Lucas Onderwijs JAARVERSLAG • 2012
Inhoud Voorwoord
1 Organisatie Verbeterprogramma financiën en control Omvang Organisatiestructuur Bestuur en toezicht Missie Visie Strategisch beleid Beleidsontwikkeling Klachtenregeling Risicomanagement Toekomst
4 4 4 4 5 5 5 6 6 6 7
2 De maatschappelijke opdracht
16
Cosmicus Basiskwaliteit en inspectietoezicht Opbrengstgericht werken Samenhang strategisch beleid: planning & verantwoording Managementinformatie
Maatwerk vanuit een solide basis
16 16 17 17 17
Montaigne Lyceum
8
Primair onderwijs Voortgezet onderwijs Verbinding primair en voortgezet onderwijs
Heel veel school
4 Onderwijskwaliteit en schoolontwikkeling
4
18
8 8 9
De Regenboog
5 Kwaliteit van medewerkers
20
Professionalisering Leiderschapsontwikkeling Aandacht voor mobiliteit en vitaliteit De lerarenopleiding Functiemix
10
gespreksTRAINING Voor teamleiders
3 Maatwerk voor de leerling
12
Passend onderwijs Speciaal onderwijs Resultaten zorg aan leerlingen Talentontwikkeling
12 12 12 13
Van de praktijk voor de praktijk
SBO Merlijn
20 20 20 21 21
ISW Gasthuislaan
22 6 Huisvesting Afgeronde projecten Planvorming en aanbesteding Doordecentralisatie onderhoud PO Aanbestede bouwprojecten Doordecentralisatie huisvesting Duurzaamheid
14 2
24 24 24 24 25 25 25
Voorwoord 7 Automatisering en ICT Professionalisering op gebied van ICT Ondersteuning infrastructuur
8 Bedrijfsvoering Efficiency Financiën en administratie Personeel en organisatie Facilitaire zaken Automatisering
26
H
et publieksjaarverslag van Lucas Onderwijs is de afgelopen jaren in krantvorm verschenen. Het formele jaarverslag werd sober uitgevoerd en alleen bestemd voor wie zeer de diepte in wilde. Dit jaar is besloten die twee varianten te combineren. Een goed leesbaar verslag met een heldere verantwoording over inzet en middelen en een uitgebreide jaarrekening. Een verkorte vorm hebben we ook gerealiseerd. U kunt die binnenkort downloaden als app en onderweg lezen op tablet of telefoon.
26 26
27 27 27 28 28 28
9 Verslag Raad van Toezicht
29
10 GMR-PO, GMR-VO en Bureauraad
32
11 Kerncijfers
35
12 Treasury management
36
13 Financiële paragraaf
37
14 Verkorte jaarrekening 2012
40
Balans over 2012 Staat van baten en lasten over 2012 Kasstroomoverzicht over 2012
40 41 42
15 Begroting 2013
43
Bijlagen:
44
2012 kenmerkte zich met een zeer sterke nadruk op bezuinigingen. Aan alle kanten is gezocht naar manieren om efficiënter te werken. Als het met minder moet, moet het slimmer, was het devies en dat is met verve in de hele organisatie toegepast. Tegelijk hebben we op de ons gestelde taak vanuit onze visie ook veel kunnen realiseren. Het best denkbare onderwijs voor onze leerlingen kreeg op alle scholen vorm en ontwikkeling. We zijn er nog niet helemaal, maar de meeste scholen leveren goede resultaten in de ogen van de inspectie. Deze stijgende lijn willen we vasthouden. Wij zijn trots op onze medewerkers die dit voor elkaar hebben gekregen. De collega's die in de klassen met de leerlingen werken, degenen die op scholen ondersteuning leveren en de medewerkers die op het stichtingsbureau grote verbeteringen wisten door te voeren zonder de kwaliteit van het primaire proces uit het oog te verliezen. Bijzonder trots zijn we op de fusie met de Nutsscholen. We zijn door onze omvang in staat gebleken deze zeven scholen open te houden. Belangrijk voor de betrokken leerlingen en hun ouders en voor de medewerkers. De Lucas zelf is er eveneens door verrijkt. Zeven scholen met nieuwe inbreng hebben ons zeker ook veel te bieden. In dit verslag kunt u meer over deze zaken lezen.
Prestatiebox PO Prestatiebox VO Tabellen P&O Overzicht scholen
44 45 46 50
Veel leesplezier, Het College van Bestuur Huub van Blijswijk, voorzitter Hein van Asseldonk, vice-voorzitter Diana van der Stelt-Scheele, lid
3
1 Organisatie
O
mgaan met ingrijpende bezuinigingen en het versterken van planning en control waren de grote thema's
op centraal niveau in 2012. Schoolontwikkeling en kwaliteitsverhoging van het onderwijs hebben hier echter niet onder geleden. Het gemiddeld aantal fte’s is met 2,2 procent afgenomen (PO: -/-1,6%, VO: -/- 2,7%) en
het leerlingenaantal is met 1,1 procent gestegen (PO: 0,7%, VO: 1,3%). De gevolgen hiervan zijn wel zichtbaar in de onderwijspraktijk: de werkdruk is fors toegenomen. Daarnaast was het incorporeren van de zeven Haagse Nuts-
scholen een groot project in het afgelopen jaar.
Verbeterprogramma financiën en control Bezuinigingen in combinatie met stijgende werkgeverslasten en een daarbij achterblijvende bekostiging maken het cruciaal voor instellingen in het onderwijs om extra scherp op de financiën te letten en waar mogelijk kosten te besparen. Ook Lucas Onderwijs kreeg in 2012 te maken met een aantal financiële tegenvallers. De begrotingen moesten daarop - passend bij de nieuwe omstandigheden - neerwaarts worden aangepast. Oorzaak van deze tegenvallers was met name kosten die niet kunnen worden beïnvloed en evenmin werden gecompenseerd, zoals een stijging van de sociale lasten en de pensioenpremies. Ook bleek gedurende 2011 dat bij twee instellingen in het voortgezet onderwijs tekorten waren ontstaan. Het College van Bestuur heeft begin 2012 een financieel adviesbureau onderzoek laten doen. Vanuit de gecombineerde interne en externe analyses is besloten een aantal verbeteringen in te voeren op het gebied van administratie, bedrijfsvoering in de scholen en control. Daartoe is tot december 2013 Diana van der Stelt-Scheele aan het College van Bestuur toegevoegd. Zij leidt het opgestelde verbeterprogramma en is in die periode binnen het College van Bestuur verantwoordelijk voor financiën, control en het stichtingsbureau. Het verbeterprogramma richt zich in de eerste plaats op het genereren van betrouwbare managementinformatie voor de leidinggevenden binnen Lucas Onderwijs. Zij kunnen dan zo nodig tijdig bijsturen. De eerste verbeteringen zijn in 2012 al ingezet, zoals het administreren per maand en het beter verstrekken van managementinformatie. Verdere verbeteringen in de bedrijfsvoering staan voor 2013 op het programma. Omvang Lucas Onderwijs is een schoolbestuur voor bijzonder onderwijs in de regio Haaglanden. De stichting omvat 39 basisscholen, zes scholen voor speciaal basisonderwijs, drie scholen voor speciaal onderwijs en 26 locaties voor voortgezet onderwijs. Op de scholen van Lucas Onderwijs zaten in 2012 bijna 31.500 leerlingen. Er werken zo'n 3.800
4
personeelsleden. In 2012 traden de zeven Haagse Nutsscholen toe tot Lucas Onderwijs. Deze fusie is op 1 januari 2013 afgerond. Dit verslag betreft uitsluitend de Lucasscholen. Voor de Nutsscholen is over 2012 een apart jaarverslag opgesteld. Formeel was in 2012 immers nog sprake van twee aparte stichtingen. In de dagelijkse praktijk zijn de Nutsscholen het afgelopen jaar al opgenomen binnen de Lucas. Op gebieden als beleidsontwikkeling, aansturing, toezicht en bedrijfsvoering zijn de scholen gezien als reguliere Lucasscholen. Organisatiestructuur Scholen hebben binnen de kaders van het strategisch beleidsplan (SBP) ruimte voor eigen beleid. In die zin zijn de scholen relatief autonoom. Schoolleiders zijn integraal verantwoordelijk voor het onderwijs, het personeelsbeleid en de bedrijfsvoering. De basisscholen zijn verdeeld over drie clusters die worden aangestuurd door een clusterdirecteur. Het voortgezet onderwijs bestaat uit vier instellingen met elk zes of zeven scholen. Elke instelling heeft een instellingsdirecteur. De cluster- en instellingsdirecteuren overleggen met het College van Bestuur in zogenoemde Bestuurs Management Teams (BMT‘s). Bestuur en toezicht Het College van Bestuur bestaat uit een voorzitter en een vicevoorzitter met respectievelijk de portefeuilles primair en voortgezet onderwijs. De voorzitter, Huub van Blijswijk, is wegens gezondheidsomstandigheden een periode afwezig geweest. Hein van Asseldonk, vicevoorzitter heeft hem vervangen en mevrouw Sluiter heeft een aantal taken waargenomen vanaf 31 januari 2012 tot medio mei 2012. Eind 2012 werd het College van Bestuur tijdelijk uitgebreid met een derde lid, Diana van der Stelt, met de portefeuille financiën, control en stichtingsbureau. Deze uitbreiding is noodzakelijk om het verbeterprogramma rond financiën en control uit te voeren en eindigt vooralsnog op 1 december 2013.
Organogram Lucas Onderwijs
Functionele lijn
Raad van Toezicht
College van Bestuur
Controller
Secretaris / Directeur
Bestuursadviseurs
Secretariaat
F&A
P&O
ICT
FZ
O&K
Cluster Directeur PO 1
Cluster Directeur PO 2
Cluster Directeur PO 3
Inst. Directeur VO 1
Inst. Directeur VO 2
Inst. Directeur VO 3
Inst. Directeur VO 4
Scholen PO
Scholen PO
Scholen PO
Scholen VO
Scholen VO
Scholen VO
Scholen VO
- in actief partnerschap met de maatschappelijke omgeving; - met ruimte voor diversiteit van de scholen.
Het College van Bestuur is eindverantwoordelijk voor de scholen en de financiën en fungeert als werkgever. Het bestuur stelt samen met de BMT’s de strategie vast en faciliteert en stimuleert scholen. Het bestuur, het bovenschools management en de schooldirecteuren worden ondersteund door het stichtingsbureau. De Raad van Toezicht is bedoeld voor het intern toezicht van de stichting. De raad neemt daarbij de kaders van de Wet goed onderwijs, goed bestuur in acht. Lucas Onderwijs is lid van de PO-Raad en de VO-Raad. Lucas onderschrijft de code Goed Bestuur Primair Onderwijs van de PO-Raad en de code Goed Onderwijsbestuur van de VORaad. Lucas voldoet aan de bepalingen van deze codes.
Visie Bij het bieden van het best denkbare onderwijs kijkt Lucas Onderwijs naar de jeugd van twee tot en met twintig jaar en de wereld waarin deze groep zich ontwikkelt. We laten ons bij ons werk mede leiden door het Verdrag inzake de Rechten van het Kind. De verbinding tussen school, thuis en de (leef)omgeving van leerlingen is van essentieel belang om leerlingen zich te kunnen laten ontwikkelen tot zelfbewuste, verantwoordelijke en kansrijke burgers.
Missie Iedereen verbonden aan Lucas Onderwijs werkt vanuit de missie, de visie en de waarden zoals verwoord in De Grondslag Verdiept. De vijf kernwaarden in dat document zijn respect, naastenliefde, genade, ontwikkeling en bezieling. Samen met de statuten van de stichting vormt dit het fundament waarop wij gezamenlijk ons onderwijs en (de onderdelen van) onze organisatie grondvesten. Lucas Onderwijs stelt zijn scholen in staat en stimuleert hen het best denkbare onderwijs te bieden, opdat iedere leerling zich kan ontwikkelen tot een zelfbewuste, verantwoordelijke en kansrijke burger. Lucas Onderwijs geeft dat vorm door samen te werken: - vanuit waarden, in oorsprong ontleend aan de traditie van de christelijke geloofsgemeenschap; - aan aantrekkelijk onderwijs dat zich onderscheidt door ontwikkeling, aandacht voor kwaliteit, goede zorg voor de medewerkers en solidariteit met kansarmen;
Strategisch beleid In 2009 is gestart met de uitvoering van het strategisch beleidsplan 2009-2013. De scholen leggen in de eigen schoolplannen een relatie met het strategisch beleidsplan van Lucas Onderwijs. Voor het primair onderwijs betekent dit dat schoolontwikkeling wordt besproken tussen schooldirecteur en clusterdirecteur. Instrumenten hierbij zijn de managementleidraad, de jaarplan-jaarverslagcyclus en de managementinformatie. Voor de vier instellingen voor voortgezet onderwijs geldt dat de strategische doelen worden vertaald in een instellingsplan. Dit plan kent eveneens een cyclus van vier jaar. Het bestuur toetst het instellingsplan. De uitvoering en verantwoording liggen bij de instellingsdirecteur. Instellingsdirecteuren voeren hierover gesprekken met het bestuur. Vanuit het strategisch beleidsplan zijn Lucasbrede projecten opgezet, zoals het netwerk brede school en de leergangen voor leiderschapsontwikkeling. Hier werken
5
scholen en stafmedewerkers samen aan een uitwerking van de strategische thema’s. Op deze manier wordt de meerwaarde van Lucas Onderwijs in de praktijk gebracht. Het College van Bestuur bewaakt de voortgang van de projecten via een cyclus van monitoring en evaluatie. In 2012 is het strategisch beleidsplan 2009-2013 geëvalueerd en zijn de eerste gedachten verkend voor het nieuwe strategisch beleidsplan 2013-2017. In september 2012 is een eindevaluatie gestart door middel van gesprekken met schooldirecteuren, teams, medewerkers en afdelingshoofden van het stichtingsbureau. Ook binnen het College van Bestuur en in de BMT's is geëvalueerd. Aansluitend op de evaluatie is voor de komende periode een aantal bouwstenen geformuleerd. Daarbij gaat het om zaken als: onderwijs dat planmatig is afgestemd op ontwikkelings- en onderwijsvragen van onze leerlingen, met een goede balans tussen onderwijs en opvoeding, het formuleren van de zorg die iedere school biedt in samenhang met het samenwerkingsverband, het investeren in goede of uitmuntende leerkrachten en schoolleiders, het realiseren van HRM-beleid dat zich richt op ontwikkeling, kennis delen, samenwerking en kwaliteit, het versterken van leernetwerken en horizontale dialoog op alle lagen van de organisatie, het doorzetten van de beweging richting Integraal Kind Centrum (IKC) en het vertalen van de toekomst naar de vaardigheden die onze leerlingen nodig hebben. In de eerste helft van 2013 worden deze bouwstenen geconcretiseerd in ambities en doelstellingen voor het nieuwe strategisch beleidsplan. Beleidsontwikkeling De scholen zijn divers qua populatie, omgeving en onderwijskundig concept. De (meerjaren) plannen op stichtings-, instellings- en schoolniveau geven de kaders aan zodat scholen binnen deze kaders het onderwijs kunnen ontwikkelen dat het beste aansluit bij hun leerlingen. Binnen de wettelijke verplichtingen en binnen de koers van het strategisch beleidsplan streeft Lucas Onderwijs bij het ontwikkelen van beleid naar een bottom-up aanpak. In het basisonderwijs kan op iedere plek in de organisatie, van leraar tot en met Raad van Toezicht, een idee ontstaan en worden ingebracht bij één van de drie kenniskringen (Onderwijs & Kwaliteit, Financiën & Facilitair en Personeel & Organisatie). De kenniskringen bestaan uit directeuren, clusterdirecteuren en stafmedewerkers. De uitwerking van een idee komt vervolgens ter advisering in het overleg tussen clusterdirecteuren en van daaruit naar het BMT PO en het College van Bestuur. Deze werkwijze draagt bij aan een hoge mate van betrokkenheid bij de beleidsontwikkeling in de hele organisatie. Deze manier van werken kost wel veel tijd, zo werd in 2012 geconstateerd. Om die reden heeft het BMT PO eind 2012 een werkgroep ingesteld die
6
advies moet geven over de clusterindeling én het clusteroverleg. Dit advies wordt in de loop van 2013 verwacht. Het voortgezet onderwijs is in september 2012 na een evaluatie gestart met een andere opzet van de expertgroepen Onderwijs & Kwaliteit, HRM en Bedrijfsvoering. De expertgroepen HRM en Bedrijfsvoering hanteren een jaarplanning met vooraf vastgestelde thema’s waarop zij adviseren aan het BMT VO. De expertgroep Onderwijs & Kwaliteit komt in verschillende samenstellingen bijeen. Afhankelijk van de vragen vanuit het BMT VO worden deskundige collega’s betrokken. Klachtenregeling Lucas Onderwijs heeft een voor de organisatie opgestelde klachtenregeling voor de afhandeling van klachten. Na ontvangst van een klacht wordt deze in het primair onderwijs in behandeling genomen door de clusterdirecteur en in het voortgezet onderwijs door de instellingsdirecteur. De cluster- of instellingsdirecteur vraagt informatie op bij de school. Daarna wordt op basis van de stukken een beslissing genomen. Wanneer de cluster- of instellingsdirecteur dit nodig acht, kan hij de klager uitnodigen om de klacht nader toe te lichten. Indien de cluster- of instellingsdirecteur van mening is dat de klacht niet naar behoren door hem kan worden behandeld, verwijst hij de klager naar de externe klachtencommissie. Naast de interne klachtenprocedure bij Lucas Onderwijs staat het klagers vrij een klacht rechtstreeks in te dienen bij de externe klachtencommissie. Ook kan de externe klachtencommissie worden benaderd na beslissing door Lucas Onderwijs op de klacht. De klachtenadministratie wordt bijgehouden per kalenderjaar. In het jaar 2012 zijn in totaal 38 klachten ingediend bij Lucas Onderwijs. Dat getal is gelijk gebleven ten opzichte van 2011. Daarvan zijn er twaalf in het primair onderwijs rechtstreeks afgehandeld door de school. De klachten zijn in samenspraak met de clusterdirecteur en in overleg tussen ouders en school, opgelost. Verder zijn er in 2012 zeven klachten rechtstreeks bij de clusterdirecteuren ingediend en door hen afgehandeld. In het voortgezet onderwijs zijn vijftien klachten direct door de instellingsdirecteuren afgehandeld. De klachten betroffen voornamelijk de organisatie op school en de kwaliteit van het onderwijs. Tot slot zijn vier klachten rechtstreeks bij de externe klachtencommissie ingediend. Een van deze klachten is deels gegrond en deels ongegrond verklaard en de andere drie klachten zijn volledig ongegrond verklaard. Risicomanagement Elke leidinggevende binnen Lucas Onderwijs heeft risicomanagement als taak. Lucas Onderwijs legt verantwoordelijkheden zo laag mogelijk in de organisatie. Dat
betekent dat elke leidinggevende zich bij zijn dagelijkse werkzaamheden bewust moet zijn van de risico’s. Bij het opstellen van schoolplannen en jaarplannen worden risico's die het behalen van de doelen in de weg kunnen staan, afgewogen. Bij deze risico’s kiest en neemt de school zelf beheersmaatregelen. In de gesprekkencyclus met de leidinggevende wordt getoetst of de belangrijkste risico’s zijn onderkend en of de juiste maatregelen zijn genomen om de risico’s te beheersen. De onderkende risico’s zijn zeker ook afhankelijk van de lokale situatie van de school. Daarbij valt te denken aan huisvesting, omgeving en leerlingstromen. Het bestuur beoordeelt regelmatig of en welke risico’s er zijn ten aanzien van de strategische doelen. Het bestuur realiseert zich dat onvoorziene omstandigheden altijd een rol zullen spelen. Niet alle risico's kunnen worden afgedekt. De activiteiten binnen Lucas Onderwijs zijn erop gericht om de risico’s waar mogelijk te vermijden en te verminderen. Er blijven echter altijd (rest)risico’s.
toe naar passende voorzieningen voor onze leerlingen die hen toerusten, uitdagen en vormen als jongvolwassenen. Herinrichting of herschikking van onvoldoende functionerende opleidingen gaan we hierbij niet uit de weg, zoals de ontwikkelingen in Rijswijk duidelijk maken. Er is een aantal jaar met veel inzet getracht een verbetering van de onderwijskwaliteit en financiële situatie van deze locatie van het Stanislascollege te realiseren. Dit proces leverde onvoldoende resultaten op, waarop besloten is de school te sluiten. Tot slot wil Lucas leerlingen toekomstgericht onderwijs bieden. De zogenoemde 21st century skills zijn belangrijke vaardigheden voor leerlingen in de toekomst. We bereiden hen op die toekomst voor. Deze vaardigheden zijn dan onmisbaar, voor leerlingen en medewerkers.
Toekomst Zo'n 31.500 leerlingen gaan dagelijks naar een school van de Lucas. We dragen dan ook een grote verantwoordelijkheid om deze kinderen te helpen hun dromen te realiseren, hun passie te ontdekken en zich voor te bereiden op hun rol in de samenleving. Daarom moeten Lucasscholen de beste scholen in de regio zijn. De beste als het gaat om taal en rekenen, culturele vorming, brede vorming en burgerschap. Maar we kijken ook naar de kwaliteit van de relatie tussen leerkracht en leerling. Onderwijskwaliteit vindt dáár de basis. Scholen moeten hun onderwijs afstemmen op de ontwikkelvragen van de leerlingen. Ouders zijn hierbij belangrijke gesprekspartners. Elke school moet ook helder kunnen formuleren welke zorg zij levert. Wij streven naar het best denkbare onderwijs voor iedere leerling. Een uitmuntende school heeft uitmuntende leerkrachten en een uitmuntende directie en bestuur nodig. Daarom zetten we in op gedegen HRM-beleid met een nadruk op ontwikkeling, kennisdelen, samenwerken en kwaliteit. Ook op mobiliteit wordt in de komende jaren meer ingezet. Voor de ontwikkeling van leerkrachten en docenten werken we toe naar professionele leergemeenschappen. Collegiale visitatie, klassenbezoeken, consultatie, netwerken en kenniskringen: met elkaar komen we verder. Ook in schoolontwikkeling lopen we voorop. Steeds meer basisscholen worden een brede school en zoeken de samenwerking en interactie met kinderopvang, welzijn, sport en de wijk. Wij werken daarnaast aan de inrichting van een integraal kindcentrum. Alle zaken rondom een kind gebundeld in één gebouw, met één pedagogische visie en één bestuur. Het voortgezet onderwijs zit vast in een strakke structuur, die bij veel leerlingen en medewerkers knelt. We willen
7
2 De maatschappelijke opdracht
S
cholen zijn zich steeds meer bewust van hun positie in de maatschappij, in hun eigen regio en hun eigen buurt.
Dat bewustzijn is zichtbaar in meer contacten en meer intensieve contacten met partners rondom de leerlingen. Ook is dat te merken aan een versterkte inhoudelijke samenwerking. Veel scholen richten zich op con-
tacten die rechtstreeks iets betekenen voor hun eigen leerlingen, zoals dag- en buitenschoolse opvang, welzijnswerk,
zorg of bedrijven die stageplaatsen bieden. Andere scholen hebben ook een functie voor de buurt en stellen het gebouw open voor ouders, bewoners en organisaties. In toenemende mate willen scholen ouders betrekken bij het onderwijs aan hun kinderen. Ouders vragen hier ook zelf om. Zij willen niet alleen hand- en spandiensten verrichten in de school of drie keer per jaar langskomen voor een kort gesprekje. Ouders willen juist ook meedenken over de ontwikkeling van hun kinderen en daarbij hun talenten voor de school inzetten.
Primair onderwijs Op basisscholen is men zeer actief met het uitvoeren van activiteiten in het kader van de maatschappelijke opdracht. Kern van die activiteiten is het versterken van de driehoek school-omgeving-ouders. Zo kan het kind talenten ontplooien en zich ontwikkelen tot een zelfbewuste, verantwoordelijke en kansrijke burger. De activiteiten variëren sterk in vorm en omvang. Soms gaat het om de opzet van een zomerschool, en soms ook om het versterken van de ouderbetrokkenheid en de samenwerking met ketenpartners. Een dertigtal scholen doet aan verlengde schooldagactiviteiten. Elf scholen hebben onderwijstijdverlenging gedurende de week. Zes scholen bieden hun leerlingen een zomerschool aan en vijf scholen een zaterdagschool. Alle scholen van Lucas Onderwijs - brede school of niet hebben de taak invulling te geven aan hun maatschappelijke opdracht. Elke zes weken komen de scholen, het bestuur en de stafmedewerkers bij elkaar om de ontwikkelingen binnen dit thema te bespreken. Deze netwerkbijeenkomsten kenmerken zich door een open houding, waarbij men elkaar verder wil helpen. Scholen voeden het bestuur met hun kennis en ervaringen. Het bestuur neemt scholen mee in de landelijke ontwikkelingen. Het idee om een Integraal Kindcentrum op te richten rondom basisschool de Krullevaar heeft in 2012 vorm gekregen. Lucas Onderwijs is met een aantal landelijke schoolbesturen een pilot gestart waarin kinderopvang, de voorschool, jeugdzorg, welzijn, sport en onderwijs zijn geïntegreerd in één organisatie met één aansturing, één begroting en één toezicht. Deze pilot wordt in 2013 verder uitgewerkt. De besturen werken tevens mee aan wetenschappelijk onderzoek naar de meerwaarde van deze
8
aanpak. Acht (binnenstads)-scholen zijn betrokken bij de ontwikkeling van een monitor waarmee zij hun stakeholders kunnen laten zien in welke mate zij als brede school maatschappelijke meerwaarde creëren. Dit traject wordt begeleid door het Zijlstra Center van de Vrije Universiteit. Voortgezet onderwijs Het Diamant College, College St. Paul, Heldring VMBO en Esloo College profileren zich als brede school. Er is een uitgebreid naschools aanbod voor de leerlingen. De brede scholen werken met organisaties in de buurt samen op het gebied van welzijn, cultuur en sport. Esloo College, een school voor praktijkonderwijs, is gestart met de vakantieschool en de zaterdagschool. Daarnaast bieden alle scholen in het voortgezet onderwijs naschoolse activiteiten aan de leerlingen aan en wordt de ouderparticipatie vergroot. Mentoren en oudercoördinatoren onderhouden de meeste contacten met ouders. Ouders zetten zich bijvoorbeeld ook in voor vieringen en open dagen en als klankbord voor de directie. Met thema-avonden voor ouders over omgaan met pubers en voorlichting over drugs en alcohol of sociale media, worden ouders ondersteund in de opvoeding. Leerpunten Procesbegeleiding en ondersteuning vanuit het bureau om planmatig stappen te zetten in de brede schoolontwikkeling leidt tot goede resultaten in het primair onderwijs. Om deze ondersteuning te kunnen financieren moet wel worden gezocht naar extra middelen. Er zijn meer subsidiebudgetten beschikbaar voor het primair onderwijs. De grootste groei van de brede schoolontwikkeling is dan ook in deze sector te zien. Het voortgezet onderwijs kan echter alleen in de gemeente Den
Haag financiële ondersteuning aanvragen. In 2013 wordt overleg gestart met de gemeente Den Haag. Doel is te onderzoeken hoe brede schoolontwikkeling in het voortgezet onderwijs op meer scholen kan worden gestimuleerd. Verbinding primair en voortgezet onderwijs De verbinding tussen primair en voortgezet onderwijs is in 2012 wederom tegen het licht gehouden. Een werkgroep heeft alle lopende initiatieven op een rij gezet en aangevuld met nieuwe activiteiten. Dit varieert van ontmoetingen tussen scholen die in dezelfde wijk staan tot een discussiemiddag tussen leerkrachten van groep 8 en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. De werkgroep bespreekt periodiek de voortgang en informeert zowel de scholen als het College van Bestuur. Het accent ligt op ontmoeting en kennismaking en op het stimuleren van inhoudelijke samenwerking. Meerdere scholen geven aan deze bijeenkomsten en pilots goede initiatie-
ven te vinden. Er zijn twee projecten ontstaan tussen het primair en het voortgezet onderwijs rondom het concept tienerschool of juniorcollege. Basisschool de Regenboog en het Stanislascollege werken samen in de tienerschool. De docenten en leerkrachten bezoeken elkaar en bespreken de ontwikkeling van de leerlingen, van groep 7 tot en met leerjaar 2 in het voortgezet onderwijs. Enkele basisscholen zijn in gesprek met het Edith Stein College over een juniorcollege. Beide projecten zijn bedoeld om een betere, meer geleidelijke overgang te realiseren voor leerlingen in de Haagse binnenstad. Daarnaast is in de afgelopen jaren onderzocht of gezamenlijke huisvesting (nieuwbouw) kan worden gerealiseerd. Dit heeft nog niet tot concrete, fysieke verbinding geleid. Bij twee nieuwbouwprojecten wordt dit momenteel opnieuw onderzocht.
9
DE REGENBOOG
‘Onze docenten komen hier ook op zaterdag, in de zomer en gaan naar het voortgezet onderwijs toe’
De maatschappelijke opdracht 10
Heel veel school
“A
ls het goed is voor de leerlingen en we kunnen het organiseren, dan doen we het." Aan het woord is Manuel Veira, directeur van basisschool de Regenboog. De maatschappelijke opdracht krijgt op de Regenboog vorm in vooral heel veel school. Voor leerlingen en voor ouders.
"De zaterdagschool is ons leukste project. Op ons integraal leerkansenprofiel ben ik het meest trots. En de tienerschool heeft een einde gemaakt aan een dertig jaar slepende frustratie." Naast de school op zaterdag, de verlengde schooldag en de verbinding tussen de basisschool en een school voor voortgezet onderwijs, biedt de Regenboog ook school in de zomervakantie en Nederlandse les voor ouders. Heel veel school dus. "Onze docenten komen hier ook op zaterdag, in de zomer en gaan naar het voortgezet onderwijs toe. Als je op de Regenboog werkt, zal je die dingen moeten doen die kinderen helpen." Vanuit die visie heeft Veira de laatste jaren veel nieuwe ontwikkelingen in gezet. Met succes. En met een enthousiast team. Want voor de zaterdag meldden zich meer leerkrachten aan dan nodig. Vakdocenten "De grootste klus van de afgelopen jaren was de invoering van het integraal leerkansenprofiel", vertelt de directeur. De kinderen hebben les van half negen tot vier en krijgen binnen dat rooster per week zes uur les van een vakdocent. Er is theater en dans, culturele en kunstzinnige vorming, muziek en techniek. "Zo geïntegreerd is een uitdaging voor de school om te organiseren. De leerkracht moet bijvoorbeeld midden op de dag voor anderhalf uur zijn klas uit. Bovendien wilden we het goed aanpakken en hebben daarom voor alle vier de vakken doorlopende leerlijnen ontwikkeld. We hebben veertien vakdocenten aangenomen. Het was zeker de grootste operatie van de afgelopen jaren, maar het loopt heel goed en levert veel op. We kijken naar het effect op het leerrendement. Lastig vast te stellen, maar wel belangrijk. De gemeente Den Haag stopt hier veel geld in, dat moet ook iets opleveren." De school zocht samen met andere brede buurtscholen van Lucas Onderwijs de samenwerking met de Universiteit van Amsterdam. Doel is een monitor te ontwikkelen om dat effect te meten. Veira: "Bij de zaterdagschool is dat makkelijker. Je kunt de kinderen die eraan deelnemen immers vergelijken met de kinderen die niet gaan. We zien bijvoorbeeld dat deze leerlingen in de klas meer zelfverzekerd zijn." Taalgroep De brug is gelegd naar de favoriete vernieuwing van Veira. "De zaterdagschool is zo gaaf! Ik ben er ieder week-
end bij. Het geeft zoveel positieve energie in de school. We doen het nu voor het tweede jaar en het succes is even groot. Er komen negentig buitengewoon enthousiaste kinderen en leerkrachten die dit heel graag willen doen. Er hebben zich zelfs meer leerkrachten dan nodig aangemeld. De ouders willen ook graag, dat levert een bundeling van positieve energie op." Leerlingen van de Regenboog kunnen zich vanaf groep vijf aanmelden voor de zaterdagschool. Er is ook een aparte taalgroep, daar geldt groep vier als ondergrens. Het is vrijwillig, maar niet vrijblijvend. Kinderen verbinden zich steeds voor een half jaar. "Het heeft grote impact op het dagelijkse programma en je ziet kinderen groeien", vertelt Manuel Veira. En vervolgt: "De bijvangst is dat leerkrachten op zaterdag met andere werkvormen experimenteren. Die gebruiken ze daarna weer in de klas." Zomerschool De Regenboog heeft ook een zomerschool voor leerlingen en taalles voor ouders. Bij de taalles laten 22 moeders zich onder schooltijd bijspijkeren in de Nederlandse taal. Die lessen sluiten zoveel mogelijk aan bij de thema's waar de kinderen aan werken. Het nieuwste project op de Regenboog is de tienerschool, een intensieve samenwerking met het voortgezet onderwijs om met name taalzwakke kinderen met potentie beter te begeleiden. "De overstap van het basis- naar het voortgezet onderwijs is me al zo lang ik in dit vak zit, een doorn in het oog. Er is op dat vlak in dertig jaar werkelijk niets gerealiseerd", vertelt Veira. "Ik ben op zoek gegaan naar een school die wilde samenwerken en dat werd het Stanislascollege. We gaan gezamenlijk aan de slag voor de groep taalzwakke kinderen die naar het vmbo gaan en daarin groeipotentie hebben. We zijn bij elkaar op bezoek geweest en hebben met name gekeken of onze beelden van de ander wel klopten. De bedoeling is dat docenten van het Stanislascollege hier les komen geven en gedifferentieerd gaan werken zoals wij al doen. Onze leerkrachten zijn straks betrokken bij de leerlingbesprekingen op het Stanislas tot de leerlingen naar het derde jaar gaan. Gezamenlijk willen we werken aan een leerlijn vanaf groep zeven tot en met de tweede klas in het vmbo. Kern van die lijn is de ontwikkelingsverwachting van een kind. Prettig vond ik vooral dat we niet heel lang over een visie hoefden gaan praten. We gaan gewoon beginnen."
11
3 Maatwerk voor de leerling
G
oed onderwijs houdt rekening met verschillen. Scholen streven maatwerk na, door te differentiëren in
niveaus en met keuzes in het aanbod. De brede ontwikkeling van leerlingen staat op Lucasscholen centraal. We willen leerlingen zo goed mogelijk voorbereiden op de maatschappij. Daar zijn de ontwikkeling van
waarden en van goed burgerschap onderdeel van. Alle talenten van kinderen tellen daarbij mee. Alle leerlingen zijn
welkom in onze visie. Bovendien is er speciale aandacht voor kansarme leerlingen. Passend onderwijs is dan ook speerpunt van beleid.
Passend onderwijs Het landelijk beleid rondom passend onderwijs heeft lang op zich laten wachten. Het wetsvoorstel Passend Onderwijs is uiteindelijk op 9 oktober 2012 door de Eerste Kamer aangenomen. Er is al vergaande samenwerking en afstemming tussen de huidige samenwerkingsverbanden. Zo wordt inmiddels gewerkt met één permanente commissie leerlingzorg (PCL). Het nieuwe samenwerkingsverband Haaglanden is opgericht en gaat in 2013 formeel van start. Lucas Onderwijs is voorzitter van het bestuur van dit nieuwe samenwerkingsverband tussen alle basisscholen uit Den Haag, Leidschendam-Voorburg en Rijswijk. Twee Lucasscholen uit Pijnacker-Nootdorp vallen onder het Samenwerkingsverband Delft en omstreken. Lucas Onderwijs is tevens voorzitter van het Samenwerkingsverband Zuid-Holland West, één van de samenwerkingsverbanden in het voortgezet onderwijs. Lucas Onderwijs wil op deze manier de ontwikkelingen rond passend onderwijs zo goed mogelijk verbinden met het eigen beleid. Passend onderwijs is door de vertraging in het landelijk beleid op veel gebieden nog in de voorbereidende fase. In het primair onderwijs hebben de schoolleiders in 2012 mede vorm gegeven aan de nieuwe uitgangspunten en beleidsontwikkelingen. Bij Lucas Onderwijs staat thuisnabij onderwijs centraal. Ook heerst de uitdrukkelijke wens om het geld de leerling te laten volgen. In het nieuwe samenwerkingsverband is wijkgericht werken het uitgangspunt. Zo streven we naar een dekkend netwerk op wijkniveau. Alle zeven huidige samenwerkingsverbanden gaan op in het nieuwe samenwerkingsverband. Er komt dan ook geen aparte tussenlaag. In het voortgezet onderwijs worden de nieuwe taken via de bestaande samenwerkingsverbanden uitgewerkt. Ook denkt men na over de basis-, breedte- en diepteondersteuning van leerlingen. Speciaal onderwijs Specialistische lesplaatsen, kennis en begeleiding blijven beschikbaar in de scholen voor speciaal basisonderwijs en speciaal onderwijs. Deze voorzieningen houdt Lucas
12
Onderwijs met het nodige flankerend beleid en extra investeringen in stand. Twee ZMLK-scholen, de Bernardusschool en het Kraaienest, bouwen hun afdeling voor voortgezet speciaal onderwijs uit en daarmee ook de contacten met het reguliere voortgezet onderwijs binnen het samenwerkingsverband. Dit betekent een forse toename van overleg en beleidsvoering voor met name de schoolleiders. De financiële positie van ZMOK-school de Opperd is ronduit zorgelijk. De reguliere bekostiging vanuit de overheid schiet structureel te kort. Juist deze leerlingen hebben veel aandacht en begeleiding op individuele basis of in kleine groepjes nodig. Oudercontacten en leerlingbesprekingen met diverse disciplines vragen veel tijd van de medewerkers. Tegelijkertijd ziet de school een verdere verdichting van de problematieken van de leerlingen. De maatregel vanuit het ministerie om de klassengrootte te verhogen van twaalf naar veertien leerlingen is dan ook met ongeloof ontvangen. Lucas Onderwijs ziet geen mogelijkheden om de klassendeler te verhogen zonder kwaliteitsverlies met de huidige leerlingpopulatie en de financiële beperkingen. Via het nieuwe samenwerkingsverband hoopt Lucas de Opperd uit deze nadelige positie te krijgen en een stabielere financiële basis te geven. Een positieve ontwikkeling is de aanstaande verhuizing naar nieuwbouw, waar het team in een moderne omgeving kan werken met de leerlingen. Resultaten zorg aan leerlingen De ondersteuning van leerlingen met een zorgvraag levert het volgende beeld op. In de Haagse regio zijn de deelnamepercentages aan het speciaal basisonderwijs en het speciaal onderwijs en het aantal leerlingen met een rugzak, lager dan de landelijke percentages. Ook voor het voortgezet onderwijs geldt dat het aantal verwijzingen naar het speciaal onderwijs lager is dan het landelijk gemiddelde. Doorgaans wordt dit als positief geïnterpreteerd. De reguliere scholen zijn immers in staat om leerlingen extra ondersteuning aan te bieden. Vanuit het nieuwe samenwerkingsverband in het primair
onderwijs is het instrument Q3 gekozen. Hiermee kunnen scholen hun ondersteuningsprofielen helder formuleren. Scholen werken aan hun eigen verbeterpunten. Een analyse van inspectierapporten laat zien dat in een groot aantal gevallen de leerkrachten voldoende rekening houden met verschillen tussen leerlingen. De inspectie beoordeelt basisscholen overwegend positief op het vroegtijdig signaleren van leerlingen die zorg nodig hebben. Ook voert het merendeel van de scholen de zorg planmatig uit en evalueert men het effect van de zorg. Er ligt nog een aantal verbeterpunten. Zo kunnen scholen de instructie en de onderwijstijd verder afstemmen op verschillen tussen leerlingen. Tot slot kan de uitvoering van handelingsplannen in het speciaal onderwijs vaker worden geëvalueerd. In het voortgezet onderwijs komt een vergelijkbaar beeld naar voren. Er is voldoende beleid en er wordt planmatig gewerkt. Differentiëren en rekening houden met verschillen in taalbeheersing zijn verbeterpunten.
Talentontwikkeling In de voorliggende jaren is veel aandacht gegaan naar meer- en hoogbegaafde leerlingen. Dat heeft geleid tot een goed aanbod bij scholen in het primair en voortgezet onderwijs voor deze doelgroep. Er is op dit onderwerp veel kennis en aanbod ontwikkeld. Het netwerk meer- en hoogbegaafdheid van twaalf basisscholen, georganiseerd door de Lucas Academie, is een belangrijk middel voor voortdurende professionalisering op dit thema. Andere talenten van leerlingen worden gestimuleerd via een divers aanbod: sport, creatieve en culturele activiteiten, technische vaardigheden als ICT en moderne vreemde talen. Dit aanbod kan onder of na schooltijd zijn en biedt leerlingen een verdieping of verbreding.
SBO Merlijn
‘Wij hebben andere scholen iets te bieden: waardevolle kennis‘
maatwerk voor de leerling 14
van de praktijk voor de praktijk
H
et beste onderwijs voor iedere leerling, zo thuisnabij mogelijk. Juist die laatste toevoeging is de motivatie
voor de opzet van EcO Merlijn, het Expertisecentrum Onderwijs van SBO Merlijn. Deze school voor speciaal
onderwijs biedt expertise aan scholen in de omgeving, zodat kinderen op reguliere scholen de nodige on-
dersteuning kunnen krijgen.
Wat precies het gevolg gaat zijn van de invoering van Passend Onderwijs, is nog niet duidelijk. Speciale basisscholen vrezen leegloop. Reguliere scholen zijn bang dat zij met problemen te maken krijgen waar ze niet op zijn toegerust. Mariëtte van den Bosch, directeur van SBO Merlijn concludeerde dat daar een leemte zit en startte een pilot met vijf scholen. "Ik wilde niet afwachten wat Passend Onderwijs voor ons zou betekenen", vertelt Van den Bosch. "Wij als SBO hebben andere scholen iets te bieden, we beschikken over zeer waardevolle kennis. En we willen met de basisscholen waarmee we samenwerken een lerend netwerk zijn." Makelaarsfunctie Tijdens de pilot 'makelde' SBO Merlijn kennis voor vijf scholen in de buurt vanuit het eigen expertisecentrum, genaamd EcO Merlijn. Het centrum vervult vooral een makelaarsrol tussen scholen. "We begonnen vanuit het idee dat we op een speciale basisschool veel ervaring hebben met kinderen voor wie het moeilijker is in een groep mee te doen. Die kennis wilden we delen. Al snel beseften we dat op andere scholen ook expertise te halen is. Een makelaarsfunctie zou dus ook passen. We koppelen dan basisscholen aan elkaar. Je hoeft als leerkracht of school immers niet alles zelf te kunnen en te weten. Het is trouwens een mooie kans voor leerkrachten om zichzelf verder te ontwikkelen, ook door opgebouwde kennis te kunnen delen." De pilot duurde een jaar. SBO Merlijn makelde expertise voor vijf scholen in de buurt. Inmiddels is de samenwerking uitgebreid naar álle scholen binnen het samenwerkingsverband. Vanaf de zomer van 2014 wordt de situatie weer anders, dan gaan de samenwerkingsverbanden in de regio op in één groot verband.
curatief benaderen. Je gaat dan om met een specifiek probleem op het moment dat zich dat voordoet. Je kunt ook preventief te werk gaan. Dan richt je je school zo in dat je met een aantal zaken die je kunt verwachten, kunt omgaan. Ons gedragshuis helpt scholen te kijken naar zichzelf en naar kenmerken van kinderen. Van daaruit kies je vervolgens als school op welke onderdelen je gaat insteken. Aansluitend bepaal je wat je dan moet aanpakken om dat te kunnen doen. Dat kan heel concreet zijn, bijvoorbeeld 'Heb ik de schoolregels wel helder?' Of: 'Wat kan er binnen de klas en wat moet daarbuiten?' Voor scholen betekent het dat ze nadenken over hun visie. Wat voor school wil je zijn? Wat reken je tot je verantwoordelijkheid? We willen als expertisecentrum heel nauw aansluiten bij de vraag van de school." Samenwerkingsverband Van den Bosch ging met haar team de pilot 'vol' in. "De grootste verrassing was wel dat er op alle niveaus vragen zijn én dat met goeie wil van beide kanten die op te lossen zijn. Dit is echt: van de praktijk voor de praktijk. Mensen die allebei met de voeten in de klei staan, gaan met elkaar in gesprek." De directeur is enthousiast en ziet een stevige rol in de toekomst voor het expertisecentrum. In 2014 gaan de samenwerkingsverbanden in de regio op in één groot samenwerkingsverband. "We willen EcO Merlijn nu zo neerzetten dat er straks echt iets stáát. Ik stel me zo voor dat er vanuit het grote samenwerkingsverband kleine eenheden komen, bijvoorbeeld een verdeling in tien wijken. In elke wijk staat dan één school voor speciaal onderwijs die als expertisecentrum fungeert voor de andere scholen. Kinderen gaan in hun eigen wijk naar school en thuisnabij onderwijs is voor iedereen mogelijk." Kijk ook op www.ecomerlijn.nl.
Gedragshuis Naast het verbinden van scholen die elkaar kunnen helpen, biedt Merlijn ook veel eigen kennis aan, bedoeld om scholen te helpen met hun ontwikkeling. "Een van de dingen die we aanbieden, is een gedragshuis. Je kunt kinderen met gedragsproblemen in het regulier onderwijs
15
4 Onderwijskwaliteit en schoolontwikkeling
I
n 2012 waren er wederom geen zeer zwakke scholen bij Lucas Onderwijs. Het bestuur stimuleert scholen zich con-
tinu te verbeteren, passend bij de leerlingpopulatie en de visie van de school. In toenemende mate trekken scholen
gezamenlijk op bij innovaties en delen zij kennis op bepaalde thema's.
Basisscholen die risico's lopen als het gaat om kwaliteit, krijgen een intensievere begeleiding van de clusterdirecteuren. Medewerkers van het stichtingsbureau adviseren scholen bij resultaatgericht werken. Het voortgezet onderwijs wordt gestimuleerd zich te onderscheiden en te profileren op de thema’s van het strategisch beleidsplan. De vmbo-scholen werken aan modernisering van de beroepsgerichte programma’s. Ook zijn er vakcolleges in ontwikkeling. Bij het ISW leidt dit tot een flinke leerlingengroei. Andere profielen in het voortgezet onderwijs zijn het technasium en het tweetalig onderwijs. Cosmicus Op 1 augustus 2012 opende basisschool Cosmicus haar deuren. Na een uitgebreid en zorgvuldig proces heeft het College van Bestuur besloten een samenwerking aan te gaan met de stichting Cosmicus. De Savelbergschool kon niet langer overleven en kreeg met het concept van Cosmicus een doorstart. In het onderwijsconcept staat het wereldburgerschap in een interculturele samenleving centraal. De school wil kinderen naast kennis ook sociale vaardigheden bijbrengen om hen voor te bereiden op hun verdere schoolloopbaan en op een actieve deelname aan de maatschappij. Basisschool Cosmicus kenmerkt zich onder meer door extra nadruk op taal- en bètavakken, talentontwikkeling en excellentie, coöperatief leren, vroeg onderwijs in vreemde talen en verlengde schooldagactiviteiten. Basisschool Cosmicus vindt het van groot belang om ouders intensief te betrekken bij het onderwijs aan hun kind, bijvoorbeeld door leerlingen opdrachten mee te geven om samen met hun ouders maken. Er is gestart met de groepen een tot en met vier. De inschrijving van leerlingen verloopt goed. Met groot enthousiasme is een jong team aan de slag gegaan om kinderen te helpen in hun ontwikkeling. Kijk ook op www.bscosmicus.nl. Basiskwaliteit en inspectietoezicht Van de 48 scholen in het primair onderwijs kregen twee scholen in 2012 het predikaat 'zwak'. Dat aantal is gelijk gebleven ten opzichte van het vorig jaar. Het gaat echter
16
om twee andere scholen. Scholen die door de inspectie als zwak worden aangemerkt, zijn doorgaans snel in staat zich te verbeteren, al dan niet met externe begeleiding. Daarentegen blijkt het lastig om in het primair onderwijs te voorkomen dat een school het stempel zwak krijgt. Tegenvallende resultaten in tussentoetsen en eindtoetsen zijn voor directeur en bestuur zichtbaar in het leerlingvolgsysteem en in de jaarlijkse taal- en rekenmonitor. Om de kans op verrassingen te verkleinen, volgt het bestuur de scholen meer. Er zijn scholen die de kwaliteitscycli op orde hebben, maar toch met tegenvallende resultaten kampen. Het toetsingskader van de inspectie differentieert onvoldoende naar leerlingen die van huis uit weinig opvoedondersteuning krijgen, een zwakkere sociaal-emotionele ontwikkeling hebben of met specifieke onderwijs- en ontwikkelingsvragen naar school komen. Proceskwaliteit is dan ook van een groter belang dan alleen de opbrengsten van scholen. Daarom is in het primair onderwijs een tweejaarlijks schoolbezoek ingericht. De clusterdirecteuren bezoeken de scholen samen met een medewerker van de afdeling Onderwijs & Kwaliteit. Bij dit bezoek ligt de focus op opbrengstgericht werken, op het niveau van de leerkracht, de groep en de school. In het voortgezet onderwijs krijgt iedere afdeling (mavo, havo, vwo) of vmbo-leerweg een eigen beoordeling. Ook het praktijkonderwijs wordt beoordeeld. Dat levert voor alle instellingen bij Lucas Onderwijs gezamenlijk 46 beoordelingen op. Het aantal zwakke afdelingen daalt gestaag. Van zeven in 2011 naar drie in 2012. De inspectie onderzoekt de vwo-afdeling van het Internationaal College Edith Stein opnieuw in het najaar van 2013. Wanneer de verbeteringen aanhouden, krijgt de school weer een basisarrangement. De twee zwakke afdelingen van het Stanislas College in Rijswijk en daarbij de achterblijvende leerlinginstroom, hebben mede geleid tot een reorganisatie van het onderwijsaanbod in Rijswijk. Het Stanislas College biedt vanaf 1 augustus 2013 in Rijswijk alleen vmbo-onderwijs en praktijkonderwijs op één locatie. Dat betekent dat twee van de drie schoolgebouwen op termijn worden afgestoten. Het onderwijs wordt na een renovatie geconcentreerd in het gebouw aan de Henriëtte Roland Holstlaan.
Opbrengstgericht werken In 2012 hebben alle basisscholen het kwaliteitsbeleid beschreven en het leerlingvolgsysteem op orde gebracht. Scholen vertalen analyses van gegevens naar het handelen in de groep en de klas. In de komende periode staat verdere professionalisering van leerkrachten en directeuren centraal. Een voorbeeld daarvan is het netwerk Opbrengstgericht werken waarbij twaalf scholen good practices delen en van elkaar leren. In 2012 kwam het netwerk vier keer bij elkaar. In 2013 wordt het netwerk voortgezet. Begin 2012 is tussen de PO-Raad en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen het Bestuursakkoord Primair Onderwijs overeengekomen. Hierin is een aantal landelijke doelstellingen afgesproken gericht op het vergroten van opbrengstgericht werken en van professionalisering. De prestatieboxmiddelen die bij dit akkoord horen, worden deels op de scholen zelf ingezet (60%), deels in de vorm van schooloverstijgende projecten aangewend (30%), en deels voor strategische projecten benut (10%). De kenniskring Onderwijs en Kwaliteit monitort en evalueert de doelstellingen uit het bestuursakkoord en de inzet van de prestatieboxmiddelen. Dit overleg bestaat uit zes schoolleiders, een clusterdirecteur en vier stafmedewerkers. Een groep van 22 scholen heeft zich aangemeld voor de pilot School aan Zet. In 2013 gaat de pilot daadwerkelijk van start. De instellingen voor voortgezet onderwijs hebben meegewerkt aan de nulmeting in het kader van de Prestatiebox VO. Er zijn plannen uitgewerkt op locatie- en instellingsniveau. Enkele scholen nemen deel aan School aan Zet. Ook doen er scholen mee aan de landelijke pilot Van goed naar excellent van McKinsey. Zie ook de aparte bijlagen bij dit jaarverslag over de Prestatiebox PO en de Prestatiebox VO. Samenhang strategisch beleid: planning & verantwoording Het strategisch beleidsplan zorgt voor samenhang tussen het strategisch beleidsplan, het schoolplan, het jaarplan, het jaarverslag en de managementafspraken met iedere school. In 2012 is bij de eindevaluatie van het strategisch beleidsplan 2009-2013 naar deze samenhang gekeken. In het primair onderwijs is een goede samenhang gerealiseerd tussen het schoolplan en het jaarplan-jaarverslag en het strategisch beleidsplan. Dat komt doordat het schoolplan dezelfde opbouw heeft als het strategisch beleidsplan. Het opstellen van schoolplannen in de instellingen voor voortgezet onderwijs is een proces dat zich binnen de instelling voltrekt. De locaties werken met jaarplannen en afdelings- of teamplannen.
matie zoals het percentage ziekteverzuim en de leerlingaantallen. In de managementgesprekken wordt duidelijk hoe het staat met de voortgang van de doelen vanuit het strategisch beleid en het eigen schoolplan. Een soortgelijk traject bestaat in het voortgezet onderwijs, waarbij er gesprekken zijn tussen schoolleiders en instellingsdirecteuren en tussen instellingsdirecteuren en het College van Bestuur. Leerpunten De clusterdirecteuren in het primair onderwijs willen enerzijds de ontwikkeling in scholen beoordelen naar de specifieke situatie waarin een school zich bevindt, zoals kwaliteit, leerlingpopulatie en het team. Anderzijds zoeken ze naar objectieve criteria die in alle drie de clusters op dezelfde manier afgewogen kunnen worden. Het vaststellen van (meer concrete) ambities in het volgende strategisch beleidsplan, zal dit proces ten goede komen. In het primair onderwijs gaan de schoolplannen grotendeels gelijk op, maar dit is niet dezelfde vierjaarstermijn als het stichtingsplan. De beleidscyclus in het voortgezet onderwijs loopt niet gelijk met die van het collectief. Ook de instellingen onderling verschillen. Synchroniseren van alle cycli binnen Lucas Onderwijs kan leiden tot efficiënter beleid, meer betrokkenheid, meer samenhang en een betere implementatie van de doelstellingen. Managementinformatie Managementinformatie is zowel op bestuurs- als op schoolniveau beschikbaar voor alle beleidsterreinen, te weten leerlingaantallen en prognoses, verwijdering, schorsing en klachten, oordeel inspectie en onderwijsresultaten, vacatures, verzuim personeel en financiën. Tien basisscholen hebben zich aangemeld voor de pilot Vensters PO. Deze pilot - naar het voorbeeld van het voortgezet onderwijs - loopt in 2013 door. Alle Lucas-instellingen in het voortgezet onderwijs nemen deel aan Vensters voor Verantwoording. Dit landelijke initiatief van de sector vergroot transparantie en horizontale verantwoording. Op de website www.schoolvo.nl is van elke school een basisset gegevens in te zien, aangevuld met schooleigen informatie. Het systeem biedt de scholen ook ruimte voor managementinformatie en benchmarks. Deze informatie leent zich goed voor bespreking in het team, met ouders, binnen de medezeggenschapsraden en met andere relaties.
Het managementgesprek in het primair onderwijs tussen directeur en clusterdirecteur bevat alle onderdelen van het strategisch beleidsplan en andere managementinfor-
17
MONTAIGNE Lyceum
‘Het zou mooi zijn als succes in het vervolgonderwijs een criterium was‘
Onderwijskwaliteit en schoolontwikkeling 18
Maatwerk vanuit een solide basis
D
e basis op orde, nu verder ontwikkelen. Zo omschrijft rector Renate de Vries kort en krachtig de fase waar de
school op dit moment in zit. Het Montaigne Lyceum kreeg van de onderwijsinspectie in 2012 weer een 'groen'
rapport.
Het Montaigne Lyceum - vmbo, mavo, havo, vwo - biedt domeinonderwijs. In een huiskamerachtige omgeving werken leerlingen zelfstandig aan taken en projecten. Daarmee zet de school stevig in op de ontwikkeling van competenties als bijvoorbeeld plannen en samenwerken. Resultaat heeft dat zeker. In het hbo doen leerlingen van het Montaigne het beter dan gemiddeld: ze haken minder snel af en scoren bovengemiddeld. "Het zou mooi zijn als succes in het vervolgonderwijs een criterium van de onderwijsinspectie was", stelt Renate de Vries. "Dat is helaas niet het geval." Onderwijsfilosofie De school had in voorgaande jaren een te groot verschil tussen het cijfer voor de schoolexamens en dat voor de centraal examens. Het leverde het Montaigne voor drie van de vier afdelingen de beoordeling 'zwak' op. In 2012 voldeden alle afdelingen echter weer aan de door de inspectie gestelde eisen. "We hebben een eigen onderwijsfilosofie, waar het werken aan competenties een belangrijk onderdeel in is. Maar iedere school in Nederland moet nu eenmaal aan de inspectie-eisen voldoen. We hebben daarom aanpassingen gedaan om te zorgen dat we weer in het groen kwamen en daarbij gezocht naar een manier om onze idealen overeind te houden." Groene bolletjes De tijd voor instructie werd uitgebreid van 25 naar vijftig procent. Minder tijd dus voor zelfstandig werken in de domeinen. En daarmee minder eigen projecten. De leerlingen vinden dat jammer, heeft De Vries van de leerlingenraad gehoord. "Bijzondere projecten leveren een band op met een leraar en met elkaar. Dat zijn voor leerlingen blijvende herinneringen aan hun middelbare schooltijd. Zoiets is óók belangrijk." Toch is de rector positief over de aanpassingen. "We hebben nu weer allemaal groene bolletjes. Dat geeft rust op school. Van daaruit kunnen we verder met de ontwikkeling van ons domeinonderwijs."
onderzoek naar onderwijsinnovatie in 2010 blijkt dat die drie factoren doorslaggevend zijn bij succesvol innoveren. Die punten pakken we dus zeker op", aldus de rector. "Daarbij meten we zelf ook de competenties van leerlingen. We blijven hele mooie dingen doen op een solide basis." Maatwerk De school benut de domeinen ook om maatwerk te leveren, bijvoorbeeld door het aanbieden van specifieke workshops waar leerlingen zélf op kunnen intekenen. "We zijn begonnen met workshops voor vijf vakken. Mogelijk breiden we dat in de toekomst uit. Leerlingen die baat hebben bij extra oefening in begrijpend lezen of beter willen leren omgaan met bronnen bij geschiedenis, kunnen zich inschrijven voor zo'n workshop. Het is in principe een keuze die ze zelf maken. We hebben wel een ondergrens. Als we denken dat de leerling de extra lessen echt nodig heeft, dan geven we eerst een advies en eventueel stellen we deelname verplicht." Aansluiten "Eigenlijk sluiten we aan op ontwikkelingen die in het basisonderwijs al langer gaande zijn en al verder zijn ontwikkeld. Daar wordt al heel gedifferentieerd gewerkt, ook op hele reguliere scholen. Daar mogen ze trouwens best heel trots op zijn. Tachtig procent van de leerlingen die op de open dag komen kijken, kunnen onze vorm van onderwijs dan ook makkelijk aan. Daar hoef je niet speciaal Montessori- of Daltononderwijs voor te hebben gehad."
Solide basis Docenten binnen het Montaigne Lyceum gaan voortaan samen lessen voorbereiden en bij elkaar op lesbezoek. Daarnaast wordt er meer gemeten. "Uit het McKinsey-
19
5 Kwaliteit van medewerkers
L
ucas Onderwijs heeft goede mensen nodig om het beste onderwijs voor de leerling mogelijk te maken. In onze visie werkt dit het beste als medewerkers hiervoor zelf verantwoordelijkheid krijgen. Hiernaast zijn sterke schoolleiders van belang. De omvang van Lucas maakt het mogelijk om kennis te delen en op grotere thema’s
zoals de kwaliteit van de lerarenopleiding, invloed uit te oefenen. In 2012 is hier ook volop op ingezet.
Professionalisering De Lucas Academie ondersteunt de professionele ontwikkeling van leerkrachten door middel van kennisdeling met ervaren collega’s. We streven naar deelname van de helft van het aantal medewerkers in 2013. In 2012-2013 is een participatiegraad van veertig procent gerealiseerd. Dit is mede te danken aan de goed bezochte professionaliseringsbijeenkomsten, zoals de haardvuursessies, filmavonden en de workshops tijdens de themamaanden, zoals de Maand van het Jonge Kind. De LeerCirkel is voor een tweede keer georganiseerd en veel scholen nemen diensten af van de gecertificeerde coaches. De grotere diversiteit aan leervormen en –trajecten creëert ook meer mogelijkheden voor leerkrachten en schoolleiders om hun kennis met collega’s te delen. Het aantal 'kennisbrengers' blijft dan ook groeien. Steeds meer scholen weten de Lucas Academie te vinden voor het verzorgen van studiemiddagen of trainingen op maat. Het jaarprogramma bestaat uit programmalijnen. Deze thema’s zijn van belang voor de lespraktijk, de onderwerpen vloeien voort uit het strategisch beleidsplan. Zo krijgen in het nieuwe schooljaar didactiek, pedagogiek, opbrengstgericht werken, ouders, 21st century skills, passend onderwijs en onderzoek, speciale aandacht. Teamtrainingen en individuele coaching zijn ook mogelijk. Wederom wordt het merendeel van de activiteiten door onze eigen medewerkers verzorgd. Leiderschapsontwikkeling De Lucas Academie biedt trainingen op elk niveau van leiderschapsontwikkeling. In de training Oriëntatie op Management kregen in 2012 zestien deelnemers de kans om te ontdekken of een leidinggevende functie iets voor hen is. Om echt een team door een veranderingsproces te kunnen leiden, is het belangrijk dat een professional werkt aan zijn eigen persoonlijke vaardigheden. Die gelegenheid krijgt men in de LeerCirkel Schoolleiderschap PO. Dit traject telde veertien deelnemers in 2012. Het is nog te vroeg om de effecten precies in kaart te brengen. Er heeft vanuit de deelnemers nog geen doorstroom naar managementfuncties plaatsgevonden, mede omdat er niet veel functies zijn vrijgekomen.
20
Ook biedt de Lucas Academie intervisie voor directieleden, een adjunctennetwerk voor zo'n dertig adjunctdirecteuren en masterclasses op het gebied van financiën en HRM. Het succes van de programma’s ligt in de praktijkgerichte aanpak en de nauwe aansluiting bij de eigen organisatie. Daarnaast is de netwerkfunctie voor de deelnemers groot en bieden we medewerkers van verschillende scholen tal van mogelijkheden om elkaar te leren kennen. Volgend schooljaar wordt dit aanbod uitgebouwd en versterkt. Een Management Development Traject voor het voortgezet onderwijs is in 2012 voorbereid en zal in 2013 van start gaan. Aandacht voor mobiliteit en vitaliteit Ziekteverzuim Het basisonderwijs had in 2012 een ziekteverzuimpercentage van 5,76 procent en het speciaal (basis)onderwijs van 7,34 procent. Voor het basisonderwijs betekent dit een daling tot het niveau van 2011, voor het speciaal basis)onderwijs een stabilisatie. Dit resultaat verdient waardering, maar nodigt ook nog uit tot het zetten van verdere stappen. Scoren rond het gemiddelde is op geen enkel gebied de ambitie van Lucas Onderwijs. Terugdringing van verzuim tot stevig onder het landelijk gemiddelde is dan ook de inzet. Een aandachtig personeelsbeleid helpt daarbij. De schoolleiders hebben daarin een vooraanstaande rol. Daartoe zullen ze vanaf de tweede helft van 2013 nader worden toegerust door de Lucas Academie en gecoacht door de clusterdirecteuren. Het ziekteverzuimpercentage in het voortgezet onderwijs is in 2012 gedaald tot 4,77 procent. Afgezet tegen de realisatiecijfers bij Lucas Onderwijs in voorgaande jaren en tegen het landelijk verzuim in 2011 zien we daarmee een dalende beweging. Of die beweging doorzet, is nog niet te voorspellen. Zorgelijk is dat op een aantal scholen in het geheel geen daling van het ziekteverzuim en de meldingsfrequentie is opgetreden. Verdere terugdringing van verzuim zal dus voor het voortgezet onderwijs als geheel een aandachtspunt blijven. Voor een aantal scholen zijn nadere afspraken gemaakt over de inzet op dit onderwerp.
Ziekteverzuim in 2012 verzuim percentage
meldings frequentie
Basisonderwijs
5,76%
1.40
Speciaal (basis)onderwijs
7,34%
1.04
Voortgezet onderwijs
4,77%
1.33
2012
Mobiliteit De vrijwillige mobiliteit onder leraren is gering, ook bij Lucas Onderwijs. Men ziet wel de voordelen van (vrijwillige) mobiliteit. Medewerkers die een overstap hebben gemaakt, zijn doorgaans positief en raden het anderen aan. De drempel is echter hoog voor medewerkers die in de huidige werkkring goed zijn ingewerkt, weten waar ze aan toe zijn en vaak dicht bij het werk wonen. Het stimuleren van mobiliteit werkt niet als dit wordt opgelegd als verplichting. Medewerkers geven aan dat zij graag zouden willen meelopen of proefdraaien op andere basisscholen binnen het bestuur, bijvoorbeeld op scholen die vacatures voorzien. Als dit gefaciliteerd wordt en vrijblijvend is, kan dit stimulerend werken, ook voor collega’s die zo’n stap anders niet zouden overwegen. Een uitdaging voor de komende periode is dat medewerkers van een bepaalde school, ook goed kunnen passen op een nieuwe school. Dit zal in de toekomst vaker voorkomen om zo bezuinigingen op te vangen. Scholen moeten erop kunnen vertrouwen dat medewerkers in de (gedwongen) mobiliteitspoule goed functionerende collega’s zijn. In verband met veranderingen in de bekostiging en leerlingenaantallen vindt er jaarlijks mobiliteit plaats tussen de scholen zodat medewerkers met een vast dienstverband binnen Lucas kunnen blijven werken. In 2012 heeft Lucas voor het eerst in jaren RDDF-plaatsing moeten doen omdat niet alle vaste medewerkers te plaatsen waren op andere scholen. Dit betrof de groep OOP. De RDDF-plaatsing is uiteindelijk voor de hele groep ingetrokken, enerzijds omdat een deel van de RDDF-geplaatsten niet (meer) in RDDF geplaatst konden blijven of waren, anderzijds omdat de RDDF-plaatsing uiteindelijk niet de oplossing bood voor het probleem. Er is gekozen om gericht te investeren in outplacement en uitstroombevorderende maatregelen op persoonsniveau om de voor Lucas passende formatie te realiseren. De lerarenopleiding Op 1 augustus 2012 is de vierde lichting van tien geselecteerde pabo-studenten gestart met een leer-werktraject bij Lucas Onderwijs en de pabo van de Hogeschool Leiden. Vanaf de eerste dag werken de studenten op school als deel van hun opleiding. Ze volgen vier dagdelen per week lessen op de hogeschool en werken twee dagen per week in één van de basisscholen van Lucas Onderwijs. Elk jaar van de opleiding werken ze op een andere school. Het
meewerken in de dagelijkse praktijk levert veel ervaring op en maakt intensieve begeleiding vanaf de werkvloer mogelijk. Lucas Onderwijs betaalt deze studenten een maandelijkse vergoeding én het collegegeld. In de eerste twee jaren gold ook een baangarantie, maar deze kan in de huidige situatie van krimp niet langer worden afgegeven. Met de intrede van deze vierde lichting in 2012 is de volledige capaciteit (studenten in vier leerjaren van de pabo) van deze opleidingsvariant benut. Om expansie van dergelijke direct met de praktijk verbonden opleidingsvarianten mogelijk te maken, zal Lucas Onderwijs naar nieuwe verbindingen met de lerarenopleidingen zoeken. Functiemix De invoering van de functiemix maakt het mogelijk om leraren die aan de eisen voldoen, extra te belonen met promotie naar een hogere leraarsfunctie. Dit blijkt in de praktijk vooral aantrekkelijk in het kader van het beloningsbeleid. Lucas Onderwijs vraagt zich af of hiermee ook een kwaliteitsslag wordt bereikt. In veel scholen leidt de functiemix tot het honoreren van reeds bestaande situaties. De landelijk vastgestelde doelstellingen dienen per 1 augustus 2014 te zijn behaald. Op het laatst bekende, landelijke meetmoment - 1 maart 2012 - liep het primair onderwijs van Lucas Onderwijs vóór op de landelijke realisatie. Het speciaal (basis)onderwijs van Lucas Onderwijs heeft een vergelijkbare voorsprong op het landelijk gemiddelde, behoudens een lichte onderrealisatie in de LC-schaal. Ten opzichte van de landelijke doelstelling echter, dient in 2013 en 2014 nog een forse inspanning te worden geleverd. De lerarenbeurs, de Lucas Academie en de specifieke aandacht in het nieuwe strategisch beleidsplan voor de professionalisering van leraren geven met het personeelsbeleid op schoolniveau verdere impulsen aan de kwaliteitsversterking en daarmee aan de promotie van leraren. Het voortgezet onderwijs loopt gemiddeld genomen vóór op de landelijke realisatie en op de landelijke doelstelling per 2014. Het gaat dan om de terugdringing van loonschaal LB en LC. Het jaar 2012 was naar verwachting het laatste jaar waarin Lucas Onderwijs op schema ligt. In de loop van 2012 is het inzicht ontstaan dat het huidige financiële kader niet toereikend is om duurzaam aan deze financiële verplichtingen te voldoen. Dit wordt onder andere veroorzaakt door de omvang van de bapo-regeling. Deze is ondanks dat mensen langer doorwerken, niet afgenomen. Het bestuur heeft dit probleem aangekaart op landelijk niveau. Voor het voortgezet onderwijs van de Lucas is besloten om de ontwikkeling van de functiemix voorlopig te bevriezen.
21
ISW Gasthuislaan
‘Op het ISW zijn we nu meer alert op het verzuim‘
Kwaliteit van medewerkers 22
Gesprekstraining voor teamleiders
I
n gesprek met een collega over zijn functioneren of verzuim, is niet eenvoudig. Een goed gesprek kan wel veel op-
leveren. Reden voor de Interconfessionele Scholengemeenschap Westland (ISW) om een training op te zetten voor teamleiders.
Ton van den Burg werkt al zo'n dertig jaar in het onderwijs. Hij is aardrijkskundedocent en teamleider van leerjaar 2 en 3 havo/vwo op het ISW locatie Gasthuislaan. Onlangs volgde hij met een aantal collega's een gesprekstraining. Ook voor deze doorgewinterde teamleider, bood de training tóch nieuwe inzichten. Verzuimgesprek Binnen het ISW wordt de gesprekkencyclus anders vorm gegeven. In plaats van een driejaarlijks gesprek ter beoordeling, komt er een cyclus van jaargesprekken die meer gericht is op het functioneren van mensen. De teamleiders werden getraind in het voeren van die gesprekken. Ook kregen zij een training in het houden van verzuimgesprekken. Ton van den Burg deed mee. "De training bestond uit twee delen", vertelt de teamleider. "Het eerste deel had te maken met het voeren van jaargesprekken. Het tweede ging specifiek in op de verzuimgesprekken. Dan moet je denken aan het bekijken van verschillende soorten verzuim. Wat is bespreekbaar en hoe ga je met sommige zaken om? Na de theoretische uitleg hebben we oefeningen gedaan. Sommige oefeningen waren met behulp van kaartjes, maar we hebben ook met een acteur geoefend. We waren alleen met mensen van de eigen locatie, dus dat was goed. Veilig. Gewoon onder collega's."
Rollenspel Met name de acteur had toegevoegde waarde binnen de training, vertelt Van den Burg. "Met elkaar kun je ook rollenspellen doen, maar dat is dan toch wat gekunsteld. En als groep maak je het de ander soms wel erg makkelijk. De acteur speelde bijvoorbeeld een ziek personeelslid. Zij gaf ook onder het rollenspel commentaar. Dus even het rollenspel stoppen en stilstaan bij wat net gebeurde. Ik kwam bij mezelf de voorzichtigheid tegen. Ik ben voorzichtig bij het voeren van zo'n gesprek. De trainer vertelde me dat ik wel wat directer op mijn doel mag af gaan. Gewoon ook zeggen wat je wilt zeggen. Dat is lastig. Je wilt wel een boodschap afgeven, maar ook iemand een luisterend oor bieden, empathisch zijn. Op het ISW zijn we nu meer alert op het verzuim. De eerste dag van een ziekmelding wordt er meteen gebeld en gevraagd welke actie de zieke zelf heeft ondernomen om beter te worden. Je kunt dan denken aan simpelweg de huisarts bellen. Als je verzuimgesprekken goed voert, keert iemand eerder terug op school en is er minder lesuitval. Mijn collega's waren eveneens enthousiast. Het was wel spannend ook. Je moet toch met de billen bloot. De veiligheid waarin je met elkaar werkt, die telt dan. Die is bij ons groot genoeg."
23
6 Huisvesting
L
ucas Onderwijs streeft naar eigentijds onderwijs in goed geoutilleerde gebouwen. In onze visie lukt dit het beste wanneer het bestuur zelf verantwoordelijk is voor het huisvestingsbeleid en de daarbij behorende middelen (doordecentralisatie).
Steeds meer basisscholen binnen Lucas Onderwijs verbreden zich tot zogenoemde brede scholen of Integrale Kindcentra (IKC). Naast onderwijs worden in deze schoolgebouwen ook dag- en buitenschoolse opvang, verlengde schooldagactiviteiten en welzijnsactiviteiten ondergebracht. Vijf scholen voor voortgezet onderwijs ontwikkelen zich tot brede school. Bij nieuwbouwprojecten komt altijd de vraag in welke mate de samenwerking met partners rondom de leerlingen en de buurt, leidt tot voorzieningen in het schoolgebouw. Zo is in de in 2012 opgeleverde vmbo-school College St. Paul ook het wijkcentrum ondergebracht en een buurtbibliotheek. Deze gezamenlijke huisvesting leidt tot veel praktijkopdrachten voor de leerlingen. In 2012 vroeg een aantal scholen voor voortgezet onderwijs zich af hoe de toename van leerlingenaantallen het beste kan worden geaccommodeerd. Op dit moment stijgt bijvoorbeeld het leerlingaantal van Christelijk College de Populier. De school is daarom in gesprek met basisschool de Boldingh. Beide scholen onderzoeken of een gezamenlijk nieuwbouwproject voor basisonderwijs met een of twee afdelingen van de Populier mogelijk is.
Afgeronde bouwprojecten In 2012 zijn zeven projecten afgerond. • Eslooschool College St. Paul is eind 2012 opgeleverd en begin 2013 feestelijk geopend door wethouder Ingrid van Engelshoven. • Heldring VMBO en Christelijk College De Populier hebben in december een complex met drie gymzalen in gebruik genomen. • In december is de nieuwbouw van het Kraaienest opgeleverd. De school verhuisde in februari 2013. • De uitbreiding van de Grote Beer met twee lokalen, is afgerond. • De uitbreiding van het Lichtbaken met twee lokalen, is opgeleverd in augustus 2012. • De koppeling van de twee gebouwen van de Fontein is gerealiseerd.
Planvorming en aanbesteding De planvorming en aanbesteding van nieuwbouw en renovatie wordt begeleid en uitgevoerd door het stichtingsbureau. Medewerkers houden met schoolteams bijeenkomsten waarin men de visie op onderwijs formuleert en bedenkt hoe men het onderwijs wil vormgeven. Dat is de basis voor ideeën met betrekking tot het gebouw. Zaken als ICT-voorzieningen in het primair proces en de relaties met de wijk en buurt worden ook ingebed in de plannen. Mede door ervaringen met de nieuwbouw voor College St. Paul, waarin diverse voorzieningen voor buurtbewoners zijn ondergebracht, heeft de gemeente Den Haag de regeling Multifunctionele Accomodaties ontwikkeld. Deze regeling maakt het eenvoudiger om extra vierkante meters te bouwen wanneer sprake is van een samenwerking met maatschappelijke organisaties. Inmiddels hebben negen basisscholen van Lucas Onderwijs zich hiervoor ingeschreven. Een deel van de scholen had in 2012 (nog steeds) te maken met uitblijvende besluitvorming. Een aantal scholen kampt met problematische huisvesting, heeft een te groot of juist te klein gebouw en heeft last van hoge energierekeningen en mankementen. Lucas Onderwijs spant zich op alle niveaus in om deze knelpunten opgelost te krijgen. In de praktijk hebben we echter te maken met veel partijen en belangen, waarop maar beperkt invloed kan worden uitgeoefend Ook worden hier maar beperkt financiën tegenover gesteld. Deze ervaringen sterkt Lucas in de wens om meer zeggenschap te krijgen over de huisvesting van scholen. Doordecentralisatie onderhoud primair onderwijs Het primair onderwijs volgt het voortgezet onderwijs als het gaat om onderhoud van scholen. Op 1 januari 2015 wordt het deel van het onderhoud voor scholen voor primair onderwijs doorgedecentraliseerd van gemeenten naar schoolbesturen. Lucas Onderwijs juicht deze ontwikkeling toe. Het geeft de mogelijkheid onderhoud integraal uit te voeren op basis van beleidsmatige keuzes van het bestuur. Daarnaast levert dit een besparing op omdat processen en procedures kunnen worden vereenvoudigd. Nu worden die op basis van de gemeentelijk verordening Voorzieningen Huisvesting Onderwijs uitgevoerd. Dat levert een grote administratieve werklast op.
24
Aanbestede bouwprojecten • Op dit moment zijn twee projecten in uitvoering (Opperd, Melodie). Deze worden in 2013 opgeleverd. • Voor twee projecten in het voortgezet onderwijs (Zandvliet, Edith Stein) loopt een aanbestedingsprocedure Design & Build. • De aanbestedingsprocedure voor Total Engineer voor de Groen van Prinsterer en de aanbestedingsprocedure voor de aanneming voor Samenwerkingsschool Balans zijn in 2012 afgerond.
Doordecentralisatie onderwijshuisvesting Lucas Onderwijs is voorstander van volledige doordecentralisatie van de huisvesting in het primair en het voortgezet onderwijs van gemeenten naar besturen. Waar mogelijk wordt dit onderwerp geagendeerd en gestimuleerd. De VO-Raad en de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) moedigen gemeenten en scholen in het voortgezet onderwijs aan om de mogelijkheden van doordecentralisatie serieus te verkennen. Om gemeenten en schoolbesturen te helpen de juiste vragen te stellen en inzicht te geven in de financiële gevolgen, hebben de VNG en de VO-raad een Activeringsscenario Doordecentralisatie ontwikkeld. Het doel hiervan is het gesprek tussen gemeenten en schoolbesturen over doordecentralisatie in het voortgezet onderwijs op gang te brengen. Het activeringsscenario bevat een leidraad met vragen en een rekenmodel. De lokale omstandigheden staan daarbij centraal. Zo worden bij de afwegingen ook de concrete investeringsbehoeften van de in de gemeente gevestigde scholen met de daarbij behorende financiële consequenties betrokken.
pleit bij nieuwbouw voor de life cycle-benadering, waarbij investeren en exploitatie niet los van elkaar worden gezien. Investeren in duurzame installaties van hogere kwaliteit levert in de exploitatieperiode een gezond binnenklimaat en een lager energieverbruik op. De benodigde financiële middelen voor deze lange termijninvesteringen zijn echter in veel gevallen niet voorhanden. Een thema dat in 2012 veel aandacht heeft gekregen binnen de stichting is asbest. De overheid overweegt alle schoolbesturen te verplichten asbestinventarisaties uit te laten voeren. Zij heeft hiervoor echter geen financiële middelen beschikbaar gesteld. Regelmatig voeren gemeenten en schoolbesturen discussies omdat niet helder is wie de financiële risico’s draagt wanneer asbest wordt aangetroffen en moet worden verwijderd. Lucas Onderwijs is van mening dat de financiële risico’s van asbestsaneringen niet bij schoolbesturen kunnen worden neergelegd, omdat de lumpsum hier niet op berekend is. Het afgelopen jaar zijn daarom diverse acties ondernomen om met de gemeente Den Haag, de PO-Raad, de VORaad, VNG en het ministerie van Infrastructuur en Milieu naar een oplossing toe te werken. De gemeente Den Haag heeft vervolgens extra middelen ter beschikking gesteld. Daarnaast schrijft het ministerie van I&M op korte termijn een adviesbrief aan de staatssecretaris van Onderwijs waarin deze scheefheid wordt aangekaart. Er wordt gepleit voor een fonds om de bijkomende kosten van asbestsaneringen te vergoeden. Bij het ISW verliep het proces rondom asbest buitengewoon soepel. Op de Sweelincklaan en Madeweg zijn de nodige saneringswerkzaamheden uitgevoerd op kosten van de gemeente Westland.
Duurzaamheid Bij nieuwbouw en renovaties spelen aspecten met betrekking tot binnenmilieu en duurzaamheid een steeds grotere rol. Onderzoeken naar het binnenklimaat en het onderzoek van de Rijksbouwmeester hebben ervoor gezorgd dat politiek, overheid en de besturenorganisaties veel aandacht aan dit onderwerp hebben besteed. De PORaad ontwikkelt op dit moment, in samenwerking met een aantal grotere schoolbesturen - waaronder Lucas een kwaliteitsstandaard Primair Onderwijs. Deze kwaliteitsstandaard is bedoeld om de (binnen)kwaliteit van de schoolgebouwen te verhogen en te verduurzamen. In het Meerjaren Onderhoudsplan zijn duurzaamheid en binnenmilieu steeds een belangrijk aandachtspunt, waarbij continu de technische mogelijkheden worden afgezet tegen de financiële mogelijkheden. Lucas Onderwijs
25
7 Automatisering en ICT
B
innen Lucas Onderwijs is onder aanvoering van ABZHW, de ICT-afdeling, in 2012 een start gemaakt met het
onder de aandacht brengen van toekomstgericht onderwijs, gericht op de 21e eeuw. In 2013 wordt dit verder
uitgewerkt in concrete acties op scholen en in een vertaling van de zogenoemde 21st century skills in het
meerjarenbeleidsplan.
Verder zijn basisscholen ondersteund met het inhoudelijk gebruik van het administratiepakket ESIS. De module groepsplannen wordt bijvoorbeeld steeds vaker gebruikt in het kader van opbrengstgericht werken. Professionalisering op gebied van ICT De meeste basisscholen en scholen voor voortgezet onderwijs hebben een ICT-ambassadeur. Het ambassadeurschap biedt een systematische aanpak voor de professionalisering van de leerkracht. De ambassadeur houdt zich actief bezig met het uitstippelen van ICT-beleid, het enthousiasmeren van collega´s en met het verkennen van nieuwe didactische mogelijkheden. Deze ambassadeur is voor de school een waardevolle stimulator voor vernieuwingsprocessen. Vanaf 2008 heeft Lucas Onderwijs dit proces onder leiding van ABZHW vorm gegeven. Ook in 2012 kwamen alle ambassadeurs uit het primair onderwijs meerdere keren bij elkaar en kregen zij op diverse terreinen scholing. Lucas Onderwijs heeft met de Hogeschool Leiden in 2012 weer de post hbo-opleiding Onderwijs en Moderne Media verzorgd. De opleiding heeft als doel leerkrachten uit het primair en voortgezet onderwijs beter in staat te stellen nieuwe technologie te combineren met nieuwe didactiek. Deze opleiding is inmiddels gecertificeerd en is een officieel erkende post hbo-opleiding. Hiernaast is er gedurende het jaar een aanbod geweest voor scholen op het gebied van ICT-ontwikkeling. De bijeenkomsten voor ICT-coördinatoren, intern begeleiders en schoolleiders leiden tot een goede kruisbestuiving. Ook de jaarlijkse studiereis naar Londen (ITEM), was wederom een succes onder schoolleiders. Bij de ITEM-conferentie stond onderwijskundige innovatie centraal. In oktober 2012 is voor de derde maal een interne ICT-conferentie georganiseerd voor alle Lucasscholen voor voortgezet onderwijs. Het thema ‘Beter, sneller, anders’ was de paraplu voor tal van inspirerende en praktische workshops voor docenten en schoolleiders. Ondersteuning infrastructuur In 2011 werd duidelijk hoe het goed functioneren van het centrale netwerk afhankelijk is van de infrastructuur. In
26
dat jaar is gestart met de optimalisering en uitbreiding van het glasvezelnetwerk. Deze uitrol ging gepaard met een groot aantal storingen op de diverse verbindingen in 2011, waardoor op die momenten geen of gebrekkig gebruik gemaakt kon worden van de ICT-functionaliteiten. In de loop van 2012 is GlasLokaal2 afgerond en zijn alle verbindingen redundant (dubbelzijdig) uitgevoerd. De kwetsbaarheid van het netwerk is daarmee sterk verlaagd. Daarnaast is in 2012 onderzoek gedaan naar de huidige stand van het datacentrum en de vraag in hoeverre de huidige opzet toekomstbestendig is. Eind 2012 heeft het onderzoek geleid tot een aantal verbeterpunten. Alle basisscholen maken gebruik van ESIS voor de administratie en de digitale leerlingdossiers. In 2012 zijn daar diverse nieuwe modules aan toegevoegd en zijn modules uitgebreid. Zo kunnen docenten nu via Mijn ESIS direct bij de leerlinginformatie zodat ze beter kunnen sturen. De module Groepsplannen is bedoeld om aan te sluiten bij de ontwikkelingen rondom opbrengstgericht werken. Steeds meer scholen maken gebruik van de rapportmodule en verlichten zo de administratieve last bij het samenstellen van de rapporten. Het integraal informatiebeveiligingsbeleid voor Lucas Onderwijs is in 2012 verder geoptimaliseerd en uitgewerkt in concrete acties. In het informatiebeveiligingsbeleid zijn alle beveiligingsfacetten (fysiek, technisch, procedureel en gedrag) beschreven en zijn de diverse verantwoordelijkheden belegd. Hierdoor zijn tevens processen transparanter en efficiënter ingevuld.
8 Bedrijfsvoering
L
ucas zet in op een professionele bedrijfsvoering die continu streeft naar meer efficiency en effectiviteit Ook in
2012 lag de prioriteit binnen het stichtingsbureau bij het optimaliseren van de werkprocessen.
Het incorporeren van de Haagse Nutsscholen is naar tevredenheid van alle betrokkenen afgerond. Ook is de sluiting van basisschool de Savelberg ondersteund, onder meer door een deel van de medewerkers naar ander werk te begeleiden. Na een metamorfose van het gebouw, kon basisschool Cosmicus in augustus starten met een nieuw onderwijsconcept, een nieuwe directeur en deels een nieuw team. Efficiency De bijdrage aan het stichtingsbureau van de PO-scholen uitgedrukt als percentage van de omzet in de periode van 2010 tot 2012 is gedaald van 4,79% naar 4,19%, een kostendaling voor de scholen van 12,5%. De bijdrage van de VO-scholen als percentage van de omzet is in diezelfde periode licht gedaald van 2,25% naar 2,12%, een daling van de kosten voor de VO scholen van 5%. De werkzaamheden voor het voortgezet onderwijs zijn daarentegen in die periode uitgebreid. Op hoofdlijnen kunnen de volgende activiteiten worden genoemd die hebben bijgedragen aan de efficiencywinst in 2012:
• Ondersteuning vanuit het stichtingsbureau aan de HNS zonder uitbreiding van personeel. Dit betekende een gemiddelde verlaging van de afdracht per Lucas PO-school met 7,8%. • Implementatie van diverse ICT-modules, zoals 20/20 Vision en de financiële rapportage-module. • Bezuinigingen binnen de afdelingen, zoals het tijdelijk niet vervangen van zieke medewerkers en het verlagen van reproductie- en ICT-afschrijvingen. Binnen het stichtingsbureau is hierdoor financiële ruimte gecreëerd. De ruimte komt ten goede aan investeringen voor kwaliteitsverbetering van de bedrijfsvoering van het stichtingsbureau in 2013 en van Lucas Onderwijs in zijn geheel. Dit is in lijn met het daarvoor ingezette Verbeterprogramma Financiën, Control en Bedrijfsvoering, dat eind 2012 door het College van Bestuur is vastgesteld. Financiën en administratie De administratie is in 2012 volledig opnieuw ingericht. Een aantal activiteiten was daarvoor noodzakelijk zoals de invoering van een nieuw rekeningstelsel, een nieuwe
inrichting van Exact en de implementatie van 20/20 Vision, de digitalisering van de facturenstroom. Ook is in 2012 gestart met nieuwe, eenduidige modellen, zoals het meerjaren-personeel-model voor het voortgezet onderwijs dat rekening houdt met de functiemix en de verkorting van salarisschalen. In 2012 zijn gestructureerde besprekingen gevoerd met de VO-instellingen over de planning en controlcyclus. Bovenstaande successen hebben geleid tot een vereenvoudiging van de administratie. De afdeling levert meer kwaliteit tegen dezelfde kosten. Er vindt een toenemende verschuiving plaats naar rapportages en analyses. De scholen zijn steeds beter in staat om hun financiële activiteiten te volgen en te beheersen. Dit komt enerzijds door een vereenvoudiging van de processen en het rekeningstelsel en anderzijds door betere rapportages en analyses van de verschillen. Personeel en organisatie De afdeling personeel en organisatie heeft in 2012 gewerkt aan de verdere uitbouw van de Lucas Academie. In 2012 was een duidelijke groei van succesvolle activiteiten en betrokkenheid bij de Lucas Academie te zien. De overgang naar Tredin, een nieuwe arbodienst, kreeg vorm in 2012. Ook is vanaf de zomer 2012 gewerkt aan besparingen en controle op het proces van Eigen Risicodragerschap WGA. De invoering van RAET Verzuimmanager heeft veel inzet gevraagd. Deze overstap werd ingegeven door de keuze voor een andere arbodienst. Ondanks een lang voorbereidingstraject bleek de overgang niet soepel te verlopen. Met name het overzetten van de dossiers en de online verwerking van de gegevens leidden tot veel technische problemen, die nog tot in 2013 voortduren. Facilitaire zaken De afdeling heeft diverse bouwprojecten begeleid. Resultaten daarvan zijn in het hoofdstuk huisvesting beschreven. Daarnaast heeft het asbestdossier de nodige inzet gevraagd. Sinds de invoering van gezamenlijke inkoop bij Lucas Onderwijs in 2008/2009 hebben verschillende (Europese) aanbestedingen plaatsgevonden. Voor het primair onderwijs worden energie, arbo, multifunctionele kopieerapparaten en kantoorartikelen gezamenlijk ingekocht. Voor het voortgezet onderwijs zijn de belangrijkste financiële resultaten behaald op schoolboeken, energie, de arbodienst en multifunctionele kopieermachines. In 2012 zijn de medegebruik- en verhuurcontracten van de basisscholen geanalyseerd en verbeterd. Hierdoor is € 200.000 aan (achterstallige) betalingen bijgewerkt. De processen rondom de meerjaren onderhoudsplannen
28
(MOP) en het opstellen van de bijbehorende begrotingen zijn besproken met de scholen. Tevens zijn diverse fouten in de financiële systemen ontdekt die betrekkelijk eenvoudig konden worden opgelost. Hierdoor zijn de begrotingen van de scholen ten aanzien van de meerjaren onderhoudsplannen meer betrouwbaar geworden. Automatisering De afdeling ICT heeft de implementatie van de diverse softwarepakketten, zoals 20/20 Vision, Planon en Verzuimmanager afgerond. Ook interne processen op het stichtingsbureau zijn verder gedigitaliseerd, zoals de postverwerking en de aanstellingsprocedure. Er is een proef opgezet met papierloos vergaderen voor het College van Bestuur, de beide BMT’s en het managementteam van het stichtingsbureau. Het functioneren van de helpdesk, de infrastructuur en de aanwezige hardware voor het centrale netwerk van de PO-locaties is onderzocht. Een verbeterplan is ter besluitvorming voorgelegd in het voorjaar van 2013.
9 Verslag Raad van Toezicht De Raad van Toezicht heeft tot taak toezicht te houden op het realiseren van de doelstelling van Lucas Onderwijs. Dit doet de raad onder meer door het bewaken van de integriteit van de besluitvorming rond materiële en immateriële eigendommen van Lucas, het nagaan of het bestuur zorgvuldig handelt naar, in en vanuit het belang van Lucas, het vragen van verantwoording door het bestuur en het toezien op een doelmatige en doeltreffende aanwending van de middelen. Deze taak wordt uitgevoerd door te spreken met het bestuur van de stichting over de behaalde resultaten op basis van verantwoordingsdocumenten, de besluitvorming van het bestuur te toetsen en gevraagd en ongevraagd te adviseren aan het bestuur, één en ander conform statuten en reglementen. Lucas Onderwijs is lid van de PO-Raad en van de VO-Raad. Lucas onderschrijft de code Goed Bestuur Primair Onderwijs van de PO-Raad en de code Goed Onderwijsbestuur van de VO-Raad. De structuur van toezicht en bestuur is door Lucas Onderwijs in 2004 reeds gekozen. Lucas voldoet ook aan de andere bepalingen in deze codes. De Raad van Toezicht is in 2012 zeven keer bijeengekomen. Vijf keer betrof dit een reguliere vergadering. Eenmaal ging het om een conferentie met het BMT PO en het BMT VO. Tot slot heeft de raad een vergadering gehouden om te komen tot het benoemen van een tijdelijk toegevoegd lid van het College van Bestuur met als portefeuille Financiën en Planning & Control VO. De jaarrekening 2011 van het voortgezet onderwijs vertoonde grote afwijkingen ten opzichte van de begroting en de forecast. De Raad van Toezicht heeft daarop besloten tot een onderzoek naar de oorzaken door Conquaestor BV. Dit heeft geresulteerd in aanbevelingen voor een aanpak die moet leiden tot voorkoming van herhaling. Er is vervolgens in goed overleg tussen de Raad van Toezicht en het College van Bestuur besloten voor een beperkte periode extra bestuurskracht aan te trekken om een aantal voorgestelde acties nader uit te werken en te imple-
menteren. Mevrouw Van der Stelt is benoemd bij Lucas Onderwijs als tijdelijk extra collegelid met de eerdergenoemde portefeuille tot december 2013 en voor gemiddeld vier dagen per week. Bij de vergaderingen van de Raad van Toezicht zijn tevens aanwezig de leden van het College van Bestuur, de stichtingscontroller en de secretaris/directeur. Waar nodig is de externe accountant bij de vergadering aanwezig. De Raad van Toezicht vergadert minimaal één keer per jaar zonder het College van Bestuur. Tijdens de vergaderingen zijn onder meer de volgende onderwerpen aan de orde gekomen: • Strategisch beleidsplan • Cosmicus Onderwijs • BTW-plicht commisarissen • Eigen risicodragerschap WGA/WIA • Maatschappelijke opdracht • Management Letter van de externe accountant en de opvolging van de daaruit voortvloeiende acties • Jaarrapport, waarin opgenomen de Jaarrekening 2011 • Begroting 2013 • Passend Onderwijs • Onderwijskwaliteit • Proces aanbesteding accountant • Verbeterprogramma Lucas Onderwijs Met ingang van 1 januari 2013 zijn de Nutsscholen operatief binnen Lucas Onderwijs, op dezelfde wijze als de overige scholen van Lucas. In juni 2012 is gesproken over het jaarrapport 2011 in aanwezigheid van de externe accountant. In de vergadering van de Financiële Commissie van de Raad van Toezicht wordt uitgebreid op de inhoud en het proces van het jaarrapport ingegaan. Mede op basis van het advies van de Financiële Commissie en de bevindingen van de externe accountant, wordt dit rapport op hoofdlijnen doorgeno-
De Raad van Toezicht is in 2012 als volgt samengesteld:
aangetreden
af te treden
De heer mr. M.A.P. van Haersma Buma (voorzitter) Mevrouw mr. T.J.T. Raas MBA Mevrouw mr. I.Y. Tan (1) Mevrouw J.I. van Werkhoven MA ed De heer drs. M.C. Boon RC De heer drs. F.H. Lemmink MBA De heer dr. F.J. de Wuffel (vicevoorzitter) (1)
01-01-2008 01-06-2008 01-11-2008 01-07-2010 01-07-2010 01-07-2010 01-06-2008
01-01-2016 01-06-2012 01-11-2016 01-07-2014 01-07-2014 01-07-2014 01-06-2016
(1) Herbenoemd respectievelijk per 01-11-2012
en 01-06-2012 29
men in de vergadering van de raad. De Raad van Toezicht heeft in deze vergadering het jaarrapport 2011 goedgekeurd na een positief advies van de Financiële Commissie. In diezelfde vergadering heeft de accountant de Management Letter 2011 en het accountantsverslag toegelicht en zijn de daaruit voortvloeiende acties voor het stichtingsbureau besproken. Tijdens de conferentie op 5 oktober 2012 is gesproken over de identiteit van Lucas Onderwijs aan de hand De Grondslag Verdiept en Grondwet artikel 32. Het afmeten van de kwaliteit alleen aan de hand van de cito-scores is naar mening van de raad en het bestuur te weinig. Onderwijs gaat om meer dan dat. De Raad van Toezicht heeft meegedacht met het bestuur en voor de brede invulling van de kwaliteit een aantal trefwoorden geformuleerd. In december is de begroting 2013 besproken. Na een inhoudelijke bespreking is de door het College van Bestuur vastgestelde begroting 2013 van alle sectoren met een positief advies van de Financiële Commissie door de Raad van Toezicht goedgekeurd. Gedurende het verslagjaar heeft de Raad van Toezicht zich laten informeren door het College van Bestuur over de aanstaande bezuinigingen op Passend Onderwijs en welke consequenties dit voor de betreffende Lucasscholen zou hebben. De Raad van Toezicht vindt het belangrijk om contact te houden met de scholen. Zo worden minimaal eenmaal
30
per jaar gesprekken gepland met de cluster- en instellingsdirecteuren. In het verslagjaar is dit gesprek in de vergadering van maart georganiseerd. Er is een uiteenzetting gepresenteerd over het Actieplan LeerKracht binnen het PO. De instellingsdirecteuren hebben een presentatie gehouden over diverse onderwerpen zoals de functiemix en het ziekteverzuim. Daarna is gediscussieerd over deze onderwerpen. Dit contact met de scholen wordt versterkt doordat de leden van de Raad van Toezicht per jaar een aantal schoolbezoeken afleggen. Onder andere op deze wijze wordt een beter beeld verkregen van de sfeer, cultuur en actuele situatie op de scholen. Tevens worden er vergaderingen bezocht van zowel de GMR-PO als de GMR-VO. De voorzitter van de Raad van Toezicht en het College van Bestuur hebben in september 2012 deelgenomen aan een bijeenkomst op het ministerie van OCW onder leiding van de minister over toezicht op en van Raden van Toezicht. Financiële commissie De onderwerpen die gaan over financiën of daar raakvlakken mee hebben, worden voorbereid tijdens de vergaderingen van de Financiële Commissie. Tijdens deze vergaderingen worden onderwerpen uitvoerig besproken en uitgediept. Zodoende kan de Financiële Commissie een gedegen advies geven aan de Raad van Toezicht. Ook adviseert de Financiële Commissie het College van Bestuur en de Raad van Toezicht over mogelijke risico’s, ont-
wikkelingen en aandachtspunten. De heren Boon en Lemmink hebben vanuit de Raad zitting in de Financiële Commissie. Zij spreken tijdens de vergadering met de voorzitter van het College van Bestuur en de stichtingscontroller. Zo nodig worden het hoofd van de afdeling F&A en de externe accountant uitgenodigd. In 2012 is de Financiële Commissie zeven keer bij elkaar geweest. In oktober 2012 had de Financiële Commissie een gesprek met de accountant om te spreken over het controleplan. De controle van de accountant is erop gericht om processen en de uitvoering daarvan scherper in beeld te krijgen.
dienen te houden. Het salaris van de bestuurders valt binnen de grenzen van deze cao. Het maximum van de in de cao opgenomen salariëring blijft binnen de grenzen die de minister van OCW heeft aangegeven. Een deel van de vergoedingen voor de Raad van Toezichtleden is besteed aan een project voor leerlingen op gebied van identiteit op Internationaal College Edith Stein. Raad van Toezicht Lucas Onderwijs De heer mr. M.A.P van Haersma Buma, voorzitter
Remuneratiecommissie van de Raad van Toezicht Ieder jaar hebben de leden van het College van Bestuur een beoordelingsgesprek met de remuneratiecommissie. Die commissie bestaat uit twee leden van de raad, te weten de voorzitter en de vicevoorzitter. In die gesprekken wordt teruggekeken naar de resultaten van het afgelopen jaar en worden de (persoonlijke) doelen voor het komende jaar afgesproken. Tevens heeft de Raad gesproken over de honorering van de bestuurders. Eind 2011 is voor het eerst een cao voor bestuurders in het voortgezet onderwijs afgesloten. De Raad heeft besloten dat de bestuurders zich aan deze cao
31
10 Verslag GMR-PO, GMR-VO en Bureauraad Verslag GMR-PO Werkwijze GMR-PO De medezeggenschap in het primair onderwijs telt zo'n honderd leden. Zij vertegenwoordigen ongeveer vijftig basisscholen. Om die reden heeft de GMR-PO een gemandateerd Dagelijks Bestuur (DB). Het DB bestond in 2012 uit vijf leden. Het DB overlegt zes keer per jaar met de voorzitter van het College van Bestuur en één van de clusterdirecteuren. Inhoudelijke vraagstukken worden voorbereid in de drie themagroepen: Financiën & Huisvesting, Onderwijs & Kwaliteit en Personeel & Organisatie. Twee keer per jaar vindt de Algemene Vergadering plaats, waarin het DB zich verantwoordt en vooruitkijkt. Deze bijeenkomsten gebruiken we bovendien voor inhoudelijke besprekingen, zoals een presentatie over de studiereis van een aantal Lucas-medewerkers naar Singapore. Eén keer per jaar spreekt het DB met een afvaardiging van de Raad van Toezicht. In 2012 hebben de collega’s van de Nutsscholen, vooruitlopend op de integratie van hun medezeggenschap in die van Lucas Onderwijs, alvast deelgenomen aan de GMRoverleggen. Hiermee is de integratie soepel verlopen. Jaarrapport 2011/begroting 2012 In juni is de GMR geïnformeerd over de onvoorziene ontwikkelingen bij de uitvoering van de begroting 2011. In het voortgezet onderwijs is een aanzienlijk lager resultaat gerealiseerd dan gepland. De GMR-PO heeft daarop een uitgebreid advies geschreven over de noodzaak van de verbetering van (naleving van) administratieve en bedrijfsvoeringprocedures. We geven vijf wenselijke maatregelen aan, gericht op uniformering, tijdige signalering van overschrijdingen en centralisering. De verbetermaatregelen van Lucas Onderwijs bewegen zich ook in die richting. In het najaar zijn we geïnformeerd over de stand van zaken door het tijdelijk extra collegelid voor dit vraagstuk. Nieuw strategisch beleidsplan In 2012 zijn de voorbereidingen gestart voor een nieuw strategisch beleidsplan. De themagroepen van de GMRPO hebben allereerst in samenwerking met Lucas Onderwijs het huidige plan geëvalueerd. Het nieuwe plan zal in 2013 gereed zijn. Meerjarenbestuursformatieplan Jaarlijks ontvangen wij het bestuursformatieplan ter advisering. Daarin staan de ontwikkelingen op gebied van
32
de personele formatie en de bezetting Lucasbreed. Dit jaar lag daar een grondige analyse aan ten grondslag, die wij op prijs hebben gesteld. De GMR-PO heeft dan ook positief geadviseerd. RDDF-procedure De RDDF-procedure voor het aanwijzen van overtollig personeel is in 2012 niet goed verlopen. We hebben aangedrongen op herstel. Het College van Bestuur heeft een en ander inmiddels opgelost. Afgesproken is om de procedure in 2013 in overleg met de GMR beter voor te bereiden. Ook hebben we aangedrongen op een grotere zorgvuldigheid bij het voor de zomervakantie (pro forma) aanzeggen van ontslag bij al het personeel zonder vaste aanstelling, in afwachting of ontslag daadwerkelijk noodzakelijk is. Fusie Nutsscholen In het najaar hebben wij ingestemd met het doorvoeren van de voorziene formele fusie tussen de Nutsscholen en Lucas Onderwijs. De GMR kijkt terug op een succesvol proces met goed resultaat. Nieuw samenwerkingsverband Passend Onderwijs regio Haaglanden Als GMR zijn we gedurende de voorbereiding goed geïnformeerd over de fusie van de zeven Haagse samenwerkingsverbanden tot één. Daardoor konden we formeel snel positief adviseren. Ook heeft de GMR een ouderlid afgevaardigd in de sollicitatiecommissie voor de te werven directeur van dit samenwerkingsverband.
Verslag GMR-VO Samenstelling GMR-VO Zeven docenten, drie ouders en twee leerlingen vertegenwoordigden in 2012 de vier instellingen voor voortgezet onderwijs binnen de Lucas. Er zijn vijf reguliere GMR-vergaderingen geweest. Voorafgaand aan de vergaderingen overlegde het dagelijks bestuur van de raad met het College van Bestuur van Lucas Onderwijs. De meest in het oog springende onderwerpen waren de overstap naar een andere arbodienst, financiën in het voortgezet onderwijs en eigenrisicodragerschap. Arbodienst Tijdens de vergadering van de personeelsgeleding van de GMR-VO (PGMR) werd ingestemd met de keuze voor Tredin als nieuwe arbodienst. Daaraan is wel een aantal voorwaarden door de PGMR gesteld, zoals personeel betrekken bij de evaluatie, goede training van leidinggevenden in het voeren van verzuimgesprekken en nadrukkelijk aandacht voor de overdracht van zieken. Financiën Tijdens de behandeling van de begroting 2013 heeft de GMR wederom gepleit voor uniformering in de begroting van de instellingen en voor het toevoegen van de begroting van 2010. Ook wil de GMR graag dat er uitleg wordt gegeven over de opbouw van de begroting vanaf de scholen naar de instellingen en de stichting. De meerjarenbegroting is qua inhoud nog lang niet volledig genoeg en
dient voor het beleid op korte en middellange termijn een duidelijker beeld te schetsen dan tot nu toe is gedaan. ERD/WGA Na aanhoudend overleg komt eind 2012 een akkoord over de termijnen bij een bezwaarprocedure in geval van ziekte. Lucas Onderwijs draagt voortaan zelf de lasten voor ziek personeel, het zogenoemd eigen risicodragerschap. De laatste hobbel daarin was de termijn voor afhandeling van bezwaren en betalingen. Ook daarover is nu overeenstemming. Financiële commissie In dit cursusjaar zijn er twee bijeenkomsten geweest met de financiële commissie van de GMR en de stichtingscontroller en het hoofd Financiën van Lucas Onderwijs. Ook is gesproken met twee leden van de Raad van Toezicht. Voor de negende keer in het bestaan van de GMR is een gezamenlijke studiedag georganiseerd. In het eerste gedeelte is gesproken met Rob Kraakman, oud bestuursvoorzitter van OMO en delegatieleider van de werkgevers in de cao-onderhandelingen voor het voortgezet onderwijs. Ook dit jaar zijn de activiteiten in de VOCL een overlegorgaan van vier grote GMR’en waaronder de GMR van Lucas Onderwijs, voortgezet. Op het hoofdkantoor van OMO in Tilburg heeft het dagelijks bestuur twee vergaderingen gehad, waarvan één met de centrales. Op de website van de GMR staan alle verslagen en de daarbij behorende stukken.
Verslag Bureauraad Werkwijze De Bureauraad vertegenwoordigt de belangen van medewerkers op het stichtingsbureau. De raad komt maandelijks bij elkaar. De Bureauraad heeft zich in 2012 inhoudelijk met een aantal onderwerpen beziggehouden, waaronder de werkkostenregeling, het traject EigenRisicoDrager WGA, het medewerkertevredenheidsonderzoek en veranderingen in de structuur van het stichtingsbureau. Werkkostenregeling Werkgevers kunnen sinds 1 januari 2011 gebruik maken van de werkkostenregeling. Lucas Onderwijs heeft in 2012 besloten deze regeling per 1 januari 2013 in te voeren en deze zo 'leeg' mogelijk op te starten. Enkele zaken, zoals de fietsenregeling en de vakbondsvergoeding zijn middels de cao Primair Onderwijs geregeld en kunnen dus niet zomaar worden geschrapt. EigenRisicoDrager WGA Het traject ERD-WGA is in 2012 afgesloten. Lucas Onderwijs gaat zelf zorgen voor uitkering bij ziekte. De medezeggenschapsraden van Lucas en het College van Bestuur hebben overeenkomst bereikt over het laatste punt, namelijk het sanctiebeleid bij een bezwaarprocedure. Er zijn afspraken gemaakt over de termijnen van afhandeling en uitkering bij een bezwaarprocedure. Na deze toezegging zijn de drie medezeggenschapsraden akkoord gegaan met de regeling. Medewerkertevredenheidsonderzoek (MTO) In het najaar van 2012 is het tweede MTO afgenomen. Dit keer heeft het managementteam hierin het voortouw genomen. Als belangrijkste verbeterpunten kwamen naar voren: communicatie, werktijdenregeling en scholing/ functieomschrijvingen. De Bureauraad wil een rol spelen in de uitwerking van het onderzoek en neemt actief deel aan de werkgroepen die zijn opgestart. Veranderingen stichtingsbureau De structuur van het stichtingsbureau is in 2012 gewijzigd. De Bureauraad heeft deze wijzigingen gevolgd en erover geadviseerd. De interim-managers vallen sinds afgelopen jaar niet meer onder de afdeling Personeel en Organisatie, maar rechtstreeks onder de secretaris/directeur. Daarnaast zijn de afdelingen Personeelsadministratie en Salarisadministratie samengevoegd en ondergebracht onder Financiën en Administratie.
34
Bureauraad Vacatures in de Bureauraad werden begin 2012 met een verkiezing ingevuld. De voorzitter trad af. Deze functie werd overgenomen door een duo. Eind 2012 bestond de Bureauraad uit vijf leden. Het vijftal is naar de landelijke OR-dag gegaan en heeft daar workshops gevolgd. Alle documenten van de Bureauraad moeten elke twee jaar door het College van Bestuur opnieuw worden vastgesteld. In 2012 zijn het Statuut BR en het Reglement BR opnieuw vastgesteld. Het Huishoudelijk Reglement BR is herschreven en vastgesteld. Ook is een nieuw vierjarenbeleidsplan opgesteld. Alle documenten zijn te vinden op de portal.
11 Kerncijfers 2012
2011
2010
222.233 223.410 190 -1.177 30.111 75.441 9,8% 22,1% 40% 0,1% 91% 80% 20%
217.693 221.927 -3.159 -4.234 29.921 70.677 10,2% 20,6% 42% -1,5% 91% 80% 20%
214.119 218.664 -2.794 -4.546 33.080 73.609 12,0% 21,4% 45% -1,3% 92% 80% 20%
Totale lasten per leerling (x €) PO WEC VO Totaal
5.617 17.022 8.218 7.095
5.535 17.080 8.207 7.123
5.507 18.485 8.223 7.069
Personele lasten per leerling (x €) PO WEC VO Totaal
4.643 14.878 6.518 5.671
4.611 15.241 6.511 5.716
4.635 15.723 6.486 5.671
Materiële lasten per leerling (x €) PO WEC VO Totaal
974 2.143 1.700 1.424
925 1.839 1.696 1.407
872 2.762 1.736 1.398
14.961 232 16.294 31.487
14.851 232 16.073 31.156
14.752 219 15.918 30.889
Totale baten (x € 1.000) Totale lasten (x € 1.000) Exploitatieresultaat (x € 1.000) Saldo baten en lasten (x € 1.000) Eigen vermogen (x € 1.000) Balanstotaal (x € 1.000) Weerstandsvermogen - publiek vermogen Kapitalisatiefactor - publiek vermogen Solvabiliteitsratio Rentabiliteitsratio Rijksbijdragen / totale baten Personele lasten / totale lasten Materiële lasten / totale lasten
Leerlingen (per 1 oktober) PO WEC VO Totaal Personeel (gemiddeld) Totaal man werkzaam in PO/WEC Totaal vrouw werkzaam in PO/WEC Totaal personeel PO/WEC
346 1.525 1.871
18,5% 81,5% 100,0%
358 1.492 1.850
19,4% 80,6% 100,0%
351 1.455 1.806
19,4% 80,6% 100,0%
Totaal man werkzaam in VO Totaal vrouw werkzaam in VO Totaal personeel VO
917 1.011 1.928
47,6% 52,4% 100,0%
952 1022 1.974
48,2% 51,8% 100,0%
968 998 1.966
49,2% 50,8% 100,0%
Totaal man Totaal vrouw Totaal personeel
1.263 2.536 3.799
33,2% 66,8% 100,0%
1.310 2.514 3.824
34,3% 65,7% 100,0%
1.319 2.453 3.772
35,0% 65,0% 100,0%
Het overzicht met het aantal fte’s staat vermeld in de bijlage op pagina 49.
35
12 Treasury management De effecten (financiële vaste activa) worden beheerd door een externe beheerder, ING Investment Management. ABN AMRO Bank bewaart de effecten. Het beleid met betrekking tot de beleggingsportefeuille is erop gericht alleen vastrentende waarde in bezit te hebben. In 2011 heeft het College van Bestuur een nieuw treasurystatuut opgesteld en dit statuut is door de Raad van Toezicht vastgesteld. Dit treasurystatuut voldoet aan de regeling Beleggen en Belenen, opgelegd door het ministerie van OCW. Lucas Onderwijs voldoet aan de voorwaarden die zijn beschreven in de regeling Beleggen en Belenen voor instellingen voor onderwijs en onderzoek 2010. Lucas Onderwijs heeft eind 2012 de effectenportefeuille volledig belegd in vastrentende effecten. De beleggingen bestaan voor ruim 96 procent uit obligaties met een AAArating conform de ratingsystematiek van Moody’s. De obligaties zijn voornamelijk afkomstig van de Nederlandse staat. De overige beleggingen betreffen vastrentende beleggingen met een AA-rating (4 procent).
Obligaties van de Italiaanse Republiek zijn begin 2012 verkocht. De opbrengst hiervan lag boven de verkrijgingprijs en de balanswaarde per 31 december 2011. Naast de bovengenoemde beleggingen heeft Lucas Onderwijs de mogelijkheid om binnen het opgestelde treasurystatuut middelen uit het private vermogen in te zetten voor zaken die niet vallen binnen de regeling Beleggen en belenen door instellingen voor onderwijs en onderzoek 2010. Lucas Onderwijs heeft op 31 december 2012 een lening verstrekt aan Stichting Glaslokaal van € 1.000.000,-. Lucas Onderwijs heeft een tweede hypotheekrecht op het netwerk van de stichting en de rente bedraagt minimaal 5,25 procent. De gemiddelde looptijd van de portefeuille eind 2012 is ruim 4,5 jaar, gedeeltelijk afhankelijk van eerdere uitloting.
13 Financiële paragraaf Resultaat 2012 Uit de bijgaande jaarrekening blijkt een positief resultaat van € 190.000. In de begroting van 2012 werd uitgegaan van een negatief resultaat van € 747.000. De afwijking ten opzichte van het begrote resultaat wordt veroorzaakt door een hoger resultaat op de financiële baten dan begroot (€ 1.174.000). De financiële baten betreffen het resultaat uit de beleggingen van financiële vaste activa (beleggingen) van Lucas Onderwijs. Het betreft hier het totaal van de koersresultaten en de renteinkomsten. Het resultaat van de baten en lasten bij de scholen was lager dan begroot. Het primair onderwijs/WEC sluit dit boekjaar af met een positief resultaat van € 1.694.000. Dit is aanzienlijk hoger dan het begrote negatieve resultaat van € 515.000. Dit hogere resultaat wordt voornamelijk veroorzaakt door hogere baten dan begroot en meer financiële baten dan begroot (€ 691.000). In totaal waren de baten € 4.167.000 hoger dan begroot. De kosten stegen onder meer als gevolg van stijging van sociale lasten. De kosten stegen uiteindelijk minder als gevolg van beleidskeuzes; van een deel van de inkomsten is besloten om die in 2013 gezamenlijk in te zetten voor scholing, zodat meer opbrengsten worden gegenereerd. Het resultaat voor het voortgezet onderwijs is € 2.389.000 negatief. Dit is aanzienlijk meer verlies dan het begrote tekort van € 527.000. In de resultaten van de scholen is het resultaat van de collectieve inzet (bestuur en stichtingsbureau) verwerkt. De kosten van deze collectieve inzet bleef binnen de begroting. Het resultaat van het eigen risicodragerschap WGA/WIA kwam uit op negatief € 149.000 (begroot positief € 100.000). Dit werd veroorzaakt door een hogere instroom dan was verwacht. Het resultaat van financiële baten en lasten is € 1.367.000. Dit is inclusief de koerswinsten op de financiële vaste activa. Van dit bedrag is € 705.000 toegerekend aan de scholen, omdat dit het rendement is op de publieke middelen. Het resultaat op het private vermogen bedraagt € 662.000. In 2011 kwamen de scholen die behoorden tot de Vereniging Haagse Nutscholen in de financiële problemen. Zij konden niet meer voldoen aan hun financiële verplichtingen. Na gedegen onderzoek is besloten deze scholen te helpen, om de leerlingen niet de dupe te laten worden
van de situatie bij de Vereniging Haagse Nutscholen en omdat er meerwaarde werd verwacht op onderwijskundig gebied en efficiency van de ondersteuning van de scholen. Lucas Onderwijs heeft in 2011 middelen ter beschikking gesteld om een faillissement af te wenden. De Vereniging heeft zich per 1 augustus 2011 ontbonden en de scholen zijn ondergebracht in een nieuwe stichting: Stichting Haagse Nutsscholen. De aansturing geschiedt vanuit het bestuur van Lucas Onderwijs. De scholen zijn per 1 januari 2013 ondergebracht bij Lucas Onderwijs. Materiële vaste activa In 2012 is per saldo € 3.460.000 meer geïnvesteerd dan is afgeschreven. De grootste post betreft materiele vaste activa in uitvoering; dit zijn (nieuwbouw-)projecten die nog gedeeltelijk moeten worden vergoed door de gemeente. Dit betreft bijvoorbeeld de nieuwbouw van College St.Paul en de gymnastiekzalen voor de scholen van de instelling de Haagse Colleges. In 2012 heeft Lucas Onderwijs voor € 9,7 miljoen geïnvesteerd en € 6,2 miljoen afgeschreven. Dus ook dit jaar zijn er meer middelen ingezet in materiële vaste activa dan zijn vrijgekomen uit de afschrijvingen. Het bestuur heeft besloten meer aandacht aan de meerjarenbegrotingen, en specifiek de investeringen hierin, te schenken om het bijbehorende liquiditeitsbeslag ook in de toekomst goed te kunnen blijven beheersen. In 2012 zijn daarom nieuwe meerjarenbegrotingsmodellen gemaakt die behalve de operationele baten en lasten van de begrotingsjaren, ook de effecten laten zien van investeringsprojecten. De besluitvorming omtrent nieuwbouwinvesteringen is gestroomlijnd en ook de rapportage over nieuwbouwprojecten wordt geïntensiveerd. Financiële vaste activa De financiële vaste activa is in 2012 gestegen tot € 23.207.000. Het bestuur kan binnen de kaders van het treasurystatuut middelen van de private reserves inzetten die niet vallen binnen de Regeling beleggen en belenen door instellingen voor onderwijs en onderzoek 2010. Het bestuur heeft vanuit de private reserves middelen verstrekt aan de stichting Glaslokaal om noodzakelijke uitbreidingsinvesteringen te financieren (per eind 2012: € 1.000.000). Deze uitbreiding van stichting Glaslokaal was noodzakelijk om de dienstverlening op het gebied van glasvezel ook aan onze scholen te garanderen. Als onderpand is een tweede hypotheek gevestigd op het communicatienetwerk van de stichting.
37
Eigen vermogen Het eigen vermogen is ultimo 2012 € 30.111.000. Geconcludeerd mag worden dat het vermogen van Lucas Onderwijs ultimo 2012 toereikend is, ook wanneer de situatie getoetst wordt aan de eisen zoals die door het ministerie van OCW op 28 februari 2007 zijn gepubliceerd. Lucas Onderwijs heeft volgens de definitie in deze brief een weerstandsvermogen van 9,7% als gekeken wordt naar het publiek vermogen (2011: 10,2%). Als tevens rekening wordt gehouden met het privaat vermogen is er sprake van een weerstandsvermogen van 13,5%. Vanwege interne administratieve toewijzingen van het eigen vermogen aan scholen en grote verschillen van eigen vermogen tussen onderdelen van Lucas en de druk op de bekostiging in het onderwijs in het algemeen, is het bestuur van mening dat de meerjarenbegrotingen nog belangrijker zijn geworden. De aandacht hiervoor van het bestuur is dan ook toegenomen. Belangrijke onderdelen in het eigen vermogen zijn als bestemmingsreserve aangemerkt. Het gaat hier bijvoorbeeld om reserves die zijn bestemd voor de functiemix, waarvan de lasten later komen dan de reeds ontvangen inkomsten. Kapitalisatiefactor In november 2009 is het rapport uitgekomen van de commissie Vermogensbeheer Onderwijsinstellingen, vaak kortweg commissie Don genoemd. Deze commissie heeft, in opdracht van de ministeries van OCW en Financiën, een onderzoek uitgevoerd naar de financieringsstructuren en
financiële risico’s van onderwijsinstellingen. De commissie heeft een nieuw kengetal geïntroduceerd om te signaleren of onderwijsinstellingen misschien een deel van hun kapitaal niet of inefficiënt benutten voor de vervulling van hun taken: de kapitalisatiefactor. Voor schoolbesturen in het primair en voortgezet onderwijs adviseert de commissie een bovengrens aan de kapitalisatiefactor van 35%. Lucas Onderwijs heeft een kapitalisatiefactor (exclusief privaat vermogen) van 22,1% per eind 2012 en dit is dus onder de door de commissie aanbevolen bovengrens van 35%. Ultimo 2011 was de kapitalisatiefactor 20,6%. Indien het privaat vermogen bij de berekening van dit kengetal wordt betrokken, is de kapitalisatiefactor ultimo 2012 25,9% en ultimo 2011 24,1%. Voorzieningen De voorzieningen zijn ten opzichte van 2011 gestegen met € 3.279.000. De voorziening Groot Onderhoud is gestegen omdat er meer is gedoteerd dan is uitgevoerd (€ 1.826.000). Daarnaast is er in 2012 een nieuwe personeelsvoorziening gevormd. Het wordt voor onze ex-werknemers steeds moeilijker om snel weer aan het werk te komen. In totaal hebben wij in 2012 een voorziening van € 924.000 gevormd om het aandeel van Lucas Onderwijs betreffende verwachte uitkeringskosten in de komende jaren te kunnen dekken. Voor nadere details wordt verwezen naar de jaarrekening.
Ratio’s De financiële positie van Lucas Onderwijs kan ook nog zichtbaar gemaakt worden door te kijken naar enkele ratio’s. 31-12-2012
Solvabiliteit Kapitalisatiefactor - publiek Kapitalisatiefactor - totaal Liquiditeit Weerstandsvermogen - publiek Weerstandsvermogen - totaal -
Signaleringsgrenzen Ondergrens Bovengrens
39,9% 22,1% 25,9% 0,42 9,7% 13,5%
20,0% geen
geen 35,0%
0,50
1,50
2012 Rentabiliteit
Lucas Onderwijs heeft per 31 december 2012 een kapitalisatiefactor van 22,1%. Het ministerie van OC&W heeft de signaleringsgrens, in navolging van de commissie Don, bepaald op 35%. De door de commissie Don benoemde ratio Kapitalisatiefactor is opgebouwd uit een factor voor de: • financieringsfunctie (middelen om materiële vaste activa te vervangen); • transactiefunctie (middelen om korte termijn schulden te voldoen); en • financiële bufferfunctie (middelen om onvoorziene risico’s te dekken). Het ministerie heeft de afgelopen jaren veel schoolbesturen bezocht en onderzocht die ratio’s hadden die buiten de signaleringsgrenzen vielen. De werkwijze van dit onderzoek richt zich dan vaak op de onderliggende factoren van de kapitalisatiefactor, zoals deze hiervoor staan genoemd. Als deze factoren gesplitst worden beoordeeld, zal een bestuur sneller buiten de signaleringsgrenzen vallen. De ratio voor de liquiditeit (vlottende bezittingen/vlottende schulden) komt beneden de signaleringsgrens. De daling is veroorzaakt door investeringen in materiële vaste activa. Dat Lucas Onderwijs onder de signaleringsgrens uitkomt, is echter geen probleem. Indien de liquiditeit te laag is, kan een deel van de financiële vaste activa liquide worden gemaakt. De rentabiliteit is dit jaar positief. De rentabiliteit in het
42,4% 20,6% 24,1% 0,44 10,2% 13,7% 2011
0,1%
In dit overzicht zijn tevens de signaleringsgrenzen opgenomen die de commissie Don heeft gekozen in het hiervoor genoemde rapport. De solvabiliteit (eigen vermogen/ totaal vermogen) is 39,9% en ruim boven de minimum signaleringsgrens van de commissie Don. Deze ratio is gedaald vanwege de stijging van het vermogen, wat veroorzaakt wordt door een stijging van de materiële vaste activa.
31-12-2011
0,0%
5,0%
-1,4%
primair onderwijs/WEC was 1,9% en in het voortgezet onderwijs negatief 1,8%. De begroting voor 2012 liet een negatief resultaat zien. Deze negatieve begroting was op een aantal scholen noodzakelijk om het onderwijsbeleid en de ambities van deze scholen te realiseren. Ook heeft het bestuur besloten om op een aantal scholen de onderwijskwaliteit te verbeteren waardoor de inkomsten niet toereikend waren voor de hiervoor noodzakelijke lasten. Door de toegenomen druk op de bekostiging is het op een aantal scholen erg moeilijk om goed onderwijs te blijven bieden met de huidige inkomsten. In 2012 kwam een aantal kosten naar voren die niet waren begroot. Het bestuur heeft besloten aanvullende maatregelen te treffen om sneller zicht te hebben op begrotingsoverschrijdingen in de scholen, onder andere door de gesprekkencyclus te intensiveren. Ook in 2013 is het noodzakelijk om meer uitgaven te doen dan aan inkomsten zijn begroot om de onderwijsdoelstellingen op de scholen te behalen. Dit komt voor een deel door het eerder genoemde beleid om bepaalde inkomsten die in 2012 zijn ontvangen in 2013 in te zetten en daarnaast door een aantal bijzonderheden zoals voorfinanciering vanwege stijgende leerlingaantallen. Het weerstandsvermogen (het eigen vermogen in relatie tot de baten) is afgenomen van 10,2% naar 9,7%. Dat wordt veroorzaakt door het negatieve resultaat bij de scholen. Bij het primair onderwijs/WEC is deze ratio gestegen van 11,0% naar 12,5%; in het voortgezet onderwijs is deze ratio gedaald van 11,3% naar 9,3%. Vanwege het negatieve publiek eigen vermogen in verband met het eigen risicodragerschap WGA/WIA zijn deze percentages iets lager (primair onderwijs: 1%, voortgezet onderwijs 0,7%). Doordat Lucas Onderwijs een privaat vermogen heeft, oorspronkelijk voortkomend vanuit het primair onderwijs, heeft Lucas als totaal een weerstandsvermogen van 13,5%.
39
14 Verkorte jaarrekening 2012 Balans per 31 december 2012
(na resultaatbestemming)
(in euro’s) 2012 Vaste activa 1.2 Materiële vaste activa 1.3 Financiële vaste activa
2011
39.303.370 23.207.209
35.842.882 21.659.147 62.510.579
Vlottende activa 1.5 Vorderingen 1.7 Liquide middelen
9.427.980 3.502.754
57.502.029
10.724.289 2.450.815 12.930.734
13.175.104
75.441.313
70.677.133
2.1 Eigen Vermogen
30.111.375
29.921.093
2.2 Voorzieningen
14.563.226
11.284.109
2.3 Langlopende schulden
109.779
121.976
2.4 Kortlopende schulden
30.656.933
29.349.955
75.441.313
70.677.133
40
Staat van baten en lasten over 2012 (in euro’s) Begroting 2012
2012
2011
Baten 3.1 Rijksbijdragen 203.207.537 3.2 Overige overheidsbijdragen en -subsidies 7.068.726 3.3 Overige baten 11.956.978 Totaal baten
197.624.354 5.905.278 10.333.222 222.233.241
198.725.728 6.453.508 12.513.397 213.862.854
217.692.633
Lasten 4.1 4.2 4.3 4.4
Personeelslasten Afschrijvingen Huisvestingslasten Overige lasten Totaal lasten
173.075.872 5.226.697 15.199.169 21.300.761
178.097.443 5.638.486 15.058.772 23.132.167
223.409.864
214.802.499
221.926.868
-1.176.623
-939.645
-4.234.235
704.928
-2.000
422.185
-471.695
-941.645
-3.812.050
Financiële baten en lasten stichting
661.977
195.000
652.777
Nettoresultaat
190.282
-746.645
-3.159.273
Saldo baten en lasten 5
178.566.791 6.197.097 15.425.405 23.220.571
Financiële baten en lasten scholen Operationeel resultaat
41
Kasstroomoverzicht over 2012 (in euro’s) 2012 Kasstroom uit operationele activiteiten Nettoresultaat Gecorrigeerd voor: · Afschrijvingen 2012 · Mutatie voorzieningen · Mutatie financiële vaste activa
2011 -3.159.273
190.282 6.197.097 3.279.117 -345.898
5.638.486 2.315.179 42.524 9.130.316
Veranderingen in vlottende middelen · Vorderingen · Schulden
-3.344.709 -2.191.955
1.296.309 1.306.976
Totaal kasstroom uit operationele activiteiten Kasstroom uit investeringsactiviteiten Des-/Investeringen in materiële vaste activa Des-/Investeringen in materiële vaste activa voorgaande jaren Overige des-/investeringen financiële vaste activa
2.603.285
-5.536.664
11.923.883
-699.748
-7.306.455 -2.351.131 -1.202.164
Totaal kasstroom uit investeringsactiviteiten
7.996.189
-7.973.719 -29.190 5.605.883 -10.859.750
Kasstroom uit financieringsactiviteiten Aflossing langlopende schulden
-12.194
Totaal kasstroom uit financieringsactiviteiten Mutatie liquide middelen
Beginstand liquide middelen Eindstand liquide middelen
-12.197 -12.194
-12.197
1.051.939
-3.108.971
2.450.815 3.502.754
Mutatie liquide middelen
5.559.786 2.450.815 1.051.939
42
-2.397.026
-3.108.971
15 Begroting 2013 Staat van baten en lasten (in euro’s) Baten 3.1 Rijksbijdragen 3.2 Overige overheidsbijdragen en -subsidies 3.3 Overige baten
209.040.024 8.393.839 10.383.617
Totaal baten
4.1 4.2 4.3 4.4
Lasten Personeelslasten Afschrijvingen Huisvestingslasten Overige lasten
227.817.480
182.410.847 6.425.343 16.907.987 22.991.756
Totaal lasten
228.735.933
Saldo baten en lasten
5
Financiële baten en lasten scholen Financiële baten en lasten stichting
-918.453
-1.500 195.000 193.500
Nettoresultaat
-724.953
In deze begroting is rekening gehouden met de fusie tussen de Stichting Haagse Nutsscholen en de Stichting Lucas Onderwijs per 1 januari 2013.
43
Bijlagen Bijlage 1: Prestatieboxmiddelen Primair Onderwijs 2012 De totale inkomsten Prestatiebox 2012 bedragen voor het primair onderwijs van Lucas Onderwijs € 1.146.613,-. Na uitvoerig overleg tussen bestuur en directies is er een verdeelsleutel tot stand gekomen. Een aantal belangrijke uitgangspunten bij de verdeelsleutel is als volgt verwoord. Het bestuur van Lucas wil op een slimme manier zo goed mogelijk van de beschikbare budgetten gebruik maken onder het motto: 'Als het met minder moet, moet het slimmer’. Kennisdeling is een belangrijk uitgangspunt, evenals de mogelijkheden voor innovatie. De Lucas Academie speelt daarbij een belangrijke rol. Daarnaast krijgen scholen ook een deel dat zij naar eigen inzicht kunnen besteden. Vanzelfsprekend moeten die uitgaven wel passen binnen de kaders van het bestuursakkoord. Voor cultuur, taal en rekenen is 30% van het budget (€ 334.000) rechtstreeks naar de scholen gegaan. Scholen hebben deze middelen ook op deze terreinen ingezet. Cultuur betreft de uitgaven die voorheen geboekt werden onder culturele activiteiten, zoals bezoek aan musea, tentoonstellingen en bezoeken aan bijvoorbeeld een poppentheater. Rekenen en taal is door scholen met name ingezet bij de verdere invoering van opbrengstgericht werken. Veel scholen hebben bijvoorbeeld scholing gevolgd op het gebied van trend- en signaalanalyses.
44
Verder hebben alle scholen een project op schoolniveau moeten aangeven. Op het intranet van Lucas Onderwijs is daarvoor een prestatieboxpagina ingericht. Een belangrijk uitgangspunt is dat het project tot samenwerking leidt met partners binnen of buiten de organisatie. Daarnaast moeten scholen aangeven hoe zij de opgedane kennis vervolgens delen binnen Lucas Onderwijs. Ook dit onderdeel betreft 30% van het totale budget. Daarnaast was een bedrag van € 334.000 beschikbaar voor nieuwe gemeenschappelijke projecten. Dit beleid krijgt z’n beslag in 2013. Deze gelden zijn in 2012 nog niet gebruikt en als bestemmingsreserve opgenomen. Scholen kunnen projecten aanvragen. Deze projecten worden door de kenniskring Onderwijs & Kwaliteit van advies voorzien voor het BMT. Deze beslist over de toekenning van middelen. Tenslotte is er een bedrag van bijna € 115.000 beschikbaar. Dit bedrag is een reservering van middelen, waarvan de uitgaven plaatsvinden op basis van besluit door het BMT PO.
Bijlage 2: Prestatieboxmiddelen Voortgezet Onderwijs 2012 De instellingen voor voortgezet onderwijs hebben meegedaan aan de nulmeting in het kader van de Prestatiebox VO. Er zijn plannen uitgewerkt op locatie– en instellingsniveau. Er is 1,8 miljoen euro ontvangen. Via Vensters voor Verantwoording worden resultaten gerapporteerd. Op de volgende thema’s zijn middelen ingezet: • Enkele locaties hebben in het kalenderjaar 2012 vooral sterk ingezet op rendementsverbeteringen, als gevolg van teruglopende resultaten. Hier zijn al verbeteringen zichtbaar. • Versterking kwaliteit van reken- en taalonderwijs (werkgroepen breed en per locatie, invulling en uitwerking op locatie). • Verbetering mavo-havo doorstroom tussen de locaties binnen een instelling. • De doorlopende leerlijnen van het Vakcollege worden verder geoptimaliseerd. Ook vindt er overleg plaats met de ROC’s over aansluiting Vakcollege en mbo. Andere vmbo-scholen zetten in op de ontwikkeling van intersectorale programma’s en moderne snijvlakopleidingen zoals technologie en dienstverlening, die het vmbo-onderwijs modern en aantrekkelijk moeten maken. • Brede talentontwikkeling op gebied van sport, cultuur, technasium, Cambridge Engels, XL-lessen, talentklassen
en vwo-plus. Deze zaken zijn deels buitenschools en deels verweven in het curriculum. • Passend Onderwijs waaronder het opstellen van een zorgprofiel per locatie en binnen de samenwerkingsverbanden. • Aandacht voor te grote verschillen tussen schoolonderzoek en centraal schriftelijk. • De aparte gymnasiumklas van Zandvliet (start 2011) wordt wegens succes (aantrekkingskracht school en meer aandacht voor de betere leerling) gehandhaafd. • In 2012-2013 zijn bij een tiental scholen tablet- of laptopklassen gestart. Zowel in het praktijkonderwijs en het vmbo als op het havo-vwo zijn de ervaringen positief. Docenten en leerlingen zijn gemotiveerd om te werken met digitale leermiddelen. • De Populier, het Diamant College en het Montaigne Lyceum doen sinds schooljaar 2012-2013 mee aan het McKinsey-project waarin gestreefd wordt naar excellent onderwijs door verbetering van de kwaliteit van de docenten en het management (‘van goed naar excellent’). De eerste resultaten van de deelname aan dit project zijn veelbelovend. • Ook nemen enkele scholen deel aan School aan Zet.
45
BIJLAGE 3: Overzicht tabellen personeel en organisatie Tabellen P&O: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Verdeling per functiegroep PO en VO op 31-12-2012 Verdeling parttime/fulltime op 31-12-2012 Ziekteverzuim in PO, VO en SO/SBO, meerjarig beeld Functiemix PO Functiemix SO/SBO Functiemix VO Leeftijdsverdeling Personeelsbestand
1. Verdeling per functiegroep PO en VO op 31-12-2012 80 % 72,60 73,41
60 % 52,48 44,59
40 %
20 %
21,63
23,08
5,53
0%
OP
OOP
PO VO
3,46
directie
Toelichting Zowel in het PO als het VO is de verhouding OP-OOP aan het veranderen. Er is in 2012 minder onderwijsondersteunend personeel en meer onderwijsgevend personeel. In het PO is deze verschuiving het grootst. Het aandeel directieleden in beide sectoren is stabiel.
Totaal
2. Verdeling parttime/fulltime op 31-12-2012 100% 90% 80% 70% 67%
60%
65,74% 60,74%
50% 40% 39,26%
30%
34,26%
33%
20% Fulltime Parttime
10% 0%
PO
VO
Stichtingsbureau Lucas
46
Toelichting In de scholen is de verhouding fulltimers en parttimers gelijk gebleven. Bij het stichtingsbureau is het aantal fulltimers licht gestegen.
3. Ziekteverzuim in PO, VO en SO/SBO Verzuim percentage 9%
VO SBO
8%
PO
7% 6% 5% 4%
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Meldingsfrequentie 2,0
VO SBO
1,8
PO
1,6 1,4 1,2 1,0
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Gemiddelde verzuimduur 25 dagen
VO
22 dagen
SBO
19 dagen
PO
16 dagen 13 dagen 10 dagen
2007
2008
2009
2010
2011
2012
Toelichting In het basisonderwijs en voortgezet onderwijs is het verzuimpercentage gemiddeld verder afgenomen. Het speciaal (basis)onderwijs laat een lichte stijging zien van het ziekteverzuim. In alle sectoren zien we een afname van de meldingsfrequentie en een stijging van de gemiddelde verzuimduur.
47
4. Functiemix PO 100
LD
80
LC
60
LB
40
LA
Toelichting Het primair onderwijs van Lucas loopt licht voor op de landelijke realisatie, maar moet voor 2014 nog een forse inspanning doen.
20 0
01-10-2010 01-10-2011 10-10-2012
% Doelst. % Doelst. 2011 2014
5. Functiemix SBO 100
LD
80
LC
60
LB
40
LA
20 0
01-10-2010 01-10-2011 10-10-2012
Toelichting Het speciaal onderwijs en het speciaal basisonderwijs van Lucas lopen licht voor op de landelijke realisatie, met uitzondering van een kleine onderrealisatie in de LC-schaal.
% Doelst. % Doelst. 2011 2014
6. Functiemix VO 100
LD
80
LC
60
LB
40
LA
20 0
01-10-2010 01-10-2011 10-10-2012
% Doelst. % Doelst. 2011 2014
48
Toelichting Het voortgezet onderwijs van Lucas loopt gemiddeld voor op de landelijke realisatie, maar heeft verdere invulling bevroren.
7. Leeftijdsverdeling op 31-12-2012 VO
PO 62-66
62-76
57-61
57-61
52-56
52-56
47-51
47-51
42-46
42-46
37-41
37-41
32-36
32-36
27-31
27-31
22-26
22-26
17-21
17-21 0
50
100
150
200
0
250
50
100
150
200
250
8. Personeelsbestand 2012
2011
2010
Personeel (gemiddeld) Totaal man werkzaam in PO/WEC Totaal vrouw werkzaam in PO/WEC Totaal personeel PO/WEC
346 1.525 1.871
358 1.492 1.850
351 1.455 1.806
Totaal man werkzaam in VO Totaal vrouw werkzaam in VO Totaal personeel VO
917 1011 1.928
952 1022 1.974
968 998 1.966
Totaal man Totaal vrouw Totaal personeel
1.263 2.536 3.799
1.310 2.514 3.824
1.319 2.453 3.772
Totaal fte in PO/WEC Totaal fte in VO Totaal fte
1.336 1.537 2.873
1.358 1.580 2.938
1.352 1.582 2.934
49
Toelichting Gedurende het boekjaar 2012 bedroeg het gemiddeld aantal dienstverbanden bij de organisatie, fulltime 1.469 (2011: 1.558) en parttime 2.332 (2011: 2.266). Het gemiddelde aantal fte’s in 2012 bedroeg 2.873 (2011: 2.938). De medewerkers van het Bureau vallen onder de CAO PO en zijn daarom in de staatjes ondergebracht onder PO/WEC.
300
350
BIJLAGE 4: Scholenlijst Basisonderwijs
Voortgezet Onderwijs
Samenwerkingsschool Balans Nutsschool Bezuidenhout Nutsschool M.M. Boldingh Basisschool De Bras De Carolusschool Basisschool Cosmicus Basisschool De Dijsselbloem Basisschool De Drie Linden Basisschool De Driemaster Samenwerkingsschool Emmaüs Basisschool De Fontein Basisschool Groen van Prinsterer Jenaplanschool Grote Beer Basisschool Jeroen De Jonge Wereld Basisschool J.F. Kennedy Basisschool De Krullevaar Nutsschool Laan van Poot Basisschool Het Lichtbaken Basisschool Liduina Prins Mauritsschool Basisschool CBS Melodie Nutsschool Morgenstond Nutsschool Nutshage Basisschool De Oase Basisschool Onze Wereld Basisschool Onze Wereld (dependance) Basisschool ’t Palet Basisschool ’t Palet (dependance 1) Basisschool ’t Palet (dependance 2) Basisschool De Paradijsvogel (dependance) Basisschool De Paradijsvogel Basisschool De Parkiet Basisschool St. Paschalis Basisschool De Regenboog Basisschool De Schakel Shalomschool J.H. Snijdersschool Basisschool Statenkwartier Basisschool Toermalijn Basisschool De Trampoline Basisschool De Trampoline (loc. Valkhof) Basisschool De Triangel De Vijverhof Basisschool De Vlieger Basisschool De Vlieger (dependance) Basisschool De Vuurvlinder Basisschool De Waterwilg Nutsschool Woonstede Basisschool Het Zonnelicht De Zonnewijzer Nutsschool Zorgvliet
Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Voorburg Den Haag Voorburg Leidschendam Den Haag Voorburg Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Rijswijk Rijswijk Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Rijswijk Rijswijk Den Haag Den Haag Leidschendam Leidschendam Den Haag Voorburg Den Haag Den Haag Den Haag Nootdorp Den Haag Rijswijk Leidschendam Den Haag
Speciaal basisonderwijs & REC SBO Het Avontuur SBO De Meander SBO Merlijn SBO De Octaaf SBO Pastoor van Ars SBO De Vliethorst Bernardusschool locatie SO Bernardusschool locatie VSO ZMLK ’t Kraaienest De Opperd ZMOK
Den Haag Rijswijk Den Haag Den Haag Den Haag Leidschendam Den Haag Den Haag Nootdorp Rijswijk
Esloo College Corbulo College Diamant College Esloo Centrale Directie Internationaal College Edith Stein Montaigne Lyceum Esloo St. Paul
Den Haag Voorburg Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag
Christelijk College De Populier Haagse Colleges Centrale directie Heldring VMBO Hofstad Lyceum Hofstad Mavo De Hofstede Praktijkschool Zandvlietcollege
Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag Den Haag
ISW Centrale Directie ISW Locatie Gasthuislaan ISW Locatie Hoge Woerd ISW Locatie Hoogeland ISW Locatie Irenestraat ISW Locatie Lage Woerd ISW Locatie Madeweg ISW Locatie Sweelincklaan
Naaldwijk ’S-Gravenzande Naaldwijk Naaldwijk Poeldijk Naaldwijk Monster ’S-Gravenzande
Stanislascollege Locatie Westplantsoen Stanislascollege Locatie Burg. Elsenlaan Stanislascollege Locatie Gen. Vetterstraat Stanislascollege Locatie H. Roland Holstlaan Stanislascollege Locatie Krakeelpolderweg Stanislascollege Locatie Pijnacker Stanislascollege Loc. Reinier de Graafpad Stanislascollege Centrale Directie
Delft Rijswijk Rijswijk Rijswijk Delft Pijnacker Delft Delft
50
Colofon Dit jaarverslag is een uitgave van: Lucas Onderwijs Postbus 93231 2509 AE Den Haag Telefoon: 070 - 300 11 00 Fax: 070 - 300 11 72 Email:
[email protected] Internet: www.lucasonderwijs.nl Met dank aan medewerkers van Lucas Onderwijs voor hun bijdragen. Interviews scholen & eindredactie: Breeve Media & Communicatie, Rotterdam Ontwerp The Happy Horseman BV, Rotterdam
Druk en realisatie ESLOO College, ProRepro Fotografie: Lou Wolfs Fotografie, Rotterdam De fotografie vond plaats op de volgende scholen: Basisschool de Regenboog SBO Merlijn ISW locatie Gasthuislaan Montaigne Lyceum De fotograaf is bij zijn bezoeken aan de scholen begeleid door leerlingen die hun favoriete plekken op school lieten zien. Op SBO Merlijn is de fotograaf rondgeleid door Rachel Ocansey, Marwan Ennaji en Smahane Marfouk. Voor de Regenboog namen Youssra Ezzahi en Damyan Mahamoed de honneurs waar. Op het ISW locatie Gasthuislaan waren dat Mark Booster en Maaike Riem. Voor het Montaigne Lyceum waren dat Trix Engwerda en Lotte Veenman. Alle leerlingen en schoollocaties hartelijk dank voor de medewerking.
51
