INHOUD DANKWOORD . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . vii WOORD VOORAF . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ix LIJST VAN GEBRUIKTE AFKORTINGEN EN CITEERWIJZEN. . . . . . . . xxxi INLEIDING HOOFDSTUK 1.
VERANTWOORDING VAN HET ONDERZOEK . . . . . . 3
HOOFDSTUK 2. SITUERING EN AFBAKENING VAN HET ONDER ZOEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Afdeling 1. Situering van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Onderafdeling 1. Omschrijving van het begrip ‘schuldvordering’ . . . . . . . . 7 Onderafdeling 2. Meervoudige gelaagdheid van schuldvorderingen . . . . . 8 Afdeling 2. Afbakening van het onderzoek: goederenrechtelijk statuut van geldvorderingen op naam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 HOOFDSTUK 3. PLAN VAN HET ONDERZOEK EN ONDERZOEKS METHODE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 DEEL 1. THEORETISCHE AFFIRMATIE VAN HET GOEDEREN RECHTELIJK STATUUT VAN SCHULDVORDERINGEN INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 HOOFDSTUK 1. ONDERSCHEID TUSSEN SCHULD VORDERINGEN EN ZAKELIJKE RECHTEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Afdeling 1. Algemene beschouwingen over het onderscheid tussen zakelijke rechten en schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28 Afdeling 2. Uiteenlopende wetenschappelijke benaderingen van het onderscheid tussen zakelijke rechten en persoonlijke rechten: overzicht . . . . . . 31
Intersentia
xi
Inhoud
Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 1. De klassieke leer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. De respectleer: obligatoir karakter van zakelijke rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Zakelijk recht als (bron van een) passieve universele verbintenis . . § 2. Zakelijke rechten versus persoonlijke rechten: obligatoire rechten met absolute werking versus obligatoire rechten met relatieve werking. De visies van Planiol en Windscheid . . . . . . . § 3. Einde van de dichotomie tussen zakelijke rechten en persoonlijke rechten. De visie van Demogue . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 3. Verzoening tussen de klassieke leer en de respectleer. De visies van Rigaud, Roguin en Gierke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 4. Het zakelijk karakter van persoonlijke rechten . . . . . . . Onderafdeling 5. Betrokkenheid van persoonlijke rechten op eigendom . § 1. Het eigendomsrecht herleid tot een absoluut recht van toebehoren. De visie van Ginossar en Zenati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. De visie van Ginossar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. De visie van Zenati . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De wederzijdse betrokkenheid van eigendom en verbintenis tot elkaar. De visie van Eggens . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. Eigen opvatting over het onderscheid tussen zakelijke en persoonlijke rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 1. Zakelijke en persoonlijke rechten zijn patrimoniale subjectieve rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. De interne en externe werking van subjectieve rechten in het algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Discussies over de omschrijving van subjectieve rechten. De visie van Dabin als doorbraak van de hedendaagse omschrijving van subjectieve rechten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Concretisering van de interne en de externe werking van subjectieve rechten in het algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 3. De interne en de externe werking van zakelijke en persoonlijke rechten in het bijzonder . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. De interne werking van zakelijke en persoonlijke rechten . . . . . . . . I. De interne werking van zakelijke rechten: onmiddellijke heerschappij over een zaak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Interne werking van persoonlijke rechten: heerschappij over een persoon? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De externe werking van zakelijke en persoonlijke rechten . . . . . . . .
xii
31 31 35 35
38 40 42 49 52 52 52 56 60 62 62 63 65
65 69 73 74 74 76 77
Intersentia
Inhoud
I.
Principiële tegenwerpelijkheid van zakelijke en persoonlijke rechten. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Gradaties betreffende de intensiteit van tegenwerpelijkheid van zakelijke en persoonlijke rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit: Onderscheid tussen zakelijke en persoonlijke rechten betreft enkel hun respectieve voorwerp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit bij deel 1 – hoofdstuk 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
77 80 83 84
HOOFDSTUK 2. SCHULDVORDERINGEN ALS OBJECTEN VAN HET GOEDERENRECHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87 Afdeling 1. Zaken versus goederen, zakelijke rechten versus goederenrechtelijke rechten, zakenrecht versus goederenrecht of de nood aan een consequent juridisch taalgebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 Onderafdeling 1. Het gebruik van de begrippen ‘zaak’/’chose’ en ‘goed’/’bien’ in het Belgische en in het Franse recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89 Onderafdeling 2. Het gebruik van de begrippen ‘zaak’ en ‘goed’ in het Nederlandse recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Onderafdeling 3. Het gebruik van de begrippen ‘Sache’ en ‘Gegenstand’ in het Duitse recht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 Onderafdeling 4. Het gebruik van de begrippen ‘zaak’ en ‘goed’ in dit boek: schuldvorderingen als onlichamelijke ‘goederen’ en als objecten van ‘goederenrechtelijke’ rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 99 Afdeling 2. Kwalificatiecriteria voor objecten van goederenrechtelijke rechten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Onderafdeling 1. Overzicht van de zaakcriteria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 § 1. Zaken zijn geïndividualiseerde objecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 I. Beginselen betreffende de vereiste individualisering van het voorwerp van zakelijke rechten: opsomming . . . . . . . . . . 102 II. Het beginsel van het vereiste bestaan van het object. . . . . . . . 103 III. Het eenheidsbeginsel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 IV. Het beginsel van specialiteit of bepaaldheid . . . . . . . . . . . . . . . 104 § 2. Zaken zijn objecten die op geld waardeerbaar zijn . . . . . . . . . . . . . . 105 § 3. Zaken zijn objecten die voor private toe-eigening vatbaar geacht worden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 § 4. Lichamelijkheid: géén zaakcriterium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114 I. Doctrinaire lichamelijkheidseis in het Belgische en het Franse recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
Intersentia
xiii
Inhoud
A.
Doctrinaire oorsprong van de lichamelijkheidseis in het Belgische en het Franse recht . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Theoretische toepassingsproblemen met betrekking tot de doctrinaire lichamelijkheidseis . . . . . . . . . . . . . . . . C. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Wettelijke lichamelijkheidseis in het Nederlandse en in het Duitse recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 5. Besluit: opsomming van de geldende zaakcriteria in het Belgische recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. Schuldvorderingen voldoen aan alle kwalificatiecriteria voor voorwerpen van goederenrechtelijke rechten . . . . . . . . . . . . § 1. Bestaan en individualisering van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . I. Bestaande versus toekomstige schuldvorderingen . . . . . . . . . II. Individualisering van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Schuldvorderingen zijn op geld waardeerbaar . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Schets van (de actiefzijde van) het vermogen: verklaring van de begrippen ‘vermogen’ en ‘vermogensrecht’ . . . . . . . . . II. Patrimonialisatie van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Noodzakelijke eigenschappen van patrimoniale subjectieve rechten of vermogensrechten . . . . . . . . . . . . . i. Juridische veruitwendiging van de waardeerbaarheid op geld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii. Vermogensrechten in het Nederlandse en in het Duitse recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De patrimonialisatie van schuldvorderingen: historische en juridisch-technische evolutie . . . . . . . . . . i. Objectivering of depersonalisatie van verbintenissen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii. Opvolging in en overdracht ten bijzondere titel van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Excursus: Goederenrechtelijke rechten kunnen niet op een substraatloze waarde gevestigd worden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Schuldvorderingen zijn vatbaar voor private toe-eigening . . . . . . . I. Wettelijke bezitsomschrijving niet beperkt tot lichamelijke objecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Concretisering van (de corpus-vereiste bij) het bezit van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Concretisering van het bezit in de verhouding tussen de bezitter en de schuldvordering . . . . . . . . . . . . .
xiv
114 116 118 119 122 124 125 125 131 132 132 133 138 138 138 141 143 144 150 157 157 160 162 166 167
Intersentia
Inhoud
B.
Concretisering van het bezit in de verhouding van de bezitter jegens derden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171 III. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 Besluit bij deel 1 – hoofdstuk 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 175 ALGEMEEN BESLUIT BIJ DEEL 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 DEEL 2. CONCRETISERING VAN HET GOEDERENRECHTELIJK STATUUT VAN SCHULDVORDERINGEN INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185 HOOFDSTUK 1.
EIGENDOM VAN SCHULDVORDERINGEN . . . . . . . 187
Afdeling 1. Algemene beschouwingen over de eigendom van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 1. Eigendom van schuldvorderingen betwist . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. Plan van behandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Verkrijging en verlies van de eigendom van schuldvorderingen . . Onderafdeling 1. Verkrijging en verlies van de eigendom van schuldvorderingen in het algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. Verkrijging van de eigendom van schuldvorderingen: overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Oorspronkelijke eigendomsverkrijging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Eigendomsverkrijging van een schuldvordering door ontstaan van de schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Ontstaan van de schuldvordering in hoofde van de schuldeiser . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Ontstaan van de schuldvordering in hoofde van een ander dan degene aan wie zij toebehoort . . . . . . . . . i. Werking van de goederenrechtelijke subrogatie . . . ii. Werking van de middellijke vertegenwoordiging . II. Eigendomsverkrijging van een schuldvordering door verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Originair karakter van de verkrijging door verjaring . . B. Originaire eigendomsverkrijging van schuldvorderingen door verkrijgende verjaring? . . . . . . . . . . . . i. Ter illustratie: de wettelijke regeling van de verkrijgende verjaring van schuldvorderingen in het Nederlandse recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intersentia
187 187 190 191 191 195 195 195 195 196 197 201 207 207 208
208 xv
Inhoud
ii.
Belgisch recht: dertigjarige verjaring theoretisch toepasbaar voor de verkrijging van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 § 2. Afgeleide eigendomsverkrijging ten bijzondere titel . . . . . . . . . . . . 213 I. Eigendomsverkrijging van een schuldvordering door overdracht. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 A. Non nudis pactis dominia rerum transferuntur . . . . . . . . 214 i. Situering van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 ii. Vaststelling van het dualistische karakter van het Belgische overdrachts- of vestigingsstelsel . . . . 216 iii. Overdracht als generieke figuur . . . . . . . . . . . . . . . . 220 iv. (Praktisch) nut van de vaststelling van het dualistische karakter van het Belgische overdrachts- en vestigingsstelsel? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 B. Overdracht van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 i. Algemene vaststellingen betreffende de gemeenrechtelijke regeling van de overdracht van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 ii. Afbakening van het begrip “overdracht van schuldvordering” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 226 iii. Voor overdracht vatbare schuldvorderingen . . . . . . 228 iv. Eigendomsoverdracht van schuldvorderingen inter partes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 236 v. Tegenwerpelijkheid van de eigendomsoverdracht van schuldvorderingen erga omnes: algemeen . . . . 241 vi. Tegenwerpelijkheid van de eigendomsoverdracht erga omnes: bescherming tegen de beschikkingsonbevoegdheid van de cedent bij opeenvolgende cessies (art. 1690 nieuw lid 3 B.W.) . . . . . . 250 II. Eigendomsverkrijging van een schuldvordering als accessorium van een verkregen goed . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263 III. Eigendomsverkrijging van een schuldvordering in geval van persoonlijke subrogatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 IV. Eigendomsverkrijging van een schuldvordering als gevolg van toebedeling uit mede-eigendom . . . . . . . . . . . . . . . 270 Onderafdeling 3. Verlies van de eigendom van schuldvorderingen: overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271 § 1. Absoluut verlies van de eigendom van schuldvorderingen . . . . . . . 271 I. Absoluut verlies van de eigendom van schuldvorderingen door tenietgaan van verbintenissen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271
xvi
Intersentia
Inhoud
II.
Het goederenrechtelijk effect van het tenietgaan van verbintenissen: voorbeelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Gewone wijze van tenietgaan van verbintenissen . . . . . . B. Buitengewone wijzen van tenietgaan van verbintenissen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Relatief verlies van de eigendom van schuldvorderingen . . . . . . . . Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. Materiële inhoud van de eigendom van schuldvorderingen . . . . . Onderafdeling 1. Ter inleiding: diversifiëring van het voorwerp van eigendom versus differentiëring van het eigendomsbegrip . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. Concretisering van de rechtspositie van de eigenaar van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 3. Fiduciaire eigendom van schuldvorderingen tot zekerheid of tot beheer? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 4. Bescherming van de eigendom van schuldvorderingen . . . . . . . . . Onderafdeling 1. Bescherming van ‘eigendom’ en ‘bezit’: afbakening van het onderwerp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. Bescherming van de eigendom van schuldvorderingen: focus op de revindicatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Inleidende bemerkingen en verantwoording van de beperking van het onderzoek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De revindicatie van schuldvorderingen wettelijk bekrachtigd in artikel 103 lid 2 Faill.W. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. De revindicatie van schuldvorderingen ontleed . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit bij deel 2 – hoofdstuk 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . HOOFDSTUK 2.
272 272 273 276 276 278 278 281 282 282 283 283 289 289 290 296 302 303
MEDEEIGENDOM VAN SCHULDVORDERINGEN 307
Afdeling 1. Algemene beschouwingen over de mede-eigendom van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307 Onderafdeling 1. Mede-eigendom van schuldvorderingen onbekend? . . 307 § 1. Mede-eigendom van schuldvorderingen in het Belgische recht. . . 307 I. Ter inleiding: modaliteiten van verbintenissen, verbintenissen met meerdere subjecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 II. Mede-eigendom van schuldvorderingen mogelijk: overzicht van toepassingsgevallen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 A. Mede-eigendom van één schuldvordering ut singuli . . . 314
Intersentia
xvii
Inhoud
B.
Mede-eigendom van schuldvorderingen bij medeeigendom van een boedel waarin een of meerdere schuldvorderingen betrokken zijn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 C. Besluit en beperking van het verdere onderzoek . . . . . . . 319 § 2. Gezamenlijke gerechtigdheid ten aanzien van een zelfde schuldvordering volgens het Nederlandse en het Duitse recht. . . . 320 Onderafdeling 2. Aard van het recht van mede-eigendom van een schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 326 Onderafdeling 3. Plan van behandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328 Afdeling 2. Verkrijging en verlies van de mede-eigendom van een schuldvordering ut singuli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 Onderafdeling 1. Verkrijging van de mede-eigendom van een schuldvordering ut singuli: overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 § 1. Conventionele oorsprong van actieve ondeelbaarheid en actieve solidariteit: originaire verkrijging van de mede-eigendom van een schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 330 § 2. Verkrijging van de mede-eigendom van een schuldvordering door erfopvolging. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334 § 3. Verkrijging van de mede-eigendom van een schuldvordering bij overdracht van die schuldvordering in toto? . . . . . . . . . . . . . . . . 336 § 4. Verkrijging van de mede-eigendom van een schuldvordering bij overdracht van een aandeel in die schuldvordering . . . . . . . . . . 337 Onderafdeling 2. Verlies van de mede-eigendom van een schuldvordering ut singuli: overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 338 § 1. Absoluut verlies van de mede-eigendom van een schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 I. Einde van de gemeenschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 A. Tenietgaan van de in mede-eigendom gehouden schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 339 B. Verdeling van de gemeenschap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342 i. Toepasbaarheid van artikel 815 B.W. bij medeeigendom van één enkele schuldvordering? . . . . . . 342 ii. Concretisering van de verdeling bij medeeigendom van één enkele schuldvordering . . . . . . . 348 iii. Geen declaratief karakter van de verdeling bij mede-eigendom van één enkele schuldvordering . 348 C. Einde van de gemeenschap ten gevolge van de verkrijgende verjaring . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350 D. Einde van de gemeenschap door omzetting van de actieve ondeelbaarheid en de actieve solidariteit in de (actieve) deelbaarheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 350
xviii
Intersentia
Inhoud
E.
Einde van de gemeenschap door overdracht van de betrokken schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351 II. Absoluut verlies van een aandeel in de gemeenschappelijke schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 351 A. Verlies van een aandeel in de gemeenschappelijke schuldvordering door kwijtschelding, dading, schuldvernieuwing of conventionele schuldvergelijking waaraan niet alle mede-eigenaars meewerken . . . . . . . . 351 B. Verlies van een aandeel in de gemeenschappelijke schuldvordering door uitwinning ervan door persoonlijke schuldeisers van een mede-eigenaar. . . . . . 352 § 2. Relatief verlies van de mede-eigendom van een schuldvordering . 355 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 356 Afdeling 3. Materiële inhoud van de mede-eigendom van een schuldvordering ut singuli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 358 Onderafdeling 1. Algemene beschouwingen over de bevoegdheden van mede-eigenaars van een schuldvordering ut singuli . . . . . . . . . . . . . . 358 Onderafdeling 2. Bevoegdheden van de mede-eigenaars met betrekking tot de gemeenschappelijke schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . 360 § 1. Bevoegdheid tot materieel gebruik en vruchtgenot . . . . . . . . . . . . . 360 § 2. Bevoegdheid tot het stellen van daden van behoud en van voorlopig beheer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 361 § 3. Bevoegdheid tot het stellen van andere daden van beheer en daden van beschikking . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 364 § 4. Bijzonder vraagstuk: inning van de onverdeelde schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366 § 5. Verplichtingen van de mede-eigenaars met betrekking tot de gemeenschappelijke schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 367 Onderafdeling 3. Bevoegdheden van de mede-eigenaars met betrekking tot hun aandeel in de gemeenschappelijke schuldvordering . . . . . . 367 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 370 Afdeling 4. Bescherming van de mede-eigendom van een schuldvordering ut singuli. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 372 Onderafdeling 1. Bescherming van het gemeenschappelijke eigendomsrecht op de onverdeelde schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . 372 Onderafdeling 2. Bescherming van het individuele recht van mede-eigendom of het aandeel in de onverdeelde schuldvordering . . . . 373 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375 Besluit bij deel 2 – hoofdstuk 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 375
Intersentia
xix
Inhoud
HOOFDSTUK 3.
VRUCHTGEBRUIK VAN SCHULDVORDERINGEN. 379
Afdeling 1. Algemene beschouwingen over het vruchtgebruik van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 1. Vruchtgebruik van schuldvorderingen impliciet wettelijk bekrachtigd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. Aard van het recht van vruchtgebruik op schuldvorderingen: goederenrechtelijk of persoonlijk recht? . . . . . . . . . . § 1. Belgisch recht: goederenrechtelijk karakter van het recht van vruchtgebruik op schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Rechtsvergelijkende analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 3. Plan van behandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Verkrijging en verlies van het vruchtgebruik van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 1. Verkrijging en verlies van het vruchtgebruik van schuldvorderingen in het algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. Verkrijging van vruchtgebruik van schuldvorderingen door vestiging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Verkrijging van het vruchtgebruik door vestiging: algemene beschouwingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Situering en afbakening van het begrip “vestiging” . . . . . . . . II. Toepasbaarheid van de regeling van eigendomsoverdracht bij de vestiging van beperkte goederenrechtelijke rechten . . . § 2. Vestiging van vruchtgebruik op een schuldvordering op grond van een overeenkomst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 3. Vestiging van vruchtgebruik op een schuldvordering op grond van een bijzonder legaat van vruchtgebruik . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 3. Verlies van het vruchtgebruik van schuldvorderingen: overzicht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Oorzaken van verlies van het vruchtgebruik van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Gevolgen van verlies van het vruchtgebruik van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. Materiële inhoud van het vruchtgebruik van schuldvorderingen . Onderafdeling 1. Concretisering van de rechtspositie van de blote eigenaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Rechten van de blote eigenaar: beschikkingsrecht, residueel genotsrecht en bevoegdheid tot stellen van conservatoire daden . § 2. Verplichtingen van de blote eigenaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xx
379 379 383 384 386 388 390 390 393 393 393 397 399 401 405 405 409 409 411 412 412 413
Intersentia
Inhoud
Onderafdeling 2. Concretisering van de rechtspositie van de vruchtgebruiker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Genotsrechten van de vruchtgebruiker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Opsomming van de rechten van de vruchtgebruiker . . . . . . . II. Ius fruendi: recht op vruchten . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Ius utendi: recht op gebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . IV. Beschikkingsbevoegdheid over het recht van vruchtgebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. (Instandhoudings)verplichtingen van de vruchtgebruiker. . . . . . . I. Opsomming van de verplichtingen van de vruchtgebruiker . II. Artikel 601 B.W.: verplicht genot als goede huisvader . . . . . . A. Inhoud van de algemene verplichting tot genot als goede huisvader . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Conservatoire daden ten aanzien van de vruchtgebruikgoederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i. Algemene bemerkingen over de inhoud van het conservatoir optreden van de vruchtgebruiker . . . ii. Verhouding tussen de conservatoir optredende vruchtgebruiker en de blote eigenaar . . . . . . . . . . . . § 3. Bijzonder vraagstuk: inning van de met vruchtgebruik belaste schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Rechtsvergelijkende analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. De Nederlandse oplossing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i. Inning van de met vruchtgebruik belaste schuldvorderingen onder het oude Nederlandse BW . . . . ii. Inning van de met vruchtgebruik belaste schuldvorderingen in het nieuwe Nederlandse Burgerlijk Wetboek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. De Duitse oplossing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Inningsrecht en -plicht van de vruchtgebruiker . . . . . . . . . . . A. Verschillende opvattingen omtrent de inning van de met vruchtgebruik belaste schuldvorderingen in het Belgische en het Franse recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i. Inningsrecht van de vruchtgebruiker bij zogenaamd oneigenlijk vruchtgebruik van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii. Algemeen inningsrecht van de vruchtgebruiker . . iii. Inning door vruchtgebruiker en blote eigenaar samen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iv. Algemeen inningsrecht van de blote eigenaar . . . .
Intersentia
414 414 414 415 417 420 421 421 422 422 425 425 428 430 431 431 431
433 435 437
437
438 439 441 443
xxi
Inhoud
B.
Kritische beoordeling. Exclusief inningsrecht van de vruchtgebruiker . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 444 i. Goochelen met rechtsbegrippen: goederenrechtelijke subrogatie en daden van beheer . . . . . . . 444 ii. “Salva rerum substantia” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 447 iii. Exclusief inningsrecht van de vruchtgebruiker . . . 449 iv. Exclusief inningsrecht van de vruchtgebruiker versus bescherming van de blote eigenaar . . . . . . . . 450 § 4. Restitutieplicht van de vruchtgebruiker bij het einde van het vruchtgebruik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 452 Afdeling 4. Bescherming van het vruchtgebruik van schuldvorderingen . . . . 454 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 454 Onderafdeling 1. Bescherming van het recht van vruchtgebruik: overzicht van beschikbare actiones . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 455 Onderafdeling 2. Bescherming van de rechten die aan het recht van vruchtgebruik ontleend worden? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 459 Onderafdeling 3. Werking jegens de blote eigenaar van door de vruchtgebruiker verkregen gerechtelijke uitspraken . . . . . . . . . . . . . . . . . 462 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463 Besluit bij deel 2 – hoofdstuk 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 463 HOOFDSTUK 4. ZEKERHEIDSRECHTEN OP SCHULD VORDERINGEN. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469 Afdeling 1. Gebruik van schuldvorderingen voor zekerheidsdoeleinden: pand en fiducia cum creditore (contracta) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 469 Onderafdeling 1. Burgerlijk en commercieel pand op schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 470 Onderafdeling 2. Fiduciaire eigendomsoverdracht van schuldvorderingen tot zekerheid? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471 § 1. Ter inleiding: het gebruik van het eigendomsrecht tot zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471 I. Verschillende wijzen van gebruik van het eigendomsrecht tot zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 471 II. Rechtshistorische en rechtsvergelijkende bemerkingen omtrent de fiduciaire eigendomsoverdracht tot zekerheid . . . 473 § 2. Fiduciaire eigendomsoverdracht tot zekerheid in het Belgische recht? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487 I. Algemene beschouwingen over de fiduciaire eigendomsoverdracht tot zekerheid. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 487 xxii
Intersentia
Inhoud
II.
Fiduciaire eigendomsoverdracht tot zekerheid onder het vigerende recht: een zeer omstreden techniek . . . . . . . . . . . . . A. (On)geldigheid van de overeenkomst tot zekerheidsoverdracht versus (niet-)tegenstelbaarheid van de eigendom(soverdracht) tot zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . B. Geldigheid, doch niet-tegenstelbaarheid van de fiduciaire eigendomsoverdracht tot zekerheid: overzicht van juridisch-dogmatische argumenten pro en contra deze klassieke opvatting. . . . . . . . . . . . . . . . . . . i. Rechtsgeldigheid inter partes van de fiduciaire zekerheidsoverdracht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii. Niet-tegenstelbaarheid van de overgedragen zekerheidseigendom: goederenrechtelijke benadering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iii. Niet-tegenstelbaarheid van de overgedragen zekerheidseigendom: insolventierechtelijke benadering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . iv. Besluit: de fiduciaire eigendomsoverdracht tot zekerheid (vooralsnog) niet erkend als volwaardig zekerheidsinstrument . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Nood aan de introductie van de fiduciaire eigendomsoverdracht tot zekerheid als algemeen erkend en volwaardig zekerheidsinstrument in het Belgische recht? . . . . . . IV. Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 3. Plan van behandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Gemeenrechtelijk pand op schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2.1. Algemene beschouwingen over het pand op schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 1. Pand op schuldvorderingen wettelijk bekrachtigd en (deels) geregeld . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. Aard van het pandrecht op schuldvorderingen: goederenrechtelijk of persoonlijk recht? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 3. Plan van behandeling . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2.2. Verkrijging en verlies van het pand op schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 1. Verkrijging en verlies van het pand op schuldvorderingen in het algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. Verkrijging van het pand op schuldvorderingen door vestiging . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Ter inleiding: onduidelijkheden omtrent de vestiging van het pand op schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Intersentia
488
490
494 495
495
499
504
505 509 510 511 511 511 512 516 517 517 520 520
xxiii
Inhoud
§ 2. Vestiging van het pandrecht op schuldvorderingen: totstandkoming van de pandovereenkomst en het daaruit voortvloeiende pandrecht op schuldvorderingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525 I. Vóór 1994/1996: discussie omtrent de concretisering van de buitenbezitstelling ten aanzien van onlichamelijke goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 525 A. Buitenbezitstelling door afgifte van de titel of door toegelaten gebruik van de verpande schuldvordering (art. 1607 B.W.) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 526 B. Buitenbezitstelling door overdracht van het instrumentum . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 527 C. Buitenbezitstelling door betekening aan de schuldenaar of door aanvaarding van de schuldenaar. . . . . . . . . 529 D. Buitenbezitstelling door overdracht van het instrumentum én betekening aan de schuldenaar of aanvaarding door de schuldenaar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 531 E. Buitenbezitstelling solo consensu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 532 II. Wetten van 6 juli 1994 en 12 december 1996: wettelijke opheffing van het zakelijk karakter van de overeenkomsten tot verpanding van schuldvorderingen? . . . . . . . . . . 533 A. Consensueel karakter van overeenkomsten tot verpanding van schuldvorderingen uit artikel 2075 B.W. afgeleid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 533 i. Consensueel karakter van overeenkomsten tot verpanding van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . 533 ii. Consensueel, ook bezitloos en/of stil? . . . . . . . . . . . 537 iii. Reikwijdte van de nieuwe wetsbepalingen . . . . . . . 540 B. Beperkte gevolgen van de herkwalificatie van overeenkomsten tot verpanding van schuldvorderingen als consensuele overeenkomsten . . . . . . . . . . . . . . 544 § 3. Tegenwerpelijkheid van het gevestigde pandrecht op schuldvorderingen erga omnes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 548 I. Overzicht van de toepasselijke wetsbepalingen . . . . . . . . . . . . 548 II. Bijzonderheden omtrent de toepassing van de beschermingsregels van artikel 1690 lid 3 B.W. bij pand op schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 549 Onderafdeling 2. Verlies van het pand op schuldvorderingen . . . . . . . . . 552 § 1. Relatief verlies van het pand op schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . 552 § 2. Absoluut verlies van het pand op schuldvorderingen . . . . . . . . . . . 553 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 555
xxiv
Intersentia
Inhoud
Afdeling 2.3. Materiële inhoud van het pand op schuldvorderingen. . . . Onderafdeling 1. Concretisering van de rechtspositie van de schuldenaar-pandgever . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. Concretisering van de rechtspositie van de schuldeiser-pandnemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Rechtspositie van de pandnemer vóór de opeisbaarheid van de gewaarborgde schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Tijdelijke bevriezing van het ius utendi, het ius fruendi en het ius abutendi ten aanzien van het pandobject . . . . . . . . II. Onoverdraagbaarheid van het pandrecht zonder het hoofdrecht waarvan het afhankelijk is . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Instandhoudingsverplichting van de pandnemer . . . . . . . . . . A. Algemeen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Opeisbaarheid van de verpande schuldvordering vóór opeisbaarheid van de gewaarborgde schuldvordering . . i. De Belgische oplossing . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii. Rechtsvergelijkende analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Rechtspositie van de pandnemer na de opeisbaarheid van de gewaarborgde schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Eerste hypothese: pandgever gaat over tot betaling van de gewaarborgde schuldvordering . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Restitutieverplichting van de pandnemer . . . . . . . . . . . . B. Uitzonderlijk retentierecht van de pandnemer . . . . . . . . II. Tweede hypothese: pandgever gaat niet over tot de betaling van de gewaarborgde schuldvordering . . . . . . . . . . . A. Realisatie van het pandrecht door openbare verkoop van het pandobject . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Realisatie van het pandrecht door toewijzing van het pandobject aan de pandnemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2.4. Bescherming van het pand op schuldvorderingen . . . . . . . Onderafdeling 1. Bescherming van de pandnemer tegen de pandgever en/of van de pandgever tegen de pandnemer?. . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. Bescherming van het pand op schuldvorderingen tegen derden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit bij het gemeenrechtelijk pand op schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3. Wet Financiële Zekerheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 3.1. Toepassingsgebied van de Wet Financiële Zekerheden . . . Ter inleiding: situering van de Wet Financiële Zekerheden . . . . . . . . . . .
Intersentia
556 557 559 559 559 561 562 562 564 564 572 575 575 575 576 579 580 581 583 585 586 588 590 591 594 594 594
xxv
Inhoud
Onderafdeling 1. Algemene beschouwingen over het toepassingsgebied van de Wet Financiële Zekerheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 595 Onderafdeling 2. Toepassingsgebied ratione materiae . . . . . . . . . . . . . . . . 597 § 1. Zekerheidsmechanismen die onder de wet vallen: algemeen . . . . . 597 § 2. “Zakelijke zekerheidsovereenkomsten” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 598 § 3. “Financiële instrumenten” en “contanten” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 599 § 4. “Verschaffingsvereiste” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 601 Afdeling 3.2. Pand op schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606 Onderafdeling 1. Verkrijging van het pand op schuldvorderingen: voorwaarden voor de geldigheid en de tegenstelbaarheid van het pand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 606 Onderafdeling 2. Materiële inhoud van het pand op schuldvorderingen: bijzonderheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 608 § 1. Gebruiksrecht van de pandnemer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 608 § 2. Realisatie van het pand . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 610 Afdeling 3.3. Eigendom van schuldvorderingen tot zekerheid . . . . . . . . . 613 Onderafdeling 1. Eigendom van schuldvorderingen tot zekerheid sensu stricto . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613 § 1. Uitdrukkelijke erkenning van de eigendomsoverdracht van financiële activa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 613 § 2. Verkrijging van de eigendom van schuldvorderingen tot zekerheid: voorwaarden voor de geldigheid en de tegenwerpelijkheid van de eigendomsoverdracht tot zekerheid . . . . . . . . . . . . . 614 § 3. Materiële inhoud van de eigendom van schuldvorderingen tot zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 615 I. Bevoegdheden van de zekerheidseigenaar . . . . . . . . . . . . . . . . 615 II. Realisatie van de eigendom tot zekerheid . . . . . . . . . . . . . . . . . 615 Onderafdeling 2. Cessie-retrocessieverrichtingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 616 Afdeling 3.4. Bijzondere bescherming van marge-opvragingen en vervangingen van tot zekerheid verstrekte objecten . . . . . . . . . . . . . . . . . . 618 Besluit bij de Wet Financiële Zekerheden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 622 Besluit bij deel 2 – hoofdstuk 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 625 ALGEMEEN BESLUIT BIJ DEEL 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 631
xxvi
Intersentia
Inhoud
DEEL 3. GOEDERENRECHTELIJKE WERKING VAN DE MODELLERING VAN SCHULDVORDERINGEN KRACHTENS PARTIJBEDING INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 643 HOOFDSTUK 1. ALGEMENE THEORIE OVER DE GOEDEREN RECHTELIJKE WERKING VAN DE MODELLERING VAN SCHULDVORDERINGEN DOOR DE BETROKKEN SCHULDEISERS EN SCHULDENAARS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 647 Afdeling 1. Goederenrechtelijke werking van de modellering van schuldvorderingen gebaseerd op de heerschappij van de wilsautonomie: algemene beginselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 1. Goederenrechtelijke werking van de modellering van schuldvorderingen verklaard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Rol van de wilsautonomie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. De conventionele achterstelling: voorbeeld van de goederenrechtelijke werking van de modellering van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. Toepasselijke regels . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Regeling van het goederenrechtelijk statuut van schuldvorderingen versus verbintenisrechtelijk geldige modellering van schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 1. Beïnvloeding van de regeling van het goederenrechtelijk statuut van schuldvorderingen door de modellering van schuldvorderingen: algemene beginselen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. Beïnvloeding van de regeling van het goederenrechtelijk statuut van schuldvorderingen door de modellering van schuldvorderingen: voorbeelden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Werking van het numerus clausus-beginsel?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Het numerus clausus-beginsel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Modellering van schuldvorderingen beïnvloedt mogelijkerwijze inhoud van goederenrechtelijke rechten op schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Modellering van schuldvorderingen leidt mogelijkerwijze tot ontstaan van onbenoemde goederenrechtelijke rechten op schuldvorderingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Werking van de beginselen betreffende de vereiste individualisering van goederen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Beginselen betreffende de vereiste individualisering van goederen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Intersentia
647 647 647
649 654
656
656
658 658 658
660
662 670 670
xxvii
Inhoud
II.
Afbakening van schuldvorderingen als goederen krachtens partijbeding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 672 § 3. Werking van de beginselen van overdraagbaarheid, bezwaarbaarheid en beslagbaarheid van goederen? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 679 Besluit bij deel 3 – hoofdstuk 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 681 HOOFDSTUK 2. BIJZONDERE TOEPASSING VAN DE ALGEMENE THEORIE NADER TOEGELICHT: GOEDERENRECHTELIJKE WERKING VAN DE ONOVERDRAAGBAARHEID VAN SCHULD VORDERINGEN KRACHTENS PARTIJBEDING? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 683 Inleiding . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 1. Rechtsvergelijkende analyse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 1. Onoverdraagbaarheid van schuldvorderingen krachtens partijbeding in het Nederlandse recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Goederenrechtelijke werking van het pactum de non cedendo onder de gelding van het OBW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Goederenrechtelijke werking van het pactum de non cedendo onder de gelding van het NBW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. Onoverdraagbaarheid van schuldvorderingen krachtens partijbeding in het Duitse recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. Goederenrechtelijke werking van het pactum de non cedendo neergelegd in § 399 BGB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 2. Uitzondering op de werking van § 399 BGB neergelegd in § 354a HGB . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 3. Onoverdraagbaarheid van schuldvorderingen krachtens partijbeding in het UNIDROIT-Verdrag inzake internationale factoring en het UNCITRAL-Verdrag inzake cessie van schuldvorderingen in internationale handel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . § 1. “UNIDROIT Convention on International Factoring” . . . . . . . . . . . § 2. “United Nations Convention on the Assignment of Receivables in International Trade” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Afdeling 2. Onoverdraagbaarheid van schuldvorderingen krachtens partijbeding in het Belgische recht . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 1. Ter inleiding: opvattingen over onoverdraagbaarheidsbedingen in het algemeen in het Franse en het Belgische recht . . . § 1. Traditionele opvatting: ongeldigheid van onoverdraagbaarheidsbedingen. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
xxviii
683 684 684 685 686 692 693 698
704 704 709 715 716 716 717
Intersentia
Inhoud
§ 2. Matiging van de traditionele opvatting in het Franse recht: focus op onoverdraagbaarheidsbedingen opgenomen in een schenkingsakte of in een testament . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Onoverdraagbaarheidsbedingen opgenomen in een schenkingsakte of in een testament: uitzonderlijke geldigheid en werking erga omnes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Onoverdraagbaarheidsbedingen gestipuleerd bij overdracht ten bijzondere titel of als negatieve zekerheid: uitzonderlijke geldigheid en werking inter partes . . . . . . . . . . § 2. Matiging van de traditionele opvatting in het Belgische recht leidt tot correcte benadering van de werking van geldige onoverdraagbaarheidsbedingen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Onderafdeling 2. Onoverdraagbare modellering van een schuldvordering door de betrokken schuldenaar(s) en schuldeiser(s) . . . . . . . . § 1. De lege lata: goederenrechtelijke werking van een verbintenisrechtelijk geldig pactum de non cedendo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . I. Verbintenisrechtelijke geldigheid van een pactum de non cedendo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Gemeenrechtelijke geldigheidsvoorwaarden . . . . . . . . . . B. Lex specialis in het Franse recht: artikel L. 442-6 II Code de Commerce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . II. Goederenrechtelijke werking van een verbintenisrechtelijk geldig pactum de non cedendo . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Verklaring van de (mogelijke) goederenrechtelijke werking van een verbintenisrechtelijk geldig pactum de non cedendo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i. Algemene principes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii. Excursus: rechtspraak van het Franse Hof van Cassatie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. Gevolgen van de erkenning van de goederenrechtelijke werking van een verbintenisrechtelijk geldig pactum de non cedendo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i. Kunnen conventioneel onoverdraagbare schuldvorderingen in vruchtgebruik gegeven worden en verpand worden?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ii. Kan een derdenbeslag gelegd worden op conventioneel onoverdraagbare schuldvorderingen? . . . . . iii. Vallen conventioneel onoverdraagbare schuldvorderingen in het faillissement van de betrokken schuldeiser? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . III. Andere wijzen van modellering van schuldvorderingen . . . .
Intersentia
719
719
727
729 735 735 735 735 740 741
741 741 744
748
748 752
753 754
xxix
Inhoud
§ 2. De lege ferenda: nopen economische overwegingen tot een beperking van de gevolgen van pacta de non cedendo? . . . . . . . . . . 756 Besluit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 760 Besluit bij deel 3 – hoofdstuk 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 763 ALGEMEEN BESLUIT BIJ DEEL 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 765 ALGEMEEN BESLUIT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 767 BIBLIOGRAFIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 781 TREFWOORDENREGISTER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 825
xxx
Intersentia
