mei INHOUD PALET 364

12

6

24

18 6

We hebben het voorrecht het wellicht

24 Gedurende de afgelopen eeuwen heeft

42 Voelt u zich weleens beperkt in de techniek

het wit dat een kunstenaar gebruikt een

waarin u werkt? U wilt iets uitdrukken maar het

gemaakt door Rembrandt van Rijn gedu-

rijke ontwikkeling doorgemaakt. Sommige

medium werkt niet echt mee. Niet krachtig ge-

rende lange tijd nader te bekijken: het por-

varianten hebben de tand des tijds door-

noeg, te weinig expressie, te vlak, u kent het wel.

tret van Jan Six.

staan en zijn al eeuwen op de markt.

Er is geen betere manier om uw werk en creativi-

PAGINA

teit te versterken dan meer media door elkaar te gebruiken. 48 Haar vriendelijke glimlach vertelt al veel, haar naam is Aly Schutte-Borneman. Zij woont in Giethmen, een buurtschap bij Ommen, en heeft daar al jaren een fraaie galerie omringd door een mooie tuin. 12 De schilderijen en objecten van Thierry

28 Een vrije geest. Zo zou je Maarten Boffé kunnen noemen. Hij laat zich niet binden

worden gebouwd? Een dependance van het

postmoderne verlichting. Het is neobarok,

aan een of ander genre; stilleven, land-

Louvre en het Guggenheim. Op onderzoek in de

omdat het werk barst van de weelderig-

schap of portret. Integendeel: zowel qua

Golf

heid, beweging en emotie.

vormgeving als techniek maakt hij steeds een keuze.

palet 364 I april/mei 2013

66 Als je al wat langer schildert, ontwikkel je een eigen stijl. Toch is het heel verhelderend om af en

uit Japan die zich tegelijkertijd heel verwant

38 George Lampe behoorde in de jaren ‘60 en

voelt met wat hier in Nederland in de kunst

‘70 tot de meest invloedrijke figuren in de

passen. Het geeft je eigen werk een toevoeging

gebeurt. Hij kwam in 2006 naar Utrecht na

Haagse kunstwereld. Hij richtte niet alleen

en creëert opnieuw spontaniteit.

een opleiding aan de afdeling design van

stichting Fugare op, maar was ook direc-

de Kyushu Sangyo University in Japan.

teur van de Vrije Academie, kunstrecen-

toe andere methodes of nieuwe materialen toe te

76 Museum Møhlmann opent 2013 met een bijzon-

sent bij het Haagsche Dagblad en Vrij

dere voorjaarstentoonstelling: De Wereld boven

Nederland.

tafel - het hedendaags tafelstilleven. Het museum

Inhoud 4

62 Weet je dat er de komende jaren allemaal musea

Feuz zijn een neobarokke reis in tijden van

18 Hidenori Mitsue (1969) is een kunstenaar

76

42

mooiste schilderij uit de zeventiende eeuw

66

84

48

nodigde 28 gerenommeerde kunstenaars uit tot het maken van een tafelstilleven. 84 Dit jaar viert de Zeemacht haar 525e jubileum en de Marine haar tweehonderdjarig bestaan. Ter ere daarvan exposeert Jan de Quelery tot en met

INHOUD PALET 364 3 6 12 18 24 28 34 38 40 41 42 48 52 58 62 66 72 76 80 84 90 96 97 98

Van de redactie Het theater van de verfstreek Thierry Feuz - Eindelose reis Hidenori Mitsue – Holy Smoke Aan de slag met wit Maarten Boffé – Een vrije geest Het verhaal achter de schilder George Lampe Kunstschilders materialen Kort geknipt Kees van Aalst Voorjaar in een tuin Wordt wit het nieuwe taboe De ontwikkeling van Wim Steijn Op onderzoek in de Golf Paletmessen en acryl De Nieuwe Rembrandt De wereld boven tafel Ode aan Equus Maritiem verleden agenda creatieve adressen KunstPalet In het volgend nummer

uitgave 364 april/mei

Thierry Feuz Perfect Night Excalbur 2012, acryl op doek 150 x 120 (pagina 12)

23 juni in het projectbureau Sail 2013.


5

Tekst Eric Beets Beeld Jan Six

4

Het theater van de verfstreek Rembrandt portret van Jan Six

EEN KWASTSTREEK IS EEN DAAD MET CONSEQUENTIES. EEN STREEK KOMT VOORT UIT EEN SCALA AAN KEUZES. JE KUNT EEN LICHTE DRUK OP DE HAARTJES VAN HET PENSEEL UITOEFENEN, DE DUW-

3

KRACHT OPVOEREN, OF IETS DAAR TUSSENIN, EEN BEETJE MEER NAAR LINKS OF RECHTS, ENZOVOORT. DE SCHILDER BEPAALT WAT DE KWAST DOET EN BEOORDEELT DE ONTSTANE EFFECTEN. ALS HET NIET 1

GOED WORDT BEVONDEN KUN JE EROVERHEEN SCHILDEREN, MAAR OOK DAT HEEFT CONSEQUENTIES. 4

5

2

De hoeveelheid verf aan de kwast is van belang, en ook de soort kwast en de hoeveelheid verf die opgenomen en afgegeven kan worden. We hebben het voorrecht het wellicht mooiste schilderij uit de zeventiende eeuw gemaakt door Rembrandt van Rijn gedurende lange tijd nader te bekijken: het portret van Jan Six. We zijn de huidige Jan Six hiervoor zeer dankbaar. Zijn hartelijke ontvangst en deskundigheid laten een blijvende indruk achter. Ik ga schetsmatig nader in op schildertechnische zaken die dit schilderij zo rijk maken en een voorspellende waarde bleken te hebben. We

6


laten de kleuren en geschiedenis buiten be-

een eigen taal, en tekent of schildert anders.

anders is dan die bij de jas, de cape, de hand,

schouwing, alleen de penseelstreek heeft onze

De schilder dient de taal van zijn lichaam te be-

en handschoenen. Bij de handen zijn de kwast-

aandacht.

grijpen, het is zijn instrument. Het portret van

streken ogenschijnlijk zonder aarzelingen

Jan Six is dus een spiegel waarin we naast Jan

gezet, vol overtuiging. Het hoofd van Jan Six is

Theater

Six ook de neerslag van de handelingen van

met kleine fijne kwastjes geschilderd, in een

De kwast is een verlengstuk van de arm, en de

Rembrandt kunnen waarnemen. Bij het schil-

verfijnd ritme, min of meer aftastend op zoek

vingers; de spieren moeten gewend zijn de

derij van Jan Six is het opvallend dat de verf-

naar gelijkenis. Een penseelstreek verraadt de

juiste bewegingen te maken. Elk lichaam heeft

streek van het hoofd en de kraag (4) volkomen

mentale gesteldheid van de schilder. Is hij kalm, palet 364 I april/mei 2013

7

5

een mogelijke verklaring voor het grote verschil

3

in verfbehandeling van hoofd en handen. Niet alleen het onderwerp diende bij Rembrandt interessant en verrassend te zijn (originele pose, of pose die goed bij het model paste), maar ook de verfstreek diende bij hem voor spektakel te 2

zorgen. Een moedige, ongekende houding en ontdekkingsdrift, ongewoon in zijn tijd die juist bepaald werd door het vlakke

1

schilderen met oog voor detail en het zo getrouw mogelijk weergeven ervan, zonder al te veel risico. Rembrandts

verfstreek echter vangt het licht niet alleen op directe spectaculaire wijze maar creëert ook ruimte en sluit deze niet af. Een op natuurgetrouwe weergave gerichte penseelstreek heeft een afsluitend effect, terwijl een emotionele

‘Bij het schilderij van Jan Six is het opvallend dat de verfstreek van het hoofd en de kraag volkomen anders is dan die bij de jas, de cape, de hand, en handschoenen’

8


verfstreek de toeschouwer meeneemt. zijn ten onder gegaan en moeten weer herboDomme verfstreek

ren worden. Een goede schilder accepteert

Picasso had het over domme verfstreken die

de mislukking als een creatief principe. De we-

noodzakelijk zijn in een schilderij. Onder

dergeboorte moet het schilderij een rijker

domme streken wordt dan verstaan opzettelijk

leven geven, zoals een feniks uit de as oprijst.

ongeïnspireerde vegen verf. In dit schilderij zit-

Deze fase heeft dit schilderij ook gekend, je

ten meerdere domme streken waarvan die

voelt dat er onder die geniale streken veel

witte veeg even boven de manchet van de lin-

weggepoetst is. Er zit beslist ook wanhoop

kerarm (2) het meest in het oog springt. Ogen-

onder de losse streken…wanneer lukt het nu

schijnlijk ongeïnspireerd neergezet... maar op

echt.. en dan… out of the blue…alles komt

een gelijksoortige plek boven het manchet van

samen en het wonder is daar. Een schilderij dat

de rechterarm (1) een geniale streek die alleen

zo’n proces heeft gekend is overtuigend. Zon-

een zeer bekwaam vakman kan maken; een

der mislukking is een schilderij een beetje een

zwierige toets die in een keer diepte en reliëf

doetje, een jongetje dat het leven nog niet ge-

opgewonden, zelfverzekerd, verdrietig, enzo-

de verfstreek te onderkennen.

geeft, gemaakt in een Japans aandoende be-

kend heeft. Een volwassen schilder als Rem-

voort. Het lichaam registreert en geeft feilloos

Een mogelijk interpretatie voor het verschil in

weging … kwast beetje naar binnen gedrukt …

brandt toen was maakt van de mislukking een

weer wat de maker bezielt. Het is interessant

gezicht en hand is wellicht dat Rembrandt door

losjes met net voldoende verf. Los, zwierig,

zegetocht.

een schilderij zo te lezen, je bent niet zo snel

de frisse vegen wilde uitdrukken dat Six naar

en… geniaal.

uitgekeken. Rembrandt was in vorm toen hij de

buiten ging. Zijn hoofd is ‘cool’: natuurgetrouw,

jas en de handen schilderde. De streken heb-

rationeel geschilderd, maar van binnen voelde

Het is de domme streek die het geniale van

Een verfstreek kan zeker, aarzelend, zoekend,

ben een grote directheid, kracht en zelfverze-

Jan Six zin naar avontuur (recent onderzoek

een andere streek geloofwaardig en menselijk

overdreven, overmoedig, streng, angstig, net

kerdheid.

naar de kleding bij Rembrandt zou aantonen

maakt. Een schilderij moet aarden, en dat ge-

voldoende of mislukt zijn. De verfstreek geeft

‘Het is de domme streek die het geniale van een andere streek geloofwaardig en menselijk maakt’

Leven

dat de kledij van Jan Six betekende dat hij zou

beurt met de ongeïnspireerde domme streek.

aan het schilderij zijn dynamiek. Het brengt

Naar buiten

gaan paardrijden). Dat aspect wordt wellicht in

Elk goed schilderij wordt op een zeker moment

leven in de brouwerij. Van fijnschilders is een

Ook is er een zoeken naar theatrale effecten in

de handen (5) uitgedrukt. Het is volgens mij

in het creatieve proces vernietigd; de vormen

veel voorkomend bezwaar dat de afbeelding palet 364 I april/mei 2013

9

klopt maar vaak levenloos is. De kracht van een goed schilderij zit in de mate van leven die zij incorporeert. Dit schilderij verbeeldt de werkelijkheid op een manier die overeenkomt met de natuur. Er is niet zomaar.. eh,voila!.. een bloem, de bloem was een onooglijke knop aan een soms nog kale tak die allerlei weertypen heeft overleefd en tenslotte stralend tevoorschijn komt. De natuur kent ook fatale mislukking, trial and error, maar ook doorzettingsvermogen, glorie, enzovoort. Dit dient ook in een goed schilderij te zitten, en dit schilderij bezit alles. Een weergave alleen is niet voldoende om de werkelijkheid op wat voor manier, figuratief of abstract weer te geven. De ‘realiteit’ vraagt niet alleen aandacht voor haar verschijning maar ook inzicht, gevoel voor haar ‘aard’, pas dan ontsluiert zij haar geheimen. Bijvoorbeeld meester Cezanne heeft ons een aantal van haar geheimen onthuld. Dit is de manier van de kunsten met de natuur als leermeester. Sprezzatura

‘natuurlijk kost het schilderen van de hand, handschoen, enzovoort hem moeite maar het is geschilderd alsof het hem geen enkele moeite heeft gekost’

De tressen op de cape zijn met verve gezet, net als de knopen (3) op de jas. Terwijl het rood van de cape nog nat was veegde Rembrandt snel en variërend in druk de tressen op de cape. Het licht wordt naar mijn gevoel zo veel beter gevangen dan bij een nauwkeurige weergave. Ook de knoopjes met een wit-oker toets pakken het licht ritmisch in een handeling. Een droge borstelige kwast, duim paraat, even zwevend over het oppervlak, hier en daar wat verf achterlatend. Een voorloper van het impressionisme ? Ja zeker, wat het vangen van het licht betreft. Maar vanuit de trefzekere handeling bekeken is het ook: in de juiste sfeer zitten, ‘in the flow’, meesterschap, het ritme hebben en voelen dat de handeling overneemt. Het is dansen op muziek. Het gaat vanzelf, begeestering. Het lichaam krijgt het juiste ritme. En wat we zien in de knopen en tressen is het ritme van Rembrandt, het is zijn dans. Een zwierige dans, maar niet te zwierig… strak en swingend. Het resultaat: sprezzatura. Iets doen of maken alsof het geen moeite kost of heeft gekost, gestolde gratie. Een on-Nederlandse houding, want voor niks wordt niks betaald, en de suggestie van teveel gemak is al verdacht. Zo niet bij Rembrandt: natuurlijk kost het schilderen van de hand , handschoen, enzovoort hem moeite maar het is geschilderd alsof het hem geen enkele moeite heeft gekost, en bij de geniale vegen is dat ook zo. Het resultaat van dit ogenschijnlijk nonchalant vertoon van vakmanschap is dat het licht veel levendiger wordt weergegeven dan tot dan toe het geval was in de schilderkunst, het sprankelt Mozart-achtig helder als kristal op de witte manchetten van de mouw en boogie woogiet bij de tressen en knopen, wordt Grieg bij de handschoen, en rust uit in de mantel en het gezicht als een adagio van bijvoorbeeld Albinoni. Duim Rembrandt heeft het schilderij niet gesigneerd, dat hoeft ook helemaal niet, zijn duimafdruk als knoop is zijn handtekening. Hoe langer ik naar het schilderij kijk hoe duidelijker het voor mij wordt dat Rembrandt voor alles het licht zo spectaculair en echt mogelijk wilde vangen. Niet alleen door middel van het chiaroscuro, de licht donkerwerking maar in dit schilderij vooral door de verfstreek zelf. En dat leidde als vanzelf naar een stijl die pas vele eeuwen later bij de impressionisten is gebruikt. We zijn dus getuige bij het bekijken van dit schilderij van een waarlijk groots moment in de schilderkunst. Er valt nog veel meer te vertellen over de verfbehandeling , maar de lezer moet maar gaan kijken, en zelf zijn oordeel vormen. Dit schilderij is een van de Nederlandse topstukken die in de eregalerij worden gepresenteerd in het hernieuwde Rijksmuseum dat op 13 april feestelijk wordt geopend.

10



11

Tekst Moniek Peters Beeld Galerie Jaap Sleper

Holy Smoke Hidenori Mitsue HIDENORI MITSUE (1969) IS EEN KUNSTENAAR UIT JAPAN DIE ZICH TEGELIJKERTIJD HEEL VERWANT VOELT MET WAT HIER IN NEDERLAND IN DE KUNST GEBEURT. HIJ KWAM IN 2006 NAAR UTRECHT NA EEN OPLEIDING AAN DE AFDELING DESIGN VAN DE KYUSHU SANGYO UNIVERSITY IN JAPAN.

‘Zou het kunnen zijn dat er voor de Japanner Mitsue andere grenzen, normen en waarden bestaan’

Nederland was voor hem hèt land van de

Expressieve kleuren

schilderkunst. De plek bij uitstek om zich verder

Als moderne Japanner bekend met de nieuw-

in de schilderkunst te verdiepen en zich erin te

ste technieken en de laatste mode was het

bekwamen. Hij beheerste het vak al min of

belangrijk te onderzoeken wat ‘eigenheid’ voor

meer, maar had de twee jaar aan de afdeling

hem betekende. School die eigenheid in zijn

schilderen van de Hogeschool voor de

hang naar felle expressieve kleuren, onrustige

Kunsten in Utrecht hard nodig om technisch en

bewegingen en vaart? In hoeverre deed zijn

inhoudelijk meer kanten van het schilderen te

Japanse aard en temperament er toe en hoe

leren.

kon hij zich zonder die eigenheid te verliezen

De techniek had hij gauw genoeg onder de

staande houden in de eeuwenoude schilder-

knie. Naast het puur technisch kunnen

traditie van Nederland?

schilderen had hij behoefte meer inhoudelijk bezig te zijn; anders zou het schilderen een

Hidenori Mitsue heeft om deze vragen te kun-

zielloze bezigheid blijven.

nen beantwoorden de geschiedenis van Japan

Toen hij na zijn bachelor aan de HKU nog twee

en van Nederland geanalyseerd. Hij ontdekte

jaar in Enschede de master-opleiding schilde-

interessante raakvlakken die hij vanuit zijn

ren aan het Dutch Art Institute volgde, was hij

Japanse afkomst benaderde.

een volleerd kunstenaar. Vooral tijdens de peri-

Het is boeiend na te gaan of we zijn schilderijen

ode in Enschede werd hij behoorlijk theoretisch

vanuit dat standpunt zouden moeten bekijken.

gebrainwashed wat de schilderkunst betreft.

Zou het kunnen zijn dat er voor de Japanner

Het werd tijd om na te denken over wat hij zou

Mitsue andere grenzen, normen en waarden

gaan schilderen en hoe hij zijn verlangens in schilderconcepten kon omzetten. 18


Rechts: Hidenori Mitseu palet 364 I april/mei 2013

19

Portrait of Michiel Pompe van Slingerlandt B. 2012, Olieverf op katoen 110 x 80

20


bestaan met betrekking tot wat goed is of

eigen maken en tot nieuwe kunst brengen. De

‘over de top’? Is het anders dan de manier

losse expressieve schildertrant van Mitsue is

waarop wij hier in Europa denken en kijken?

een onmiskenbaar uitvloeisel van wat wij als

Wat doet hij met zijn Japanse bagage en de

Japans herkennen. Het lijkt of hij het penseel

toch wel beladen schilderkunst van Neder-

hanteert op een kalligrafische wijze. Hij voert

Portrait of Michiel Pompe

land?

een hevig zwaardgevecht uit of een zwierige

van Slingerlandt B. 2012,

dans om druk doende met tekens een beeld

Olieverf op katoen 110 x 80

Imitatie

te scheppen. Voor ons westerlingen weinig be-

Hidenori Mitsue laat zich inspireren door reeds

kend en bijna op de grens van kitsch.

bestaand werk. Imitatie is ook in de kunst een

Hij is in zijn onderwerpen gefascineerd door de

vazen in blauw-wit. Deze kunnen door de exu-

het verleden alsof Mitsue wil zeggen: ‘Wij Ja-

kenmerk van het onder de indruk zijn van iets

banden die er sinds de 17de eeuw tussen Ne-

berantie die de vazen uitstralen natuurlijk ook

panners moesten zo nodig precies zo schilde-

nieuws, van nieuwe culturen, het je vervolgens

derland en Japan bestaan. Vandaar zijn tulpen-

gezien worden als een ironische knipoog naar

ren als de Hollanders het wilde hebben, maar ik palet 364 I april/mei 2013

21

Portrait of Lodewijk Napoleon Bonaparte 2012, Bust of Mary II Stuart

22


doe het nu opnieuw in alle overdaad’. In dat

meinse kledij door Jacob Cuyp uit 1649 en het

licht maakte hij wellicht ook de versies van het

ruiterportret van August der Starke.

jongetje Michiel Pompe van Slingelandt in Ro-

Zijn werk is te zien bij galerie Jaap Sleper.

Olieverf op linen 80 x 60


23

Tekst & Beeld Robert Rost

Aan de slag met wit Robert Rost, Resident Artist Winsor & Newton

IEDERE SCHILDER HEEFT EIGEN GEBRUIKEN, VOORKEUREN EN METHODES VAN WERKEN; MAAR ALLEN GEBRUIKEN WIT. HET IS DE VERF DIE EEN GEMIDDELDE KUNSTENAAR ZELFS HET MEEST VERBRUIKT. GEDURENDE DE AFGELOPEN EEUWEN HEEFT HET WIT DAT EEN KUNSTENAAR GEBRUIKT EEN RIJKE ONTWIKKELING DOORGEMAAKT. SOMMIGE VARIANTEN HEBBEN DE TAND DES TIJDS DOORSTAAN EN ZIJN AL EEUWEN OP DE MARKT.

scheuren. Dit effect is bij halfdrogende oliën,

mooie warme witte kleur en de sterkte van de

Verschillende lagen wolken

zoals saffloer- en papaverolie, sterker dan bij

verf: Loodwit is een korte verf, waar een schil-

met verschillende witten

lijnolie. Een wit op basis van saffloerolie is dus

dertoets mooi in blijft staan. Varianten van het

perfect geschikt voor normale toepassingen

Loodwit zoals Cremnitz White en Flake White

en als mengwit, maar niet voor gebruik in on-

zijn inmiddels ook niet meer te verkrijgen in

derschilderingen. Hiervoor gebruikt men het

Nederland. Een bekende moderne schilder die

best een wit op lijnoliebasis zoals Underpainting

nog gebruik maakte van Cremnitz White was

White.

Lucian Freud die zijn beroemde toetsen en sporen in deze verf achterliet.

Loodwit Loodwit is al vanaf ca. vierhonderd jaar voor

Zinc White

onze jaartelling bekend en is sinds er wordt ge-

Winsor & Newton was in 1834 de eerste fabri-

schilderd één van de belangrijkste pigmenten

kant die een Zinc White op de markt bracht:

geweest. Het is ook één van de eerste kunst-

Chinese White. Dit was een aquarelverf en pas

Anderen hebben het veld moeten ruimen,

soort wit? En waar dient een schilder rekening

matig bereide pigmenten. Door het gebruik

in 1850 zou de eerste Zinc White als olieverf op

omdat zij niet goed genoeg bleken te zijn of in-

mee te houden bij het gebruik van wit? Ik heb

van loodoxide is deze verf echter zeer giftig en

de markt verschijnen. Met de komst van Zinc

middels verboden worden door Europese re-

het voor u op een rijtje gezet

door Europese regelgeving, die de productie

White werd Loodwit minder populair en van de

aan banden legt, nog nauwelijks te verkrijgen.

eerste plaats als meest gebruikte wit gestoten.

De drager

Hoewel de dekkracht van loodwit niet erg

Vermenging met lijnolie doet deze wit echter

De meeste witten van Winsor & Newton zijn

groot is, werd deze vooral populair door de

vergelen en maakt de verf broos. De drager

gelgeving. Wanneer gebruikt men nu welke

gewreven met saffloerolie, omdat deze olie lichter van kleur is en minder neigt tot vergelen dan lijnolie. Streeft een kunstschilder naar puur wit in het werk dan is het dus ook het advies deze niet met lijnolie te vermengen. Voor onderschilderen en gronderen is het juist niet raadzaam om witten met saffloerolie te gebruiken. Als olieverf droogt, ondergaat de verflaag namelijk een aantal veranderingen: onder invloed van verschillende chemische reacties neemt het gewicht toe en af. Door dit “werken” van de verf kunnen bovenliggende lagen van links naar rechts Iridescent White, Titanium White Zinc White, Underpainting White,Transparent White, Flake White Hue met steeds eronder vermengd met Alizarine Crimson 24



25

genoemd. Zo heeft Flake White Hue vele eigenschappen van het traditionele Loodwit, maar het sluit de risico’s hiervan uit. Flake White Hue is de stugste verf onder alle witten en is een uitste-

Het parelmoerachtige

kend

Iridescent White

schildermateriaal, dankzij zijn flexibiliteit, duurzaamheid Het palet met alle witten

en snelle droging. De aanwezigheid van zink-

Mica en kan gebruikt worden om parelmoer-

pigment verbetert tevens de consistentie.

achtige effecten te bereiken. De lichtechtheid van deze verf is zeer goed en vermengd met

Iridescent White

transparante kleuren komt het parelmoereffect

Deze wit bestaat uit een pigment op basis van

vooral goed tot zijn recht.

dere verven om deze sneldrogend te verkrijgen. Vermengd met Zinc White blijken organi-

Underpainting

sche pigmenten minder snel te verbleken bij

White

blootstelling met zonlicht.

Als enige wit van

Zinc White is een koeler wit dan Loodwit of Ti-

Artists’Oil Colour in

taniumn White, is vrij transparant en geschikt

het assortiment

voor glaceren en het mengen van tinten.

van Winsor & Newton wordt

Diverse Witten

Saffloerolie met Titanium

Titanium White

deze Underpain-

Rond 1916 kwam Titaandioxide wit op de

ting White gefabri-

markt. In tegenstelling tot loodwit is deze wit

ceerd met lijnolie

niet giftig en het is nog steeds met meest witte,

als drager. Het

meest dekkende, meest gebruikte, populair-

wordt gewreven

ste, moderne wit.

met een titanium-

“Yumi” portret met typisch

pigment, wordt

hooglichteffect bereikt met transparante lagen wit

die door Winsor & Newton voor deze verf

Door de dekkracht is het niet uitermate ge-

aanbevolen voor

wordt gebruikt is dan ook Saffloerolie.

schikt voor glaceertechnieken, maar voor à la

onderschilderin-

Het hoofdbestanddeel zinkoxide zorgt voor

prima technieken is het perfect. Ook voor het

gen of het opzet-

een relatief snelle droging van deze verf en

overschilderen van vlakken en het mengen van

ten van grote

wordt ook wel gebruikt als bestanddeel bij an-

dekkende kleurtonen leent deze verf zich uiter-

partijen wit en is

mate goed.

sneldrogend.

Transparent White Dit is een variant van de Titanium White en is

Winsor & Newton

ideaal om tonen te mengen en glacislagen aan

Nederland

te leggen.

www.robertrost.nl

Het is transparanter en veel zwakker dan Zinc White. Flake White Hue Sinds de komst van velerlei synthetische anor-

“Mugshot”

ganische pigmenten zijn er voor veel pigmen-

Het gebruik van

ten vervangers op de markt gekomen met

Zinc White en

meestal veel sterkere en stabielere eigen-

Titanium White

schappen. Zo’n vervanger wordt dan een Hue 26



27

Tekst Marianne Visser van Klaarwater Beeld Maarten Boffé

Een vrije geest Maarten Boffé EEN VRIJE GEEST. ZO ZOU JE MAARTEN BOFFÉ KUNNEN NOEMEN. HIJ LAAT ZICH NIET BINDEN AAN EEN OF ANDER GENRE; STILLEVEN, LANDSCHAP OF PORTRET. INTEGENDEEL: ZOWEL QUA VORMGEVING ALS TECHNIEK MAAKT HIJ STEEDS EEN KEUZE. DAARBIJ LIGT HET ACCENT BIJ DEZE MEESTER VAN DE FIJNSCHILDERKUNST OP HET ONGEBRUIKELIJKE LEIDEN VAN LICHT: DIKWIJLS WORDEN DE ONDERWERPEN LANGS ACHTER BELICHT OF UIT VERSCHILLENDE BRONNEN. MET GROTE AANDACHT VOOR DE KRACHT VAN HET DETAIL EN DE COMBINATIE VAN KLEUREN. Ook al doen zijn werken verstild aan, toch gebeurt er veel. De grens tussen werkelijkheid en het oog van de schilder vervaagt bij Maarten Boffé. Eigenlijk verfraait Maarten de werkelijkheid door de wijze waarop hij haar verbeeldt. Zo laat hij stoffen meer tot hun recht komen en geeft hij meer diepgang door nooit eerder zo geziene contrasten tussen licht en donker.

Even onthecht olieverf op paneel (detail)

Filosofisch

Gevolg en

Soms oogt zijn werk filosofisch zoals in ‘Alles is

oorzaak,

voor Altijd ‘, als titel voor een schilderij van om

olieverf

het even wat. Dan weer getuigt een titel van

op paneel

humor, zoals ‘Recht in de Roos’ voor een

70 x 50

vaasje met rozen. En dan is het weer poëtisch, met verf en met taal, zoals ‘verzoening’, een vertederend werk van een mannetje en vrouwtje speelgoedbeertje. Verrassend is zijn fotografisch aandoende werk ‘toegelaten leven’, een doek met twee vissersschepen op volle

28



29

Eenzame hoogte,

zee. Zijn motto typeert hem: ‘Ik wou dat ik niet

olieverf op paneel 40 x 50

meer volmaakt zou willen zijn.’ Deze gedachte zien we onder andere terug in zijn relativerende gedicht Cirkel. Maarten Boffé bekijkt het leven met een glim-

Cirkel Eerst wensen tot we gewenst zijn En denken tot we bedacht zijn

lach, relativerend maar met veel diepgang. Zoals hij op zijn website www.maartenboffe.be schrijft: ‘Met moeite geboren te Tienen en die gebeurtenis met wisselend succes tot dusver overleefd. En heel wat afgelachen.’ Fijnschilderschool

‘Ik wou dat ik niet meer volmaakt zou willen zijn’

Dan leren tot we geleerd zijn eten tot we vergeten zijn verliezen tot we verloren zijn

Momenteel woont en werkt hij in het Belgische Ranst en geeft daar les aan zijn eigen fijnschilderschool. Zelf is hij vooral autodidact. Hij lijkt geboren te zijn met een penseel in zijn hand, want het schilderen hoefde hij zelf nooit te

En aanvaarden tot we aanvaard zijn geven tot we vergeven zijn

leren. Nu geeft hij anderen permanent les op vrijdag en zaterdag van 9.30 tot 16 uur. Door het geven van individuele begeleiding krijgen 30


Uit het niets,

Dan lossen tot We verlost zijn

olieverf op paneel 50 x 70 palet 364 I april/mei 2013

31

Pril geluk,

de leerlingen de kans om zich te ontwikkelen

ons voor eventjes eigen.

olieverf op paneel 70 x 80

naar eigen aanleg en inzicht. Daarbij leren ze

Boffé: ‘Van het echte maken we een ‘kunstma-

alles over ambachtelijke vaardigheden, inclusief

tige’ imitatie. Juist dat onechte in kunst is zo

de technieken van oude meesters. De diversi-

fascinerend. Voor een geschilderde aardbei die

teit in geaardheid en niveau werkt inspirerend

uit olieverf bestaat, maar net echt lijkt, hebben

tussen de leden van de groep, die beperkt blijft

we grotere bewondering dan voor een echte.

tot 15 personen.

Eenmaal herschapen, hebben we er meer

Voor altijd, olieverf op paneel 60 x 80

voeling mee. Een acteur die overtuigend een

‘Juist dat onechte in kunst is zo fascinerend’

32


Volmaaktheid

dronkaard speelt, krijgt ons applaus: een echte

De volmaaktheid der werkelijkheid verbaast,

dronkaard niet. Niet dat de werkelijkheid onin-

maar wordt overtroffen door het zich verbazen

teressant is, doch haar alomtegenwoordigheid

over heit feit dat mensen zo iets kunnen

maakt haar vanzelfsprekend en banaal.’

maken. Zo verbazen de deelnemers aan de

Door te tekenen en te schilderen dwingen we

fijnschilderschool elkaar steeds weer. Zoals

ons ertoe om onze aandacht te verscherpen,

sinds het bestaan van de mensheid pogen ze

bewuster te zijn. Boffé: ‘Dat verplicht ons de

de werkelijkheid na te bootsen in een of an-

realiteit analytisch, intuïtief, nieuw, emotioneel,

dere vorm. Alsof de werkelijkheid niet volstaat.

instinctief of vanuit ons innerlijk weten te bena-

Alsof we ze uitsluitend door haar na te bootsen

deren. Het ‘kunstwerk’ is de getuigenis van dat

verteerbaar en leefbaar kunnen maken. Door

bewustzijn en is dus de optelsom van werke-

de schepping te herscheppen maken we haar

lijkheid en bewustzijn.’

Bestemming, olieverf op doek 120 x 100


33

Tekst & Beeld Rein Pol

Verhaal achter de schilder

‘Bij Rein Pol bewegen de onderwerpen zich tussen het doodgewone en absurde’

MET ZIJN FIGURATIEVE WERK WORDT REIN POL GEREKEND TOT DE NOORDELIJKE FIGURATIEVEN. DEZE KUNSTENAARS UIT HET HOGE NOORDEN MAKEN REALISTISCHE WERKEN VOLGENS OUDE AMBACHTELIJKE SCHILDERSTECHNIEKEN. BIJ REIN POL BEWEGEN DE ONDERWERPEN ZICH TUSSEN HET ALLEDAAGSE EN ABSURDE. Rein Pol schildert mooie muziekinstrumenten,

Noors fjord. Zijn zelfportretten vormen op zich

maar ook een fles met daarin een varkensfoe-

een collectie: in de spiegel van een badkamer,

tus. Soms stijgt de geur van mest op uit zijn

in een glazen vitrine omringd door ‘ghost of the

Atelier Rein Pol,

landschappen, dan weer zwoegt een Gro-

past’, of gewoon met een potje augurken als

Pitt Fotografie – Stedum

ningse boemeltrein langs steile oevers van een

teken van zijn waardigheid. Heracleum Mantegrazzianum De portretten maar ook stillevens en treinen vertellen veel over hemzelf. Neem bijvoorbeeld de door hem zo vaak geschilderde berenklauw ofwel Heracleum Mantegrazzianum. Rein Pol: ‘Op een dag waarschuwde een familielied mij voor deze plant: “Weet je dat die berenklauw in jullie tuin heel gevaarlijk is? Je kunt er lelijke brandwonden van krijgen”. Pas verhuisd van onze Groninger bovenwoning naar een vrijstaand huis aan de rand van een rustig dorpje wist ik nog helemaal niets van dit soort levens-

Jeugdigheid aan tafel,

gevaarlijke planten. De brandnetels achter

buiten 2011,

onze school, ja daarmee maakte ik als kind ge-

olieverf op linnen 125 x 75

regeld kennis. ‘Dan moet’íe maar weg’ antwoordde ik en met een paar ferme klappen met mijn pas aangeschafte spade legde dit lid van de familie der schermbloemigen het loodje. De plant durfde 34



35

Losing my hair 2012, deel 7 serie badkamerspiegel, olieverf op paneel, 44 x 50 De kunstenaar die zich spiegelt is ouder geworden. Het haar op z’n hoofd wordt dunner, de opkomende kaalheid valt niet te stuiten! Is dat de reden waarom hij zijn krullen heeft aangestoken? Om de natuur een handje te helpen?

Daar gaven topkunstenaars als Wout Muller,

weer verder. Natte verf in natte verf. En de vor-

Jouke Wouda, Ger Siks en Diederik Kraaijpoel

men verdrijven.’

inspirerend les. Pol: ‘Toen, halverwege mijn stuHet Schaakspel 2011

die, ook nog eens Matthijs Röling mompelend

olieverf op paneel, 58 x 50

ons klaslokaal binnenstapte, kon ik in een nog hogere versnelling opschakelen en ging het als een speer. Matthijs leerde ons, een klasje van een man of drie, vier (!), de nat-in-nat schildertechniek.’ zich nooit meer te laten zien in mijn tuin. Uit

Reeksen

Voor deze techniek maakt Pol vooraf enige

schuldgevoel? Ik weet het niet. In elk geval

Zoals zoveel kunstenaars werkt ook Rein Pol

compositiestudies met houtskool. Geef je doek

begon ik, niet lang na deze actie, met het schil-

graag in reeksen. Zo telt de serie Zelfportret in

of je paneeltje zo snel mogelijk een tint met ver-

deren van de prachtige Heracleum Mantegraz-

badkamerspiegel, gestart in zijn eindexamen-

dunde olieverf. Meng, goed geordend, lekker

zianum en ik ben er nooit meer mee gestopt.’

jaar 1976, tot op heden 7 stuks. Het thema van

veel verf aan op je palet en breng dit op tand-

een wordt vanuit verschillende perspectieven

pastadikte, met enige vaart aan over die eerste

Splash drum 2 2012, olieverf

belicht. We zien vaak de tijd in stappen verglij-

natte dunne laag. Goed door je oogharen kij-

op paneel, 46 x 42

den. In het begin waren de geschilderde spie-

ken en schilderen maar. Niet te kleine pense-

gels nog half beslagenen zakten er tientallen

len! Je werkt gemiddeld gesproken van (te)

waterdruppels over het glas naar beneden.

donker naar het licht toe en, wanneer je figura-

Net echt! In de loop der jaren is de damp ver-

tief werkt, van achtergrond naar voorgrond. De

dwenen en zien we weer een heldere reflectie.

hoogste lichten bewaar je voor het laatst. Ge-

Zie voor exposities www.reinpol.nl

regeld goed afstand nemen, je studie (want

Nieuwe olieverfschilderijen bij Galerie

Nat-in-Nat techniek

dat is het voorlopig) op z’n kop bekijken (het

de Andel

Hoewel hij als kind al tekende met Rembrandt

schilderij, niet jij!) en in de spiegel vorm en per-

‘Het Kinderportret’,

pastelkrijtjes en rond zijn twaalfde met olieverf,

spectief controleren. Gaat het mis met de kleur

Museum Stad Appingedam.

begon het echte vakmanschap pas door het

of zit er te veel olieverf op je doek? Plaatselijk

Deelname aan ‘De Wereld boven Tafel’

volgen van de kunstacademie in Groningen.

direct wegschrapen met je paletmes en snel

bij Museum Møhlmann

Spurt tussen berenklauw 2007, olieverf op linnen, marouflé, 48 x 62

36



37

Tekst & Beeld Kees van Aalst

voor dienen. Collage kent een rijke traditie.

Het is van cruciaal belang

Vele bekende kubisten en dadaïsten hebben

het aandachtspunt reeds

deze techniek toegepast: Picasso, Gris,

vooraf te bepalen. Een een-

Schwitters en Ernst zijn een paar voorbeelden.

voudige vuistregel is een

De collage kan ook dienen om de inspiratie

driedeling van het papier,

voor de kunstenaar op gang te brengen.

zowel horizontaal als verti-

AQUACOL

caal. Een van de snijpunten

Afbeelding 2A

Structuur met Aquacol

is de ideale plaats voor dit

Eenvoudig is om te beginnen met rijstpapier of

aandachtspunt. De domi-

dunne tissues. We kunnen vooraf het papier

nante horizontale beweging

beschilderen met een abstract kleurpatroon in

die naar dit aandachtspunt

Breng structuur in uw werk

een koele en een warme kleur waarbij één

leidt wordt hier gecontras-

kleur domineert.

teerd door enigszins verti-

Na droging plakken we wat verfrommelde tis-

cale ondergeschikte

sues op het werk, waarbij we het aandachts-

beweging. Het snijpunt eist

punt in het oog houden. Het is van cruciaal

als vanzelf de aandacht op.

belang dit focalpoint reeds bij de start te bepa-

We kunnen dit focal point

len. ( zie afbeeldingen) Het resultaat is een on-

nog meer accentueren door

derschildering in watermedia gedeeltelijk

een groter tooncontrast.

bedekt met tissue ( aquacol) Houd in deze fase

Zo’n compositorische drie-

VOELT U ZICH WELEENS BEPERKT IN DE TECHNIEK WAARIN U WERKT?

het beeld zo abstract mogelijk, ook als u later

deling wordt zowel toege-

misschien enige figuratieve suggestie wilt aan-

past door de figuratieve als

U WILT IETS UITDRUKKEN MAAR HET MEDIUM WERKT NIET ECHT MEE.

brengen. Let meer op compositie , toon -en

de abstracte schilder.

NIET KRACHTIG GENOEG, TE WEINIG EXPRESSIE, TE VLAK, U KENT HET

kleurwaarden.

WEL. ER IS GEEN BETERE MANIER OM UW WERK EN CREATIVITEIT TE

kan een latere summiere figuratie er weinig

te zien of het al enige suggestie bij ons op-

VERSTERKEN DAN MEER MEDIA DOOR ELKAAR TE GEBRUIKEN.

meer aan bederven. U hoort het al, ik houd de

roept. Ik heb deze methode uitgebreid behan-

realiteit in deze fase zo lang mogelijk buiten de

deld in mijn boek “Abstraheren is te leren” Een

deur. Als we op deze manier tot een bevredi-

kleine aanvulling op zo’n suggestie is vaak al

Als zo’n abstracte basis een eenheid vormt ,

Laten we ons hierbij beperken tot de waterme-

naar behoeve combineren door transparante

gend resultaat zijn gekomen, kunnen we ons

voldoende om overtuigend over te komen.

dia acryl, gouache en aquarel. Je kunt die drie

naast dekkende passages aan te brengen,

werkstuk op z’n kant of op z’n kop houden om

Ook is het mogelijk dat u een bestaand figura-

lichte over donkere partijen

Afbeelding 2A en 2B

te schilderen en wateroplos-

Over een onderschildering in

bare over watervaste delen

slechts twee kleuren is ver-

te plaatsen. Voorts kunnen

frommeld tissue gelijmd,

we met inktlijnen ons werk

waarbij voornamelijk de cen-

expressiever maken. Het

trale horizontaal en verticaal

aantal mogelijkheden om

zijn benadrukt. Vooral de

meer variatie aan te brengen

hoeken zijn rustig gehouden,

is legio. Een methode om

dus zonder collage.

meer structuur in de water-

Hier is het compositie-

media aan te brengen is bv.

schema links boven in afb. 1

acrylgel, gesso , modelleer-

toegepast. Meer kleuren

pasta en collage.

tooncontrast in dit deel versterken het “focal point”. De

Rijke traditie

abstracte werking is hier zo-

Collagemateriaal kan be-

veel mogelijk behouden.

staan uit allerlei materialen die op een ondergrond van papier, doek e.d. worden gelijmd. Krantenknipsels, treinkaartjes, entreebewijzen,

Afbeelding 2B

wijnetiketten, postzegels en allerlei textiel kunnen hier42



43

Afb. 4 a en b In afwijking van de vorige afbeeldingen is hier voor een figuratieve suggestie gekozen. Minimale details volstaan vaak om een landschapillusie op te roepen. Ook hier vinden we in het aandachtspunt het grootste tooncontrast en de meeste details.

Afbeelding 3A

tief onderwerp over de abstracte basis wilt

Ongecompliceerd

aanbrengen. Wijzig dan het onderwerp zoda-

Doe dus dit abstracte fundament niet te veel

nig dat het enigszins in de abstracte basis past.

geweld aan en bewaar de eenheid in composi-

tie, toon en kleur. De oorspronkelijke vrije losse

realiteit mag het schilderproces nooit domine-

opzet stimuleert u om naar de eisen van het

ren. Het schilderij moet interessant zijn en ge-

schilderij te luisteren en te respecteren. De zgn.

tuigen van persoonlijke interpretatie. Mijn

Afbeelding 3A en 3B Ook hier is tissue voornamelijk op de dominante horizontaal aangebracht. Om eenheid te waarborgen is weer een beperkt aantal kleuren gebruikt. Bij de afwerking is het tooncontrast in het focal point versterkt. Je zou in deze abstracte basis zowel een stilleven als een stadsgezicht kunnen projecteren. Ik heb echter gekozen om de abstractie zoveel mogelijk te handhaven.

Afbeelding 3B

44



45

Afbeelding 5A

46


ervaring is dat ongecompliceerde schilderijen

gels. De hoeveelheid voorwerk is persoonlijk.

ren buiten die van de realiteit, gebruik kleur

Afbeelding 5A en 5B

vaak de beste zijn. Dit betekent beperking in

Sommigen hebben behoefte tot in detail de

meer expressief dan realistisch, dat vergroot

Nadat de collage over de onderschildering is aangebracht, is de

kleur, vorm en structuur. Hierdoor ontstaat sa-

compositie te bepalen, anderen benaderen de

de abstracte kwaliteit. Tot slot, varen op het

voorgrond met verdunde gesso behandeld. Met pen en gesso zijn

menhang en eenheid, voorwaarde voor suc-

zaak losser en spontaner. Vaak is enige plan-

veilige en bekende staat de originaliteit en zelf-

vervolgens wat decoratieve lijnen getrokken. Ik had geen behoefte

cesvol werk. Wanneer u op deze wijze uw

ning wel gewenst, waarbij we allerlei opties

expressie in de weg en maakt het schilderij ge-

om hier verder enige figuratie te suggereren.

onderwerp in de abstracte onderschildering en

openhouden , die ruimte laten om gedurende

woontjes en saai, voorspelbaar. Om met deze

collage hebt ingepast zal het resultaat een

het proces een zijweg in te slaan. Als we te

collagemethode te experimenteren zou u ook

semi-abstract schilderij laten zien, waarbij de

veel op zeker spelen, ontstaat saai en ongeïn-

oud “ mislukt werk kunnen gebruiken. Als het

kunstenaar een persoonlijke visie van de reali-

spireerd werk, ongetwijfeld door familie en

te figuratief is, keer het om en leg er, behalve

teit geeft.

vrienden bewonderd, maar artistiek van weinig

tissue een dun laagje witte acryl overheen om

waarde. Een zeker evenwicht tussen vrijheid

de basis vager en abstracter te maken.

Chaos en orde

en controle, tussen chaos en orde in het schil-

De vele afbeeldingen met toelichting zullen het

Laat u bij de opzet niet te veel leiden door re-

derproces is wel gewenst. Zoek bv. eigen kleu-

werken met “aquacol” nog meer verduidelijken. palet 364 I april/mei 2013

47

mei INHOUD PALET 364

Recommend Documents