit (eigen vermogen : totaal vermogen)

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

Liquiditeitsratio (current ratio)

40% 1,84

43% 1,94

overig 0,4%

overig 0,2% Bedrijfsresultaat

2,4

Omzet

122,0

Bedrijfsresultaat

3,5

Omzet

139,0

Aanneming

46,2%

Projectontwikkeling

53,6%

Aanneming

39,0%

Projectontwikkeling

60,6%

Omzetontwikkeling

De geconsolideerde omzet voor 2014 zal naar verwachting

De groepsomzet daalde in 2013 met ca. 12,2% tot ca. € 122

weer uitkomen rond de € 125 miljoen. De markt lijkt te

miljoen. De omzet van KlokBouw bleef, ondanks de afsplitsing

stabiliseren en de verkopen van de woningen in het 1e

van de woningbouw boven de € 70 miljoen. De omzet van

kwartaal van 2014 lagen op een hoger niveau dan vorig jaar.

KlokRealisatie (KlokBouw en KlokWonen) kwam uit op totaal

Ook de woningcorporaties lijken de projecten weer op te

ca. € 79 miljoen, dit is ca. 6,5% hoger dan vorig jaar. De

pakken, waardoor er nieuwe (omzet) kansen liggen voor de

omzet van onze Nederlandse ontwikkelingsbedrijven daalde

bouw en de ontwikkelaars. De omzet van de ontwikkelaars

door de moeizame nieuwbouwwoningmarkt met ca. 23%

zal naar verwachting vrijwel gelijk blijven aan het niveau van

tot ca. € 65,5 miljoen. De Duitse nieuwbouwwoningmarkt

2013 rond de € 65 miljoen. De omzet van KlokRealisatie

ontwikkelt zich positief, de omzet steeg naar ca. € 8 miljoen.

zal naar verwachting rond de € 70 - € 75 miljoen uitkomen.

RESULTATEN EN ANALYSES

Met name de interne omzet (KlokBouw voor de ontwikkelings­

Molenzicht • Valburg

bedrijven) neemt sterk af t.o.v. voorgaand jaar, waardoor de groepsomzet stijgt. Met andere woorden: KlokBouw haalt het merendeel van haar werk rechtstreeks uit de markt.

Resultaten De dalende verkoopprijzen van woningen, langere doorlooptijden voor verkoop en hogere risico’s en financieringslasten zetten de marges van de ontwikkelaars verder onder druk. Daarnaast zijn er in 2013 wederom enkele grondposities 13

- voor in totaal € 4,5 miljoen - extra afgewaardeerd, in verband met de lagere geschatte marktwaarde. Deze afwaarderingen zijn absoluut noodzakelijk om een financieel gezonde organisatie met toekomstperspectief te blijven. De resultaten van het bouwbedrijf ontwikkelden zich positief. Door tijdige maatregelen en beperking van de vaste lasten steeg het resultaat t.o.v. 2012. KlokGroep heeft ondanks de dalende marges en extra afschrijvingen op grondposities over 2013 opnieuw een positief resultaat behaald. Het netto rendement in 2013 bedroeg ca. 0,7%, dit was in 2012 nog ca. 1,1%. Voor 2014 blijven de resultaatverwachtingen gematigd. De marktomstandigheden blijven vrijwel onveranderd. We zien

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

iets meer interesse op de woningmarkt, maar er is nog geen sprake van een echte omslag in de markt en marges blijven relatief laag. Ook de marges van het bouwbedrijf blijven laag. De productiecapaciteit in Nederland blijft hoger dan de vraag, waardoor bouwprijzen scherp blijven. De inkoopresultaten bepalen in feite het uiteindelijke projectresultaat. Wij verwachten als groep het jaar 2014 af te kunnen sluiten met een positief netto rendement van ca. 1,5%.

“We zien iets meer interesse op de woningmarkt, maar er is nog geen sprake van een echte omslag”

STERKE FINANCIËLE POSITIE

Sterke financiële positie De vermogenspositie van

14

KlokGroep beschikt over voldoende liquiditeiten om tegen-

beter inspelen op de nieuwe marktomstandigheden en blijft

KlokGroep is sterk gebleven.

vallers te kunnen opvangen en om op korte termijn te

toekomstige externe financiering gewaarborgd.

De solvabiliteit bedraagt 40%,

van de bedrijfsactiviteiten. KlokGroep blijft sterk op liquidi-

In de aanbesteding- en selectieprocedures zijn de ratio’s

bij een balanstotaal van iets

teit sturen, zodat wij niet voor verrassingen komen te staan.

door de huidige marktomstandigheden van groter belang

meer dan € 84 miljoen. Ook de

Met de huisbankier zitten wij in een afrondende fase voor

KlokGroep zich onderscheiden in de huidige markt als

het afsluiten van een vernieuwd financieringsarrangement.

financieel sterke en betrouwbare partner.

liquiditeitsratio’s blijven goed.

kunnen investeren in nieuwe ontwikkelingen of uitbreiding

geworden. Door de sterke solvabiliteit en liquiditeit kan

Door de flexibele inrichting hiervan kan KlokGroep nog

Liquiditeitsratio

1,84

vabiliteit Sol

2012

% 43

vabiliteit Sol

2013

% 40

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

De Witte Prinses • Hilversum

Liquiditeitsratio

1,94

WERKMAATSCHAPPIJEN

Werkmaatschappijen Gezien de actuele marktverwachtingen zal het jaar 2014 voor KlokOntwikkeling nog niet veel verandering brengen. Actuele verkoopresultaten van de projecten in Opmeer en Leerdam zijn hoopgevend, maar zorgen nog niet voor een

15

Zoals verwacht was het jaar 2013 voor KlokOntwikkeling een

echte omslag. Het eerder genoemde project op de locatie

moeilijk jaar. KlokOntwikkeling realiseert haar omzet met

van verpleeghuis Margriet zal met name vanaf eind 2014

name in het woningbouwsegment. Dit segment is het zwaarst

en voor 2015 omzet genereren. De resultaatverwachtingen

getroffen door de crisis. Door de stagnatie van enkele projec-

zijn, met name door de hoge rentelasten en aanloopkosten

ten bleef de omzet van 2013 achter bij de vorig jaar gestelde

op de voorraadpositie, gematigd.

verwachtingen. De omzet kwam uiteindelijk uit op een niveau van ca. € 32 miljoen. De onverkochte voorraad gereed en in aanbouw steeg iets ten opzichte van vorig jaar. We kunnen inmiddels melden dat de verkopen in het eerste kwartaal van 2014 zijn toegenomen t.o.v. vorig jaar, waardoor de on­ verkochte voorraad in 2014 is afgenomen. Het jaar 2013 is door KlokOntwikkeling met een klein verlies afgesloten.

Vorig jaar meldden wij al dat de omzet en het resultaat dat

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

Novaform in 2012 had gerealiseerd voor het jaar 2013

Bergmanianum • Nijmegen

Zoals gemeld in het jaarverslag van vorig jaar heeft er een

gezien de actuele marktomstandigheden niet bereikbaar

organisatiewijziging plaatsgevonden. De ontwikkeling van

waren. Door de teruglopende verkoop van nieuwbouw­

de grondgebonden woningen zijn ondergebracht in de

woningen duurt het langer voordat de gewenste verkoop-

nieuwe entiteit KlokWonen. Daarnaast is de administratie,

score wordt bereikt en worden plannen noodgedwongen

die eerst separaat was ondergebracht bij KlokOntwikkeling,

opgeknipt in kleinere eenheden. Dit leidt tot lagere omzet.

gecentraliseerd en ondergebracht bij KlokGroep. De organi-

Novaform behaalde een omzetniveau van € 24 miljoen. Dit

satie van KlokOntwikkeling is hierdoor teruggebracht tot

is vrijwel gelijk aan de vorig jaar gemelde verwachting.

5 fte. KlokOntwikkeling zal zich voornamelijk bezig gaan

Door de dalende verkoopprijzen, stijgende verkoopkosten

houden met verwerving van gronden (of locaties), grondex-

(o.a. de regeling inkoop eigen woning) en door de mix van

ploitaties en ontwikkeling van alle projecten die niet (hoofd-

projecten, waarbij de aanloopkosten op de projecten die

zakelijk) te maken hebben met grondgebonden woningen.

nog niet in uitvoer zijn het resultaat drukken, daalde het

De organisatie en kostenstructuur zijn hierop aangepast.

nettoresultaat tot ca. 4,3% van de omzet. Ondanks de

WERKMAATSCHAPPIJEN

daling ten opzichte van vorig jaar mogen we blij zijn met dit

grotere B&U-projecten werden uitgesteld. Alleen de afdeling

boven de € 20 miljoen en ook de resultaatverwachtingen

rendement in de huidige markt.

Verbouw & Renovatie (V&R) vormde een positieve uitzonde-

zijn positief.

ring. Zij wisten in 2013 opnieuw een omzetgroei te realiseren In 2013 werd de eerste fase opgeleverd van de nieuwbouwlo-

tot ca. € 20 miljoen. Het zelf ontwikkelde EcoVeren-concept

catie Hoge Hoek te Berkel Enschot. De laatste woningen zijn

begint nu ook zijn vruchten af te werpen. Ultimo 2013 waren

recent verkocht. Momenteel is de tweede fase volop in uitvoer.

twee grootschalige renovaties onderhanden die op basis van

Hoge Hoek zal in 2014 en 2015 een belangrijke bijdrage leve-

het EcoVeren-concept worden uitgevoerd.

ren aan de omzet en het resultaat van Novaform. Naast dit

16

project is in 2014 het project Residentie Taalstraat in Vught op-

De productiedaling in de loop van 2013 zorgde er wel voor

KlokGIB richt zich op kleinschalige woningbouwprojecten in

gestart en wordt naar verwachting ook gestart met de eerste

dat wij opnieuw afscheid hebben moeten nemen van enkele

Duitsland. Huidige projecten bevinden zich met name in de

fase van de nieuwbouwlocatie Lage Heide te Valkenswaard.

collega’s. Daarnaast zijn enkele medewerkers ondergebracht

omgeving van Köln en Kaarst. De Duitse markt ontwikkelt

bij KlokWonen, waar de realisatie van de grondgebonden

zich positief en hier heeft KlokGIB met enkele goede locaties

Het eerder genoemde verworven project De Weezenlanden

woningen plaatsvindt. Door de getroffen maatregelen heeft

van kunnen profiteren. De verkoopaanpak heeft effect en in

in Zwolle zal met name vanaf 2015 zorgen voor een omzet

KlokBouw het boekjaar alsnog met een positief resultaat

2013 steeg de omzet opnieuw naar ca. € 8 miljoen, met een

en resultaatbijdrage. De verwachte omzet van Novaform

kunnen afsluiten.

nettoresultaat van ca. 5%. Voor 2014 verwachten wij op

voor 2014 zal rond de € 25 miljoen blijven. Het rendement zal naar verwachting iets dalen ten opzichte van 2013.

basis van de huidige orderportefeuille opnieuw een groei De omzet over 2014 zal naar verwachting uitkomen op een

naar een omzetniveau net boven de € 10 miljoen. Naar

niveau tussen de € 55 en € 60 miljoen. De afdeling V&R zal

verwachting zal ook het resultaat toenemen.

Novaform heeft in 2013 een Poolse dochteronderneming

hier opnieuw voor ca. € 22 miljoen aan bijdragen. De resul-

opgericht: Novaform Polska. Novaform Polska wordt recht-

taatverwachtingen van KlokBouw voor 2014 zijn positief.

streeks aangestuurd door de directie van Novaform en richt zich op de ontwikkeling van kleinschalige woningbouw­ projecten in de omgeving van Poznan. Naar verwachting zal Novaform Polska vanaf 2015 een omzet- en resultaat­

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

bijdrage gaan leveren.

KlokMilieu is het milieuadviesbedrijf binnen KlokGroep. De omzet bestaat voor ongeveer 50% uit adviezen en werkZoals gemeld is KlokWonen een in 2013 nieuw opgerichte

zaamheden ten behoeve van onze eigen werkmaatschappij-

entiteit, waarin de ontwikkeling, verkoop en realisatie van

en. De overige 50% wordt uit de externe markt gehaald.

grondgebonden woningen is ondergebracht. In het oprich-

Door het ontbreken van grotere grond(sanerings)projecten

tingsjaar realiseerde KlokWonen een omzet van ca. € 8

daalde de omzet van KlokMilieu in 2013 en werd het boek-

miljoen en sloot het jaar, door de aanloopkosten, af met

jaar met een klein verlies afgesloten. Voor 2014 zijn enkele

KlokBouw realiseerde in 2013 opnieuw een omzet boven de

een klein verlies. In 2014 zijn diverse nieuwe projecten in

projecten onderhanden en zijn de omzet- en resultaat­

€ 70 miljoen. De productie nam vooral in de tweede helft

uitvoer genomen, waarbij de verkoopscore zeer positief is.

verwachtingen weer positief.

van 2013 af door een teruglopende markt. Met name de

Wij verwachten een groei van de omzet naar een niveau

Danckertkwartier • Klaaswaal FINANCIEEL

Financiële kengetallen

Financieel

Financiële positie Voor een inzicht in de financiële positie kunnen de balansen van de laatste 3 jaren als volgt worden samengevat (in € 1.000): vlottende activa vlottende passiva werkkapitaal vastgelegde middelen op lange termijn gefinancierd

17

De financiering hiervan vond plaats met: eigen vermogen voorzieningen schulden op lange termijn

Kengetallen

2013

2012

2011

€

€

€

78.116 42.475

69.166 35.564

70.371 38.544

35.641 6.266

33.602 9.079

31.827 11.834

41.907

42.681

43.661

33.516 2.500 5.891

33.560 2.297 6.824

32.868 2.080 8.713

41.907

42.681

43.661

2013

2012

2011

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

De navolgende ratio’s ten aanzien van solvabiliteit en liquiditeit kunnen aan de balansen worden afgeleid: Solvabiliteitsratio’s eigen vermogen: vreemd vermogen eigen vermogen: totaal vermogen

0,69 0,40

0,79 0,43

0,67 0,40

Liquiditeitsratio’s vlottende activa: vlottende passiva vorderingen en liquide middelen: vlottende passiva

1,84 0,52

1,94 0,55

1,83 0,51

Productie

2013

2012

2011

De omzet is gebaseerd op basis van de productiewaarde. De afgelopen 3 jaren is als volgt weer te geven (in € 1.000)

122.026

139.070

123.123

FINANCIEEL

Geconsolideerde balans per 31 december 2013 voor resultaatbestemming Activa VASTE ACTIVA

31-12-2013

§

Materiële vaste activa bedrijfsgebouwen en -terreinen 1 andere vaste bedrijfsmiddelen 2 beleggingspanden en -terreinen 3

€

€

263.879 279.254

€

18

4 5

€

Groepsvermogen groepsvermogen aandeel derden in groepsvermogen

318.778 416.756

31-12-2013

§

€

11

33.497.897

12

17.801

95.082

198.137

4.917.145 711.669

933.671

7.620.229 524.993 5.628.814

8.145.222

Voorzieningen voorziening deelnemingen voorziening latente belastingen garantievoorzieningen groot onderhoud overige voorzieningen

6 6

44.459.632 11.770.572

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

45.029.981 4.666.362

184.617 33.559.915 341.514

14 15 16 17

234.375 1.378.090 49.324 531.509

0 1.370.488 43.551 541.230

7

8.890.647

8.060.392

8 9

996.622 10.038.900

164.684 8.943.749

10

17.168.825

1.959.796

2.300.849

84.383.198

78.244.910

5.584.815 306.534

2.296.783 6.204.632 619.600

5.891.349 Kortlopende schulden aflossingsverplichtingen crediteuren schulden aan kredietinstellingen belastingen en premies sociale verzekeringen overige schulden

€

33.375.298

2.500.678

19.926.169

Liquide middelen

€

307.380

Langlopende schulden gelieerde vennootschappen 18 overige leningen 19

VLOTTENDE ACTIVA

Vorderingen debiteuren belastingen en premies sociale verzekeringen overige vorderingen

€

13



voorraden onderhanden projecten

31-12-2012

33.515.698 638.215

Financiële vaste activa andere deelnemingen overige vorderingen

Passiva

31-12-2012

6.824.232

20

300.000 10.156.065

300.000 11.862.800

21

18.888.978

12.085.902

22 23

795.296 12.335.134

1.329.108 9.986.170 42.475.473

35.563.980

84.383.198

78.244.910

FINANCIEEL

Geconsolideerde winst- en verliesrekening over 2013

31-12-2013

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

19

netto-omzet kostprijs van de omzet Bruto-omzetresultaat Algemene beheerskosten personeelskosten huisvestingskosten materieelkosten verkoopkosten algemene kosten afschrijvingskosten garantiekosten aan werken toegerekend Netto-omzetresultaat overige bedrijfslasten en -opbrengsten Bedrijfsresultaat resultaat deelnemingen voor belasting rentebaten rentelasten Saldo der financiële baten en lasten Resultaat vóór vennootschapsbelasting vennootschapsbelasting Resultaat ná vennootschapsbelasting resultaat deelneming na belasting resultaat aandeel derden in groepsresultaat Netto-resultaat

§

€

24 25

122.025.698 118.629.228

31-12-2012 €

€

139.070.328 135.382.949 3.396.470

26

27 28

12.767.761 817.259 642.848 309.228 1.066.252 144.753 439.614 16.187.715 14.478.388

29

€

3.687.379

15.290.648 846.774 651.737 512.109 1.169.294 -1.122.661 705.875 18.053.776 17.406.234 1.709.327

647.542

1.687.143

3.039.837

733.375

477.844

2.420.518

3.517.681

-397.214 73.941 799.511

-396.764 157.001 838.150 -1.122.784

-1.077.913

1.297.734

2.439.768

411.305

753.496

886.429

1.686.272

20.364 -28.646

9.541 -115.763

878.147

1.580.050

De Meerberg • Berg en Dal

FINANCIEEL

Geconsolideerde kasstroomoverzicht 2013

31-12-2013 €

Veranderingen in werkkapitaal: - handelsdebiteuren - overige vorderingen (excl. vpb) - voorraden - onderhanden projecten - handelscrediteuren - overige schulden (excl. vpb)

206.200 -30.480 -830.255 -1.095.151 570.349 -7.104.210 -1.706.735 1.815.152

ontvangen / betaalde interest ontvangen / betaalde winstbelasting

-725.570 -977.674

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

toename / afname langlopende schulden ontvangen / betaald dividend Kasstroom uit financieringsactiviteiten

-376.850 2.068.044 -38.568 193.984

-932.883 -600.000

beginstand liquide middelen eindstand liquide middelen Mutatie liquide middelen beginstand schulden kredietinstellingen eindstand schulden kredietinstellingen Mutatie schulden kredietinstellingen TOTAAL MUTATIES

270.849 175.720

-8.350.850

216.353 2.501.729 -2.051.727 -1.429.137 2.608.028 -1.406.292 2.430.008

-1.703.244

1.846.610

-1.532.883

2.300.849 1.959.796

-341.053

-12.085.902 -18.888.978

487.202

2.652.609 6.657.492

-681.149 -2.829.220

-3.510.369 3.147.123

-387.223 1.932.915 -88.386 639.242

-1.888.758 -800.000

-7.144.129

Netto - kasstroom

€

3.517.681

-7.457.856

Kasstroom uit operationele activiteiten verwerving groepsmaatschappijen (des)investeringen in financiële vaste activa investeringen in materiële vaste activa desinvesteringen in materiële vaste activa Kasstroom uit investeringsactiviteiten

€

-5.754.612

Kasstroom uit bedrijfsoperaties 20

€

2.420.518

Bedrijfsresultaat Aanpassingen voor: - afschrijvingen - mutatie voorzieningen (excl. latente belastingen)

31-12-2012

2.096.548

-2.688.758 2.554.913

2.041.718 2.300.849

259.131

-14.381.684 -12.085.902 -6.803.076

2.295.782

-7.144.129

2.554.913

Renovatie Malvert • Nijmegen

FINANCIEEL

Algemene toelichting ALGEMEEN

- Combinatie KlokBouw Aan de Stegge te Nijmegen (50%)

GRONDSLAGEN VOOR DE CONSOLIDATIE

  

- Ontwikkelingsmaatschappij Koolhoven V.O.F.

  

Vestigingsplaats

21

Algemeen

KlokGroep BV is gevestigd aan de Hooistraat 32 te Druten.

- V.O.F. Passewaay 60 te Druten (28,12%)

In de geconsolideerde jaarrekening van KlokGroep BV zijn

 

- V.O.F. Rosa de Lima te Druten (50%)

de financiële gegevens verwerkt van de tot de groep beho-

Aard der bedrijfsactiviteiten

- V.O.F. Bouw- en ontwikkelingsmij. Zuid (50%)

rende maatschappijen. Deelnemingen met een belang kleiner

De vennootschap en haar dochtermaatschappijen oefenen

- KDG Venlo BV te Druten (100%)

dan 95% die wel in de consolidatie worden meegenomen,

het aannemingsbedrijf uit en treden op als projectontwikkelaar.

- KDG Hoogezand BV te Druten (100%)

zijn proportioneel in de consolidatie verwerkt. Onderlinge

Daarnaast is er sprake van verhuur van onroerend goed.

- KDG Assen BV te Druten (100%)

verhoudingen en transacties zijn in de geconsolideerde jaar­

 

- KDG Koolhoven BV te Druten (100%)

rekening geëlimineerd. Belangen van derden in het vermogen

Consolidatie

- KDG Gronden BV te Druten (100%)

en in het resultaat van groepsmaatschappijen zijn afzonderlijk

Geconsolideerd worden die vennootschappen waarover

- KlokGarant BV te Druten (100%)

in de geconsolideerde jaarrekening tot uitdrukking gebracht.

KlokGroep BV de zeggenschap heeft door het bezit van de

- KlokEnergie BV te Druten (100%)

De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld met toepassing

meerderheid van de aandelen of op andere wijze.

 

van de hierna te noemen grondslagen voor de waardering en

 

Buiten de consolidatie blijft, wegens het ontbreken van

resultaatbepaling van KlokGroep BV.

Naast de vennootschap zelf worden in de consolidatie de

overwegende zeggenschap:

 

volgende vennootschappen begrepen:

- V.O.F. Grubbenvorst te Druten (33,33%)

- KlokBouw BV te Nijmegen (100%)

- V.O.F. De Lierseweg te Druten (33,33%)

GRONDSLAGEN VOOR DE WAARDERING VAN ACTIVA

- KlokMaterieel BV te Druten (100%)

- V.O.F. Peelo te Assen (50%)

EN PASSIVA

- KlokOntwikkeling Vastgoedontwikkelaars BV

- V.O.F. Trebbe - Van de Klok Projecten te Druten (50%)

 

- Ontwikkelingsmaatschappij Wijchen West V.O.F.

Algemeen

te Druten (95,1%) - Novaform Vastgoedontwikkelaars BV te Best (95,1%) KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

te Druten (55,44%)

te Druten (33,33%)

Voor zover niet anders is vermeld, zijn de activa en passiva

- KlokMilieu BV te Druten (95,1%)

- Martenshof V.O.F. / Molenwaard CV te Hoogezand (25%)

opgenomen tegen nominale waarde.

- KlokVastgoed BV te Druten (100%)

- O.B.A.C. CV te Huissen (29%)

 

- KlokBeleggingen BV te Druten (100%)

- SAN CV (11,11%) & SAN BV te Nijmegen (12,5%)

Baten en lasten worden toegerekend aan het jaar waarop ze

- KlokGrondexploitatie BV te Druten (100%)

- GEM Koolhoven Beheer BV en GEM Koolhoven CV

betrekking hebben. Winsten worden slechts opgenomen

- KlokBouw Eindhoven BV te Eindhoven (100%) - KlokGIB Gesellschaft für Innovatives Bauen GmbH te Krefeld Duitsland (100%)

te Tilburg (19,96%) - V.O.F. aannemerscombinatie P.B.H.R. te Eindhoven (25%) - NAM van Son Holding BV te Tilburg (50%)

- Combinatie KlokBouw Züblin AG te Nijmegen (50%)

- Passewaay 7 CV te Druten (16,87%)

- Combinatie Klok Van Arnhem Bouw te Nijmegen (50%)

- Strohuls Beheer BV te Bunnik (50%)

voor zover zij op balansdatum zijn gerealiseerd.

FINANCIEEL

Algemene toelichting (vervolg)

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

22

Verplichtingen en mogelijke verliezen die hun oorsprong

Financiële vaste activa

VOORRADEN

vinden vóór het einde van het verslagjaar, worden in acht

De niet-geconsolideerde deelnemingen waarin invloed

 

genomen indien zij voor het opmaken van de jaarrekening

van betekenis op het zakelijke en financiële beleid wordt

Materialen en gereed product

bekend zijn geworden.

uitgeoefend, worden gewaardeerd op de nettovermogens-

Deze worden gewaardeerd tegen inkoopprijs op basis van

 

waarde, maar niet lager dan nihil. Deze nettovermogens-

fifo stelsel of lagere actuele waarde, rekening houdend met

De jaarrekening is opgesteld volgens BW 2 Titel 9.

waarde wordt berekend op basis van de grondslagen van

incourantheid, bepaald op basis van de ouderdom der

 

KlokGroep BV.

goederen.

Financiële instrumenten

 

 

Onder financiële instrumenten worden zowel primaire

Deelnemingen met een negatieve nettovermogenswaarde

Onderhanden projecten

financiële instrumenten, zoals vorderingen en schulden, als

worden op nihil gewaardeerd. Wanneer de vennootschap

Voorraden gereed product worden gewaardeerd tegen

financiële derivaten verstaan. Voor de grondslagen van

geheel of ten dele instaat voor de schulden van de betref-

vervaardigingsprijs of lagere netto-opbrengstwaarde. Deze

primaire financiële instrumenten wordt verwezen naar de

fende deelneming, wordt een voorziening gevormd, primair

lagere netto-opbrengstwaarde wordt bepaald door individu-

behandeling per balanspost. De vennootschap past kost-

ten laste van de vorderingen op deze deelneming en voor

ele beoordeling van de voorraden. De vervaardigingsprijs

prijshedge-accounting toe op basis van individuele docu-

het overige onder de voorzieningen ter grootte van het

omvat het directe materiaalverbruik, de directe loon- en

mentatie per individuele hedgerelatie. De vennootschap

aandeel in de door de deelneming geleden verliezen, dan

machinekosten en de overige kosten die rechtstreeks aan de

documenteert de wijze waarop de hedgerelaties passen in

wel voor de verwachte betalingen door de vennootschap

vervaardiging kunnen worden toegerekend en een opslag

de doelstellingen van het risicobeheer, de hedgestrategie en

ten behoeve van deze deelnemingen.

voor indirecte fabricagekosten.

de verwachting aangaande de effectiviteit van de hedge.

 

  

Het effectieve deel van financiële derivaten die zijn toe­

Deelnemingen waarin geen invloed van betekenis op het

De netto-opbrengstwaarde is gebaseerd op een verwachte

gewezen voor kostprijshedge-accounting, wordt tegen

zakelijke en financiële beleid wordt uitgeoefend, worden

verkoopprijs onder aftrek van nog te maken kosten voor

kostprijs gewaardeerd en het ineffectieve deel wordt tegen

gewaardeerd op verkrijgingsprijs en indien van toepassing

voltooiing en verkoop.

reële waarde gewaardeerd. De waardeveranderingen van de

onder aftrek van bijzondere waardeverminderingen.

 

reële waarde van het ineffectieve deel worden direct in de

De onderhanden projecten in opdracht van derden worden

winst- en verliesrekening verwerkt.

N.B. Van dit laatste is sprake wanneer de realiseerbare

gewaardeerd tegen de gerealiseerde projectkosten ver­

 

waarde lager is dan de boekwaarde.

meerderd met de toegerekende winst en verminderd met

Materiële vaste activa

verwerkte verliezen en gedeclareerde termijnen. Indien het

De materiële vaste activa worden gewaardeerd tegen

De vorderingen op en leningen aan deelnemingen als­ -

resultaat op een onderhanden project niet op betrouwbare

aanschaffingswaarde respectievelijk voortbrengingswaarde,

mede de overige vorderingen worden opgenomen tegen

wijze kan worden ingeschat wordt geen winst toegerekend.

verminderd met lineair berekende afschrijvingen gebaseerd

nominale waarde onder aftrek van noodzakelijk geachte

De projectkosten omvatten de direct op het project betrek-

op de economische levensduur of tegen taxatiewaarde.

voorzieningen.

king hebbende kosten, de kosten die toerekenbaar zijn aan

 

projectactiviteiten in het algemeen en toewijsbaar zijn aan

FINANCIEEL

Algemene toelichting (vervolg) het project en andere kosten die contractueel aan de

worden in mindering gebracht. Deze voorzieningen worden

ziening gevormd op basis van jaarlijkse dotaties uitgaande

opdrachtgever kunnen worden toegerekend.

bepaald op basis van individuele beoordeling van de vorde-

van de verwachte onderhoudskosten. De kosten van groot

 

ringen.

onderhoud worden ten laste van de voorziening gebracht.

In de onderhanden projecten zijn tevens begrepen de uit

 

 

projectontwikkeling voortkomende projecten indien en voor

Onder de overige vorderingen zijn actieve belastinglatenties

 

zover voor eenheden van het project vóór of tijdens de

opgenomen, indien en voor zover het waarschijnlijk is dat

VOORZIENINGEN VOOR PERSONEELSBELONINGEN

constructie een onvoorwaardelijke verkoopovereenkomst is

realisatie van de belastingclaim te zijner tijd zal kunnen

 

afgesloten.

plaatsvinden. Deze actieve latenties zijn gewaardeerd tegen

Pensioenverplichtingen:

 

nominale waarde en hebben overwegend een kortlopend

De vennootschap heeft diverse pensioenregelingen. De rege-

Projectopbrengsten en projectkosten uit hoofde van de

karakter.

lingen worden gefinancierd door afdrachten aan pensioen-

onderhanden projecten worden als opbrengsten en kosten

uitvoerders, te weten verzekeringsmaatschappijen en bedrijfs-

verwerkt in de winst- en verliesrekening naar rato van de

takpensioenfondsen. De pensioenverplichtingen uit de

verrichte prestaties op balansdatum. De mate waarin de

VOORZIENINGEN

prestaties zijn verricht is bepaald op basis van de tot de

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

23

regelingen worden gewaardeerd volgens de ‘verplichting aan de pensioenuitvoerder benadering’. In deze benadering

balansdatum gemaakte projectkosten in verhouding tot de

Voor deelnemingen waarbij de nettovermogenswaarde

wordt de aan de pensioenuitvoerder te betalen premie als

geschatte totale projectkosten.

negatief is, wordt een voorziening getroffen voor zover

last in de winst- en verliesrekening verantwoord. Aan de

 

KlokGroep aansprakelijk is.

hand van de uitvoeringsovereenkomst wordt beoordeeld of,

Indien het totaal van alle onderhanden projecten een debet-

 

en zo ja welke verplichtingen naast de betaling van de

stand vertoont, wordt het totaalsaldo gepresenteerd onder

Ten behoeve van mogelijke claims inzake opgeleverde

jaarlijkse aan de pensioenuitvoerder verschuldigde premie

de vlottende activa. Indien het totaal van alle onderhanden

werken is een garantievoorziening opgenomen waaraan

op balansdatum bestaan. Deze additionele verplichtingen,

projecten een creditsaldo vertoont, wordt het totaalsaldo

jaarlijks een vast percentage van de omzet in dat jaar wordt

waaronder eventuele verplichtingen uit herstelplannen van

gepresenteerd onder kortlopende schulden.

gedoteerd, waarbij o.b.v. individuele beoordeling de volledig-

de pensioenuitvoerder, leiden tot lasten voor de vennoot-

 

heid wordt vastgesteld. Gehonoreerde claims worden ten

schap en worden in de balans opgenomen in een voor­

laste van de voorziening gebracht. Individuele claims van

ziening. Ultimo 2013 (en 2012) waren er voor de groep

€ 25.000 of hoger worden separaat voorzien onder de

geen pensioenvorderingen en geen verplichtingen naast

VORDERINGEN

overige voorzieningen.

de betaling van de jaarlijkse aan de pensioenuitvoerder

De vorderingen worden bij eerste verwerking opgenomen

 

verschuldigde premie.

tegen de reële waarde en vervolgens gewaardeerd tegen de

In verband met de reorganisatie van bedrijfsactiviteiten

geamortiseerde kostprijs. De reële waarde en geamortiseer-

wordt een voorziening gevormd indien voor de groep een

de kostprijs zijn gelijk aan de nominale waarde. Noodzake-

feitelijke of juridische verplichting is ontstaan.

lijk geachte voorzieningen voor het risico van oninbaarheid

 Voor groot onderhoud van het onroerend goed is een voor-

FINANCIEEL

Algemene toelichting (vervolg) LANGLOPENDE SCHULDEN

24

Aandeel in het resultaat van niet-geconsolideerde

uit de liquide middelen en de schulden aan kredietinstellingen.

ondernemingen

Betaalde en ontvangen winstbelastingen en interest worden

Opgenomen rentedragende leningen en schulden worden

Als resultaat van deelnemingen waarin invloed van beteke-

opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten.

gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs.

nis wordt uitgeoefend op het zakelijke en financiële beleid,

De verkrijgingsprijs van verworven groepsmaatschappijen

wordt opgenomen het aan de vennootschap toekomende

wordt opgenomen onder de kasstroom uit investerings­

 

aandeel in het resultaat van deze deelnemingen. Dit resultaat

activiteiten.

GRONDSLAGEN VOOR RESULTAATBEPALING

wordt bepaald op basis van de bij KlokGroep BV geldende

 

grondslagen voor waardering en resultaatbepaling.

Bruto-omzetresultaat

 

Het bruto-omzetresultaat bestaat uit de opbrengst van de in

Bij deelnemingen waarin geen invloed van betekenis op het

het boekjaar gerealiseerde en verkochte productie minus de

zakelijke en financiële beleid wordt uitgeoefend, wordt het

kostprijs daarvan. Daarbij worden resultaten genomen op

dividend als resultaat aangemerkt. Verwerking hiervan vindt

basis van de gerealiseerde productie, rekening houdend met

plaats onder de financiële baten en lasten.

de nog te realiseren opbrengst en de nog te besteden

 

kosten tot voltooiing van het werk. Verliezen worden genomen

Belastingen

zodra deze voorzienbaar zijn. De kostprijs bestaat uit de

De vennootschapsbelasting wordt berekend tegen het

bestede materialen, kosten van onderaannemers, bestede

geldende tarief over het resultaat van het boekjaar, waarbij

lonen en overige kosten (inclusief een opslag voor indirecte

rekening wordt gehouden met permanente verschillen

kosten) en een naar evenredigheid van de stand van het

tussen de winstberekening volgens de jaarrekening en de

werk berekende winstopslag.

fiscale winstberekening en waarbij actieve belastinglatenties

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

(indien van toepassing) slechts worden gewaardeerd voor Afschrijvingen

zover de realisatie daarvan waarschijnlijk is. Het effectieve

De afschrijvingen op de materiële vaste activa worden bere-

belastingtarief is een samengesteld Nederlands en Duits tarief

kend door middel van vaste percentages van de aanschaf-

en wijkt derhalve af van het toepasselijke belastingtarief.

fingswaarde respectievelijk bestede kosten op basis van

 

de verwachte economische levensduur. Boekwinsten en

 

-verliezen bij verkoop van materiële vaste activa worden

GRONDSLAGEN VOOR DE OPSTELLING VAN HET

onder afschrijvingen verantwoord. De afschrijvingen op de

GECONSOLIDEERDE KASSTROOMOVERZICHT

beleggingspanden zijn verantwoord bij de overige bedrijfs-

 

opbrengsten onder de post exploitatieresultaat beleggings-

Het kasstroomoverzicht wordt opgesteld volgens de indirecte

panden.

methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan

FINANCIEEL

Toelichting op de geconsolideerde balans Materiële vaste activa 1) BEDRIJFSGEBOUWEN EN -TERREINEN De boekwaarde is als volgt te specificeren: boekwaarde per 1 januari investeringen desinvesteringen afschrijvingen

2013

De totale economische waarde (gebaseerd op de WOZwaarde) van de bedrijfs- en beleggingspanden is € 1.276.000.

2012 €

€

318.778 0 0 -54.899

965.359 0 -574.816 -71.765

263.879

318.778

1.515.794 -1.251.915

1.515.794 -1.197.016

263.879

318.778

416.756 38.568 -5.782 -170.288

564.382 88.386 -37.926 -198.086

279.254

416.756

4.287.618 -4.008.364

4.348.329 -3.931.573

279.254

416.756

198.137 0 -122.042 18.987

225.635 0 -26.500 -998

95.082

198.137

205.820 -110.738

327.862 -129.725

95.082

198.137

boekwaarde per 31 december De geaccumuleerde aanschaffingswaarden en afschrijvingen zijn per 31 december als volgt: aanschaffingswaarden afschrijvingen boekwaarde per 31 december 2) ANDERE VASTE BEDRIJFSMIDDELEN De boekwaarde is als volgt te specificeren: boekwaarde per 1 januari investeringen desinvesteringen afschrijvingen boekwaarde per 31 december 25

De geaccumuleerde aanschaffingswaarden en afschrijvingen zijn per 31 december als volgt: aanschaffingswaarden afschrijvingen

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

boekwaarde per 31 december 3) BELEGGINGSPANDEN EN -TERREINEN De boekwaarde is als volgt te specificeren: boekwaarde per 1 januari investeringen desinvesteringen afschrijvingen boekwaarde per 31 december De geaccumuleerde aanschaffingswaarden en afschrijvingen zijn per 31 december als volgt: aanschaffingswaarden afschrijvingen boekwaarde per 31 december

De afschrijvingen worden naar tijdsgelang vanaf het moment van ingebruikname van het actief berekend over de aanschaffings­waarden c.q. vervaardigingsprijs en zijn gebaseerd op de volgende percentages: bedrijfsgebouwen en 3, 10 en 14%, andere vaste bedrijfsmiddelen 20% en beleggingspanden en -terreinen 3%.

FINANCIEEL

Toelichting op de geconsolideerde balans (vervolg) Financiële vaste activa

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

26

2013

2012

Voorraden

31-12-2013

31-12-2012

4) ANDERE DEELNEMINGEN 6) VOORRADEN € € € € KlokGroep BV of één der dochtermaatschappijen participeert De specificatie hiervan luidt als volgt: in diverse (aannemers)combinaties gericht op de realisatie strategische voorraden 35.655.216 39.718.140 van diverse grote bouwprojecten. De deelnemingen staan gereed product 8.804.416 5.311.841 gewaardeerd tegen de nettovermogenswaarde. Het verloop van de deelnemingen is als volgt te specificeren: 44.459.632 45.029.981 Strategische voorraden beginsaldo 1 januari De afwaardering in verband met de geschatte lagere 7.620.229 7.980.772 overheveling deelneming opbrengstwaarde bedraagt ultimo 2013 € 22.640.797 -511.373 -39.336 verwerving (2012 € 18.684.017). -925.568 5.141 stortingen / opname kapitaal / dividend -863.379 -3.709 herwaardering Gereed product 142.306 0 resultaat deelneming Dit betreft de voorraad onverkochte woningen en / of -545.070 -322.639 onverkochte commerciële eenheden. eindsaldo 31 december 4.917.145 7.620.229 Onderhanden projecten Deelnemingen die ultimo boekjaar een negatieve De specificatie van de onderhanden projecten luidt als volgt: nettovermogenswaarde hebben worden overgeheveld kostprijs 85.305.755 78.697.776 naar de voorzieningen. gefactureerde termijnen -74.584.172 -75.882.688 cumulatief resultaat op het onderhanden werk 4.611.049 3.930.016 5) OVERIGE VORDERINGEN afwaardering in verband met geschatte lagere Het verloop van de overige vorderingen kan als volgt worden opbrengstwaarde -3.562.060 -2.078.742 gespecificeerd: beginsaldo 1 januari 524.993 2.097.365 11.770.572 4.666.362 aflossing -130.616 -1.680.000 nieuwe leningen Per ultimo boekjaar is voor een bedrag van € 3.372.040 317.292 107.628 (2012: € 4.163.111) aan projecten opgenomen waarvan de eindsaldo 31 december gedeclareerde termijnen de kosten overschrijden. 711.669 524.993 De gehanteerde rentepercentages variëren tussen de 5% en de 5,6%. Een deel van de vorderingen ad € 282.125 is rentevrij. De vorderingen zijn over het algemeen als langlopend te beschouwen. Verkregen zekerheden zijn hypotheekrecht en verpanding van huurovereenkomsten. Op de vorderingen is een bedrag ad € 192.500 in mindering gebracht i.v.m. mogelijke lagere opbrengstwaarde.

FINANCIEEL

Toelichting op de geconsolideerde balans (vervolg) Vorderingen

31-12-2013

31-12-2012

Groepsvermogen

2013

7) DEBITEUREN 11) EIGEN VERMOGEN € € € € Op het nominale debiteurenbedrag is wegens vermoedelijke Voor een toelichting op het aandeel van de rechtspersoon in oninbaarheid een bedrag van € 0 (2012: € 0) in mindering het groepsvermogen wordt verwezen naar de toelichting op gebracht. het eigen vermogen in de enkelvoudige jaarrekening. 8) BELASTINGEN EN PREMIES SOCIALE VERZEKERINGEN 12) AANDEEL VAN DERDEN IN HET GROEPSVERMOGEN Deze post omvat: Het verloop gedurende het boekjaar is als volgt: vennootschapsbelasting stand per 1 januari 996.622 164.684 184.617 272.953 mutatie aandeel derden -880 0 aandeel derden in resultaat 996.622 164.684 -20.364 115.763 dividenduitkeringen -145.572 -204.099 9) OVERIGE VORDERINGEN De specificatie luidt als volgt: stand per 31 december 17.801 184.617 rekening courant partners samenwerkingsverbanden 5.041.904 4.692.244 rekening courant gelieerde vennootschappen 0 0 latente vordering vennootschapsbelasting verrekenbare 2013 2012 verliezen 16.013 16.013 nog te factureren inzake onderhanden werken 829.287 458.527 nog te factureren inzake opgeleverde werken 3.480.887 2.876.776 Algemeen € € rekening couranten aandeelhouders 0 4.267 De voorzieningen zijn in overwegende mate als langlopend te vooruitbetaalde bedragen 161.842 332.822 beschouwen. overigen 508.967 563.100 13) VOORZIENING DEELNEMINGEN 10.038.900 8.943.749 Deze post bestaat uit deelnemingen waarvan de Over de rekening courant vorderingen wordt tussen de 3,0% nettovermogenswaarde per ultimo boekjaar negatief is, het en 6,0% rente berekend. verloop is als volgt: beginsaldo per 1 januari 341.514 314.078 10) LIQUIDE MIDDELEN overheveling deelneming 0 -39.336 De saldi op de geblokkeerde rekeningen bedraagt € 521.199 verwerving 96.996 0 (2012: € 167.820). De overige liquide middelen zijn vrij stortingen / opname kapitaal / dividend -112.588 0 beschikbaar. resultaat deelneming -18.542 66.772 saldo per 31 december 307.380 341.514 Deelnemingen met een positieve nettovermogenswaarde ultimo boekjaar worden overgeheveld naar de post andere deelnemingen onder de financiële vaste activa.

Voorzieningen

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

27

2012

FINANCIEEL

Toelichting op de geconsolideerde balans (vervolg) Voorzieningen (vervolg)

2013

2012

2013

2012

16) GROOT ONDERHOUD 14) LATENTE BELASTINGEN Dit betreft een voorziening ten bate van groot onderhoud € € € € Ten behoeve van het verschil in fiscale waardering van de op het in bezit zijnde onroerend goed. Dit om de kosten die onderhanden werken van de Duitse dochteronderneming is hieraan verbonden zijn zo goed mogelijk over de jaren te een voorziening latente belastingen gevormd: egaliseren. stand per 1 januari stand per 1 januari 0 0 43.551 37.778 bij: mutatie latente belastingen bij: dotatie 234.375 0 5.773 5.773 af: vrijval voorziening i.v.m. planning onderhoud 0 0 stand per 31 december af: verricht groot onderhoud 234.375 0 0 0 De looptijd van de latente belastingpositie is korter dan 2 jaar . stand per 31 december 49.324 43.551 15) GARANTIEVOORZIENINGEN 17) OVERIGE VOORZIENINGEN Ten behoeve van mogelijke claims inzake opgeleverde werken Het verloop van deze rekening is als volgt: is een garantievoorziening gevormd. Deze voorzieningen stand per 1 januari 541.230 486.568 muteerden als volgt: af: gemaakte kosten / vrijval voorzieningen -69.721 -105.338 stand per 1 januari bij: dotatie nieuwe claims 1.370.488 1.242.009 60.000 160.000 af: claims -226.775 -251.853 bij: dotaties stand per 31 december 234.377 380.332 531.509 541.230 af: vrijval 0 0 De overige voorzieningen hebben betrekking op stand per 31 december vermoedelijke claims van opgeleverde werken en zijn 1.378.090 1.370.488 over het algemeen kortlopend van aard.

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

28

FINANCIEEL

Toelichting op de geconsolideerde balans (vervolg) Langlopende schulden

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

29

2013

2012

Kortlopende schulden

31-12-2013

31-12-2012

18) GELIEERDE VENNOOTSCHAPPEN 20) CREDITEUREN € € € € Door enkele gelieerde vennootschappen zijn enkele leningen Dit betreft het nominaal verschuldigd bedrag aan verstrekt, het verloop was als volgt: crediteuren per balansdatum. stand per 1 januari 6.204.632 6.204.657 aflossingen 21) KREDIETINSTELLINGEN -619.817 -25 nieuwe leningen Voor de overige door de banken gestelde kredieten gelden de volgende zekerheden: stand per 31 december - hypotheek op de grondportefeuille; 5.584.815 6.204.632 - verpanding van de overige (bedrijfs)vorderingen die Als zekerheid is een hypotheek verstrekt op enkele grondbetrekking hebben op rechten uit samenwerkingsverbanden posities. De rentetarieven op de leningen variëren. Deels is de en grondposities c.q. bouwclaims en de aan deze vorderingen rente gebaseerd op de 3-maands Euribor met een opslag van verbonden rechten en zekerheden; 3% punt. De leningen hebben een looptijd korter dan 5 jaar. - pari-passu-verklaring met betrekking tot de activa; - afgifte van een vermogensverklaring der aandeelhouders Voor de overige zekerheden wordt verwezen naar de schulden van 32,5%; kredietinstellingen. - voldoen aan een gestelde InterestCoverageRatio; - verpanding van huurpenningen; 19) OVERIGE LENINGEN - akte beëindiging huurovereenkomst intercompany huurders. Het verloop was als volgt: stand per 1 januari KlokGroep BV en haar dochtermaatschappijen met een belang 619.600 2.508.333 aflossingen groter dan 95%, zijn ieder hoofdelijk aansprakelijk voor de -13.066 -1.588.733 aflossingen komend boekjaar verantwoord onder kortlopende door de bank verleende kredietfaciliteiten. schulden -300.000 -300.000 22) BELASTINGEN EN PREMIES SOCIALE VERZEKERINGEN stand per 31 december Deze post omvat: 306.534 619.600 omzetbelasting 362.982 802.747 Het betreft ultimo 2013 een tweetal bancaire leningen, loonheffing 242.892 276.779 waarvoor als zekerheid een hypotheek is verstrekt. sociale lasten 189.422 249.582 Voor overige zekerheden wordt verwezen naar schulden kredietinstellingen. 795.296 1.329.108 De rentetarieven op de leningen variëren. De leningen op variabele rente zijn gebaseerd op de 3-maands Euribor plus een opslag van 1,25% punt, dan wel 1-maands Euribor plus een opslag van 2,05% punt. De leningen hebben een looptijd korter dan 5 jaar.

FINANCIEEL

Toelichting op de geconsolideerde balans (vervolg) Kortlopende schulden (vervolg) 23) OVERIGE SCHULDEN De specificatie luidt als volgt: rekening courant partners samenwerkingsverbanden te betalen accountants- en advieskosten te betalen kosten inzake onderhanden werken te betalen kosten inzake opgeleverde werken te betalen lonen en salarissen te betalen rente te betalen kosten inzake reorganisatie verplichting vakantietoeslag en vakantiedagen vooruitontvangen bedragen overige schulden

31-12-2013

31-12-2012

€

€

4.047.400 27.457 680.965 5.639.465 50.650 173.719 377.767 412.952 187.370 737.389

3.570.543 27.140 680.965 3.683.076 0 112.492 605.000 656.668 121.991 528.295

12.335.134

9.986.170

Niet uit de balans blijkende verplichtingen Belastingen KlokGroep BV vormt voor de vennootschapsbelasting een fiscale eenheid met haar dochtermaatschappijen met een belang groter dan 95%. Op grond van de standaardvoorwaarden zijn de vennootschap en alle binnen de fiscale eenheid gevoegde maatschappijen ieder hoofdelijk aansprakelijk voor ter zake door de fiscale eenheid verschuldigde belasting. Bankgaranties Per 31 december 2013 was voor een bedrag van € 11.887.924 (2012: € 12.426.532) aan bankgaranties afgegeven. Overige verplichtingen Ten aanzien van de strategische grondposities heeft KlokGroep BV, c.q. één van haar dochterondernemingen een mogelijke nabetalingsverplichting bij bestemmingsplanwijziging. De nabetalingsverplichting kan oplopen tot een maximum bedrag van € 16.467.480 (2012: € 19.113.980). De verwachte nabetalingsverplichting voor aankomend jaar bedraagt € 3.401.500 en voor de vijf jaren daarna € 4.991.000. De huurverplichting vanuit de huur van bedrijfsgebouwen bedraagt tot einde huurcontract € 1.164.476. De huurverplichting voor het komend jaar bedraagt € 533.183. De leaseverplichting vanuit de lease van bedrijfswagens bedraagt tot einde contract € 1.535.571. De leaseverplichting voor het komend jaar bedraagt € 702.388. KlokGroep BV is hoofdelijk aansprakelijk voor alle schulden van vennootschappen onder firma waarin zij direct of indirect participeert.

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

30

Financiële instrumenten Voor de toelichting van primaire financiële instrumenten wordt verwezen naar de specifieke postgewijze toelichting. Rente-instrumenten worden toegepast ter verkrijging van een gewenst risicoprofiel in vaste en variabele renteposities. Per 31 december 2013 bezit de vennootschap een renteswap (1 juli 2006 tot 1 juli 2016) met een reële waarde van negatief € 807.165.

FINANCIEEL

Toelichting op de geconsolideerde winst- en verliesrekening

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

2013

31

2012

31-12-2013

31-12-2012

24) NETTO-OMZET 28) AFSCHRIJVINGSKOSTEN € € € € De netto-omzet kan als volgt over de segmenten worden Dit betreft: verdeeld: afschrijvingen op materiële vaste activa 210.913 270.851 omzet uit projectontwikkeling af: boekwinst desinvesteringen 65.452.636 84.287.716 -66.160 -1.393.512 omzet uit aanneming 56.338.177 54.286.862 overige omzet 234.885 495.750 144.753 -1.122.661 HONORARIA ACCOUNTANTSKOSTEN 122.025.698 139.070.328 Het totaal van de ten laste van het resultaat van het boekjaar 25) KOSTPRIJS VAN DE OMZET gebrachte honoraria voor werkzaamheden van de externe De specificatie luidt als volgt: accountant bedragen € 55.000. De in rekening gebrachte bestede kosten werkzaamheden betreffen alleen werkzaamheden in het 115.042.622 127.847.149 mutatie voorraad strategische grondposities kader van de controle op de jaarrekening. 3.670.778 8.260.357 nagekomen resultaat opgeleverde werken voorgaande jaren -84.172 -724.557 29) OVERIGE BEDRIJFSLASTEN EN -OPBRENGSTEN 118.629.228 135.382.949 Deze post omvat: 26) PERSONEELSKOSTEN kortingen en omzetbonussen 286.827 168.120 Deze post omvat: overige opbrengsten 446.548 309.724 lonen en salarissen 9.281.190 10.587.462 pensioenlasten 1.036.295 1.150.064 733.375 477.844 sociale lasten Beloning bestuurders 1.502.897 1.886.225 overige personeelskosten De beloning van de bestuurders bedraagt € 364.500 947.379 1.666.897 (2012: € 364.500) 12.767.761 15.290.648 Gemiddeld aantal werknemers fte fte 27) ALGEMENE KOSTEN Het gemiddeld aantal werknemers is als volgt te splitsen naar Deze post omvat: aard van de activiteiten: kantoorbenodigdheden en automatiseringskosten realisatie 431.329 381.603 138,7 176,8 accountantskosten projectontwikkeling 55.218 57.317 26,6 28,8 advieskosten overig 65.438 126.722 13,8 9,9 porti-, telefoon- en bankkosten 118.468 137.184 verzekeringen 242.248 237.802 179,1 215,5 contributies en abonnementen 80.342 74.260 overigen 73.209 154.406 1.066.252

1.169.294

FINANCIEEL

Enkelvoudige balans per 31 december 2013 voor resultaatbestemming Activa VASTE ACTIVA Materiële vaste activa andere vaste bedrijfsmiddelen Financiële vaste activa deelnemingen in groepsmaatschappijen deelnemingen buiten groep vorderingen op groepsmaatschappijen overige vorderingen VLOTTENDE ACTIVA Vorderingen debiteuren groepsmaatschappijen belastingen en premies sociale verzekeringen overige vorderingen

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

Liquide middelen

31-12-2013

§

€

1

Passiva

31-12-2012

€

€

109.937

€

159.288

2 3

3.684.915 0

5.668.343 61.348

4 5

52.360.574 289.422

46.898.704 387.910 56.334.911

53.016.305

Eigen vermogen geplaatst kapitaal agioreserve overige reserves resultaat boekjaar Voorzieningen latente vennootschapsbelasting Langlopende schulden overige leningen

6 7

32.305 165.863

18.703 66.133

8 9

925.877 45.637

38.395 148.274 1.169.682

271.505

1.591

3.572

Kortlopende schulden aflossingsverplichtingen kredietinstellingen crediteuren groepsmaatschappijen belastingen en premies sociale verzekeringen overige schulden

31-12-2013

§

€

10 10

477.907 142.284 31.999.559 878.147

11

31-12-2012

€

€

€

477.907 142.284 31.175.057 1.580.050 33.497.897

33.375.298

12

824.754

1.146.882

13

0

300.000

14 15

300.000 21.434.654 111.939 1.031.347

300.000 17.001.275 78.763 664.875

16 17

27.334 388.196

229.525 354.052 23.293.470

18.628.490

57.616.121

53.450.670

32

57.616.121

53.450.670

FINANCIEEL

Enkelvoudige winst- en verliesrekening over 2013

2013

Toelichting op de enkelvoudige balans Algemeen

2012

De grondslagen van waardering en resultaatbepaling voor de enkelvoudige en geconsolideerde jaarrekening zijn gelijk. Voor de grondslagen van de waardering van activa en passiva en voor de bepaling van het resultaat wordt verwezen naar de opgenomen algemene toelichting op de geconsolideerde balans en winst- en verliesrekening. Resultaat uit deelnemingen ná aftrek van belasting daarover -787.501 -590.885 Eigen resultaat ná belasting 1.665.648 2.170.935 2013 2012 Resultaat ná belasting 878.147 1.580.050 1) ANDERE VASTE BEDRIJFSMIDDELEN € € De boekwaarde is als volgt te specificeren: boekwaarde per 1 januari 159.288 159.961 investeringen 6.823 63.386 afschrijvingen 56.174 64.059 boekwaarde per 31 december 109.937 159.288 €

€

Materiële vaste activa

De geaccumuleerde aanschaffingswaarden en afschrijvingen zijn per 31 december als volgt: aanschaffingswaarden 1.078.277 1.071.454 afschrijvingen 968.340 912.166 boekwaarde per 31 december 109.937 159.288

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

De afschrijvingen worden naar tijdsgelang vanaf het moment van ingebruikname van het actief berekend over de aanschaffingswaarden. Afschrijvingspercentage is 20% van de aanschafwaarde.

33

FINANCIEEL

Toelichting op de enkelvoudige balans (vervolg) Financiële vaste activa

31-12-2013

31-12-2012

3) DEELNEMINGEN BUITEN KLOKGROEP € € De deelnemingen buiten de KlokGroep BV worden gewaardeerd op nettovermogenswaarde. Het verloop van de deelneming is als volgt: balans per 1 januari 61.348 61.097 aandeel resultaat -3.075 251 aankoop 3.000 0 ontbinding -61.273 0 balans per 31 december 0 61.348 4) VORDERINGEN OP GROEPSMAATSCHAPPIJEN Dit betreft door de vennootschap beschikbaar gestelde gelden 2013 2012 aan haar dochterondernemingen in de vorm van leningen u/g. De leningen zijn gesaldeerd met de eventuele negatieve nettovermogenswaarde van de deelneming. Het verloop van 2) DEELNEMINGEN IN GROEPSMAATSCHAPPIJEN € € de vorderingen is als volgt: De deelnemingen in groepsmaatschappijen worden balans per 1 januari 46.898.704 56.629.477 gewaardeerd op nettovermogenswaarde. Het verloop van de afgelost / overboeking -19.064.236 -23.258.228 deelnemingen is als volgt: aandeel resultaat, c.q. saldering -2.905.130 -5.629.145 balans per 1 januari 5.668.343 5.691.769 verstrekt in boekjaar 27.431.236 19.156.600 aankoop deelneming -25.119 -1.083.372 aandeel resultaat 2.175.772 5.038.009 balans per 31 december 52.360.574 46.898.704 dividenduitkering -3.923.465 -3.978.063 afschrijving goodwill aankoop deelneming -210.616 0 Ter zekerheid voor de uitstaande vorderingen zijn alle bezittingen en vorderingen van de deelnemingen verpand balans per 31 december 3.684.915 5.668.343 aan KlokGroep BV. Het gehanteerde rentepercentage over de uitstaande leningen bedroeg 5,7% op jaarbasis. 5) OVERIGE VORDERINGEN De overige vorderingen bestaan uit leningen u/g, het verloop was als volgt: balans per 1 januari 387.910 1.962.125 afgelost -98.488 -1.680.000 verstrekt in boekjaar 0 105.785 balans per 31 december 289.422 387.910

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

Deelnemingen in groepsmaatschappijen waarin invloed van betekenis op het zakelijke en financiële beleid wordt uitgeoefend, worden gewaardeerd op de nettovermogenswaarde, doch niet lager dan nihil. Deze nettovermogenswaarde wordt berekend op basis van de grondslagen van KlokGroep BV. Deelnemingen met een negatieve nettovermogenswaarde worden op nihil gewaardeerd. Wanneer de vennootschap geheel of ten dele instaat voor schulden van de desbetreffende deelneming, wordt een voorziening gevormd, primair ten laste van de vorderingen op deze deelneming en voor het overige onder de voorzieningen ter grootte van het resterende aandeel in de door de deelneming geleden verliezen, dan wel voor de verwachte betalingen door de vennootschap ten behoeve van deze deelnemingen.

34

Ter dekking van de vorderingen heeft KlokGroep BV een hypotheekrecht op enkele grondposities. Op de vorderingen is een bedrag van € 192.500 in mindering gebracht i.v.m. mogelijke lagere opbrengstwaarde.

FINANCIEEL

Toelichting op de enkelvoudige balans (vervolg)

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

Vorderingen

35

31-12-2013

31-12-2012

Eigen vermogen

6) DEBITEUREN 10) GEPLAATST KAPITAAL € € Dit betreft het nominaal bedrag te vorderen van debiteuren. Per 2 januari 2011 zijn er nieuwe aandelen uitgegeven tegen nominale waarde van € 1,- in Hieronder is opgenomen een bedrag van € 30.793 (2012: serie B totaal 11.437 stuks en in serie D totaal 250.480 stuks. In totaal zijn per ultimo boekjaar € 10.995) aan vorderingen op groepsmaatschappijen en voor een de volgende aandelen geplaatst en volgestort: bedrag van € 842 (2012: € 7.322) aan gelieerde maatschappijen. - Van de aandelen serie A, nominaal € 1,- zijn er 90.755 aandelen geplaatst en volgestort. - Van de aandelen serie B, nominaal € 1,- zijn er 48.500 aandelen geplaatst en volgestort. 7) GROEPSMAATSCHAPPIJEN - Van de aandelen serie C, nominaal € 1,- zijn er ultimo boekjaar totaal 88.172 aandelen De specificatie luidt als volgt: geplaatst en volgestort. rekening-courant KlokOntwikkeling Vastgoedontwikkelaars BV - Van de aandelen serie D, nominaal € 1,- zijn er ultimo boekjaar totaal 250.480 aandelen 34.304 26.886 rekening-courant KlokRealisatie BV geplaatst en volgestort. 35.119 0 rekening-courant KlokBouw BV - In 2006 zijn er van de serie B aandelen 35.246 aandelen bijgeplaatst en volgestort, tevens is 61.896 10.286 rekening-courant KlokGrondexploitatie BV een agio gestort van € 142.284 hiervoor is een agioreserve gevormd. 31.319 15.043 rekening-courant KlokVastgoed BV 0 96 rekening-courant KlokBeleggingen BV 0 3.466 2013 2012 rekening-courant Novaform Vastgoedontwikkelaars BV 0 9.163 rekening-courant KlokGarant BV 1.927 0 rekening-courant KlokWonen BV 225 0 rekening-courant KlokGIB GmbH € € 253 0 11) OVERIGE RESERVES rekening-courant KlokMilieu BV 820 1.193 Het verloop hiervan is als volgt: 31.175.057 28.768.597 stand per 1 januari -600.000 -800.000 165.863 66.133 af: dividenduitkering Over de rekening-courantverhoudingen wordt een rente van -210.616 0 af: afschrijving goodwill aankoop deelneming 5,7% op jaarbasis berekend. 55.068 0 bij: correcties resultaat deelnemingen vorig boekjaar 1.580.050 3.206.460 bij: resultaat vorig boekjaar 8) BELASTINGEN EN PREMIES SOCIALE VERZEKERINGEN De post belastingen en premies sociale verzekeringen omvat stand per 31 december 31.999.559 31.175.057 het volgende: vennootschapsbelasting De enige rechtstreekse onttrekking aan het eigen vermogen 912.359 0 omzetbelasting betreft een dividenduitkering. 13.518 38.395 925.877 38.395 9) OVERIGE VORDERINGEN De specificatie luidt als volgt: rekening-courant aandeelhouders 0 4.267 vooruitbetaalde bedragen 35.928 75.939 nog te ontvangen bedragen 0 54.493 overigen 9.709 13.575 45.637 148.274

FINANCIEEL

Toelichting op de enkelvoudige balans (vervolg) Voorzieningen

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

2012

Kortlopende schulden

31-12-2013

31-12-2012

12) VOORZIENING LATENTE BELASTINGEN 14) CREDITEUREN € € € € Het verloop hiervan is als volgt: Dit betreft het nominaal bedrag verschuldigd aan crediteuren. stand per 1 januari Hieronder is opgenomen een bedrag van € 45 (2012: € 0) aan 1.146.882 1.451.307 bij / af: dotatie / onttrekking schulden aan groepsmaatschappijen. -322.128 -304.425 stand per 31 december 15) GROEPSMAATSCHAPPIJEN 824.754 1.146.882 De specificatie luidt als volgt: Voor het verschil tussen de geconsolideerde waardering van de vennootschapsbelasting groepsmaatschappijen 994.009 550.232 grondposities en de waardering in de werkmaatschappijen is rekening-courant KlokGIB GmbH 0 114.643 een voorziening latente vennootschapsbelasting opgenomen rekening-courant Novaform Vastgoedontwikkelaars 37.338 0 tegen nominaal tarief van 25%. 1.031.347 664.875 16) BELASTINGEN EN PREMIES SOCIALE VERZEKERINGEN De post belastingen en premies sociale verzekeringen omvat 2013 2012 het volgende: vennootschapsbelasting 0 212.477 loonheffing 19.654 12.339 13) OVERIGE LENINGEN sociale lasten € € 7.680 4.709 Het verloop van de leningen was als volgt: saldo 1 januari 2.475.000 2.475.000 27.334 229.525 af: aflossing lening tijdens boekjaar -2.175.000 -1.875.000 af: aflossing lening komend boekjaar 17) OVERLOPENDE PASSIVA EN OVERIGE SCHULDEN (opgenomen onder kortlopende schulden) De specificatie hiervan luidt als volgt: -300.000 -300.000 vakantiegeld en -dagen, inclusief sociale lasten 48.000 29.839 saldo 31 december accountants- en advieskosten 0 300.000 20.250 20.500 te betalen bankrente 171.994 85.137 Rente is variabel en is gebaseerd op de 1-maands Euribor plus vooruitontvangen bedragen 79.569 88.226 een opslag van 2,05% punt. De lening heeft een looptijd nog te betalen CAR premie 26.553 22.932 korter dan 5 jaar. nog te betalen bedragen lonen en tantièmes 30.800 50.000 nog door te belasten kosten 0 34.520 Voor de overige zekerheden wordt verwezen naar de schulden overigen 11.030 22.898 kredietinstellingen. 388.196 354.052

Langlopende schulden

36

2013

FINANCIEEL

Toelichting op de enkelvoudige balans (vervolg) Niet uit de balans blijkende verplichtingen Bankgaranties Per balansdatum was voor een bedrag van € 469.883 (2012: € 13.303) aan bankgaranties afgegeven. Overige verplichtingen KlokGroep BV heeft zich hoofdelijk garant gesteld voor de nakoming van de verplichtingen jegens derden door een of enkele van haar dochtermaatschappijen tot een maximaal bedrag van € 6.997.864 (2012: € 5.234.514).

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

De huurverplichting vanuit de huur van bedrijfsgebouwen bedraagt tot einde huurcontract € 105.213. De huurverplichting voor het komend jaar bedraagt € 41.360. De leaseverplichting voor het wagenpark bedraagt tot einde leasecontract € 139.025. De leaseverplichting voor het komend jaar bedraagt € 59.911.

37 Nieuw Waterrijcke • Hazerswoude

FINANCIEEL

Toelichting op de enkelvoudige winst- en verliesrekening Resultatenrekening

2013

2012

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

Binnen de eigen resultatenrekening van de vennootschap zijn de volgende posten te onderscheiden waarin resultaten vanuit € € interactie met groepsmaatschappijen zijn te onderkennen. OPBRENGSTEN doorbelaste diensten naar groepsmaatschappijen 1.265.020 1.278.512 overige opbrengsten 162.000 172.625 1.427.020 1.451.137 RENTEBATEN rentebaten groepsmaatschappijen 3.671.942 4.071.435 rentebaten gelieerde maatschappijen 0 12.125 overige rentebaten 4.609 60.146 3.676.551 4.143.706 RENTELASTEN rentelasten groepsmaatschappijen 8.921 40.997 overige rentelasten 700.820 775.634 709.741 816.631 GEMIDDELD AANTAL WERKNEMERS Het gemiddeld aantal werknemers van de holding bedroeg over 2013: 12,79 ( 2012: 8,89 ).

38 Kentra • Sint Oedenrode

FINANCIEEL

Overige gegevens Deskundigenonderzoek Hiervoor wordt verwezen naar de hierna opgenomen controleverklaring. Statutaire regeling omtrent de bestemming van het resultaat Met betrekking tot de resultaatverdeling is in artikel 29 van de statuten bepaald dat de bestemming van het resultaat door de Algemene Vergadering van Aandeelhouders wordt vastgesteld. Resultaatbestemming 2012 Het resultaat over het boekjaar 2012 is conform het besluit van de Algemene Vergadering van Aandeelhouders toegevoegd aan de overige reserves. Resultaat boekjaar Het resultaat over het boekjaar is separaat in de balans opgenomen. Druten, 27 mei 2014 Was getekend, de directie,

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

Holding J.H.A.G. van de Klok BV J.H.A.G. van de Klok Holding A.C.M. van de Klok BV A.C.M. van de Klok Holding A.A.H. van de Klok BV A.A.H. van de Klok

39

Doornroosje (Stationsplein) • Nijmegen

KLOKGROEP JAARVERSLAG 2013

FINANCIEEL

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

40