ISRAEL. Solidariteit met Gods volk. Terugblik Israëlconferentie Egypte op weg naar een nieuwe dictatuur 11. De cyberoorlog gaat door 13

Egypte op weg naar een nieuwe dictatuur • 11

De cyberoorlog gaat door • 13

ISRAEL NIEUWS UIT

Nr. 10 – Oktober 2012

www.middernachtsroep.nl na ach cht hts tsrro oep e .nl nl

2 1 0 2 e i t n e r e f n o c l Terugblik Israë

www.beth-shalom.nl

t i e t i r a Solid lk met Gods vo

Land, land, land, hoor het woord van de HEERE!

Doorn Gorinchem

Zaterdag 17 november - 14:00 uur

Norbert Lieth

Het Brandp punt - Postweg 18

Zondag 18 november - 10:00 uur

Norbert Lieth

VEG De Ark - Kennelweg 14

Arno Froese

Openbaring 13 Satans laatste overwinning

Openbaring 13 laat zien wat de werkelijke oorzaken zijn van de huidige, bijna chaotische wereldwijde gebeurtenissen. Is satan van plan om door misleiding een maatschappij te creëren waar vrede en welvaart heerst?

middernachtsroep.nl +31 343 477 288 · [email protected]

64 · € 9,50 Bestelnr. 1971 ina‘s ack · 288 pag Boek · paperb

En de gehele aarde ging het beest met verbazing achterna, en zij aanbaden de draak … en hem werd macht gegeven over elke stam en natie en taal en volk … en allen, die op de aarde wonen, zullen het (beest) aanbidden … en het verleidt hen, die op de aarde wonen.

197164

EDITORIAL 3

Geliefde vrienden van Israël Een van de moeilijkste profetieën in de Bijbel is wel in

Meer hierover vanaf pagina Pag. 4

Daniël 11:36vv. te vinden, waar eerst over een brutaal koning gesproken wordt en dan over de koning van het noorden en de koning van het zuiden. Wie zijn deze koningen? Al eerder in hetzelfde hoofdstuk worden de beide koningen van het noorden en het zuiden ook genoemd en dan worden er de dynastieën van de Seleuciden in Syrië en de Ptolemaeën in Egypte mee bedoeld. Vanaf vers 36 is er echter sprake van een gebeurtenis in de eindtijd, zoals uit Daniël 12:1 duidelijk blijkt. Bij veel eindtijdprofetieën is het zo dat we de betekenis ervan pas goed gaan zien als de vervulling ervan nabij gekomen is. Zo wordt door de huidige gebeurtenissen in Syrië de vraag naar de identiteit van de koning van het noorden zeer actueel.

Nieuwe realiteit ook voor terroristen Pag. 10

In het onlangs verschenen boek Leben wir wirklich in der Endzeit? van Roger Liebi, waarin hij meer dan 175 bijbelse profetieën noemt die in onze tijd al letterlijk in vervulling zijn gegaan, geeft hij aan het eind een overzicht van de profetieën die met de wederkomst van Jezus te maken hebben en nog niet in vervulling zijn gegaan. Op pagina 375 noemt hij dan ook de koning van het noorden en komt tot de conclusie dat het gebied van de koning van het noorden zich geografisch gezien over ongeveer hetzelfde gebied zal uitstrekken als destijds in de antieke oudheid. Dat zou dan het gebied van Libanon tot Pakistan zijn en via Turkije tot Tadzjikistan toe. Daarmee, zo denkt Liebi, is duidelijk dat de islam nog zal gaan uithalen voor een zware klap tegen Israël. Maar wie wordt er nu met de koning van het zuiden bedoeld? De logica volgend moeten we concluderen dat het dan om Egypte gaat. Overigens zullen Syrië en andere landen daar ook nog bij behoren. Sinds in Egypte de Moslimbroeders aan de macht zijn gekomen, zien we hoe zich rond de Moslimbroeders een machtsblok vormt. In een Israelische krant verscheen hier een artikel over met de kop «Waarom de soennitische islam de grootste bedreiging voor de wereld vormt». De Moslimbroederschap is 84 jaar geleden door soennieten in Egypte opgericht en was daar bijna 60 jaar lang verboden. In deze tijd heeft de broederschap geleerd, aldus het artikel in de krant, dat je gematigd en moderaat moet optreden om de steun van het Westen te krijgen. Hun doelstellingen zijn echter niet veranderd. Ze willen Israël nog steeds van de kaart vegen, de VS uit het Midden-Oosten verjagen en de christenen een ondergeschikte plaats toekennen of verdrijven. Tegen westerse verslaggevers vertellen ze in het Engels wat die willen horen, terwijl ze achter hun rug om in het Arabisch moorddreigementen uitspreken… Dat zijn de mensen die nu aan de macht zijn gekomen. Als je zulke dingen leest, kan de angst je om het hart slaan. Maar Gode zij gedankt dat de moslims (ook de soennieten) het lang niet zo met elkaar eens zijn als het naar buiten toe misschien lijkt. Ze zijn in veel rivaliserende groepen verdeeld. Zo staat er in Ezechiël 38:21 dan ook dat de aanvallers van Israël zich over en weer zelf om het leven zullen brengen. Verbonden in Hem die dan voor het volk Israël zal strijden, groet u met shalom, uw Fredi Winkler

BIJBELSE BOODSCHAP 4 Solidariteit met Gods volk

ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL 6 Korte berichten 8 Gebeden werken dementie tegen 9 Een bewapende militie als politieke partij? 10 Nieuwe realiteit ook voor terroristen 11 Egypte op weg naar een nieuwe dictatuur 11 Historische betrekkingen opnieuw aangeknoopt? 12 De oorlog om de oorlog 13 De cyberoorlog gaat door 14 Het succesverhaal van het Technion Haifa 15 Niet slapen voorkomt traumagevolgen 15 Baanbrekende innovatie uit Tel Hai 16 Ten behoeve van de kleinste patiëntjes 17 Van rakettenbouw tot kaakreconstructie 17 Israëls innovaties op landbouwgebied 18 Groeiende zorgen om christenen in Gaza 19 Citroën door een Jood opgericht?

BIJBEL EN ISRAËL 20 Hoe iemands uitleg van Jozua 21:43-45 zijn eschatologie kan beïnvloeden – deel III

4 BIJBELSE BOODSCHAP 4 BIJBELSE BOODSCHAP

Over dit nummer

Nieuws uit Israël • 10/2012

De situatie in het Midden-Oosten is onoverzichtelijk geworden, zodat men niet weet in welke richting het nu eigenlijk gaat. In Syrië is er niets meer zoals het was. In Egypte heerst de facto dictatuur. Bij dit alles is het belangrijk dat wij als christenen met één oog naar de gebeurtenissen in en rondom Israël kijken en met het andere oog de blik op de bijbelse profetie gericht houden. We lezen in de heilige Schrift dat we alles wat er gebeurt aan de hand van de Bijbel dienen te beproeven. Dat deed de profeet Daniël (Dan. 9:2), maar ook de apostel Petrus roept ons op om acht te geven op het profetische licht van Gods Woord (2 Pet. 1:19). We kunnen er heel zeker van zijn dat tenslotte alles zo zal gaan als de Bijbel het heeft voorspeld. Gods Woord is zeer betrouwbaar! We zijn blij dat we u in dit tijdschrift weer enige hoogst actuele exclusieve informatie kunnen doen toekomen. Overigens hebben we een tijdje geleden in dit blad een artikel gebracht over de Volkswagen, dat de eerste Kever door een Jood mee ontwikkeld werd (Nieuws uit Israël 4/12). Nu hebben we een soortgelijk verhaal over het automerk Citroën (pag. 19). De betrekkingen van Israël met de Koerden (pag. 11) zijn om de volgende reden van groot belang: menig deskundige gelooft tegenwoordig namelijk dat veel Koerden van Joodse komaf zijn! Dat plaatst de problemen met de Koerden natuurlijk in een heel ander daglicht. En tenslotte wijzen we hier nog een keer op meesterlijke medische prestaties in Israël. Is het niet heel erg interessant dat Israëlische onderzoekers hebben ontdekt dat veel bidden (zie onder) tegen dementie helpt? Lees vooral ook het artikel over de onderdrukking van christenen in Gaza. Onze broeders en zusters daar hebben onze gebeden nodig. Het ligt ons zeer na aan het hart dat nog veel mensen een bijbelse visie voor Israël krijgen en dat hun zo de ogen voor de roeping en de toekomst van Israël geopend worden! Daarom vragen we om mee te helpen dit gratis tijdschrift in groten getale te verspreiden. CM ■

Nieuws uit Israël • 10/2012

ISRAËLCONFERENTIE 2012

Solidariteit met Gods volk Op 1 en 2 september 2012 vond op het terrein van Zendingswerk Middernachtsroep voor de vijfde keer de Israëlconferentie plaats. Een terugblik. Israël is en blijft een veelbesproken onderwerp. Hoe meer de tijd voortschrijdt, des te actueler het wordt. Gods soevereine plan staat vast en het lijkt wel of we recht op de voleinding van dat plan afkoersen. – Onder andere met deze regels hebben we in advertenties onze Israëlconferentie van dit jaar aangekondigd. Hoe heerlijk het plan van onze soevereine God is, lieten Norbert Lieth, bestuurslid van de Middernachtsroep, en Jurek Schulz, theologisch adviseur van de werkgemeenschap voor het Messiaans getuigenis aan Israël, in hun toespraken zien. Jurek Schulz is een Messiaanse Jood, een Jood dus die in de enige en ware Messias van Israël gelooft: de Heer Jezus. Op de conferentie sprak hij onder andere over Gods verbonden met Israël. Systematisch legde hij uit waarom bijvoorbeeld Gods eenzijdige verbond met Abraham niet meer opgeheven kan worden en dat de belofte van het land Israël nog altijd voor het volk Israël geldt. Ook het nieuwe verbond, waaraan wij

christenen mogen deelhebben, werd aan het volk Israël beloofd (Jer. 31), en Israël staat nog de eeuwige heerschappij van hun Messias te wachten, zoals God in het verbond met David had beloofd Norbert Lieth sprak over «wat God ons door een apostel der heidenen over het jodendom te zeggen heeft». «uitgerekend de apostel der heidenen Paulus (Gal. 2:7-8), die zich ook een ‹leraar van de heidenen› noemt (1 Tim. 2:7; 2 Tim. 1:11), zet in de Brief aan de Romeinen

Norbert Lieth kon Mordechai Waron twee cheques ter hoogte van 150.000 Zwitserse frank en 100.000 euro voor het Assaf Harofeh ziekenhuis overhandigen.

5

Zo’n 800 vriend(inn)en van Israël bezochten de afzonderlijke bijeenkomsten.

de principiële positie van Israël in Gods heilsplan uiteen.» In een vijfde deel van de Brief aan de Romeinen (hfdst. 9-11) betuigt de apostel de volken dat Israëls uitverkiezing iets blijvends is. Hoogtepunten waren ook de imponerende optredens van de Zionszangers, die op deze conferentie hun afscheid aankondigden Dit verklaarde Norbert en nog een keer hun meest geliefde liederen voordroegen. Lieth in zijn boodschap op zondagmorgen: «Paulus beweert nergens dat de beloften van het Oude Testament aan liefhebben?»1 Ook Mordechai Waron, de Israël op de Gemeente zijn overgedra- vroegere geneesheer-directeur van het gen. We moeten ons schamen dat we in Assaf Harofeh ziekenhuis bij Tel Aviv, de loop der eeuwen de leerstelling van was aanwezig. Hij bracht de hartelijke Paulus over Israël uit het oog hebben groeten uit Israël over. We konden hem verloren.» twee cheques ter hoogte van 150.000 Eén ding werd op de conferentie Zwitserse frank en 100.000 euro overvan dit jaar onmiskenbaar duidelijk handigen. Dr. Waron benadrukte hoe gemaakt: «Want de genadegaven en de dankbaar Israël voor de vrienden is roeping van God zijn onberouwelijk» die het nog heeft en hoe noodzake(Rom. 11:29). Israël is nog altijd Gods lijk de steun in de huidige situatie is. uitverkoren verbondsvolk. Daarom houZoals we al in Nieuws uit Israël hebden wij ook van het Joodse volk, zoals de ben bericht, heeft Israël een antiraketoudste van onze gemeente Fredy Peter, systeem met de naam «IJzeren Koepel» die de conferentie leidde, ter inleiding ontwikkeld. Dr. Waron vertelde «dat zei: «Hoe kunnen we echter Jezus ‹onze IJzeren Koepel tot nu toe honderden Heer› noemen en zijn volk, de Joden, niet raketten die op de Israëlische bevol-

Jurek Schulz

Norbert Lieth

Mordechai Waron

Fredi Winkler

6

ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL

Nieuws uit Israël • 10/2012

king waren afgevuurd, in de lucht heeft afgevangen». Dat was wel zeer indrukwekkend, zo zei Waron, maar helaas ook een verschrikkelijk zware financiële last. Zo kost elke raketlancering ongeveer 200.000 dollar. Dat betekent dat Israël bij zware beschietingen bereid moet zijn om «honderden miljoenen dollars voor de bescherming tegen raketten uit te geven». De vierde spreker was Fredi Winkler, de leider van ons hotel Beth-Shalom in Haifa. Hij opende de conferentie met een verhelderend betoog over de rol van de Moslimbroederschap en de identiteit van de koningen van het noorden en het zuiden in Daniël 11:36vv., zoals u in het Editorial van dit nummer kunt nalezen. Bijzonder indrukwekkend was dat hij aan het einde de aandacht op de troost van Israël vestigde en aan de hand van bijbelse beloften herinnerde aan de stimulerende toekomstperspectieven van Israël. Alles bij elkaar maakten de toespraken duidelijk dat de situatie in Israël er weliswaar niet rooskleurig uitziet, maar dat het land en het volk toch een heerlijke toekomst mogen verwachten. Ondanks de dreigementen vanuit Iran, van Hamas en Hezbollah, ondanks de verontrustende ontwikkelingen in Egypte en de explosieve situatie in Syrië zal de soevereine Heer Zijn heilsplan met Israël tot een goed einde brengen. Fredi Winkler wees er op dat het volgens de bijbelse profetie juist eerst nog erger moet worden, maar we weten, zoals Norbert Lieth in zijn boodschap uiteenzette, «dat God zelfs al het falen van Israël zo keert dat er tenslotte alleen maar zegen uit voortvloeit – en dat alles via Jezus Christus». De conferentie vond plaats in een atmosfeer van vriendschap jegens Israël, gebaseerd op de liefde voor de Messias van Israël. Hoogtepunten waren ook de imponerende optredens van de Zionszangers, die – sinds 1978 actief – op deze conferentie hun afscheid aankondigden en nog een keer hun meest geliefde liederen voordroegen. Het bijzondere daarbij was dat ook veel vroegere zangers meewerkten. Zo werd dit zegenrijke hoofdstuk op de Israëlconferentie in een waardig kader afgesloten. RM ■ 1

Zie ideaSpektrum 36.2012, pag.

Korte berichten • De Egyptische president Mursi heeft zich verplicht om zich aan het vredesverdrag te houden. Israëlische journalisten ergerden zich dat Mursi niet één keer het woord Israël gebruikte, maar alleen over «de andere kant» of «daar» sprak. Israëls minister van Buitenlandse Zaken heeft hem voor een bezoek aan president Peres uitgenodigd; in plaats daarvan reisde Mursi naar Teheran. Het is het eerste Egyptische staatsbezoek aan Iran sinds de islamitische revolutie in 1979. • Shimon Peres is nu 5 jaar president. In die tijd hebben er in zijn ambtswoning 662 bijeenkomsten met 163.000 gasten plaatsgevonden. Hij ontving 1.205 officiële gasten, sprak met meer dan 800 buitenlandse journalisten, bezocht in Israël 157 gemeenten en maakte 50 staatsbezoeken op 5 continenten. Daarnaast beantwoordde hij ruim 100.000 aanvragen uit Israël en het buitenland. • Israël heeft in de Albanese hoofdstad Tirana een ambassade geopend. Het is Israëls 101ste diplomatieke vertegenwoordiging in het buitenland. • De Knesset heeft besloten dat bezoekers van bioscopen popcorn en drankjes van thuis mogen meebrengen. De internationaal voorbeeldig genoemde wet moet de veel te hoge prijzen van de bioscoopkiosken tegengaan. • Een vertegenwoordiger van Israël heeft de familie van de buschauffeur bezocht die bij de aanslag op Israëlische toeristen in Burgas is gedood. Kyosov, het eerste Bulgaarse terreurslachtoffer op Bulgaars grondgebied, laat zijn vrouw en twee dochters van 8 jaar en 4 maanden achter. • Israël en Griekenland gaan hun militaire samenwerking intensiveren, zo werd bij het bezoek van de bevelhebber van de Griekse marine aan Israël bekendgemaakt. Gezien de spanningen met Turkije is de samenwerking met dit land aan de Middellandse

•

•

•

•

•

•

Zee voor Israël van des te meer betekenis. Tussen Tel Aviv en Beer Sheva is een nieuwe spoorlijn ingewijd, die de reistijd tussen de Negev en de metropool aan de Middellandse Zee met een derde verkort (nog maar 55 minuten). Vanaf september gaat er voor het eerst ook een nachttrein rijden. Opnieuw heeft Hamas in de Gazastrook twee moordenaars en een dief geëxecuteerd. Sinds de machtsovername heeft Hamas 30 doodvonnissen uitgesproken, waarvan er 14 zijn voltrokken. Tegen de wetsbepaling in vroeg Hamas ook dit keer niet om toestemming van de president van de Palestijnse Autoriteit. De VN heeft de Israëli David Sharia tot coördinator van de commissie terrorismebestrijding benoemd. Sharia zal aan het hoofd van 12 internationale deskundigen staan, die de Veiligheidsraad in dit soort zaken adviseren. De nieuwe coalitie is na slechts 70 dagen uiteengevallen. Vanwege onenigheid met de regeringspartij van Netanjahu over kwesties rond de dienstplicht van ultraorthodoxen is Mofa’s partij Kadima naar de oppositiebanken teruggekeerd. De Tal-wet, waarvan de looptijd op 10 jaar was bepaald, is deze zomer verlopen. Daardoor zijn ultraorthodoxen niet meer automatisch vrijgesteld van de dienstplicht. Het leger heeft nu het recht om tienduizenden mannen van de ultraorthodoxe gemeenschap als deserteurs te behandelen. Het heeft echter besloten om voorlopig alleen de jongere generatie oproepenbevelen te sturen en af te wachten wat er gebeurt. Libanon heeft de dochter van de oprichter van het Zuid-Libanese leger (SLA) aangeklaagd wegens collaboratie met Israël. De SLA heeft sinds 1982 aan de zijde van Israël gestreden. In 2000 vluchtten met de terugtrekking van het Israëlische leger de gezinnen van veel soldaten mee naar Israël. Arsa Haddad keerde na haar studie aan het Technion

7

•

•

•

•

•

•

•

•

•

Haifa naar haar vaderland terug en zit daar nu in voorarrest. Rabbijn Yosef Shalom Elyashiv, de leidende rabbijn van de asjkenazisch-ultraorthodoxe gemeenschap in Israël, is op 102-jarige leeftijd overleden. Enkele honderdduizenden religieuze Joden woonden de begrafenis bij. De gemeente Tel Aviv heeft een budget van 1,2 miljoen euro ter beschikking gesteld voor de inrichting van WLAN, zodat men in de toekomst in de hele stad gratis op het internet kan surfen. Israël heeft voor 693 miljoen euro 30 nieuwe straaljagers bij het Italiaanse bedrijf «Finmeccanica» gekocht. De vliegtuigen dienen voor de opleiding van piloten. De Bijbeldierentuin in Jeruzalem krijgt er een nieuwe attractie bij: een aquarium met een tunnel onder water waar men doorheen kan lopen. Naast Itay Shechter en Almog Cohen zal nu ook de Israëlische speler van het nationale elftal Ben Sahar een voetbalclub in de Duitse eredivisie gaan versterken. Tel Aviv alweer in de wereldtop. Een toeristisch tijdschrift koos de stad als een van de 10 interessantste steden ter wereld voor mensen die dol zijn op architectuur. Israël en zuid-Soedan hebben een bilaterale overeenkomst getekend die een samenwerking op het gebied van waterinfrastructuur en technologische ontwikkeling regelt. Het Ministerie van Cultuur en Sport heeft een nieuw fonds opgezet dat de vertaling van Hebreeuwse literatuur moet bevorderen. Het fonds «Am HaSefer» (volk van het boek) beschikt over ongeveer 100.000 euro en neemt de helft van de vertaalkosten van boeken in vreemde talen voor zijn rekening. Wist u dat het koffieservies van de heersersfamilie van Abu Dhabi van titanium, onyx en 18-karaats goud is gemaakt en door Doron Merdinger, een zilversmid

•

•

•

•

•

•

en ontwerper uit Tel Aviv, is ontworpen? De Petrusvis is met een geheimzinnig virus geïnfecteerd. Door de infectie wordt de in het meer van Galilea levende vis blind, als gevolg waarvan hij verhongert. Experts vrezen dat het natuurlijke bestand met uitsterven wordt bedreigd. Voor een tentoonstelling in het Israël Museum, die aan de leefwijze van de ultraorthodoxe Joden is gewijd, heeft men op sommige dagen aparte entreetijden voor mannen en vrouwen ingevoerd om zelfs de vroomste Joden, die blijk gaven van een grote belangstelling voor de tentoonstelling, de mogelijkheid te bieden tot een bezoek volgens hun gewoonten. Israëls regering maakte een reeks bezuinigingen op de budgetten van de ministeries bekend. Tegelijk verhoogde men de BTW met 1 procent, evenals de inkomstenbelasting en de accijns op genotsmiddelen en enkele elementaire levensmiddelen. Eind juli vierden ultraorthodoxe Joden een heel bijzondere feestdag, want toen eindigde de zevenjarige cyclus van de studie van de Talmoed. Elke dag bestudeert men één pagina van dit belangrijke religieuze werk met zijn voorschriften. Voor het eerst sloot ook een groep vrouwen deze cyclus af. 65 Procent van alle mannelijke Israëli’s van eind 20 is single. In de 70-er jaren lag dit percentage op 28 %. Bij de vrouwen van deze leeftijdsgroep ligt het aandeel singles momenteel op 46 %. Dat was 40 jaar geleden slechts 13 %. De recordhouder is Tel Aviv, waar 83 % van de 25- tot 29-jarige mannen en 71 % van de vrouwen in dezelfde leeftijdsgroep geen partner heeft. Omdat het aantal vrouwelijke rekruten die interesse hebben om bij een gevechtseenheid te dienen, afneemt, wil het Israëlische leger zijn rekruteringsproces reorganiseren. Men hecht er veel waarde aan dat vrouwen

•

•

•

•

•

•

met dezelfde rechten in alle onderdelen dienen. Vanaf enkele uitzichtpunten aan de Israëlische grens met Syrië zijn de gevechten die rebellen met de Syrische regeringstroepen leveren, goed te zien. Toen enkele granaten vlak in de buurt insloegen, zorgde het Israëlische leger er voor dat kijklustige burgers op een afstand werden gehouden. Netanjahu heeft de vermoorde Jitzhak Rabin ingehaald wat de duur van de ambtstijd als premier betreft. Als Netanjahu tot het einde van de geplande regeringstijd in het ambt blijft, zal hij ook Jitzhak Shamir overvleugelen, die in totaal 6 jaar en 8 maanden in het ambt is geweest. Onovertroffen blijft alleen David Ben Gurion, die de Israëlische regering in totaal 13 jaar leiding heeft gegeven. Ongeveer 100 Druzenstudenten die zich voor een studie in Damascus bevonden, zijn met de hulp van het Rode Kruis naar hun dorpen op de Golan hoogten teruggekeerd. Hun vanwege de gevechten in Syrië bezorgde ouders hadden hierom gevraagd. Rasheeda, een van de dochters van bokslegende Mohammed Ali, is naar Israël gereisd om zich op de hoogte te stellen van de laatste stand van zaken bij het onderzoek naar Parkinson. Zij koestert de hoop dat er voor haar vader en voor anderen hulp uit Israël zal komen. Een bericht dat elke maand herhaald wordt: weer regenden in de Negev tientallen raketten vanuit de Gazastrook neer. Ze kwamen niet alleen in Sderot en in de landelijke gebieden terecht, maar ook in de kustplaats Asjkelon en zelfs opnieuw in Eilat. De gerenommeerde Amerikaanse universiteit Harvard heeft van de Israëlische onderwijstelevisie de rechten op ongeveer 1000 uitzendingen voor kinderen gekocht, die als basis voor een gedigitaliseerde databank van de eigen onderzoekbibliotheek van de universiteit moeten dienen. AN ■

8 ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL Nieuws uit Israël • 10/2012

ALZHEIMER

Gebeden werken dementie tegen Alzheimer is een vorm van dementie. Wereldwijd lijden miljoenen mensen aan deze ziekte. Alleen al in Israël telt men minstens 100.000 patiënten. Daar komen dan nog talloze patiënten bij die aan andere vormen van dementie lijden. Omdat senioren inmiddels een steeds hogere leeftijd bereiken, neemt het aantal patiënten de laatste jaren heel snel toe. Een door het Amerikaanse Ministerie van Volksgezondheid gefinancierd en door Israëlische en Amerikaanse wetenschappers uitgevoerd onderzoek bevestigt de resultaten van onderzoeken die al eerder over dit thema zijn gedaan: wie regelmatig bidt verlaagt het risico om Alzheimer te krijgen. De wetenschappers geloven bovendien te kunnen stellen dat bidden het risico op het krijgen van de ziekte met wel 50 procent kan verlagen. Yair Kaufman, die de neuropsychiatrische afdeling van de psychia-

trische Herzog kliniek in Jeruzalem leidt, verklaarde erover: «We observeren elke dag dat de ziekte veel minder snel voortschrijdt bij Alzheimer patiënten die over een groot spiritueel evenwicht beschikken.» Alzheimer betekent niet alleen dat de patiënten de weg naar huis niet meer weten en dat ze zelfs naaste familieleden niet meer herkennen. Ze vergeten ook hoe je met mes en vork eet en hoe je naar het toilet gaat; met andere woorden, alle cognitieve functies nemen af. Maar tegelijkertijd konden de emotionele functies wel eens versterkt worden, maakte Leah Abramowitz duidelijk. Zij doet onderzoek voor de Israëlische organisatie «Melabev», die in het land tien dagverblijven voor enkele honderden Alzheimer patiënten runt. «Je kunt het je als volgt voorstellen: iemand die blind is, heeft meestal een scherper gehoor. We hebben vastgesteld

dat Alzheimer patiënten weliswaar op cognitief niveau beperkingen hebben, maar emotioneel veel en veel fijngevoeliger worden. Daarom bieden we in al onze centra de mogelijkheid om gezamenlijk te bidden. Dat geeft veel mensen hoop en perspectief. En het betekent tegelijk dat je de eigen waardigheid bewaart.» Verder merkte zij op dat deze effecten des te sterker zijn als een Alzheimer patiënt al zijn hele leven gebeden heeft. Het speelt daarbij eveneens een rol dat het gebed gemeenschappelijk wordt uitgesproken en dus sociale implicaties heeft. Het door de Israëlische en Amerikaanse onderzoekers verrichte onderzoek heeft de bovengenoemde indrukken bevestigd. Uit de resultaten ervan blijkt dat bidden niet alleen het verloop van de ziekte Alzheimer kan vertragen, maar het risico om de ziekte te krijgen zelfs kan verlagen.

9 TWIJFELACHTIGE MAATSTAVEN

Een bewapende militie als politieke partij? De vroegere Minister van Buitenlandse Zaken Tzipi Livneh neemt in de media regelmatig stelling over brandend actuele onderwerpen. Enige tijd geleden schreef ze de volgende bijdrage.

Hezbollah is een terreurorganisatie die vanuit Iran wordt aangestuurd en die terreuraanslagen uitvoert. Foto: Hezbollah chef sjeik Hassan Nasrallah

Onlangs heeft de Europese Unie het zoveelste verzoek van Israël om Hezbollah op de lijst van terreurgroepen te plaatsen, afgewezen. Het verzoek van Israël kwam als gevolg van de zelfmoordaanslag in het Bulgaarse Burgas, waarbij vijf Israëli’s gedood en meer dan 30 gewond raakten. Het was bovendien de uitdrukking van een groeiende zorg dat Syrische chemische wapens in handen van deze Libanese sjiitische organisaties kunnen vallen. De EU heeft Hezbollah niet als terreurgroepering geboekstaafd om de reden dat het ook een politieke partij is. Hezbollah, dat in de VS als terreurorganisatie op de lijst staat, strijdt op twee fronten tegelijk. Het is een terreurorganisatie die vanuit Iran wordt aangestuurd en terreuraanslagen pleegt. Tegelijkertijd is het echter ook een politieke partij in Libanon. De Europese positie dat politieke activiteiten voorkomen dat je als terreurorganisatie wordt aangemerkt en dat politici geen terroristen kunnen zijn, deugt niet, legitimeert de terreur en gematigde krachten de doodssteek geven. Het democratische Europa (...) zou niet alleen onmiskenbaar duide-

lijk moeten maken dat een organisatie niet tegelijk terreur kan plegen en als legitieme politieke partij kan worden erkend, maar zou zelfs moeten benadrukken dat het afzweren van de terreur een voorwaarde vooraf is om aan democratische verkiezingen mee te kunnen doen en legitimiteit te verwerven. In de 50-er jaren heeft Europa (en vooral de Europese Joden) op pijnlijke wijze moeten erkennen dat er voor de deelname aan verkiezingen voorwaarden en beperkingen verbonden moeten zijn en dat het krachten die geweld steunen niet toegestaan mag worden om het systeem te misbruiken om hun doelstellingen te verwezenlijken. Een van de grondprincipes van de democratie is de soevereiniteit en het wapenmonopolie van de regering. Hezbollah daarentegen is een onafhankelijke militie, die door Iran en Syrië van wapens wordt voorzien. Geen enkel democratisch land zou ooit een bewapende militie als politieke partij toelaten. Spanje en NoordIerland zijn voorbeelden voor het uitsluiten van partijen vanwege hun nauwe banden met organisaties die tot geweld bereid waren. Ook Israël

heeft al eens een racistische partij van de Knesset verkiezingen uitgesloten. Wat juist is voor Europa moet ook gelden voor de met geweld beladen regio waarin wij leven. Is dat niet het geval, dan zal het geweld zich over de hele aardbol uitbreiden. Het doel van deze extremistische organisaties, politieke invloed winnen, biedt een gelegenheid, aldus de houding van de EU, om ze te dwingen gematigder te worden en de terreur af te zweren. Deze groepen zouden alleen dan gematigder worden als de internationale gemeenschap hen dwingt om te kiezen tussen geweld en legitieme politieke macht. Dit thema is niet alleen theoretisch van aard. In mijn tijd als Minister van Buitenlandse Zaken en vicepremier heb ik getracht de internationale gemeenschap er van te overtuigen dat je terreurorganisaties voor de keus tussen politiek en terreur moet stellen voordat ze in de politiek kunnen gaan. Het antwoord dat ik daarop kreeg, was: «Kijk eens naar Hezbollah. Ze zijn meteen gematigder geworden nadat ze politiek actief zijn geworden.» Enkele weken later bleek deze theorie al verkeerd te zijn toen Hezbollah Israëlisch grondgebied binnendrong, een soldaat doodde en een andere ontvoerde. (...) Een terreurorganisatie legitimeren alleen maar omdat deze in politieke processen is betrokken, maakt zo’n organisatie echt niet gematigder. Integendeel, zij zal geweld inzetten om de legitieme partijen haar extremistische wereldbeeld op te dringen. Wie kan een coalitiepartner tegenspreken die over een eigen leger beschikt? De gematigden zullen alleen dan de overwinning behalen als wij een duidelijk onderscheid maken tussen legitieme partijen en terreurgroepen, tussen pragmatici en tot geweld bereide extremisten. De weg naar legitimiteit voert slechts via het afzweren van de terreur. ■ Bron: Ynet/ bewerkt door AN

10 ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL Nieuws uit Israël • 10/2012

HAMAS IN MOEILIJKHEDEN

Nieuwe realiteit ook voor terroristen De politieke omwentelingen in het Midden-Oosten brengen nieuwe machtsconstellaties met zich mee die ook een uitwerking op de in de regio actieve terreurorganisaties hebben. De Israëlische journalist Guy Bechor heeft zich in meerdere commentaren met dit onderwerp bezig gehouden. Haniyeh en Morsi

Guy Bechor wierp een blik op de

uitwerkingen van de Arabische Lente voor de terreurorganisatie Hamas en stelde onder andere vast: «Niets kon Ismail Haniyeh, de president van Hamas in de Gazastrook, tegenhouden om zinnen à la Ahmadinejad uit te kramen en te verklaren dat Israëls dagen geteld waren en dat men zich voor de ‹bevrijding van Palestina tot een Arabisch jihad leger› moest verenigen. Maar achter deze grootsprakerige verklaringen verbergt zich een realiteit die Hamas als bitter ervaart» en die volgens Bechor steeds duidelijker wordt. «De alliantie van Hamas met Iran is bijna afgelopen. Dit pact was van meet af aan in zekere zin onnatuurlijk als je bedenkt dat een soennitische organisatie een bondgenoot zag in een niet-Arabisch sjiitisch land. Toen Hamas enige tijd geleden weigerde officieel achter de Syrische dictator Bashar al-Assad te gaan staan, trok Teheran zich terug.» In praktische zin betekende dat voor Hamas, zo stelt Bechor vast, een stokkende, zo niet in de toe-

komst afgebroken geldstroom. Maar dat is nog niet alles, want Hamas heeft ook zijn hoofdkwartier in Damascus moeten opgeven. Met de rug tegen de muur richtte de leiding van Hamas de aandacht eerst op Jordanië. Jordanië heeft Hamas een tijd geleden dan wel verbannen, maar de nieuwe politieke verhoudingen boden Hamas toch hoop. Maar enkele woorden van de Jordaanse premier deden deze hoop snel teniet: het land zou leden van Hamas en hun gezinnen welzeker opnemen, maar dan als individuele personen aan wie geen politieke activiteit zou worden toegestaan. Daarna hoopte Hamas op de Egyptische optie. Al voor de zware aanslag die in de landendriehoek Egypte, Gazastrook en Israël werd gepleegd, stelde Bechor vast: «De Egyptische Moslimbroederschap is er op bedacht hun macht te vestigen en gaat pragmatisch te werk. Een terreurorganisatie toestaan hun hoofdkwartier naar Cairo te verplaatsen kan internationaal niet goed overkomen. En dus zweeg de leiding van de Moslimbroederschap liever toen

Haniyeh bij een bezoek aan Egypte met verschillende verklaringen bij de ‹grote broer» kwam aanzetten.» Het is een vorm van isolatie die Hamas niet alleen kopzorgen bereidt over de vraag hoe men in de toekomst aan geld komt, zo schrijft Bechor. Daarom is het niet verwonderlijk dat de interne spanningen binnen Hamas steeds belangrijker worden. «De regionale Hamas leiding van de Gazastrook heeft belang bij het uitbouwen van haar macht en probeert dat ten koste van de internationale Hamas leiding te bereiken. Vroeger was het Khaled Mashaal, die op het internationale toneel als het gezicht van de Hamas leiding optrad, nu echter probeert Haniyeh die rol over te nemen.» Bechor is niet de enige politiek waarnemer van de regio die van mening is dat het tot scheuringen kan komen. Het is al lang duidelijk dat de verschillende aanvoerders er heel verschillende politieke agenda’s op na houden. Bechor komt echter beslist niet tot de conclusie dat Hamas verzwakt is. Voorlopig kan men slechts vaststellen dat Hamas inmiddels voor een veelheid van nieuwe problemen op talrijke fronten staat. Maar welke weg deze terreurorganisatie, die in zekere zin met de rug tegen de muur staat, tenslotte zal inslaan, valt nog niet op te maken. De nieuwe situatie kan haar ook heel goed nog meer onberekenbaar maken. ■ Bron Ynet/ bewerkt door AN

11 VELEN ONBEKEND:

Egypte op weg naar een nieuwe dictatuur Guy Bechor heeft ook een wat andere blik op de nieuwe president van Egypte geworpen en kwam tot een conclusie die ook het Westen, dat in het beste geval gemengde gevoelens over de Moslimbroederschap koestert, te denken moet geven. Guy Bechor verklaart: «De meeste politiek commentatoren hebben zich bezig gehouden met de dramatische bekendmaking van de Egyptische president Mursi over het afzetten van de militaire leiding, maar bijna iedereen negeerde het tweede deel van zijn ‹presidentsverklaring›. Daarin maakte hij duidelijk dat hij de macht in het land definitief naar zich toe trok. Hij maakte voor zijn bedoelingen uiterst handig gebruik van de aanslag in de Sinaï. Zo breidde hij zijn macht uit tot een absolute positie. Mursi leidt nu de uitvoerende macht, hij kan de regering zowel benoemen als ontslaan. Omdat er geen parlement is, staat hij ook aan het hoofd van de wetgevende macht en kan hij als zodanig naar eigen goeddunken wetten uitvaardigen. Bovendien geeft hij als enige de toon aan in de binnenlandse en buitenlandse politiek, is hij de heerser over nationale kwesties als veiligheid, economie en nog veel meer. Hij sluit internationale verdragen, interpreteert de grondwet en heeft zelfs

de competentie om een commissie te benoemen om een nieuwe grondwet te schrijven. Op deze wijze is Egypte na ongeveer anderhalf jaar semi-anarchie opnieuw een land geworden dat door een enkele man geleid wordt die alle touwtjes in handen heeft. Met andere woorden, een dictatuur. En het is nu allemaal nog ruwer dan onder Mubarak, die zijn beslissingen in overleg met het parlement, met politieke partijen en rechtbanken nam. Zelfs de jonge enthousiaste demonstranten die zich sterk gemaakt hebben voor een democratisch en vrij Egypte, hadden het niet in de gaten, want hun enthousiasme gold uitsluitend het afzetten van de impopulaire militairen. Het is interessant dat al deze dingen zich slechts enkele weken na de verkiezing van Mursi aftekenen. Hij heeft niet alleen het leger, de politieke partijen, de rechtbanken en vooral ook de pers ‹getemd›, want de oude leidende hoofdredacteuren zijn al lang en breed ontslagen en vervangen door

aanhangers van de Moslimbroederschap. (...) Israël is er aan gewend dat het door Egypte teleurgesteld wordt. Maar nu, nu Egypte een nieuwe periode in zijn geschiedenis is begonnen, heeft Israël geen enkele verwachting meer – behalve dan de hoop op een minimale stabiliteit aan zijn grens met dit buurland.» ■ Bron Ynet/ bewerkt door AN

SYRIË – ISRAËL – KOERDISTAN

Historische betrekkingen opnieuw aangeknoopt? Het Midden-Oosten is in beweging. Dat gaat soms in richtingen waarvan het grote publiek totaal geen idee heeft. Assads zetel wankelt. Dat was tenminste de stand van zaken bij het sluiten van de redactie. Je kunt er van uitgaan dat hij uiteindelijk afgezet zal worden, maar wanneer en hoe, en wat er tot dan toe allemaal nog zal gebeuren is moeilijk te zeggen. Zeker is wel dat Syrië ook na de val van Assad niet tot rust zal komen. Het kunstmatig uit zes vroegere mandaatgebieden gecreëerde land is een multiculti land met verschillende etnische en religieuze groepen. Een daarvan zijn de Koerden, die twee miljoen van de ongeveer 21 miljoen burgers van Syrië uitmaken.

Deze minderheid heeft nooit vriendschappelijk met de familie Assad en hun heerschappij om kunnen gaan. Integendeel, de alevitische heersersfamilie Assad – zowel de vader Hafiz alsook zijn zoon Bashar – was de Koerden van het land altijd een doorn in het oog. Je zou dus eigenlijk verwachten dat de Koerden er als de kippen bij waren om zich bij de rebellen aan te sluiten. Maar ze aarzelden. Dat valt terug te voeren op de steun van Turkije aan de Syrische rebellen. Het Koerdische volk leeft wijd verspreid. In Turkije leven zo’n 15 miljoen Koerden, die al lange

tijd naar autonomie streven. Hun PKK (Arbeiderspartij van Koerdistan) staat bekend om een bloedige strijd tegen de Turkse machthebbers. Van zijn kant is Turkije berucht om de onderdrukking van de Koerden. Ook de Koerden in Syrië streven naar onafhankelijkheid, het liefst samen met hun in Turkije en in Irak en Iran wonende broeders. Gezamenlijk brengen ze het op zo’n 30 miljoen personen. Deze visie van een internationaal autonoom Koerdistan drukt ook een stempel op de houding van de Koerden in Syrië voor wat be-

12 ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL Nieuws uit Israël • 10/2012 wikipedia

treft de huidige gebeurtenissen in hun land. In het brede grensgebied van Syrië met Turkije en Iran schijnen ze al vier steden te beheersen en ook de grenzen deels onder controle te hebben – ook zij strijden tegen Assad, maar eerder separatistisch en niet perse in de rijen van het «vrije Syrische leger». Op dit punt komt Israël om de hoek kijken. Hoe dan wel, vraagt u zich misschien af? Daarvoor moeten we even een blik op de jongere geschiedenis werpen. In het verleden had Israël een best goede relatie met de Koerden die naar een nationale autonomie streefden, vooral met de Koerden in Irak. Vooraf zij er aan herinnerd dat Irak, dat aan het eind van de 70-er jaren onder de heerschappij van Saddam Hoessein kwam, destijds als een van de gevaarlijkste vijanden van Israël werd beschouwd, onder andere vanwege zijn inspanningen op nucleair gebied. Alom bekend is ook met wat voor middelen er in Irak tegen de Koerdische minderheid werd opgetreden. In de 70-er jaren stonden zowel de Mossad – de Israëlische buitenlandse geheime dienst dus – als officieren van het Israëlische leger met de Koerdische leiding in Irak in contact, onder andere met de in

Ook de Koerden in Syrië streven naar onafhankelijkheid, het liefst samen met hun in Turkije en in Irak en Iran wonende broeders.

1979 overleden moellah Mustafa Barzani. Israëlische officieren waren zelfs betrokken bij bepaalde gevechtsacties van de Koerden. In de loop van de tijd nam Israël afstand van deze stilzwijgende alliantie. Barzani beschuldigde Israël destijds van verraad. Zijn zoon Masoud Barzani is tegenwoordig president van de autonomen regio Koerdistan in Irak. Net als zijn vader ergerde hij zich destijds over de terugtrekking van Israël, maar inmiddels heeft hij zijn mening veranderd. Tegen deze achtergrond meldde de journalist Seymour Hersh van de Amerikaanse krant The New Republic enkele weken geleden dat er zich honderden Israëli’s in het noorden van

Irak bevinden; bij sommigen van hen zou het om leden van Mossad gaan. Andere journalisten berichtten over een verdrag van de autonome Koerdische regering met El AL, zodat Israëlische vliegtuigen op de luchthaven Arbil kunnen vliegen, naar verluidt om er Israëlische goederen heen te brengen, maar men vermoedt al geruime tijd dat Israël op die manier eventueel ook de Koerdische strijders in Syrië ter zijde staat. Verder blijkt uit door Wikileaks gepubliceerde documenten dat de in Iran levende Koerden eveneens goede banden met Israël onderhouden en helpen bij de torpedering van het Iraanse kernonderzoeksprogramma. In Israël krijg je daar vanzelfsprekend geen officiële uitspraken over. Sommige van deze stellingen zijn waarschijnlijk uit de lucht gegrepen, aan andere kan weer iets waars zijn. Een ding is wel zeker: het Midden-Oosten verandert op grote schaal en achter de coulissen nog veel verdergaand dan de publieke opinie in de wereld momenteel in de gaten heeft. ZL ■

VEELBESPROKEN

De oorlog om de oorlog Nog nooit is er zoveel gepraat over een oorlog die nog niet eens is uitgebroken. De discussie gaat niet eens over de vraag of er militair tegen Iran moet worden opgetreden. Men debatteert ook over de vraag wie er moet toeslaan, hoe men moet toeslaan, wat de gewenste doelen zijn of hoe de gevolgen er uit kunnen zien. Eindeloos veel vraagtekens, eindeloze speculaties – eigenlijk een oorlog om een oorlog. Deze oorlog om een oorlog is een gecompliceerde veldslag die uiteindelijk op drie niveaus wordt uitgevochten: a.) tussen de regering Obama en de regering van Israël, b.) tussen Obama en de republikeinse presi-

dentskandidaat en c.) tussen de politieke leiding van Israël en de militaire top van het land. In de controverse tussen Israël en de VS gaat het in eerste instantie om de vraag of er wel een militaire klap uitgedeeld moet worden en zo ja op welk tijdstip. De Amerikaanse regering blijft bij het volgende standpunt: de Iraniërs zijn nog niet op het punt gekomen dat ze niet meer tegen te houden zijn. Met andere woorden, er is nog tijd om de sancties te laten werken. Aan Israëlische zijde zijn premier Benjamin Netanjahu

Als Israël alleen een klap zou uitdelen, zo verluidde in de Amerikaanse media, zou dit het kernonderzoeksprogramma hooguit vertragen, meer niet.

13 en minister van Defensie Ehud Barak degenen die aandringen op een militaire oplossing, niet in de verre toekomst, maar in de nabije. Vanuit hun gezichtspunt is het tijdvenster om Iran nog tegen te kunnen houden zich aan het sluiten. Netanjahu zei onlangs duidelijk: «Israël heeft het recht zich tegen iedere vijand te verdedigen en het is nu de tijd om beslissingen over onze toekomst te nemen.» Beide betrokken partijen halen er bovendien de media bij om invloed op de publieke opinie uit te oefenen. De Amerikanen beweerden niet zo lang geleden dat Israël in zijn eentje geen klap kan uitdelen die het Iraanse kernonderzoeksprogramma kan stilleggen. Als Israël wel alleen een klap zou uitdelen, zo verluidde in de Amerikaanse media, zou dit het kernonderzoeksprogramma hooguit vertragen, meer niet. Tegelijkertijd werden er op een vreemde manier Amerikaanse oorlogsscenario’s gelekt waar anders alleen Netanjahu van mocht weten. Kortelings bracht Israël er iets tegenin door nieuwe informatie over de enorme vooruitgang van de Iraniërs te publiceren. Ook blikken in de plannen die Israël in de la heeft liggen doken beetje bij beetje in de media op. In de controverse tussen de huidige president Barack Obama en de republikeinse tegenkandidaat Mitt Romney is de discussie duidelijk een belangrijk thema in de verkiezingsstrijd. De posities zijn helder: Obama blijft vasthouden aan de optie van de sancties en constateert dat men het zich niet kan veroorloven dat Iran een nucleaire slagkracht ontwikkelt. Romney verwijt zijn tegenstander geen heldere beslissingen te nemen en de zaak geen absolute prioriteit te geven. Daarmee speculeert hij op de gunst van de Joodse kiezers in de VS, zonder echter duidelijk te zeggen wat hij bijvoorbeeld na enkele weken als president concreet zou doen in het geval dat… In Israël is er sprake van touwtrekken tussen politici, militairen en veiligheidsdeskundigen. Eigenlijk gaat het om een politieke storm die vooral achter de coulissen woedt. Er komt slechts weinig over naar buiten, maar dat geeft wel een idee van de heftigheid waarmee er over deze

vragen gediscussieerd wordt. Ook in Israël gebruikt men de media om posities te bepalen en reacties in te schatten. Men kijkt naar de geschiedenis en komt met vergelijkingen, zoals bijvoorbeeld de concessies van Chamberlain aan Hitler. Men bespeelt de emoties door over een nieuwe holocaust van het Joodse volk te fluisteren. In niet-politiek opzicht evalueert men wat het voor Israël kan betekenen als het er in zijn eentje op los slaat. Tegelijk berekent men de kosten al die op Israël zouden afkomen. Men werpt vragen op over de gevolgen voor Israëls nationale economie en men denkt er hardop over na welke gevolgen drastisch stijgende olieprijzen voor de wereldwijde economie kunnen hebben. Dikwijls luidt de samenvattende conclusie dat Israël voor altijd de zondebok van de wereld zal zijn. Tegelijk bespreekt men in Israël vanzelfsprekend – deels tot in de kleinste details – militair-strategische kwesties: hoe moet je een aanval vanuit Israël organiseren? Welke middelen staan er ter beschikking? Hoe zouden de militaire constellaties er uitzien als de VS samen met Israël zouden aanvallen? Waar staat de NAVO dan? Heel veel discussies gaan vooral over de bescherming van de burgerbevolking, want men gaat er in principe van uit dat Israël dan niet alleen met een tegenaanval van Iran rekening moet houden, maar dat het ook vanuit Libanon en de Gazastrook raketten zal regenen. Bovendien: is een aanval vóór de Amerikaanse verkiezingen beter of niet? Welk verkiezingsresultaat in de VS brengt voor Israël welke gevolgen met zich mee als het gaat om politieke en militaire vrijheid van handelen? Eindeloos veel vragen en scenario‘s. We hebben hier slechts het topje van de ijsberg weergegeven. Vermoedelijk weten zelfs degenen die de beslissingen moeten nemen niet eens precies wat ze moeten doen. Het is goed mogelijk dat de situatie er alweer heel anders uitziet als dit nummer is gedrukt… Ook al kun je niet loochenen dat er zich iets toespitst, bij het sluiten van de redactie hebben Netanjahu en Barak geen politiek-militaire meerderheid achter zich. Maar wie weet welke politieke schaakzetten er nog zullen volgen… ZL ■

DE VOLGENDE RONDE

De cyberoorlog gaat door Deze vorm van moderne oorlogvoering gebeurt heel stilletjes en heeft intussen een enorme omvang aangenomen. Af en toe dringt er iets van tot de oppervlakte door.

De werknemers van de nachtploeg in de Iraanse kerncentrale van Natan hadden geen idee van wat hen overkwam. Midden onder het werk begonnen de computers gek te doen. «Er was plotseling luide muziek uit de computers te horen.» Een medewerker kwam met het vermoeden dat het om een lied van de hardrock band AC/DC met de titel «Thunderstruck» (donderslag) ging. Een dergelijk scenario schijnt zich op exact hetzelfde moment ook in de kerncentrale van Fordo/Qom afgespeeld te hebben. Tenminste, dat noteerde Mikko Hypponen, de chef van het internetbeveiligingsbedrijf «f-secure, op zijn internet blog. Hij vermoedt een nieuwe virusaanval op het Iraanse kernonderzoekprogramma, dat al is aangevallen door de computerwormen en virussen Stuxnet en Flame. Zulke stoorzenders worden ook de computersystemen die met de Iraanse aardolie-industrie te maken hebben, binnen gesluisd. Dit merkwaardige verhaal werd door Iran geloochend en door niemand anders bevestigd, zodat onduidelijk is of het allemaal waar is. Desondanks kun je zeggen dat de cyberoorlog doorgaat. Hij speelt zich vooral binnen en tegen Iran af, ter-

14 ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL Nieuws uit Israël • 10/2012

wijl nog steeds niet duidelijk is wie er nu precies voor de aanvallen verantwoordelijk is. De verhalen over virussen en spionageprogramma’s hopen zich intussen gewoon op en niet alleen met betrekking tot Iran. Zo beweert het Israëlische bedrijf voor internetbeveiliging Seculert een nieuw virus genaamd «Mahadi» (Perzisch voor Messias) te hebben gevonden, dat zich verbergt in een Word document dat via email in een computer terecht komt. Je kunt het spionagevirus dus met een muisklik vangen en dan legt het een verbinding tussen het spi-

onageprogramma en de vermeende commandocentrale. Israëlische deskundigen zeiden dat het virus veel Israëlische computers had overvallen. Nader onderzoek wees uit dat er in de codering van dit virus Perzische woorden opdoken. Op zich is dat nog lang geen bewijs dat Iran erachter zit. Het onderzoek wees namelijk ook uit dat er in Israël weliswaar 54 geïnfecteerde computers zijn gevonden, maar het aantal geïnfecteerde computers in Iran is met 387 veel en veel groter. Bovendien heeft men het virus enkele honderden keren in Afghanistan, Saoedi-Arabië en

in de Verenigde Arabische Emiraten opgespoord. Daarmee blijft onduidelijk wie hier de eigenlijke vijand is, ook al weet men wel waar het virus op mikt: belangrijke infrastructuren zoals banken, regeringsinstanties, academische instellingen en af en toe particuliere computers van personen die in de techniek en in de zakenwereld actief zijn. Tegen deze achtergrond maakte het Israëlische Ministerie van Defensie midden in het zomerreces nadrukkelijk duidelijk dat er meer geld voor deze vorm van oorlogvoering beschikbaar moet komen en wel dringend. ZL ■

100-JARIG JUBILEUM

Het succesverhaal van het Technion Haifa Deze hogeschool van het land, die drie Nobelprijswinnaars heeft voortgebracht, viert de 100ste verjaardag van de eerste steenlegging. In 1912 werd de eerste steen ge-

legd. Het eerste gebouw kwam in 1913 gereed. Het begin van de onderwijsactiviteiten liep door de Eerste Wereldoorlog en de veranderingen die deze voor de regio met zich meebrachten vertraging op en bereikte zijn volle omvang pas in 1924. Niettemin is het dus wel de eerste en oudste academische instelling van het land. We herinneren er aan dat er in die tijd maar enkele honderdduizenden Joden in het land leefden. Zij moesten de hele infrastructuur vrijwel van de grond af opbouwen en in de beginjaren tegen een gecompliceerde Osmaanse bureaucratie en later tegen horden opboksen die de Britse mandaatoverheid met zich meebracht. Verder verslond de opbouw gigantische sommen geld. De oprichting van het Technion zou zonder duurzame giften van befaamde donoren niet mogelijk zijn geweest. Maar bij een academische instelling gaat het niet alleen om gebouwen en budgetten, maar ook om de inhoudelijke inrichting. Met het oog daarop werd er heftig gedebatteerd; deze periode is als de zogenaamde «Technion crisis» de geschiedenis van Israël vóór de stichting van de staat ingegaan. De aanleiding tot deze crisis waren aanvankelijke plannen om het Duits als onderwijstaal in te voeren. Destijds was enerzijds het moderne Hebreeuws nog niet overal in gebruik en bestond anderzijds de

directie van de hogeschool in wording voor het overgrote deel uit Joden die uit Duitsland stamden en die vonden dat «de Duitse cultuur tot haar recht moest komen». De leden van de directie konden niet vermoeden dat hun plan tot massale protesten van zowel studenten als docenten zou leiden. Het debat ging pas in 1914 van tafel, nadat de zionistische beweging zich massaal voor het Hebreeuws als onderwijstaal sterk had gemaakt. Toch bleef er een nauwe verbondenheid met Duitsland bestaan, want de eerste, in 1923 opgerichte vereniging om het Technion te promoten was de Duitse Technion maatschappij, die deze hogeschool tot op de dag van vandaag promoot. Deze beginproblemen behoren al lang en breed tot het verleden. In het 100ste jubileumjaar studeren er aan het Technion 12.856 studenten. De eerste jaargang telde overigens zes studenten. Aangeboden worden bachelor- en masterleergangen op alle technische gebieden, en vanzelfsprekend begeleidt men ook promoverende studenten bij het begin van hun academische carrière. Talrijke befaamde personen hebben aan het Technion gestudeerd. De bekendsten zijn wel de drie Nobelprijswinnaars die het Technion heeft voortgebracht: Avram Hershko en Aaron Ciechanover, die in 2004 de Nobelprijs voor de scheikunde kregen, en

wikipedia

Albert Einstein in het Technion; ca. 1925

Dan Shechtman, die in 2011 ook met de Nobelprijs voor de scheikunde werd onderscheiden. Uit statistieken blijkt dat ruim een derde van de hoogste leiders van het land hun carrière ooit als student aan het Technion is begonnen. Veel ontwikkelingen, zoals bijvoorbeeld het instant messaging en de USB stick, gaan terug op hen en op de opleiding die zij aan het Technion hebben ontvangen. Die lijst is zo lang dat hij niet in het kader van dit artikel past. In dit verband is het vermeldenswaard dat twee derde van de 72 Israelische bedrijven die aan de grootste Amerikaanse beurs NASDAQ genoteerd staan, geleid wordt door mensen die aan het Technion zijn afgestudeerd. Negen van de tien grootste exportondernemingen van het land worden ge-

15 leid door afgestudeerden aan het Technion. Vroegere Technion studenten zijn goed voor naar schatting zo’n tien procent van de economische opbrengst van Israël op het gebied van hightech, computerservice, communicatie en

onderzoek en ontwikkeling. Bijna 70 procent van de vroegere studenten bekleedt een leidinggevende positie, terwijl bijna 20 procent aan het hoofd staat van een opzienbarend nieuw bedrijf.

Van de kant van het Technion wordt gezegd: «Aan het Technion opgeleide ingenieurs hebben een bovengemiddeld inkomen en zijn goed voor 13 procent van de Israëlische belastinginkomsten.» Kortom, het Technion is een succesverhaal. AN ■

NIEUWE ONDERZOEKSRESULTATEN

Niet slapen voorkomt traumagevolgen Israëlische wetenschappers hebben ontdekt hoe je op heel eenvoudige wijze gevolgen van trauma’s kunt voorkomen. Wie voor een belangrijke beslissing staat, neemt zich nogal eens voor om er nog eens een nachtje over te slapen. Israëlische wetenschappers hebben ontdekt dat je dat juist na een traumatische gebeurtenis maar beter niet kunt doen. Professor Hagit Cohen van de Ben Gurion universiteit van de Negev deed samen met collega Joseph Zohar van de universiteit van Tel Aviv veeleer de volgende aanbeveling: na een traumatische gebeurtenis wakker blijven, in de eerste nacht het beste helemaal niet gaan slapen, want dan loop je veel minder risico dat zich een posttraumatisch stresssyndroom (PTSD) vormt. Bijna ieder mens beleeft in de loop van zijn leven wel iets traumatisch. Dat hoeft niet om oorlog en dood te draaien, maar kan ook een persoonlijk shockerende gebeurtenis zijn. De meeste mensen leren dankzij steun vanuit hun omgeving en/of professionele hulp met hun trauma te leven. Symptomen als gevolg van een traumatische gebeurtenis zijn op zich een gezonde en ook doelmatige reactie van lichaam en ziel. Toch kunnen posttraumatische verschijnselen als flash-

backs, nachtmerries, slaapproblemen, schrikachtigheid en nog veel meer een omvang aannemen die het dagelijkse functioneringsvermogen geweldig verstoort. Ongeveer 20 procent van de slachtoffers kan het dagelijks leven dan niet meer aan. De beide Israëlische hoogleraren die de uitwerkingen van angst en stresssituaties onderzochten, ontdekten door laboratoriumproeven met dieren dat er een heel eenvoudig middel bestaat om dit te voorkomen. Zij adviseren om direct na een traumatische gebeurtenis niet te gaan slapen. Het mechanisme daarachter is heel eenvoudig. Onze hersenen leren ook in de slaap door. Slaap draagt bij tot verbetering van het leervermogen en bevordert ook de vorming van het geheugen. Dus als je in de nacht na een traumatische gebeurtenis niet gaat slapen, verankeren de traumatische herinneringen zich minder sterk. Dus moeten we een wijdverbreid advies waarschijnlijk herzien; want over het algemeen schrijft men mensen die een traumatische gebeurtenis achter de rug hebben juist als eerste rust voor.

Als je in de nacht na een traumatische gebeurtenis niet gaat slapen, verankeren de traumatische herinneringen zich minder sterk.

Tot nu toe konden de Israëlische wetenschappers dankzij de assistentie van enkele geëngageerde promovendi aantonen dat laboratoriumratten aan wie de slaap werd onthouden minder sterke posttraumatische stresssyndromen vormden. Ze zijn er weliswaar zeker van dat deze kennis ook op de mens kan worden toegepast, maar willen het graag via klinische tests, die binnenkort gaan beginnen, afdoende bewijzen. AN ■

REVOLUTIE IN DE GERECHTELIJKE GENEESKUNDE

Baanbrekende innovatie uit Tel Hai De hogeschool van een kleine plaats in Galilea haalde onlangs met een wetenschappelijke innovatie internationaal de voorpagina’s. In de moderne misdaadseries ziet het er heel eenvoudig uit: je neemt ergens een monster van, doet er een bepaalde

vloeistof in, stopt het in een of ander apparaat en daar is de hele analyse al, ofwel, de dader is geïdentificeerd. Inder-

daad speelt de moderne technologie een beslissende rol in de recherchetechniek, maar zo eenvoudig is het toch echt niet

16 ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL Nieuws uit Israël • 10/2012

om misdadigers door achtergelaten sporen te pakken te krijgen. Al is er in de analyse van genetisch materiaal grote vooruitgang geboekt en kan men tegenwoordig relatief snel een DNA profiel samenstellen, daarmee heb je de dader nog niet perse. Daarvoor moet het DNA namelijk geregistreerd zijn. Het DNA speelt dus wel een belangrijke rol bij de recherche, maar helpt niet altijd bij het zoeken naar de dader. Nog altijd spelen getuigen en fotomontages een doorslaggevende rol. En precies dit zwakke punt is het vertrekpunt van een opzienbarende ontwikkeling uit Israël. Wetenschappers van de Academische Hogeschool Tel Hai konden verkondigen: «Over ongeveer een jaar zullen we het mogelijk maken om aan de hand van een DNA profiel een rudimentaire fotomontage te vervaardigen, die uitsluitsel geeft over fysieke kenmerken van de desbetreffende persoon.» De wetenschappers beloven door middel van zo’n profiel een grove fotomontage te vervaardigen en elementaire uitspraken over de fysionomie te kunnen leveren. Zo’n DNA profiel kun je op allerlei

manieren maken: van een vingerafdruk, van haar, speeksel of bloed of zelfs een klein stukje huid. «Is een DNA profiel niet in de databanken van de politie opgenomen, dan helpen een genetisch profiel en de analyse daarvan niet bij de speurtocht naar de verdachte», zo verklaarde Dani Bercovich, die het onderzoek aan de Academische Hogeschool Tel Hai leidt. «Dankzij onze methode zal men in de toekomst (…) ook informatie verkrijgen over iemands lengte, de kleur en de vorm van het haar, van de ogen, over

de leeftijdsgroep en over nog veel andere kenmerken.» Er zijn al wel methoden om DNA profielen te analyseren waar men door de verschillende geleverde details mee verder komt, maar een methode om op deze basis gevallen van misdaad op te lossen ontbreekt nog. Yoram Plotzky, die het verantwoordelijke laboratorium leidt, voegt eraan toe dat de wetenschappers onder zijn leiding een chip hebben weten te ontwikkelen die meerdere parameters tegelijk ontcijfert, zodat je daaruit een aanzienlijk uitgebreider profiel kunt opstellen. Als de Israëlische wetenschappers bij het verfijnen van hun methode zo’n goede vooruitgang blijven boeken, kan men er van uitgaan dat de DNA profielen spoedig bij het zoeken naar op te pakken personen behulpzaam zullen zijn. ZL ■

NIEUWE ISRAËLISCH-AMERIKAANSE SAMENWERKING

Ten behoeve van de kleinste patiëntjes Juist uit Israël komen veel innovatieve medische instrumenten; desalniettemin blijft er een gebrek aan instrumenten die voor kleine patiënten geschikt zijn. Netta Cohen, die leiding geeft aan

de Maatschappij voor Toegepast Onderzoek aan de Ben Gurion universiteit van de Negev, heeft dit terrein al eens «misdadig verwaarloosd» genoemd. Het gaat dan om onderzoeksapparatuur en operatie-instrumenten die op kinderen en zelfs kleine kinderen zijn afgestemd. Veel innovatieve medische apparaten en instrumenten die al lang en breed tot de standaarduitrusting van ziekenhuizen behoren, zijn tot op heden niet beschikbaar in de pediatrische versie. Daarom moeten artsen en het verplegend personeel dikwijls heel vindingrijk zijn om kinderen en vooral ook te vroeg geboren kleintjes medisch adequaat te kunnen behandelen. Maar vanwege het gebrek aan instrumenten kan men niet altijd garanderen dat de therapie succes zal hebben. Israëlische wetenschappers willen nu

in samenwerking met Amerikaanse collega’s iets aan deze situatie gaan doen. Tegen deze achtergrond heeft de Ben Gurion universiteit van de Negev, die in Beer Sheva is gevestigd, een samenwerkingsovereenkomst met het kinderziekenhuis in het Amerikaanse Cincinnati gesloten. De in dit ziekenhuis werkzame artsen zullen hun medische vakkennis inzetten om de ingenieurs en technici van de Ben Gurion universiteit te helpen om passende onderzoeks- en operatie-instrumenten voor de jonge patiënten te ontwikkelen. Enerzijds wil men er het werk van artsen mee verlichten, maar anderzijds wil men vooral ook waarborgen dat kinderen van elke leeftijdsgroep een zo goed mogelijke behandeling krijgen. Netta Cohen wees er tegenover het Israëlische internetweten-

schapsportaal Israel21c op dat dit terrein misdadig verwaarloosd is. Kinderen, kleine kinderen en ook te vroeg geboren kleintjes maken in de VS gemiddeld zo’n tien procent van de patiënten uit. Omdat daarom al de omvang van het gebruik van instrumenten en gereedschappen van tevoren beperkt is, deinzen veel bedrijven voor de hoge ontwikkelingskosten terug. Dit terrein belooft dus geen grote economische winsten. Desalniettemin is het volgens Cohen absoluut tijd om zich ten bate van de kleinste patiëntjes aan de ontwikkeling van zulke instrumenten te wijden. «Het gaat overigens niet om een simpele verkleining van reeds bestaande ontwikkelde instrumenten. Bij de kleinste patiëntjes spelen ook biologische verschillen een rol. Daarom moeten de instrumenten niet alleen worden aangepast aan de groot-

17 te van deze patiënten, maar ook aan hun specifieke behoeften en kenmerken. Onze Amerikaanse collega’s willen ons daar beter over voorlichten, zodat we onze ontwikkelingen werkelijk met succes kunnen inzetten.» Juist de ingenieursafdeling van de Ben Gurion universiteit biedt daarvoor de beste voorwaarden. Aan deze universiteit werken zo’n 850 ingenieurs in het onderzoek en

de ontwikkeling van zo belangrijke terreinen als de nano-, sensoren- en elektrotechniek, de optiek, de medicijnentoevoer en de biotechnologie. Daarmee bezit de Ben Gurion universiteit ongeveer een derde van alle hogeschool deskundigen van het land op deze terreinen. «Omdat het bij medische instrumenten en gereedschappen om alle terreinen van biologie via lasertechniek tot de

elektronica en mechanica gaat, zal in dit samenwerkingsproject bijna elk terrein van onze technische faculteit betrokken zijn», zei Cohen. Nu reeds bestaat er een nauwe wetenschappelijke uitwisseling tussen de Ben Gurion universiteit en de medici van het kinderziekenhuis in Cincinnati, dat ten behoeve van de kleine en de allerkleinste patiëntjes naar een heel nieuw peil getild gaat worden. AN ■

NAUWELIJKS TE GELOVEN

Van rakettenbouw tot kaakreconstructie Zou u zich kunnen voorstellen dat een moderne technologie die voor het vervaardigen van afweerraketten wordt gebruikt, ook in de tandheelkunde toegepast gaat worden? De technologie wordt door het grootste Israëlische wapenconcern Rafael gebruikt voor de bouw van raketten die de burgers van het land moeten beschermen, want het gaat om afweerraketten die vijandelijke projectielen uit de lucht halen. En nu heeft Vladislav Zaitsev uitgerekend dankzij deze technologie een gloednieuwe kaak. Zaitsev, die in 1997 vanuit de voormalige Sovjetunie naar Israël is geëmigreerd, leeft in Ramle. Zijn dochter Victoria vertelde de Israëlische krant Yediot Acharonot dat haar vader een infectie in zijn kaakbeen had opgelopen. «Het bot verdween langzamerhand gewoon. Mijn vader kon tenslotte niet meer normaal eten, maar geen enkele arts wist er raad op, totdat de specialisten van het

Kaplan ziekenhuis de technici van ‹Rafael› om hulp vroegen.» In dit geval waren er heel wat artsen bij betrokken. De infectie die het kaakbeen opvrat konden zij niet stoppen. Daarom hadden ze, toen Zaitsev tenslotte niet eens meer gewoon kon drinken en spreken, geen andere keus meer: ze moesten een plan maken om een kunstkaak voor hem te maken. Normaliter neemt men daarvoor een stukje bot uit een been, maar bij Zaitsev kon er van dit gecompliceerde en langdurige proces geen sprake zijn omdat zijn botstructuur te fragiel is. Dr. Roy Connolly, de specialist van het Kaplan ziekenhuis, kwam laatst op een heel ander idee. Hij vroeg de specialisten van Rafael om eens naar het geval te kijken. Zij waren er van

overtuigd dat ze konden helpen met het construeren van een kunstkaak van titanium. Ze zijn gespecialiseerd in een innovatieve technologie, waarbij men van hele fijne laagjes poeder, die men op elkaar legt en met een extreem sterke laserstraal met elkaar versmelt, een driedimensionaal model vervaardigt. Op die manier konden ze een exacte reconstructie van de kaak van Zaitsev vervaardigen. De operatie, die Connolly uitvoerde en waarbij ook twee verantwoordelijke specialisten van Rafael aanwezig waren, duurde vier uur en verliep succesvol. Interessant is dat Zaitsev, die destijds in de USSR ingenieur scheepsbouw was, zich met deze nieuwe kaak niet alleen prima voelt, maar dat hij als vakman ook de techniek erachter volkomen begreep. ZL ■

DEEL 3

Israëls innovaties op landbouwgebied In tijden dat de wereldbevolking heel snel groeit is de vraag naar het veilig stellen van voedselbronnen wereldwijd van een enorme betekenis. En dan zijn er baanbrekende ideeën nodig, anders kan men niet garanderen dat iedereen op aarde voldoende te eten heeft. Israël draagt daar maatgevend aan bij. In de beide vorige nummers hebben we vier Israëlische vernieuwingen beschreven, die specifieke aspecten van de landbouw in de hele wereld veranderd hebben: de druppelirrigatie, een nieuwe methode van graanopslag, moderne methoden van biologische ongediertebestrijding, revolutionaire

melkveehouderijen, moderne «regenmakers», online hulp voor boeren, nieuwe soorten aardappels en betere oogstbeschermingsmaatregelen. Hier komen nog vier baanbrekende innovaties uit Israël. Inenting voor planten: Het Israëlische bedrijf dat op dit gebied de toon

aangeeft, heet Morflora. De wetenschappers Ilan Sela en Chaim Rabinowitch zijn eveneens aan de Hebreeuwse universiteit te Jeruzalem werkzaam, die via het bedrijf voor toegepast onderzoek Yissum zorgt dat de uitvindingen op de markt komen. Zij hebben een mogelijkheid ontwikkeld om gene-

18 ACHTERGRONDINFORMATIE UIT ISRAËL Nieuws uit Israël • 10/2012

tisch materiaal aan zaad van alle plantensoorten toe te voegen zodat hun DNA daardoor verandert. Deze methode werkt als een inenting en maakt de planten resistenter en minder kwetsbaar voor ziekten dan bij de omstreden genen technische methoden. Tegelijk kan men oogstopbrengsten op deze manier verhogen. De gepatenteerde methode van dit Israëlische bedrijf wordt als revolutionair beschouwd en krijgt binnen de agrarische sector steeds meer invloed. Viskweek in de woestijn: De uitgestrektheid van de Negev woestijn bergt heel wat verrassingen in zich, onder andere ook viskwekerijen. Daarbij gaat het aan de ene kant om bedrijven die siervissen voor de export kweken, en aan de andere kant om bedrijven die vis voor de Israëlische menukaart kwe-

ken. Deze bedrijven staan te boek als toonaangevend voor wat betreft het uiterst spaarzame gebruik van water bij een hoge opbrengst. Het hier gebruikte procedé is ontwikkeld door GFA Advanced Systems en maakt het mogelijk om vrijwel overal – vooral daar waar watergebrek heerst – eetbare vis van een hoogwaardige kwaliteit in grote hoeveelheden te kweken. Ecologisch evenwicht in meren herstellen: Tot zo’n 50

jaar geleden zat het Afrikaanse Victoria meer vol vis; voor de daar levende mensen een belangrijke voedingsbron. Het ecologische evenwicht van het meer werd gevoelig verstoord toen men er de Nijlbaars uitzette, die het natuurlijke visbestand decimeerde en vanwege zijn enorme grootte voor de inheemse vissers nauwelijks te vangen was. Door de wegvallende voeding met vis kregen de mensen een tekort aan proteïne. Maar nu komt er hulp van de Hebreeuwse universiteit te Jeruzalem. Professor Berta Sivan is ge-

specialiseerd in de productie van vis en leert de mensen aan de Oegandese oever van het meer hoe je in het meer vis in afgeschermde bassins kunt kweken. Bovendien heeft Israël dankzij een samenwerking met Duitsland nog meer projecten aan de oevers van het meer lopen om het ecologische evenwicht ervan weer te herstellen. Energie voor onze voeding: planten hebben voedingsstof fen nodig. In gebieden met intensieve landbouw zijn de natuurlijke hulpbronnen allang uitgeput. Tot nu toe aangeboden oplossingen zijn meestal duur en niet altijd even milieuvriendelijk en gebruikersvriendelijk. Het Israëlische bedrijf Seambiotic heeft nu een alternatief te bieden: algen! Volgens het bedrijf zijn deze algen niet alleen zeer effectief als extra voeding voor onze nuttige planten, maar ook als leveranciers van ecologische benzine. De «algenenergie» wordt al commercieel gebruikt, vooral bij grote bedrijven in China en in de VS. ZL ■

GEDWONGEN ISLAMISERING

Groeiende zorgen om christenen in Gaza In de Gazastrook leven ongeveer 3000 christelijke Palestijnen, die het door de heerschappij van de radicaalislamitische Hamas steeds moeilijker krijgen. De demonstratie in de Gazastrook zorgde voor maar weinig ophef. Het Palestijnse persbureau Ma’an meldde het slechts terloops. Het thema schijnt te onaangenaam en te delicaat te zijn. Overigens moet men zeggen dat er nauwelijks andere bronnen zijn, zodat de inhoud van het volgende bericht maar moeilijk te verifiëren is. Tegen de achtergrond van de ontvoering van een jonge man moet er in Gaza stad een demonstratie van de Grieks-orthodoxe kerk hebben plaatsgevonden. Deze man schijnt al eerder onder druk te zijn gezet, want men wilde hem dwingen van het christendom tot de islam over te gaan. Verder stond er in het bericht dat er ook twee christelijke meisjes werden vermist. De Grieks-orthodoxe aartsbisschop Alexios zei erover tegen de

pers: «Er zijn enkele groeperingen die jonge christenen proberen te overreden zich tot de islam te bekeren. Ze ontvoeren hen van hun gezinnen en ouders en bedreigen hen.» Toch benadrukte de aartsbisschop in het gesprek met Ma’an dat de relatie tussen moslims en christenen «in de afgelopen jaren goed was». Dat christenen in de Paletijnse gebieden (vooral in de Gazastrook) aan een toenemende druk van de islamitische meerderheid zijn blootgesteld, komt regelmatig door berichten over schendingen van graven, heiligdommen en kerken aan het daglicht. Daarnaast spreken het aantal christenen dat uit deze gebieden wegtrekt, boekdelen. We moeten de constatering van de aartsbisschop over de relatie tussen christenen en moslims dus waarschijnlijk ook in het licht van een algemeen uitgeoe-

fende druk zien. Kort daarna nam de Jeruzalemse aartsbisschop Theodosius Atallah Hanna eveneens het woord bij Ma’an: «Christenen zijn geen huurlingen of een vijfde kolonne; zij leven in hun vaderland en onder hun volk.» Hij vond het verkeerd om hen vanwege hun andere godsdienst anders te behandelen. De families in Gaza, zo stond er verder in het persbericht, hadden aangifte gedaan bij de politie. Maar de politie had niets ondernomen. Ajman Batnidshi, de woordvoerder van Hamas, deelde Ma’an daarentegen mee dat er in de Gazastrook geen ontvoeringen hadden plaatsgehad en dat de politie het hoogste respect voor christenen had. Ook de jaarlijkse conferentie van de Amerikaane lobbygroep «Christians for Israel», die in 2006 door

19 voorganger John Hagee is gesticht als overkoepelende organisatie voor christelijke vrienden van Israël, hield zich met deze onderwerpen bezig. Deze overkoepelende organisatie telt ongeveer 1,2 miljoen leden, onder wie prominenten als de republikeinse afgevaardigde in het Congres Michelle Bachmann. Op de conferentie benadrukte Israëls premier Benjamin Netanjahu, die per videoconferentie een boodschap doorgaf, dat de radicale islam in het MiddenOosten aan kracht won. «Dat zou het

Midden-Oosten tot een regio kunnen maken waar vrouwen wreed worden onderdrukt en minderheden genadeloos vervolgd worden, zodat ook christenen er voor hun leven moeten vrezen.» Een tweede belangrijk thema van de conferentie was de bedreiging van Israël en de VS door «radicale vleugels van islam, die de vernietiging van Israël en de VS in hun vaandel hebben geschreven». In dat verband eiste afgevaardigde Bachmann een hardere aanpak van islamisten en

zei zij onder andere: «Als de nieuwgekozen Egyptische president Mursi zich niet uitspreekt tegen de oproepen van de Moslimbroeders om een jihad tegen Israël en Amerika te beginnen, behoort president Obama hem te verbieden de VS binnen te komen.» Voorganger Hagee verklaarde: «Ons verenigt het geloof dat het voor alle bijbeltrouwe christenen een bijbels gebod is om Israël te steunen. We bidden om vrede voor Jeruzalem en verdedigen Israël met onze woorden.» AN ■

WIST U DAT ...

Citroën door een Jood is opgericht? Citroën is een veel voorkomende naam. Men verbindt de naam niet alleen met auto’s, maar ook met Frankrijk. Anderen denken meteen aan de legendarische 2CV, beter bekend als de «Eend», na de Tweede Wereldoorlog een van de populairste auto’s voor de grote massa’s. Veel mensen weten niet dat het bedrijf Citroën talrijke wereldrecords in handen heeft, zoals bijvoorbeeld: al in 1919 waren de voertuigen standaard uitgerust met elektrisch licht en een startmotor. In 1921 was het bedrijf de eerste aanbieder van lease- en huurauto‘s. In 1927 voerde Citroën als eerste Europese bedrijf de 13de maand in. In 1929 was de firma een van de eersten die garantie op nieuwe auto’s gaven. Het bedrijf voerde kleuterscholen voor kinderen van werknemers in, onderhield bedrijfsorkesten en speelde een voorbeeldrol voor wat betreft sociale ziektekostenverzekering en bejaardenzorg. Een van de grootste successen, de serieproductie van het model Traction Avant, heeft de oprichter André-Gustave Citroën niet meer meegemaakt. Hij werd nog wel getuige van het bankroet in het jaar 1934 en de overname door de grootste schuldeiser Michelin, maar hij overleed in 1935 op 57-jarige leeftijd. Tegenwoordig noemt men André Citroën graag een «autopionier, een autolegende, een avonturier die spectaculaire expedi-

wikipedia

Het Franse concern Citroën behoort tot de gerenommeerdste autofabrikanten ter wereld. Elk jaar verlaten meer dan 1,5 miljoen voertuigen de lopende banden van het bedrijf, waarvan de oprichter van Joodse komaf was.

ties organiseerde, een revolutionair autobouwer en een gokker die het waagde om alles op één kaart te zetten». Daar horen eveneens spectaculaire advertentiecampagnes bij. Vanaf 1925 verkondigden bijvoorbeeld 250.000 gloeilampen meer dan tien jaar lang de naam Citroën vanaf de Eiffeltoren. Zijn kleinzoon zei: «Het ging hem er nooit om een vermogen te vergaren. Alles wat hij verdiende stak hij weer in de

André-Gustave Citroën

fabrieken of gaf het uit. Hij was een wonderlijk mens, een grote humanist, een man met een groot hart en een briljant auto-ontwerper.» Maar wie was deze man eigenlijk, die dit befaamde bedrijf oprichtte, die nog tijdens zijn leven veel records brak en destijds opklom tot de grootste autobouwer van Europa en de tweede van de wereld? André-Gustave Citroën kwam in 1878 als vijfde kind van Masza

20

BIJBEL EN ISRAËL

Nieuws uit Israël • 10/2012

Amalia Kleinman, die uit het Poolse Warschau stamde, en de joodse diamanthandelaar en juwelier Levie Citroën ter wereld. De vader had eerst in Amsterdam en later in Parijs een solide beroepsbasis opgebouwd. Hij beroofde zich van het leven toen zijn zoon André-Gustave net zes jaar oud was. André-Gustave bleek een goede scholier met een groot technisch talent te zijn en studeerde af aan een van de allerbeste technische scholen van Frankrijk. Daarna diende hij eerst als technisch officier in het Franse leger. In 1900 begon zijn unieke loopbaan die automobiel geschiedenis schreef: bij een bezoek aan familie in Polen stuitte hij meerdere keren op een vorm van aandrijving die hij nooit eerder had gezien. In 1905 richtte de toen 27-jarige een tandradfabriek op, die gebaseerd was op het patent dat hij na zijn reis naar Polen voor de aandrijving met het nieuwe principe had aangevraagd. Nog steeds siert de dubbele hoekvorm van een tandradaandrijving het logo van het bedrijf. In de Eerste Wereldoorlog diende hij aan het front en was tegelijk ook in de productie van munitie werkzaam. Een jaar na de oorlog liep de eerste Citroën van de band. Van toen af aan schreef Citroën definitief autogeschiedenis, waarvan André Citroën het uitkomen van de eerste auto’s met voorwielaandrijving — de genoemde legendarische Traction Avant — nog meemaakte. André Citroën moet er destijds over gezegd hebben: «Een paard duwt immers ook geen wagen, maar trekt hem.» Deze baanbrekende innovatie, die enorme ontwikkelingskosten verslond, dreef het bedrijf het bankroet in. André Citroën en zijn echtgenote, die ook Joods was, hebben fantastische jaren met grote prestaties en maatschappelijke hoogtepunten beleefd. Een van de kleinkinderen koestert de erfenis vol trots tot op de dag van vandaag. AN ■

Een reportage die de moeite waard is staat op: http://www.ardmediathek.de/das-erste/ reportage-dokumentation/autolegenden-3

Heeft God Zijn beloften vervuld? Hoe iemands uitleg van Jozua 21:43-45 zijn eschatologie kan beïnvloeden – deel III Over een bijbels verstaan van Jozua 21:43-45. Deel 10. Dr. Greg Harris (Hoogleraar Bijbelexegese aan The Master’s Seminary, auteur en voorganger van een gemeente in Californië) In Hank Hanegraaffs boek The Apocalypse Code is een geschikt voorbeeld te vinden van hoe iemands uitleg van Jozua 21:43-45 zijn eschatologie1 kan beïnvloeden. Hanegraaff schrijft tegen de «christelijke zionisten, die in het feit dat Jeruzalem nu helemaal in handen van de Joden is een bewijs van de waarheid van de Bijbel zien». Om zijn standpunt te onderbouwen verwijst hij naar Deuteronomium 28-30: «Het moderne Israël vervult de bijbelse voorwaarde voor de terugkeer naar het land niet. Zoals Mozes de kinderen van Israël in niet mis te verstane bewoordingen waarschuwde (nadruk toegevoegd), zou ongehoorzaamheid tegen de Here op verstrooiing uitlopen (Deut. 28:58-64; 29:23-28), terwijl de terugkeer naar het land berouw en boete veronderstelt: ‹Wanneer … en u zult zich bekeren tot de HERE, uw God, en Zijn stem gehoorzaam zijn, u en uw kinderen, met heel uw hart en met heel uw ziel, overeenkomstig alles wat ik u heden gebied, dan zal de HERE, uw God, een omkeer brengen in uw gevangenschap en zich over u ontfermen. Hij zal u weer bijeenbrengen uit al de volken waarheen de HERE, uw God, u verspreid

had› (Deut. 30:1-3).» (pag. 196-97; nadruk in het origineel.)2 Omdat Hanegraaff Deuteronomium 30:1-3 als onderdeel van zijn argumentatie citeert, dient men de context van de beloften van God in Deuteronomium 30:1-8 te bedenken, die op een onbekend tijdstip in de toekomst vervuld zullen worden: «Het zal gebeuren, wanneer al deze dingen, de zegen en de vervloeking die ik u voorgehouden heb, over u komen, dat u het

weer ter harte zult nemen onder alle volken waarheen de HERE, uw God, u verdreven heeft. En u zult zich bekeren tot de HERE, uw God, en zijn stem gehoorzaam zijn, u en uw kinderen, met heel uw hart en met heel uw ziel, overeenkomstig alles wat ik u heden gebied, dan zal de HERE, uw God, een omkeer brengen in uw gevangenschap en Zich over u ontfermen. Hij zal u weer bijeenbrengen uit al de volken waarheen de HERE, uw God, u verspreid had. Al bevonden uw verdrevenen zich aan het einde van de hemel, toch zal de HERE, uw God, u vandaar bijeenbrengen en u vandaar weghalen. En de HERE, uw God, zal u naar het land brengen dat uw vaderen in bezit hadden, en u zult het weer in bezit nemen; en Hij zal u goeddoen en u talrijker maken dan uw vaderen. De HERE, uw God, zal uw hart en het hart van uw nageslacht besnijden, om de HERE, uw God, lief te hebben, met heel uw hart en met heel uw ziel, zodat u leven zult. De HERE, uw God, zal al deze vervloekingen op uw vijanden leggen en op hen die u haten en die u vervolgd hebben. En u zult zich bekeren, de stem van de HERE gehoorzaam zijn en al Zijn geboden, die ik u heden gebied, houden.» Zegen en vloek in Deuteronomium 27-28 hangen direct met Deuteronomium 30:1 samen: «Het zal gebeuren, wanneer al deze dingen, de zegen en de vervloeking die ik u voorgehouden heb, over u komen…» Bijzonder relevant voor dit gedeelte is de passage over de vloek, waar Jahwe openlijk de ballingschap voor het ongehoorzame volk aankondigt:

«En het zal gebeuren, zoals de HERE Zich over u verblijdde om u goed te doen en u talrijk te maken, dat de HERE Zich zo over u zal verblijden om u om te brengen en weg te vagen. U zult weggerukt worden uit het land waar u naartoe gaat om het in bezit te nemen. De HERE zal u verspreiden onder al de volken, van het ene einde van de aarde tot aan het andere einde van de aarde. Daar zult u andere goden dienen, die u noch uw vaderen gekend hebben, hout en steen. Daarbij zult u onder de volken niet tot rust komen en uw voetzool zal geen rustplaats hebben, want de HERE zal u daar een bevend hart, kwijnende ogen en een treurende ziel geven» (Deut. 28:63-65). Omdat Hanegraaff over Deuteronomium 28-30 – en met name over Deuteronomium 30:1-3 – terecht schrijft dat «Mozes … duidelijk waarschuwde» (pag. 196), mag men toch aannemen dat Mozes zich verder ook duidelijk heeft uitgedrukt Het gaat hier tenslotte niet om toevallig bij elkaar geraapte verzen, maar heel duidelijk om een samenhangend gedeelte. En toch wordt Deuteronomium 30:1-5 in de verwijzingen naar de Bijbelteksten van The Apocalypse Code slechts twee keer in voetnoten geciteerd (pag. 265, voetnoot 44, en pag. 266, voetnoot 46) en speelt het in Hanegraaffs eschatologie dus hoegenaamd geen rol. In het vorige citaat werd Deuteronomium 30:2-3 aangehaald. Dat is erg belangrijk, want het zijn de enige verwijzingen uit Deuteronomium 30; of anders uitgedrukt: Hanegraaff citeert Deuteronomium 30:1-3 wel, maar negeert de verzen er direct voor volkomen, evenals de volgende verzen in Deuteronomium 30:3-10. Dat is ook belangrijk, omdat Deuteronomium 30 overeenkomt met wat God eerder in Leviticus 26:40-45 had beloofd. Net als eerder heeft Hanegraaff ook hier al toegegeven dat Mozes zich in dit gedeelte zeer duidelijk heeft uitgedrukt (pag. 196). Je zou dus denken dat de volgende verzen net eender zijn geschreven. Simpel gezegd negeert Hanegraaff een hoogst relevante openbaring van Jahwe over de toekomst van zowel het volk als het land Israel. God wist dat Israël van Hem zou afvallen en Hij openbaarde het nog Hanegraaff schrijft tegen de «christelijke zionisten, die in het feit dat Jeruzalem nu helemaal in handen van de Joden is een bewijs van de waarheid van de Bijbel zien».

voordat het volk het land binnentrok: «… want Ik ken zijn overleggingen die het heden maakt, voordat ik het breng in het land dat Ik hun onder ede beloofd heb» (Deut. 31:21). Johannes Sailhamer beschrijft dit gedeelte als volgt: «Je kunt in deze woorden al van verre de stem van de profeten horen. De ballingschap komt er aan. De toekomst loopt gevaar. Om deze tijd is er weinig hoop in het volk van God.»3 Terwijl Jahwe dus trouw blijft, wist Hij op deze dag al dat het hart van het volk al bezig was zich van Hem af te wenden. Toch moet benadrukt worden dat God al had geopenbaard wat in Deuteronomium 30:1-10 bekend werd: dat het volk vanwege zijn openlijke ongehoorzaamheid tenslotte in ballingschap zou gaan en onder de volken verstrooid zou worden. Maar God gaf er Zijn belofte bij dat Hij hen dan weer bijeen zou brengen en hun een nieuw hart zou geven. Klaarblijkelijk keek Jahwe zeer veel verder dan de directe context van Jozua 21, toen Israël nog overwegend in de verbondsgemeenschap met Hem leefde en daarom ook de zegeningen van het verbond genoot: ze leefden in het land en hadden rust van hun vijanden, zoals in Leviticus 28 en in Deuteronomium 27-28 beloofd was. Gezien vanuit het standpunt van een uitlegging die deze verzen als duidelijk beschouwt en hen niet uit de directe context haalt, slaat wat Mozes in niet mis te verstane bewoordingen heeft opgeschreven, respectievelijk het woord van de Here de spijker precies op de kop: als het Joodse volk berouw toont en zich bekeert, zal Jahwe het inderdaad terugbrengen – eerst tot Zichzelf en daarna naar het land (Deut. 30:2-3). Als het zover is, zal Jahwe Zijn belofte vervullen en het volk als onderdeel van de vervulling van het verbond met Abraham vanuit de verbanning naar het land terugbrengen (Lev. 26:40-45; Deut. 30:4-5). Om te waarborgen dat dit inderdaad kan gebeuren, zal Jahwe Zelf het volk een besneden hart schenken, opdat het de Here, hun God, van ganser harte liefheeft (Deut. 30:6). In dit vers weerklinken al niet te missen Nieuwtestamentische tonen van de zegeningen van het nieuwe verbond. Later in de Schrift heeft God deze zegeningen nog nauwkeuriger geschetst.4 Verder zal Jahwe juist de vloeken waarmee Hij Israël heeft gestraft op de volken leggen (Deut. 30:7). En tot slot wordt

2222 ACHTERGRONDINFORMATIE BIJBEL EN ISRAËL UIT ISRAËL Nieuws uit Israël

Nieuws uit Israël • 10/2012

er een uitspraak herhaald: Hij zegt tegen dit volk, waar Hij een vloek op had gelegd: «En u zult zich bekeren, de stem van de HERE gehoorzaam zijn en al Zijn geboden, die ik u heden gebied, houden» (Deut. 30:8). Daar gaat dan weer een verbindend «Dan» aan vooraf dat (zoals ook Hanegraaff vermeldt) in Deuteronomium 30:2-3 noodzakelijk was (pag. 197): «De HERE, uw God, zal u overvloed geven in al het werk van uw handen …» (Deut. 30:9). Vooral met het oog op het boek Jozua kunnen we vaststellen dat er in de tijd van Jozua 21 nog geen enkele uitspraak van Deuteronomium 30:1-8 was ingetreden. Zowel voor Leviticus 26 als voor Deuteronomium 30:1 geldt uitdrukkelijk de voorwaarde dat Israël moet leven «onder alle volken waarheen de HERE, uw God, u verdreven heeft ». Deze verbanning van Israël was in Jozua 21 nog niet gebeurd, kennelijk had het volk zich tot dan toe nog niet in de verbanning bekeerd (Deut. 30:2) en had Jahwe hen nog niet uit de gevangenschap teruggebracht (vs. 3). Israël als geheel was nog niet «aan het einde van de hemel» verdreven (vs. 4); en dus had Jahwe het ook nog niet naar het land van hun vaderen teruggebracht (vs. 5). Afgezien daarvan was er nog een goede belofte van Jahwe niet vervuld: Hij zou inderdaad hun hart besnijden, zodat ze Hem konden gehoorzamen (vs. 6). En zo had Jahwe ook ten tijde van Jozua 21:43-45 nog niet «al deze vloeken» op hun vijanden gelegd (Deut. 30:7). En Jahwe had hun evenmin na de voorafgaande vloek overvloed gegeven volgens de zegeningen waarvan Hij hen verzekerd had op grond van hun verbondsgehoorzaamheid (Deut. 30:9-10). Eenvoudig gezegd: het valt absoluut niet aan te tonen dat al deze goede beloften van Jahwe al in de tijd van Jozua 21:43-45 waren vervuld; tot op de dag van vandaag is er nog niet eens een begin mee gemaakt. Hoe dan ook, Hanegraaff mag zijn lezers nog zo smeken zich in het verstaan van bepaalde passages door niemands eschatologie te laten beïnvloeden, maar gewoon de kennelijke betekenis van de tekst voor zichzelf te laten spreken (pag. 29), zijn eigen van tevoren vastgelegde theologie laat geen ruimte voor de goede beloften in Leviticus 26:40-45 of Deuteronomium 30:4-10. Hij laat ze veeleer weg,

negeert ze en doet ze af alss eschatologisch irrelevant. Zoals al eerder in deze serie gezegd is, is het leergebouw w van de Kerk werkelijk uitgehold. h ld 5 Dezelfde methode van selectief citeren en weglaten van andere wezenlijke verzen past Hanegraaff ook op het boek Jozua toe. Zo worden in het register van de Bijbelverzen van The Apocalypse Code (pag. 289) uit het hele boek Jozua als enige Jozua 21:43,45 en 23:14 genoemd; in het boek worden ze op een enkele pagina afgehandeld (pag. 178). Hanegraaffs argumentatie mist elke verwijzing naar Gods opdracht aan Jozua om het land in te nemen, inclusief de aanwijzing van de Eufraat (Joz. 1:1-4). En evenmin staat er een verwijzing naar de inleidende verklaring van God in het gedeelte over de verdeling van het land (Joz. 13-21); in de eerste verzen van dit gedeelte verklaarde God Zelf dat een groot deel van het land niet was veroverd (Joz. 13:1-7). ■

Eschatologie: de leer over de laatste dingen, ook bekend als bijbelse p0rofetie. 2 Deze serie staat op het standpunt dat Israël als geheel volk in een verbondsbreuk tegenover Jahwe leeft; daarom gelden deze verzen voor hen op het moment niet, want ze hebben als volk als geheel nog geen boete gedaan en zich bekeerd. Elke aan het verbond gehoorzame Jood is momenteel deel van het lichaam van Christus (Ef. 3). Als we ons op dit moment inderdaad in de «laatste dagen van de eindtijd» bevinden, spelen Jeruzalem en Israël inderdaad een beslissende rol in de gebeurtenissen van de eindtijd; maar dat is het onderwerp van een andere studie. 3 Johannes H. Sailhamer, «The Messiah of the Hebrew Bible», Journal of the Evangelical Theological Society 44:1 (maart 2001), pag. 20. 4 Zie Larry D. Pettegrew, «The New Covenant», Master’s Seminary Journal 10/2 (herfst 1999), pag. 251-70, voor een onderzoek van het nieuwe verbond in relatie tot Israël. 5 William D. Barrick, «The Eschatological Significance of Leviticus 26», Master’s Seminary Journal 16/1 (voorjaar 2005), pag. 95.

Beth-Shalom, Postbus 193, 3940 AD Doorn telefoon 0343 477288 fax 0343 477447 E-mail: [email protected]

Abonnementen: Beth Shalom, Postbus 193, 3940 AD Doorn, tel. 0343 477288 Giften: Giro 94400 t.n.v. Beth-Shalom Doorn Betalingen: Giro 409200 t .n.v. Middernachtsroep Doorn Voor België: ING-bank 363-0507942-90 in Brussel «Nieuws uit Israël» verschijnt ook in het Duits, Frans, Engels, Spaans, Portugees, Hongaars en Roemeens. Alleen in de betreffende landen. Abonnement Nederland en België: gratis, Vanuit Nederland naar andere landen in Europa: EUR 26.40, Buiten Europa en Suriname: EUR 31.80. Israëlreizen: Beth-Shalom-Israëlreizen: Postbus 193, 3940 AD Doorn tel. 0343 477288 Gastenhuis in Israël: Beth-Shalom, P.O.B. 6208, Haifa 31060/Karmel Israël tel. 00972-4-83774-81 Testamentaire beschikkingen: (via een notaris) «Ik legateer vrij van rechten en kosten aan de Stichting: Zendingswerk Middernachtsroep statutair gevestigd te LEIDEN en geregistreerd onder nummer .41166018. bij de Kamer van Koophandel Rijnland, een bedrag van EUR…»

1

Gedachtig aan het feit, dat alle menselijke kennis slechts onvolkomen is (1 Cor. 13:9), geven de auteurs voor eigen verantwoording hun persoonlijke visie weer Initialen van de auteurs en bronvermeldingen in dit nummer: ZL = Zwi Lidar; CM = Conno Malgo; RM = René Malgo; AN = Antje Naujoks; NW = Nathanael Winkler

Voorpagina: NUI Voor de inhoud van externe web-pagina’s waarnaar verwezen werd kunnen wij niet aansprakelijk worden gesteld. Wij verklaren hiermee uitdrukkelijk, dat op het tijdstip van het tot stand brengen van de link geen illegale inhoud op de verbonden websites herkenbaar waren. Op de actuele en toekomstige vormgeving, de inhoud of de auteursrechten van de verbonden sites hebben wij geen invloed. Voor illegale, foute of onvolledige inhoud en vooral voor schade, die uit het aanklikken of niet aanklikken van zulke aangeboden informatie ontstaat, is alleen de aanbieder van de site verantwoordelijk, naar wie verwezen werd, niet degene, die enkel via links naar de bewuste publicaties verwijst.

Europa...

toren van Babel

0

egin 20:0

:30 b erp inloop 19afel over dit onderw + boekent smogelijkheid + gesprek

spreker Dato Steenhuis leiding Teun van Ommen Aalten woensdag 3 oktober Chr. Gereformeerde Kerk Berkenhovenstraat 9

Bolsward woensdag 7 november Het Keerpunt Burgemeester Praamsmalaan 35

De Israëlkalender 2013, de 13 foto’s tonen de prachtige natuur van Israël. De kalender vermeldt christelijke en Joodse feestdagen en heeft voor elke maand een passend bijbelvers. Het is een ware blikvanger met afmetingen van 54 bij 42,5 cm.

afmetingen

54 bij 42,5 cm

prijs

€ 10,00

exclusief verzendkosten

middernachtsroep.nl +31 343 477 288 · [email protected]

bestelnummer

348130