Facility management afl3.book Page 5 Wednesday, December 11, 2013 8:23 PM
Facility Management
INHOUDSTAFEL
WEGWIJZER Inleiding Trefwoordenregister
9 13
VERKENNING 1.
Wat is facility management?
1.1 1.2 1.3
Definities van facility management De toegevoegde waarde van facility management Facility management invoeren in een bestaande organisatie
1 3 3
2.
Trends in facility management
2.1
Wereldwijde trends 2.1.1 People, Planet, Profit 2.1.2 Innovatie en technology push 2.1.3 Rendabiliteit en transparantie 2.1.4 Veiligheid, beveiliging en risicomanagement 2.1.5 Flexibiliteit en outsourcing 2.1.6 Verandering en transitie 2.1.7 Informatica- en communicatietechnologie als integrator van complexiteit Trends in het vakgebied facility management 2.2.1 Verandering van de werkomgeving 2.2.2 Gastheerschap 2.2.3 Flexibilisering houdt aan 2.2.4 Generation Einstein 2.2.5 Maatschappelijk verantwoord ondernemen 2.2.6 Total Life Cycle Management Trends in openbare besturen 2.3.1 Verwachtingspatroon van de burger 2.3.2 Profiel van de klant 2.3.3 Rentabiliteit 2.3.4 Performantie
1 1 1 2 3 4 4 5
2.2
2.3
Afl. 2, november 2012
5 5 6 6 6 7 7 7 8 8 8 9 9
Wegwijzer / 1
Facility management afl3.book Page 6 Wednesday, December 11, 2013 8:23 PM
Facility Management
2.4
Trends facility management in de overheid 2.4.1 Professionalisering 2.4.2 Transparantie 2.4.3 Informatiebeheersing
9 9 10 10
A. RUIMTE EN INFRASTRUCTUUR A.1 Accommodatie en huisvesting 1. 1.1 1.2 1.3
1.4
Strategisch ruimtebeheer Inleiding Toegevoegde waarde van ruimtebeheer Ruimtebeheer op macroniveau Ruimtebeheer op microniveau 1.3.1 Projectfase of inrichtingsfase 1.3.1.1 Programma van eisen (PVE) 1.3.1.2 Ruimteconcept 1.3.1.3 Vlekkenplan (macro lay-out) 1.3.1.4 Micro lay-out 1.3.2 Exploitatiefase Standaarden 1.4.1 Vergelijken van het oppervlaktegebruik 1.4.2 Benchmarken van facilitaire kosten 1.4.3 Doorbelasting van de kosten 1.4.4 Bepalen van de performantie van gebouwen 1.4.5 Opstellen van onderhoudsbudgetten 1.4.6 Standaarden 1.4.7 NEN 2580
2.
Design en constructie
2.1
Toegankelijkheid van gebouwen 2.1.1 Wat is een toegankelijke omgeving? De ketting van toegankelijkheid… 2.1.2 Basisprincipes van toegankelijkheid 2.1.3 Toegankelijkheid, een evidentie?
3.
Leasing en bezettingskost*
4.
Renovatie en herinrichting van de ruimte*
Wegwijzer / 2
1 1 2 3 4 5 5 5 5 6 6 6 7 7 7 7 8 8 8
1 2 3 9
Afl. 2, november 2012
Facility management afl3.book Page 7 Wednesday, December 11, 2013 8:23 PM
Facility Management
A.2 Werkomgeving en andere omgevingen 1. 1.1 1.2
1.3
Ontwerp van de werkplek Inleiding: evolutie van ideeën over werken en ruimte Huisvesting Nieuwe kantoorconcepten 1.2.1 Efficiëntie 1.2.2 Optimalisatie ruimtegebruik 1.2.3 Kostenreductie 1.2.4 Duurzaamheid 1.2.5 Communicatie 1.2.6 Imago 1.2.7 Ergonomie 1.2.8 Flexibiliteit 1.2.9 Cultuur 1.2.10 Bereikbaarheid 1.2.11 Privacy 1.2.12 Uitvoerbaarheid Nieuwe werkplekconcepten in de praktijk 1.3.1 Indicatoren 1.3.2 Nieuwe werkplekken, nieuwe werkvormen 1.3.3 Tools Literatuur
2.
Meubilair en apparatuur*
3.
Verhuismanagement*
4.
Signalisatie en aankleding*
1 1 3 4 6 6 7 7 7 8 8 8 9 9 9 9 10 10 10 11 11
A.3 Technische infrastructuur 1. 1.1
Energiemanagement van gebouwen Inleiding: in de ban van het broeikaseffect Duurzaamheid en energieprestatie 1.1.1 Van Rio naar Kyoto 1.1.1.1 Economisch is ecologisch 1.1.1.2 Enkele mijlpalen 1.1.2 Europa gaat een stap verder 1.1.2.1 De Europese 20.20.20-klimaatdoelstellingen 1.1.2.2 De EPB-richtlijn
Afl. 1, september 2010
1 1 2 2 2 2 3 3 4
Wegwijzer / 3
Facility management afl3.book Page 8 Wednesday, December 11, 2013 8:23 PM
Facility Management
1.2
1.3
1.1.3 Implementatie van EPBD in Vlaanderen 4 1.1.3.1 EPB: energieprestatieregelgeving 4 1.1.3.2 Praktische eisen over energieprestaties en binnenklimaat 5 1.1.3.3 Informatie en advies 5 1.1.4 Beoordelingsmethodes voor duurzaamheid van gebouwen 5 1.1.4.1 BREEAM 6 1.1.4.2 LEED 7 1.1.4.3 Valideo 7 De energieprestatie van gebouwen 8 1.2.1 De energievraag 8 1.2.1.1 Energiebehoefte: comfort en duurzaamheid 8 1.2.1.2 Waar ontstaat de vraag naar energie? 9 1.2.1.3 Beperking van de vraag naar energie 10 1.2.1.4 Beperking van warmteverlies 10 1.2.2 Technische installaties 13 1.2.2.1 Het rendement van energie-efficiënte technische installaties 14 1.2.2.2 Hernieuwbare energie opwekken 15 1.2.3 E-peil: de energieprestatie 17 1.2.3.1 Het E-peil bepalen 17 1.2.3.2 Het E-peil berekenen 17 1.2.3.3 E-peil en benchmarking 19 1.2.3.4 E-peil en BREEAM 20 1.2.4 Het energieprestatiecertificaat 21 1.2.4.1 Het Energieprestatiecertificaat voor nieuwbouw en renovatie (EPB-verslag) 21 1.2.4.2 Het Energieprestatiecertificaat (EPC) voor bestaande gebouwen 21 1.2.4.3 Wat met de overige gebouwen? 23 1.2.5 Beter dan E-100? 23 1.2.5.1 Laagenergiehuis en passiefhuis 23 1.2.5.2 Passiefhuis Platform 24 1.2.6 Innovatie inzake energiemanagement 24 Energievoorziening van gebouwen 24 1.3.1 Nieuwe spelers op de energiemarkt 25 1.3.1.1 Elektriciteitsproductie 26 1.3.1.2 Elektriciteitstransport 28 1.3.1.3 Elektriciteitsdistributie 28 1.3.1.4 Energielevering 29 1.3.1.5 Evenwicht op het elektriciteitsnet 29 1.3.1.6 Toezicht 29 1.3.1.7 Van stervorming netwerk naar Smart Grid 30 1.3.1.8. Smart Grid 31
Wegwijzer / 4
Afl. 1, september 2010
Facility management afl3.book Page 9 Wednesday, December 11, 2013 8:23 PM
Facility Management
1.4
1.3.2 Distributienetbeheerders en het stimuleren van rationeel energiegebruik 1.3.3 Energie aankopen of zelf produceren? 1.3.3.1 Energie aankopen 1.3.3.2 Hernieuwbare energie Energiemanagement van gebouwen 1.4.1 Wat omvat energiemanagement? 1.4.2 Energiebeheer volgens de regels van de kunst 1.4.2.1 Energiemonitoring: meten is weten 1.4.2.2 Gebouwtypes & benchmarking 1.4.3 Energiebesparingsprojecten voor een gebouwpatrimonium 1.4.3.1 Het Trias Energetica-principe 1.4.3.2 Aanpak van energiebesparingsprojecten
2.
Management van duurzaamheid van gebouwen*
3.
Management van de technische infrastructuur
3.1
3.2
3.3
32 32 32 33 35 35 36 36 38 38 38 39
Inleiding: het onderhoud van gebouwen Vorm geven aan onderhoud 3.1.1 Wat is onderhoud? 3.1.1.1 Trends in onderhoudsmanagement 3.1.1.2 De onderhoudsfilosofie 3.1.1.3 De kostenijsberg 3.1.2 De noodzaak van onderhoud in cijfers 3.1.3 Vorm geven aan het onderhoudsbeleid 3.1.3.1 Brede context: onderhoud en gebouwbeheer 3.1.3.2 Beslissingsniveaus bij onderhoudsmanagement 3.1.3.3 Onderhoudsprocessen: aard van de onderhoudsingrepen 3.1.3.4 Afspraken vastleggen in onderhoudsovereenkomsten 3.1.3.5 Van curatief onderhoud op korte termijn naar planmatig onderhoud Planmatig onderhoud 3.2.1 De gebouwelementen: BB/SfB 3.2.2 Conditiestaatmeting 3.3.2.1 De Nederlandse norm NEN 2767 3.2.2.2 Conditiestaat 3.2.2.3 Omschrijving van gebreken 3.2.2.4 Gebouwaudit en auditrapport 3.2.3 Het onderhoudsplan 3.2.4 Prioriteiten in onderhoud 3.2.5 Onderhoudsbudget en -begroting Onderhoudsorganisatie 3.3.1 Strategische keuzes bepalen de organisatiestructuur
Afl. 1, september 2010
1 1 2 2 2 3 4 5 6 6 7 7 8 9 10 12 12 12 13 13 15 16 17 18 18 18
Wegwijzer / 5
Facility management afl3.book Page 10 Wednesday, December 11, 2013 8:23 PM
Facility Management
3.4
3.3.2 De organisatie van het curatief onderhoud op korte termijn 3.3.3 Organiseren van planmatig onderhoud 3.3.4 Uitbesteden van onderhoudswerk De onderhoudskosten 3.4.1 Belang van nauwkeurige registratie van gebouwkosten 3.4.2 Oorsprong van kosten 3.4.3 Benchmarking van onderhoudskosten 3.4.4 Verrekenen van kosten aan gebruikers
4.
Gebouwenbeheersystemen*
5.
Licht*
6.
Afvalbeheer en -verwerking*
18 19 19 20 20 20 21 21
A.4 Schoonmaak 1.
Hygiënediensten*
2.
Schoonmaak van werkplekken en apparaten*
A.5 Andere*
B. MENSEN EN ORGANISATIE B.1 Welzijn, veiligheid en beveiliging* B.2 Gastvrijheid, zorg en onthaal* B.3 ICT*
Wegwijzer / 6
Afl. 1, september 2010
Facility management afl3.book Page 11 Wednesday, December 11, 2013 8:23 PM
Facility Management
B.4 Logistiek* B.5 Andere ondersteunende diensten*
C. TOOLING EN IMPLEMENTATIE C.1 Tools* C.2 Implementatie 1. 1.1
1.2
Facility Management Software
1 1 1 2 2 2 2 4 5 5 6 7
Inleiding Geschiedenis 1.1.1 Onderhoud 1.1.2 Visualisatie en inventarisatie Facility Management systemen 1.2.1 Introductie 1.2.2 Specifieke systemen 1.2.2.1 CAD 1.2.2.2 GIS 1.2.2.3 BMS/BAS 1.2.3 Centraal FMS
C.3 Organisatie 1. 1.1
Service Management Inleiding Raamwerk: dienstverlening en facility management 1.1.1 Levenscyclus van een dienst 1.1.2 Service Improvement: continu verbeteren van de dienstverlening 1.1.2.1 Introductie en doelstelling 1.1.2.2 Implementatie 1.1.2.3 Rollen en verantwoordelijkheden 1.1.2.4 Realisatie van het verbeterproject
Afl. 3, december 2013
1 1 2 3 4 4 5 9 12
Wegwijzer / 7
Facility management afl3.book Page 12 Wednesday, December 11, 2013 8:23 PM
Facility Management
1.2
1.1.3 Service strategy 1.1.4 Service design 1.1.5 Service transition 1.1.5.1 Service delivery system 1.1.5.2 Taxonomie 1.1.6 Service operation 1.1.7 Diensten voor facility management Conclusie
2.
Veranderingsmanagement
2.1. 2.2. 2.3. 2.4.
15 15 15 16 20 20 21 23
Inleiding Veranderingsprocessen Typen veranderingen Geplande verandering en organisatieontwikkeling 2.4.1. Geplande verandering 2.4.2. Organisatieontwikkeling (OO) 2.4.2.1. Duurzame organisatieontwikkeling 2.4.3. Verschillen en overeenkomsten 2.4.4. Samengevat 2.5. Veranderingsmanagement 2.5.1. Vertrouwen in de veranderingsaanpak 2.5.2. Universele kenmerken 2.5.3. Veranderingsmanagement: sturing en zelforganisatie (zelfsturing) 2.5.3.1. Praktijkvoorbeeld 2.5.3.2. Nog geen balans tussen sturing en zelforganisatie 2.5.4. Rol van het middenkader bij veranderingsmanagement en -processen 2.5.5. Struikelblokken en faalfactoren 2.6. Succesfactoren bij organisatieverandering 2.7. Goed veranderingsmanagement 2.8. Veranderen en leren reflecteren 2.8.1. Leren in context 2.8.2. Leren reflecteren 2.8.2.1. Bijdrage en rollen van de begeleider 2.8.3. Belang van communicatie en dialoog 2.8.3.1. Bevorderen van de interactievisie 2.9. Anders veranderen? 2.10. Ter afsluiting
1 1 2 5 5 6 9 9 11 12 13 15 15 15 19 19 21 22 25 28 28 29 30 32 32 34 39
De onderdelen aangeduid met * zullen worden toegevoegd in een aanvulling op deze publicatie.
Wegwijzer / 8
Afl. 3, december 2013