JAARVERSLAG 2012
www.ijstijdenmuseum.nl
www.archeoweb.nl
www.zwerfsteenweb.nl
Investering in kwaliteit en educatie voor toekomst IJstijdenmuseum
Inleiding In 2011 werden met het oog op de toekomst nieuwe plannen gemaakt door de stichting. De vraag naar educatie, kennis en verbindingen met de cultuurhistorie van de Friese wouden en met het landschap resulteerden er in dat er plannen werden gemaakt voor een kwalitatieve verbetering van het aanbod van het IJstijdenmuseum. Om zo’n kwalitatieve verbetering te kunnen realiseren werd binnen het bestuur van de stichting overleg gevoerd en werden plannen ontworpen. Bij het maken van deze plannen bleek al snel dat een kwalitatieve verbetering van het museum niet allen meer ruimte, maar ook een forse investering eiste. In het bestuur werden met behulp van externe deskundigen discussies gevoerd over een kwalitatieve verbetering en over de toekomst van het IJstijdenmuseum. Door het stichtingsbestuur werd een programma van eisen opgesteld waar die kwalitatieve verbetering van het museum aan moest voldoen. Maar ook hoeveel ruimte een nieuwe educatieve expositie in het museum vergde om de verbeteringen die het bestuur voor ogen had, te realiseren. Het resultaat van veel overleg en veel vergaderen werd vastgelegd in een projectplan. In het projectplan werden doelen gesteld die de plannen voor een kwalitatieve verbetering inhielden en de vorm waarin die in exposities kon worden uitgevoerd. In de eerste plaats behelsde het plan interactieve verbindingen met de cultuurhistorie van het Nationaal Landschap de Noordelijke Friese Wouden. Dit als opstap en als podium voor de educatie plannen in het IJstijdenmuseum. Voor een verdere uitwerking werd gekozen voor een uitbreiding door nieuwbouw en het ontwerpen van een vijftal grote vitrines in het IJstijdenmuseum. In deze vijf nieuwe vitrines werden interactieve exposities gepland met verbindingen naar de cultuurhistorie van het landschap. De flora en fauna en de positie van de mens daarin vormen de hoofdthema’s van deze exposities.
In de tweede plaats behelsde het plan het schrijven en uitgeven van een boek over de jagersverzamelaars in de oude steentijd. Tot slot werden in het project plannen opgenomen voor het ontwerpen van een aantal nieuwe wandel- en fietsroutes.
1
Al snel werd duidelijk dat in de planning van het project te weinig rekening was gehouden met een ruimte voor educatie voor jongeren en met name leerlingen van basisscholen en het voortgezet onderwijs. In het voorjaar van 2012 nam het stichtingsbestuur daarom het besluit om de reserve van de stichting - een bedrag van vijftienduizend euro - aan te wenden voor het realiseren van een verdieping op het museum met daarin een educatieve ruimte voor de beide genoemde doelgroepen en bezoekers. Tevens werd besloten een vergaderruimte en een bibliotheek annex depot en onderzoekruimte op de nieuw te bouwen verdieping onder te brengen. Naar aanleiding van het besluit werden de bouwtekeningen aangepast aan de nieuwe situatie. Omdat het bedrag van de reserve ontoereikend was voor de totale dekking van de meerkosten voor het realiseren van een verdieping werd een actie opgezet waarbij sympathisanten van het museum leencertificaten af konden nemen van vijfentwintig euro. Het streven is om met deze actie tot eind 2013 een bedrag van 10.000 euro binnen te halen en de leencertificaten vanaf 2014 jaarlijks in gedeelten aan de houders terug te betalen. Het spreekt vanzelf dat het stichtingsbestuur van het IJstijdenmuseum in 2012 onder grote druk heeft gestaan bij het opstellen en verwezenlijken van de plannen. Alle bestuurders hebben in dat jaar veel tijd gestoken in voorbereiding en het inwinnen van informatie voor het opstellen van de nieuwbouwplannen. Onderhand rijdt de trein verder en vindt de realisatie van de plannen plaats waarbij ook een groot deel van 2013 gemoeid zal zijn. Dit trekt een grote wissel op de bestuursleden die met behulp van vrijwilligers aan de slag zijn gegaan. Meer dan vijftig vrijwilligers waren actief in de voorbereiding en het realiseren van de plannen. Samen met de bestuurders zetten zij hun schouders onder het realiseren van de plannen door het werk mee uit te voeren. Nieuwbouw, inrichting en kwaliteit vergen geld, veel geld. De Stichting IJstijdenmuseum Buitenpost genereert te weinig inkomsten uit de entreegelden en uit de verkoop van producten om forse investeringen te kunnen doen. Voor de financiële dekking van de nieuwbouw en herinrichting van het IJstijdenmuseum heeft het bestuur er voor gekozen een beroep te doen op subsidies, fondsen, het bedrijfsleven en particulieren. Aan het einde van de zomer 2012 kon de balans worden opgemaakt en het resultaat was boven verwachting. Niet alleen de overheid maar ook veel bedrijven en particulieren bleken bereid financiële steun aan het project te geven. Het IJstijdenmuseum heeft in de afgelopen jaren een breed draagvlak onder de bevolking opgebouwd. Dit blijkt onder anderen uit de financiële bijdragen van meer dan honderd bedrijven. De verbouw en het bouwen van een casco voor de nieuwbouw van het IJstijdenmuseum werd gegund aan het Buitenposter aannemersbedrijf Rienk Tamminga. Nadat door de gemeente Achtkarspelen vergunning was verleend voor de nieuwbouw, werd met de verbouwing en nieuwbouw begonnen. Bij de bouw en de afwerking werd een grote groep vrijwilligers, die zich aan de stichting heeft verbonden, ingezet om zo kosten te besparen. Naar verwachting zal de verbouwing en vervolgens de inrichting van de nieuwe expositieruimte begin april gereed zijn, waarna het vernieuwde IJstijdenmuseum in het nieuwe museumjaar 2013 opengesteld kan worden voor het publiek. Na de verbouwing zal het IJstijdenmuseum, ook kwalitatief, jaren vooruit kunnen. Eind 2012 is n.a.v. het rapport van Dhr. Leendert Klaasen een commissie van goede diensten ingesteld door de gemeente Achtkarspelen, die de verdeling van de gecombineerde entreegelden van de Kruidhof en het IJstijdenmuseum onder de loep neemt en in 2013 een advies zal uitbrengen over de hoogte van de gezamenlijke entreeprijzen en de verdeling. De afdracht aan de stichting in 2012 bedroeg € 0,50 per bezoeker. Het stichtingsbestuur kan uit deze inkomsten de jaarlijkse exploitatie van het museum niet meer sluitend maken. De 2
jaarlijkse kosten van exploitatie en onderhoud zullen vanaf 2013 tengevolge van uitbreiding en verbetering aanmerkelijk stijgen. Ondertussen beraadt het bestuur zich ook over de mogelijkheid voor het inrichten van een eigen museumwinkel om van daaruit door middel van de verkoop van aan het museum gerelateerde producten de inkomsten te verhogen. In 2012 werd door het stichtingsbestuur geïnvesteerd in twee nieuwe exposities. Als eerste werd er naar aanleiding van het aantreffen van restanten van een veenterp in het traject van de oostelijke rondweg om Buitenpost een expositie ingericht over het fenomeen veenterpen. Als tweede werd een expositie ingericht over grafgiften uit het laat-Neolithicum en de Bronstijd. Uit de collecties van Douwe Wedzinga wonende te Opeinde (Sm) werden een groot aantal voorwerpen, afkomstig uit graven in Denemarken, geëxposeerd. Het seizoen kende een aantal hoogtepunten, waarin de stichting al dan niet in samenwerking met de Kruidhof en Talant zich presenteerde in een aantal evenementen aan bezoekers en publiek. Zowel in de voorjaars- als in de najaarsvakantie werden activiteiten opgezet voor kinderen, waarbij ook de ouders en grootouders werden betrokken. Er werden in 2012 een viertal lezingen gegeven, die over het algemeen veel bezoekers trokken. Ook werden een aantal lezingen gegeven op andere locaties. Het aantal bezoekers dat in het seizoen het IJstijdenmuseum en de Kruidhof bezocht daalde iets, maar in de winteractiviteiten buiten het seizoen kon het IJstijdenmuseum extra bezoekers verwelkomen. Daardoor is het aantal bezoekers dat in 2012 de gezamenlijke musea, het IJstijdenmuseum en de Kruidhof ongeveer gelijk gebleven aan het aantal bezoekers in 2011.
A. Ontwikkeling van het IJstijdenmuseum Het streven van het stichtingsbestuur is om de kwaliteit van het IJstijdenmuseum te verhogen. In het verlengde hiervan werd in 2012 in nauwe samenwerking met de Museumfederatie Fryslân een aanvraag ingediend om de status van “ voorlopig erkend museum” te verhogen naar een definitieve status. Bij de herijking van de verleende voorlopige status bleek dat er op een breed terrein procedures moesten worden aangepast. Nieuwe beleidsnotities met betrekking tot de door het stichtingsbestuur gehanteerde normen moesten worden geschreven, of moesten worden herschreven en aan een aantal kwaliteitsprotocollen moest worden voldaan. Om aan alle criteria te voldoen was een brede inzet van bestuursleden en vrijwilligers nodig. Het auditieonderzoek dat volgde liet zien dat het stichtingsbestuur de kwaliteit van het IJstijdenmuseum, zowel intern als extern, aanmerkelijk heeft verhoogd. Het museum bleek na onderzoek en toetsing door consulente mevrouw Carla Mulder aan alle criteria te voldoen en werd daarop voorgedragen voor een definitieve registratie in het Nederlands museumregister. Ter verbetering van de kwaliteit en het behoud van kennis van de bij de stichting betrokken vrijwilligers werd in 2012 scholing aangeboden. Het aanbod moest worden beperkt door het ontbreken van de nodige financiën in de exploitatie voor dit doel. Een aantal vrijwilligers maakte gebruik van de mogelijkheid om cursussen te volgen of zich te laten bijscholen. Aan het einde van het jaar werd een cursus ‘gebruik van de hartdefibrillator’ gegeven, waaraan ook een aantal vrijwilligers deelnam. In de entree van het museum is een hartdefibrillator opgehangen.
3
In samenwerking met het Friesland College te Leeuwarden werd ter voorbereiding van een educatieve inbedding van nieuwe exposities in het nieuwe museum, een filmproject opgezet. De films werden door leerlingen in het kader van een leerproject ingevuld en hebben betrekking op de exposities en verbindingen in de cultuurhistorie van het Nationaal Landschap de Noordelijke Friese Wouden. In de films worden onder andere de plaatsen waar in de prehistorie mensen in het gebied verbleven en jaagden uitgebeeld. Met het vervaardigen van de films verwacht het bestuur een bijdrage te leveren aan een kwalitatieve impuls bij de educatieve taken van het museum. Twee bestuursleden, t.w. Lammert Postma en Herre Risselada initieerden dit filmproject. Ook in digitaal opzicht worden nieuwe ontwikkelingen, daar waar zulks mogelijk, is benut in de verdere ontwikkeling van het IJstijdenmuseum. In het kader van het project ZwErfgoed is samen met de provincie Fryslan, AFUK Leeuwarden en het Norwin college te Leeuwarden geïnvesteerd in het digitaal beschikbaar stellen van routes vanuit het IJstijdenmuseum door gebruik te maken van GPS-kartering op tablets of smartphones. De routes worden gesitueerd in het landschap van het Nationaal Landschap de Noordelijke Fryske Wouden. Bestuurslid Herre Risselada volgde hiertoe de cursus Novomentor en is nauw betrokken bij het project dat medio 2013 voor bezoekers beschikbaar komt. Voor dit project is een wandelroute ontworpen van 10. Later zal een fietsroute volgen. Financieel zijn ook structurele veranderingen doorgevoerd. In de opmaat naar de nieuw- en verbouw van het museum is door de penningmeester Jan Huizenga een scheiding aangebracht met betrekking tot de financiële stromen die betrekking hebben op de projecten van het IJstijdenmuseum en de financiële stromen die betrekking hebben op de exploitatie van het IJstijdenmuseum. Ten behoeve van de projecten is een nieuwe rekening geopend bij de RABObank Burgum – de Lauwers. Verslaglegging en dossiervorming zijn voor een museum van essentieel belang. In 2012 is een begin gemaakt voor een nieuwe structuur voor vorming en opslag van dossiers in het IJstijdenmuseum. Onder verantwoording van bestuurslid Jan Kloosterman en deskundige leiding van Douwe Feitsma hebben twee vrijwilligers, Annette Cramer en Wiebe Kaldeway een aanvang gemaakt met het systematiseren van alle dossiers van het IJstijdenmuseum. De stichting houdt verder dagelijks een logboek bij, waarin alle bijzonderheden met betrekking tot het IJstijdenmuseum worden opgetekend. Bestuurders houden gezamenlijk het logboek bij dat dient als naslagwerk en verantwoording van het beleid. Klimaatbeheersing is in het museum van essentieel belang voor het behoud van de geëxposeerde collecties. Hoewel de voorwerpen die in de vitrines in het museum worden geëxposeerd weinig onderhevig zijn aan klimaatinvloeden heeft het bestuur in samenwerking met de Museum Federatie Fryslân besloten regelmatig metingen te verrichten naar luchtvochtigheid en temperatuur.
4
In samenwerking met de Museum Federatie Friesland heeft het bestuur in 2012 een aanvang gemaakt met de controle op de luchtvochtigheid in het IJstijdenmuseum en in het depot. In het museum en het depot werden thermohygografen geplaatst die vooralsnog op leenbasis werden opgesteld. In het bestuur is dit een taak van Herre Risselada. Door een betere controle op de luchtvochtigheid in het museum en het depot kan de kwaliteit van de collecties gewaarborgd worden.
1. Stichtingsbestuur Jan F. Kloosterman, voorzitter Portefeuille:
Lid dagelijks bestuur Beleid museum Contacten cultuur overheid en organisaties Subsidiënten en sponsoren Beheer websites Public relations Perscontacten Collectie beheer. Contactpersoon landelijks studiegroep zwerfstenen
Lammert Postma, secretaris. Portefeuille:
Lid dagelijks bestuur Contactpersoon archeologie Museum beheer Contactpersoon onderwijs instellingen Verzekeringen museum inventaris Natuurinstellingen
Jan Huizenga, penningmeester. Portefeuille:
Lid dagelijks bestuur Beheer financiën Financiële ondersteuning projecten Belastingen Exploitatie Verzekeringen museum en vrijwilligers
Jaring Roosma, bestuurslid Portefeuille:
Techniek en inrichting museum Planning Ontwerp en design Nieuwbouw coördinator
Bote Wiersma, bestuurslid Portefeuille:
Contactpersoon vrijwilligers Werving Coördinator evenementen 5
Klaas de Haan: bestuurslid Portefeuille:
Coördinator projecten Fossielen exposities en demonstraties Contactpersoon fossielen Techniek en onderhoud museum Depot
Herre Risselada, bestuurslid, tweede voorzitter Portefeuille:
Educatie Contacten audio video en computer beheer GPS routes Onderwijs Middeleeuwen Cultuurparticipatie
Harry Luiken, bestuurslid. Portefeuille:
Juridische zaken Fotografie
Douwe Feitsma, ondersteunend secretaris. In 2012 trad het bestuurslid Bote Wiersma om gezondheidsredenen af. Ter versterking van het bestuur trad Harry Luiken aan als bestuurder. Door het aftreden van Bote Wiersma ontstond een vacuüm voor wat betreft de aansturing en begeleiding van de bij het IJstijdenmuseum betrokken vrijwilligers. Eind 2012 was er voor deze taak nog geen nieuwe bestuurder gevonden. Naar verwachting zal in 2013 hierin voorzien worden.
2. Bestuurszaken In het jaar 2012 werd door het bestuur 10 keer vergaderd. Het dagelijks bestuur vergaderde 6 keer. In verband met de planning en later de uitvoering van nieuw/verbouw van het museum werd door het bestuur 3 maal extra vergaderd. Het betrof hier voornamelijk overleg over financiën en uitvoering van het project. Uit het bestuur werden twee leden benoemd in de bouwcommissie te weten Jaring Roosma en Jan Kloosterman. De bouwcommissie vergaderde met de aannemer en enige vrijwilligers 8 maal in 2012. Van deze vergaderingen zijn verslagen opgemaakt. Alle vergaderingen van het bestuur werden in 2012 bij één van de bestuursleden gehouden dit in verband met het drukken van de kosten van deze vergaderingen. Ook in 2012 was het grootste deel van de agenda van de bestuursvergaderingen ingericht met het plannen van de nieuw/verbouw van het museum en de daarmee gepaard gaande financiën, de sponsoring van het project en de inrichting van nieuwe exposities.
6
In het museum werd door de bestuursleden Herre Risselada en Lammert Postma een expositie ingericht over veenterpen. De aanleiding van deze expositie was het aantreffen van een veenterp aan de oostelijke kant van Buitenpost waarbij tijdens een proefopgraving een aantal fraaie vroeg middeleeuwse scherven van potten werden aangetroffen. Eén van de relaties van het museum, Cornelis Poortinga uit Kollum leverde een belangrijk aandeel in deze expositie door een deel van zijn vondsten voor de expositie beschikbaar te stellen. Met medewerking van amateur archeoloog en verzamelaar Douwe Wedzinga uit Opeinde (Sm) werd door bestuurslid Jan F.Kloosterman een expositie ingericht met grafgiften. Het betreft hier een groot aantal fraaie archeologische grafgiften afkomstig uit grafheuvels in Denemarken. De collecties artefacten van Gerrit Jonker die door deze in 2011 waren geschonken aan het IJstijdenmuseum werden in 2012 aangevuld met nieuwe collecties van dezelfde schenker. De collecties zijn in afwachting van een verdere determinatie opgeslagen in het depot van het museum. In 2012 werd met veel kunst en vliegwerk een sluitende exploitatie bereikt voor de bedrijfsvoering van het museum. In de voorlopige begroting bleek een forse overschrijding van het beschikbare budget in de exploitatie van het museum te zitten. Door het schrappen van educatie en bijscholing van bestuursleden en door het schrappen van cursussen voor vrijwilligers kon een sluitende exploitatie worden verkregen. Verder werd posten van groot onderhoud in en om het museum uit de voorlopige begroting geschrapt. De in 2012 door de gemeente Achtkarspelen gevormde Commissie van Goede Diensten kon door ons niet bekende redenen haar werk in dat jaar niet aanvangen. De taak van deze commissie om te kijken naar de kwaliteit die het IJstijdenmuseum in exposities en naar buiten aanbiedt en aan de hand daarvan een advies samen te stellen voor een financieel gezonde toekomst van het IJstijdenmuseum, is helaas in 2012 blijven liggen en naar het jaar 2013 geschoven.
Het IJstijdenmuseum heeft in 2009 de status van voorlopig geregistreerd museum verkregen van de landelijke museumfederatie. In 2012 zijn door een aantal bestuursleden samen met twee vrijwilligers Annette Cramer en Wiebe Kaldeway en met medewerking van een landelijke adviseur verbeteringen aangebracht in de kwaliteitsystemen van het museum en zijn een aantal belangrijke administratieve protocollen opgesteld. Deze verbetering van de systemen zal naar verwachting in 2013 afgerond worden met het verlenen van het kwaliteitskeurmerk “Geregistreerd Museum” voor het IJstijdenmuseum. Door toekenning van het kwaliteitskeurmerk kunnen museumjaarkaarthouders bij bezoek ook gebruik maken van deze jaarkaart voor de afdracht van een vast bedrag aan het IJstijdenmuseum. Op 13 februari woonden Lammert Postma en Jan F.Kloosterman een symposium bij over het culturele erfgoed in Leeuwarden. Op 19 april nam de conservator archeologie van het Fries museum, Evert Kramer, afscheid. Kramer is één van de aan het IJstijdenmuseum verbonden deskundigen. Namens het bestuur waren Lammert Postma en Jan F.Kloosterman tegenwoordig bij de afscheidsreceptie. 7
Op 10 mei werd door voorzitter Jan F.Kloosterman een controle uitgevoerd op de jaarcijfers van de Museum Federatie Friesland. Dit in verband met een jaarlijkse controle door leden van de federatie. Het symposium recreatie en toerisme dat op 10 mei werd gehouden in Harkema werd bijgewoond door Jan F.Kloosterman. In het Hunebedcentrum Borger werd het 40 jarig jubileumfeest van de GEA kring Drenthe op 12 mei bijgewoond door Klaas de Haan en Jan F.Kloosterman. Van de zijde van het IJstijdenmuseum werden hierbij demonstraties gegeven door Peter Hofstee. Op 14 mei werd in het Landbouw museum te Earnewald het symposium van de Museum Federatie Friesland bijgewoond door Jan F.Kloosterman. Herre Risselada en Jan F.Kloosterman voerden namens het bestuur op 5 juli overleg met Douwe Hoogland, voorzitter van de boeren natuur koepelorganisatie De Noardlike Fryske Wâlden, over mogelijkheden van samenwerking en educatie in het Nationaal Landschap de Noordelijke Fryske Wouden. Op 12 juli was er overleg met Staatsbosbeheer m.n. Jeffrey Huizenga en Jacob Huizenga voor een meer duurzame samenwerking en een gezamenlijke opzet van wandel- en fietsroutes. Herre Risselada is vooralsnog de contactpersoon vanuit het bestuur van de stichting. Op 21 september namen Lammert Postma en Jan F.Kloosterman deel aan een symposium van de Fryske Akedemy over de cultuurhistorie van Fryslân ter gelegenheid van het afscheid van Jacob van der Vaart.
8
3. Lezingen In elk winterseizoen worden in het IJstijdenmuseum een aantal lezingen gehouden. Een bestuursbesluit uit 2011 heeft er toe geleid dat de kwaliteit van de lezingen meer niveau heeft gekregen. Ook in 2012 is aandacht geschonken aan niveau en kwaliteit van de lezingen. Met betrekking tot de lezingen, die door medewerkers van het IJstijdenmuseum op locatie of elders worden gehouden, worden dezelfde eisen gesteld. Een overzicht van de lezingen in 2012: Op maandag 16 januari, een lezing over Oerboeren verzorgd in de Klameare te Stiens voor een vijftigtal senioren van de PCOB. Lammert Postma en Jan F. Kloosterman verzorgden de lezing. Op donderdag 26 januari hield Hans de Kruik een lezing in het tuincafé over vuursteen en met name van zijn onderzoek naar slijpplaatjes van vuursteen en de conclusies die uit het onderzoek kunnen worden getrokken. De lezing trok 48 bezoekers. Klaas de Haan hield op 15 maart een lezing over trilobieten uit Zweden in het tuincafé. Er kwamen 30 bezoekers naar deze lezing. Op 22 maart werd een lezing verzorgd door Lammert Postma met het onderwerp Oerboeren voor een groep 33 senioren van de ANBO te Bakkeveen. Lammert Postma en Jan F.Kloosterman gaven op 5 juni een lezing in het restaurant de Grote Wielen bij Leeuwarden aan 34 leden van de Rotaryclub. Oud conservator van het Fries museum Evert Kramer hield op 11 oktober een lezing over de Friese terpen en Groningse wierden. 52 bezoekers kwamen op deze lezing af. Experimenteel archeoloog Roel Meier uit Veendam hield 29 november een lezing die door 27 bezoekers werd bijgewoond. In verband met de verbouwing van het museum werd uitgeweken naar een andere lokaliteit, de Schakel te Buitenpost.
4. Public relations De stichting schenkt veel aandacht aan public relations. Eén bestuurslid en twee vrijwilligers te weten Annette Cramer en Wiebe Kaldeway houden zich met de PR bezig. Evenementen worden via persberichten aangekondigd. De redacties van de regionale en provinciale bladen, radio en tv zenders ontvangen regelmatig een mailing over de actuele exposities, lezingen en evenementen in het museum. Via de organisaties die zich bezig houden met recreatie en toerisme wordt het nieuws van het IJstijdenmuseum beschikbaar gesteld aan geïnteresseerden. Scholen in het basis en voorgezet onderwijs ontvangen nieuwsbrieven over mogelijkheden van educatie in het museum. Op de website www.ijstijdenmuseum.nl worden bezoekers op de hoogte gehouden van al het nieuws en alle evenementen in en om het IJstijdenmuseum Een nieuwsbrief wordt per kwartaal gezonden aan alle vrienden en donateurs van het IJstijdenmuseum. Op maandag 16 januari besteedde Omrop Fryslân zowel in een radio uitzending als in een regionale TV uitzending aandacht aan de nieuwbouw van het IJstijdenmuseum. 9
Aan de redactie van het blad Fietsactief Fryslân werd op 19 maart medewerking verleend voor de publicatie van de Pingoruine fietsroute van de stichting. Een team van radio Middelzee verzorgde op 3 juli een informerende uitzending over het IJstijdenmuseum in het kader van recreatie en toerisme in Fryslân. Tevoren waren gesprekken gevoerd met bestuursleden van de stichting. In de herfst werden door de regionale zender Kanaal 30 opnames gemaakt in het IJstijdenmuseum. Op 23 en 24 november werd deelgenomen aan de IJstijdendagen in het Fries Natuurmuseum in Leeuwarden. De ter beschikking gestelde kraam werd gebruikt voor promotie van het IJstijdenmuseum in Buitenpost. Klaas en Griet de Haan waren namens de stichting aanwezig.
5. Donateurs De stichting voert een actief beleid waar het gaat om het werven van donateurs. Donateurs ontvangen per kwartaal een nieuwsbrief met informatie over het museum en de evenementen. Ook worden donateurs via nieuwsbrieven geïnformeerd over nieuwe exposities en ander nieuws in het museum In de jaarlijkse donaties is een verdeling gemaakt. Voor 2012 heeft het bestuur besloten dat particulieren minimaal € 10,-- bijdragen en bedrijven en organisaties € 25,--. Eind 2012 waren bij de stichting 126 donateurs aangesloten.
B. Het IJstijdenmuseum in bedrijf 1. Bedrijfsvoering en onderhoud De bedrijfsvoering van het museum heeft in 2012 behoudens de vaste elementen, op ad hoc basis plaatsgevonden. De voorbereidingen voor de nieuwbouw van het museum en later in het jaar het slopen van delen van het museum om de bouw mogelijk te maken en de start van de nieuwbouw brachten met zich mee dat de planning van zaken regelmatig een verschuiving tot gevolg had. Eén en ander heeft echter niet geleid tot vertragingen in de uitvoering en de planning van zaken. Het onderhoud van het museum werd wekelijks uitgevoerd. De ruiten van de vitrines in het museum werden wekelijks schoongemaakt. Het natte zomerseizoen bracht met zich mee dat veel bezoekers tijdens de regen vanuit de tuinen van de Kruidhof het museum bezochten en veel vuil achterlieten hetgeen vaak tot extra schoonmaakwerk heeft geleid. Het onderhoud aan de buitenzijde werd in 2012 uitgevoerd door Fre de Jong. Het onderhoud in het museum was in handen van Klaas de Haan en Eedse Niciolai. De prehistorische hof werd onderhouden door Harry Tees, Jan Drenth en Eedse Nicolai. In januari 2012 werd in gezamenlijk overleg door het college van Burgemeester en Wethouders in de gemeente Achtkarspelen besloten het erfpachtcontract met betrekking tot de grond waarop het museum is gebouwd na afloop van de termijn automatisch zal worden verlengd en dat de akte met betrekking tot de verlenging in dat jaar zou passeren. Eind 2012 was er echter nog geen akte gepasseerd en werd de ondertekening naar het 2013 door geschoven. 10
Op vrijdag 6 april werd het zomerseizoen IJstijdenmuseum/Kruidhof officieel geopend met twee inleiders. Voor het IJstijdenmuseum hield professor Gilles de Langen een inleiding over veenterpen in het wouden gebied en voor de Kruidhof was het professor Henk van Os die herinneringen ophaalde aan zijn vader, Prof. F.H.L. van Os, de stichter van de Kruidhof. Ruim 100 genodigden woonden de opening bij.
2. Expositie veenterpen In 2008 werd er in de omgeving van Buitenpost, in Twijzeler mieden, voor het eerst een veenterp ontdekt. In deze veenterp werd een proefopgraving gedaan waarbij bolpot aardewerk te voorschijn kwam. Het IJstijdenmuseum speelde een rol bij deze opgraving. In de zomer van 2011 werd tijdens de aanleg van een weg bij Buitenpost opnieuw een veenterp ontdekt. Ook hier is een proefopgraving gedaan en werd een hoeveelheid scherven en ander materiaal aangetroffen Naast deze proefopgravingen bleek één van de vrijwilligers, Cornelis Poortinga in het bezit van scherven afkomstig van nog minstens vier veenterpen in de omgeving van Buitenpost Bij onderzoek door studenten in het centraal depot te Nuis kon worden vastgesteld dat de scherven uit de veenterpen gedateerd konden worden tussen de 10e en 13e eeuw. Naar aanleiding van deze veenterp vondsten besloot het bestuur om voor het seizoen 2012 een expositie in het IJstijdenmuseum in te richten van deze vondsten en daarbij de bijzonderheden te vermelden. Door Lammert Postma en Herre Risselada werd met behulp van Cornelis Poortinga de expositie ingericht waarbij het beschikbare materiaal werd aangevuld met een aantal bolpotten uit het depot van Nuis. Door de stichting werden 5000 folders gedrukt en verspreid om de expositie veenterpen in het nieuws te brengen.
3. Websites en webbeheer De twee websites, www.ijstijdenmuseum.nl en www.zwerfsteenweb.nl worden beheerd door de vrijwilligers Meta Oppedijk, Rienk van der Beek en Peter Hofstee. In 2012 werd een begin gemaakt met een nieuwe website www.archeoweb.nl beheerders van dit web dat bedoeld is als informatief en educatief forum over de archeologie van Noord Nederland en met name het gebied van het Nationaal Landschap de Noordelijke Friese Wouden wordt beheerd door Jan F.Kloosterman, Albert Bakker en Martin van Kammen. Op alle drie de websites zijn in 2012 dagtellers aangebracht. Op www.ijstijdenmuseum.nl werd een rubriek “Nieuwbouw”geplaatst waar behalve alle nieuws over het bouwproject ook alle sponsoren van het project geplaatst werden.
11
Op 13 juli werd een webbeheersdag in het IJstijdenmuseum georganiseerd waaraan alle webbeheerders deelnamen. Door Freerk Jongsma uit Groningen werden alle beheerders geïnformeerd en wegwijs gemaakt in nieuwe technieken voor het beheer van de websites.
4. Financiën De stichting hanteert een gescheiden financiële administratie. De jaarlijkse financiën die betrekking hebben op de exploitatie van het museum worden afzonderlijk ingeboekt en ondergebracht op een bankrekening. Ten behoeve van evenementen en exposities wordt een afzonderlijke bankrekening gebruikt voor subsidies en sponsorbedragen. De stichting maakt voor een jaarlijks financieel verslag gebruik van Aaa/Bee accountants te Buitenpost die tevens de jaarrekening opmaakt Door de penningmeester Jan Huizenga werd op 3 juli de meerjarenbegroting die betrekking heeft op de exploitatie van de stichting voor langere termijn bij het bestuur ingediend. Deze meerjarenbegroting toont een terugkerend beeld, waaruit blijkt dat bij ongewijzigd financieel beleid het museum in de toekomst jaarlijks geconfronteerd zal worden met tekorten op de exploitatie. Het voltallig bestuur van de stichting hield op 27 november een extra vergadering waarin de financiële haalbaarheid van het nieuw te bouwen deel van het museum inclusief bovenverdieping en de inrichting werden behandeld. Alle posten en alle toezeggingen werden nauwkeurig doorlopen. De uitkomst van deze vergadering liet een gunstige stand zien van het budget voor de nieuwbouw. Besloten werd om nog niet te investeren in de inrichting van de bovenverdieping, maar alleen wanden aan te brengen en te schilderen en verdere inrichting van de verdieping en twee vitrines in het bestaande museum door te schuiven naar het voorjaar van 2013.
5. Rondleidingen In het IJstijdenmuseum worden op verzoek en tijdens evenementen rondleidingen aan bezoekers, scholen en groepen gegeven. Rondleiders bij het museum zijn Jan F.Kloosterman. Lammert Postma, Klaas de Haan, Herre Risselada en Klaassien Luiken Op 10 februari werd een rondleiding gegeven aan een groep van 12 cultuurgidsen uit Harlingen door Lammert Postma. Het betrof hier een experiment over cultuur van de groep. Rondleiding door Jan F. Kloosterman van de cliëntenraad Dongeradeel/Dantumadeel 20 personen. Door Lammert Postma en Jan F.Kloosterman groep 9 personen van Heemgroep Gaasterland, begeleid bij rondleiding en informatieverschaffing werkwijze IJstijdenmuseum Op 1 mei werd een groep 27 senioren uit Woudsend rondgeleid door Lammert Postma en Klaassien Luiken. Op 8 mei werd een rondleiding gegeven aan een groep van 14 dames uit Easermar door Jan F.Kloosterman 12
Aan de familie Kiewiet uit Buitenpost (18 personen) werd op 2 juni een rondleiding gegeven door Jan F.Kloosterman in het IJstijdenmuseum. Op 26 juni werd een rondleiding gegeven door Jan F.Kloosterman aan 24 ambtenaren van de gemeente Smallingerland op het gebied van cultuur educatie. In de avonduren van 26 juni werd het museum opengesteld voor leden van de Rotary club Drachten die een bezoek brachten aan de Kruidhof en werd een rondleiding gegeven. In samenwerking met het Lauwerscollege werden een aantal educatieve rondleidingen gegeven door Herre Risselada en Jan Kloosterman aan 6 groepen leerlingen van het Lauwerscollege. De in totaal 62 leerlingen, die bezig waren met Cultuurhistorie in eigen dorp, werden begeleid door Rogier van der Meij van het Lauwerscollege. Aan de familie van der Wal werd een rondleiding gegeven op 7 september door Lammert Postma. Het betrof een groep van 20 personen. Aan een groep hoogbegaafde leerlingen van de VBO in Dokkum werd een ronddleiding gegeven door Lammert Postma en Klaassien Luiken.
6. Expositie rituele voorwerpen en grafgiften In het IJstijdenmuseum werd in 2012 een expositie ingericht met rituele voorwerpen en grafgiften uit het Neolithicum en de Bronstijd. Douwe Wedzinga uit Opeinde (sm) is in het bezit van grote collecties bijlen, hamerbijlen, dolken, sikkels en pijlpunten die afkomstig zijn uit Denemarken en op bijzonder ambachtelijke wijze zijn gemaakt in de jonge steentijd. Deze voorwerpen zijn afkomstig uit Deense steengraven en grafheuvels en hebben gediend als grafgift of als ritueel voorwerp. Een deel van de collectie van Wedzinga werd in 2012 geëxposeerd in een vitrine. Er werd veel publiciteit aan de expositie gegeven en de expositie genoot grote belangstelling.
7. Prehistorische hof De prehistorische hof werd in 2012 voorzien van een uitbreiding met bestrating van zwerfstenen. De plannen om in de hof een zelf gemaakte replica van een boomkano te bouwen leden schipbreuk. De eik waaruit de kano gemaakt zou worden vertoonde zoveel scheurvorming dat het werk moest worden gestaakt. De plannen voor de bouw van een boomkano zijn opgeschoven. Rietdekker Alting voerde onderhoud uit aan de rieten bedekking van de hut en ook werden door vrijwilligers nieuwe schoren in de hut aangebracht. In de tuinpartij werd als prehistorisch gewas in 2012 een papaversoort gekweekt. Op 4 mei werden vernielingen geconstateerd in de prehistorische hof. Zo was onder anderen een handgemaakt replica van een neolithische houten ploeg vernield. De ploeg is gerestaureerd door Klaas de Haan. De hof werd onderhouden door Eedse Nicolao, Harry Tees en Jan Drenth. In de hof werd tijdens evenementen brood op een open vuur gebakken met kinderen en bezoekers. Ook werd de hof meermalen gebruikt bij educatieve lessen.
13
8. Archief In 2012 werd een nieuwe opzet gemaakt met betrekking tot de archivering van stukken. Daarvoor zijn plannen ontwikkeld die op de nieuwe verdieping van het museum in 2013 verder kunnen worden ontwikkeld. Door Douwe Feitsma, Wiebe Kaldeway en Annette Cramer werd in 2012 alvast op het nieuwe systeem vooruitgelopen en werd een nieuwe archief indeling gemaakt afgestemd op de museum registratie. In 2013 zal het nieuwe archiefsysteem verder worden ontwikkeld. Een archief van wijlen Pieter Houtsma uit Waskemeer werd door de heer Klaas Geertsma uit Groningen ter beschikking gesteld van de stichting. Houtsma staat bekend als een archeoloog uit de 20ste eeuw die archeologisch onderzoek heeft uitgevoerd rond Bakkeveen. Het archief zal te zijner tijd worden overgedragen aan het archeologisch depot te Nuis. De museum federatie Friesland liet zich in persoon van medewerkster Marja Kivinen op 3 juli informeren over de archivering van stukken in het IJstijdenmuseum. Annette Cramer en Wiebe Kaldeway besteden een dag aan het verstrekken van informatie aan Kivinen.
9. Depot Op het terrein van it Koartling aangrenzende aan het terrein van het IJstijdenmuseum is een depot van de stichting gevestigd. Het dak van het depot bood onvoldoende bescherming voor de opgeslagen voorwerpen in het depot. Door Klaas de Haan en Eedse Nicolai werd het dakbeschot aan de binnenzijde voorzien van een isolerende laag. Bij het overlijden van de heer H.W.Budde, gewoond hebbende aan het Braambos 8 te Drachten werd een collectie artefacten achtergelaten die door de familie werd overgedragen aan het bestuur van de stichting. Het betreft hier voor het grootste deel artefacten uit Denemarken en voor een kleiner deel vondsten afkomstig van het Mandeveld te Bakkeveen. De collecties zijn opgeslagen in depot in afwachting van verdere determinatie. Op 14 april schonk de familie Wolthuis uit Hardegarijp een zeer fraaie schoenleestbijl aan het IJstijdenmuseum. De bijl werd tentoongesteld in het museum. Op 18 mei werd een deel van de in het depot opgeslagen collectie van Gerrit Jonker uit Steenwijk overgedragen aan het streekmuseum van Oldemarkt ten behoeve van een expositie in dit museum. 14
Op 9 augustus werden aan Linda Kiers studente aan de universiteit te Groningen in verband met haar studie daar aan de GIA vier containers artefacten uit het Franse Le Grand Pressigny in bruikleen gegeven voor een onderzoek. In de maand augustus werd uit een expositievitrine in het provinciaal steunpunt van het museum, een geslepen vuurstenen bijl ontvreemd. De bijl was een vondst uit de Friese wouden en voor de expositie een zeer waardevol stuk. Door Lammert Postma werd aangifte gedaan van de vermissing De depotruimte in het gebouw is ontoereikend. Sinds 2007 wordt ook gebruik gemaakt van een opslag van depotvoorwerpen in het gebouw van de Stichting Woningbouw Achtkarspelen. Hier zijn een veertigtal containers met voorwerpen in een afgesloten droge ruimte opgeslagen. Een groot nadeel van deze opslag elders is dat de voorwerpen niet meteen beschikbaar zijn voor onderzoek. De toekomstplannen van een uitbreiding van de entreeruimte van de Kruidhof met een informatieruimte hebben ook de bouw van een nieuw ondergronds depot in zich. Naar verwachting zal de bouw van het informatiecentrum in de komende jaren een feit worden en ontstaat er tegelijkertijd ruimte voor een nieuw depot voor het IJstijdenmuseum met voldoende opslagruimte.
15
Nieuwbouw In 2011 werd het initiatief genomen voor het uitbreiden van het IJstijdenmuseum. Deze plannen werden in 2012 verder ontwikkeld door aansluitend aan het bestaande museum nieuwe expositieruimtes te bouwen. Tijdens de planning kwam de reserve, die tot dan vast had gelegen in verband met mogelijke verplichtingen, beschikbaar. Deze reserve, een bedrag van € 15.000,-- werd bij het vrijkomen door het bestuur bestemd voor de bouw van een verdieping op de geplande uitbreiding. Door het bedrijf van aannemer Tamminga werd naar aanleiding van een door het bestuur goedgekeurd ontwerp van architect Reinder Roosma, een bouwtekening gemaakt die werd goedgekeurd door het bestuur en vervolgens ter goedkeuring werd ingediend bij de gemeente Achtkarspelen. Ondertussen werden voor de bouw subsidies aangevraagd bij de provincie Fryslân, de gemeente Achtkarspelen, een groot aantal fondsen en werd sponsoring gevraagd bij veel bedrijven in de regio. Deze financiële acties leverden in het totaal meer dan € 70.000,-- op. In de planning was verder een even groot bedrag voorzien aan inverdien activiteiten in de bouw door vrijwilligers. Medio september 2012 werd door een groep vrijwilligers begonnen met de sloop van oude, nog bruikbare delen van het museum. Vervolgens kon, nadat medio oktober 2012 door de gemeente Achtkarspelen vergunning voor de nieuwbouw en verbouw was verleend, aannemer Rienk Tamminga met de verbouwing en bouw van het casco van het nieuw te bouwen deel beginnen. Een door het stichtingsbestuur ingestelde bouwcommissie, bestaande uit aannemer Rienk Tamminga, Jaring Roosma namens het stichtingsbestuur, Wobbe de Vries namens de deelnemende vrijwilligers in de bouw en Martinus Zijlstra als bewaker van de regelgeving van het bouwproject, begeleide het project. Deze bouwcommissie vergaderde vanaf begin oktober tot de oplevering op 4 december, wekelijks. Door de secretaris van de commissie Martinus Zijlstra werd verslag gedaan aan het stichtingsbestuur. Naar verwachting is het nieuwe deel van het museum op 1 april klaar en ingericht voor bezoekers en zal de bovenverdieping op een later tijdstip in 2013 klaar zijn. De officiële opening van het nieuw gebouwde en nieuw ingerichte deel van het museum zal op 31 mei 2013 plaats vinden
16
In verband met meer educatieve ontwikkelingen in het museum die het stichtingsbestuur van plan is in 2013 te verwezenlijken werden aanvullende plannen gemaakt en werden nieuwe subsidies aangevraagd.
In verband met de inrichting van nieuwe exposities in het IJstijdenmuseum werd op 19 juli een informerende excursie gehouden, waarbij door de bestuursleden Jan F.Kloosterman, Klaas de Haan en de vrijwilligsters Griet de Haan, Klaassien Luiken en Annette Cramer onder anderen het Schultehuis in Diever en het informatiepunt Staatsbosbeheer in Appelscha werden bezocht. In aansluiting daarop werden door de bestuursleden Jan F.Kloosterman, Lammert Postma, Herre Risselada en Klaas de Haan een aantal locaties op de Duurswoudster heide, het Aeckingerzand, het Fochteloër veen en het Mandeveld bekeken voor mogelijke locaties bij een opname van een educatieve film over archeologie. Op 16 november bracht de Commissaris van de Koningin John Jorritsma een bezoek aan de gemeente Achtkarspelen. Tijdens zijn bezoek liet hij zich ook in het IJstijdenmuseum op de hoogte stellen van de nieuwbouw en educatieve plannen van de stichting.
C. Vrijwilligers In 2012 trad bestuurslid Bote Wiersma in verband met gezondheidsredenen af als bestuurder van de stichting. Wiersma was coördinator vrijwilligers en stuurde de grote groep vrijwilligers aan. Na zijn afscheid ontstond er een vacuüm in aansturing en begeleiding. In 2012 heeft het bestuur geen opvolger van Wiersma kunnen vinden. In 2013 wordt verder gezocht voor een invulling van deze vacature Op 3 januari 2012 overleed Minze de Boer. Hij was lange tijd actief als vrijwilliger bij het IJstijdenmuseum en behulpzaam bij museum schoonmaak en kantine werkzaamheden. Zijn laatste wens om het IJstijdenmuseum als plaats van rouwbeklag te hanteren werd door een aantal vrijwilligers op 7 januari vervuld. Tijdens de plechtigheid werd een in memoriam uitgesproken door de voorzitter. Op de jaarlijkse nationale vrijwilligersdag op 17 maart werd in het kader van NL-doet een grote schoonmaak gehouden in en om het museum. Een veertiental vrijwilligers stak op deze dag de handen uit de mouwen. Samen met de vrijwilligers die deze dag in de Kruidhof het vrijwilligerswerk uitvoerden werd de schoonmaak besloten met een snertmaaltijd. Aan de vrijwilligers werd een bos rozen als bedankje verstrekt. Voor de vrijwilligers die verbonden zijn aan het IJstijdenmuseum werd op 2 juli een rondleiding door de thematuinen van de Kruidhof gehouden. 28 belangstellende vrijwilligers lieten zich door Jan Willem Zwart en Karin Hoogterp informeren over alles wat groeit en bloeit in de tuinen van de Kruidhof. De rondleiding werd besloten met een hapje en drankje in het IJstijdenmuseum Op 14 september werd voor de vrijwilligers die verbonden zijn aan het IJstijdenmuseum een barbecue georganiseerd in de tuinen van bestuurslid Jaring Roosma. 56 vrijwilligers waren deze avond aanwezig. De stichting kent geen vergoedingen voor vrijwilligers met uitzondering van met de uitoefening van taken verbonden kosten en vergoeding voor gereden kilometers ten behoeve van taken voor het museum. Als waardering voor het vele werk van 17
vrijwilligers wordt jaarlijks een barbeque georganiseerd waarbij ook binding van de vrijwilligers onder elkaar een doel is. Op 28 december namen 8 vrijwilligers deel aan de cursus gebruik hartdefibrillator . Aan alle deelnemers werd een certificaat van deelname uitgereikt. In het IJstijdenmuseum is een hartdefibrillator aanwezig. Bij jubilea en ziekte werden vrijwilligers bezocht en werd een attentie gebracht door bestuursleden.
D. Deskundigheidsbevordering Het op de hoogte blijven en ontwikkelen van de kennis op het gebied van geologie en archeologie is voor bestuursleden maar ook voor vrijwilligers een noodzaak. Ontwikkelingen in de beide vakgebieden brengen met zich mee, dat deze ook in de stichting zichtbaar gemaakt moeten worden. Hoewel zowel bestuursleden als vrijwilligers van de stichting regelmatig aangeven hun kennis en deskundigheid verder te willen ontwikkelen heeft het stichtingsbestuur het in 2012 niet verantwoord gevonden om aan cursussen of symposia deel te nemen die kosten met zich meebrengen, wegens het ontbreken van de nodige financiën. In de exploitatiebegroting van het museum kon geen ruimte worden gevonden behoudens deelname aan bijeenkomsten die geen financiële investering vroegen. In het kader van deskundigheidsbevordering namen de bestuursleden Lammert Postma, Klaas de Haan en Jan F. Kloosterman op 4 februari deel aan de landelijke steentijddag van de Universiteit van Leiden. Op 13 februari woonden Lammert Postma en Jan F. Kloosterman een symposium bij in de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden met het thema Onderzoek Erfgoed. In verband met de planning van de inrichting in het vernieuwde IJstijdenmuseum werd op 30 maart een bezoek gebracht aan het Hunebedmuseum te Borger waar onder deskundige leiding van de medewerkers Harry Wolters, Nadine Lemmers en Petra Jacaboga van dat museum, de educatieve voorlichting over de cultuurhistorie in het museum werden bekeken. Deelname door Herre Risselada, Jan F.Kloosterman, Klaas de Haan en Lammert Postma van het IJstijdenmuseum.
E. Archeologisch steunpunt Een deel van het IJstijdenmuseum is ingericht als een provinciaal archeologisch steunpunt. In het steunpunt worden educatieve voorstellingen gegeven over de ijstijden en de archeologie. Hoewel het steunpunt onder de verantwoordelijkheid van de provincie Fryslân valt is bij de inrichting geen rekening gehouden met onderhoud. Het jaarlijks onderhoud van dit steunpunt wordt begroot op € 1000,-- per jaar en bestaat met name hoofdzakelijk uit het vervangen van dure verlichting, schilderwerk, schoonmaakkosten en ander onderhoud. Tot nu toe heeft overleg met de provincie Fryslân over de financiële verantwoordelijkheid geen positief resultaat gehad.
18
F. Evenementen 2012 Bodemvondstendag 25 februari. Deskundigen: Evert Kramer, Fries Museum; Jan Zijlstra, Fries historicus, Cees Leenheer en Johan Koning, landelijke detectordeskundigen. 187 bezoekers. 28en 29 februari, 1 en 2 maart. Help Pake en Beppe de winter door. Totaal aantal bezoekers 247 ouderen en 312 kinderen. Begeleidingsteam van bestuursleden en jeugdteam van vrijwilligers. Rondleidingen en demonstraties. Op 9 april (paasmaandag) werd een kinderfair gehouden in het IJstijdenmuseum en op het terrein van de Kruidhof. Een jeugdteam begeleidde kinderen en er trad een jeugdbrassband van Gloria Dei uit Gerkesklooster op in het tuincafé. Meer dan 500 bezoekers namen deel aan deze dag. Tijdens het open museumweekend van 14 en 15 april werden een groot aantal activiteiten georganiseerd in het IJstijdenmuseum. Er waren onder andere demonstraties van het bewerken van fossielen, rondleidingen en determinatie mogelijkheden. In totaal kwamen dit weekend 674 bezoekers naar het IJstijdenmuseum en de Kruidhof Op 9 juni organiseerde de stichting de prehistorische jeugddag in en om het IJstijdenmuseum. Er werden demonstraties over archeologie gegeven, een jeugdteam hield de kinderen bezig met spelen, er kon brood worden gebakken op een open vuur in de prehistorische hof en er waren rondleidingen over Oerboeren in het museum. Jan F Kloosterman had deze dag de leiding
Zaterdag 7 juli werd de traditionele Oerboerendag gehouden. Op deze dag werden tal van activiteiten georganiseerd en stonden een groot aantal kramen waarin oude ambachten werden
19
uitgebeeld en uitgevoerd op het terrein van het IJstijdenmuseum en de Kruidhof. 23 vrijwilligers begeleidden alle activiteiten, die onder leiding stonden van Jaring Roosma. De jaarlijkse prehistorische dag werd gehouden op 28 juli en stond in het teken van de expositie veenterpen in het museum. Herre Risselada, die deze dag de leiding gaf aan het evenement, hield rondleidingen en op het terrein waren experimentele archeologen bezig met het demonstreren van archeologische voorwerpen en het vervaardigen van replica’s. Een jeugdteam begeleidde kinderen en er kon brood worden gebakken boven een open vuur in de prehistorische hof. De Zwerfsteendag die op 25 augustus werd georganiseerd onder leiding van Klaas de Haan kende een goede belangstelling. Bezoekers konden meegebrachte en gevonden zwerfstenen laten zagen en polijsten. In de herfstvakantie van 2012 werd van 23 t/m 26 oktober een spellenweek in het IJstijdenmuseum gehouden waarbij in samenwerking met Talant ook het tuincafé werd betrokken. 123 senioren en 189 kinderen bezochten deze spelweek en deden actief mee met de activiteiten. Op 27 oktober werd een Kunst en Kitschdag gehouden waarbij mensen hun antieke voorwerpen of spulletjes uit grootmoeders tijd konden laten beoordelen. Een aantal deskundigen waaronder de Friese historicus Jan Zijlstra, Klaas Regts, kenner van aardewerk, en Gerben Metsonides, deskundige gouden en zilveren voorwerpen, waren aanwezig. De dag kende een goede opkomst.
G. Educatie Op 10 februari werd aan een groep van 33 leerlingen en 10 begeleiders van de Bonifatiusschool uit Dokkum een educatieve les over archeologie en cultuurhistorie gegeven door Jan F.Kloosterman en Lammert Postma.
Studenten van de Guido de Bresschool uit Amersfoort van de HAVO 5 educatie museum en landschap met betrekking tot pingoruines. 24 februari door Jan F.Kloosterman. 20
Vier studenten van de Noordelijke Hogeschool Leeuwarden brachten op 26 september een bezoek aan het IJstijdenmuseum. Ten behoeve van hun studie werd een rondleiding in het museum gegeven en werden door Jan F. Kloosterman gegevens verstrekt over de cultuurhistorie van het gebied.
H. Kennis en deskundigheid De stichting IJstijdenmuseum ontwikkelt zich meer en meer tot een kenniscentrum. Op de websites www.ijstijdenmuseum.nl, www.zwerfsteenweb.nl en de in opbouw zijnde website www.archeoweb.nl worden steeds meer artikelen geplaatst met verzamelde kennis op het gebied van de geologie, de archeologie, de cultuurhistorie en het landschap. In het bestuur van de stichting is die kennis deels aanwezig. Het bestuur trekt daar waar mogelijk externe deskundigen aan om ook een bijdrage te leveren aan een breder aanbod van die kennis. Naast bestuursleden kan op het gebied van archeologie een beroep worden gedaan op medewerking van archeoloog Marcel Niekus van het Gronings Archeologisch Instituut bij de Rijks Universiteit te Groningen, Wim van Es, oud directeur van de voormalige werkzaam bij de Rijksdienst voor Oudheidkundig Bodemonderzoek, Haaye Veenstra, archeoloog bij het archeologisch onderderzoeks bureau RAAP, Wietske Prummel, voormalig archeozoöloge bij het Gronings Archeologisch Instituut van de Rijks universiteit te Groningen, Gilles de Lange, provinciaal archeoloog van Fryslân, Jaap Beuker, archeoloog en conservator bij het Drenths Museum, Ernst Taayke, archeoloog en directeur van het centraal archeologisch depot te Nuis, Theo Spek, hoogleraar landschapsgeschiedenis en hoofd van het kenniscentrum landschap bij de Rijksuniversiteit te Groningen, Jacob van der Vaart, voormalig onderzoeker Nederlandse Geografie bij de Fryske Akademy, Frans de Vries archeologie en eigenaar van het communicatief en ontwerp bureau Toonbeeld, Roel Meier, experimenteel archeoloog te Vledderveen, Gerrit Jonker, experimenteel archeoloog te Steenwijk, Diederik Pompstra experimenteel archeoloog te Assendelft, Kees Leenheer deskundige detectorfondsen te Drachten, Johan Kooistra, deskundige detectorvondsten te Leeuwarden, de Friese historicus Jan Zijlstra te Leeuwarden enPeter Hofstee petroloog te Kootstertille De stichting werk nauw samen met het Natuurmuseum te Leeuwarden, het Fries museum te Leeuwarden, het Drenths museum te Assen, het Schultehuis te Diever, het streekmuseum te Oldemarkt en het Hunebedmuseum te Borger.
I. Monitoring Het stichtingsbestuur richt zich op een aantal bezoekers doelgroepen. Een groot deel van de mensen die de Kruidhof en het IJstijdenmuseum bezoeken behoren tot de grote groep senioren. Dit is een groep die naar verwachting in de komende jaren in aantal toe zal nemen. In het museum worden bezoekers uit deze groep regelmatig gevraagd hoe ze geïnformeerd zijn over het IJstijdenmuseum, maar ook wat ze van de exposities vinden en of in het museum voldoende en begrijpelijke informatie wordt verstrekt over de tentoonstellingen en exposities. Jaarlijks worden de afdelingen van de ANBO, PCOB en de KBO seniorenverenigingen in Noord Nederland geïnformeerd over exposities en lezingen. Ook worden in samenspraak met de Kruidhof en de beheerder van het tuinrestaurant, dagarrangementen aangeboden. 21
Een tweede groep zijn de basisscholen en de scholen voor het voortgezet onderwijs. Jaarlijks ontvangen een groot aantal scholen in de drie noordelijke provincies een mailing met het aanbod van het museum voor educatie en een nieuwsbrief. Door het informeren van scholen tracht het stichtingsbestuur de scholen actief te laten deelnemen aan educatieve programma’s over de prehistorie in het IJstijdenmuseum. Na afloop van een educatieve les wordt het beschikbaar gestelde lesmateriaal geëvalueerd met de betrokkenen. Een derde groep zijn de recreanten en toeristen die een bezoek brengen aan het museum. Door middel van folders worden de bezoekers van alle recreatiecentra, zoals Esonstad en Suiderooghe aan de rand van het Lauwersmeer en campings, hotels en “béd en brochjes”, geïnformeerd. Folders worden jaarlijks bezorgd en bij de bezorging worden de eigenaren en beheerders vragen gesteld over het aanbod aan de gasten door de stichting. De uitkomsten van deze onderzoeken worden door het bestuur besproken en waar nodig vinden verbeteringen plaats.
I. Gerelateerde zaken Op 5 maart werd door Jan F.Kloosterman, L.Postma en L.Kloosterman een proefopgraving gedaan op een plaats ten oosten van Buitenpost waar was vastgesteld dat er een veenterp lag, die bij het graven van een weg te voorschijn was gekomen. De opgraving, die met toestemming van de gemeente Achtkarspelen en met instemming van de provinciaal archeoloog Gilles de Lange werd uitgevoerd, bracht een hoeveelheid scherven aan het licht die gedateerd konden worden in de vroege middeleeuwen. De aangetroffen scherven zijn gebruikt in een expositie over veenterpen in het IJstijdenmuseum. In de veenterpen ligt belangrijke informatie opgeslagen dat bij onderzoek kan dienen om de kennis van de cultuurhistorie van het Nationaal Landschap de Noordelijke Fryske Wouden te verbreden. Mogelijk is de eerste vroegmiddeleeuwse bewoning vanaf de Waddenzee via de delta’s van rivieren zoals de Lauwers tot stand gekomen en hebben de eerste mensen zich in die vroege middeleeuwen op het veen gevestigd en daar terpen opgeworpen. Het stichtingsbestuur heeft de wens te kennen gegeven één of meerdere veenterpen op te graven en te laten onderzoeken. In 2012 maakte de stichting gebruik van de regeling waarbij oudere werklozen als vrijwilliger aan de slag kunnen bij instellingen zonder winstoogmerk. Eedse Nicolai uit Gerkesklooster heeft in dat kader het hele jaar 2012 één dag per week in een vrijwilligersfunctie deel uitgemaakt van het vrijwilligersteam van het museum. Een probleem in het drukke zomerseizoen, waarin veel toeristen naar de Kruidhof en het IJstijdenmuseum trekken, is het parkeren. Het parkeerterrein aan de voorzijde van beide musea biedt hooguit aan een twintigtal auto’s plaats. In de omgeving van beide musea zijn meerdere parkeermogelijkheden. Een goede verwijzing naar andere parkeerterreinen in de omgeving van beide musea is wenselijk, maar ook uitnodigend voor toeristen en recreanten.
22
In 2012 heeft de stichting zich ook gericht op mogelijkheden tot het verkennen van het Nationaal Landschap de Noordelijke Fryske Wouden. In de entreeruimte van de beide musea wordt aan toeristen en recreanten een aantal wandel en fietstochten aangeboden zoals een fietsroute langs pingoruïnes met afstanden van 25 en 35 km, een ‘dorpen en gehuchten’-fietsroute van 25 km en een Oerboeren-fietsroute van 20 km al dan niet gecombineerd met een Oerboeren-wandelroute van 10 km.
23
