Inhoud. In het voorjaar bloeit de wilde hyacint (Scilla) Inleidend 4. Voorwoord Ons duinlandschap... stille pracht 5

Rapportage Natuur en Recreatie 2012

PWN Rapport age Nat uur en Rec reat i e 2012

Inhoud Inleidend

4

Voorwoord Ons duinlandschap... stille pracht

1. Herstel Noord BES-projecten liggen stil Achtergrond: Natuur samen met landbouw Diepe Sloot in ere hersteld Bijzondere waterprojecten Zonnige zomen Naaldbossen rond Bergen aangepakt Samenwerken voor dynamisch kustbeheer Bijzonder: duin wandelt 100 meter

2. Ontwikkelingen Zuid Noordwest Natuurkern in uitvoering gegaan Achtergrond: kale duinen, terug naar het oerlandschap Afronding Herstel Natte Duinvalleien Achtergrond: Meer meren in de duinen Proef met wisenten groot succes Bijzonder: karpers vissen

3. Onderzoek Boommarters Vogeltellingen Dertig jaar stuivende duinen Overig Meer onderzoeksprojecten in 2012:

4. Nieuwbouw Nieuw bezoekerscentrum NPZK Natuurbrug Zandpoort Schaapskooi

5. Beleid duinbranden Samenwerking Veiligheidsregio Kappen naaldbomen

6. Recreatie Kennemer Duincampings op koers Hof van Kijk Uit De Hoep Duinkaartcontrole opgevoerd Wandelen door de geschiedenis Evenementen 2012

7. Communicatie Publiciteit Bezoekersavonden Twitterende boswachter Ingangsborden met QR-code

8. Medewerkers

In het voorjaar bloeit de wilde hyacint (Scilla)

Nieuwe ecoloog Stageplaatsen Vrijwilligers Boswachters ontmoeten meer geweld

5 6 6 6 6 7 8 8 10 10 12 12 13 13 14 15 15 16 16 16 16 16 16 18 18 18 18 20 20 20 22 22 22 22 22 22 23 24 24 24 24 24 25 25 25 25 25

3


P W N R appo r ta g e N atu u r e n Re c reati e 2 0 1 2

Inleidend

Voorwoord

Dit beheerrapport wordt jaarlijks uitgegeven en komt voort uit de Beheernota 2002-2012. In dit rapport legt de sector Natuur en Recreatie verantwoording af over het gevoerde natuur- en recreatiebeleid in het verslagjaar 2012. Ook bieden we een doorkijk naar de toekomst.

Ons duinlandschap... stille pracht

In 2012 vond een functieruil plaats tussen Piet Veel (tot 1 april sectormanager Natuur en Recreatie) en Sjakel van Wesemael (tot 1 april manager regio Zuid). Piet gaat in december 2013 met pensioen en wilde ruim de gelegenheid hebben om zijn netwerk over te dragen, zijn opvolger in te werken en zo de bedrijfsvoering te waarborgen. Voor Sjakel is dit een welkome stap in haar carrière bij PWN.

Bij PWN doen we zo gedreven en gedegen ons werk, dat we niet elke dag stilstaan bij de essentiële vragen. Daarom doe ik dat hier maar eens. Zo’n vraag is bijvoorbeeld: waarom beheren wij eigenlijk de duinen van Noord-Holland? Het antwoord is al even essentieel. We beschermen de strategische zoetwatervoorraad die veilig onder het duinzand verborgen ligt. Die is nodig voor rampen, voor als onze hoofdbron, het Rijnwater, ons in de steek laat. Bovendien zijn de duinen onze bron, ons waterwingebied, waar we gefilterd water infiltreren om later weer op te pompen om er kraanwater van te maken.

Grote belangen De duinen horen dus bij PWN zoals een malse weide bij een kudde schapen. Dat brengt tegelijkertijd verplichtingen met zich mee. Een belangrijke is de internationale Natura2000wetgeving, die van ons vraagt om te behouden wat er is, en te herstellen wat mogelijk is. De Noord-Hollandse duinen zijn uniek in de wereld. De ‘dunes’ hebben internationaal een magische klank en dat komt vanwege het unieke, pure karakter van dit landschap. Tegelijkertijd is de druk op de duinen hoog. We tellen zes miljoen bezoeken per jaar in een gebied half zo groot als Texel. Recreatie, geologie, ecologie, aardkundige monumenten, historische plekken. De belangen zijn zeer uiteenlopend. Tel daarbij dat veel mensen wel in de duinen willen wonen, en het is duidelijk: er valt heel wat te beschermen.

Sjakel van Wesemael

4

Samenwerken Duinen beheren en dynamiek terugbrengen... dat is een enorme opgave. Dat kunnen we niet alleen. In een wereld waarin de politiek zijn handen van de natuur aftrekt en subsidies stopzet, zijn we meer en meer aangewezen op de samenwerking binnen ons netwerk. We werken samen met overheden, natuurorganisaties, universiteiten, bedrijven en niet te vergeten met zo’n vijfhonderd vrijwilligers die belangrijk werk doen! Duinbeheer doen we ook niet voor morgen, maar voor decennia vooruit. Daarmee bouw ik voort op het werk, de kennis en ervaring van mijn voorgangers. Sjakel van Wesemael Manager sector Natuur en Recreatie

Stuivend landschap Daar hebben wij als duinbeheerders al jaren een heldere visie op. Het karakteristieke van duinen is dat het een stuivend landschap is, met een ongelofelijke dynamiek. Die dynamiek zijn we kwijt en willen we terugbrengen. Daarom werken we de duinen stap voor stap open, door verstikkende begroeiing af te graven, door de duinen te laten begrazen en soms zelfs door sleuven te maken. Dat laatste kan overigens doordat de duinen niet langer onze enige barrière tegen de zee zijn, dankzij zandsuppleties van Rijkswaterstaat.

5



1. Herstel Noord Het noordelijk deel van ons verzorgingsgebied, het Noordhollands Duinreservaat, strekt zich uit van Wijk aan Zee tot Schoorl. Hier beheren we oude duingebieden, met een deel van het daarachter liggende weidelandschap. In dit gebied ligt ook de bron voor de drinkwaterproductie voor anderhalf miljoen Noord-Hollanders. Tegelijkertijd is het een gebied waar volop wordt gerecreëerd.

BES-projecten liggen stil

Al sinds 2007 loopt een project om natuur te herstellen in de binnenduinrand van Egmond. Dit gebeurt binnen de Landinrichting Bergen Egmond Schoorl (BES). Nu nog niet de helft van de 45,5 hectare opnieuw is ingericht, dreigt het project stil te vallen door verschuiving van subsidiegelden. De afgelopen jaren hebben we een zeventiendeeeuws bleekveld gerestaureerd en twee van de vijf duinrellen gedeeltelijk kunnen inrichten. Bijzonder daarbij was een compensatieproject voor duinhagedissen. Een projectontwikkelaar had in Noordwijkerhout vakantiehuisjes gebouwd waardoor leefgebied van duinhagedissen verloren ging. Als compensatie kocht hij vijf hectare bollengrond in de binnenduinrand bij Egmond zodat dit kon worden ingericht als leefgebied voor de duinhagedis. Inmiddels is er drie hectare ingericht. Helaas ligt inrichting van de rest stil, net als de aankoop van de overige hectaren, sinds staatssecretaris Bleker de financiering van natuurbeheer in het najaar van 2010 overhevelde naar de provincies. Het is even zoeken naar de nieuwe wegen.

Achtergrond: Natuur samen met landbouw

Het BES-project kwam tot stand in een samenwerking tussen landbouw en natuur voor de duinrand. Het doel is om hier de wateraanvoer voor de bollengebieden te verbeteren, en tegelijkertijd de natuur te versterken. Het gaat daarbij om 45,5 hectare nieuwe natuur als onderdeel van de ecologische hoofdstructuur (EHS). Het herstel van vijf duinrellen maakt deel uit van het plan.

6

Diepe Sloot in ere hersteld

Met de renovatie van de Diepe Sloot is een stukje cultuurhistorie uit de negentiende eeuw in ere hersteld. Door het kanaal uit te diepen ontstonden er bovendien nieuwe kansen voor flora en fauna en verbeterde de waterberging in het achterland.

Samenwerking Het project Diepe Sloot sluit aan bij het project Schoonwatervallei van Landschap Noord-Holland. LNH tekende voor de voorbereiding, PWN voor de uitvoering. De Provincie Noord-Holland en het Ministerie van Infrastructuur en Milieu droegen financieel bij.

De Diepe Sloot is een gekanaliseerde duinbeek uit de negentiende eeuw, de hoogtijdagen van de landbouw in de duinen. De beek werd zo gegraven dat landbouwproducten per boot konden worden afgevoerd. Voor de achterliggende polders en hun botanische waarde is schoon duinwater belangrijk. Ook omdat er een schoonwatervallei wordt gerealiseerd, zodat bij extreme neerslag een waterberging ontstaat.

Behalve in de infiltratiegebieden zijn er meer plekken in het duin waar water een rol speelt. Stapsgewijs voeren we hier onderhoud uit. We lichten drie bijzondere projecten uit. Poelenplan Bij het opschonen van kleine duinvalleien waarvan enkele tevens als drinkpoel voor het vee fungeren, was de timing belangrijk, in verband met amfibieën. Voor de meeste poelen was het een eerste onderhoudsbeurt in hun lange bestaan. Waar dat kon hebben we delen van de oevervegetatie gespaard, zodat ze als toevlucht konden dienen voor bijvoorbeeld minislakjes. Duingrasland Grenzend aan infiltratiegebied Castricum ligt een oud project, gericht op natuurherstel. Vijftien jaar geleden zijn hier de dennen weggehaald. De takken, kronen en de strooisellaag bleven toen achter. Hier moest middelhoog struweel tot ontwikkeling komen, maar dat viel tegen. Nu hebben we alsnog de strooisellaag verwijderd, zodat zich duingrasland kan ontwikkelen.

Door de tijd heen had zich een sliblaag gevormd op de bodem, vaak meer dan een meter dik. Gevolg was dat vooral macrofauna verdween. Aan flora stelde de sloot met zijn hellingen ook niet veel meer voor. Nu levert de sloot weer schoon en helder duinwater aan de polder en het Zeerijdtsdijkje. Over een verval van anderhalve meter wordt het water via een getrapt systeem van duikers zo lang mogelijk vastgehouden en daarna afgevoerd. Werkzaamheden Er is 5.000 kubieke meter slib verwijderd en afgevoerd naar een slibverwerkingsbedrijf. Het slib hebben we vervangen door schoon duinzand uit het project Zwarte Vlak. Zo ontstond een geschikte uitgangssituatie voor betere flora en fauna in en rondom de sloot. Daarnaast hebben we een aantal duikers vervangen en op drie plaatsen voor een duiker een stuw geplaatst. Belangrijke uitgangspunten bij de herstelwerkzaamheden waren dat de cultuurhistorische waarde van de sloot beschermd bleef en er geen verdroging van het omringende duingebied mocht plaatsvinden. Nu het werk klaar is, verwachten we dat soorten als fontijnkruid zich weer kunnen vestigen.

Bijzondere waterprojecten

Watercrassula Een aantal jaren geleden hebben we parkeerplaats Lepstukken opgeheven en teruggeven aan de natuur. Kort na de aanleg dook er watercrassula op, een invasieve Australische plant. Waarschijnlijk heeft iemand hier vijverafval gedumpt en niet beseft wat de gevolgen konden zijn. Vier jaar strijd met schop, brander en graafmachine heeft niet mogen baten. We hebben moeten besluiten om de hele vallei af te graven. Er mag geen spoortje van de oude vegetatie achterblijven, omdat de kans anders zeer groot is dat de watercrassula terugkeert.

Slib verwijderen uit Diepe Sloot

7


Zonnige zomen

Sinds in het duin bossen zijn aangeplant, zijn de meeste paden dichtgegroeid en veranderd in schaduwrijke tunnels. Tegelijkertijd zijn de open duingebieden hierdoor geïsoleerd geraakt. Dit bedreigt planten diersoorten die van een zonnige leefomgeving afhankelijk zijn. PWN wil hier wat aan doen. Onder het motto ‘Zonnige zomen’ verbinden we de geïsoleerd geraakte gebieden door een aantal oost-west lopende paden open te werken. Hier verwijderen we over een strook van 20 à 30 meter hoge, schaduwgevende bomen. Zo krijgt lage, bloemrijke vegetatie meer licht om door te groeien en uit te zaaien. Zangvogels als nachtegaal, zwartkop en braamsluiper vinden dit fijn, net als verschillende vlindersoorten, de zweefvlieg en de solitairbij.

Naaldbossen rond Bergen aangepakt

PWN heeft hard gewerkt aan het bosbeleidplan in Bergen. Op vier plaatsen hebben we hier naaldbos gekapt om een hogere biodiversiteit te bereiken. De dennenbossen zijn vroeger aangeplant op plekken waar ze van nature nooit zouden groeien. Ze raken nu aan het eind van hun latijn en zetten extra veel zaad, wat leidt tot veel zaailingen in het open Grijs duin. Een ongewenste ontwikkeling, want open Grijs duin heeft de hoogste natuurwaarde binnen de duinen. Wereldwijd is het een zeer zeldzame habitat. Genoeg reden om het te beschermen en waar mogelijk te herstellen. Ten zuiden van de Zeeweg naar Bergen aan Zee heeft PWN deze winter daarom een stuk oud dennenbos gekapt. Een deel van de bodem werd geplagd, zodat er weer struikheide kan groeien. Een proef uit het verleden heeft geleerd dat dit erg kansrijk is. Een ander oud dennenbos is omgevormd tot open duineikenbos. Opvallend is het zeer fraaie reliëf dat na het kappen weer zichtbaar is geworden. Alle werkzaamheden, inclusief het opknappen van de paden, werden betaald uit de verkoop van het gekapte naaldhout. Onze trouwe vrijwilligersgroep van Bergen heeft gezorgd voor open verbindingen tussen een aantal geïsoleerd liggende heidevelden. Insecten zoals dagvlinders kunnen daardoor weer van het ene gebied naar het andere fladderen. Omdat deze plekken zeer kwetsbaar zijn, werkte de groep met de hand.

Duinparelmoervlinder

8

Op twee andere plekken zijn dennen gekapt om een gevarieerder, gemengd bos te krijgen. Dit is het vervolg op een proef tien jaar geleden waarbij we gaten in het bos hebben gemaakt. Hier is nu een mooie ontwikkeling te zien naar gemengd bos.


Samenwerken voor dynamisch kustbeheer

PWN en Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier sloten een overeenkomst af voor nieuwe maatregelen in het duingebied, zowel in het kader van natuurbeheer als voor de waterwinning. Andere natuurbeheerders nemen deze overeenkomst als voorbeeld. Sinds enkele jaren voert Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) een beleid waarbij op bepaalde plaatsen de primaire zeewering weer mag stuiven. Dit is goed voor de dynamiek en de natuur in het duingebied. De plaatsen sluiten vaak aan bij duingedeelten met hoge natuurwaarden. Om de kustveiligheid te garanderen, hebben PWN en HHNK afspraken gemaakt welke beheermaatregelen PWN kan uitvoeren, zonder deze veiligheid aan te tasten. Voor grotere projecten geldt dat we steeds een vergunning aanvragen. Voor kleinschalig werk is dat niet meer nodig, dankzij de nieuwe overeenkomst. Dit voorkomt een hoop bureaucratie.


De overeenkomt werd op 9 januari 2013 ondertekend. Het opstellen ervan was soms een taai proces doordat betrokken medewerkers over en weer niet goed bekend waren met elkaars werk. Dankzij intensief overleg en een veldbezoek leerde men elkaars belangen zien en respecteren. De afspraken tussen PWN en HHNK hebben als voorbeeld gediend voor andere natuurbeheerders, die ook zo’n overeenkomst hebben opgesteld.

Bijzonder: duin wandelt 100 meter

In 2010 werd project Buizerdvlak opgeleverd, het enige loopduin in de natuurgebieden die PWN beheert. Om het duingebied weer in beweging te krijgen, werd de vastgegroeide bovenlaag tot op het kale zand ontdaan van helm, heide en struikgewas. De wind kon daarna zijn gang gaan. Voorbeelden van andere bewegende duinen hebben ons geleerd dat een duin zich met een gemiddelde snelheid van 5 meter per jaar verplaatst. Loopduin Buizerdvlak wijkt hier sterk van af. In een jaar tijd is er zeker 30 meter bij gekomen, en met de storm van januari 2012 werd er zand tot wel 100 meter verplaatst.

Gedeputeerde Jaap Bond graaft op 5 oktober de eerste sleuf voor Noordwest natuurkern

10

Noordwestkern: de zuidelijke sleuf in aanleg

Close-up van het Buizerdvlak

Ook achter de zeereep zijn stukken duin kaalgemaakt om het zand weer te laten stuiven

11



2. Ontwikkelingen Zuid Met lede ogen zien duinbeheerders aan dat de duinen in een hard tempo dichtgroeien. Stikstofrijke regen maakt het van nature schrale duingebied rijk aan voedingsstoffen waardoor grassen en struiken welig tieren. Een uniek ecosysteem met zeldzame soorten dreigt daarmee verloren te gaan. PWN wil in de Kennemerduinen het tij keren, bijvoorbeeld door de duinen open te werken en grote grazers in te zetten.

Noordwest Natuurkern in uitvoering gegaan

Begroeiing van duinen weghalen, sleuven graven in de zeereep. Na jarenlange voorbereidingen konden we in 2012 daadwerkelijk met de uitvoering beginnen. De werkzaamheden lopen voorspoedig en de eerste resultaten zijn spectaculair. Overblijvend subsidiegeld mag ingezet worden voor aansluitende projecten. Op 23 januari 2012 ging de eerste fase van start van de uitvoering van Noordwest Natuurkern. Drie vastgegroeide paraboolduinen werden van hun begroeiing ontdaan. Daarvoor moest tijdelijk een deel van de duinen worden afgesloten voor wandelaars en fietsers. Bij deze werkzaamheden kwam 30.000 m2 zand vrij, dat binnen het park werd opgeslagen voor gebruik bij de aanleg van de geplande natuurbruggen in de regio. Munitie Voordat het graven kon beginnen, moest eerst munitie uit de Tweede Wereldoorlog worden opgespoord. Een gecertificeerd bedrijf heeft dit uitgevoerd, waarna de EOD de gevonden granaten tot ontploffing heeft gebracht. Extra projecten Bij de uitvoering bleken de aanneemkosten lager uit te vallen dan begroot. Reden om met een goed onderbouwd plan aan Brussel te vragen of overblijvend subsidiegeld mocht worden gebruikt voor aanvullende projecten. Voor een deel kregen we daar goedkeuring op. Zo konden diverse kleine projecten worden aangepakt, zoals karpers wegvangen uit het Cremermeer, een elzenbosje kappen om de wind nog meer ruimte te geven, twee hectare duinstruweel verwijderen en het uitzichtpunt bij het Cremermeer een facelift geven. Samen met Natuurmonumenten bereiden we nog meer wensen voor.

12

EU-bezoek Om te beoordelen of het subsidiegeld goed wordt besteed, kregen we in het najaar bezoek van een EU-delegatie. Onder aanvoering van Angelo Salsi, Director General Environment, werd bekeken hoe het project vordert. De EU-delegatie had zich goed voorbereid, toonde zich betrokken, kende het dossier en stelde veel vragen. Vanuit Den Haag waren ook drie ministeries vertegenwoordigd. Het veldbezoek leverde veel enthousiasme op, ook omdat er al veel stuifactiviteit te zien was. Graafwerk De eerste inkeping in de zeereep werd officieel gegraven op 5 oktober. Gedeputeerde Jaap Bond voerde voor dit officiële moment in een grote graafmachine de eerste graafhandeling uit. Deze gebeurtenis trok veel belangstelling van de landelijke pers, want het is heel bijzonder dat Nederland voor het eerst gaten graaft in de zeewering. In februari 2013 waren de vijf windsleuven klaar, elk tussen de 100 en 150 meter breed en gemiddeld tien meter diep. De 200.000 m3 zand die daarbij vrijkwam, wordt gebruikt voor projecten in de directe omgeving. Bijvoorbeeld de Natuurbrug Zandpoort, het ondieper maken van het Cremermeer en het ophogen en verbreden van het strand bij Zandvoort.

Achtergrond: kale duinen, terug naar het oerlandschap

Lang geleden waren de duinen een stuivend gebied. Kaal, en met unieke planten en dieren die juist hier gedijen. De duinen kunnen weer dat oerlandschap van weleer worden, als we gebruik maken van de dynamiek van de zeereep. Samen met het toenmalige ministerie van LNV en Stichting Duinbehoud ontwikkelden we deze nieuwe visie op de duinen en ontstond het plan om enkele duinen kaal te maken en sleuven naar zee te graven: Noordwest Natuurkern. Hoofddoel is het stuivende duinlandschap weer terug te brengen in het Nationaal Park Zuid-Kennemerland. Dat stuiven moet op gang worden gebracht door op een veilige hoogte vijf sleuven te maken in de duinenrij van de zeereep. In het verlengde daarvan worden vijf landinwaarts gelegen duinen tot op het zand kaal gemaakt. PWN werkt daarbij nauw samen met de beheerder van de zeereep, Hoogheemraadschap van Rijnland. Die stemt in met meer verstuiving, want extra zand in het duingebied maakt ze beter bestand tegen de verwachte klimaatverandering. Dynamisch kustbeheer noemen we dat. Het project is onderdeel van het landelijke duinherstelproject Dutch Dune Revival, dat een EUsubsidie kreeg. Bovendien steunt de Provincie Noord-Holland het project met een ILG-subsidie.

Afronding Herstel Natte Duinvalleien

Rekening houdend met broed- en toeristenseizoenen hebben we twee winters gewerkt aan natuurherstel van 22 duinvalleien. In 2012 werd de laatste fase van het Masterplan Regeneratie Duinvalleien NPZK afgerond.

Masterplan Regeneratie Duinvalleien NPZK in uitvoering

Tijdens de eerste fase hebben we 16 duinvalleien ten zuiden van de Zeeweg hersteld. De voedselrijke bodem en ruige begroeiing werd weggehaald, waardoor oorspronkelijke, vochtminnende planten een nieuwe kans kregen.

In Fase 2 (november 2011 – maart 2012) werden nog eens zes duinvalleien aangepakt. Ook hebben we het Spartelmeer ecologisch verbeterd door het deels ondieper te maken met schoon duinzand dat vrijkwam uit de valleien. Bovendien hebben we hier flauwe oevers aangebracht, net zoals indertijd bij het Vogelmeer is gebeurd. Voorafgaand aan de werkzaamheden was er eerst een onderzoek naar de archeologie en cultuurhistorie van het plangebied.

13



Proef met wisenten groot succes Achtergrond: Meer meren in de duinen

Voor ons drinkwater hoeft er al lang geen grondwater meer uit de Kennemerduinen te worden gehaald. Daarom ging hier in 2003 de laatste pomp uit. De natuurlijke grondwaterstand herstelde zich. Resultaat: er ontstaan weer natte duinvalleien. Om dit natuurherstel in goede banen te leiden, werd begin deze eeuw het Masterplan Regeneratie Duinvalleien NPZK geschreven. Door de juiste uitgangssituatie te maken, krijgen specifieke duinplanten en bijbehorende insecten en vogels de beste omstandigheden om zich weer te vestigen.

De proef met wisentbegrazing blijkt een groot succes. Vijf jaar heeft de kudde nu in het Kraansvlak rondgelopen en is door natuurlijke aanwas gegroeid van 6 naar 15 exemplaren. Tijd voor om te evalueren en de opgedane kennis actief te delen. De proef kwam tot stand in samenwerking met tal van partijen, zoals de provincie, Stichting ARK Natuurontwikkeling, Stichting Duinbehoud, Stichting Kritisch Bosbeheer, FREE Nature en Ano Fundatie. Tal van wetenschappers en boswachters hebben het gedrag van de in het wild levende dieren bestudeerd. Ook kon het publiek onder begeleiding van een boswachter met de wisent kennismaken. Goede overlevers Belangrijkste conclusies van vijf jaar wetenschappelijk onderzoek en observaties zijn dat de dieren prima kunnen leven in het duingebied. Zelfs tijdens enkele zeer strenge winters hoefden ze niet te worden bijgevoerd. Wisenten blijken goed overweg te kunnen met andere grazers zoals konikpaarden, en damherten. Ook op mensen reageren ze boven verwachting goed. Hun graasgedrag is bovendien een welkome aanvulling op dat van andere soorten, doordat ze weer andere begroeiing eten. De proef heeft voor wetenschappers en natuurbeheerders in binnenen buitenland een schat aan ervaring en nieuwe kennis opgeleverd.

Wisenten en Koniks genieten van een duinmeer

14

Symposium De resultaten van het onderzoek werden in november gepresenteerd tijdens het symposium ‘Vijf jaar Wisenten in het Kraansvlak’, waar wetenschappers, natuurbeheerders en bestuurders voor werden uitgenodigd. De belangstelling, ook van de pers, was enorm. Inmiddels is besloten dat de proef met vijf jaar wordt verlengd en dat het leefgebied van de wisentenkudde wordt uitgebreid.

Wisentenpad In de afgelopen vijf jaar hebben 1.600 mensen tijdens excursies de wisenten kunnen meemaken. Vaak waren bezoekers diep onder de indruk van hun ontmoeting met deze imposante dieren. Omdat we zoveel mogelijk mensen een dergelijke belevenis gunnen, én omdat PWN en ARK ervan zijn overtuigd dat wisenten en mensen goed kunnen samengaan, hebben we in het najaar een openbaar toegankelijk pad opengesteld door het westelijk deel van het Kraansvlak. Met informatieborden bij het begin van de route en via vrijwilligers langs dit wisentenpad informeren we over de in acht te nemen regels bij een ontmoeting. De reacties van bezoekers zijn hartverwarmend. Voor wie de wisenten liever vanuit huis volgt: sinds december hebben ze een eigen Facebook-pagina en Twitter-account.

Bijzonder: karpers vissen

De poelen in het Kraansvlak bleken bij een inventarisatie vol karpers te zitten. Sommige soorten waren meegekomen met overtollig regenwater uit de overloopbekkens van het Circuit Zandvoort. Andere soorten waren uitgezet, waaronder enkele snel groeiende soorten. De poelen zijn echter niet geschikt voor karpers. De vissen groeien, woelen de bodem om en bedreigen daarmee zeldzame flora en fauna, en zullen uiteindelijk sterven door gebrek aan ruimte, zuurstof en voedsel. Sommige karpers waren al 50 cm groot. Daarom hebben we hengelsportvereniging HSV Velsen gevraagd om de karpers te vangen en in beter geschikt water weer uit te zetten.

15



3. Onderzoek Medewerkers van PWN doen samen met wetenschappers, studenten en vrijwilligers veel doorlopend maar ook speciaal onderzoek naar soorten. De uitkomsten zijn input voor het natuurbeleid.

Boommarters

Overig

Vogeltellingen

We vorderen met de bestrijding van de exoot prunus serotina in de Kennemerduinen. Inventarisatie laat zien dat we na drie jaar 95% van de dikke prunussen kwijt zijn en van de dunne bomen de helft.

Na eerder onderzoek in het NPZK hebben we in 2012 ons boommarteronderzoek voortgezet in het Noordhollands Duinreservaat. Samen met Landschap Noord-Holland en veel vrijwilligers hebben we 12 cameravallen uitgezet, met pindakaas als lokstof. Eens per week werden de camera’s nagelopen om de ‘oogst’ te bekijken. Op 10 plekken hebben we zeker 16 verschillende bommarters gezien. Dit leidde tot de conclusie dat er zeker zes territoria zijn, waarbinnen in ieder geval acht jongen zijn geboren. De uitbreiding van de landerijen achter Marquette met een waterberging blijkt gunstige effecten te hebben op de weidevogelstand. Soorten als kievit, tureluur en grutto breidden fors in aantal uit. Alleen de scholekster bleef achter. Bijzonder is dat we twee broedparen van de zomertaling telden. Ook de zeldzame kemphaan liet zich zien. Mogelijk dat we volgend jaar hiervan broedparen kunnen waarnemen. Overigens monitoren we de weidevogelstand hier nu al 25 jaar. Het gebied hoort tot de top 3 van meest bijzondere en succesvolle weidevogelgebieden in ons land.

Dertig jaar stuivende duinen

In 1980 begon PWN voorzichtig met kleine stuifprojecten in de duinen. Later, toen het succes hiervan duidelijk werd, pakten we ‘vastgelopen’ duinen steeds grootschaliger aan. De lessen die we hebben geleerd, zijn samengebracht in het rapport PWN Verstuivingsprojecten 1999 – 2011, te vinden op onze website.

16

PWN heeft sinds 2009 een waarnemingswebsite (pwn.waarneming.nl) en die groeit in de belangstelling. Veel vogelaars en floristen melden fanatiek de soorten die ze in de duingebieden tegenkomen. Het aantal ingevoerde waarnemingen groeide van 18.000 in 2009 naar ruim 40.000 in 2012.

Om beter gebruik te maken van al onze gegevens hebben we het Beheerportaal in gebruik genomen. Deze website biedt boswachters en natuuradviseurs een actueel overzicht van alles wat er speelt binnen het natuurbeheer. Bijvoorbeeld welke acties er worden ondernomen, welke onderzoeken er worden uitgevoerd en wat de resultaten zijn.

Meer onderzoeksprojecten in 2012:

• Z andhagedis: we onderzoeken welke routes deze zeldzame reptielen gebruiken en stellen deze gegevens beschikbaar. • Noordwest natuurkern: we doen permanent onderzoek met wind-, regen- en zoutmeters. Er is in 2011 een nulmeting geweest en via lopend onderzoek monitoren we het project. • Schapenbegrazing Bergen: na de duinbranden in Bergen is er meteen onderzoek ingesteld om de effecten op korstmossen te onderzoeken, waar dit gebied om bekend staat. We willen zoveel mogelijk herstellen en gebruiken de uitkomsten om de schapenbegrazing goed te kunnen sturen. • Trefkansonderzoek vlinders: we testen een nieuwe methode om vlinderonderzoek te doen. Eens per maand wordt tijdens het seizoen gedurende 10 minuten in een cirkel van 50 meter genoteerd welke vlinders er zijn. Dit gebeurt in samenwerking met de Vlinderstichting. • Stikstofonderzoek: we hebben in onze duinen metingen verricht. Hieruit bleek dat de landelijke modellen moeten worden bijgesteld.

Duinhagedis

17



4. Nieuwbouw In 2012 kwam de realisatie van een nieuw bezoekerscentrum in de Kennemerduinen, het ecoduct bij Zandvoort en een schaapskooi in Bergen dichterbij.

Nieuw bezoekerscentrum NPZK

Het ecoduct wordt opgebouwd met zand dat over is van herstelprojecten in de Kennemerduinen, zoals Noordwest Natuurkern en Herstel Natte Duinvalleien Bokkedoorns. PWN is een van de partners, naast Waternet, Natuurmonumenten, Nationaal Park Zuid-Kennemerland, de gemeente Zandvoort en de provincie Noord-Holland.

Bijzonder is de architectuur van het nieuwe gebouw. Architect Dirk Vlaar van BBHD Architecten nam als uitgangspunt voor de vorm een Merovingische boerderij uit de zevende eeuw. Twee jaar geleden werden de resten van een dergelijke boerderij gevonden in de Kennemerduinen. Tot grote verrassing van archeologen, want nog niet eerder waren zo ver westelijk in Nederland zulke oude bewoningsresten uit die periode aangetroffen.

Natuurbrug Zandpoort is volgens planning eind 2013 gereed. Bij de bouw wordt uiteraard rekening gehouden met het broedseizoen.

De bouw van het nieuwe bezoekerscentrum De Kennemerduinen in Nationaal Park ZuidKennemerland is flink opgeschoten. De opvolger van De Zandwaaier verrijst aan de overkant van de Zeeweg en de boswachters van PWN verhuizen mee.

Bezoekerscentrum NPZK

Natuurbrug Zandpoort

Zo oud als het grondplan is, zo modern wordt de nieuwbouw: energiezuinig, met een minimale milieubelasting volgens BREEAM.NL kwalificatie Excellent. In het centrum komen weer een tentoonstelling, filmzaal, een werkruimte voor groepen en een bezoekersbalie. Ook aan horeca met een buitenterras is gedacht, compleet met een natuurpeelplaats voor kinderen. Ook het parkeerterrein ondergaat een metamorfose, met betere parkeerplekken en aangekleed met nieuwe, volwassen bomen zodat hij beter opgaat in de omgeving. Alle werkzaamheden zijn medio 2013 afgerond.

Natuurbrug Zandpoort

Op 31 oktober 2012 ging officieel de bouw van start van een ecoduct over de Zandvoortselaan. Deze ‘Natuurbrug Zandpoort’ gaat de Amsterdamse Waterleidingduinen verbinden met Nationaal park Zuid-Kennemerland. Het is de eerste van drie geplande ecoducten in dit gebied.

Schaapskooi, naar ontwerp van Tauber&Tauber

18

Schaapskooi

De plannen voor een schaapskooi bij Bergen zijn in een vergevorderd stadium. Samen met de werkgroep Schaapskooi Bergen zijn we tot een ontwerp gekomen. Naast het nachtverblijf voor schapen komt een groepsruimte voor lezingen en natuureducatie. De locatie is ook bekend: aan de Zeeweg, tussen de rotonde en de Uilevangersweg. Een schaapskooi is belangrijk voor verdere verschraling van de duinen. ’s Nachts laten de schapen hun uitwerpselen in de kooi achter, waardoor de duinen op den duur minder voedingsstoffen zullen bevatten. Voor het beheer van de schaapskooi wordt een stichting opgericht. Deze gaat ondersteuning bieden door samen met de herder werkzaamheden uit te voeren en activiteiten te organiseren. De omgevingsvergunning is begin 2013 verstrekt. Zodra de schaapskooi klaar is, verhuist het IVN naar de groepsruimte en zal het huidige IVN-verblijf ‘De Uilevanger’ worden afgebroken.

Hiermee wordt het leefgebied van verschillende planten en dieren flink vergroot en dat komt de kwaliteit van beide natuurgebieden ten goede. Wanneer de drie natuurbruggen zijn voltooid, ontstaat een aaneengesloten duingebied van meer dan 7.000 hectare. De natuurbrug is onderdeel van de Ecologische Hoofdstructuur (EHS).

19


5. Beleid duinbranden Met de Veiligheidsregio en Provincie Noord-Holland hebben we gewerkt aan nieuwe initiatieven om duinbranden te voorkomen.

Samenwerking Veiligheidsregio

Kappen naaldbomen

Bij de duinbranden rond Bergen/Schoorl verloor Staatsbosbeheer 270 hectare natuur en PWN 15 hectare. Er moesten mensen worden geëvacueerd, wat een ingrijpende maatregel is. Samen met Provincie Noord-Holland en de Veiligheidsregio Noord-Holland-Noord hebben we daarom in beeld gebracht hoe we het risico op onbeheersbare duinbranden kunnen verkleinen.

Naaldbomen zitten vol hars en zijn daardoor zeer brandbaar. Juist in Bergen aan Zee staan ze zo dicht bij de bebouwing, dat het nodig was ze preventief te verwijderen.

De duinbranden van 2010 staan nog vers in het geheugen. De maatschappelijke kosten waren enorm. Tijd voor een onderzoek om de risico’s in kaart te brengen en te verkleinen.

De provincie stelde samen met de maatschappelijke partners een ‘Actieprogramma duinbranden’ op. De Veiligheidsregio maakte een ‘Risico Inventarisatie Natuurbranden (RIN)’. Deze laat zien in welke delen van het duingebied een verhoogd brandrisico bestaat. Bijvoorbeeld de aanwezigheid van veel mensen of brandbare vegetatie. Aan de hand van de RIN hebben we bekeken welke plekken risicovol zijn doordat naaldbossen te dicht op bebouwing staan. Op deze plekken gaan we de komende jaren naaldbos omvormen tot loofbos. Deze ontwikkeling past goed in het natuurbeleid dat PWN voert. We geven deze ingrepen een hoge prioriteit.

20

Om de risico’s van duinbranden te verkleinen heeft PWN dennen gekapt dichtbij de bebouwing van Bergen aan Zee. Loofbomen gaan hun plaats innemen.

In totaal zijn enkele honderden dennen in een strook van 50 meter langs de bebouwing verwijderd. Eikenboompjes langs de rand werden gespaard. Doordat deze nu extra licht krijgen, groeien ze verder uit tot een groene rand. Op de achtergrond blijven dennen zichtbaar.



6. Recreatie Prachtige duingebieden nodigen uit om te recreëren. Uit tellingen blijkt dat dit ook volop gebeurt: zes miljoen bezoeken per jaar. PWN stimuleert natuurbezoek maar ziet zich daarbij uitgedaagd om de balans met natuurbeheer en drinkwaterproductie in evenwicht te houden.

Kennemer Duincampings op koers

Duinkaartcontrole opgevoerd

Evenementen 2012

Steeds meer zoeken de campings de samenwerking op met andere partijen die bij ze passen. Zo versterken ze hun imago en ontstaan er interessante joint promotions op het gebied van natuur en recreatie. Ook is er in 2012 geïnvesteerd in CO2-neutraal ondernemen, elektrische voertuigen, speeltoestellen en bijzondere accommodaties.

Om het duinkaartbezit verder te stimuleren, hebben we ook ervoor gezorgd dat ze zo gemakkelijk mogelijk kunnen worden aangeschaft. Er kwamen nieuwe automaten en ook via internet kun je je duinkaart bestellen. Met een speciale campagne hebben we dit onder de aandacht van het publiek gebracht. Daarbij leggen we ook uit dat we voor het beheer van de duinen puur van deze inkomsten afhankelijk zijn en waaraan we het geld besteden.

Het was in januari ook genieten voor de duizenden deelnemers aan de Haarlems Dagblad Winterwandeling door de Kennemerduinen.

Hof van Kijk Uit

Wandelen door de geschiedenis

Ondanks de slechte zomer viel er op recreatiegebied genoeg te beleven bij de Kennemer Duincampings. Zij organiseren tal van activiteiten die de natuurbeleving versterken en spannen zich in voor een zo duurzaam mogelijke bedrijfsvoering. En dat wordt gewaardeerd: uitstekende beoordelingen van de ANWB en de gouden Green Key voor alle campings!

In de duinen bij Castricum hebben we in juli een kleinschalige horecavoorziening geopend: Hof van Kijk Uit. Hier vinden mensen met een beperking een zinvolle dagbesteding, zoals meehelpen in de moestuin, of schilderen en pottenbakken in de verbouwde werkschuur. Bezoekers kunnen hier genieten van een lekkere lunch.

De Hoep

Het eerste jaar ‘De Hoep nieuwe stijl’ als maatschappelijke onderneming is afgesloten met mooie resultaten. De Hoep werkt met zeventien vrijwilligers en verwelkomde in het verslagjaar 101.000 bezoekers. Deze kwamen af op verrassende tentoonstellingen, ontdekkingstochten, lezingen, activiteiten, excursies en scholenprogramma’s. Sinds december kunnen bezoekers interactief hun kennis verbreden via een natuurbelevings- en tentoonstellingseiland, mede gefinancierd uit de vergaderinkomsten van De Hoep.

22

Controles op duinkaarten worden door de overgrote meerderheid van het publiek gewaardeerd. Het appelleert aan een gevoel van eerlijkheid bij bezoekers die de moeite nemen om een kaartje te kopen. Daarom voerden we de intensiteit daarvan op. Vooral de aangekondigde controles leverden veel publiciteit op.

Bij Hof van Kijk Uit kwam een nieuwe wandelroute, getiteld Tijdpad. De wandeling door de duinen bij Castricum is een historischgeografische, aardkundige en archeologische ontdekkingstocht van 10 kilometer. Bij de route hoort ook een boekje met interessante informatie, de vijfde in de reeks ‘Wandelen door de Heerlijkheid Castricum’. De wandelroute werd op 8 september feestelijk geopend.

Een belangrijk evenement voor PWN is de PWN Egmond Halve Marathon, die op 8 januari zijn 40-jarige jubileum beleefde. Daaraan deden 12.500 recreanten mee. Twee weken later werd het wandelweekend georganiseerd, waar nog eens 15.000 wandelaars aan deelnamen en van het Noordhollands Duinreservaat genoten.

Succesvol was de PWN Winterdag. Ruim 4.000 mensen kwamen op 19 februari proeven van de winterse sfeer in de duinen van Heemskerk . Er waren vuurkorven, er was glühwein, en natuurlijk snert en warme chocolademelk. PWN organiseerde samen met Lions Castricum-Heemskerk tal van activiteiten. Met de opbrengsten werden watertappunten in Rwanda gerealiseerd zodat steeds meer mensen daar binnen een straal van 400 meter van hun huis een openbaar tappunt vinden. Samen met Zomerpodium Heemskerk organiseerden we op 1 juli weer een PWN Zomerdag. Een paar duizend mensen bezochten op landgoed Marquette optredens en lieten zich vermaken met spelletjes. Voor PWN een mooie gelegenheid om aan natuureducatie te doen. Een ‘vreemde eend in de bijt’: kunst in de duinen. Maar Kunst en Koningsduin is een succesnummer. Eens per twee jaar staat hij in augustus op het programma en is altijd goed voor duizenden blije bezoekers. Bij deze editie werden de social media voor het eerst actief ingezet bij de promotie. In de duinen bij Bergen organiseerden we voor de tweede keer het Schaapscheerdersfeest. Onder grote belangstelling werden 250 schapen geschoren en waren er demonstraties schapen drijven met border collies.

PWN Winterdag

23



7. Communicatie

8. Medewerkers

PWN wil goed zichtbaar zijn als duinbeheerder. Dat lukt steeds beter, dankzij verschillende manieren waarop we naar buiten treden. We volgen daarbij de trends en zetten een mix van traditionele en nieuwe middelen in: van advertenties tot YouTube.

Krimpende subsidies en een zich terugtrekkende overheid noodzaken ons onze kosten voor natuurbeheer en recreatie steeds verder te beperken. Het gevolg: onze sector Natuur & Recreatie moet met minder mensen het werk doen in een steeds veeleisender maatschappij.

Publiciteit

Nieuwe ecoloog

Haarlems Dagblad besteedde een half jaar lang elke week aandacht aan het beheer van de Kennemerduinen. Onder de kop ‘Dol op de Duinen’ verscheen er een artikelenreeks die dieper inging op het nut en de noodzaak van beheer, de soms ingrijpende maatregelen en hoe dit je als bezoeker kan raken. De krant maakte ook ruimte voor reacties van bezoekers en hun beweegredenen om de duinen te bezoeken. Het Zomerfestival in juli sloot de campagne af.

Bezoekersavonden

Traditioneel organiseren we twee keer per jaar een bezoekersavond, om direct in contact te komen met het publiek. Een in Nationaal Park Zuid-Kennemerland en een in het Noordhollands Duinreservaat. Deze worden altijd goed bezocht. We geven dan lezingen over bijzondere natuurprojecten, kaarten dilemma’s aan, bieden veel ruimte voor vragen en discussie en doen daar ons voordeel mee.

Twitterende boswachter

Onder @boswachterNHD kan iedereen de belevenissen van boswachter Evert Jan Woudsma volgen. Al 2.600 volgers zien dagelijks zijn tweets over bijzondere soorten, over zijn werk en soms met foto’s van prachtige vergezichten. Zijn tweets zorgen voor veel spontane reacties. Sinds kort voegt hij daar ook filmpjes aan toe. Deze zijn ook op YouTube te vinden, onder ‘boswachternhd’.

Ingangsborden met QR-code

Bij de ingangen van het Noordhollands Duinreservaat staan borden met bezoekersinformatie. Daar hebben we nu QR-codes op geplaatst, zodat wandelaars met een smartphone direct een website kunnen oproepen met aanvullende weetjes. Elk kwartaal passen we deze aan met nieuwe seizoensinformatie.

Naast een wisseling van de wacht op directiegebied (Piet Veel en Sjakel van Wesemael), vond er ook een wisseling op kennisgebied plaats. Onze ecoloog Rienk Slings ging met pensioen en droeg het stokje over aan Dick Groenendijk. We namen bewust ruim de tijd voor een overlap zodat de twee kennis konden overdragen. Dick was wetenschappelijk onderzoeker aan de Universiteit van Amsterdam en werkte daarna dertien jaar als projectleider bij de Vlinderstichting.

Stageplaatsen

Een stageplek in de natuur... wie wil dat nou niet? Elk jaar krijgen we tientallen verzoeken voor een stageplek of om een natuuronderzoek te mogen doen. Iedereen is welkom, bijvoorbeeld voor een maatschappelijke stage of om werkervaring in het veld op te doen. Voor onderzoeken proberen we altijd een gedegen begeleider te vinden die de studenten wegwijs maakt in de materie. Vanuit onze mvo-doelstelling willen we ook bewust zoveel mogelijk van onze kennis overdragen. Neem bijvoorbeeld het verhaal van Erwin Heukelsfeld, een Schipholmedewerker die tijdens een loopbaantraining ontdekte dat hij wel eens een paar dagen met een boswachter mee wilde lopen. Het werden twee intensieve dagen, waarbij alle facetten van het boswachter-zijn aan bod kwamen. Schapen hoeden, meedenken over een tentoonstellingsruimte, een boswachterspraatje maken met bezoekers, Erwin genoot ervan met volle teugen.

Zomerfestival

24

Vrijwilligers

Waar zouden we zijn zonder vrijwilligers? Maar liefst 500 vrijwilligers zetten zich met veel enthousiasme in en helpen bij het beheer van de duingebieden. Daar krijgen ze ook het nodige voor terug: naast werkkleding en de ervaring om op onbekende plekken te komen, ook kennis. Zo organiseren we twee keer per jaar een vrijwilligersavond. Een mooie gelegenheid om elkaar te ontmoeten, waarbij we lezingen verzorgen over bijzondere onderwerpen, zoals ons boommarteronderzoek en de veranderingen in de zeereep. Ook zijn er gratis abonnementen op natuurbladen.

Boswachters ontmoeten meer geweld

De verruwing van de maatschappij nemen we ook waar in de duinen. De laatste jaren worden onze boswachters namelijk steeds vaker geconfronteerd met wangedrag, waarbij soms verbaal en lichamelijk geweld niet wordt geschuwd. Dat laatste tolereren we volstrekt niet en is voor PWN altijd aanleiding om naar de rechter te stappen. Dit om zowel onze boswachters, als bezoekers van de duinen te beschermen tegen dergelijke individuen.

Schapen hoeden

25


PWN Postbus 2113 1990 AC Velserbroek Telefoon: (023) 541 33 33 Colofon Tekst Intervolvement, Haarlem Eindredactie Afdeling Marketing & Communicatie PWN Vormgeving Li Moon, Haarlem Fotografie Pagina 2, 4, 8, 17, 21, 23, 24, 25 en 26: Archief PWN Pagina 12, 14 en 18: Ruud Maaskant Pagina 9: Kim Schrijver Pagina 10: Hans de Bie Pagina 11: Ina Roels Pagina 7 en 11: Leon Terlouw Pagina 18: Foto Harm Botman & Artist impression Ulco Glimmerveen

27

www.pwn.nl

Inhoud. In het voorjaar bloeit de wilde hyacint (Scilla) Inleidend 4. Voorwoord Ons duinlandschap... stille pracht 5

Recommend Documents