Caleidoscoop Kerkblad van de Protestantse (wijk)gemeente te Rotterdam-Kralingen
Jaargang 10 nr 6 – februari 2012
Foto: Het standbeeld ‘de Dokwerker’ in Amsterdam herinnert aan de februaristaking van 1941 in Amsterdam en enkele andere Nederlandse steden, gericht tegen de jodenvervolging. Duurbetaalde solidariteit. De volgende Caleidoscoop komt uit vóór zondag 4 maart; kopijsluiting maandag 20 februari. Zie ook colofon p 2
Retouradres: Leendert Butterstraat 44 3062 XN Rotterdam
Naar een nieuwe solidariteit “Jullie zijn het zout van de aarde.” (Matteüs 5:13) “Als we een nieuwe solidariteit tot ontplooiing willen laten komen op alle vlakken – in gezinnen, gemeenschappen, steden en dorpen, tussen landen en werelddelen – dan zijn er beslissingen nodig die moed vragen.” Zo begint de brief die broeder Aloïs, prior van de oecumenische broedergemeenschap in Taizé, schreef voor het jaar 2012. Een inspirerende brief die ik de laatste dagen van 2011 samen met zo’n 30.000 jongeren las tijdens de Europese Jongerenontmoeting in Berlijn. Inspirerend, maar toch bekroop mij het gevoel: is dat begrip solidariteit niet een versleten begrip? Zeker toen het regelmatig in het Pools werd uitgesproken in de gebedshal waar wij Nederlanders samen met de Polen deelnamen aan het gebed. Solidarność, was dat niet de naam voor die grote Poolse volksbeweging uit de jaren ‘80 die geweldloos een weg naar de vrijheid baande voor meerdere Europese landen?
en gespreide verantwoordelijkheid) inderdaad een uitgangspunt dat ‘flets’ is geworden. Het nieuwe toverwoord is ‘compassie’, waar op zich niets mis mee is (al vragen velen zich terecht af hoe politiek hanteerbaar dit begrip is). Maar de vraag is of je er met nieuwe woorden komt. Broeder Aloïs roept juist nú op tot een nieuwe geestdrift, tot een vernieuwde vorm van solidariteit. Juist in Berlijn, symbool voor iedereen die, over de hele wereld, probeert muren te slechten en vertrouwen te verspreiden. We kunnen ons laten inspireren door al die momenten in de geschiedenis en plekken in Europa waar nieuwe solidariteit werd vormgegeven: in Polen, in Berlijn, meer recent in Noord-Ierland en Baskenland.
katholiek en Protestant, tussen evangelisch en vrijzinnig, tussen Kralingen (West en Oost) en Alexanderpolder. Hoe antwoorden wij op wat Christus in ons ziet? Dat wij zout van de aarde en licht van de wereld zijn? Gaan wij mee op de zoektocht naar een nieuwe solidariteit? Dat dit zoeken van nieuwe wegen op weerstand zal stuiten, beseft broeder Aloïs terdege. Zo blijkt uit het slot van zijn brief: “Zichtbare gemeenschap en verbondenheid tussen christenen onderling is geen teken in zichzelf maar een teken voor de mensheid: ‘Jullie zijn het zout van de aarde’. In onze pogingen om nieuwe vormen van solidariteit te scheppen en wegen van vertrouwen te openen, zullen we altijd weer op de proef gesteld worden. Er zullen momenten zijn dat dit ons lijkt te overweldigen. Wat moeten we dan doen? Zou op onze eigen beproevingen en die van anderen ons antwoord kunnen zijn dat we nòg meer liefhebben?”
In eigen land zien we dat ook de vakbonden zich bezinnen op nieuwe vormen van solidariteit. Dit doen ze onder leiding van ‘kwartiermakers’. Zo zou het ook in de kerken in Rotterdam kunnen toegaan: ‘kwartiermakers’ die opstaan ds Rian Veldman In de commissie ‘nieuwe woorden, nieuwe en zoeken naar nieuwe wegen van verbondenbeelden’ van het CDA vinden ze solidariteit heid tussen christenen: tussen allochtoon en NB: de hele brief kunt u vinden via een link op onze web(en rentmeesterschap, publieke gerechtigheid autochtoon, tussen oud en jong, tussen Rooms- site: www.protestantskralingen.nl
Protestants Kralingen Predikanten
ds L. Korevaar, Kralingse Plaslaan 49b, 3061 BA; t: 212 00 34, e:
[email protected]. Ma. t/m donderdag bereikbaar van 9 - 10 uur. ds Rian C. Veldman, Goosse van der Windstraat 57, 3062 XM; e:
[email protected] t: 06 142 730 13. Dinsdag t/m vrijdag bereikbaar van 9 - 10 uur.
Secretariaat
Scriba van de gefedereerde kerkenraad: Jakob Brederveld, Postbus 4326, 3006 AH Rotterdam, e:
[email protected].
Ledenadministratie
Melding van verhuizing, geboorte, huwelijk, overlijden svp doorgeven aan de wijkadministratie. Gereformeerd: dhr J.C. Buitelaar, Admira liteitskade 74 Z 3063 ED Rotterdam, t: 453 20 44, e:
[email protected]. Hervormd: dhr G.H. Heere, Mia van IJperenplein 55, 3065 JK, t: 447 14 30, e:
[email protected]
Financiën
Activiteitenkas: dhr P. Andringa, t 433 18 97. Bankrekeningnummer: SKG 63.58.05.170, SoW-gemeente R’dam Kralingen inzake wijkkas. NH College van Kerkrentmeesters: postbus 4326, 3006 AH, e:
[email protected] Algemeen bankrekeningnummer: 69.95.41.271. Uitsluitend Kerkbalans: rekeningnummer 63.58.14.498. NH Collectebonnen: verkrijgbaar in de waarden € 0,75, € 1,25 en € 2,50, in vellen van 20 stuks. Te bestellen via SKG bankrekening 69.95.41.271 van de Hervormde Gemeente Kralingen. Na ontvangst van uw betaling volgt toezending per post. GK College van Kerkrentmeesters: dhr N.J. van Veen, Prinses Julianalaan 90 B, t: 452 68 72. GK Commissie V.V.B: (tijdelijk) dhr B. Reinders, t: 411 65 10. Banknr v.b.b: ING 26800. GK Collectebonnen: dhr B. Reinders, Stalpaertstraat 102, 3067 XT Rotterdam, ING 3534794, t.n.v. Geref. Kerk van Kralingen Coll. Bonnen.
Diaconie
Secretaris diaconie: mw G. Mank-Mulder, Wildeveenstraat 36, 3061 GZ Rotterdam. ING 192658 ten name van Diaconie van de Protestantse Wijkgemeente Kralingen. ZWO: dhr G. Roodhorst, Jacques Dutilhweg 723, t 202 55 81, ING 400705 t.n.v. Zendingscomm. Protest. Wijkgem.
Kerkgebouwen
Hoflaankerk, Oudedijk 2, 3062 AE Rotterdam, t: 411 20 75; e-gemeentewerk:
[email protected] e-verhuur:
[email protected] Pro Rege, Oudedijk 113, 3062 AD Rotterdam. Koster/beheerder: mw M. Gorissen, t : 452 78 60, e:
[email protected] Oosterkapel, Ringvaartweg 125, 3065 AC Rotterdam, t: 06 19 46 10 59; koster: mw C. Voorvelt-Zwaal.
www.kerkomroep.nl
De kerkdiensten in Pro Rege en in de Hoflaankerk kunnen live of tot ongeveer 4 weken na de dienst worden beluisterd op www.kerkomroep.nl. Wie in aanmerking wil komen voor een kerkomroepradio wende zich tot de diaken H. Oosterhuis, t: 447 13 07. Voor technische vragen: dhr A. van Dijk, t: 212 25 15, e:
[email protected].
Kinderoppas voor de kleinsten
Contactpersoon: mw A. Melching - de Bruijn, t: 202 23 42, e:
[email protected]
Kindernevendienst
Contactpersoon: mw M.P. (Monique) van Hoof t: 841 41 78, e:
[email protected]
Autodienst Protestantse wijkgemeente Pro Rege: dhr N.J. van Veen, t 452 68 72 Hoflaankerk: dhr H. Oosterhuis, t 447 13 07 Oosterkapel: vacature
www.protestantskralingen.nl
Namens de redactie van 2020
Protestants Kralingen 2020
Waar gaat het heen: sekte, restkerk of vitale minderheidskerk? Een groep wetenschappers – sociologen en theologen – heeft onderzocht wat er in de nabije toekomst nog van de Rooms-Katholieke kerk in ons deel van de wereld over zou kunnen blijven. De groep voorziet drie scenario’s: 1) De kerk zou zich tot een sekte kunnen ontwikkelen. Zij zou de huidige cultuur zo negatief kunnen beoordelen en zo grote angst hebben voor besmetting door die cultuur, dat ze zich ervan afsluit en zich alleen nog maar richt op het handhaven van de leer en de discipline. 2) De kerk zou een restkerk kunnen worden van religieus geïnteresseerde, maar volledig aan de cultuur aangepaste mensen. Godsdienst wordt een religieus verwoorden van wat iedereen verder ook al vindt. 3) De kerk zou de uitdaging aan kunnen gaan om te proberen zich te ontwikkelen tot een vitale minderheidskerk, die zowel naar de brede maatschappij als naar een kring van zoekers om haar heen iets te melden heeft, en door de samenleving als relevante gesprekspartner ervaren wordt. Welke van deze drie scenario’s werkelijkheid
Papiercontainers Hoflaankerk Door de werkzaamheden op de Oudedijk moesten de blauwe papiercontainers bij de Hoflaankerk worden verwijderd. Maar u kunt nog altijd terecht bij de grote container aan de ‘s-Gravenweg nummer 650. (Geen karton; niet op zondag)
Wijzigingen adressenboekje Marleen Scherpenisse is de stad uit verhuisd, er stond al een afscheidsberichtje in de vorige Caleidoscoop. Nieuw in het boekje is dhr M.J. Bakkeren, Ringvaartweg 142, 3065 AE, t: (010) 202 06 66.
Bezorging Caleidoscoop PostNL heeft per 1 januari grote wijzigingen doorgevoerd in de bezorging van zakelijke partijenpost. Die veranderingen raken ook Caleidoscoop. Tot nu toe werd Caleidoscoop op woensdagmorgen bij de post gebracht en dan binnen 24 uur bezorgd. De prijs daarvoor is echter met bijna 15% verhoogd. Om de kosten van ons blad niet zo fors te laten stijgen, hadden we willen overstappen op 48-uurs bezorging. Die valt echter alleen nog maar op dinsdag, donderdag en zaterdag op de mat. Omdat wij niet eerder dan op woensdag kunnen aanCaleidoscoop – p. 2
gaat worden hangt mede af van de manier waarop de RK-kerk op de kansen en de problemen ingaat die deze tijd haar biedt. Tot zover de wetenschappers. Het lijkt mij dat hun verhaal in grote lijnen ook voor de PKN zal gelden. Onze opdracht als Protestantse gemeente in Rotterdam-Kralingen (en Prinsenland en De Esch) is om plaatselijk mee te bouwen aan een vitale minderheidskerk in ons land, die aan de samenleving echt iets te zeggen heeft en die als een relevante gesprekspartner gezien wordt. Tenminste, zo denk ik erover, en ik denk dat er best wel mensen het met mij eens zullen zijn. Als ik de acht bijdragen lees in de vorige Caleidoscoop, over onze (wijk)gemeente in het jaar 2020, dan zie ik hier nog geen sekte ontstaan. Als je de restkerk en de vitale minderheidskerk als de twee uitersten ziet van een lijn die je kunt trekken, dan zitten wij daar ergens tussenin en kan het twee kanten uit.
leveren betekent dat voor Caleidoscoop dat hij pas op zaterdag wordt bezorgd. Wel tegen een nog wat lager tarief: 72-uurs tarief. De redactie kiest er nu voor om per nummer te bekijken of het met de 24-uurs post meegaat (en op donderdag wordt bezorgd) of met de langzame post en dan op zaterdag pas bij u door de brievenbus valt. We laten onze keuze afhangen van de agenda in de week na de eerste zondag van de maand.
Colofon Caleidoscoop is een uitgave van de Protestantse (wijk)gemeente i.w. te Rotterdam-Kralingen.
Redactie:
ds L. Korevaar, mw J.D. Moerman-Schravesande, dhr G. Roodhorst, ds R.C. Veldman, dhr L.A. de Vos.
Adressenadministratie Caleidoscoop:
Marina Mekking, Kerkelijk bureau, Koningslaan 92, 3067 tg; t: (010) 420 66 84; e:
[email protected].
Beheerscommissie:
Dhr C.J. Jacobse en dhr J.C. Buitelaar, p/a Admiraliteitskade 74 Z, 3063 ED Rotterdam. Caleidoscoop heeft een SKG bankrekeningnummer: 63.58.05.022 tnv Kerkblad Caleidoscoop te Rotterdam.
Eerstvolgende nummers:
Maart: kopijsluiting maandag 20 februari, bezorging vóór zondag 4 maart. April: kopijsluiting maandag 19 maart, in de brievenbus vóór zondag 1 april.
Redactie- en kopij-adres:
Leendert Butterstraat 44, 3062 XN e:
[email protected] | t: (010) 453 16 90
Wat voor kerk stellen wij ons voor ogen? Hoe pakken wij onze opdracht aan en vermijden we de dood in de pot van de restkerk? De acht 2020-bijdragen uit de vorige Caleidoscoop vertellen ons dingen over wat voor kerk we zijn, en wat voor kerk we zouden willen zijn. Misschien niet letterlijk zo verwoord, misschien een beetje kort door de bocht bij elkaar gevoegd, zijn de bijdragen door mij zó geïnterpreteerd: • We zullen een warme, verwelkomende gemeente zijn, waar een rondreizende gelovige gemakkelijk bij kan aanschuiven, al is het maar voor één keer. • We hebben geleerd dat er tussen de generaties een verschillend levensgevoel bestaat en dat je niet alle generaties altijd tegelijk en op dezelfde wijze kunt aanspreken. Anderzijds vomen we met alle generaties samen één kerkelijke gemeente. We geven het hoe dan ook nooit op om te proberen de jeugd aan te spreken. • De kerk heeft zich er op ingesteld dat lang niet iedereen wekelijks naar de zondagse eredienst komt en ziet dat niet als een nederlaag. Er zijn meer plaatsen en tijden om te vieren en te verkondigen dan de zondagse eredienst. • De prediking staat in relatie tot het leven van alledag. Met onze erediensten staan we op een eigentijdse manier in de traditie. • In onze directe omgeving zijn meer kerken, van allerlei snit. We zijn bereid tot schaalvergroting – indien financieel of organisatorisch noodzakelijk – maar afgezien daarvan maken
2020 Na de acht bijdragen in de Caleidoscoop van januari volgen er in dit nummer nog drie. Daarmee hebben elf gemeenteleden iets verteld over hun verwachting, hoopvol of niet zo hoopvol, ten aanzien van de nabije toekomst van Protestants-Kralingen. De bedoeling is natuurlijk niet dat u zomaar voor kennisgeving aanneemt wat er in Caleidoscoop geschreven is. Het is belangrijk verder te denken over hoe we hopen dat de gemeente er in 2020 uit ziet, en over de vraag wat voor koers er dan uitgezet moet worden. Ds Rian Veldman nodigt u uit voor een inspiratieavond op maandag 5 maart in de Onésimuszaal van de Hoflaankerk. Zie rechtsboven op deze pagina.
we gebruik van de mogelijkheden die samenwer-
king met andere gemeentes biedt, we profiteren van elkaars sterke punten. • Onze kerk is een plek en heeft een plek midden in ons leven. Het is er ook gezellig. Een paar zaken die in de bijdragen worden genoemd zie ik als noodzakelijke randvoorwaarden: • Een goed zicht op de gemeente: nieuwkomers, mensen die uit beeld dreigen te verdwijnen, de actieve leden. Daarvoor is een goed functionerende ledenadministratie noodzakelijk. • Een ontmoetingsplek waar veel mogelijk is, die inzetbaar is voor allerlei activiteiten. • Voldoende financiële middelen om die ontmoetingsplek te betalen, de administratie te kunnen gebruiken, het gemeentewerk voortgang te laten vinden, voorgangers te betalen. Als dit allemaal werkelijkheid zou zijn in 2020, zouden we dan van onszelf mogen denken dat we een vitale minderheidskerk zijn? Of mist er toch nog iets? Leonard de Vos
Eelco Stapelkamp Eelco, 54 jaar, is getrouwd en heeft twee dochters, werkt bij de deelgemeente Kralingen-Crooswijk. Hij is van huis uit gereformeerd en sinds 1983 hier bij de kerk betrokken.
Al vele jaren ga ik zondags naar de kerk, en terwijl ik dit opschrijf kan de gedachte in je opkomen dat het meer uit gewoonte is dan uit beleving. Toch is het juist allebei! Het voelt vertrouwd aan wanneer je op de zondag weer even jezelf uit de sleur haalt van je dagelijkse drukke beslommeringen. Want ook die vormen een gewoonte. En dan is het fijn om jezelf open te stellen voor de verwondering van het geloof. Die verwondering en beleving is overigens niet altijd een constante. Er zijn natuurlijk periodes dat je gaat omdat het nu zo eenmaal hoort. Je ouders willen het, of je komt er je kennissen en vrienden tegen. Er zijn dus meerdere redenen waarom je naar de kerk gaat. Maar zijn er ook redenen waarom je niet naar de kerk zou gaan? Misschien is die vraag nog wel belangrijker. Caleidoscoop – p. 3
Inspiratieavond
5 maart, Hoflaankerk om 20.00 uur In het januarinummer en in deze uitgave van Caleidoscoop heeft u verschillende bijdragen kunnen lezen van gemeenteleden over hoe zij denken over de toekomst van Protestants Kralingen, hun al dan niet reële verwachtingen, hun hoop en hun verlangen. Op maandagavond 5 maart horen wij graag uw/jouw ideeën, verwachtingen, en verlangens voor de toekomst van de gemeente van Christus in Protestants Kralingen. De avond zal beginnen met een inleiding van ds Rian Veldman, over zeven kenmerken van gezond gemeente zijn. De zeven kenmerken zijn ontleend aan Robert Warren. Hij deed in Groot-Brittannië onderzoek naar gemeenten die – tegen de trend van achteruitgang in – groeien en bloeien. Op voorhand was er geen eenduidige verklaring voor hun bloei en groei: deze gemeenten, hun voorgangers, de sociale omgeving en theologische ligging hadden op het eerste gezicht weinig overeenkomsten. Toch kwam men overeenkomsten op het spoor. Opvallend was dat geen enkele gemeente bewust streefde naar getalsmatige groei. Wel probeerden ze allemaal ‘steeds beter kerk te zijn’. Daar zal het over gaan deze avond: hoe kunnen we steeds beter kerk zijn? We zullen daarover met elkaar in gesprek gaan aan de hand van prikkelende stellingen. Namens de voorbereidingscommissie, ds Rian Veldman Ook onze kerkgemeenschap in Kralingen wordt kleiner, terwijl er nog steeds evenveel mensen in Kralingen wonen. Kun je nu stellen dat we het als protestantse kerk niet goed doen? Er zullen vele redenen voor te vinden zijn, maar vast staat dat begrippen als zingeving en spiritualiteit meer en meer een plek hebben in onze steeds drukker wordende samenleving. De roep om vernieuwing (of het inspelen op die nieuwe spiritualiteit) wordt steeds luider gehoord. En als ik daar dan wat dieper over nadenk, dan denk ik dat met ‘vernieuwing’ eigen lijk ‘veroudering’ bedoeld moet worden. Computers worden steeds nieuwer en kunnen dus steeds meer. De iPad2 heeft een handleiding van niet minder dan 140 bladzijden! Bent u er nog? Je kunt je met recht afvragen of je dit nog wel moet willen. Van de iPad2 naar onze ‘Protestantse (wijk) gemeente in wording te Rotterdam-Kralingen’. Als ik nog eens kijk wat er allemaal in de federatieovereenkomst wordt vastgelegd,
»
In gesprek met
Koffiedrinken na kerktijd
Spiritueel café
Op 26 februari worden we verwacht bij Essel en Rob Valkenburg met hun kinderen Maarten en Willemijn. Ze wonen Mecklenburgplein 2. Vanaf Pro Rege is dat een klein stukje lopen. In de wintermaanden heeft zo’n adres dicht bij de kerk bij mij de voorkeur. Bij sneeuw en ijs geeft een grotere afstand immers ongemak. Maar deze winter ziet er nog niet zo winters uit: De Kralingse Plas is niet dichtgevroren. Geen vrolijke sfeer van schaatsende mensen en glijdende kinderen. Geen witte wereld met sleetjes en sneeuwpoppen maken. De één zal dat jammer vinden, de ander is daar blij mee. We leven in een veranderend getij en zullen het moeten nemen zoals het komt. Of hebben we daar enige invloed op, bijvoorbeeld door onze manier van leven? Ook daarover wordt verschillend gedacht. Kunnen we doorgaan ter wille van ons gemak en genot roofbouw te plegen op water, lucht en grond? In de wisselwerking met de natuur speelt de mens een belangrijke rol. Raadzaam is het daarom het zekere voor het onzekere te nemen en moeder aarde die ons voedt en draagt te koesteren, er zuinig op te zijn. Toch kan er op 26 februari zomaar een dik pak sneeuw liggen en banjeren we daar doorheen om bij Essel en Rob op de koffie te komen. Hoe komt u daar? Vanuit Pro Rege gaat u rechtsaf het hek uit en weer rechtsaf de Mecklenburglaan in. U moet aan het eind van het eerste stuk even iets naar links en dan weer rechts om de Mecklenburglaan te blijven volgen. U komt bij het Mecklenburgplein (aan
Rondom het begin van het nieuwe jaar valt er veel onbehagen te bespeuren. Dit ondanks het feit dat wij in Nederland en in onze stad in een soort paradijs wonen. Wat is dit ‘onbehagen in het paradijs’? Hierover heeft geluksprofessor Ruud Veenhoven een lezing gehouden waarin dit wordt geanalyseerd. Ook helpt het boek over ontevredenheid van Tony Judt: Het land is moe. Anders dan de titel doet vermoeden, geeft de auteur een uitweg uit de huidige vertrouwenscrisis. Ondergetekende zal een inleiding hierop geven. Als opstap voor een goed gesprek, met een goed glas na.
»
dan doemt enige analogie naar de iPad2 op. Natuurlijk kun je niet voorbijgaan aan degelijke afspraken. Als je het al niet zelf bedacht zal hebben is er wel de wetgeving die dit opdraagt. En wat te denken van onze liturgische invulling van de eredienst. Niet dat deze geheel verstrikt zit in (on-)geschreven regels en dogma’s, maar tussen ‘verstrikken’ en ‘verstikken’ zit maar één letter. Ik vraag mij af of we niet te ver zijn doorgeschoten en wat daar de reden van zou kunnen zijn. Daarom denk ik dat vernieuwing een weg moet zijn die ons weer terugbrengt (‘veroudering’), naar daar waar we ooit waren. Toen Jezus, en later zijn discipelen, de menigte toesprak, waren er geen liturgische regels. En kijk naar Afrika, zouden de diensten aldaar God minder behagen omdat zij bij het loflied niet zijn gaan staan, of omdat in hun broeken geen plooi zit? Ik hoop vurig dat we in 2020 een stap terug hebben gezet in het vertrouwen dat God naar ons omziet
uw rechterhand), eigenlijk zijn het twee zijstraten naar rechts met een grasveld daartussen. Neem daar de verste zijstraat. Het tweede huis is nummer 2. Via een trapje van vier treden komt u binnen waar u welkom wordt geheten. Gaat u mee? Jong of oud, bekend of onbekend? Ieder is welkom. Een warme dronk en gezellige babbel! Janny Korpershoek
Ontmoetingskring Oosterkapel
Plaats en tijd: maandag 13 februari 20.00 uur, Pro Rege
Allen in wijde omtrek rond de Oosterkapel L. Korevaar wonend, zijn weer welkom op dinsdag 14 februari. Vanaf half tien is er inloop en om 10 Uitnodiging huiskamergesprekken uur onderbreken we de gesprekken. Mevrouw Zijlstra wil ons iets komen vertellen over de historie en de gebruiken van het Joodse feest: De jaarlijkse huiskamergesprekken bieden Pesach. een goede gelegenheid om elkaar als geNa de pauze kunnen we met elkaar van gemeenteleden te ontmoeten, nader te leren dachten wisselen over dit feest en ons Paaskennen en om iets van ons geloofsleven te feest. delen. In het maartnummer van Caleidoscoop zult u er meer over lezen. Wij hopen, dat u – ook al bent u nog nooit In de kerkdiensten van 4 en 11 maart krijgt u geweest – wilt komen. Het zal vast en zeker een uitnodiging met adressen van de gastvrije een boeiende bijeenkomst zijn. Bovendien is gemeenteleden waar u tussen 13 en 28 maart het een prima gelegenheid om bekenden en wordt ontvangen. minder bekenden te ontmoeten. Ook niet -gemeenteleden zijn welkom. Namens het voorbereidingsteam, Let wel: er wordt op u gerekend! ds Laurens Korevaar / ds Rian Veldman G. Roodhorst t 202 55 81
Thema: liefhebben
zoals we zijn en niet zoals we ons voordoen. Laten we erop vertrouwen dat God ons leidt en onze regels dat vertrouwen niet in de weg zullen staan! Laten we een voorbeeld nemen aan de kinderen met hun bijna onbegrensd vertrouwen. Ik sluit af met (een deel van) het kinderlied uit de liturgie van zondag 22 januari: Help een ander in de droom. Laat hem met je mee gaan dromen. Samen zul je verder komen. Samen voel je dan een kracht, groter dan je had gedacht. En die kracht die zal jou dragen als je moe bent van de vragen. Stap voor stap en met elkaar worden dromen waar. Wat mij betreft maken we er een gewoonte van dit lied vol vertrouwen tot 2020 te zingen!!
Caleidoscoop – p. 4
Gijs Roodhorst Gijs is boekverkoper in ruste, redacteur van dit blad en al zijn hele leven betrokken bij de kerk in Kralingen.
Een verslag in de Ster van Kralingen, januari 2018: Op 26 december 2017 vierde de protestantse gemeente van Kralingen het 175-jarig bestaan van het monumentale kerkgebouw op de hoek van de Hoflaan en de Oudedijk, de Hoflaankerk. Op 31 december werd de laatste dienst gehouden in de oudste kerk van Kralingen. Hoe is het zover gekomen? Eén van de laatste gemeenteleden staat stil bij de afgelopen vijf jaren.
»
Niet zozeer de financiële problemen zijn oorzaak, veel meer het geringe aantal kerkgangers. In 2012 bleek al, dat dit proces gaande was. Hadden de toenmalige gemeenteleden zich niet wat meer moeten afvragen wat daarvan de oorzaak was? Ongetwijfeld, maar die waren zo naar binnenge-
Ralf Hillebrand Wat mis je nou, wanneer je van-huis-uit geen geloofsbagage mee hebt gekregen? Wel, eigenlijk veel, daar kom je pas achter nadat je in contact bent gekomen met iemand die van jongs af met bijbel en gebed opgroeide. Dat is de ervaring die Ralf in de afgelopen jaren heeft opgedaan. Toen Kristel en hij besloten samen verder te gaan, kon dat alleen maar, wanneer hij van harte zou instemmen met inzegening van hun huwelijk en het laten dopen van eventueel nageslacht. Van vrijblijvende beloftes kon geen sprake zijn. In 2006 trouwde hij met Kristel v.d. Want en ze zijn sinds juli 2010 de gelukkige ouders van dochter Lente. Allengs groeide, door gespreksgroepen met Peter van Helden, zijn kennis en toen kwam ‘Taizé aan de Maas’. Hij wilde wel eens meemaken, wat zijn gasten in Ahoy zouden ondervinden. De tekst van de liederen, vooral de indrukwekkende stilte voor gebed en de meditatie waren een verrijking. Sedertdien is hij zich – met de cursus ‘Wegwijs in geloven’ als ondersteuning – daarin gaan verdiepen. Na enige twijfel kwam het besluit, dat hij Berlijn an der Spree ging beleven. Ook daar weer heeft hij ervaren dat liederen, stilte en meditatie energie voor het dagelijks leven geven. De bijeenkomst met die duizenden jongeren, de korte dienst aan het begin van de dag in ‘hun’ kerkgebouw zal hij niet gauw vergeten. Gelokt door de titel: “Voor God en met God leven we zonder God” nam hij deel aan de gespreksgroep over Dietrich Bonhoeffer. Getroffen door diens geloof en
»
keerd, dat er weinig oog was voor de honderden Kralingenaars, die de diensten niet (meer) bijwoonden. Waarom kwamen die niet? Misschien door een verouderd beeld van de kerk, onbekend met “waarover gaat het daar?” Dat zou een reden kunnen zijn. Hoe ging het er dan aan toe?
twijfel, het doorgaan met het bemoedigen van de medegevangenen in afwachting van zijn executie, heeft een onuitwisbare indruk op Ralf gemaakt. Daarnaast had hij een gesprek met de plaatselijke predikant, die jarenlang achter de muur getracht heeft de lofzang gaande te houden. Een kleine schare gelovigen kwam regelmatig bijeen, ondanks de beperkingen van het regime. Hij hoorde op van het feit, dat die mensen, als constante gemeenschap nog steeds ‘hun’ diensten bijwonen, waarvoor ze soms een uur moeten reizen. Ralf kreeg geen gelegenheid om met hem dieper in te gaan op het liberaal–socialisme en het christendom. De maandelijkse Taizédienst in Pro Rege vindt hij inspirerend, soms gaat hij naar de wekelijkse Taizédienst op vrijdag in de Paradijskerk. Daaraan geeft hij toch de voorkeur, hoewel de kerkdienst ook dynamisch kan zijn. Werd een buitenstaander werkelijk geprikkeld eens te komen luisteren naar die Blijde Boodschap. Was er een warme ontvangst? Er was medeleven. Een ziek gemeentelid werd vaak overstelpt met kaarten, maar waarom zonden ze vanuit de dienst niet iemand in de buurt een gezamenlijke groet? Lieten ze als gemeente iets horen bij een
Het antwoord op de vraag “wat miste je” is nu niet zo moeilijk te beantwoorden. Hij kreeg, zo noemt hij het ‘piketpaaltjes’ ze geven richting aan het leven en contact met God. Geloven is leren hoe God door de levens van mensen gaat. Deze wijsheid kreeg hij en het voelt als een welkome aanvulling in zijn leven. Ralf woont alweer 13 jaar in Rotterdam. Hij is getogen in Klaaswaal, na de Mavo volgde hij de opleiding MMO-C (detailhandel) en volgde de studie tot leraar bedrijfseconomie. Hij geeft nu les in marketing bij de mbo opleiding Toerisme. Ze verwachten in mei een bezoek te brengen aan Taizé … en misschien Taizé aan de Tiber eind december. Bijgestaan door Kristel werd het een boeiend uurtje. Gijs Roodhorst
God van alle volken,
Bijna 30.000 jongeren, waaronder 300 uit onze regio, mochten beleven hoe U richting wilt geven aan hun leven. Zoveel ontmoetingen, zoveel gebeden, liederen en meditaties, doorleefde stiltes: een rijke ervaring. Wij danken U voor het ontvangen vertrouwen. Geef dat hun inspiratie niet verflauwt, maar levend blijft en ons stimuleert door deze woorden: Jezus, u bent het licht in mijn leven; laat nimmer toe dat mijn duister tot mij spreekt, open mij voor uw liefde, o Heer. Amen
naar ons toegekomen is” maar waren ze er merkbaar blij mee? Was er geen aanleiding dit door te vertellen? Schiepen ze de mogelijkheid voor ontmoeting en gesprek, bijvoorbeeld één morgen per week een open terras voor een van de kerkgebouwen ? Stonden ze/we in 2012 stil bij de vraag: Waartoe zijn wij kerk?
Hij vertelt: Eens per week stonden de Ja, vragen te over. Maar nu is het 2017 – De Hoflaankerk gaat dicht. kerkdeuren open, bij het bete laat. gin van de dienst gingen ze Lees hier hoe het zover heeft kunnen komen. Oudejaarsavond 2017. Kerk op dicht. slot, de laatste kerkgangers gaan Het was blijkbaar alleen voor leden. Zag je sterfgeval in de naaste omgeving? Bijvoor- huiswaarts. Tijd voor een nieuwe historina de dienst aan de bezoekers iets bijzon- beeld een hartverwarmende, troostende sche roman: “Hoe God verdween uit Kraders? Eigenlijk niet. Ze gingen over tot de groet met het aanbod voor een gesprek. lingen”. orde van de dag. Er was zeker weinig op- Waarom waren ze toch zo terughoudend? Te zienbarends verteld, want ze spraken er bescheiden? Als Paulus nou ook zo gedacht Ik schrik wakker, het was een angstige maandag niet of nauwelijks over met hun had. Was Bonifacius welkom? droom. buren, hun collega’s. Of geneerden ze zich? Misschien zou het helemaal niet opvallen Kerkgang was niet meer vanzelfsprekend. wanneer de kerk uit Kralingen verdween. Maakte de gemeente met een wervende tekst Wellicht doordat de kerkgangers zich toch (in wijkblad/folder) weleens bekend waar- nauwelijks onderscheidden van anderen? over het zou gaan in de komende dienst? Ze hoorden en zongen wel van “Iemand die Caleidoscoop – p. 5
»
Het Nieuwe Liedboek Het nieuwe Liedboek zal in mei 2013 verschijnen en niet al eind 2012. Door het ISK (= Interkerkelijke Stichting voor het Kerklied) is besloten om het ‘Liedboek – Zingen en bidden in huis en kerk’ in het weekend van 25 en 26 mei te presenteren. Dat moment is precies veertig jaar nadat het huidige Liedboek voor de kerken in Nederland in gebruik werd genomen (Middelburg, 18 mei 1973) Waar de landelijke presentatie op zaterdag 25 mei zal plaatsvinden, is nog niet bekend. De ISK kreeg in 2007 van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN) de opdracht om een nieuw liedboek te maken, dat in 2012 het licht moest zien. Sinds 2008 zijn acht werkgroepen en een redactie aan het werk om liederen te selecteren. De nieuwe bundel krijgt de naam ‘Liedboek – zingen en bidden in huis en kerk’. Wat zullen de verschillen zijn tussen het nieuwe liedboek en het liedboek van 1973? Allereerst zal de vormgeving en de lay-out heel anders zijn: in dat opzicht wordt het een ‘hedendaags’ boek. Maar van veel meer belang is natuurlijk de inhoud. Waarin zal deze verschillen van het huidige liedboek? Het huidige liedboek is vooral een gebruiksboek gebleken voor de kerkdienst op zondag. Dat zal ook het eerste verband zijn waarbinnen het nieuwe liedboek zal functioneren. Maar daarnaast zijn er nog andere verbanden geformuleerd, waarvoor het nieuwe liedboek bestemd zal zijn. Zo komen we tot vier ‘leefkringen’. Eredienst op zon- en feestdagen. liederen en
»
Leonard de Vos Leonard is dtp-er van beroep (het werk dat vroeger door ‘zetters’ werd gedaan), redacteur van Caleidoscoop, wordt dit jaar 60 jaar oud, woont sinds 1990 in Rotterdam-Kralingen en sinds ongeveer 1995 betrokken gemeentelid van de kerk in Kralingen.
Bezoek aan de Kaapverdiaanse kerk
andere zangvormen voor de kerkdienst op zondag(morgen). Overige gemeentevieringen en vieringen in kleinere kring. Daarbij kan men denken aan getijden
(het morgengebed en het avondgebed), maar ook aan materiaal voor de opening of afsluiting van een kerkelijke bijeenkomst door de week, zoals een kerkenraadsvergadering, een werkgroep- of commissievergadering, een gespreksgroep, leerhuis, catechese et cetera. Pastoraat. Liedteksten, gebedsteksten, meditatieve teksten, etc. kunnen in een pastorale ontmoeting een belangrijke rol vervullen. Meditatie. Voor thuis, persoonlijk gebruik of in gezinsverband, zal het nieuwe liedboek materiaal bieden: om de dag te openen of te sluiten, voor gebruik aan tafel, om bijzondere dagen te vieren, zoals een verjaardag, een trouwdag, etc. Het gebruik van een liedboek in deze verschillende ‘leefkringen’ vraagt om diversiteit in
vormen. In het huidige liedboek komt maar één vorm voor: het strofische lied: verschillende coupletten (strofen) worden op dezelfde melodie gezongen. In het nieuwe liedboek zal er een variëteit aan zangvormen zijn: naast de strofische vorm ook open vormen, zoals beurtzangen, acclamaties, canons en teksten zonder muziek. Het wordt dus niet alleen een liedboek, maar een boek om uit te zingen, mee te bidden en te mediteren. Zijn deze ‘leefkringen’ in het nieuwe liedboek herkenbaar? De ‘leefkringen’ zullen in het nieuwe liedboek niet als aparte rubrieken herkenbaar zijn, maar met elkaar worden verweven, want een lied of tekst kan meestal in uiteenlopende situaties worden gebruikt. (Ontleend aan teksten op www.liedboek.nl) Laurens de Visser
Ik was al langere tijd van plan om eens de dienst te bezoeken van de Kaapverdianen, omdat ik in mijn werk regelmatig vrouwen tegenkom die tot deze kerk behoren. Zij waren ook mijn ingang voor het zoeken naar een koor voor de Carol Evensong. Zo ging ik eind vorig jaar naar de Korfmakerstraat nabij Marconiplein. Voor de Carol Evensong was in eerste instantie het kinderkoor van de Kaapverdiaanse kerk uitgenodigd om te komen zingen. Dat kon helaas niet komen omdat de dirigent die dag niet kon. Hij was degene die mij verwees naar Rolanda, een medewerker van de Stichting Emanuel. Naar haar ging ik deze zondag op zoek. Toen ik rond 11.45 uur op de Korfmakerstraat kwam, liepen al redelijk wat mensen richting de kerk. Van buiten lijkt het niet echt een kerkgebouw, van binnen heeft het meer weg van een Protestantse kerk dan van een Katholieke kerk. In de volksmond wordt deze kerk de ‘Kaapverdiaanse kerk’ genoemd maar eigenlijk heet deze parochie ‘Migrantenparochie voor Portugeessprekenden’. Want de diensten van deze kerk worden niet alleen bezocht door Kaapverdianen maar ook door Portugezen, Brazilianen, Angolezen en mensen uit Guinee. Kortom iedereen die Portugees spreekt. De kerkgangers van Kaapverdiaanse afkomst wonen voor het overgrote deel in RotterdamWest. Maar er komen ook wel mensen uit de omliggende plaatsen.
»
Nadat ik mij had gemeld duurde het even voor-
zin, opgevoed in en tot het Christelijk geloof, maar in een (meestal) niet zo religieuze omgeving. Ik beweer dat de bijbel zingevend en richtinggevend is voor de wereld. Het woord moet doorgegeven worden, het woord moet voorgeleefd worden. Maar de bijbel is problematisch. Hij is door geïnspireerde mensen opgetekend in heel andere tijden, toen de men-
heen verandert. Zelf verander ik ook, deels onder invloed van de cultuur, deels omdat ik ouder word, levenservaring heb opgedaan, in nieuwe levensfases kom.
Ik heb niet de kennis, de vaardigheden, de tijd om zelfstandig de bijbel te kunnen duiden In de acht 2020-bijdragen in de vorige Caen om de tijd waarin ik leef goed te kunnen leidoscoop is een heleboel gezegd, duiden. Daarvoor heb ik de kerk iedere keer als ik ze lees zie ik nodig. De kerk die mij helpen kan, Waarom eigenlijk al die moeite om de weer nieuwe dingen. Maar wat ik is veel groter dan Protestants-Kragemeente levend te houden? een beetje mis – overigens pas na lingen alleen. Die zoek ik bij delen een opmerking in die richting van van de hele PKN, en bij delen van de Rian Veldman – is nadenken over de vraag sen anders leefden en de wereld anders beleef- RK-kerk, en bij de broeders van Taizé, en bij waarom je al die moeite zou doen om in den. En dat woord moet hier en nu zijn werk het Leger des Heils, en bij – noem het maar – Rotterdam-Kralingen in 2020 nog steeds een doen, in onze tijd, onze wereld. Jezus Christus “een heilige algemene christelijke kerk”. christelijke gemeenschap te hebben. leefde de bijbel voor, gaf ons het liefdesgebod. Eigen schuld: die vraag hadden we als redac- Maar dat is ook al weer 2000 jaar geleden. En Probleem van de kerk is dat ze steeds meer tie ook niet gesteld aan de schrijvers. Maar als je dan ziet hoe lastig het voor Paulus al mensen in ons deel van de wereld niet weet te laat ik er nu – voor mezelf – iets over zeggen. was om de weg van Jezus duidelijk te maken boeien, ze wordt steeds marginaler. De goede aan de eerste gemeentes … Om het nog inge- boodschap die heel veel mensen zou moeIk heb een beetje een hang naar spiritualiteit wikkelder te maken is ook de wereld waarin ten bereiken, bereikt hier steeds minder en religiositeit. Dat zal wel in m’n genen zit- ik leef en waar God in werkt niet eenvoudig mensen. De kerk heeft de neiging te mopten. Ik ben opgegroeid in een christelijk ge- te begrijpen, te duiden. De cultuur om mij peren en de wereld de schuld te geven. Zal Caleidoscoop – p. 6
»
ook best wel zo zijn, maar de wereld is niet slechter of beter dan vroeger, alleen anders. Mopperen schiet niet op. Ik las ergens dat je als kerk nu wel kunt klagen dat mensen zo individualistisch zijn, maar je moet inzien dat in onze samenleving mensen meestal niet anders kunnen dan individualistisch zijn en je moet erop reageren door de mensen uit te nodigen het individuele leven in liefde te doorleven en niet slechts op eigenbelang gericht te zijn. Mooie slogan rolde daar uit: “de individualiteitscultuur moet geëvangeliseerd worden, niet verworpen”. Goed plan, lijkt mij. Maar dan moeten we wel de juiste woorden vinden, op de geschikte tijd op de goede plek zijn. Zou dat kunnen lukken, hier in Rotterdam?
Het kinderkoor van de ‘Migrantenparochie voor Portugeessprekenen’
dat een van de aanwezigen Rolanda voor mij had opgespoord. Zij was samen met pater Bernardo nog in gesprek met kerkgangers die vragen hadden over catechisatie, dopen en allerlei andere zaken. Ze bracht mij naar de kerkzaal boven en wij spraken af dat ik na de dienst verder met haar zou spreken, als het iets rustiger was. Rolanda had de dienst van 10.00 uur al bijgewoond en had nog veel werk te doen. Er zou die middag nog een Taizé-viering worden gehouden. Ze zou niet voor 19.30 uur naar huis gaan. Toen ik in de kerkzaal kwam was het mannenkoor al aan het zingen, met de gemeente werd nog een lied vooraf geoefend. Ik vroeg om een liturgie, maar die was er niet. Er lag wel een klapper met liederen. Ze verontschuldigden zich ervoor: de klapper moest eigenlijk nodig worden vernieuwd, maar door tijdgebrek lukte dat niet. De volgorde van dienst verscheen op de muur. De dienst van 12.00 uur zat vol, ongeveer 300 mensen. In deze dienst waren vooral ouders met kinderen, daarom is de dienst in het Nederlands en het Portugees. Aan het begin van de dienst gingen de kinderen, in de leeftijd van 6 tot ongeveer 15 jaar naar hun eigen dienst. Een enigszins ontroerend gezicht, want evenals in onze eigen dienst gingen zij met het licht en het evangelie naar hun eigen dienst. Vlak voor de Eucharistie kwamen zij terug in de kerkzaal. Deze zondag ging het over de vijf wijze en de vijf dwaze meisjes (Matteüs 25). Door padre Bernardo samengevat: onderhoud relaties, heb lief, aanvaard de mensen zoals ze zijn, wees trouw, barmhartig en toegewijd. Dit zijn voor mij wel de kernwoorden waar het om draait in deze gehaaste samenleving 2012. Als ik op bezoek ben bij één van onze migrantenkerken valt het mij altijd op hoeveel warmCaleidoscoop – p. 7
te er wordt gegeven in een dienst. Tijdens de Eucharistie liep iedereen in de kerk door de hele kerk heen om elkaar de Vredesgroet te geven. Zullen wij dat voortaan ook doen? Aan het einde van de dienst kwam Rolanda nog met een mededeling. Zij zocht mensen die goed de Nederlandse taal beheersen om mee te doen met de liturgiegroep om zo schriftlezingen te verzorgen. Nog een paar dingen die mij aan deze dienst opvielen: Het was een korte dienst. Binnen het uur was het voorbij en er was geen koffie of thee te drinken. Toen ik ongeveer 20 minuten later – na nog even met de dirigent van het mannenkoor en Rolanda te hebben gesproken – weer buiten stond was er niemand op straat in gesprek met elkaar, iedereen was naar huis. In het gesprek na de dienst vertelde Rolanda mij in het kort iets over haar werk. Rolanda is in dienst bij de Stichting Emanuel. Die stichting is verbonden aan deze Parochie en heeft haar inkomsten uit fondsen. Rolanda werkt voor de jongeren en haar collega Fatima werkt voor de ouderen. Zij probeert ouderen te betrekken bij de Nederlandse samenleving. Wat Rolanda mij vertelde was dat er veel kinderen van de 3e en 4e generatie zonder startkwalificatie (zonder een diploma met uitzicht op werk) de school verlaten. Dit is iets wat haar zorgen baart. Kinderen die hier geboren en getogen zijn, met hardwerkende ouders, hoe is dat mogelijk? Ligt de oorzaak in het feit dat er te weinig aandacht is besteed aan diversiteit in het onderwijs? Of hebben de ouders te hard moeten werken en hun kinderen daardoor onvoldoende begeleid? Ik maak een nieuwe afspraak met Rolanda om dit met haar te bespreken. Marjan Verveda
Inzamelingen toegelicht
40-dagentijd 2012:
Voor de verandering De 40-dagentijd begint dit jaar op aswoensdag 22 februari en loopt tot en met stille zaterdag 7 april. Op zondag 8 april is het Pasen. Het thema is: voor de verandering. In de 40-dagentijd zouden we net even anders moeten leven. Door bezinning en door te vasten richten we ons op God en onze naaste. We leven toe naar Pasen, het feest dat echte verandering mogelijk maakt. Dichtbij en ver weg bidden mensen om verandering in hun persoonlijke leven of in de situatie in hun land. Wij kunnen elkaar hierbij tot steun zijn. Geloof ook in verandering!
Van bezinning naar verandering Het thema is gebaseerd op teksten van het oecumenisch leesrooster. We lezen het verhaal over de vijf broden en twee vissen en de gelijkenis over de graankorrel die eerst moet sterven, voordat hij vrucht draagt. We willen ons door deze verhalen opnieuw laten verrassen door het anders-zijn van Jezus. Zijn leven en zijn boodschap brachten verandering en hebben nog steeds de kracht om ons in beweging te zetten. Zo kunnen ook wij mensen worden die verandering teweegbrengen in de wereld!
Elke dag bij uw maaltijd iets ‘offeren’ en we krijgen een mooi bedrag. Dit is bestemd voor de stichting ‘Vrolijkheid’. Deze zorgt voor ontspannende momenten voor jongeren tot 18 jaar in de asielzoekerscentra. Na de dienst op Stille Zaterdag is de inzameling ook voor dat doel. Twee andere projecten waarvoor uw bijdrage wordt gevraagd is op 26 februari Missionairwerk (zie hiernaast) en 25 maart voor Opleiding van vrouwelijke theologen in Kenia. Naast al dit ‘zakelijke’ hopen wij, dat u in uw gebeden aandacht hebt voor het werk van Kerk-in-Actie in binnen- en buitenland. Predikanten, leraren en verpleegkundigen die namens ons hun werk doen, mogen wij niet vergeten. Namens ZWO en diaconie Gijs Roodhorst Foto: Joweria uit Kampala, Uganda. Haar vader is overleden en haar moeder heeft niet genoeg inkomsten uit haar marktkraampje om zichzelf en haar kinderen in leven te houden. Joweria wordt opgevangen door de organisatie Kayda: een bed, voedsel, onderwijs. Kerk-in-Actie steunt Kayda met � 30.000,–.
In de kindernevendienst staan de vragen centraal: Hoe kun je zelf veranderen? Hoe kan de wereld veranderen? De zogenaamde ‘verander-coach’ speelt een sleutelrol in het project. Uit zijn grote veranderboek haalt hij elke week nieuwe tips die voor verandering kunnen zorgen. Daarbij put hij uit de profetieën van Ezechiël en uit de evangelieteksten van het leesrooster. JOP, de jongerenorganisatie van de PKN maakt speciaal voor jongeren een 40-dagentijdkalender.
Zondag 5 februari Burkina Faso is een van de armste regio’s van Afrika. Het klimaat is hard: temperaturen van 45 graden. De zeldzame regenbuien zijn zo intens dat het water alles wegspoelt. Hier werkt landbouworganisatie ODE, waarin tien kerken verenigd zijn. Rond de dorpen waar ODE werkt wordt de Sahel wordt groener en de boeren slagen er steeds beter in om hun land te bebouwen. De oogst neemt toe en kan voor een goede prijs worden verkocht. Dat komt mede door irrigatiesystemen en waterputten. Ode wil haar werk uitbreiden in 26 andere dorpen met 420 wachtende boeren. Daarom deze inzameling.
Zondag 12 februari Op de openbare basisscholen wordt wekelijks door een vakkracht godsdienstonderwijs gegeven. De financiële bijdrage van de overheid moet door de kerken worden aangevuld. Uw hulp is nodig.
Zondag 19 februari Project De Esch: elke twee weken organiseert wijkgemeente Kralingen-West in ‘De Esch’ een clubactiviteit voor kinderen en ook één voor tieners. Daarnaast zijn er in de wijk voor andere leeftijdsgroepen verschillende diaconale en missionaire activiteiten zoals wintermaaltijden en Esch-meetings. Om de presentie in de buurt verder uit te bouwen wil Kralingen-West een parttime missionair-diaconaal werker aanstellen. Hiervoor zijn donateurs buiten Rotterdam gevonden. Ook de diaconie van Hervormd Kralingen wil – door middel van deze collecte – een bijdrage leveren.
Zondag 26 februari Start van de 40-dagen tijd. De collecte is voor Missionair Werk & Kerkgroei. In de Amsterdamse vinexwijk IJburg kon na de komst van ds Rob Visser een gemeente opgericht worden. De gemeente bestaat uit mensen die hij op straat tegen is gekomen. “De kerk moet een duidelijk gezicht krijgen”. Hij heeft hen allemaal bezocht. Nu zitten er 12 (!) in het kernteam. Elke zondag komt een groep mensen samen in een gebouw dat de naam ‘De Binnenwaai’ heeft gekregen. Een kerk in de startblokken, voor de mensen in de wijk. De Protestantse Kerk hoopt dit in meer plaatsen waar geen kerk is, te realiseren. Helpt u mee?
Ook dit jaar verschijnt ons eigen 40-dagen boekje weer. Meer dan dertig gemeenteleden geven daarin hun reactie op het thema “Veranderen”. Na de kerkdiensten op zondag 19 en 26 februari wordt het boekje uitgereikt. U krijgt dan ook weer een spaardoosje mee! Caleidoscoop – p. 8
Pastoralia
Dank!
Deze periode heet in de kerk de tijd van Epifanie. Dat betekent letterlijk: Verschijning. Wij staan in de zondagse kerkdiensten stil bij wat het betekent dat Jezus als Redder verschenen is. Dat doen we natuurlijk door terug te kijken naar het begin van zijn optreden. Dan krijgen we een indruk van hoe hij was en ook blijvend is. Belangrijker is ‘de verschijning’ van wie hem volgen. Dat zijn wij, samen met enkele miljarden anderen wereldwijd. Aan ons is iets te zien van wat het is om mens te zijn in Jezus’ naam. Dat gebeurt heel nadrukkelijk in de pastorale zorg die er in en vanuit kerk en gemeente is. Meer nog verschijnt Jezus in wie in zijn spoor het gewoon doen: omzien naar mensen, opkomen voor wie onrecht wordt aangedaan, vrede brengen waar onvrede heerst. Op deze manier wordt onze wereld steeds meer een vader- en moederland.
Tenslotte ontvingen als blijk van dank de ontheven ambtsdragers Joachim Keppel en Henk van Drunen, de herbevestigde ouderlingen Essel Valkenburg en Cees Jacobse, en de nieuwe jeugdouderling Willemijn Idema, de bloemen.
Meeleven met & bloemen
Overleden
Mw C. Hoogstad-Kamerling, Nancy Zeelenbergsingel 333, is herstellende en kreeg de bloemen uit de kerkdienst. Freek Hordijk, organist van de Oosterkapel, Kastanjelaan 25, 2665 GA, Bleiswijk, moest voor onderzoek naar het ziekenhuis. Mw M. de Jongh-van den Berg, De Lairesse laan 155, moest onverwachts naar het ziekenhuis. Zij kreeg de bloemen. Mw J.H. Schot-van Linschoten, Drinkwaterweg 432, loopt de afgelopen weken ziekenhuis in en uit. Zij merkt nu aan den lijve dat de ouderdom met gebreken komt. Mw A.P. van Tuijl-van Bennekom, Voorschoterlaan 112/A, moest naar het ziekenhuis. Een teken dat haar bestaan steeds brozer wordt. Mw Piets Vogel-den Breejen, Honingerdijk 225, is herstellende na een operatie in het Havenziekenhuis en ontving de bloemen. Jacques Voorvelt, de echtgenoot van kosteres Cobi, is aan het revalideren in Rijndam. Marijke Zandstra, Ardalaan 22, verbleef in het IJssellandziekenhuis.
Mw Neeltje Dousje (Nel) Roskamp-Bergman, is ontslapen op 17 januari, thuis aan de Merulaweg 1H. In het vorige bericht stond nog dat zij behandeld zou worden, maar de levens bedreigende ziekte heeft haar snel ingehaald. Zij heeft dit onder ogen gezien zoals zij al haar 81 jaren leefde: moedig en gelovig. Altijd heeft zij genoten van de schoonheid van het leven met zijn vele facetten. Vooral was zij een vrouw die er op natuurlijke wijze was voor mensen. In de eerste plaats voor haar man Joop, de kinderen en later de kleinkinderen. Maar ook buiten gezin en familie was zij een echte mensenvrouw. Dat kwam ook tot uiting in de periode dat zij ouderling was in Dordrecht en lid van Doe Mee in onze gemeente. Op haar eigen bescheiden en warme wijze was zij velen tot steun, vooral door er onvoorwaardelijk te zijn. Wij gedachten haar in een dienst in de Hoflaankerk met de woorden uit Spreuken 31: Een sterke vrouw, wie zal haar vinden?
In verband met een verjaardag of jubileum ontvingen de bloemen: Dhr en mw Hordijk-Vriesema, Buitenbassinweg 456 Mw J. Kers-de Groot, IJsselmondselaan 253 Mw C. v Luijk-Nagel, Jacq Dutilhweg 607 Mw W. v Yperen-Verhoeve, Ringvaartweg 117 Mevr C. van Maanen, ’s-Gravenweg 77, kreeg op 1 januari de bloemen uit de Oosterkapel vanwege haar afscheid als pastoraal medewerker. Marjolein Gorissen, koster van Pro Rege, kreeg de bloemen als dank voor alle goede zorgen.
Brand in het Hofje van Gerrit de Koker Met oudjaar schrok Kralingen op doordat er een flinke brand was in het Hofje van Gerrit de Koker. Gelukkig zijn er geen slachtoffers te betreuren. Wel moest een aantal bewoners naar het ziekenhuis en vele anderen moesten plotseling uitwijken naar De Nieuwe Plantage. De hulpverleners hebben goed werk gedaan door voor een goede opvang te zorgen. Ook vanuit de kerkelijke gemeenten is er de nodige aandacht geweest. Wij hopen dat de bewoners die nu nog ontheemd zijn snel weer naar hun huis terug kunnen keren.
Groet In de dienst waarin onze ambtsdragers werden ontheven, herbevestigd, en bevestigd in hun ambt, zongen wij allen als slotlied het volgende bemoedigende lied van Huub Oosterhuis: Hij die gesproken heeft een woord dat gáát. Een tocht door de woestijn, een weg ten leven. Een spoor van licht dat als een handschrift staat tegen de zwartste hemel aangeschreven. Hij schept ons hier een nieuwe dageraad. Hij roept ons aan, ‘Ik zal jou niet begeven’. met hartelijke groet, ds Laurens Korevaar & ds Rian Veldman Caleidoscoop – p. 9
Hierbij wil ik iedereen, ook namens mijn vrouw Helma, hartelijk dankzeggen voor de belangstelling bij mijn afscheid als koster van de Hoflaankerk. Voor alle goede en lieve woorden, cadeaus, kaarten en vooral voor uw aanwezigheid. Dit alles was hartverwarmend. Een hartelijke groet en Gods zegen aan u allen toegewenst. Jelle Leistra Glenn Millerstraat 13, 2625 AS Delft
Samen eten in Pro Rege Menu:
Maaltijdsoepen dessert: pannenkoekjes vrijdag 24 februari 17.30 uur ontvangst 18.00 uur eten
aanmelden bij Nico van Veen, t 452 68 72 inschrijven 19 februari € 5,–
Dank!
Eerst dachten wij nog, we gaan een bedankje in Caleidoscoop zetten als de volledige chemokuur van Hans achter de rug is. Toen wisten we niet dat er zoveel tussendoor kon komen. Zoals ziekenhuisopnames voor een dubbele longontsteking en kort daarna een ontstoken vinger. Andrien krijgt dan nog eens problemen met haar rechter oog. Sinds kort weten we dat de chemokuur misschien voor lange tijd niet meer nodig is. Hans is weer thuis en we zijn alletwee weer aan het werk, Graag willen wij nu reageren op de vele blijken van meeleven (zoals kaartjes, bloemen, telefoontjes en bezoekjes, maar vooral aandacht). Wij werden er stil van; je bent zo met je eigen leventje bezig, eigenlijk aan het overleven. Dan is het hartverwarmend zoveel reacties te krijgen, dat je je gesteund voelt en daardoor verder kunt. Onze dank te mogen verkeren in zo’n kring is groot. Andrien v.d. Wal en Hans Buitelaar
Mijn Taizé an der Spree ervaring Zo! Na een drukke en gezellige feestmaand vol kerstvieringen en nieuwjaarswensen zijn we weer aangekomen in een nieuw jaar, 2012. De kindernevendienst gaat elke zondag gewoon door zoals je gewend was, in 2012 is er niets veranderd. We zullen lezen, praten en werken over de verhalen uit Korintiërs en Ezechiël. In het eerste bijbelboek schrijft Paulus allemaal brieven aan de bewoners van Korinthe met tips, wijsheden en regels. Ezechiël is een profeet die bijzondere dingen zag en ons probeert uit te leggen wat hij zag. We zijn heel benieuwd wat jullie hierover weten, te vertellen en te vragen hebben. Op zondag 19 februari 2012 is er een scholendienst in samenwerking met de Nieuwe Park Rozenburg school. Het gaat dan over de Barmhartige Samaritaan. Op deze pagina staat een lied wat tijdens die dienst gezongen wordt. Jij kunt het vast vinden op Youtube.nl. Je wordt er erg vrolijk van! En hieronder staat ook nog een kleurplaat van de Barmhartige Sameritaan. Tot gauw!
Maak Een Vrolijk Geluid Tekst & Muziek: Elly & Rikkert Zuiderveld Maak een vrolijk geluid voor de Heer Of je thuis bent, of buiten op straat Maak een vrolijk geluid voor de Heer met de bel van je fiets op de maat Want een vrolijk geluid maakt Hem blij Doe je mee, want ook jij hoort erbij Zing en fluit Roep het uit Maak een vrolijk geluid voor de Heer Maak een vrolijk geluid voor de Heer Of je bruin bent, of sproetig of blond Maak een vrolijk geluid voor de Heer met je hand of je voet of je mond Want een vrolijk geluid maakt je blij Ben je ziek of gezond, kom erbij Ook je stem Is van Hem Maak een vrolijk geluid voor de Heer Maak een vrolijk geluid voor de Heer Of je thuis bent, of buiten op straat maak een vrolijk geluid voor de Heer Met de bel van je fiets op de maat Want een vrolijk geluid maakt Hem blij Dat Hij jubelt met jou en met mij Zing en fluit Roep het uit Maak een vrolijk geluid voor de Heer
Caleidoscoop – p. 10
Dinsdag 27 december 2011, om 22.00 uur sta ik met mijn ouders op parkeerplaats Kralingse Zoom. Ik moet hier goed op tijd zijn, omdat ik in de buscommissie zit. Om 22.15 uur ga ik controleren of iedereen er is. Er zijn twee bussen voor alle Rotterdammers; de blauwe bus waar Dominee Rian in zit vertrekt iets over 22.30 uur. Wij vertrekken pas een uur later want we misten een persoon die zich in de dag had vergist. De reis verloopt rustig en snel, met af en toe een stop. Op 28 december om 8.00 uur komen we aan in Berlijn. Onze informatieplek is in een klaslokaal waar we uitleg krijgen en onze Taizé bewijzen voor de gastkerk. Ik zit in een groep met Ralf (uit onze gemeente), Jente, Ruben, Ruben en Jan (uit andere gemeentes). Met hen ben ik alle dagen opgetrokken. Na een kort ritje met de U-bahn (metro) en een stukje lopen zijn we bij onze gastkerk. We zijn de eersten en moeten dus op de foto. Daarna komt de vraag wie wil er in een gastgezin en wie wil in de kerk slapen? Er is maar voor 12.000 pelgrims een gastgezin, dus 18.000 slaapplaatsen te weinig. Wij kiezen voor de kerk. Boven is slaapruimte. Uitpakken en daarna Berlijn verkennen. We hebben veel gezien, zoals de Berliner Dom, de Reichstag, het Holocaustmonument en een stukje van de muur. Deze twee laatste vind ik heel bijzonder. Elke middag en avond eten we in de Messegelände, ’s middags twee broodjes met beleg, water, vla en fruit. ’s Avonds krijg je er soep bij. Daarna het Taizégebed om 19.00 uur. Iedereen wordt welkom geheten door Broeder Aloïs (hoofdbroeder). Na samenzang volgt stilte. Velen hebben moeite om wakker te blijven, ik ook. Na afloop gaan we naar onze gastkerk. Tanden poetsen, pyjama aan en slapen. 29/30 december 2011. Om 7.30 uur uit bed, douchen en dan snel ontbijten. Prima verzorgd door de gastontvangers. Daarna het ochtendgebed in de gastkerk en vervolgens de praatgroepjes. Anja (gastvrouw) vertelt ons over de Berlijnse muur en hoe dat nog steeds erg vers in de mensen zit. Na dit indrukwekkende gesprek gaan we naar de Messegelände, waar we uiteengaan voor verschillende workshops. (29 december) Ik ga naar de Wilhelm Gedächtniskirche om over het leven van Broeder Roger (stichter van Taizé) te horen. Wanneer is hij begonnen, waarom en hoe vond hij andere broeders. Het was heel indrukwekkend en leerzaam. (30 december). Ik ga naar drie getuigen luisteren die hun verhaal doen over de
Jente, Jan, Ruben, Ruben, Ralf en Stéphanie (maar niet in die volgorde) tijdens het ontbijt in de gastkerk.
Berlijnse muur en hoe zij die hebben ervaren. Na het avondeten en Taizégebed aangekomen in onze gastkerk, praten en lachen we nog wat. Om 22.30 uur gaat het licht uit. 31 december/1 januari. Om 8.15 uur uit bed en aan het ontbijt. Daarna doen we de gespreksgroepjes over hoe jij het geloof ziet. Rond 11.00 uur gaan er een paar pelgrims met de dominee van onze kerk naar de Bernauerstrasse waar wordt gesproken over de Berlijnse muur. Ik ga souvenirs shoppen voor thuis. In de metro zingen we nog wat Nederlandse liedjes, De Zeppelin, Dikkertje Dap en nog veel meer. Na de landenontmoeting met Broeder Sebastiaan – die ons informeert over de jongerenontmoeting 2012 in Rome – gaan we een curryworst eten, die wil ik al vanaf de aankomst. Bij het laatste Taizégebed worden er altijd kaarsjes uitgedeeld die aangestoken worden, om het Paaslicht te vieren. Dit vind ik heel bijzonder en ik word dan ook een beetje emotioneel. Voor mij was het niet alleen een viering, maar ook een afsluiting van een moeilijke decembermaand. In onze gastkerk vieren we Oud en Nieuw met appelsap en vuurwerk. Daarna een heel leuk landenfeest met Polonaise, een Hongaars- en Italiaans dansje en onze uitvoering met struikelzinnen. “Liesje leerde Lotje lopen langs de lange Lindelaan” blijkt onuitspreekbaar voor de andere pelgrims. Om half drie gaan we slapen. Om 8.00 uur gaat de wekker en gaan we richCaleidoscoop – p. 11
ting het Olympisch stadion waar onze bus komt. We vertrekken om 11.22 uur en om 20.45 uur komen we aan op Kralingse Zoom. Mijn vader steekt welkomstvuurwerk af. Het waren ‘super’ dagen met veel gelach, diepe gesprekken en veel ontmoetingen met vreemden. Lichamelijk ben ik moe, maar mijn hoofd is helemaal tot rust gekomen. Ik kan elke jongere aanraden dit minstens één keer te doen. Stéphanie Hirschfeld
Bid voor dit werk in Zuid-Afrika Eeuwige God, Steeds meer volwassenen en kinderen in de stad Pretoria, die de dupe zijn van de sociaal-economische problemen, komen op straat terecht. Er zijn heel veel meisjes van 11 tot 25 jaar, die in de prostitutie werken of die op straat leven en in de prostitutie verzeild dreigen te raken. Ze vinden hulp door het werk van het Lerato House. Ik vraag in het bijzonder uw aandacht voor hen die er werken. Amen
Bericht uit de kerkenraad Aan het begin van de vergadering nemen we als collega-kerkenraadsleden persoonlijk afscheid van ouderling Henk van Drunen en verrassen hem met het boek “Verrijkende woorden”. Het persoonlijke afscheid van Joachim Keppel, die na zijn ambtstermijn van 4 jaar als diaken ook aftreedt, kan niet doorgaan: hij is verhinderd. Zoals gebruikelijk spreekt de kerkenraad elke vergadering met een taakgroep op basis van een door hen aangeleverd verslag. Dit maal het gesprek met de taakgroep pastoraat. Essel Valkenburg geeft, als voorzitter van de taakgroep, antwoord op de vragen die gesteld worden. Er wordt naar aanleiding van de discussie afgesproken dat de taakgroep Jeugd en Jongeren het inititiatief neemt tot de vorming van een werkgroepje om samen met de nieuwe jeugdouderling te komen tot een focus in haar werk en te verwoorden wat we graag zien dat er over 4 jaar is bereikt.
Kosters in de Hoflaankerk
Vervolgens spreekt de vergadering over de projectformulering met betrekking tot Kerken in 1 kerk, als uitwerking van ons beleidsplan. We gaan een onderzoek doen naar de wenselijkheid en mogelijkheden. Ook wordt de opdrachtformulering aangescherpt voor de commissie die wordt ingesteld om een profiel te formuleren van onze gemeente en de voorganger, die we als opvolger van ds Korevaar gaan zoeken. Op donderdagavond 15 maart a.s. krijgen we bezoek van de visitatoren. Daartoe is een vragenlijst ontvangen en de vergadering maakt afspraken hoe we die vragen gaan beantwoorden. Ook de gemeenteleden zullen bij de visitatie betrokken worden. Daarover in de volgende Caleidoscoop meer. Vanuit het moderamen is voorgesteld om de samenstelling ongewijzigd te laten voor 2012,
met dien verstande dat ds Korevaar vanwege emeritaat en Hiddo Oosterhuis vanwege andere drukke werkzaamheden het werk per september neerleggen. De kerkenraad bedankt het moderamen en stemt in met het voorstel. Dit betekent dat zitting hebben in het moderamen: ds Korevaar, ds Veldman, Pim van Loon (preses), Jakob Brederveld (scriba), Bart Reinders en Hiddo Oosterhuis. De kerkrentmeesters verblijden ons met de mededeling dat de pastorie aan de Mecklenburglaan is verkocht. Het gesprek met een delegatie van het regionaal college is positief verlopen. Dit college moet uiteindelijk groen licht geven om te kunnen voorzien in opvolging van ds Zeemeijer en ds Korevaar. We verwachten medio maart uitsluitsel te krijgen.
Het is nog even wennen allemaal. Een kosterbeheerder voor met name de commerciële verhuuractiviteiten en koster-vrijwilligers voor op de zondag in de kerkdiensten en voor door de week veel verlangde zelfwerkzaamheid. Dat vraagt natuurlijk om goede afspraken en helderheid over wie wat doet.
niet haar privénummer bellen). Maar meestal zult u dan uw boodschap moeten inspreken en wordt u later teruggebeld. Voor een beperkt aantal uren is ook Jelle Leistra jr betrokken bij het kosterswerk. Vrijwilligershulp ook bij deze activiteiten is altijd prettig, Tineke is blij met helpende handen.
dergetekenden, Cees Jacobse of Henny de VosKoerselman zullen dan nagaan of er ruimte vrij is en maken verder de afspraken over de vergadering. Van de groepen die vergaderen wordt verwacht dat ze zelf koffie zetten en na afloop de kopjes in de afwasmachine zetten. Vele handen maken licht werk!
Tineke van der Ziel-Roozenbeek is de kosterbeheerder. Bij haar kunt u terecht voor de commerciële verhuuractiviteiten. In het colofon van dit blad, op pagina 2 staat het e-mailadres waarop u haar kunt bereiken en ook het telefoonnummer van de kerk (t 411 20 75, en dus
Voor de kerkdiensten in de Hoflaankerk is Pieter van Drunen onze vaste koster. Hij wordt afwisselend bijgestaan door Cees Jacobse, Hiddo Oosterhuis en Leonard de Vos. Kerkelijke vergaderingen kunt u aanmelden via de mail:
[email protected]. On-
Mocht u nog vragen hebben of wilt u helpen met activiteiten in de kerk, u mag ons altijd benaderen, Cees Jacobse t: 06 317 659 52 Henny de Vos-Koerselman t: 45 31 690
Pim van Loon
Bericht uit de taakgroep pastoraat Inmiddels ligt een pastoraal intensieve decembermaand achter ons. Aan onze gemeenteleden die ‘alleengaand’ zijn of ziek waren en onze kerkdiensten en activiteiten niet kunnen bezoeken, mochten we het boekje Liefde overhandigen. Deze boekjes zijn beschikbaar gesteld door de diaconie. Het waren hartverwarmende bezoekjes. In november kwamen we met het merendeel van alle contactpersonen en onze predikanten bijeen. Een goede gelegenheid voor velen en met name dominee Veldman en de nieuwe contactpersonen om met elkaar kennis te maken en ervaringen uit te wisselen. We vertelden over onze meest recente pastorale contacten. Contacten met (jongere) mensen, die veel uithuizig zijn, missen we. Wat zij pastoraal van ons verwachten of wat wij voor hen kunnen betekenen, proberen we nog helder te krijgen. Onze contacten ervaren we als kostbaar, we zien om naar elkaar, mensen weten zich gekend, we leven mee, ook met mensen die niet in onze kerkgebouwen kunnen komen. Niet altijd spreken we over geloof en God, kun je dan wel van een pastoraal contact spreken? Het bijbelboek Esther leert ons, zo vertelde dominee Korevaar, dat God daar op de achtergrond aanwezig is en indirect een belangrijke rol speelt. Zo is dat ook vaak in onze pastorale contacten, waarin het niet altijd om de gesproken woorden gaat, maar om de atmosfeer, de aandacht en onze houding. We dachten na over wat ons raakte in onze contacten en
spraken over wat er het komende jaar aan veranderingen zal plaatsvinden, zoals het vertrek van dominee Korevaar en de sluiting van de Oosterkapel. De dames Hoogendoorn, Overdijk, Van Nieuwenhuijzen en Scherpenisse hebben hun activiteiten als contactpersoon na vele jaren per begin 2012 beëindigd. Het was fijn dat we met hen konden samenwerken in de verschillende sectieteams. Mevrouw Nieuwstraten voor sectie 8 en de heer Twigt voor Pniël, gaan onze pastorale teams versterken, dat belooft een mooie samenwerking. In een vorige Caleidoscoop is ook aangekondigd meer te vertellen over pastorale aandacht aan 18-jarige jongeren. Vorig jaar is door predikanten een begin gemaakt met het bezoeken van actieve jongeren, mede op verzoek van de taakgroep Jeugd en Jongeren. Graag zouden we er als pastorale medewerkers beleid van willen maken dat aan jonge (enigszins) actieve leden die 18 jaar zijn geworden, een pastoraal bezoek wordt gebracht. Rond hun 18e jaar werken jongeren aan hun toekomst, al of niet door een opleiding te volgen, sommigen gaan zelfstandig wonen. Veel keuzes moeten worden gemaakt, men denkt na over wat het leven zinvol maakt. Vanaf die leeftijd worden ze door kerkrentmeesters en de diaconie als ‘volwassen leden’ benaderd voor allerlei financiële bijdragen. Hun inzicht in en ervaring van hoe de kerk werkt en wat Caleidoscoop – p. 12
de kerk ook pastoraal voor hen kan betekenen is wisselend en ook wij willen graag van hen weten hoe zij over één en ander denken. Vandaar dat wij zulke gesprekken aanbevelen, met name de predikanten zijn hier voor toegerust en wellicht kan onze nieuwe jeugdouderling daarbij adviseren en hier in de toekomst op enigerlei wijze aan meewerken. Uw reacties en inbreng zijn van harte welkom. Annie van Hoof, t: 4524951, e:
[email protected]
Goede God, Wilt u uw liefde en nabijheid laten voelen aan buitenlandse migranten die in de rijke oliestaten in de Golf werken, zoals in Qatar. Zovelen worden hier uitgebuit, moeten hard werken onder moeilijke omstandigheden, voor schamele lonen. Wilt u het werk van de bijbelvereniging zegenen om bijbels in hun eigen taal te verspreiden om uw boodschap tot hun hart te laten spreken. Wilt u ons helpen open te staan voor vreemdelingen in ons eigen land. Amen
Gun uzelf (en anderen) een prachtig concert !
Muziek in de Hoflaankerk ... Op 11 februari is een bijzonder zaterdagmiddagconcert. Dit concert is ook erg geschikt voor kinderen. Alle baten zijn voor de slachtoffers van de aardbeving in Japan in maart 2011. Japan wordt beschouwd als een rijk land, maar de ramp was wel ontzettend groot en vele miljoenen mensen lijden nog aan de gevolgen. Met ons concert hopen we de betrokkenen een (klein) signaal geven, dat ze niet vergeten zijn. Aan het concert werkt een aantal Japanse musici mee, die in Nederland wonen, zoals Kumi Kondo van Sinfonia Rotterdam. Uitgevoerd wordt de suite voor klarinet, viool en piano van Mutsumi Watanabe, het duo voor piano en viool van Naoko Kiyama en Asako Ogowa, en een aantal muzikale acts van het duo Hoog & Laag. Dit duo brengt acrobatiek en muziek: een verrassende combinatie. U kunt in een werkgroepje kraanvogels vouwen volgens de eeuwenoude origami techniek en genieten van zelfgemaakte sushi’s en
heerlijke Japanse thee. Er is een expositie van foto’s, genomen in maart 2011 en een video registratie van de tournee van het duo Hoog & Laag door het getroffen gebied. Er zijn ook producten te koop die afkomstig zijn uit de getroffen streken. Alle inkomsten van dit benefietconcert zijn voor het goede doel (de kerkhuur wordt betaald). De musici en andere medewerkers werken gratis mee. De toegang bedraagt € 10,– voor volwassenen. Voor kinderen is een speciaal tarief. Aanvang: 16.00 uur (tot 18.00 uur)
Op 24 februari is er een concert van het Ribattutta Ensemble (zie foto) uit Utrecht o.l.v. Dick Duijst met medewerking van Hek van Twillert (saxofoon) en Chiel Meijering (componist). Het Ribattuta Ensemble is een professioneel vocaal ensemble, variërend in bezetting van 8 tot 16 zangers, afhankelijk van het programCaleidoscoop – p. 13
ma, waar nodig gecompleteerd met instrumentalisten. Zij hebben inmiddels een historie opgebouwd van zeer geslaagde concerten met muziek uit uiteenlopende stijlperioden, met een accent op 20e eeuwse en hedendaagse composities. Deze concerten zijn zeer goed bezocht en gerecenceerd. Uitgevoerd worden op 24 februari werken van Duarte Lobo (delen uit de Missa pro Defunties), Chiel Meijering (1954) met de Compositie nr. 1 voor koor, kistorgel, violone en baritonsax, een motet van Johann Sebastiaan Bach en de cellosuite nr. 1 van Bach in een arrangement van Carlos Bairro voor baritonsax en koor en Compositie II van Chiel Meijering. Een programma met oude vertrouwde muziek van grootmeesters uit de Duitse barok en Portugese renaissance, gecombineerd met spannende muziek van deze tijd. Toegang: € 12,50 (voorverkoop € 10,–) Aanvang: 20.15 uur
Anne Gercama
College van Kerkrentmeesters (Hervormd) Begroting 2012
Giften
Begin december heeft de Algemene Kerkenraad de begroting 2012 van de Hervormde Gemeente Kralingen goedgekeurd. De begroting 2012 sluit met een tekort van € 120.400, terwijl we vorig jaar nog een tekort voor 2011 begroot hadden van € 280.100. In de begroting van 2012 is een aantal van de voorgenomen bezuinigingen verwerkt. Er is rekening mee gehouden dat de vier hervormde wijkgemeenten een totaal aan 3,0 voltijds predikantsplaatsen hebben in plaats van de 3,8 die er voor 2011 nog golden. Ook het feit dat de nieuwe koster-beheerder voor de Hoflaankerk voor aanzienlijk minder uren in dienst is genomen en daarnaast de voorgenomen besparingen op het kerkelijk bureau hebben effect op de begroting. Bovendien zijn praktisch alle voorgenomen onderhoudskosten aan de Oosterkapel door de voorgenomen sluiting per einde van het jaar geschrapt. Vervolgens gaan we aan de inkomstenzijde uit van een stijging van de opbrengsten van kerkbalans 2012. Verder beschikken we door de verkoop van de pastorie aan de Mecklenburglaan tijdelijk over een hoger banksaldo, waardoor de rente-opbrengsten ook hoger zullen zijn. De exploitatie van de begraafplaats tot slot is naar verwachting ook positiever dan in de begroting van 2011. Dat alles geeft dat het plaatje er voor
2012 gelukkig beter uitziet dan in 2011, maar nog steeds blijft er een fors tekort. De begroting kan als volgt worden samengevat: € 276.000 70.000 32.500 378.500
Inkomsten
bijdragen gemeenteleden verhuur kerken overige baten en rente
kosten pastoraat gebouwen, kosters en organisten kosten administratie beheer bijdrage aan landelijke kerk
€ 273.800 259.400 68.100 23.500 624.800
tekort kerkelijk werk exploitatie begraafplaats Tekort over 2012
246.300 125.900 120.400
Uitgaven
Gelukkig pakten de werkelijke cijfers van 2011 niet zo negatief uit als er begroot was. Onder andere door de vacature in de wijkgemeente Immanuel, na het afscheid van ds Zeemeijer en vanwege de part-time betrekking sinds september van ds Van Pelt zijn er minder kosten gemaakt. Later in het jaar, als de cijfers zijn gecontroleerd door de accountant, zullen we verantwoording afleggen over het jaar 2011.
College van Kerkrentmeesters (Gereformeerd) Begroting 2012 In december jl. heeft de Kerkenraad van de Gereformeerde Kerk van Rotterdam Kralingen de begroting voor 2012 goedgekeurd. De volledige begroting ligt voor belangstellenden ter inzage bij Pro Rege en bij de kerkrentmeesters van de Gereformeerde Kerk Rotterdam Kralingen. Samengevat ziet de begroting er als volgt uit: Baten
Opbrengst onroerend goed Rente baten Bijdragen levend geld Exploitatie Pro Rege Totale baten Lasten
Lasten kerkgebouw Lasten overige onroerende zaken Pastoraatskosten Lasten kerkdiensten Verplichtingen en bijdragen Salarissen en vergoedingen Kosten beheer en administratie Bankkosten en koersverschillen Totale lasten Resultaat
€ 6.600 35.200 74.500 26.000 142.300 € 22.300 16.500 66.400 600 5.300 42.800 4.100 300 158.300
Het begrote tekort 2012 bedraagt € 16.000 tegenover een begroot tekort voor 2011 van € 12.000. De toename is toe te schrijven aan een te verwachten lagere renteopbrengst op de spaarrekening en een gestage terugloop van de inkomsten van met name de vaste vrijwillige bijdragen. Daarnaast is er aan de lastenkant sprake van een geringe stijging van de pastoraatskosten en een aanmerkelijke toename van de post verplichtingen en bijdragen. Deze laatste post stijgt t.o.v. 2011 zelfs met ruim 29%. De redenen voor deze toename zijn de afloop van de jaarlijkse korting bij de betaling van het kerkrentmeesterlijk quotum en de verhoging van de basis, waarover deze verplichte bijdrage wordt berekend, met de renteopbrengst van de 10 jarige deposito. Het college hoopt van harte dat bij de Actie kerkbalans 2012 het begrote tekort deels zal kunnen worden weggewerkt. College van kerkrentmeesters
Eind 2011 is er nog een gift ad € 5.000 binnen gekomen voor onze wijkgemeente. Met enige regelmaat mogen we ons verheugen in giften, die naast de actie kerkbalans aan ons worden overgemaakt. Soms vanwege een bijzondere gebeurtenis, dopen of trouwen, soms uit betrokkenheid. We zijn erg blij over deze giften.
Kerkbalans 2012 In januari heeft u de brief en folder van kerkbalans ontvangen. Aan hervormde zijde is de nood hoog, dat blijkt wel uit de rode cijfers. De beslissing om de Oosterkapel in 2013 te sluiten is ook daarom niet lichtvaardig genomen. Om het aantal predikantsplaatsen veilig te stellen, is nodig dat u weer meer geeft dan voorgaand jaar. Gelukkig zijn de giften aan de kerken nog gewoon aftrekbaar voor de belastingdienst, mogelijk dat dat uw bijdrage in positieve zin nog kan beïnvloeden. We hopen van harte dat de kerk u dat waard is. College van kerkrentmeesters
Collectes wijkgemeente Protestants Kralingen € € € € € € €
191,87 192,90 133,75 149,45 743,20 52,35 55,20
Oosterkapel 11 december Kerk Pastoraat 18 december Kerk Daklozen 25 december Kerk Havenzicht
€ 59,15 € 49,40 € 52,10 € 57,10 € 101,85 € 100,85
De opbrengst uit het bloemenbusje in de Ooster kapel bedroeg in december € 2,50. Uit de zendingsbussen in Oosterkapel en de Hoflaankerk kwam in in deze periode in totaal € 57,11.
Pro Rege 11 december Kerk Diaconaat / Pastoraat 25 december Kerk Havenzicht
€ € € €
146,45 178,26 233,00 385,67
Activiteitenkas
Het nieuwe jaar is goed gestart. De kas ontving via
– 16.000 Caleidoscoop – p. 14
Kerkdiensten in Kralingen
vrijdag zaterdag
Diensten met een • vallen (mede) onder de verantwoordelijkheid van de kerkenraad van onze Protestantse (wijk)gemeente i.w. te Rotterdam-Kralingen.
3 februari Deuteronomium 15:12-23 4 februari Deuteronomium 16:1-17
zondag maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag
5 februari 6 februari 7 februari 8 februari 9 februari 10 februari 11 februari
Deuteronomium 16:18–17:13 Deuteronomium 17:14–18:8 Deuteronomium 18:9-22 Marcus 1:1-15 Marcus 1:16-31 Marcus 1:32-45 Ezechiël 1:1-14
zondag maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag
12 februari 13 februari 14 februari 15 februari 16 februari 17 februari 18 februari
Ezechiël 1:15-28a Ezechiël 1:28b–3:3 Deuteronomium 19:1-13 Deuteronomium 19:14-21 Deuteronomium 20:1-9 Deuteronomium 20:10-20 Deuteronomium 21:1-9
zondag maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag
19 februari 20 februari 21 februari 22 februari 23 februari 24 februari 25 februari
Marcus 2:1-12 Marcus 2:13-22 Ezechiël 3:4-15 Ezechiël 3:16-21 Ezechiël 3:22-27 Psalm 57 Deuteronomium 21:10-21
zondag maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag
26 februari 27 februari 28 februari 29 februari 1 maart 2 maart 3 maart
Deuteronomium 21:22–22:12 Psalm 91 Ezechiël 12:1-7 Ezechiël 12:8-20 Ezechiël 12:21-28 Ezechiël 13:1-8 Ezechiël 13:9-16
Zondag 5 februari
hoflaankerk • 10.00 uur ds L. Korevaar 17.00 uur ds G. van de Brink uit Woerden Oosterkapel 09.30 uur ds H.G. de Graaff uit Rotterdam verrijzeniskerk 09.30 uur ds E-J.Vledder / ds G. Geitenbeek
Zondag 12 februari
hoflaankerk 10.00 uur ds M.C. van Pelt 17.00 uur ds M.C. Batenburg, uit Waddinxveen Pro Rege • 10.00 uur ds R.C. Veldman, Heilig Avondmaal Oosterkapel • 09.30 uur ds L. Korevaar, Heilig Avondmaal immanuelkerk 10.00 uur ds G. de Kruijf
Zondag 19 februari
hoflaankerk • 10.00 uur ds R.C. Veldman 17.00 uur ds D. Hoolwerf uit Stellendam oosterkapel • 09.30 uur ds S. Bronkhorst Immanuelkerk 10.00 uur ds E-J. Vledder termaat 16.30 uur mw M. Rosen Jacobson-van Dam
Zondag 26 februari
hoflaankerk 10.00 uur ds A. Slingerland uit Klundert 17.00 uur ds C. van Duijn uit Gouda pro rege • 10.00 uur ds L. Korevaar oosterkapel • 09.30 uur ds C. Vroegindeweij Immanuelkerk 10.00 uur ds E-J. Vledder, Heilig Avondmaal
Zondag 4 maart
hoflaankerk • 10.00 uur ds L. Korevaar 17.00 uur ds M.C. van Pelt oosterkapel 09.30 uur ds B. Oosterom uit Oudewater Immanuelkerk 10.00 uur ds S. Bronkhorst
Zondag 11 maart
hoflaankerk 10.00 uur ds M. van Dam uit Hagestein 17.00 uur ds P. Hoogendam uit Bergschenhoek pro rege • 10.00 uur ds R.C. Veldman oosterkapel • 09.30 uur ds L. Korevaar Immanuelkerk 10.00 uur ds E-J. Vledder
Programma V&T; vergaderingen; etc.
Hoflaankerk 4 december Kerk Missionair werk 18 december Kerk Jeugdwerk 24 december Voedselbank 31 december Kerk Diaconie
Leesrooster februari
ds L. Korevaar € 50 (B), € 20 (P) en € 5 (D) en via dhr Suister € 5 (BS), € 5 (G), € 5 (G) en € 4 (GC). Via mw Van Maanen € 5 (K) en € 20 (H). Met een vriendelijke groet, Peter Andringa, penningmeester
Te doen in februari maandag 6 februari, 20.00 uur, Hoflaankerk
dinsdag 21 februari, 19.00 uur, Pro Rege
informatie: Annie van Hoof, t: (010) 452 49 51
informatie: ds R.C. Veldman, t 06 142 730 13
Taakgroep Pastoraat
Basiscatechese (10-12 jaar)
maandag 13 februari, 20.00 uur, Pro Rege
dinsdag 21 februari, 20.00 uur, Oosterkapel
informatie: ds L. Korevaar, t (010) 212 00 34
informatie: Annemiek Melching-de Bruijn, t (010) 202 23 42
Spiritueel Café (zie ook p 11 vorige Caleidoscoop)
30+-groep
dinsdag 7 februari, 19.00 uur, Pro Rege
woensdag 22 februari, 19.30 uur, Pro Rege
informatie: ds R.C. Veldman, t 06 142 730 13
informatie: ds R.C. Veldman, t 06 142 730 13
Tienercatechese (12-15 jaar)
Tienercatechese (12-15 jaar)
dinsdag 7 februari 2012, 20.00 uur, Hoflaankerk
vrijdag 24 februari, 17.30 uur, Pro Rege
informatie: Pim van Loon, t (010) 414 42 19
informatie en aanmelden: Nico van Veen, t: (010) 452 68 72
Moderamen kerkenraad
Samen eten in Pro Rege
donderdag 9 februari, 18.00 uur
woensdag 29 februari, 20.00 uur, Hoflaankerk
opgeven (tot 5 februari) bij Anneke Schollaart, t 450 08 37
informatie: ds L. Korevaar, t (010) 212 00 34
Eetgroep Oosterkapel
Leergroep Wegwijs
maandag 13 februari, 20.00 uur, Pro Rege
donderdag 1 maart, 15.30 uur, Hoflaankerk
informatie: ds L. Korevaar, t (010) 212 00 34
middagkring; informatie: ds L. Korevaar, t (010) 212 00 34
Spiritueel Café: Onbehagen in het paradijs, p 4
Bijbelkring over het boek Ruth
dinsdag 14 februari, 10.00 uur, Oosterkapel
donderdag 1 maart, 20.00 uur, Hoflaankerk
informatie: Gijs Roodhorst, t (010) 202 55 81
avondkring; informatie: ds L. Korevaar, t (010) 212 00 34
Ontmoetingskring Oosterkapel, zie p 4
Bijbelkring over het boek Ruth
dinsdag 14 februari, 20.00 uur, Immanuelkerk
maandag 5 maart, 20.00 uur, Hoflaankerk
informatie: Cees Jacobse, t (010) 452 62 35
informatie: Pim van Loon, t: (010) 414 42 19
College van kerkrentmeesters (hervormd)
Inspiratieavond, p 3
woensdag 15 februari, 20.00 uur, Pro Rege
EETGROEP OOSTERKAPEL AANMELDEN VÓÓR 4 FEBRUARI ANNEKE SCHOLLAART T 450 08 37
Kindernevendienstleiding
KOSTEN � 5,–
donderdag 16 februari 2012, 20.00 uur, Hoflaankerk
DONDERDAG 9 FEBRUARI, ONTVANGST VANAF 18 UUR, 18.30 UUR ETEN
informatie: Monique van Hoof, t (010) 841 41 78
Kerkenraadsvergadering
informatie: Pim van Loon, t (010) 414 42 19
Zie ook www.protestantskralingen.nl (agenda) Caleidoscoop – p. 15
Kerkdiensten van wijkgemeente
Protestants Kralingen Bij de erediensten in februari
lijk hoe God van een totaal andere orde is. Terwijl Ezechiël op een zomerdag aan de rivier de Kebar staat opent zich de hemel. Ezechiël kan niet meer naar Jeruzalem, hij kan niet meer met zijn handen als priester de offers opdragen, maar nu is het de hand van God die hem grijpt, die over hem komt. De priester staat op een zomerse dag aan de rivier, een witheet gloeiende wolk waait hem tegemoet, die door een soort stralenkrans is omgeven. In het hart daarvan worden vier levende wezens zichtbaar. Wat lijkt op een natuurverschijnsel krijgt gaandeweg een diepere invulling. Elk van de vier wezens heeft een symbolische betekenis. Naar die betekenis, ook voor ons ‘diepere’ leven, gaan we deze zondag op zoek.
Deze maand, waarin we de overgang maken van Epifanieëntijd naar 40-dagentijd, beginnen we met lezen uit het boek van de profeet Ezechiël. Ezechiël is als jonge priester in ballingschap naar Babel weggevoerd. In de bloei van zijn leven van de berg Sion weggerukt en naar de Kebar gebracht, een rivier even ten noorden van Babylon. Een priester ver van zijn tempel in Jeruzalem. Hij is door deze grote crisis in het leven van hem en zijn volksgenoten werkloos geworden. Hij wordt omgeschoold van priester tot profeet. De vaste patronen van de liturgie worden ingeruild voor onverwachte visionaire perspectieven. Midden in het getto van de ballingschap in Babel, waar God onvindbaar lijkt, krijgt hij visioenen. Hij Zondag 12 februari, Pro Rege 19.30 uur: mag de onbeschrijflijke ‘heerlijkheid’ van de Taizégebedsviering Onzienlijke aanschouwen. Iets dat niet te beschrijven is en vraagt om verbeeldingskracht.
Zondag 19 februari
Zondag 5 februari
lezing: Lucas 10: 25-37 • 2de collecte: Missionair project De Esch
vijfde zondag van Epifanie • lezingen: Jesaja 42: 1-7 en Marcus 1: 29-39 • 2de collecte: Kerk-in-Actie: Werelddiaconaat
Oosterkapel, 9.30 uur, ds S. Bronkhorst
Oosterkapel, 9.30 uur, ds H.G. de Graaff dienst van Kralingen-West
Hoflaankerk, 10.00 uur, ds R.C. Veldman scholendienst; koffie na de dienst; wereldwinkel
Deze zondag vieren we samen met de kinderen Hoflaankerk, 10.00 uur, ds L. Korevaar van de Nieuwe Park Rozenburg School (NPRS) m.m.v. de Hoflaancantorij de scholendienst. Dit jaar is het thema: ‘Help Een van Jezus’ werkzaamheden is het genezen jíj ook een handje mee?’ We horen het verhaal van zieken. Hij doet dat echter op zijn eigen van de barmhartige Samaritaan, een gelijkemanier. Deze valt niet onder de ons bekende nis over een vreemdeling. Jezus vertelt de gemethoden van artsen en psychologen. Wij lijkenis aan een geleerde die de hele bijbel uit krijgen dan ook niet in onze (wetenschappelij- z’n hoofd kende en aan Jezus retorische vragen ke) vingers hoe Jezus mensen heel maakt. Dat lijkt te stellen. ‘Wat moet ik doen om later in is kennelijk de bedoeling gezien het feit dat de hemel te komen?’ en ‘Wie is mijn naaste?’ Jezus zichzelf verbergt na enkele genezingen. Hij vraagt opvallend genoeg niet ‘wie is God?’ Juist als degene die in het verborgene werkt Meende hij dat al te weten? En hij weet nog is hij de ‘knecht van God’ zoals Jesaja die be- niet eens wie zijn naaste is ... schrijft. In ieder geval wordt duidelijk dat God Kortom, deze zondag valt er veel te leren, saook door Jezus de Heiland, de helende is. We men met de kinderen. Zij zijn al druk liedjes zullen dit geheimenis bezingen, ondersteund aan het instuderen op school. door de Hoflaancantorij.
gen. Ze klinken niet aangenaam: klaagliederen, gezucht en gesteun. Zo onaangenaam is ook het evangelie van Jezus’ lijden. Het gaat dwars in tegen onze neiging om goed nieuws te willen horen. Dat is er echt wel, maar het zit verborgen in wat wij slecht nieuws noemen: de verzoeking in de woestijn en de terechtstelling van Johannes de Doper. Misschien maakt dit het evangelie zo boeiend. Het gaat in op alles wat ons bedreigt en geeft daarin licht. Dat is geen vast ritueel, maar telkens nieuw.
Rond de Oosterkapel
De Algemene Kerkenraad heeft moeten besluiten om de Oosterkapel te gaan sluiten. Dat betekent echter niet dat de gemeente rondom de kapel ophoudt te bestaan. Hoe kunnen wij in de nabije toekomst gemeente zijn? Welke ideeën en vragen zijn er? De kerkenraad wil hierover een eerste gesprek aangaan met de vaste bezoekers van de Oosterkapel. Dit zal plaats vinden op zondag 12 februari aansluitend aan de kerkdienst. Wilt u de datum alvast reserveren?
Vrijdag 2 maart
Wereldgebedsdag Sinds 1929 wordt in Nederland elke 1e vrijdag in maart Wereld(vrouwen)gebedsdag gehouden.
Tijdens de gebedsdienst wordt ervaren hoe taal en cultuur van invloed zijn op de uitleg en de praktische toepassing van bijbelse teksten. Wat deze vrijdag tot een speciale dag van gebed maakt, is het feit dat gedurende 24 uur ergens op de wereld gebedssamenkomsten plaatsvinden, waar dezelfde noden voor God gebracht worden, dezelfde gebeden en dezelfde Schriftgedeelten worden gelezen. De liturgie dit jaar is gemaakt door het Wereldgebedsdagcomité in Maleisië. Zij wil laten zien dat het mogelijk is om, door samenwereerste zondag van de 40-dagentijd • lezingen: Ezechiël king met de andere religies, een voorbeeld van christelijke verdraagzaamheid te zijn. zesde zondag van Epifanie • lezing: Ezechiël 1 • 2de collecte: 3: 4-15 en Marcus 1: 12-15 • 2de collecte: PKN Missionair Tijdens de vieringen wordt er gecollecteerd Godsdienstonderwijs op openbare scholen Oosterkapel, 9.30 uur, ds C. Vroegindeweij voor projecten in het betreffende land. Oosterkapel, 9.30 uur, ds L. Korevaar Pro Rege, 10.00 uur, ds L. Korevaar Als gemeente zorgen wij samen met de zusters viering heilig Avondmaal koffie na kerktijd bij Essel en Rob Valkenburg van de Evangelische Broedergemeente elk jaar Pro Rege, 10.00 uur, ds R.C. Veldman Deze eerste zondag ter voorbereiding op Pa- voor de viering in Kralingen. Avondmaal; medewerking cantorij Pro Rege sen heeft iets van een ritueel: ieder jaar komt De viering wordt gehouden bij de Evangelische BroeVisioenen, weten wij (post)moderne mensen het terug. Het is wel bijzonder maar niet erg dergemeente, Avenue Concordia 111 en begint om daar nog raad mee? Is dat niet voor mensen verrassend. De lezingen van vandaag zijn dat 19.30 uur. De kerk is open vanaf 19.00 uur. Voor aandie ze niet allemaal meer op een rijtje hebben? wel. Het begint ermee dat Ezechiël woorden vang van de dienst is de liturgie te koop voor € 0,65. Wanneer we lezen in de eerste hoofdstukken krijgt die hij moet innemen. Vervolgens moet van Ezechiël wordt ons weer eens goed duide- hij deze woorden aan de Israëlieten overbren- Marjan Verveda
Zondag 12 februari
Zondag 26 februari
Caleidoscoop – p. 16