Interculturele Communicatie & Interculturele Competentie
Kaveh Bouteh Senior trainer en adviseur bij PHAROS Adviseur interculturalisatie en diversiteitmanagement •
[email protected]
Doelstelling: • •
•
Hoe bereiken wij allochtonen? Wat zijn bij hen bijzonderheden om rekening mee te houden als het gaat om gedragsverandering en leven met een chronische ziekte? Hoe communiceer je effectief met allochtone patiënten?
Pharos is het landelijke kennis-en adviescentrum dat gespecialiseerd is op het gebied van: • De gezondheid(sbevordering) van migranten en vluchtelingen; • De toegankelijkheid en de aansluiting en kwaliteit van zorg voor deze groepen; • Interculturalisatie van de zorg.
Pharos: kennis-en adviescentrum Vluchtelingen, Migranten en Gezondheid • • • • •
www.Pharos.nl www.lampion.info www.meisjesbesnijdenis.nl Informatie en documentatie centrum Advieslijn : 030-2349800
Warming up: • Casuïstiek • DVD fragment “Verschillende mensen gelijke zorg”
Veel cultuur en een zorg: • De bestaande zorg is veelal afgestemd op behoeften van autochtone Nederlanders. • Sommige allochtone kijken anders tegen zorg aan en hebben andere verwachtingen dan het beschikbare zorgaanbod kan bieden. • Bovendien weet een deel van de allochtone niet goed hoe het zorgsysteem in Nederland werkt.
Oorzaak voor het wegblijven van allochtonen bij de hulpverlening: • Turken en Marokkanen zien de ziekte van hun familielid als Allahs wil, waar men zich bij neer te leggen heeft. • Allochtonen voelen zich verplicht voor een zieke familielid te zorgen, ook al zijn er allerlei voorzieningen in NL: “daar maak je geen gebruik van. Je hoort elkaar bij te staan”.
Culturele elementen bij ziekte: • Ideeën over ziekte en gezondheid en daaruit vloeiend ziektegedrag zijn cultuur bepalend. • Bij ziekte hanteren mensen niet een bepaald genezingmodel. • Ziekte wordt vaak in het lichaam ervaren. • Gezinsinvloed sterker aanwezig bij dit soort klachten: socialisatie? • Benoemen van (somatische) klacht.
Ziektegedrag: • • • • • • •
Zichtbaar maken, expressie, laten horen. Zwijgen. Niet bewegen (totale afhankelijkheid). Boos, verbittering. Externaliseren. Somatiseren en medicaliseren. Hulp zoeken in eigen kring of land.
Interculturele competenties: • • • • •
Elkaar ontmoeten en tegemoetkomen Elkaar leren kennen Van elkaar leren / oprecht nieuwsgierig zijn Elkaar leren vertrouwen Dialoog, is voorwaarde tot intercultureel leren en communiceren
IC competenties: • • • • •
Vertrouwensrelatie opbouwen Empathie Emotionele betrokkenheid Probleemherkenning Informatie (objectief en relevant) (info over bijv.huisartsenpraktijk, visie missie en doelstelling )
Communicatieboodschap ruis
Ik
Ander ruis
• •
Inhoudelijk = verbaal Relationeel = non-verbaal
Wat? 20 % Hoe? 80 %
De eerste indruk… • Bij een eerste indruk doet slechts 7 % ertoe wat je zegt. • 93 % van hoe je overkomt, wordt bepaald door NON VERBALE communicatie!
Uiterlijke kenmerken . • • • • • •
Geslacht Huidskleur Haardracht Kleding Specifieke gelaatstrekken Aantrekkelijkheid
Analyse kader (vervolg) Figuur 3, Mensbeelden: 1. monisme
Wij zijn competenter dan zij. Zij zijn minder competent dan wij Wij moeten hen vertellen hoe het moet. (WIJ versus zij)
2. relativisme
3. communicatief moreel universalisme
De mens is bepaald (gedetermineerd).
De mens heeft gegeven de omstandigheden een zekere mate van vrije keuze.
De mens is bepaald, dus niet verantwoordelijk.
De mens is verantwoordelijk voor zijn eigen gedrag en is in die zin mede verantwoordelijk voor de (wereld)gemeenschap.
De mens wordt gevormd (in de eerste levensjaren).
De mens is in staat tot veranderen. (wij versus zij). (wij allemaal)
Bron: Van Asperen 2003
Statische definitie cultuur: • Een groep mensen die van generatie op generatie waarden, normen, regels en gewoonten overdraagt; ze zijn gebonden of afkomstig uit een bepaald gebied en delen een zelfde geschiedenis met elkaar. De mensen worden door hun cultuur bepaald en een buitenstaander kan een andere cultuur moeilijk begrijpen. Alle culturen hebben een gelijke waarde, men heeft het recht op cultuur en men moet tolerant staan tegenover andere culturen. Daarbij komt dat cultuur vaak gekoppeld wordt aan nationaliteit, vandaar dat men het in het spraakgebruik heeft over cultuurverschil tussen Turken en Nederlanders, enzovoort .
Dynamische definitie • Cultuur is work in progress. Je ziet dat bijvoorbeeld aan de manier waarop mensen culturele identiteiten combineren. Voordeel van deze opvatting van cultuur is dat we wel degelijk morele oordelen mogen en kunnen hebben over andere culturen.
Multiculturele samenleving • In een samenleving waar veel culturen naast en door elkaar leven, zie je hoe mensen elementen van hun eigen cultuur opnieuw interpreteren, combineren met elementen van andere culturen.
Een voorbeeld: • Moslimmeisjes gaan een boerka dragen vaak tegen de wensen en gewoontes van hun ouders in, wat lijkt op een herwaardering van een conservatieve, islamitische cultuur. Tegelijkertijd dragen ze hippe sneakers en sms'en ze met het nieuwste model mobiel. Wat dat betreft zijn ook zij consumenten, flexibel en modieus
Definitie interculturele communicatie • Alle gedrag dat het gedrag van anderen beïnvloedt, is communicatie. • Het is onmogelijk om niet te communiceren. • Jezelf zijn (eerlijk) • Cultureel bewust • Geïnteresseerd in leefwereld van de ander • Leg uit waarom je iets doet • Bewust van eigen referentie kader
Communicatie ladder • Waarneming: checken • Interpretatie: checken • Conclusie: checken
Directe en indirecte communicatie • Communicatiepatronen:
Transculturele behandeling: •
Onderzoek gevolgen van klachten en mogelijke functie. Bespreek verwachtingen van hulp Lichamelijk onderzoek. Erken altijd legitimiteit van klachten; voorkom strijd over ziek / gezond Uitleg en motiveren
• • • • • •
Focus niet op diagnose Bij geen somatische diagnose: • •
•
Uitleg over fysieke reacties bij stress, emoties of herbeleving Uitleg over kwetsbaarheid lichaam
Maak creatief gebruik van metaforen en verhalen
Transculturele behandeling: • • • • • •
Wordt niet actiever dan patiënt, laat keuze Gezond gedrag (voeding, bewegen, oefeningen, slaap hygiene) Bespreek hulp van eigen genezers Religieuze coping Medicatie Betrek familie, gemeenschap
Verklaringsmodel cliënt • Om deze te achterhalen, de volgende vragen stellen: • Wat denkt u dat de oorzaak van uw probleem is; • Wat denkt u dat het gevolg van uw ziekte voor u kan zijn; • Waarom denkt u dat uw ziekte juist nu begonnen is
DVD fragment: • Ver van huis • Is dit de wil van Allah (o.v.)
Adviezen voor het gesprek • • • • • • • •
Open vragen stellen Doorvragen Ordenend samenvatten Spiegelen Doorvragen via het metamodel Rustig aan beginnen Agenda Taalgebruik, normale gesprekken voeren en simpele vragen stellen
Verdere adviezen : • Vanuit je zelf te praten door te spreken in de ikvorm • Spreek en zie de ander als een uniek persoon en niet als lid of vertegenwoordiger van een groep • Bespreek de onbekendheid van jou met de problematiek van de cliënt en vraag hem/haar om uitleg • Vermijd termen als ‘bij ons‘ en ‘bij jullie’ • Vermijd stereotypering • Ieder mens is uniek
