INHOUD Lijst van afkortingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xxiii Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . xxvii DEEL 1 WEGWIJS IN HET BESTUURSRECHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 Hoofdstuk 1 Omschrijving, indeling en bijzonder karakter van het bestuursrecht . . . . . . . . . 3 I.
II.
III.
IV.
Omschrijving van het bestuursrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 B. Positieve en negatieve omschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1. Positieve omschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2. Negatieve omschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 C. Formele en materiële omschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1. Formele omschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 2. Materiële omschrijving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 D. Poging tot synthese . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Indeling van het bestuursrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 A. Systematiek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 B. Materieel en formeel bestuursrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 1. Materieel bestuursrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 2. Formeel bestuursrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 3. Voorbeeld. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 C. Bijzonder versus algemeen bestuursrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 1. Bijzonder bestuursrecht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 2. Algemeen bestuursrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 3. Wisselwerking tussen algemeen en bijzonder bestuursrecht . . . . 13 D. Plaatsing ten aanzien van de andere rechtstakken . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Door het bestuursrecht beheerste relaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 B. De relatie burger – bestuur – rechter. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 C. De relatie bestuur – personeel van het bestuur – rechter. . . . . . . . . . . 18 D. De relatie besturen onderling – rechter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Het bijzonder karakter van het bestuursrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 A. Principe: eenheid van rechtsorde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
Intersentia
v
Inhoud
V.
B. Het bestuursrecht als aanvulling of uitzondering op het gemeen recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Fragmentarisch karakter van het bestuursrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Prerogatieven van de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Specifieke verplichtingen voor het bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Specifieke verplichtingen bij de keuze van een medecontractant 3. Naleven van regels inzake openbaarheid van bestuur(sdocumenten) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Respecteren van vormvoorschriften en andere voorschriften . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Adviezen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Openbaar onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Machtiging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e. Motiveringsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Het algemeen belang als rechtvaardiging. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Wisselwerking tussen het bestuursrecht en het privaatrecht . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Eenheid van rechtsorde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Tweewegenleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Toepassing van privaatrechtelijke technieken op bestuursrechtelijke aangelegenheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Toepassing van publiekrechtelijke technieken op privaatrechtelijke verhoudingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Tendensen in het bestuursrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
20 22 22 23 23 23 24 24 24 24 25 26 26 26 29 29 29 29 30 31 31
Hoofdstuk 2 Bronnen van het bestuursrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 I. II.
Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 Bindende bronnen van bestuursrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 A. Het wettenrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 1. Internationale en supranationale wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 2. De Grondwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 3. Formele wetten (federale wetten, decreten en ordonnanties) . . . . 36 4. Reglementen en verordeningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 B. Algemene rechtsbeginselen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 1. Algemene rechtsbeginselen: inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40 2. Algemene beginselen van behoorlijk bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 a. Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 b. Niet contra legem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 c. Oorsprong . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44 d. Toepassingssfeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 45
vi
Intersentia
Inhoud
III.
IV.
3. De algemene beginselen van behoorlijk burgerschap . . . . . . . . . . C. Pseudowetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Soorten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Rechtskracht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Rechtsbescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Gewoonterecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gezaghebbende bronnen van bestuursrecht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Geen bindende rechtsbron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Belangrijke rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. De draagwijdte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Rechtsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Geen bindende rechtsbron . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Belang van de rechtsleer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bekendmaking van het geschreven recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
45 47 48 48 51 53 58 60 60 60 61 61 62 62 62 62
DEEL 2 MATERIEEL BESTUURSRECHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Hoofdstuk 1 Het bestuur, zijn structuur en zijn organisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 I. II. III. IV.
V.
Terminologische beschouwingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Het bestuur als ‘geheel van de diverse openbare diensten’ . . . . . . . . . . . . De vele verschijnings- en organisatievormen van het bestuur . . . . . . . . . Publieke en private (rechts)personen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Rechtspersoonlijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Publieke, private en parapublieke private personen . . . . . . . . . . . . . . . C. Publiekrechtelijke of privaatrechtelijke vorm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De organen van de rechtspersoon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. De diensten die binnen de rechtspersoon worden verricht . . . . . . . . . Centralisatie, decentralisatie en bestuurlijk toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Probleemstelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Centralisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Kenmerken: het hiërarchische beginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Vormen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Zuivere centralisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Deconcentratie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Decentralisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Kenmerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
70 72 74 75 75 76 79 80 81 82 82 83 83 84 85 85 86 87 87 87 vii
Inhoud
3. Vormen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 a. Territoriale decentralisatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 b. Functionele of dienstgewijze decentralisatie . . . . . . . . . . . . . . . 88 c. Aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 D. Het bestuurlijk (= administratief) toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 1. Begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 2. Verplichting tot het instellen van bestuurlijk toezicht . . . . . . . . . . 90 3. Vormen van bestuurlijk toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 a. Gewoon en specifiek toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 b. Normale vormen van bestuurlijk toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 c. Algemeen toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91 d. Bijzonder toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 e. Buitengewone vormen van bestuurlijk toezicht . . . . . . . . . . . . 95 4. Verloop van het algemeen bestuurlijk toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . 95 5. Bestuurlijk toezicht in verhouding met hiërarchisch en jurisdictioneel toezicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 E. Schema van centralisatie, decentralisatie en bestuurlijk toezicht . . . 98 VI. Het centrale bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 A. Het federale centrale bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 1. De koning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 a. Bevoegdheden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 b. De verordeningsbevoegdheid van de koning . . . . . . . . . . . . . 100 c. Delegatie van verordeningsbevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 2. De federale regering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 3. De ministers en staatssecretarissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 b. De ministeriële kabinetten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 c. Staatssecretarissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 4. De FOD’s en de POD’s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 5. Federale openbare instellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 6. Wetenschappelijke instellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 7. Raadgevende organen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 B. Het centrale bestuur van de gewesten en gemeenschappen . . . . . . . 105 1. De regering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 2. De ministers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 3. Beter bestuurlijk beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 VII. De gedecentraliseerde besturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 A. De territoriaal gedecentraliseerde besturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 2. De gemeente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 a. Het Gemeentedecreet (en de Nieuwe gemeentewet). . . . . . . . 110 b. De gewesten zijn in principe bevoegd voor de gemeenten . . 113
viii
Intersentia
Inhoud
c. d. e. f. g. h.
Bevoegdheden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De gemeentelijke basisstructuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De algemene gemeentelijke diensten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Binnengemeentelijke territoriale organisatie . . . . . . . . . . . . . Gemeentelijke intern verzelfstandigde agentschappen . . . . . De gemeente en de oprichting van of deelname aan rechtspersonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. De provincie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Provinciedecreet. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. De bevoegdheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. De provinciale structuur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De functioneel gedecentraliseerde besturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Totstandkoming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Openbare instellingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Overheidsbedrijven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Publiekrechtelijke verenigingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Publiekrechtelijke beroepscorporaties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Besturen met technische zelfstandigheid of gepersonaliseerde besturen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VIII. Medewerking van private (rechts)personen aan taken van algemeen belang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Private (rechts)personen die als administratieve overheid worden gekwalificeerd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Erkende (rechts)personen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Parapublieke privaatrechtelijke rechtspersonen . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Instellingen van openbaar nut . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Vzw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. De concessie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IX. Het begrip ‘administratieve overheid’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Belang van het begrip administratieve overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Geen wettelijke definitie van het begrip administratieve overheid . D. Een evolutief begrip? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Een complex begrip . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Invulling door de rechtspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Criteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Negatieve criteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Positieve criteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . H. Vragen (en soms antwoorden) bij de criteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
113 114 114 114 115 115 116 116 116 116 117 117 117 117 118 119 119 120 121 121 121 122 123 124 124 124 125 125 126 129 130 132 132 133 133 133 135 137
ix
Inhoud
X.
1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Uitsluiting van wetgevende en rechterlijke macht . . . . . . . . . . . . 3. Publieke rechtspersonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Publieke rechtspersonen in publiekrechtelijke vorm . . . . . . . b. Publiekrechtelijke rechtspersonen in privaatrechtelijke vorm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Private rechtspersonen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Wat wordt bedoeld met imperiumbevoegdheid of het stellen van gezagshandelingen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Aandachtspunten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Vrijwillige onderwerping aan administratiefrechtelijke regelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Bevoegdheid van de Raad van State . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Samenvattend schema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . J. Andere gelijkaardige begrippen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
137 138 140 140 142 144 145 146 146 146 147 148 149
Hoofdstuk 2 Bevoegdheden van het bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 I. II.
III.
IV.
x
Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De toekenning van bevoegdheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Attributiebeginsel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Toegewezen bevoegdheid van het bestuur en volheid van bevoegdheid van de wetgevende macht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Rechtstreekse toewijzing van bevoegdheid aan bepaalde ambtenaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Enkele voorbeelden van aan diverse besturen toegekende bevoegdheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Federale Staat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Gemeenschappen en gewesten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Provincies en gemeenten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Het is niet altijd eenvoudig . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Soorten bevoegdheden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Tweevoudige bevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Bevoegdheid om gebruik te maken van privaatrechtelijke instrumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Bevoegdheid tot het stellen van eenzijdige bestuurlijke rechtshandelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De uitoefening van bevoegdheden. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Respecteren van het wettigheids- of rechtmatigheidsbeginsel . . . . . B. Respecteren van het specialiteitsbeginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Gebonden versus discretionaire bevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
151 151 151 151 152 152 152 153 153 154 155 155 156 156 157 157 158 158
Intersentia
Inhoud
V.
D. Verbod van machtsoverschrijding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Verbod van machtsafwending . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Delegatie van bevoegdheid en van handtekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Delegatie van bevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Delegatie van handtekening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
159 159 160 160 161
Hoofdstuk 3 Handelingen van het bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 163 I. II.
Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De eenzijdige bestuurlijke rechtshandeling (EBR) . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Eenzijdig karakter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Uitgaan van het bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Rechtshandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Belang van de EBR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Kenmerken van de EBR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Eenzijdig van aard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Bindende (dwingende) en verbindende kracht . . . . . . . . . . . . . . . 3. Vermoeden van wettigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Uitvoerbare kracht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Voorbeeld. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Uitdrukkelijke en stilzwijgende EBR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Reglementaire en eenzijdige EBR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Belang van het onderscheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. EBR die rechten verleent of die geen rechten verleent . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Belang van het onderscheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. EBR op grond van gebonden of discretionaire bevoegdheid. . . . . . . H. Gezagshandelingen en andere eenzijdige rechtshandelingen . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Belang van het onderscheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Declaratieve handeling versus constitutieve rechtshandeling . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Belang van het onderscheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . J. De complexe EBR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . K. Een bijzondere vorm van EBR: de bestuurlijke sanctie . . . . . . . . . . . 1. Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Kenmerken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Een sanctie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
163 164 164 164 164 165 165 167 168 168 169 169 169 170 172 172 172 173 175 175 175 176 184 184 185 185 185 186 186 188 189 189 189 190 xi
Inhoud
c. d. e. f.
III.
IV. V. VI.
xii
Reactie op een inbreuk op een rechtsnorm . . . . . . . . . . . . . . . De sanctie heeft een wettelijke basis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De sanctie wordt opgelegd door een bestuursorgaan. . . . . . . De sanctie neemt de vorm aan van een eenzijdige bestuurlijke rechtshandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Vormen van bestuurlijke sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Situationele sancties. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Rechtsontnemende sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Vermogenssancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e. Geen bestuurlijke vrijheidsstraffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Welke normen worden met bestuurlijke sancties gehandhaafd? 5. Van vaststelling tot sanctie-uitvoering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Vaststelling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Sanctionering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Sanctie-uitvoering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e. Sanctioneringsbeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. (Procedurele) waarborgen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7. Onderscheid tussen administratieve sancties en strafsancties . . 8. Gemeentelijke administratieve sancties . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Principe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. De straffen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Wie legt de sanctie op? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Procedure en waarborgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e. Beroep bij de politierechtbank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Termijnen die het bestuur in acht dient te nemen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Normatieve termijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Redelijke termijn. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bekendmaking van bestuurshandelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Uitvoering van de beslissing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Werking in de tijd van bestuurshandelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Inwerkingtreding van de EBR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Einde van de gelding van de bestuurshandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Automatisch verval . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Schorsing of vernietiging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Opheffing of intrekking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Opheffing of wijziging van reglementaire beslissingen . . . . . c. Opheffing of intrekking van individuele bestuurshandelingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
190 191 191 192 193 193 193 194 194 194 194 196 196 196 197 197 197 197 203 204 204 205 205 206 206 207 207 208 210 210 211 211 213 213 213 213 213 213 214 214
Intersentia
Inhoud
d. Toepassing van de intrekkingsleer op stedenbouwkundige vergunningen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 e. Intrekkingsleer verhindert niet de toepassing van artikel 159 Gw. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 VII. Taal van de beslissing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219 Hoofdstuk 4 Wetten en beginselen van toepassing op de werking van het bestuur . . . . . . . 221 I. II.
Het wettigheidsbeginsel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Algemene beginselen van behoorlijk bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemene inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Ongeschreven, niet gecodificeerde algemene rechtsbeginselen . 2. Preventieve en repressieve functie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Toepassingsgebied ratione personae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Procedurele en inhoudelijke algemene beginselen van behoorlijk bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. De tegenhanger: de beginselen van behoorlijk burgerschap . . . . B. De diverse ABBB. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Fair play . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Het recht van verdediging. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Hoorplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Doel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Toepassingsvoorwaarden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Waarborgen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Onpartijdigheidsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Rechtszekerheids-, vertrouwens- en continuïteitsbeginsel . . . . . a. Inhoud van het rechtszekerheids- en vertrouwensbeginsel . b. Verwantschap van de beginselen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Tegengewicht t.a.v. de beleids- en beoordelingsvrijheid . . . . d. Rechtszekerheids- en vertrouwensbeginsel t.a.v. reglementaire besluiten en het principe van veranderlijkheid van het beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e. Rechtszekerheid t.a.v. individuele besluiten en het principe van continuïteit van het beleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . f. Verhouding met het legaliteitsbeginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . g. Op het rechtszekerheidsbeginsel geënte leerstukken . . . . . . . 7. Het gelijkheidsbeginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Inhoud van het gelijkheidsbeginsel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Het gelijkheidsbeginsel in economische aangelegenheden . .
Intersentia
222 222 222 223 224 224 224 226 230 230 230 231 231 231 232 232 234 236 239 239 241 241
242 243 247 249 249 249 251
xiii
Inhoud
III.
IV.
xiv
c. Het gelijkheidsbeginsel in zaken van ruimtelijke ordening en stedenbouw . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Het gelijkheidsbeginsel bij benoemingen in openbare ambten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . e. Het gelijkheidsbeginsel in specifieke antidiscriminatieregels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8. Het redelijkheidsbeginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9. Het evenredigheidsbeginsel of proportionaliteitsbeginsel . . . . . 10. De materiële motiveringsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Onderscheid tussen materiële en formele motiveringsplicht b. Inhoud van de materiële motiveringsplicht . . . . . . . . . . . . . . . 11. Zorgvuldigheidsbeginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12. Is alles niet terug te brengen tot één kernvoorschrift? . . . . . . . . . 13. Marginale toetsing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De wetten van de openbare dienst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De wetten en beginselen van de openbare dienst . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De wet van de veranderlijkheid (veranderlijkheidsbeginsel) . . . 2. De wet van de bestendigheid (continuïteitsbeginsel) . . . . . . . . . . 3. De wet van de benuttingsgelijkheid (toepassing van het gelijkheidsbeginsel) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De formele motiveringsplicht: de wet van 29 juli 1991 . . . . . . . . . . . . . . . A. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Doel van de WUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Toepassingsgebied van de WUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Ratione personae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Ratione materiae . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Vereisten gesteld aan de motivering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Motivering in de beslissing zelf . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Principe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Uitzondering: motivering door verwijzing naar andere stukken . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Vermelding van de juridische overwegingen. . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Vermelding van de feitelijke overwegingen die aan de beslissing ten grondslag liggen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Afdoende motivering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Principe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Evenredig met het belang van de beslissing. . . . . . . . . . . . . . . c. Evenredig met de omvang van de beleidsvrijheid . . . . . . . . . d. Uitgebreider indien minder voor de hand liggend . . . . . . . . . e. Draagkrachtvereiste. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
251 254 254 256 259 260 260 262 264 266 266 268 268 268 268 269 270 271 271 272 272 272 273 274 274 274 274 277 278 279 279 280 280 281 282
Intersentia
Inhoud
V.
f. Een louter materiële vergissing in de motivering tast deze niet aan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Kennisgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Betrekken van adviezen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Wat is niet vereist? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Geen verplichting tot beantwoording van alle aangevoerde argumenten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De motieven van de motieven moeten niet vermeld worden . . . 3. Motieven van voorbereidende handeling (uitspraak over ingediende bezwaren) dienen niet opgenomen te worden in vergunning . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Wat evident/gekend is, moet niet gemotiveerd worden . . . . . . . . 5. Geen bewijsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Uitzonderingen op de formele motiveringsplicht . . . . . . . . . . . . . . . . G. Verhouding met bijzondere motiveringsverplichtingen . . . . . . . . . . H. Het middel van de schending van de formele motiveringsplicht . . . I. Toepassingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Motivering aangaande de verenigbaarheid met de onmiddellijke omgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Benoemingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Openbaarheid van bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Doel van het recht op openbaarheid van bestuur . . . . . . . . . . . . . . . . C. Openbaarheid van bestuur, participatie, inspraak, burgerinitiatief en rechtsbescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Vormen van openbaarheid: actieve en passieve openbaarheid . . . . . E. Openbaarheid van bestuur versus andere vormen van recht van toegang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Openbaarheid van documenten van een (bestuurs)instantie versus openbaarheid van andere overheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Het normerend kader. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Verdrag van Aarhus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Europese richtlijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. De Grondwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Artikel 32 van de Grondwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Artikel 23 van de Grondwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. De federale wet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Het Openbaarheidsdecreet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Achtergrond . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b Uitwerking van het recht op openbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . H. Het Vlaamse Openbaarheidsdecreet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
283 284 285 286 286 288
288 289 289 289 290 291 292 292 296 296 298 298 300 301 301 302 303 303 303 305 305 305 306 307 307 307 310 310
xv
Inhoud
1. Passieve openbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Recht op inzage, uitleg of afschrift . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Toepassingsgebied ratione personae: instantie, bestuursinstantie, milieu-instantie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . d. Toepassingsgebied ratione materiae: bestuursdocumenten . e. Beperkingen van de openbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . f. Procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Actieve openbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
310 310 310 311 312 313 318 318
DEEL 3 FORMEEL BESTUURSRECHT. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319 Hoofdstuk 1 Algemene inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 Hoofdstuk 2 Preventieve rechtsbescherming . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 I. II.
III. IV. V.
VI.
xvi
Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Openbaar onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Wat is een openbaar onderzoek? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Publieke bevraging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Openbaarheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Aanleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Al dan niet verplicht te organiseren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Gedurende een bepaalde periode . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Doel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . H. Gevolgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Formaliteiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Waarborgen binnen de administratieve procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . Preventieve werking van de openbaarheid van bestuur . . . . . . . . . . . . . . Klachtendecreet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Verplichtingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Behandeling. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Verslag . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Minimumregeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De ombudsman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Federale ombudsman. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Vlaamse ombudsman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Andere ombudsmannen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
323 323 323 324 324 324 325 325 325 326 326 327 328 328 328 328 329 330 330 330 331 331 333 337
Intersentia
Inhoud
VII. Het Handvest van de gebruiker van de openbare diensten . . . . . . . . . . . VIII. Raadpleging van de afdeling wetgeving van de Raad van State . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Voorwerp van het advies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Inhoud van het advies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Gewoon advies en spoedadvies . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Substantiële vormvereiste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Onpartijdigheid en onafhankelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Openbaarmaking van de adviezen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
338 339 339 339 341 342 343 344 346
Hoofdstuk 3 Principes van de bestuurlijke en jurisdictionele geschillenbeslechting . . . . . . 347 I.
II.
Algemeenheden in verband met de rechtsbescherming tegen het overheidsoptreden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De bestuurlijke geschillenbeslechting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De jurisdictionele geschillenbeslechting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Samenvattend schema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Verschilpunten tussen bestuurlijke en jurisdictionele beroepen . . . . . . A. De beroepsinstantie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De toetsingscriteria: legaliteit en opportuniteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De beslissing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De bevoegdheid van het beroepsorgaan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. De toepasselijke regelgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Procedurele waarborgen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. De verplichting tot uitspraak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . H. Kostprijs, vorm en termijnen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Mogelijkheid om terug te komen op de beslissing . . . . . . . . . . . . . . . J. Samenvattend schema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
347 347 347 348 348 349 349 349 351 351 352 353 353 354 354 355
Hoofdstuk 4 Bestuurlijke geschillenbeslechting . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 I. II.
Definitie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Soorten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Georganiseerde beroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Verplicht karakter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Voorbeelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Niet georganiseerde beroepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Willig beroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
357 357 357 357 357 358 358 358 359 xvii
Inhoud
III.
3. Hiërarchisch beroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361 4. Beroep op de toezichthoudende overheid (bestuurlijk toezicht) 362 Omvang van het administratief beroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363
Hoofdstuk 5 Jurisdictionele geschillenbeslechting: algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 365 I.
II. III.
Fundamentele principes van jurisdictionele geschillenbeslechting . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Grondrecht op een rechterlijke beslechting van de geschillen met de overheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Artikel 6 EVRM en artikel 14 BUPO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Artikel 13 van de Grondwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Onafhankelijke en onpartijdige rechter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Motivering van de beslissing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Bevoegdheidsverdeling tussen de rechterlijke macht en de administratieve rechter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Het subjectief contentieux. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De bevoegdheidsverdeling in de artikelen 144 en 145 van de Grondwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Voorwerp van het subjectief contentieux: een geschil over een subjectief recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Onderscheid tussen burgerlijke en politieke rechten . . . . . . . . . . B. Het objectieve contentieux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Artikel 160 van de Grondwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Voorwerp van het objectieve contentieux: de wettigheid van een EBR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De leer van het werkelijke voorwerp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Kritiek op het onderscheid tussen subjectief en objectief contentieux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Geschillen van attributie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Samenvattend schema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
366 366 367 367 367 367 370 370 370 370 371 373 375 375 375 376 381 382 383
Hoofdstuk 6 Jurisdictionele geschillenbeslechting bij de administratieve rechtscolleges . . 385 I. II.
xviii
Oprichting van administratieve rechtscolleges: algemeen . . . . . . . . . . . Oprichting van administratieve rechtscolleges door de deelstaten . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Voorbeelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Het Milieuhandhavingscollege . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De Raad voor Vergunningsbetwistingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
385 386 386 387 387 389
Intersentia
Inhoud
Hoofdstuk 7 Jurisdictionele geschillenbeslechting bij de Raad van State . . . . . . . . . . . . . . . . 391 I. II. III.
Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Schorsings- en vernietigingsberoepen: algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Aandachtspunten gemeenschappelijk aan de schorsings- en vernietigingsberoepen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Bevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De bestreden rechtshandeling (wat?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Administratieve overheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Objectief contentieux. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Ontvankelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Ratione personae: de verzoeker (wie?). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Ratione temporis: de termijn (wanneer?) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. De vorm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Vermelding van de feiten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Vermelding van het voorwerp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Uiteenzetting van de middelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. De aan te voeren schendingen van het recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Externe (on)wettigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Bevoegdheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Vorm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Interne (on)wettigheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Oogmerk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Inhoud . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Schema . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Aandachtspunten m.b.t. de vernietigingsprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Gegrond middel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . V. Aandachtspunten m.b.t. de gewone schorsingsprocedure . . . . . . . . . . . . A. Minstens één ernstig middel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Moeilijk te herstellen ernstig nadeel (MTHEN) . . . . . . . . . . . . . . . . . VI. Bijkomende aandachtspunten bij de schorsingsprocedure bij uiterst dringende noodzakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Uiterst dringende noodzakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VII. Verloop van de procedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Vernietigingsprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Gewone schorsingsprocedure . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Schorsingsprocedure bij uiterst dringende noodzakelijkheid . . . . . . Intersentia
392 394 395 395 395 396 396 397 397 398 399 400 400 401 402 402 402 402 402 402 403 403 403 403 404 404 404 404 405 405 405 405 405 406 407 407 408 408 xix
Inhoud
VIII. IX. X. XI. XII. XIII. XIV.
D. Tussenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Bijzondere regeling i.v.m. beroepen die kennelijk gegrond, kennelijk onontvankelijk of kennelijk ongegrond zijn . . . . . . . . . . . . Uitvoering van de arresten: de dwangsom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Boete wegens kennelijk onrechtmatig beroep . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Beroep tot herziening . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Gevolgen van de schorsings- en vernietigingsarresten van de Raad van State . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Eisen tot herstelvergoeding voor buitengewone schade . . . . . . . . . . . . . . Het cassatieberoep bij de Raad van State . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De rol van de advocaat voor de Raad van State . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
409 409 409 410 410 410 412 412 417
Hoofdstuk 8 Jurisdictionele geschillenbeslechting bij de justitiële rechter . . . . . . . . . . . . . . . 419 I. II.
xx
Algemene inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Artikel 159 van de Grondwet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Toepassingsgebied . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Ratione personae: de hoven en rechtbanken . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Ratione materiae: de algemene provinciale en plaatselijke besluiten en verordeningen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Zowel reglementaire als individuele besluiten (?) . . . . . . . . . . b. Geen toepassing op formele wetgeving . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Ratione temporis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Toetsing van de overeenstemming met de ‘wet’ (rechtmatigheidscontrole) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Overeenstemming met de wet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Niet de opportuniteit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Enkele voorbeelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. De sanctie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Buiten toepassing laten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Maatregelen bevelen en verboden opleggen. . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Bijzonderheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Het feit of al dan niet beroep werd ingesteld tegen de beslissing doet niet ter zake . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De burgerlijke rechter kan op basis van artikel 159 Gw. optreden zelfs als de Raad van State een beroep heeft verworpen of het beroep aldaar nog hangende is . . . . . . . . . . . . . 3. Het bestuur kan de onwettigheid aanvoeren van een besluit dat ze zelf heeft genomen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Het middel van de onwettigheid raakt de openbare orde . . . . . . 5. Bewijslast . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
419 420 420 421 421 422 422 423 424 427 427 428 429 430 430 432 433 433
433 434 434 435
Intersentia
Inhoud
III.
IV.
6. Exceptie van onwettigheid en de complexe rechtshandeling . . . 7. De verhouding tussen artikel 159 Gw. en de handhaving van de gevolgen van een door de Raad van State vernietigd reglementair besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De overheidsaansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Burgerlijke foutaansprakelijkheid: algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Fout . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3. Schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Oorzakelijk verband . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Herstel van de schade . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. Burgerlijke foutloze aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. De burgerlijke rechter . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. De Raad van State. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . D. Toepassingen burgerlijke aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1. Aansprakelijkheid m.b.t. het verschaffen van foutieve of gebrekkige informatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Aansprakelijkheid m.b.t. het wegverkeer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a. Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . b. Aansprakelijkheid van de wegbeheerder op grond van de artikelen 1382-1383 BW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . c. Aansprakelijkheid van de wegbeheerder op grond van artikel 1384, eerste lid BW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . E. Contractuele aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . F. Specifieke aansprakelijkheidsregelen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . G. Strafrechtelijke aansprakelijkheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De rol van het Hof van Cassatie (geschillen van attributie) . . . . . . . . . .
435
435 440 443 443 443 444 445 445 445 446 447 447 451 452 452 452 453 453 453 456 457 457 459
Uitleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 461 Lijst met relevante websites . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 467 Trefwoordenregister . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471
Intersentia
xxi
