Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. Prikkelbare Darm Syndroom

Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

Prikkelbare Darm Syndroom

De Maag Lever Darm Stichting heeft deze brochure met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld in samenwerking met de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. De brochure bevat algemene informatie, waaraan niet zonder meer medische conclusies voor een individuele situatie kunnen worden verbonden. Voor een juiste beoordeling van uw eigen situatie, dient u

Inhoud Prikkelbare Darm Syndroom

dus altijd te overleggen met uw arts of een andere professionele hulpverlener. De Maag Lever Darm Stichting aanvaardt geen aansprakelijkheid voor mogelijke onjuistheid en/of onvolledigheid van de in deze brochure verstrekte informatie, terwijl evenmin aan de inhoud van deze brochure rechten kunnen worden ontleend.

De Maag Lever Darm Stichting is een onafhankelijke organisatie die zich inzet om maag-, darmen leverziekten te voorkomen en te bestrijden en patiënten een betere kwaliteit van leven te kunnen bieden. De Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen is de w etenschappelijke beroepsvereniging van maag-darm- leverartsen. De vereniging wil onder andere de kennis over ziekten van de spijsverteringsorganen bevorderen.

Deze brochure valt onder een Creative Commons Naamsvermelding- NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken 4.0 Internationaal-licentie (CC-BY-NC-ND). Dit betekent dat het toegestaan is de brochure te delen (kopiëren, verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat), onder de volgende voorwaarden: 1 Naamsvermelding: de gebruiker dient de maker van het werk te vermelden, een link naar de licentie te plaatsen; 2 NietCommercieel: het werk mag niet gebruikt worden voor commerciële doeleinden; 3 GeenAfgeleideWerken: het veranderde materiaal mag niet verspreid worden als het werk is geremixt, veranderd, of op het werk is voortgebouwd; 4 Geen aanvullende restricties: geen juridische voorwaarden of technologische voorzieningen mogen toegepast worden die anderen er juridisch in beperken om iets te doen wat de licentie toestaat.

Een verhaal uit de praktijk

4

Wat is het Prikkelbare Darm Syndroom?

5

De spijsvertering

5


6

Wat zijn de klachten?

7

Wat zijn de oorzaken?

8

Hoe wordt de diagnose gesteld?

9

Wat kan de arts doen?

10

Behandeling met medicijnen

11

Behandeling met een therapie

13

Wat kunt u zelf doen?

14

Hoe verder?

16

Extra informatie of vragen?

16

Overzicht brochures

18

Een verhaal uit de praktijk

Wat is het Prikkelbare Darm Syndroom?

’Een half jaar geleden ben ik vreselijk ziek geworden nadat ik in een restaurant

Het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) wordt ook wel een spastische darm

iets verkeerds heb gegeten. De besmette kip bleek achteraf de boosdoener

genoemd. Men spreekt ook wel van het Irritable Bowel Syndrome, afgekort

te zijn, want in mijn ontlasting werd de bacterie Campylobacter jejuni

als IBS. De darmen spelen een belangrijke rol in het spijsverteringsstelsel.

gevonden. Mijn darmen waren een paar dagen flink van slag, en sindsdien blijf ik last houden van darmklachten. Ik heb bijna elke dag buikkramp en

Eerst krijgt u in het kort uitleg over de werking van de

heb soms last van dunne ontlasting. Wanneer ik het erg druk heb op mijn

spijsverteringsorganen en de functie van de darmen.

werk worden mijn klachten vaak erger. Ik had vroeger ook al gauw last van 1

mijn darmen, maar na de darminfectie is dit erger geworden. Ik ben naar mijn huisarts gegaan en hij heeft mij doorverwezen naar een specialist in

→ De spijsvertering

het ziekenhuis. Hier heb ik een uitgebreid darmonderzoek gehad. De arts

Het verteren van voedsel wordt ook

die me onderzocht vertelde dat ik het Prikkelbare Darm Syndroom heb, en

wel spijsvertering genoemd. Alle

dat andere darmaandoeningen zijn uitgesloten. Ik moet nu goed letten op

organen die samen zorgen voor de

wat ik eet, en probeer zoveel mogelijk stress te vermijden. De arts heeft me

spijsvertering noemen we het spijs

een medicijn voorgeschreven dat ik mag gebruiken als ik last heb van

verteringsstelsel.

11

darmkrampen. Ik kan de klachten herkennen, en houd ze meestal onder

De spijsvertering begint in de mond. In

10

controle. ‘

de mond wordt voedsel fijngekauwd en

2

u het voedsel makkelijk doorslikken. In

De brochure geeft informatie over de mogelijke oorzaken, welke klachten kunnen

het speeksel zitten stoffen die het

optreden, welke behandelingen er zijn en wat u er zelf aan kunt doen.

voedsel helpen verteren. Zodra u

9 4

vermengd met speeksel. Hierdoor kunt In deze brochure krijgt u informatie over het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS).

3

5 6 7 8

voedsel doorslikt, komt het in de slokdarm. De slokdarm is in feite een de slokdarmwand duwen het voedsel naar de maag. Op de overgang van slokdarm naar maag zit een sluit spiertje. Dit gaat open als er voedsel Prikkelbare Darm Syndroom

4

5

Spijsverteringsstelsel 1 Mond 2 Slokdarm 3 Maag 4 Dunne darm 5 Dikke darm 6 Blinde darm 7 Endeldarm 8 Anus 9 Alvleesklier 10 Galblaas 11 Lever

Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

© Van der Zon – Visueel

soort transportkanaal. De spieren in

vanuit de slokdarm de maag in gaat en sluit zich hierna weer. Hierdoor kan er

PDS behoort tot de zogenoemde functionele buikklachten of functionele maag-

minder gemakkelijk voedsel en maagsap terugstromen vanuit de maag in de

darmklachten. Wanneer bij onderzoek geen afwijkingen worden gevonden, wordt

slokdarm. Het sluitspiertje zorgt op deze manier voor eenrichtingsverkeer. In de

vaak deze diagnose gesteld. De klachten worden veroorzaakt door een overgevoelige

maag wordt voedsel gekneed en vermengd met maagsap. Dit maagsap wordt

darmwand of verstoorde bewegingen van de darm. Ook kunnen psychosociale

door de maag aangemaakt en het bevat onder andere zoutzuur. Het zure maag

factoren een rol spelen. De klachten zijn medisch g ezien niet ernstig, maar kunnen

sap bevordert de verdere vertering van het voedsel in de maag. Daarnaast vormt

wel erg vervelend en pijnlijk zijn en invloed hebben op uw dagelijkse leven.

het zoutzuur een barrière tegen eventuele ziekmakende bacteriën die u met het eten binnenkrijgt. Daarna gaat de voedselbrij via de maaguitgang in kleine porties door naar de dunne darm. In het eerste deel van de dunne darm worden galvloei stof en alvleeskliersap toegevoegd aan de voedselbrij. Deze spijsverteringssappen zijn nodig voor de afbraak van vetten, eiwitten en suikers. In de dunne darm vindt het grootste deel van de voedselvertering plaats. Belangrijke voedingsstoffen

Wat zijn de klachten?

worden via de wand van de dunne darm door het lichaam opgenomen. De dunne darm gaat over in de dikke darm. De dikke darm onttrekt water en zouten aan

PDS kenmerkt zich met name door buikpijn en problemen met de ontlasting,

deze dunne brij. Wat daarna overblijft is de normale vaste ontlasting. De ontlasting

zoals diarree, verstopping en een opgeblazen gevoel. PDS is in principe een

wordt door de dikke darm naar de endeldarm geduwd. Als de endeldarm vol zit

chronische aandoening, maar het klachtenpatroon kan erg wisselend zijn.

dan voelt u aandrang. De spijsvertering is voltooid als de ontlasting via de anus

Sommige mensen met PDS hebben continu klachten. Vaak verergeren de

het lichaam verlaat.

klachten in periodes van stress of drukte. Ook kunnen de klachten soms

De dikke darm is ongeveer een meter lang en ligt als een soort ‘hoefijzer’ in uw

een hele periode verdwijnen.

buik. De dikke darm begint rechtsonder in de buik en loopt via een aantal bochten naar de linker onderbuik. Daar gaat de dikke darm over in de endeldarm. De

De meest voorkomende klachten van PDS worden hieronder kort toegelicht:

endeldarm eindigt in de anus.

→ Buikpijn en/of buikkrampen

De medische naam voor dikke darm is colon. Het laatste bochtige stuk van de

De pijn zit vaak onder in de buik of rond de navel. Ook kan de pijn uitstralen naar

dikke darm vlak voor de endeldarm heet het sigmoïd. De medische naam voor

de rug of de zij. De pijn kan zeurend zijn, of gepaard gaan met hevige pijnscheuten.

endeldarm is rectum.

De pijn treedt vooral overdag op, en bij sommige mensen verergeren pijnklachten na de maaltijd. Na de stoelgang of na het laten van enkele winden, wordt de pijn vaak minder. Soms zijn de buikpijnaanvallen zo hevig, dat ze doen denken aan

→ Prikkelbare Darm Syndroom

een gal- of niersteenaanval.

Het Prikkelbare Darm Syndroom (PDS) is een veelvoorkomende aandoening in de

→ Problemen met de stoelgang: diarree of verstopping

westerse wereld. Ongeveer vijf tot twintig procent van de Nederlandse bevolking

In de meeste gevallen hebben mensen met PDS diarree en/ of verstopping. Bij d iarree

heeft last van PDS. De diagnose wordt vooral gesteld bij jongvolwassenen. PDS

is de ontlasting dun of soms zelfs waterdun. Vaak komt aandrang plotseling opzetten

komt ongeveer twee keer zo vaak voor bij vrouwen als bij mannen.

en kan men de ontlasting niet goed ‘ophouden’. Bij verstopping is de ontlasting hard en moet er hard worden geperst om de ontlasting kwijt te kunnen raken.


6

7


→ Opgeblazen gevoel en opgezette buik

→ Mogelijk is er sprake van een abnormale verwerking van prikkels in het

Mensen met PDS ervaren vaak een opgeblazen gevoel in de buik, waarbij de buik

maag-darmkanaal en mogelijk ook in de hersenen, waardoor mensen met

kan opzetten. Hierdoor ontstaan klachten zoals opboeren, winderigheid, gerommel

PDS eerder pijn in de darmen waarnemen dan andere mensen. Hier wordt

in de buik en buikpijn.

nog onderzoek naar gedaan. → PDS lijkt te kunnen worden uitgelokt door een darminfectie (voedselvergiftiging). → De darmen van mensen met PDS kunnen onregelmatige en wisselende

De meest voorkomende klachten bij PDS zijn:

bewegingen maken, waardoor verstopping of juist diarree kan ontstaan.

• buikpijn en/of buikkrampen;

→ Een verkeerde voeding kan de klachten van PDS verergeren. Meestal geeft

• diarree of verstopping;

een vezelarme of eenzijdige voeding verergering van klachten. Bij sommige

• opgeblazen gevoel en opgezette buik.

mensen met PDS kunnen de klachten juist verergeren door het eten van vezels. Meer informatie en adviezen over voeding bij PDS vindt u verderop in Daarnaast kan PDS ook klachten geven die niet direct met de darm te maken

deze brochure onder “Wat kunt u zelf doen”. → Stress, zoals emoties, spanningen en nervositeit kunnen leiden tot vererge

hebben. Met name moeheid, maagklachten, brandend maagzuur, hoofdpijn, pijn in de rug en pijn bij het vrijen zijn klachten die bij PDS kunnen voorkomen.

ring van klachten.

Let op: klachten als bloed bij de ontlasting, ernstige diarree, onverklaarbaar gewichtverlies of koorts horen zeker niet bij PDS. Als u hier last van hebt, is het

Hoe wordt de diagnose gesteld?

verstandig om naar de huisarts te gaan. Ook als uw klachten ontstaan als u boven de vijftig jaar bent of uw stoelgang plotseling duidelijk verandert, is het verstandig om naar de huisarts te gaan.

Wat zijn de oorzaken?

Wereldwijd is door medisch specialisten vastgesteld wanneer de diagnose ‘Prikkelbare Darm Syndroom’ kan worden gesteld. Met deze graadmeter kunnen artsen beter de diagnose PDS stellen en een behandeling voorschrijven. De criteria bestaan uit drie fasen:

De oorzaak van PDS is niet precies bekend. Waarschijnlijk gaat het bij de 1

klachten om een combinatie van factoren. Er is altijd sprake van een

De patiënt heeft last van steeds terugkerende pijn (of een onaangenaam gevoel) in de buik, met ten minste twee van de onderstaande kenmerken:

gestoorde (spastische) beweging van de darm en/of een extra gevoelige darmwand. Daarnaast spelen onderstaande factoren mogelijk een rol:

→ De pijn wordt minder na de stoelgang;

→ Het begin van de (pijn)klachten hangt samen met een verandering in

de frequentie van de ontlasting; Prikkelbare Darm Syndroom

8

9


→ Behandeling met medicijnen

→ Het begin van de (pijn)klachten hangt samen met een verandering in

de vorm van de ontlasting.

In sommige gevallen kan de huisarts medicijnen voorschrijven om uw klachten te

2

Om de diagnose PDS te kunnen stellen moeten de klachten minstens zes

verminderen. Deze medicijnen zijn gericht op een verbetering van het ontlastings

maanden geleden zijn begonnen. Als de patiënt gedurende drie van die zes

patroon en soms ook op pijnbestrijding, of op een combinatie hiervan.

maanden voldoet aan de bovenstaande criteria, kan de diagnose gesteld worden. 3

Als de klachten ook kunnen wijzen op een andere aandoening, dan moet die

→ Medicijnen tegen verstopping

eerst uitgesloten worden.

Als u vooral last hebt van verstopping of een moeilijke stoelgang, zijn er verschillende middelen die de ontlasting zachter kunnen maken en de stoelgang op gang helpen: → Bulkvormers

Wat kan de arts doen?

Deze middelen hebben dezelfde eigenschappen als oplosbare voedingsvezels: ze nemen vocht op. Ze zorgen voor een soepele ontlasting en een goede darmwerking. Het is belangrijk dat u bij bulkvormers extra veel drinkt, omdat deze medicijnen averechts werken als ze niet voldoende vocht op kunnen nemen. Voorbeelden van bulkvormers zijn Metamucil® of Volcolon®. Bulkvormers bevatten vaak psylliumzaad/psylliumvezels en zemelen. Ze

Als u darmklachten blijft houden, is het verstandig om naar uw huisarts te

kunnen zonder problemen langdurig gebruikt worden, omdat ze de darm

gaan. Samen met uw huisarts kunt u bespreken waar u last van hebt en wat

niet prikkelen. Bulkvormers kunt u oplossen in bijvoorbeeld water, yoghurt,

u zelf al hebt gedaan om de klachten te verminderen. Zo kan uw huisarts

of vruchtensap.

erachter komen wat er met u aan de hand is en u adviezen geven die de

→ Vochtbinders

klachten helpen verminderen. Ook kan de huisarts medicijnen voorschrijven

Deze middelen houden vocht vast in de darm, waardoor de ontlasting zachter wordt. Voorbeelden van deze vochtbinders zijn; anorganische zouten

die de klachten kunnen verminderen.

(magnesiumoxide en magnesiumsulfaat) en macrogol (o.a. Movicolon®, Transipeg®, Forlax®, Molaxole®).

Soms is verder onderzoek nodig om andere aandoeningen uit te sluiten. De huisarts verwijst u dan door naar een maag-darm-leverarts (MDL-arts) of een internist in

→ Contactlaxantia

het ziekenhuis.

Deze middelen activeren de darmbewegingen door een chemische prikkeling van de darmwand. Hierdoor hebben ze een sterk laxerend effect. Voorbeeld zijn bisacodyl en natriumpicosulfaat.

Verder onderzoek kan nodig zijn als: → de diarree of verstopping aanhoudt;

De middelen zijn in het algemeen niet geschikt voor langdurig gebruik,

→ de klachten ontstaan na uw vijftigste jaar;

omdat er aanwijzingen zijn dat dit het slijmvlies in de darmwand kan

→ u andere klachten krijgt dan u eerst had;

beschadigen. Overleg altijd met uw huisarts als u tijdelijk contactlaxantia

→ u klachten hebt die niet bij PDS horen zoals bloed in de ontlasting, onver

gebruikt. Uw arts kan deze middelen tijdelijk voorschrijven als verstopping bij PDS op de voorgrond staat.

klaarbaar gewichtsverlies of koorts. Prikkelbare Darm Syndroom

10

11


Wees voorzichtig met ‘natuurlijke’ middelen op basis van sennapeulen die u

→ Behandeling met een therapie

bij de drogist, apotheek of reformzaak kunt kopen. Gebruik ze vooral niet te

In sommige gevallen kunnen mensen met PDS baat hebben bij hypnotherapie of

vaak en niet te lang achter elkaar. Overleg bij voorkeur met uw arts.

bekkenfysiotherapie. De huisarts kan u hierover meer informatie geven en u eventueel doorverwijzen.

→ Medicijnen tegen diarree

→ Hypnotherapie

Hebt u vaak last van diarree, dan kan de arts u een diarreeremmer voorschrijven.

Tijdens deze behandeling leert de hypnotherapeut mensen onder hypnose

Deze zorgt er voor dat de ontlasting wat vaster wordt, bijvoorbeeld loperamide

hun darm positief te beïnvloeden. Bij een aanzienlijk deel van de mensen

(onder andere Imodium en Diacure ). Gebruik deze medicijnen echter niet

met PDS kunnen klachten afnemen. Er zijn hypnotherapeuten die zich

dagelijks, tenzij uw arts dat voorschrijft.

gespecialiseerd hebben in de behandeling van PDS. Sommige zorgver

Ook bovengenoemde bulkvormers kunnen helpen bij diarree. Wanneer ze worden

zekeraars vergoeden een aantal van deze behandelingen. Informeer bij uw

ingenomen met relatief weinig water, zorgen ze ervoor dat de ontlasting wat vaster

zorgverzekeraar of hypnotherapie vergoed wordt.

®

®

→ Bekkenbodemfysiotherapie

wordt.

→ Medicijnen tegen buikpijn en buikkrampen

Bekkenbodemfysiotherapie is een speciale vorm van fysiotherapie, die zich richt op de bekkenbodemspieren. Klachten als verstopping, hevige aandrang

U kunt zelf paracetamol innemen tegen de pijn. De huisarts kan eventueel een

en ongewild ontlastingsverlies kunnen veroorzaakt worden door problemen

sterkere pijnstiller voorschrijven. Middelen zoals ibuprofen (onder andere Advil ),

met deze bekkenbodemspieren. Vaak komen dan ook andere bekkenbodem

diclofenac (onder andere Voltaren ) en aspirine zijn in eerste instantie niet aan te

klachten voor, zoals pijn bij het vrijen, moeite met plassen of urineverlies. In

raden omdat deze als bijwerking maag- en darmklachten kunnen geven. Het is

dat geval kan bekkenbodemfysiotherapie de klachten verminderen.

®

®

verstandig om dit soort middelen altijd pas na overleg met een arts te proberen. Bij darmkrampen kan de huisarts een medicijn voorschrijven die de krampen bestrijdt. Het meest bekende middel tegen darmkrampen is mebeverine (onder andere Duspatal®/ Duspatalin®). Dit middel verbetert de bewegingen van de darm en kan darmkrampen verminderen. Pepermuntolie (Tempocol ) is een kruidengeneesmiddel en vermindert de ®

Wat kunt u zelf doen?

symptomen van lichte krampen in het maagdarmkanaal. Ook vermindert het de

U kunt zelf een aantal maatregelen nemen om de PDS-klachten te

klachten winderigheid en buikpijn. De aanbevolen dosering is 1-3x daags

verminderen. Belangrijke punten om op te letten zijn het voedingspatroon

1 capsule. Dit medicijn is zonder recept verkrijgbaar bij uw apotheek.

en leefstijl. Onderstaande tips en adviezen helpen u hierbij:

Lage doseringen van antidepressiva kunnen een gunstige werking hebben op

→ Eet gezond en gevarieerd

sommige PDS-klachten. Bepaalde antidepressiva (bijvoorbeeld Amitriptyline)

Eet regelmatig en gebruik een gezonde en gevarieerde voeding met zo min

verminderen namelijk de gevoeligheid van de darm voor pijnprikkels. Deze

mogelijk toevoegingen (geen kant en klare maaltijden). Een gezonde en gevarieerde

medicijnen worden alleen voorgeschreven bij hevige klachten, of als andere

voeding bevat alle voedingsstoffen die u dagelijks nodig hebt. De ‘Schijf van Vijf’

behandelingen geen effect hebben.

van het Voedingscentrum vormt de basis voor het samenstellen van een gezonde


12

13


maaltijd. Neem dagelijks voedingsmiddelen uit alle vijf de groepen van de ‘Schijf

→ Vermijd stress

van Vijf’. Dan weet u zeker dat u alle belangrijke voedingsstoffen binnenkrijgt.

Stress is niet de oorzaak van PDS, maar het kan de klachten wel verergeren. Er zijn verschillende manieren om stress te verminderen. Dit kan door ontspannings

De Schijf van Vijf wordt op dit moment herzien door het Voedingscentrum op

oefeningen, yoga of meditatie, maar ook door beweging (wandelen, fietsen,

basis van de nieuwe richtlijn Gezonde Voeding van de Gezondheidsraad.

zwemmen) of door te sporten.

Zodra er een nieuw voedingsadvies is kunt u dit advies vinden op onze website: → Stop met roken

www.maagleverdarmstichting.nl

Voor uw algehele gezondheid is het verstandig om niet te roken. Als u zelf merkt dat u klachten krijgt na het eten van bepaalde voedingsmiddelen, probeer deze dan met mate te gebruiken. Wees voorzichtig met het weglaten van

→ FODMAP beperkt dieet

voedingsmiddelen zonder overleg met uw arts of diëtist, omdat anders op den

Veel mensen met PDS ervaren een afname van hun klachten door het volgen van

duur een tekort aan bepaalde vitaminen en andere belangrijke voedingsstoffen

het FODMAP-beperkte dieet. FODMAP is een verzamelnaam voor Fermenteerbare

kan ontstaan. Als u vragen hebt over uw voedingspatroon kan een diëtist advies

Oligosachariden, Disachariden. Monosacchariden en Polyolen. Dit zijn een soort

geven.

koolhydraten die slecht of niet opgenomen worden in de dunne darm. In de dikke

Probiotica zijn producten die grote hoeveelheden nuttige bacteriën bevatten.

darm worden deze koolhydraten vervolgens afgebroken door de dikke darmbacte

Deze hebben mogelijk een gunstige invloed op darmklachten. Er is echter geen

riën. Hierbij komen gassen vrij die de dikke darm prikkelen, wat klachten zoals

bewijs dat probiotica darmklachten bij PDS kunnen verbeteren. Uit onderzoek is

diarree, een opgeblazen gevoel en buikpijn kan veroorzaken.

wel gebleken dat probiotica veilig te gebruiken zijn voor mensen met PDS. Probiotica die zijn toegevoegd aan zuivelproducten zijn te koop in de supermarkt.

Het FODMAP beperkte dieet bestaat uit een eliminatiefase waarin u producten met

Bij de apotheek en drogist zijn probiotica in poedervorm en in capsules verkrijgbaar.

FODMAP uit het menu gaat schrappen. Daarna volgt de herintroductiefase, waarin u geleidelijk weer FODMAPS gaat toevoegen. Een diëtist adviseert hoe u voedings

→ Drink voldoende

middelen weer geleidelijk toevoegt. Zo kunt u nagaan welke FODMAP’s bij u de

Voor een goede darmwerking is het belangrijk om dagelijks anderhalf tot twee

klachten veroorzaken. Alleen die producten kunt u voortaan beter vermijden. Het

liter vocht te drinken.

FODMAP-beperkte dieet is een intensief dieet om te volgen. Begeleiding van een diëtist met kennis van het dieet is hierbij essentieel. Bij het FODMAP dieet gelden

→ Zorg voor voldoende beweging

de algemene tips en adviezen niet. Uitgebreide informatie over dit dieet is te vinden

Door regelmatig te bewegen wordt de darmbeweging gestimuleerd. Dit is belang

op www.fodmapdieet.nl.

rijk voor een goede spijsvertering. Ook kunt u verstopping hierdoor voorkomen.


14

15


Hoe verder?

→ Andere belangrijke adressen → PDS Belangenvereniging

Postbus 2597, 8901 AB Leeuwarden

PDS is geen ernstige aandoening, maar de klachten die erbij horen kunnen

PDS-Infolijn: Via telefoon bereikbaar op 088 - 737 4636 (088-PDS INFO)

in het dagelijkse leven beperkingen opleveren. Vooral als u vaak en langdu-

ma: 14.00 - 16.00 uur, di: 19.00 - 21.00 uur, wo: 19.00 - 21.00 uur,

rig last hebt, is normaal functioneren niet altijd mogelijk. Met de adviezen

do: 14.00 - 16.00 uur

uit deze brochure kunt u wellicht uw klachten beter onder controle krijgen.

Website: www.pdsb.nl

E-mail: [email protected]

Extra informatie of vragen?

Voor informatie over hypnotherapie kunt u terecht bij: → www.pds-therapeuten.nl Informatie over het FODMAP dieet: → www.fodmapdieet.nl

Hebt u nog vragen over uw klachten, neem dan contact op met uw arts. U kunt ook met de Infolijn van de Maag Lever Darm Stichting bellen of mailen. De Infolijn 0900 - 20 25 625 (€ 0,15 per minuut) op maandag, woensdag

en donderdag van 10.00 tot 14.00 uur

E-mail [email protected] Internet www.maagleverdarmstichting.nl Hebt u na het lezen van deze brochure nog vragen over ander onderwerpen die ter sprake zijn gekomen? Kijk dan in het brochureoverzicht op pagina 18 voor extra informatie.


16

17


Meer brochures

1 op de 8 mensen heeft een maag-, darm-, leverziekte. Steun ons!

U kunt meer brochures vinden op www.maagleverdarmstichting.nl. U kunt

Helpt u mee aan een betere toekomst

Met uw bijdrage kunnen wij:

onze brochures gratis downloaden of bestellen in onze webshop. Er zijn

voor ruim twee miljoen Nederlanders met

• Uitgebreide

verschillende brochures over de volgende onderwerpen:

een spijsverteringsziekte? De Maag Lever

darm-, leverziekten, onderzoeken en

Darm Stichting zet zich in om deze veel

behandelingen

SLOKDARM EN MAAG

LEVER, GAL EN ALVLEESKLIER

DARM

VOEDING EN SPIJSVERTERING

voorkomende ziekten te voorkomen, te

informatie bieden over maag-,

• Wetenschappelijk

onderzoek financieren

bestrijden en het leven van deze patiënten

om deze veel voorkomende ziekten te

draaglijker te maken.

voorkomen en te bestrijden • Gezondheidsvoorlichting

Uw steun is hard nodig

geven via de

Infolijn (0900-2025625)

Wij krijgen geen subsidies van de overheid.

ONDERZOEK

KINDEREN

SONDEVOEDING

Alleen dankzij onze donateurs kunnen wij

Hoe kunt u ons helpen?

ons werk blijven doen. Dat doen we al dertig

Vul onderstaande machtiging in of doneer via

jaar. En we gaan door zolang het moet.

www.maagleverdarmstichting.nl.

Ja, ik help mee!

PREVENTIE

SEPA machtiging

Ik maak een gift over op IBAN rekeningnummer NL70INGB0000002737 o.v.v. ‘Brochure MLDS’ Ik machtig de Maag Lever Darm Stichting om het onderstaande bedrag van mijn IBAN rekeningnummer af te schrijven:

€ 10,-

€ 20,-

per maand

per jaar

€ eenmalig

VOOR- EN ACHTERNAAM STRAAT

Er zijn meerdere brochures per onderwerp, de afgebeelde brochures zijn een

POSTCODE/PLAATS

voorbeeld. Voor een volledig overzicht van alle brochures en de meest actuele

E-MAIL

versie verwijzen wij u naar onze website www.maagleverdarmstichting.nl.

IBAN REKENING DATUM

18

HUISNUMMER

HANDTEKENING

Stuur deze machtiging retour naar Maag Lever Darm Stichting: Antwoordnummer 343, 3800 VB Amersfoort • www.maagleverdarmstichting.nl • Incassant ID: NLZZZ410101690000

Inhoudelijk herzien: januari 2016 Redactie • Maag Lever Darm Stichting Ontwerp en opmaak • Oranje Vormgevers Illustraties • Van der Zon – Visueel Drukwerk • Torendruk Artikelcode 5027

Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. Prikkelbare Darm Syndroom

Recommend Documents