Inhoud Voorwoord
15
Inleidend
17
1 Door ouders ervaren problemen bij kleuters, kinderen en adolescenten met pervasieve ontwikkelingsstoornissen K. Greaves-Lord, M. Dekker, A. Huizink, F.C. Verhulst, F. Verheij Introductie Ontwikkelingsdomeinen Ontwikkelingsperspectief Doelstelling Methode Onderzoekspopulatie Child Behavior Checklist Resultaten Kleutertijd Kindertijd Adolescentie Discussie
19 19 21 21 21 21 22 22 22 23 23 23
Zuigeling, peuter, kleuter
27
2 Diagnostiek bij jonge kinderen met een stoornis in het autismespectrum C. Dietz, E. van Daalen Wat is een stoornis in het autismespectrum Belang van vroege diagnostiek Zorgen Belemmeringen voor vroege detectie Vroege kenmerken
19
29 29 29 31 31 32
6
inhoud
Screening en vroege detectie van ass Screening van ass Diagnostiek van ass Onderzoek naar ontwikkelingsmogelijkheden 3 Vroege signalen en herkenning van autismespectrumstoornissen R.J. van der Gaag, I.J. Oosterling, D. van Steijn, S.H. Swinkels Inleiding Definitie van autismespectrumstoornissen Vroege herkenning autisme: screening in de hele bevolking of meer gerichte detectie? Detectie en vroege herkenning van autisme Waarschuwingssignalen oftewel ‘Red Flags’ Waarschuwingssignalen wat betreft sociale wederkerigheid Waarschuwingssignalen op het gebied van taal & communicatie Waarschuwingssignalen op het gebied van stereotiepe/beperkte patronen van gedrag Het diane-project Epiloog 4 Autisme en gehechtheid: Het eerste contact klopt niet F.B.A. Naber Inleiding Het soso -project Spel en gezamenlijke aandacht Gehechtheidsrelatie Gehechtheid en autisme Resultaten uit het soso-project voor spel, gezamenlijke aandacht en gehechtheid Spel Gezamenlijke aandacht Gehechtheid Invloed van de relatie op de ontwikkeling van een kind met ass 5 Gedragsonderzoek binnen de multidisciplinaire spraak- en taaldiagnostiek en de diagnostiek in het algemeen en van pdd-kenmerken in het bijzonder M.G. Lechner-van de Noort Inleiding Onderzoek: sequentieel of carrousel?
33 34 34 35 41 41 42 44 46 47 47 48 51 51 53 57 57 58 58 60 61 62 62 63 63 63
69 69 69
7
inhoud
Het Molenspreekuur Psychologische screening binnen het Molenspreekuur Over de spelontwikkeling Over de taalontwikkeling Psychologische screening (vervolg) Verwijzingsbeleid Epiloog 6 Atypische hechting en adviezen R. Bruggemans Inleiding Vergelijking van de diagnostische criteria Nadere differentiatie Diagnostische setting Epiloog 7 SAMEN OP PAD! Het gezin als samenwerkingspartner bij diagnostiek, begeleiding en behandeling van kinderen en jeugdigen met een autismespectrumstoornis M.W. Hodes Inleiding Pedagogische gezinsbehandeling Praktische gezinsondersteuning Gezin als samenwerkingspartner Werken vanuit het opvoedingsperspectief Gezinsbegeleiding: diagnostiek, begeleiding, behandeling Handelingsgerichte diagnostiek Diagnostisch onderzoek vanuit de afdeling gezinsbehandeling Inhoud en verloop van het onderzoek Behandeling/begeleiding Praktische ondersteuning Samen op pad 8 Klein beginnen: vroegbegeleiding van ouder en kind met pdd M.J.M. Reusens, I.M. Gravesteijn Inleiding Ouder-kindrelatie Helpende attitude Transactioneel interventiemodel Vroegbegeleiding op de werkvloer Epiloog
71 72 72 73 74 75 76 79 79 80 86 91 92
97 97 98 99 99 100 100 102 103 104 106 107 109 113 113 114 116 117 119 123
8
inhoud
9 Geïntegreerde ouder-kindbehandeling P.C.M. Janssens, K.J. de Man, E. van der Ploeg Inleiding Behandelingsvisie Competentie vergrotende methodiek (cvm) Klinische opname Observatieperiode (klinisch) Behandelingsperiode (klinisch) Dagbehandeling + Behandelingsperiode (dagklinisch) Oplossingsgericht werken (ogw) Epiloog
125 125 126 127 129 129 130 131 131 132 135
Basisschoolleeftijd
137
10 Overview van de symptomatologie op de basisschoolleeftijd P.F.A. de Nijs
139
11 Ontlastingsproblemen bij kinderen met een autisme spectrumstoornis (pdd-nos) E. van Everdingen Inleiding Definities Epidemiologie Oorzaken Diagnostiek en behandeling Risicofactoren in diagnostiek en behandeling Epiloog 12 Sociale vaardigheidstraining in het kader van de psychoseksuele ontwikkeling N. van Assendelft, A. Huson, L. de Weerdt Inleiding Visie op seksualiteit en autisme Uitgangspunten vanuit de dagelijkse praktijk Seksuele opvoeding is een onderdeel van de gewone opvoeding Leeftijdgenoten Kwetsbaarheid Strategieën en middelen Opzet en inhoud van Bart en Fleur i en ii
143 143 144 145 146 147 147 149 153 153 154 155 155 156 157 157 158
9
inhoud
Doelen, indicaties en contra-indicaties Vooruitblik Epiloog 13 Als je boos bent … dan ben je op de helft E.C. van Doorn Inleiding Boos zijn en ontwikkelingstaken Boos zijn in soorten Professioneel antwoord op agressie bij kinderen met ass Rol van de gedragsdeskundige Epiloog 14 Beelden zeggen meer dan woorden; video-interactietraining als aanvulling op de behandeling van kinderen met autisme spectrumstoornissen A. Boogaard, R. van Duijvenbooden, E. Hellings Inleiding Historie en theorie Bouwstenen van een geslaagde interactie Werkwijze Opname maken Analyse van de beelden Review Voorbeeld uit onze praktijk Epiloog
160 161 161 163 163 164 167 170 174 177
179 179 179 180 181 181 182 183 183 185 187
15 Autisme en dyslexie E.M. Heulens, R. Rose, J. van Buuren, I.L. Gelderblom Inleiding Definiëring Comorbiditeit Conclusie Epiloog
187 187 188 194 195
16 Pervasieve ontwikkelingsstoornissen, omgaan met druk gedrag in de behandelingsgroep: de REM erop! M.S.J. Flos, V. Verschoor Inleiding Theoretisch kader
197 197
10
inhoud
Algemene houding en aanpak Praktijk Lichamelijk ontwikkelingsgebied Frustraties lichamelijk uiten Bewegingsonrust Fixatie op eten Prikkelgevoeligheid en stereotiepe bewegingen Cognitief ontwikkelingsgebied Starheid en rigiditeit Vervloeien van fantasie en werkelijkheid Emotioneel ontwikkelingsgebied Snel oplopen van frustraties en van agressie en boosheid Angst Negatief zelfbeeld Sociaal ontwikkelingsgebied Moeite zich te laten sturen Contact met leeftijdgenoten en volwassenen Epiloog Adolescentie en volwassenheid 17 Moeilijk te identificeren; het stellen van een diagnose in het autismespectrum tijdens de adolescentie J.H.W. Mous, A.I.R. Vandersmissen, R. Vijverberg Inleiding Uitblijven van een diagnose Classificatie en diagnose tijdens de adolescentie Epiloog 18 Psychoeducatie aan jeugdigen met een autismespectrumstoornis T.C. Vermaas-van der Werf Inleiding Al dan niet bieden van psychoeducatie Autisme en psychoeducatie Strategieën en middelen De ‘Ik ben speciaal’-methode Knelpunten vanuit de dagelijkse praktijk Epiloog
199 201 201 201 202 203 203 204 204 205 206 206 207 207 208 208 208 209 211 213 213 215 220 223 227 227 227 228 230 232 233 237
11
inhoud
19 ‘Als je aan mijn broer komt, dan kom je aan mij’; leven met een broer of zus met een autismespectrumstoornis J.H.W. Mous (met medewerking van E.W.C. Aendekerk) Inleiding Positie van broers en zussen in het gezin Aandacht van de hulpverlener voor broers en zussen Epiloog 20 Neuropsychologisch onderzoek: cognitieve voorspellers voor behandelingsresultaat J.-P. Teunisse Inleiding Cognitieve stijlkenmerken bij autisme Onderzoek naar de betekenis van de cognitieve stijlkenmerken voor autisme Neuropsychologie en behandelingsbeleid: cognitieve voorspellers Epiloog 21 Verslaving en autisme; verschillende kanten van eenzelfde neurobiologische medaille? P.J.M.van Wijngaarden-Cremers, R.J. van der Gaag Inleiding Omvang van een probleem Klinische ervaring uit de verslavingszorg Omvang van het probleem vanuit het autisme perspectief Definities van verslaving en autisme Neurobiologie van verslaving Onderliggende mechanismen Verslaafd raken Kenmerken van de persoon Kenmerken van het middel Beschikbaarheid Verslaafd raken en de gedragskenmerken Behandeling van de verslaving Overlapping in genetische kwetsbaarheid tussen verslaving en autisme Epiloog
239 239 240 244 248 251 251 251 253 254 256 259 259 259 260 261 262 265 265 266 267 267 268 268 271 271 272
12
22 Begeleiding van studenten met een stoornis in het autistisch spectrum L. Kappert Studeren: veel ontwikkelingstaken in kort tijdsbestek Studeren met een diagnose in het autistisch spectrum Van knelpunten naar oplossingen Naleven van een planning Integratie van informatie Fricties op sociaal gebied Acceptatie Conferentie Studeren met een diagnose uit het autistisch spectrum 23 kairo-project; ondersteuning in het mbo van mensen met een autismespectrumstoornis B. Verstappen, C. Relyveld Inleiding Belang van kairo voor jongeren met ass Doelgroep van kairo Het onderwijsbehandelprogramma kairo Methodiek 24 Een diagnostische puzzel…. in de volwassenheid M.B. Hofstra Inleiding Polikliniekbezoek Puzzelen Puzzelstukjes Speciële anamnese Psychiatrische voorgeschiedenis Familieanamnese Somatische aspecten Biografie Psychiatrisch onderzoek in engere zin Psychodiagnostisch onderzoek Ontwikkelingsanamnese (Speciële) heteroanamnese Puzzelstukjes vallen in elkaar Pervasieve ontwikkelingsstoornis oftewel stoornis van Asperger Verloop
inhoud
277 277 277 278 278 278 279 279 279 281 281 281 282 282 283 287 287 287 288 288 289 289 289 289 290 291 291 291 292 292 293 293
13
inhoud
25 Autismespectrumstoornissen bij volwassenen R. Vuijk Inleiding Terminologie en definitie dsm-iv-tr-classifictie en de vele gezichten van ass Sociale interactie en communicatie Beperkt, repetitief en stereotiep gedrags-, interesse- en activiteitenpatroon Bijkomende problemen Informatie verwerken en denken Behandelingsmogelijkheden in de volwassenenpsychiatrie Epiloog
295 295 296 297 298 299 300 300 300 302
26 De Rotterdamse Autisten Soos: een antwoord op de vraag naar ontspanning en vorming voor (jong)volwassenen met een autismespectrumstoornis in Rotterdam en omgeving M.A.T. Hansen Inleiding Ontstaansgeschiedenis Missie Visie Opzet en organisatievorm Programma en vormgeving van de soos avonden Bevindingen in ontwikkelingen Perspectief Epiloog
305 305 306 306 307 308 309 311 312
Auteurs
313
305
