Interventie
Ikken@lcoholcampagne
Samenvatting Doel Nederlandse jongeren drinken op jonge leeftijd, te veel en te vaak. De Ik-ken@lcoholcampagne draagt bij aan alcoholmatigingsprogramma's van Instel-lingen voor Verslavingszorg door de norm '18-? Geen alcohol erin!' op de kaart te zetten (agendasetting). Het doel van de Ikken@lcoholcampagne is dan ook om de norm '18-? Geen alcohol erin!' en de achterliggende redenen van deze norm onder de aandacht te brengen bij jongeren (agendasetting). Doelgroep Leerlingen van het voortgezet (speciaal) onderwijs. Aanpak De campagne vindt plaats in een vooraf afgesproken campagneperiode van vier weken. Tijdens de werving worden scholen benaderd voor deelname aan de campagne in deze periode. Bij deelname wordt een voorbereidend gesprek ingepland met de contactpersoon van de school waarin allerlei praktische zaken voor de uitvoering van de campagnedag worden besproken, zoals locatie, datum en PR. De campagneperiode wordt op de eerste campagnedag afgetrapt met een feeste-lijke opening met een wethouder of ander bekend persoon uit de regio. Vervol-gens vindt de campagne plaats op andere deelnemende scholen in de regio. Tijdens een campagnedag zijn minimaal twee preventiewerkers van een Instel-ling voor Verslavingszorg vanaf de eerste pauze tot en met de tweede pauze aanwezig op een strategische plek in de school waar veel leerlingen voorbij lopen, bij voorkeur de aula. Voorafgaand aan deze dag zijn al posters opgehangen om jongeren nieuwsgierig te maken naar de campagne. Tijdens de pauzes op de campagnedag benaderen de aanwezige preventiewerkers de leerlingen van de school actief met campagneflyers. Aan de hand van verschillende werkvormen op deze flyer gaan zij persoonlijke gesprekken aan met de leerlingen over de norm '18-? Geen alcohol erin!'. Het doel is dat de leerlingen de achterliggende redenen van deze norm leren kennen. De thema's hierbij zijn (1) hersenschade, (2) verslaving, (3) bingedrinken/alcoholvergiftiging en (4) dingen doen waar je spijt van krijgt. Tussen de pauzes door zijn langere gesprekken mogelijk. Uit-valsbasis is de campagnezuil, die tevens dient als aandachttrekker en informatie-punt. Tot slot worden jongeren uitgedaagd deel te nemen aan de foto opdracht en prijsvraag op een website. Met deze laatste opdracht is ook een prijs te win-nen. Na afloop wordt de campagne geëvalueerd met zowel de school als preventie-werkers. Materiaal Beschikbare materialen: . Draaiboek . Campagnezuil . Campagneflyer . Campagneposters . Promotiefilm . Prijsvraag website
Onderzoek effectiviteit Er zijn geen studies voorhanden. Ontwikkeld door Tactus Verslavingszorg Institutenweg 1 7521 PH Enschede Tel.: 053 4824750/053 4824760 Email:
[email protected] www.tactus.nl Contactpersoon: Mira Hannink Tel.: 088-3822887 Email:
[email protected] Erkenning Erkend door Deelcommissie jeugdgezondheidszorg, preventie en gezondheidsbevordering d.d 13-02-2014 Oordeel: Goed onderbouwd Toelichting: Ikken@lcohol wil dat jongeren de norm '18-? Geen alcohol erin!' kennen en begrijpen. Met de veranderende wetgeving met ingang van 1 januari 2014 is agendering van deze norm zeer actueel en belangrijk. De referentie naar dit document is: Mira Hannink (november 2013). Databank effectieve jeugdinterventies: beschrijving 'Ikken@lcoholcampagne'.Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut. Gedownload van www.nji.nl/jeugdinterventies
1. Toelichting naam van de interventie Geen toelichting
2. Risico en/of probleem waar de interventie zich op richt Nederlandse jongeren drinken veel, vaak en op jonge leeftijd. Van de 12-jarige jongeren geeft onge-veer een derde aan een keer alcohol te hebben gedronken. De gemiddelde startleeftijd van het drin-ken van alcohol ligt op 13,1 jaar. Gemiddeld twee jaar na deze leeftijd beginnen jongeren met het wekelijks drinken van alcohol. Het aantal jongeren van 15 dat zegt wel eens alcohol te hebben gedronken ligt dan ook op ongeveer 83 procent. Dit aantal stijgt naar 95 procent op 17/18 jarige leeftijd (Verdurmen, Monshouwer, Van Dorsselaer, Vermeulen-Smit & Vollebergh, 2012).
3. Doel van de interventie Instellingen voor Verslavingszorg hebben op het gebied van alcoholmatiging het doel om alcohol-gebruik onder jongeren zo lang mogelijk uit te stellen, in ieder geval tot 18 jaar. De Ik-ken@lcoholcampagne draagt bij aan dit doel door de norm '18-? Geen alcohol erin!' onder de aan-dacht te brengen (agendasetting). De campagne heeft als doel dat na afloop van de campagneperiode. . leerlingen van de deelnemende scholen de achterliggende redenen van de norm '18-? Geen alcohol erin!' kennen en begrijpen. Deze redenen zijn (1) hersenschade, (2) verslaving, (3) bingedrinken/alcoholvergiftiging en (4) dingen doen waar je spijt van krijgt.
4. Doelgroep van de interventie Voor wie is de interventie bedoeld
De doelgroep van de Ikken@lcoholcampagne zijn leerlingen binnen het voortgezet (speciaal) on-derwijs. Indicatie- en contra-indicatiecriteria Geen.
5. Aanpak Opzet van de interventie De Ikken@lcoholcampagne start met de werving van scholen voor voorgezet (speciaal) onderwijs. Scholen worden mondeling, telefonisch of schriftelijk geïnformeerd over de inhoud van de campag-ne. Bij deelname worden een campagnedag en een voorbereidend gesprek voor praktische afstem-ming ingepland. Tijdens dit voorbereidend gesprek worden afspraken gemaakt over de campagne-dag. Een week voorafgaand aan de campagnedag worden campagneposters opgehangen door de school heen en op de campagnedag zelf zijn minimaal twee preventiewerkers aanwezig in de aula van de school met een informatiezuil. Gedurende de dag, met de nadruk op de pauzes, delen zij campagneflyers uit aan leerlingen en knopen zij korte gesprekken aan met hen. De campagnedag loopt van de eerste pauze tot en met de laatste pauze. Na afloop van de campagnedag wordt deze geëvalueerd met de school. Campagneperiode De campagneperiode wordt vooraf vastgesteld door de Instelling voor Verslavingszorg voor de duur van een maand. Door te kiezen voor een afgebakende periode kunnen campagnedagen elkaar versterken en is de tijdsinvestering voor campagnebrede activiteiten, zoals het bijhouden van websi-tes en materialen, effectiever. Daarnaast is het gemakkelijker om publiciteit te genereren voor een afgebakende periode, omdat het mogelijk is deze groots af te trappen. De campagneperiode begint dan ook met een feestelijke aftrap tijdens de eerste campagnedag. Tijdens de campagneperiode kunnen op iedere werkdag campagnedagen worden ingepland. Het aantal campagnedagen is daardoor afhankelijk van het aantal aanmeldingen van deelnemende scholen. Om het effect van de campagne te vergroten is het aan te raden om de campagne plaats te laten vinden voorafgaand aan een zogenoemd kwetsbaar moment. Gedacht kan worden aan de kerstperiode, carnaval of zomervakantie. Werving Tijdens de werving van scholen voor voortgezet (speciaal) onderwijs voor de Ik-ken@lcoholcampagne wordt de campagne aangeboden als laagdrempelige activiteit op het gebied van alcoholmatiging. Met deelname aan de campagne kan de school door middel van een kleine tijdsinvestering stelling nemen voor de norm '18-? Geen alcohol erin!'. Bij deelname wordt tijdens de werving een datum gepland voor een voorbereidend gesprek en zo mogelijk een datum voor de campagnedag. Voorbereidend gesprek In het voorbereidend gesprek worden de praktische kanten van de campagnedag met een contactpersoon doorgesproken. Hierbij komen zaken zoals een definitieve datum voor de campagnedag, de locatie van de informatiezuil binnen de school, PR en andere ondersteunende diensten die van de school worden verwacht, aan bod. Afspraken worden vastgelegd in een document, welke de contactpersoon na afloop van het voorbereidend gesprek ontvangt. Tot slot wordt een afspraak gemaakt voor de evaluatie van de campagnedag. Campagneposters In de laatste week voorafgaand aan de campagnedag worden door de school heen campagneposters opgehangen. Deze posters op A3 formaat zorgen ervoor dat leerlingen op de hoogte zijn van de komst van de campagne op hun school en dat zij nieuwsgierig worden naar de inhoud hiervan. Om nieuwsgierigheid naar de campagne te vergroten, wordt op iedere poster één van de weetjes van de campagneflyer afgedrukt (zie 'Campagneflyer'). De weetjes prikkelen de leerlingen om alvast na te gaan denken en te gaan praten over het onderwerp 'alcohol'. Naast het weetje wordt de datum van de
campagnedag vermeld en komt het logo van de Instelling voor Verslavingzorg duidelijk in beeld. Dit om herkenning te bevorderen. Ook worden jongeren van harte uitgenodigd om de zuil te bezoeken op de locatie die in het voorbereidend gesprek is afgesproken. In totaal worden zes verschillende posters opgehangen in de school. Het aantal posters is afhankelijk van de grootte van de school: hoe groter de school, hoe meer posters worden opgehan-gen, zodat zoveel mogelijk jongeren in aanraking komen met de poster. Aftrap De eerste campagnedag binnen de campagneperiode is gelijk aan een reguliere campagnedag, maar heeft een feestelijk tintje. Op deze dag wordt voorafgaand aan de tweede pauze een aftrap georganiseerd om persaandacht voor de campagne te genereren. De media wordt uitgenodigd via een persbericht en zij krijgen een speciaal moment tijdens de aftrap voor vragen en foto's. De start van de campagne wordt gevierd door een opening namens de wethouder of een ander publiek persoon of bekendheid uit de regio. Het uitnodigen van deze persoon kan een impuls geven aan extra persaandacht. Vanaf de tweede pauze start de reguliere campagnedag. Campagnedag Tijdens een reguliere campagnedag staat de campagnezuil van de Ikken@lcoholcampagne (zie 'Campagnezuil') vanaf de eerste pauze tot en met de tweede pauze op een strategische locatie in de school. Een strategische locatie is een plek in de school waar veel leerlingen langs komen lopen, zoals de aula of kantine. In de ruimte waar de zuil wordt geplaatst, lopen preventiewerkers rond en spreken actief leerlingen aan met de campagneflyer (zie 'Campagneflyer'). Voor het aangaan van de gesprekken met de leerlingen gelden een aantal richtlijnen, die tevens op zijn genomen in het draaiboek in het gespreksprotocol. Deze richtlijnen zijn: . Het aanknopen van het gesprek vraagt: Open houding, uitnodigend, niet veroordelend, vragen stellen, doorvragen en concretiseren. Er moet worden aangesloten op de belevingswereld van de jongere maar ook op zijn/ haar niveau. . Boodschap van de campagne is '18-? Geen alcohol erin!'. Aan het einde van de ge-sprekken moeten leerlingen weten en begrijpen dat de norm '18 geen alcohol erin' geldt, omdat het drinken op jonge leeftijd (1) voor hersenschade kan zorgen, (2) een verhoogde kans op verslaving geeft, (3) eerder leidt tot bingedrinken wat zorgt voor een verhoogde kans op een alcoholvergiftiging en (4) remmingen verdoofd waardoor je sneller dingen doet waar je spijt van krijgt (onveilig vrijen, ongelukken en agressie . Het gebruik van illustraties en eenvoudig taalgebruik zijn aan te raden. De campagnezuil en de campagneflyer vormen hierbij aanknopingspunten. . Het gesprek wordt gestuurd door antwoorden op vragen en aansluitend op de interesse/ be-levingswereld van de leerling. Het doel is een informatief gesprek te houden dat voor de jongere een positieve ervaring is. Spontaan, waarin de jongere in elk geval niet het idee heeft dat het wordt ondervraagd of uitgehoord. Een dank voor het spontane gesprek kan een goede afsluiting van het gesprek zijn. Ook tussen de pauzes door worden jongeren actief aangesproken door de preventiewerkers en zijn wat langere gesprekken mogelijk. Tijdens de tweede pauze wordt eenzelfde werkwijze gehanteerd als tijdens de eerste pauze. Campagneflyer De campagneflyer dient als voorwerp om gesprekken met leerlingen te starten. De campagneflyer is een flyer op A5 formaat waarop allerlei informatie en werkvormen staan. De flyer is dubbelzijdig. Aan de voorkant staat het campagnelogo, het logo van de Instelling voor Verslavingszorg en een verwijzing naar een jongerenwebsite waar meer informatie te vinden is (bijvoorbeeld dranken-drugs.nl). Op de achterzijde staan vier kennisvragen en zes weetjes over alcohol en jongeren. Zowel de kennisvragen als de weetjes zijn gerelateerd aan de risico's waar jongeren extra kans op hebben bij het consumeren van alcohol op jonge leeftijd: (1) hersenschade, (2) verslaving, (3) bingedrin-ken/alcoholvergiftiging en (4) dingen doen waar je spijt van krijgt. Daarnaast bevat de flyer een QR code met verwijzing naar de Ikken@lcoholprijsvraag op de drankendrugs website en een recept voor een alcoholvrije cocktail. Deze laatste onderdelen dagen jongeren uit om aan de campagne deel te nemen. Gespreksprotocol Leerlingen worden door de preventiewerker uitgenodigd voor een gesprekje over de vier thema's aan de hand
van de campagneflyer. De flyer wordt overhandigd en leerlingen worden gevraagd een gesprek aan te gaan. Per thema is een weetje en een kennisvraag opgenomen. Leerlingen kunnen gevraagd worden om de kennisvragen te beantwoorden of om hun mening te geven over de weetjes. Hieronder volgen de stappen die genomen worden bij een gesprek met de jongere: Stap 1: Opening/uitnodigen tot gesprek De campagneflyer vormt de opening/uitnodiging tot gesprek. . Eventuele vragen: o Wil je een testje invullen met vragen over alcohol? o Wil je een testje invullen met elkaar? (een groepje jongeren) o Wat vindt je van het weetje: wist je dat.. o Wil je over een stelling wat meer weten? Stap 2: Aankaarten van de thema's Het is belangrijk om alle vier de thema's kort aan te stippen in de gesprekken met de leerlingen. Hierbij vormen de weetjes en de stellingen over de thema's op de campagneflyer het uitgangspunt. Thema hersenschade . Maak gebruik van de vraag en het weetje over dit onderwerp op de campagneflyer en de illustraties op de campagnezuil: o Informatie: Hersenen groeien tot 24 jaar. Voor die tijd verstoord alcohol de groei van de hersenen met als gevolg dat je gedrag en je karakter kunnen veranderen. Blijvende schade. o Vraag: Tot welke leeftijd groeien je hersenen? o Weetje: Wist je dat. alcoholgebruik op jonge leeftijd zorgt voor blijvende hersenschade? o Illustratie: Hersenscan bij jongeren: activiteit hersenen verlaagd. Thema verslaving . Maak gebruik van de vraag en het weetje over dit onderwerp op de campagneflyer en de illustraties op de campagnezuil o Informatie: Wanneer je jong begint, heb een vergrote kans op verslaving op latere leeftijd doordat je gewend raakt aan de effecten van alcohol. o Vraag: Wat kan het gevolg zijn van regelmatig (teveel) alcohol drinken bij jongeren? o Weetje: Wist je dat. de kans op verslaving 5 keer zo groot is als je jong begint met drinken? o Illustratie: Thema bingedrinken/alcoholvergiftiging . Maak gebruik van de vraag en het weetje over dit onderwerp op de campagneflyer en de illustraties op de campagnezuil: Informatie: Bingedrinken is het drinken van 5 of meer glazen per gelegenheid. Bingedrinken kan leiden tot een alcoholvergiftiging (comazuipen). Dit is het verdoven van de vitale centra in de hersenen door alcohol en kan de dood als gevolg hebben. Comadrinken is zeer schadelijk voor de hersenen. o Vraag: Wat is het gevolg van bingedrinken? o Weetje: Wist je dat. in 2012 710 jongeren zijn opgenomen in het ziekenhuis met een alcoholvergiftiging? o Illustratie: Wat doet alcohol in de hersenen? Thema dingen waar je spijt van krijgt . Maak gebruik van de vraag en het weetje over dit onderwerp op de campagneflyer en de illustraties op de campagnezuil o Informatie: Door het verdoven van de hersenen doe je eerder dingen waar je later spijt van krijgt. Voorbeelden zijn onveilig vrijen,
ongelukken en agressie. o Vraag: Wat doet alcohol met je hersenen? o Weetje: Wist je dat. je onder invloed van alcohol eerder dingen doet waar je later spijt van krijgt? o Illustratie: Wat doet alcohol in de hersenen? (zie bijlage) Stap 3: Afsluiting . Verwijs naar de mogelijkheden bij de campagnezuil: o Ken je alcoholvrije recepten? Heb je al eens alcoholvrije cocktails gedronken ? o Doe je mee aan de quiz op de zuil? Dit kan met de QR Code. o Wil je ook een foto van jezelf met de zuil? De foto is te downloaden en te bekijken op facebook (drankendrugs). . Dank de leerling(en) voor het gesprek: o Dank voor je spontane gesprek o Dank voor je medewerking o Vond je leuk om hier meer over te weten? Ikken@lcoholprijsvraag Om jongeren uit te dagen deel te nemen aan de Ikken@lcoholcampagne kunnen zij tijdens de campagneperiode een prijs winnen via het internet. Door middel van een QR code kunnen zij een ken-nisquiz over alcohol op het internet invullen, de Ikken@lcoholprijsvraag. De vragen in deze kennis-quiz zijn wederom gerelateerd aan de norm '18-? Geen alcohol erin!' en achterliggende redenen voor deze norm. De QR code is te lezen met een smartphone en speelt daarmee erg in op de huidige jongerencultuur waarin het internet en de mobiele telefoon een belangrijke plek innemen. De kans op een waardebon zal tevens de deelname aan de campagne vergroten. Campagnezuil Het is belangrijk om zoveel mogelijk aandacht te trekken van de leerlingen voor de campagne op school. Daarom vormt de campagnezuil de eyecatcher van de campagne. Het is tevens de uitvalsbasis van preventiewerkers. Om kenbaar te maken dat de campagne gevoerd wordt door een Instelling van Verslavingszorg staat op de zuil een logo van deze instelling en het campagnelogo. Daarnaast is op de zuil de QR code opgenomen met een link naar de prijsvraag, een verwijzing naar drankendrugs.nl en een aantal aansprekende plaatjes en opmerkingen over alcohol, zoals een afbeelding van wat alcohol in de hersenen doet. Deze plaatjes worden door de preventiewerker gebruikt bij de toelichting op de risico's van alcohol en dienen als prikkeling voor leerlingen om het gesprek aan te gaan. Om zoveel mogelijk leerlingen naar de zuil te motiveren, biedt de zuil tot slot de mogelijkheid om op de foto te gaan met een stelling over alcohol op een tekstballon. De stellingen zijn positieve uitingen van jongeren over de norm'18-? Geen alcohol erin!'. Leerlingen kunnen zelf een passende stelling kiezen en op de zuil plakken. De foto met deze stelling en henzelf wordt na afloop van de campagnedag op de facebookpagina van drankendrugs.nl geplaatst. Promotiefilm Naast de zuil dient ook de promotiefilm als eyecatcher. De film wordt afgespeeld bij de start van de eerste pauze en dus bij de start van de campagne op de school. De film brengt zowel de campagne als de problematiek rondom alcohol op jonge leeftijd aan de orde. Bij voorkeur wordt de film op grote schermen nabij de campagnezuil afgespeeld, waardoor de aandacht van de leerlingen naar de film en de campagne wordt getrokken. De film is een aandachtstrekker die jongeren aanspreekt. Het is een manier om jongeren uit te nodigen om naar de zuil en preventiewerkers te komen en om het onderwerp op een pakkende manier onder de aandacht te brengen. Inhoud van de interventie Zie boven.
6. Materialen en links Beschikbare materialen: . Draaiboek . Campagnezuil . Campagneflyer
. Campagneposters . Promotiefilm . Prijsvraag website Alle materialen zijn op te vragen bij Tactus Verslavingszorg, afdeling Preventie. De promotiefilm en de prijsvraag zijn te vinden op www.drankendrugs.nl gedurende de campagneperiode. Draaiboek Preventiewerkers die de Ikken@lcoholcampagne uitzetten in hun regio beschikken over een draai-boek. Deze is zowel digitaal als op papier verkrijgbaar bij Tactus Verslavingszorg. Het draaiboek beschrijft alle aspecten van de campagne, vanaf het eerste contact met de school tot de evaluatie van de campagne met de school. Een greep uit de inhoud: draaiboek van de campagnedag, tijdsinvestering, beschrijving van de campagnematerialen, voorbeeldpersberichten, beschrijving van het werken met de campagne, achtergrondinformatie campagne.
7. Verantwoording van de doelen, de doelgroep en de aanpak Alcoholgebruik is in Nederland zeer geaccepteerd. Niet alleen onder volwassenen, maar ook onder jongeren heerst de norm dat het drinken van alcohol er nu eenmaal bij 'hoort'. Uit cijfers van het Peilstationonderzoek van het Trimbosinstituut blijkt dan ook dat een grote groep jongeren voor de wettelijke leeftijdsgrens in aanraking komen met alcohol (Verdurmen et al., 2012). Deze groep jongeren zal per 1 januari 2014 alleen maar toenemen, omdat dan de leeftijdsgrens zal worden verhoogd van 16 naar 18 jaar. Het drinken op jonge leeftijd brengt verschillende gezondheidsrisi-co's met zich mee, waaronder beschadiging aan de hersenen, een vergrote kans op verslaving, meer risico op een alcoholvergiftiging, onveilig vrijen, ongelukken en agressie (Trimbosinstituut, 2013). Om het probleem van op jonge leeftijd alcohol drinken aan te kaarten, wordt in de Ikken@lcoholcampagne gebruik gemaakt van agendasetting. Agendasetting houdt in dat wanneer nadruk word gelegd op een bepaald onderwerp, bijvoorbeeld in een campagne, het publiek meer belang gaat hechten aan dit onderwerp. De mate van aandacht in de omgeving van de doelgroep beïnvloedt dus het ervaren belang van het onderwerp (McCombs & Shaw, 1972). Om het onderwerp op de kaart te zetten binnen het voortgezet onderwijs wordt de boodschap van de campagne overgebracht door middel van succesvolle communicatie (McQuire, 1981). Communicatie is succesvol wanneer ontvangers (1) worden blootgesteld aan de boodschap, (2) aandacht hebben voor de boodschap en (3) de boodschap begrijpen. Blootstelling aan de boodschap De eerste stap in succesvolle communicatie is blootstelling aan de campagnebood-schap. Leerlingen moeten in contact komen met de boodschap alvorens zij deze aandacht kunnen geven en kunnen gaan begrijpen. Voorafgaand aan de campagnedag worden dan ook door de school heen posters van de Ikken@lcoholcampagne opgehangen. Daarnaast wordt bij de start van de campagnedag een promotiefilm gedraaid en zullen preventiewerkers van de Instelling voor Verslavingszorg zelf rondlopen om leerlingen actief aan te spreken. Aandacht voor de boodschap Blootstelling alleen is echter niet voldoende. Leerlingen moeten aan aandacht heb-ben voor de boodschap om deze te kunnen verwerken. Verwacht kan worden dat jongeren in eerste instantie weinig aandacht zullen besteden aan de norm '18-? Geen alcohol erin!'. Door hun nog niet uitontwikkelde hersenen hebben jongeren in de leeftijd van 12 tot 18 jaar moeite met ordenen en vooruitkijken. Zij kenmerken zich dan ook door impulsieve en op emotie gebaseerde handelingen. Goed doordachte keuzes maken is daarom lastig. Daar komt nog eens bij dat jongeren tegenwoordig veel korte termijnprikkels krijgen door alle informatie die beschikbaar is (Nelis & Van Sark, 2010). Jongeren zullen daarom vooral gebruik maken van perifere informatieverwerking als het gaat om de boodschap van de Ikken@lcoholcampagne (Petty & Cacioppo, 1986). Bij perifere informatieverwerking is de inhoud van argumenten haast niet van belang en richten mensen zich op de perifere aspecten van de boodschap, zoals de bron en het uiterlijk van de boodschap. Deze perifere informatieverwerking wordt ingezet wanneer de persoon weinig motivatie en mogelijkheden heeft om aandacht te schenken aan de boodschap.
Om blootstelling en aandacht te genereren voor de norm '18-? Geen alcohol erin!' en achterliggende redenen van deze norm is het dus belangrijk om te focussen op perifere aspecten van de boodschap. Perifere aspecten van een boodschap hebben te maken met de bron van de bood-schap en de manier waarop de boodschap is vormgegeven. Er zal meer aandacht worden besteedt aan de boodschap wanneer de jongere overeenkomsten met zichzelf kan vinden in de boodschap of de bron van de boodschap (Cialdini & Sagarin, 2001). Daarnaast geven jongeren aan dat zij graag persoonlijk benaderd willen worden op een positieve manier (NCJ, 2012). Preventiewerkers zullen ook om deze reden actief afstappen op leerlingen en een persoonlijk en positief gesprek met hen aangaan die gericht is op de dingen die de jongeren al kunnen, de toekomst en kansen en mogelijkheden van de jongeren rondom de norm en alcohol. Door de uitingen in de campagne vrolijk en kleurrijk vorm te geven, zal dit het positieve en aantrekkelijke versterken. Jongeren zijn daarnaast erg gevoelig voor beloningen (Nelis & Van Sark, 2010). Na afloop van een gesprek of ander contact met de preventiewerker zullen alle jongeren dan ook een gadget ontvangen die verwijst naar een jongerenwebsite van de Instelling van Verslavingszorg (zoals drankendrugs.nl). Daarnaast kunnen zij deelnemen aan een prijsvraag op het internet, waar ook prijzen mee te winnen zijn. Dit benadrukt ook het positieve. Begrijpen van de boodschap Wanneer leerlingen dan aandacht voor de boodschap hebben, is het voor succesvolle communicatie belangrijk dat zij de boodschap ook begrijpen. Bij dit aspect is het belangrijk om rekening te houden met de health literacy van de doelgroep. Health literacy is de ervaring die mensen hebben met gezond-heidsconcepten en kennis over gezondheid (Meppelink, 2013). Mensen met een hoge health literacy, zoals een arts, zal gezondheidsinformatie makkelijk verwerken, omdat deze persoon gemakkelijk overweg kan met de kennis en concepten die worden genoemd in voorlichting. Echter, mensen met een lage health literacy kunnen moeite hebben met de concepten en kennis die wordt genoemd in voorlichting, waardoor het lastig is de informatie te verwerken. Om succesvol te kunnen communiceren met deze mensen is het belangrijk de informatie zo eenvoudig mogelijk over te brengen en gebruik te maken van ondersteunende illustraties. Op het gebied van alcohol hebben veel jongeren nog weinig kennis over de achter-liggende redenen van de norm '18-, geen alcohol erin'. Zij hebben op dit gebied dus een lage health literacy. Het is daarom belangrijk om in de gesprekken met de jonge-ren gebruik te maken van eenvoudig taalgebruik en illustraties om de tekst te onder-steunen. Illustraties worden opgenomen in de uitingen van de campagne en op de informatiezuil. Deze laatste wordt ter ondersteuning van het gesprek met de preventiewerker gebruikt.
8. Samenvatting van de onderbouwing Nederlandse jongeren drinken op jonge leeftijd veel en vaak wat schadelijke effecten heeft op de gezondheid van deze jongeren. De Ikken@lcoholcampagne wil dit probleem aankaarten door agendasetting. Door succesvolle communicatie wordt de boodschap '18-? Geen alcohol erin!' op het voortgezet onderwijs op de kaart gezet. Hierbij wordt rekening gehouden met de manier van informatieverwerking, health literacy en interessegebieden van de doelgroep.
9. Randvoorwaarden voor uitvoering en kwaliteitsbewaking Eisen ten aanzien van opleiding De uitvoerend werkers (preventiewerkers) dienen te beschikken over actuele kennis op het gebied van verslavingspreventie met betrekking tot alcohol en jongeren, ge-bruik en afhankelijkheid, sociale druk en inzicht in de leefwereld van pubers. Ook dient de uitvoerend werker te beschikken over goede mondelinge vaardigheden. Daarnaast is tact en kennis van de werkwijze van scholen nodig om een goede sa-menwerking met hen te realiseren. Aan de hand van het draaiboek en een checklist voor uitvoering kunnen preventie-werkers de uitvoering van een campagnedag voorbereiden. Protocol / handleiding Er is een draaiboek van de interventie beschikbaar. Eisen ten aanzien van kwaliteitsbewaking Om de kwaliteit van de campagne te kunnen bewaken, worden de campagnedagen door de uitvoerende
preventiewerkers met zowel de school als met elkaar geëvalu-eerd. Deze bevindingen en ervaringen worden onderling uitgewisseld en gebundeld in aanbevelingen voor de volgende campagneperiode. Kosten Tijdsinvestering Instelling voor Verslavingszorg Kosten per deelnemende gemeente (gehele campagneperiode) Werving gemeente 2 uur Kosten per deelnemende school (één campagnedag) Coördinatie 4 uur Voorbereiding campagnedag 2 uur Bijhouden websites en sociale media 1 uur Uitvoer campagnedag (twee preventiewerkers) 8 uur Indien aftrap (organisatie/afstemming) 6 uur Tijdsinvestering school (één campagnedag) Voorbereidende gesprekken 1 uur Interne afstemming 1 uur Indien aftrap 4 uur
Kosten materialen Campagneflyer A5 (10.000 stuks) € 640 excl. btw Campagneposter A3 (250 stuks) € 189 excl. btw Campagnezuil € 1675 excl. btw
10. Onderzoek naar de uitvoering van de interventies Jaarlijks vindt een procesevaluatie van de Ikken@lcoholcampagne plaats onder zowel deelnemende scholen als uitvoerende preventiewerkers. De evaluatieformulie-ren worden na afloop van de campagneperiode verzameld en met een stuurgroep bestaande uit coördinerende preventiewerkers besproken. De bevindingen met betrekking tot bereik en websitebezoek, ervaringen van preventiewerkers met de doelgroep en eventuele aanbevelingen ter verbetering van de campagne worden vastgelegd in een evaluatieverslag. Dit verslag vormt het uitgangspunt voor de volgende campagneperiode. Sinds 2005 is de Ikken@lcoholcampagne op basis van het evaluatieverslag en aan-bevelingen van zowel scholen als preventiewerkers doorontwikkeld. Op deze manier is de campagne steeds meer gaan aansluiten op de belevingswereld van leerlingen, is de campagne actueel gehouden en zijn verbeterslagen gemaakt met de werkvormen. Zo zijn sinds een aantal jaren werkvormen toegevoegd die gebruik maken van sociale media en worden actuele ontwikkelingen zoals de populariteit van indrinken opgenomen in de campagne. Gemiddeld hebben de afgelopen jaren zo'n 15 scholen per jaar deelgenomen. Binnen het werkgebied van Tactus Verslavingszorg zijn hiermee zo'n 7.500 leerlin-gen per jaar bereikt. Evaluatie scholen Na uitvoering van iedere campagnedag wordt een evaluatieformulier door de con-tactpersoon van de school ingevuld of doorgesproken met de preventiewerker. In het formulier worden vragen gesteld over organisatorische zaken, hoe de school en leerlingen de campagne hebben ontvangen en wat eventuele verbeterpunten zijn. Uit de evaluatie van de afgelopen jaren blijkt dat scholen die deelnemen aan de Ikken@lcoholcampagne de campagne als zeer zinvol en leuk ervaren. Zij vinden het een prettige campagne, omdat het weinig inzet vraagt van de school zelf. Door deel-name aan de campagne kan de school op een laagdrempelige en leuke manier aan-dacht besteden aan alcoholmatiging. Leerlingen reageren op de reuring in de school en komen daardoor een kijkje nemen bij de stand om te zien wat er aan de hand is. Ook veel docenten bezoeken de stand en doen mee aan de werkvormen. Scholen zien dat jongeren niet alleen door de preventiewerkers
worden aangesproken en in gesprek gaan met hen, maar benadrukken ook dat onderling enorm veel wordt gesp-roken over het onderwerp naar aanleiding van de campagne. Sommige docenten spelen hier ook op in door in de les werkvormen te kiezen die te maken hebben met alcoholmatiging. Denk hierbij aan een docent Nederlands die een tekst over alco-holmatiging laat analyseren of een docent Scheikunde die uitlegt hoe alcohol tot stand komt. Het onderwerp 'alcohol' gaat dus echt leven binnen de scholen waar de campagne plaatsvindt. Evaluatie preventiewerkers Naast de evaluatie met de scholen vult ook iedere uitvoerende preventiewerker een intern evaluatieformulier in over de campagnedag. Dit evaluatieformulier gaat in op het bereik tijdens de dag, hoe leerlingen op de campagne hebben gereageerd en eventuele verbeterpunten. Uit de evaluatie van preventiewerkers blijkt dat zij de campagne als intensief, maar erg leuk ervaren. In korte tijd kunnen preventiewerkers met veel jongeren gesprek-ken aanknopen. Dit zijn in de meeste gevallen nuttige en leuke gesprekken. Jongeren zijn geïnteresseerd in het waarom van de norm '18-? Geen alcohol erin!' en staan open om hierover in gesprek te gaan. Het onderwerp speelt in hun leefwereld en dat sluit erg goed aan. Vooral bij de oudste groepen is heel duidelijk het groeiende besef van de risico's van alcohol voor henzelf te zien. Jongeren zijn erg open over hun gebruik en staan stil bij de gevolgen hiervan voor henzelf. Preventiewerkers zien daarnaast dat de campagne een erg goede introductie is op scholen die nog weinig doen op het gebied van alcoholmatiging. De ervaring is dat in bijna alle gevallen opvolging plaatsvindt door de inzet van intensievere preventieactiviteiten, zoals het aanbod van De Gezonde School en Genotmiddelen. Jongeren en docenten leren de verslavingszorg op een ongedwongen wijze kennen en weten waarvoor zij bij hen terecht kunnen. Daarnaast ervaren preventiewerkers de campagne als een goede manier om de publiciteit op te zoeken: de aftrap komt bijna altijd wel in de media. Dit wordt als zeer positief ervaren.
11. Nederlandse effectstudies Studies naar de effectiviteit van de interventie in Nederland Niet bekend
12. Buitenlandse effectstudies Niet bekend
13. Uitvoering van de interventies Verslavingszorg.
14. Overeenkomsten met andere interventies Niet bekend
15. Lijst met aangehaalde literatuur Heerwaarden, Y. van, & Winnubst, P. (2012). Het vertrouwen krijgen van jongeren. Nederlands Centrum Jeugdgezond-heid: Utrecht. Hoof, J. van, Gosselt, J., & Baas, N. (2011). Beschikbaarheid van alcohol voor jongeren onder de 16. Enschede: Uni-versiteit Twente. McCombs, M.E., & Shaw, D.L. (1972). The agenda-setting function of mass media. Public Opinion Quaterly, 36 (2), 176 - 187. Mepplink, C. (2013). Overtuigen in gezondheidsvoorlichting. Verkregen op 11 juli 2013 van http://www.swocc.nl/overtuigen-in-gezondheidsvoorlichting-keep-it-simple/. Nelis, H., & Sark, Y. van, (2010). Puberbrein binnenstebuiten. Utrecht: Kosmos Uitgevers. Petty, R.E., & Cacioppo, J.T. (1986). The Elaboration Likelihood Model of Persuasion. In R.E. Petty & J.T. Cacioppo (eds.), Communication and Persuasion (pp. 1-24). New York: Springer. Stichting Alcohol Preventie (2013). Bestedingen aan media inkoop voor alcoholreclame. Verkregen op 11 juli
2013 van http://www.stap.nl/alcoholreclame/alcoholreclame_in_cijfers/bestedingen_aan_mediainkoop_voor_alcoholrecla Trimbosinstituut (2013). Wat zijn de gevolgen van drinken op jonge leeftijd? De risico's. Verkregen op 11 juli 2013 van http://www.alcoholinfo.nl/index.cfm?act=esite.tonen&pagina=116. Verdurmen, J., Monshouwer, K., Dorsselaer, S. de, Lokman, S., Vermeulen-Smit, E., & Vollebergh, W. (2012). Jeugd en riskant gedrag. Utrecht: Trimbosinstituut. Verdurmen, J., Vermeulen-Smit, E., Dorsselaer, S. van, Monshouwer, K., & Schulten, I. (2012). Ouders over opvoeding ten aanzien van roken, alcohol, cannabis en internet 2011. Utrecht¬: Trimbosinstituut.
Deze informatie is op 8 juli 2016 gedownload van www.nji.nl.
Samenwerking erkenningstraject Het erkenningstraject wordt in samenwerking uitgevoerd door het Nederlands Jeugdinstituut (NJi), het RIVM Centrum Gezond Leven (CGL), het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ), het Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) en MOVISIE. Door samen te werken aan het beoordelen van interventies volgens eenduidige criteria streven wij naar kwaliteitsverbetering in de betrokken werkvelden.
