Inhoud. Palet. uitgave. februari maart

14

9

34

43

20 Portretkunst is het leidende thema in dit

50 14 José Crombach stapt onvervaard in

46 Grace van den Dobbelsteen won

een ‘blauw palet’ bij papierkunstenares

eind vorig jaar de Nationale Kunstprijs.

jaar twintig jaar. Palet steekt de verjaar-

Op verschillende manieren komt dit onder-

Marja Grönloh. De verwondering wat er uit

Vak- en publieksjury spreken uit één

dagstaart aan met nieuws en beelden

werp aan de orde. Zowel in het kijk- als in

pulp van telefoonboeken geboren wordt.

mond over haar portretten. Een vluchtige

van dit genootschap.

het doegedeelte.

De weerslag van haar bezoek is vervat in

gelaatsuitdrukking en een plotseling ge-

haar artikel Betuws Blauw.

baar legt ze vast in een schilderij. Noem het maar communicatie als kunstuiting.

PAGINA

24 Het Nederlands Portretschap bestaat dit

nieuwe en vernieuwde nummer van Palet.

20 Nog meer kleur in het vernieuwde Palet.

70

Jacqueline Boreel, docente kunstbeschou-

6

46 48

Thérèse Schwartze was omstreeks ders in Amsterdam. En dan te bedenken

stelling in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Islamitische kunst van de bovenste plank

48 Sam Drukker werd, eveneens eind

in een christelijke ambiance. Religieuze

vorig jaar, door de Stichting Kunstweek

sterdam de tentoonstelling Rood en komt

verkozen tot Kunstenaar van het Jaar.

tot de ontdekking dat deze kleur omgeven

Toppers als Armando en Marlène ston-

is met veel contrasten.

den lager op het ereschavot. Drukker is

aan het penseel mee om hen nog meer

een veelzijdig kunstenaar die de mens in

schilderplezier te verschaffen. Kijken leidt

al zijn kwetsbaarheid en kracht op bril-

altijd tot doen in Palet.

34 Jaap Wijtenburg van Academie Rens-

dat het een tijd was dat het vrouwen niet

hof verstrekt het recept om ‘Jasje naar Ver-

jante wijze weet te portretteren. Dat vindt

vergund was om een dergelijk uitzonder-

meer’ te schilderen.

de jury. Laat u ook overtuigen!

lijke carrière na te streven. In Museum Van

Om in kleermakerstermen te blijven: geen

Loon is tot 3 mei een expositie te zien van

confectie-, maar maatwerk.

het werk van Schwartze. De ‘nieuwe rijken’ hebben een prominente plaats op de ten-

30 Passie voor Perfectie heet de tentoon-

wing, bekijkt in het Tropenmuseum in Am-

1900 een van de belangrijkste portretschil-

43 Abstraheren kun je leren, vindt Kees

toonstelling. Hoofdredacteur Paul Parren

van Aalst. Hij geeft in zijn artikel al enige

laat zijn licht schijnen op een beeldend kun-

handvatten. De hoed en de rand zijn te vin-

stenaar die aan het einde van haar leven de

den in zijn – gelijknamige – boek. Lezen leidt

schaapjes op het droge had.

- ook in dit geval - tot doen.

uitgave 351 februari maart

synthese in de 21e eeuw. 62 Rolina van Vliet neemt de lezers van Palet

Bij de voorplaat:

66 Het pad van een beeldend kunstenaar

Nederlands Portretschap

gaat niet over rozen. Liesbeth van Keulen 50 Remco – Remigius – Hazenbroek

vertelt er over in Lieslog. Tegenover het

leert onze lezers een portret te schilderen

zuur van lekkage in haar atelier staat het

aan de hand van een foto. Met een hel-

zoet van de publiciteit.

dere uitleg.

‘Laura’ (Frank Leenhouts 2010, olieverf op linnen, 70x60 cm. Galerie T. Middelburg)

70 Twaalf winnaars in de traditionele Schildercompetitie van Palet. De jury was vol En verder in dit nummer:

jubileert

lof over de inzendingen. Ook de jeugd

Palet Magazine voor kunstschilders, tekenaars en kunstliefhebbers

timmert kunstzinnig aan de weg. De prijs-

4

palet 351 I februari/maart 2011

sche ommezwaai die te vergelijken is met de overgang van de kleitablet naar de Ipad. Schilders werden destijds geïnspi-

winnaars plaatsen wij in het – publicitaire – licht.

GEBOREN SCHILDERS THÉRÈSE SCHWARTZE JASJE VAN VERMEER ACADEMIE RENSHOF KARAKTERKOPPEN IN ACRYL REMIGIUS HAZENBROEK

JAARGANG 67

reerd door ‘het nieuwe licht’. Een boek en twee tentoonstellingen vertellen over deze verandering in de samenleving.

NR 351 FEBRUARI/MAART 2011 ADVIESPRIJS

€ 6,75

TROPENMUSEUM: ROOD, KLEUR VAN CONTRASTEN


BP

Inhoud

18 Van gaslicht naar elektriciteit: een techni-

5

Tekst & beeld José Crombach en Marja Grönloh

Betuws Blauw EEN KLEIN DIJKHUIS IN DE BETUWE, IN DE BUURT VAN DE RIVIER DE LINGE. DAAR WOONT EN WERKT BEELDEND PAPIERKUNSTENAAR MARJA GRÖNLOH AL JAREN.. NOG VOORDAT IK GOED EN WEL GEARRIVEERD BEN, ZWAAIT DE DEUR OPEN. Het is alsof je binnenstapt in

Zelfs de luiken van het huis en de buitenkant

paald moment raakte mijn huis vol met wand-

een blauw palet: allerlei tin-

van haar atelier moesten eraan geloven. Dui-

kleden.

delijker kun je je voorliefde niet markeren… Ter-

Ik wilde niet langer alles onder mijn bed opslaan

wijl de koffie pruttelt, loopt ze enthousiast rond

en ging naar de bibliotheek. Daar vond ik een

en krijg ik nauwelijks de kans om te starten met

boekje over papier maken en raakte er enorm

mijn vragen.

door gegrepen. Dat werd dus het eerste jaar

ten in die ene kleur, van ultramarijn tot indigo, consequent doorgevoerd in meubels, plafond, kleding,

dat ik aan de gang ging met papier en alleen

huisraad en veel van haar papieren objecten.

Hoe begon het?

maar met papier op die wekelijkse cursusavon-

Ongeveer 25 jaar geleden begon ik met tex-

den.

tiele vormgeving in allerlei variaties, van weven

14


tot wandkleden maken. Ik heb zelfs een weef-

Telefoonboeken

getouw gekregen, maar dat vond ik toch al vrij

Het eerste wat ik maakte waren sieraden en

snel te technisch. Er deed zich de mogelijkheid

kleine objecten, met het papier als uitgangs-

voor om in Amersfoort bij het ‘Wervelrad’ een

punt. Het toevoegen van andere materialen als

cursus te volgen in vormgeving. De eerste

houtjes, vezels, pitriet en touw volgde. Het be-

jaren waren vooral gewijd aan het ontwerpen

werken van het papier door – bijvoorbeeld - het

en het uitvoeren van textiele objecten. Van

aanbrengen van structuren biedt namelijk

1981-1989 heb ik er gezeten en na die laatste

enorm veel mogelijkheden. Vooral het recy-

twee jaar ben ik voor mezelf begonnen.

clingproces, van oud nieuw papier maken en

Tijdens de lessen werden de deelnemers aan-

dat samen vormgeven, maakt het voor mij tot

gemoedigd om te experimenteren met allerlei

een boeiend geheel.

materialen. Zelfs weven op stokken werd in die

Pulp is de basis: ik verzamel veel soorten pa-

tijd in het toenmalige Kruithuis van Den Bosch

pier en vooral telefoonboeken. Ik scheur de

in de, zo genoemde, Poolse stijl gedaan. De

pagina’s in stukjes, voeg veel water toe en laat

meeste mensen bleven jarenlang komen. We

het geheel bezinken. Daarna zet ik de mixer

leerden materialen te verweven. Op een be-

erop, zodat er een dikke brei ontstaat die palet 351 I februari/maart 2011

15

‘Tijdens de lessen werden de deelnemers aangemoedigd om te experimenteren met allerlei materialen’

een paar dagen duren. Meestal is het na een

Mijn sieraden werden bekend doordat ik ze zelf

dag al zover. De krimp is minimaal. Soms treedt

droeg en eerst aan vriendinnen verkocht. Later

er vervorming op die ik dan weer gebruik of, als

kwamen zij in winkels terecht. Dit zijn vormen in

ik de vorm heel vlak wil houden, verzwaar met

series, met steeds hetzelfde kleurgamma. Mijn

een steen.

objecten, groot en klein, geven me meer vrij-

Nadat hij van de zeef af is, droog ik het geheel

heid. Ik kan, als het om de vorm gaat, over

om een mal als ik een driedimensionale vorm

grenzen gaan. Letterlijk, wat een schilder min-

wil hebben. De volgende stap is het aanbren-

der heeft, gezien de beperking van zijn doek.

gen van de verf, acryl in mijn geval omdat het

Ik heb geen specifieke vormen waar ik vanuit

erg snel droogt, heldere kleuren geeft en zich

ga, maar ik werk graag in series.

goed laat mengen. Favoriet zijn blauw en paars

Vorig jaar heb ik wel een basisvorm - het vier-

en ik begin met de onverdunde en donkerste

kant - als uitgangspunt genomen en ben daar-

kleuren die ik laat verlopen naar lichtere tinten.

mee verder gaan werken. Vorm en inhoud

De ene keer werk ik in de droge pulp; de an-

vallen wel eens toevallig samen. Bijvoorbeeld

dere keer in de natte en meng op het werk.

toen ik eens een foto uit de krant gebruikte. De natuur is mijn grootste inspiratiebron. Ik maak

Waterafstotende sieraden

de ene keer een ontwerp, maar vaker ga ik uit

Voor sieraden is het bijvoorbeeld belangrijk dat

van wat ik als vorm zie ontstaan bij de pulp.

het materiaal waterafstotend is. Een voordeel

Het blijft een uitdaging te onderzoeken wat er

is ook het geringe gewicht. Dat is comfortabe-

allemaal mogelijk is met dit materiaal…

Mijn objecten, groot en klein, geven me meer vrijheid.

ler bij het dragen van oorbellen, of een broche

werkbaar is. Met een soeplepel wordt de pulp

nog nat. Structuur kan ik ook nog maken door

direct in de uiteindelijke vorm op een zeef ge-

vormen in de massa te drukken. Een tweede

schept. Hierdoor vormen de randen van het

laag pulp gaat er dan meestal nog overheen,

papier een wezenlijk onderdeel van het ont-

zodat alles vastzit. Papier bevat zelf immers lijm.

op een dunne blouse of jurk. Sieraden maak ik

Marja is lid van Waard-art.

allemaal vrij groot. Dat vind ik mooier.

Zie www.waardart.nl

werp. Dan wordt er, om een andere structuur

16


en textuur te krijgen, iets aan toegevoegd. Dat

Lange droogtijd

kan variëren van takjes, ijzer- en koperdraad,

Afhankelijk van de dikte van het object, en of

vezels tot aluminiumfolie toe. De pulp is dan

het zomer dan wel winter is, kan de droogtijd


17

Tekst Jacqueline Boreel Beeld Tropenmuseum Informatie: www. Tropenmuseum.nl Het museum is gevestigd aan de Linnaeustraat 2 in Amsterdam. Te bereiken met lijn 9 vanaf Centraal Station Amsterdam. Uitstaphalte: 1e van Swindenstraat, even teruglopen en links aanhouden.

Rood in contrasten

Ter gelegenheid van de tentoonstelling is een tijdschrift uitgegeven: Rood. Het kost € 6,95. Hierin staan artikelen rond de verschillende thema’s met veel achtergrondinformatie en schitterende foto’s.

IN HET TROPENMUSEUM IN AMSTERDAM IS TOT EN MET 8 MEI 2011 DE TENTOONSTELLING ROOD TE BEZICHTIGEN. EEN EXPOSITIE MET DIT THEMA WAS ENKELE JAREN GELEDEN AL TE ZIEN IN HET MUSEUM DER KULTUREN IN BASEL. DE SAMENSTELLERS HEBBEN DEZE OVERGEBRACHT NAAR HET TROPENMUSEUM, STUKKEN UIT DE EIGEN COLLECTIE TOEGEVOEGD EN GECOMBINEERD MET KUNSTWERKEN VAN HEDENDAAGSE KUNSTENAARS.

Duivelsmasker, Roemenië. 20e eeuw. Museum der Kulturen, Basel

Rood staat voor heel veel. Voor grote verschil-

rood als een verstrekker van energie. Zij pro-

len tussen culturen maar ook voor veel over-

beert een deel van die energie terug te geven

eenkomsten. Deze worden in zes thema’s

aan de wereld en aan de zon, de bron van

toegelicht. Bij binnenkomst valt onmiddellijk in

deze energie. Haar schilderijen ziet zij als een

het trapgat de installatie Garden of Delight II

offerande. Zij zijn een onderdeel van één van

van Madeleine Berkheimer op, die bestaat uit

de thema’s van de tentoonstelling: goden en

een combinatie van onderdelen van rode pan-

demonen.

ty’s met al dan niet doorzichtige ballonnen. Rechts daarvan een aantal schilderijen van de

Leven en eeuwigheid

in Maleisië geboren Indiase kunstenares Ku-

In de grote benedenzaal zijn andere thema’s te

mari Nahappa met een aantal rode gradaties.

vinden, zoals leven en eeuwigheid, kracht en

De toeschouwer krijgt hier een religieuze asso-

macht, onderscheid en identiteit, liefde en ero-

ciatie, wat ook de bedoeling is. Nahappa ziet

tiek en kleur en effect. Bij het thema leven en eeuwigheid komen begrippen aan de orde als geboorte en dood, de geheimzinnigheid van

Lauren Potter, 12 miles of yarn. 2006. Garen. Collectie kunstenares

de menstruatie, maar ook levenskracht. Kracht

Hoofdsieraad,

en macht komen vertrouwd over omdat zowel

Noord Amerika,

in westerse als niet-westerse landen de kleur

20e eeuw.

rood staat voor communisme en socialisme,

Collectie

dus politieke macht. Maar rood is ook kracht:

Museum der Kulturen,

een spectaculair ogend object is de levens-

Basel

grote gebreide rode Testa Rossa van Ferrari door Lauren Porter. Volgens haar wordt de hoogglanzende rode metallic lak van de sport-

20



21

Adam en Eva. Mexico, 20e

auto meestal geassocieerd met luxe, snelheid

eigen identiteit aan te meten wordt veel ge-

eeuw. Klei. Collectie Museum

en rijkdom. Maar door de keuze van materiaal

bruik gemaakt van rood. Niet alleen in unifor-

der Kulturen, Basel

en techniek roept het object gedachten op aan

men, maar ook in clubkleding, make-up en

comfort, huiselijkheid en iets zelfgemaakts.

kleding voor speciale gelegenheden. Boeiend

het oog. Niet in het minst door een door Walter

hoe kleur wordt waargenomen, de kleurencir-

van Beirendonck ontworpen kostuum voor de

kel wordt besproken en uit welke grondstoffen

balletvoorstelling Not strictly Rubens van het

de kleur rood wordt gewonnen. Het geheel is

Koninklijk Ballet van Vlaanderen waar een met

op een prachtige manier vormgegeven door

rode ruches omhulde forse erectie de aan-

de ontwerpers Maarten Spruyt en Tsur Reshev.

dacht vraagt. Ook is op de tentoonstelling aan-

De makers van de expositie willen met deze

wezig een exemplaar van het bankje van Dali,

tentoonstelling ook duidelijk maken dat het Tro-

dat geïnspireerd is op de befaamde voluptu-

penmuseum een nieuwe weg is ingeslagen.

euze lippen van Mae West. Het laatste thema

Het idee van gescheiden musea voor etnogra-

gaat over kleur en effect. Hier wordt uitgelegd

fica en westerse kunst moet overboord.

Inez van Lamsweerde, The Widow (White). 1996. Rabo Kunstcollectie

is het thema goden en demonen. Zowel het Identiteitskleur

goede als het slechte kleedt zich in rood. Ook

Om zich te onderscheiden en om zich een

in westerse culturen kan de kleur rood staan voor het duivelse, satanische en demonische en roept het associaties op met het hellevuur. Maar rood kan ook de betekenis hebben van bescherming en van ener-

The Revolutionary

gie.

Committees are good

Het thema liefde en erotiek springt het meest in 22



23

Nederlands Portretschap Jubileert

binnen de kunst weinig aandacht voor het portret. Intussen wint dit thema weer aan populariteit. In de huidige, snelle wereld van digitale fotografie en Chinese kopieën ziet het Portretschap het als zijn taak de kracht te tonen van een ‘langzame’, geconcentreerde, vakbekwame en hoogwaardige vorm van portretkunst. Het model en het proces staan daarbij voorop. Bij het aantrekken van nieuw talent spelen deze uitgangspunten een belangrijke rol.

Nederlands Portretschap DRIEËNTWINTIG KUNSTENAARS ZIJN VERBONDEN AAN HET NEDERLANDS PORTRETSCHAP. EEN DIVERS GEZELSCHAP VAN SCHILDERS EN BEELDHOUWERS. DE ENE KUNSTENAAR STELT SCHERP OP HET GEZICHT; BIJ EEN ANDER KRIJGT HET INTERIEUR VAN HET HUIS VAN DE GEPORTRETTEERDE EEN BELANGRIJKE PLAATS IN HET PORTRET. EN DE DERDE WORDT JUIST GERAAKT DOOR HOUDING EN/OF KLEUR.

De volgende schilders behoren tot het Por-

‘N. Konings’

tretschap: Marius Abeling, Irma Braat, Helma

(Brigitte Mulders 2008,

Finze, Marjan de Glopper, Paul Gorter, Vera

olieverf op linnen, 70x60 cm.,

Jongejan, Frank Leenhouts, Brigitte Mulders,

Collectie Bol Accountants

Bert Osinga, Ineke Pijn, Joanna Quispel, Kris

Boxmeer)

Spinhoven, Janneke Tangelder, Alex Verduyn den Boer, Maarten Welbergen. Beeldhouwers binnen het Portretschap zijn: Anna Hulzink, Adriana Groot, Sonja van Londen, Hanneke de Munck, Marian Sanders, Jet Schepp, José Walinga. Schilder/beeldhouwer: Wendelien Schönfeld. Voor meer informatie

‘Portret mw.

www.portretschap.nl

dr. M. d’Hane-Scheltema’ (Paul Gorter 2004, olieverf op doek, 55x55cm, Collectie Universiteitsmuseum UvA,

‘Laura’ (Frank Leenhouts 2010, olieverf op linnen, 70x60 cm. Galerie T. Middelburg)

Dit jaar bestaat het Portretschap twintig jaar.

tober 2011, in Loods 6, KNSM-laan 143 te Am-

Reden voor een feestje. Dit jubileum zal, met

sterdam. Het Portretschap organiseert dan

oud-leden, opdrachtgevers, kunstvrienden en

een tentoonstelling van recent werk.

Amsterdam)

andere geïnteresseerden, worden gevierd in het weekeinde van vrijdag 7 t/m zondag 9 ok-

Verschillen binden Het ene lid van het Portretschap werkt in korte snelle sessies, terwijl de ander maanden bezig is met een werk. Ook werken de leden met verschillende materialen en in diverse technieken. Wat hen bindt is respect en liefde voor het portret en voor de geportretteerde. En de andere verbinding is een zoektocht naar de essentie van het model. De leden van het portretschap streven naar ‘werken naar de waarneming’, omdat zij juist in de – langdurige - communicatie over en weer tussen kunstenaar en geportretteerde de essentie van ‘het model’ gaan

‘Portret van Jan Feyen’ (Wendelien Schönfeld 2008, lindenhout beschilderd, hoogte 35

begrijpen en kunnen verbeelden.

Groepsportret

De leden van het Portretschap maken niet al-

‘Zeven kinderen en een hond’

leen portretten in opdracht. Ook in hun vrije

(Maarten Welbergen,

werk is het portret een belangrijk thema.

tempera en olieverf op

collectie Jan Feyen) (Foto: Thijs Quispel)

linnen, 200x150 cm, 2007,

Groeiende belangstelling

particulier bezit)

Toen het schap in 1991 werd opgericht was er 24



25

Advertorial Talens foto’s aangeleverd

(dikte), consistentie (samenhang), vloei, droogtijd, glansgraad, dekkracht/transparantie, elasticiteit en duurzaamheid. Oliën De verschillende oliën dienen met name als ingrediënt voor het zelf bereiden van mediums en verf. Een medium mag nooit meer dan voor 40% uit olie bestaan. Siccatieven Een siccatief versnelt de zuurstofopname en

Hulpmiddelen voor olieverf ER ZIJN DIVERSE HULPMIDDELEN VOOR OLIEVERF TE KOOP EN HET IS NIET ALTIJD MAKKELIJK OM HIERUIT DE JUISTE KEUZE TE MAKEN. DAT GELDT VOORAL ALS JE VOOR HET EERST MET OLIEVERF AAN DE SLAG WILT. HIERONDER VIND JE INFORMATIE OVER ENKELE VEELGEBRUIKTE HULPMIDDELEN.

daarmee het drogen van de verf. De droging van olieverf kan gescheiden worden in oppervlaktedroging en dieptedroging. Het lichte Siccatief Courtrai bestaat uitsluitend uit een verdunning van metaalverbindingen en versnelt vooral de dieptedroging. Het donkere Siccatief Harlem bevat behalve een verdunning van metaalverbindingen een bepaald percentage olie en zou een zeer snel drogend me-

den gereedschappen met terpentine schoon-

dium genoemd kunnen worden. Het versnelt

gemaakt. De harsachtige geur van terpentijn

de oppervlaktedroging. Omdat bij gelaagd

Talens. Dit boekje is voor

wordt door veel schilders als aangenaam erva-

schilderen altijd volgens de regel “vet over

€ 1,50 verkrijgbaar

ren en daarom als reden aangevoerd om ter-

mager” moet worden gewerkt i.v.m. een

pentijn als verdunningsmiddel voor de verf te

goede onderlinge hechting van de verflagen, is

gebruiken. Zorg altijd voor een goed geventi-

het niet raadzaam om het vettere Siccatief Har-

leerde werkruimte.

lem in de onderlagen te gebruiken. In het alge-

bij aanmelding voor de

meen kan worden gesteld dat het gebruik van

nieuwsbrief van

Oplosmiddelen

matische koolwaterstoffen, met als gevolg dat

ring bepaalt in hoge mate de

De juiste benaming voor door (kunst)schilders

behalve de geur ook het oplossend vermogen

gebruikte terpentijn is eigenlijk terpentijnolie.

veel geringer is. “Artists’grade” terpentine en

Mediums

siccatieven tot een minimum moet worden be-

dere papier, karton, hout, ka-

Terpentijn is de oorspronkelijke balsem die uit

reukloze terpentine zijn 100% vluchtig.

Mediums dienen om eigenschappen van de

perkt; behalve het droogproces wordt ook het

toen en linnen kunnen dienen

diverse pijnbomen wordt getapt en waaruit

verf te beïnvloeden. Denk hierbij aan viscositeit

verouderingsproces van de verf versneld.

als ondergrond voor olieverf,

door destillatie de vluchtige terpentijnolie wordt

In principe kunnen zowel terpentine als terpen-

maar niet zonder eerst behan-

verkregen. Door terpentijnolie nogmaals te dis-

tijn gebruikt worden om de verf te verdunnen

van het werkstuk. Onder an-

deld te zijn. Een onbehandelde of onvoldoende geprepareerde drager zal de olie uit de verf wegzuigen en op den duur door de olie worden aangetast. Bovendien mist de verf dan een hoeveelheid olie die nodig is om de pigmenten

hulpmiddelen voor kunst-

en penselen te reinigen, maar doorgaans wor-

De kwaliteit van de prepare-

uiteindelijke duurzaamheid

Uitgebreide informatie over

schildersverf kunt u vinden in een handig boekje van Royal

bij uw Talens dealer. Lezers van Palet krijgen het boekje gratis toegestuurd

Royal Talens. Kijk voor meer informatie op www.royal-talens.com

tilleren wordt het gehalte aan harsachtige stoffen tot een minimum beperkt en ontstaat de nagenoeg 100% vluchtige “gerectificeerde terpentijn”. Voor kunstschilderdoeleinden is het beslist aan te raden alleen deze kwaliteit te gebruiken.

te omgeven en een goede film te vormen; er vindt niet vol-

Terpentine is een aardoliedistillaat. Geur en op-

doende hechting van de pig-

lossend vermogen zijn afhankelijk van de mate

menten plaats en de verffilm

waarin de zogenaamde “aromatische koolwa-

zal makkelijk gaan barsten. Ook een ondergrond die te gesloten is, biedt onvoldoende mogelijkheid voor de olie om zich vast te zetten in de benodigde poriën. Een goede Gesso biedt alle voorwaarden voor een duurzaam resultaat.

terstoffen” in het oplosmiddel aanwezig zijn. Bekende aromatische koolwaterstoffen zijn xyleen en tolueen, die overigens slechts in zeer geringe mate in terpentine aanwezig zijn. Er zijn diverse soorten terpentine verkrijgbaar. Over het algemeen geldt dat het oplossend vermogen toeneemt als het percentage aromatische koolwaterstoffen hoger is. Het reukarme karakter van reukloze terpentinesoorten is het gevolg van het nagenoeg ontbreken van aro-

40



41

Tekst John Moesker Beeld Grace van den Dobbelsteen

Communicatie als kunstuiting EEN VLUCHTIGE GELAATSUITDRUKKING EN EEN PLOTSELING GEBAAR LEGT ZE VAST IN EEN SCHILDERIJ. COMMUNICATIE ALS KUNSTUITING. GRACE VAN DEN DOBBELSTEEN WON EIND VORIG JAAR DE NATIONALE KUNSTPRIJS. VAK- EN PUBLIEKSJURY WAREN EENDUIDIG IN HUN OORDEEL OVER HAAR PORTRETTEN.

vormen. “Maar in de abstractie zie ik ook grote

Grace van den Dobbelsteen: verbeteren, loslaten en winnen…

uitdagingen. Twee elementen springen er telkens uit: mens en beweging.” Ze vertelt hoe het schilderij ‘Femme aux cheveux rouges’ tot stand kwam: zij werd geboeid door een zwart-witfilm waarin de hoofdrolspeelster met veel expressie een lange dialoog overeind weet te houden. Schetsend voor de tv en naderhand in haar atelier komt, na een Dat communicatie de onderligger is van haar

nacht proberen, loslaten en verbeteren, een

werk, is niet vreemd. Grace van den Dobbel-

schilderij tot stand dat de kijker niets aan duide-

steen is zowel communicatieadviseur, beel-

lijkheid onthoudt. De expressie van de vrouw

dend kunstenaar als fotografe. In die eerste

met het rode haar is opnieuw geboren.

hoedanigheid leerde ze met andere ogen en oren te kijken naar mensen. Wat haar oren

Veel verwantschap ziet ze in de video-stills van

horen en wat haar ogen zien, wordt een ver-

videokunstenaar Bill Viola. “Hij legt details en be-

taalslag in portretten. Krachtige beelden, zon-

wegingen vast die er ogenschijnlijk niet toe

der veel franje; eerder extravert dan introvert.

doen, maar die wel belangrijke onderdelen zijn in het geheel. In een wisselwerking tussen

Meer zien: www.gracevandendobbelsteen.nl

46


Mensenwerk

vorm, licht, ritme en kleur leg ik mijn waarnemin-

Momenten van twijfel, boosheid, geluk en pas-

gen vast. En wat ik vastleg, is een weerslag van

sie vangt Van den Dobbelsteen in figuratieve

wat aan mij voorbij trekt en wat ik daar bij voel.” palet 351 I februari/maart 2011

47

Tekst & beeld Remco Remigius Hazenbroek

Cadmium Citroengeel

Alizarin Crimson

Cadmium Geel Midden

Cadmium Rood Midden

Karakterkoppen in acryl IN 1962 BEN IK IN DEN HAAG GEBOREN ALS REMIGIUS HAZENBROEK, WAAR MIJN OUDERS VOOR HET DAGELIJKS GEBRUIK REMCO VAN HEBBEN GEMAAKT. PORTRETTEN FASCINEREN ME ENORM. DE SCHEDEL ALS ZETEL VAN HET BEWUSTZIJN, DE OGEN ALS SPIEGEL VAN DE ZIEL. IN DUIZENDEN MUSEA OVER DE HELE WERELD HANGEN PORTRETTEN VAN GROTE EN KLEINERE LIEDEN UIT DE WERELDGESCHIEDENIS. PORTRETSCHILDERS HEBBEN HEN GEMAAKT TOT WAT ZE NU VOOR ONS ZIJN: VERSTILDE GESCHIEDENIS IN VERF. Schilder een portret van uw favoriete foto!

In 1992 ben ik zelf portretten gaan schilderen

waarvan de onderste in water is gedrenkt. Prij-

en sinds 2002 schilder ik in opdracht. De laat-

zig, maar uitermate handig, want zelfs als je da-

ste jaren mag ik me verheugen in deelname

gelijks een paar uur schildert, houdt de verf zich

aan diverse beurzen en exposities. Ook is mijn

meer dan een week goed. Op die manier blij-

werk in een aantal boeken, tijdschriften en dag-

ven je mengkleuren herkenbaar en werkbaar.

Ultramarijn Blauw

Ceruleum Blauw

kleuren andersom te zetten) heb ik hier een

tonen. De kleuren zijn gemengd in de richting

kleurencirkel afgebeeld van de meest troebele

van de pijlen. De middelste cirkel laat de origi-

mengingen. Dat zijn namelijk uitstekende huid-

nele kleuren en hun onderlinge mengingen

‘Voor dit schilderij wilde ik als parodie een overdreven en breed lachend zelfportret maken’

bladen gepubliceerd. Voor het TV-programma ‘Sterren op het doek’ schilderde ik in 2009

Meestal werk ik met platte synthetische pense-

Neelie Kroes. Meer informatie op: www.remi-

len omdat hier ook heel goed scherpe lijnen en

gius.eu.

vlakken mee te maken zijn. Voor fijne details zijn een paar (marterharen) puntpenselen ideaal.

Opzet van dit artikel Vanuit het thema ‘Schilder een portret van uw

Belangrijk is om met een vast palet aan kleuren

favoriete foto’ geef ik lessen in portretschilde-

te schilderen, op die manier leer je de mogelijk-

ren met acrylverf bij Atelier Brugman in Voor-

heden van je verf kennen. Een uitgebreid boek

burg. Speciaal voor deze portretspecial van

over kleurtheorie is ‘Blauw met geel is geen

Palet heb ik de rode draad van mijn lessen op

groen’ van Michael Wilcox (ISBN 90 213 0500

papier gezet. Vanzelfsprekend hoop ik dat u er

3). Het gaat te ver om deze theorie hier hele-

inspiratie uit put!

maal te behandelen, maar het komt er op neer dat het basispalet bestaat uit twee rode, twee

Het basismateriaal

blauwe en twee gele verven.

Om de snelle droogtijd van acrylverf tegen te

50


gaan gebruik ik een StayWet palet; een plastic

Hoewel er met deze kleuren vele mengingen

doos met deksel en twee lagen speciaal papier,

mogelijk zijn (door bijvoorbeeld de primaire

1 palet 351 I februari/maart 2011

51

De eerste huidtonen afbeeldingen 3 en 4. Na droging van die lijnen en schaduwpartijen is een min

In afbeelding 2 is de uiteinde-

of meer egale laag van

lijke compositie met HB-pot-

Omber Naturel met veel Me-

lood overgezet op wit

dium aangebracht met een

geprepareerd schilderslinnen

spalter, een platte kwast van

en zijn de lijnen met een dun

zes of meer centimeters

marterharen penseel overgetrokken met Omber Naturel.

breed. Met zo’n onderschil-

Vervolgens zijn de schaduw-

dering ben je het overweldi-

partijen aangegeven in

gende witte doek kwijt, wat je beter in staat stelt de

Omber Naturel dat is aange-

juiste toonwaarden te men-

lengd met Acryl Medium. Acryl Medium is kleurloos en

gen. Ook schijnt de groene

door het met de verf te men-

kleur door in de latere huid-

gen maakt het die verf trans-

tonen, wat bruikbare effecten geeft.

paranter, tot vrijwel volledig

En het geprepareerde schil-

doorzichtig aan toe. Water

derslinnen is minder absor-

doet dit ook, maar maakt de

berend. Vervolgens zijn de

verflaag instabiel (minder hechtend) en dat kan later

donkerste haarpartijen,

problemen geven. Gebruik

wenkbrauwen en wimpers

dus Acryl Medium om de verf

ingeschilderd in een menging

transparant te maken en

van Gebrande Omber met Ul-

hooguit een klein beetje water om de vloeibaarheid van de acrylverf te vergroten.

2

3


5

zien. Voor de buitenste cirkel zijn de kleuren

kere foto kun je de details van de lichtste par-

deren. Een portret heeft iets formeels naar mijn

steeds beter wordt (oefening baart kunst)

lichter gemaakt met Titaanbuff en voor de bin-

tijen zien, zoals het voorhoofd, de glimlichten

smaak en de uitdrukking van de geportret-

maar je zult ook meer gevoel hebben voor

nenste cirkel zijn ze donkerder gemaakt met

en de jukbeenderen. De lichte foto geeft details

teerde moet liefst serieus zijn, al kan een vrien-

welke partijen essentieel zijn voor het portret;

Omber Naturel (van Amsterdam Expert Acrylic;

over bijvoorbeeld de kleur van de ogen en de

delijke uitdrukking geen kwaad natuurlijk. Voor

een diepe schaduw, een sterke kaaklijn en bij-

unieke groene toon). Ook de kleurkracht is in

tekening in de schaduwpartijen. Zorg voor een

dit schilderij wilde ik daarom als parodie een

voorbeeld in welke grote vlakken het haar op

deze twee cirkels verminderd door het men-

triplex plaat die je op je schildersezel zet en

overdreven en breed lachend zelfportret

natuurlijke wijze kan worden weergegeven.

gen met Omber Naturel en Titaanbuff.

waar je naast je schilderij deze foto’s op kunt

maken.

plakken.

Aangezien ik ’t liefst werk met foto’s, heb ik

Neem afstand

De foto

Evenals goed fotomateriaal is een goede com-

met de zelfontspanner zo’n 40 foto’s gemaakt.

Als je zittend schildert, concentreer je je vaak op

Zorg er ten eerste voor dat u goed fotomateri-

positie van groot belang; het geschilderde por-

Achteraf ontstond het idee er drie te combine-

kleine details, terwijl je van een paar meter af-

aal tot uw beschikking heeft. Als je een schilde-

tret moet straks jarenlang interessant zijn om

ren op één doek van 40x90 cm.

stand het geheel beter kunt beoordelen. Neem

rij maakt van, zeg, 40x50 centimeter en je

naar te blijven kijken. Op mijn website www.re-

werkt van een foto van 9x13 centimeter, dan is

migius.eu geef ik aan nieuwsbriefinschrijvers

Houtskoolschetsen

Lucian Freud schilderde in z’n vroegere peri-

het uitermate lastig om de detaillering in de

een gratis eBook PortretTips, dat veel tips over

Voordat je de foto op doek overzet, is het goed

ode veel gedetailleerder dan toen hij later uit-

lichtste en donkerste partijen goed te kunnen

compositie bevat.

om het portret nog een aantal keren te teke-

groeide tot één van de grootste

nen met houtskool op (goedkoop) papier. Ie-

portretschilders van de vorige eeuw. Zelf heeft

bekijken.

52

4

tramarijn (wat vermengd met Titaanwit mooie tinten grijs haar geeft).

dus regelmatig afstand! De Britse kunstenaar

Om plezierig te werken print je de foto zo groot

De compositie, afbeelding 1

dere schets moet binnen 10 minuten staan,

hij daarover gezegd dat de belangrijkste oor-

mogelijk in drie kwaliteiten: een normale foto,

Persoonlijk vind ik het jammer als men zich al

anders verlies je jezelf in de details. Na drie of

zaak voor die stijlwisseling was dat hij vanaf dat

een zeer donkere en een heel lichte. In de don-

schaterlachend laat fotograferen of zelfs schil-

vier schetsen zie je dat niet alleen de gelijkenis

moment achter de schildersezel is gaan staan. palet 351 I februari/maart 2011

53

nuances ontstaan. De paarsige schaduwen zijn

Voor de afwerking van dit zelfportret zijn vele

gemaakt van Ceruleum en Cadmium Rood,

details nog eens nagelopen: een glimlichtje

aangelengd met Titaanbuff voor lichtere tinten

hier, een steviger kleur daar, detaillering van het

en Omber Naturel voor donkerder tinten. Een

tandvlees, haarpartijen afgemaakt, etc. De

lichte toon van de haarkleur voor de baard-

overhemden zijn in Omber Naturel met Ultra-

groei en een dieper rood voor de monden en

marijn opgezet (met veel Titaanwit) en de grijze

neuzen. De donkerste kleur in de monden is

achtergrondkleur (een koel grijs van Ivoorzwart

Cadmium Rood Midden met Ivoorzwart; een

en Titaanwit) laat de huidtinten mooi uitkomen.

heel warme donkere kleur. Puur zwart ziet er mat en doods uit. De tanden hebben een eer-

Als ik tevreden ben, signeer ik het doek en zet

ste dunne laag Titaanbuff gekregen. Gebruik

ik het in de vernis. De vernis zorgt voor een be-

voor het oogwit een menging van een lichte

schermende laag en haalt het contrast nog

huidtoon, Gebrande Omber en Titaanwit.

een heel klein beetje op. Gewoon het doek

‘Het is niet eenvoudig om te beslissen wanneer een schilderij klaar is’

platleggen, inspuiten met een dunne laag Voor de variatie in de haarkleur heb ik naast

acrylvernis uit een spuitbus (naar keuze glan-

Gebrande Omber met Ultramarijn ook Omber

zend of mat) een nacht laten drogen en nog

Naturel gebruikt. Haren kunnen het best in

een keer vernissen. En om het mooi te kunnen

vlakken worden opgezet in de groeirichting,

presenteren is een fraaie lijst natuurlijk de kers

overschilderd met losse haren. Overigens ge-

op de appelmoes. Succes!

bruik ik voor de haarpartijen weinig tot geen Medium, aangezien de randen van donkere en lichte haarpartijen scherp mogen zijn ten opzichte van elkaar. Met Medium zouden ze in dit

www.remigius.eu

geval teveel van de onderliggende kleuren door laten schemeren. Ondanks het gebruik van Medium heeft acrylverf de neiging om een scherpe lijn te geven aan de randen van je kwaststreek. Wanneer dit niet gewenst is, veeg dan met een vinger één kant van die kwaststreek in de achtergrond weg. Dat geeft mooie overgangen. Tijdens het schilderen ontstaan, moedwillig en per ongeluk, kleine details die goed uitpakken. Een overdreven lijn bijvoorbeeld, een scherpe haak of een iets te enthousiaste kleur. Laat het toeval in je voordeel werken. Als iets goed uitpakt, overschilder het dan niet meer. En neem vaak een paar meter afstand. Anne-Floor

Nu begint het zoeken van de juiste huidtonen.

mengkleuren op je palet, weet je in welke rich-

De eindfase (afbeelding 5)

Daarvoor begin ik altijd met de koelste (Alizarin

ting je nieuwe mengingen moet zoeken. Maak

Het portret nadert voltooïng. Voor een eerder

Crimson met Ultramarijn en Titaanbuff, wat te-

dus zo’n kleurencirkel, het kost misschien twee

gemaakte opdracht heb ik de kleding en de

zamen een paarsig roze geeft) en warmste

uur werk, maar je hebt er jaren plezier van.

achtergrond niet verder uitgewerkt (zie afbeel-

huidpartijen (Cadmium Rood Midden met Cad-

ding ‘Anne-Floor’). Voor dit portret zou dat te

mium Geel Midden en Titaanbuff voor zachte

Maak ook in deze fasen ruim gebruik van Acryl

saai zijn geweest, dan zouden het teveel drie

oranjetint). Het gaat niet eens zo zeer om de

Medium, waardoor de verf transparanter wordt

dezelfde koppen zijn gebleven. Het is niet een-

exacte kleuren zelf te vinden, belangrijker nog

en de reeds geschilderde ondertonen door-

voudig om te beslissen wanneer een schilderij

is de juiste verhouding tussen de twee kleuren.

schijnen in de verf die je opbrengt. Je bouwt

klaar is. Er is altijd nog wel iets te veranderen,

dus langzaam de huidtonen op door transpa-

maar de vraag is of dat dan ook altijd een verbe-

rante lagen over elkaar heen te zetten.

tering zal zijn. Vaak zet ik een portret een paar

De kleurencirkel bewijst hier z’n grote waarde. Door deze te vergelijken met de eerste kleuren op het schilderij, de kleuren op de foto en de 54


dagen achterstevoren weg om er vervolgens In afbeelding 4 zien we steeds meer kleur en

weer met een frisse blik naar te kunnen kijken. palet 351 I februari/maart 2011

55

Inhoud. Palet. uitgave. februari maart

Recommend Documents