Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. Levercirrose

Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

Levercirrose

De Maag Lever Darm Stichting heeft deze brochure met de grootst mogelijke zorgvuldigheid samengesteld in samenwerking met de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. De brochure bevat algemene informatie, waaraan niet zonder meer medische conclusies voor een individuele situatie kunnen worden verbonden. Voor een juiste beoordeling van uw eigen situatie, dient u

Inhoud Levercirrose

dus altijd te overleggen met uw arts of een andere professionele hulpverlener. De Maag Lever Darm Stichting aanvaardt geen aansprakelijkheid voor mogelijke onjuistheid en/of onvolledigheid van de in deze brochure verstrekte informatie, terwijl evenmin aan de inhoud van deze brochure rechten kunnen worden ontleend.

De Maag Lever Darm Stichting is een onafhankelijke organisatie die zich inzet om maag-, darmen leverziekten te voorkomen en te bestrijden en patiënten een betere kwaliteit van leven te kunnen bieden. De Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen is de w etenschappelijke beroepsvereniging van maag-darm- leverartsen. De vereniging wil onder andere de kennis over ziekten van de spijsverteringsorganen bevorderen.

Deze brochure valt onder een Creative Commons Naamsvermelding- NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken 4.0 Internationaal-licentie (CC-BY-NC-ND). Dit betekent dat het toegestaan is de brochure te delen (kopiëren, verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat), onder de volgende voorwaarden: 1 Naamsvermelding: de gebruiker dient de maker van het werk te vermelden, een link naar de licentie te plaatsen; 2 NietCommercieel: het werk mag niet gebruikt worden voor commerciële doeleinden; 3 GeenAfgeleideWerken: het veranderde materiaal mag niet verspreid worden als het werk is geremixt, veranderd, of op het werk is voortgebouwd; 4 Geen aanvullende restricties: geen juridische voorwaarden of technologische voorzieningen mogen toegepast worden die anderen er juridisch in beperken om iets te doen wat de licentie toestaat.

Een verhaal uit de praktijk

4

Wat is levercirrose?

5

De spijsvertering

5

Levercirrose

7

Wat zijn de klachten?

9

Wat is de oorzaak?

11

Wat kan de arts doen?

12

Wat is de behandeling?

15

Wat kunt u zelf doen?

17

Hoe verder?

24

Extra informatie of vragen?

24

Overzicht brochures

26

Wat is levercirrose?

Een verhaal uit de praktijk

Om te begrijpen wat levercirrose is, wordt eerst de werking van de spijsvertering en de functie de lever uitgelegd. Daarna wordt besproken

‘Ik ben een enthousiaste voetballer. In het weekend was ik meestal op het

hoe levercirrose ontstaat en wat het is.

sportveld te vinden. Heerlijk een balletje trappen met mijn vrienden. Een prima uitlaatklep voor mijn drukke baan. Op een gegeven moment was ik steeds moe. Daarom ging ik minder sporten maar dat hielp niet, ik werd

→ De spijsvertering

steeds lustelozer. Ik had geen energie meer en kreeg last van mijn spieren

Het verteren van voedsel wordt ook wel

en gewrichten. Ik besloot toen naar mijn huisarts te gaan. Uit het bloed

spijsvertering genoemd. Alle organen

onderzoek bleek dat ik chronische hepatitis B had. Dit is een ontsteking

die samen zorgen voor de spijsvertering

van de lever die wordt veroorzaakt door een virus. Hierdoor kan de lever

noemen we het spijsverteringsstelsel.

1

beschadigen, waardoor littekenweefsel wordt gevormd. Uiteindelijk kan dit tot een blijvende beschadiging van de lever leiden. Het littekenweefsel

De spijsvertering begint in de mond. In

herstelt zich dan niet meer. Dit wordt levercirrose genoemd. Ik schrok erg

de mond wordt voedsel fijngekauwd

van die diagnose. Om de ontsteking te remmen en verdere leverbeschadiging

en vermengd met speeksel. Hierdoor

te stoppen, krijg ik nu anti-virale medicijnen. Deze medicijnen remmen de

kunt u het makkelijk doorslikken. In

deling van het virus, en daarmee de ontsteking van de lever. Mijn lever is

speeksel zitten stoffen die het voedsel

11

wel beschadigd. Er zit littekenweefsel dat niet meer weg zal gaan. Ik heb

helpen verteren. Zodra u voedsel door-

10

dus levercirrose. Ik probeer zo gezond mogelijk te leven. Ik werk nog drie

slikt, komt het in de slokdarm. De

dagen per week en dat lukt me net. Sporten lukt me niet meer, maar ik

slokdarm is in feite een soort trans-

wandel nu regelmatig. Als ik me moe voel, neem ik een pauze. Op die

portkanaal. De spieren in de slok-

manier functioneer ik het beste. Ik probeer dus zoveel mogelijk rekening

darmwand duwen het voedsel naar de

te houden met mijn ziekte.’

maag. Op de overgang van slokdarm

2

5 6 7 8

welke manier levercirrose kan ontstaan en wat de klachten zijn. Daarnaast wordt

slokdarm de maag in gaat en sluit zich

besproken hoe de diagnose gesteld wordt, wat de behandelingsmogelijkheden

daarna weer. Hierdoor kan er minder

zijn en wat u zelf kunt doen.

gemakkelijk voedsel en maagsap terugstromen vanuit de maag in de slokdarm. Het sluitspiertje zorgt op deze manier

Levercirrose

4

5

Spijsverteringsstelsel 1 Mond 2 Slokdarm 3 Maag 4 Dunne darm 5 Dikke darm 6 Blinde darm 7 Endeldarm 8 Anus 9 Alvleesklier 10 Galblaas 11 Lever

Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

© Van der Zon – Visueel

gaat open als er voedsel vanuit de

9 4

naar maag zit een sluitspiertje. Dit In deze brochure krijgt u meer informatie over levercirrose. U kunt lezen op

3

voor eenrichtingsverkeer. In de maag wordt voedsel gekneed en vermengd met

1

maagsap. Dit maagsap wordt door de maag aangemaakt en het bevat onder andere zoutzuur. Het zure maagsap is belangrijk voor de verdere vertering van het voedsel in de maag. Daarnaast vormt het zoutzuur een barrière tegen eventuele ziek makende bacteriën die u met het eten binnenkrijgt. De meeste bacteriën kunnen niet overleven in de zure maag en gaan dood. Een warme maaltijd blijft gemiddeld

2

drie uur in de maag. Daarna wordt de voedselbrij doorgegeven aan de twaalf

3

vingerige darm; het eerste deel van de dunne darm. In de dunne darm worden spijsverteringssappen uit de galblaas en alvleesklier aan de voedselbrij toegevoegd. Deze spijsverteringssappen zorgen voor een goede

5

4

vertering van vetten, eiwitten en suikers in de dunne darm. De alvleesklier produ-

6 7

ceert zelf alvleeskliersap met belangrijke spijsverteringsenzymen. Galvloeistof

8

wordt aangemaakt door de lever. In de dunne darm vindt het belangrijkste deel van de vertering plaats. De voedingsstoffen die vrijkomen bij de vertering, worden de lever terecht. In de lever worden de voedingsstoffen tijdelijk opgeslagen of

Lever en Galwegen

omgezet in bijvoorbeeld bouwstoffen of energie. De dunne darm gaat over in de

9

1 Slokdarm 2 Lever 3 Galwegen 4 Galblaas

dikke darm en vervolgens de endeldarm.

5 Maag 6 Twaalfvingerige darm 7 Alvleesklier

De spijsvertering is voltooid als de onverteerbare voedselresten als ontlasting het

8 Papil van Vater 9 Dunne darm

lichaam verlaten. De lever is een belangrijk orgaan met veel verschillende functies. Behalve

Vanwege de grote reservecapaciteit van de lever geven leverziektes vaak pas

de aanmaak van galvloeistof vindt ook opslag van vitaminen en mineralen in de

in een laat stadium klachten. In een vroeg stadium hebben veel mensen met

lever plaats. In de lever worden veel essentiële stoffen geproduceerd zoals eiwitten

leverziekten geen klachten. Dit komt doordat het gezonde deel van de lever de

en vetten. Daarnaast maakt de lever giftige stoffen en medicijnen onschadelijk en

verschillende functies goed genoeg kan uitvoeren.

speelt hij een belangrijke rol bij de energiehuishouding. De lever is een bijzonder orgaan met een grote reservecapaciteit en een groot herstelvermogen. De lever ligt rechtsboven in de buikholte, vlak achter de ribben. Bij volwassen mensen weegt

→ Levercirrose

de lever ongeveer anderhalve kilo en is bijna zo groot als een voetbal. Wanneer

Levercirrose is het gevolg van een chronische leverziekte. Chronisch wil zeggen

een deel van de lever verwijderd wordt, groeit het resterende deel weer aan. Een

dat de leverziekte lang bestaat.

voorwaarde hiervoor is dat het achtergebleven deel van de lever gezond en groot

Er is sprake van levercirrose als het leverweefsel zo erg is beschadigd dat het

genoeg is.

niet meer kan herstellen. Het leverweefsel kan beschadigd raken door een infectie,

Levercirrose

6

7



via de wand van de dunne darm in het bloed opgenomen. Vervolgens komen ze in

een vergiftiging of een ziekte. Hierdoor gaan de levercellen eerst ontsteken. V ervolgens sterven ze af en worden ze

Lever met cirrose


vervangen door littekenweefsel.

Wat zijn de klachten?

Als gevolg hiervan kan het bloed niet meer goed door de lever

Levercirrose is een sluipend proces. Dat wil zeggen dat levercirrose lang

stromen. De lever raakt steeds

zaam ontstaat en dat patiënten in het beginstadium vaak niet of nauwelijks

verder beschadigd en is steeds

klachten hebben. Na verloop van tijd raakt de lever steeds meer beschadigd.

minder in staat om zijn functies

Hierdoor kunt u last krijgen van onderstaande klachten.

uit te oefenen. Om dit functieverlies zoveel mogelijk op te vangen, gaan gezonde levercellen zich delen. Bij beginnende cirrose kan de lever dan ook groter worden.

→ vermoeidheid en zwakte;

In een later stadium wordt de lever juist weer kleiner. Een gezonde lever heeft

→ verminderde eetlust;

een glad oppervlak. Bij levercirrose is de lever aan de buitenkant hobbelig.

→ gewichtsverlies; → misselijkheid en braken;

Er zijn drie stadia van levercirrose: stadium A, B en C. Stadium A is het begin

→ buikpijn;

stadium. Dit stadium is in principe nog omkeerbaar. Dit betekent dat de litteken-

→ jeuk;

vorming langzaam minder wordt als de achterliggende oorzaak van de leverziekte

→ geelzucht (het geel zien van de huid en het oogwit);

wordt weggenomen. Stadium B is ernstiger en stadium C is zeer ernstig, deze

→ kleine spinvormige bloedvaatjes op de borst en bovenarmen (spider naevi);

stadia zijn onomkeerbaar. In een vergevorderd stadium is een levertransplantatie

→ donkere plekken in het gezicht en rode handpalmen;

de enige mogelijke behandeling en de enige kans op genezing.

→ stoppen van de menstruatie bij vrouwen;

Het is niet duidelijk hoeveel mensen levercirrose hebben. Dat komt doordat

→ borstvorming en impotentie bij mannen.

beginnende levercirrose niet altijd klachten geeft. In een gevorderd stadium van levercirrose stroomt het bloed steeds moeilijker door de lever. Hierdoor ontstaat er stuwing in de bloedvaten van de lever en de darmen. De druk in de poortader neemt hierdoor toe. De poortader is het bloedvat dat bloed naar de lever aanvoert. De toenemende druk in de poortader wordt ‘portale hypertensie’ genoemd. Als er sprake is van portale hypertensie, kunnen de volgende klachten ontstaan: → Spataderen in slokdarm of maag

Door de toegenomen druk in de poortader zoekt het bloed een uitweg naar andere bloedvaten. Deze bloedvaten zwellen op en worden spataderen. De

Levercirrose

8

9


spataderen ontstaan met name in de slokdarm of maag. Ze kunnen levensgevaarlijke bloedingen veroorzaken. → Vochtophoping in de buikholte (ascites)

Door de hoge bloeddruk in de lever kan er vocht vanuit de bloedvaten in de buikholte terechtkomen. Een opgezette buik is het gevolg.

Wat is de oorzaak?

→ Een vergrote milt

Door de hoge bloeddruk in de lever stroomt er meer bloed door de milt.

Levercirrose kan ontstaan als gevolg van verschillende chronische lever

Hierdoor kan op den duur een vergrote milt ontstaan.

ziekten. De meest voorkomende chronische leverziekten die uiteindelijk kunnen leiden tot levercirrose zijn:

Uiteindelijk is de lever niet meer in staat om giftige stoffen onschadelijk te maken en uit het bloed te verwijderen. Als gevolg hiervan komen afbraakproducten in

→ Chronische leverbeschadiging door langdurig alcoholgebruik.

de hersenen terecht, waardoor vergiftiging van de hersenen ontstaat. Dit wordt

Op lange termijn kan overmatig alcoholgebruik leiden tot een blijvende beschadiging van de levercellen, met als uiteindelijk gevolg levercirrose;

encephalopathie genoemd. Dit kan trillende handen, concentratieverlies, sufheid, verwardheid en een gedragsverandering veroorzaken. Uiteindelijk kan de patiënt

→ Hepatitis B en C;

in coma raken en overlijden.

→ Auto-immuun hepatitis; → Primaire biliaire cirrose (een chronische ontsteking van de galkanaaltjes in de lever); → Primaire scleroserende cholangitis (een chronische ontsteking van de

Ga meteen naar de dokter bij:

galwegen binnen en buiten de lever);

• koorts; • bloed opgeven/braken van bloed;

→ Chronische hepatitis door vetstapeling in de lever;

• het dikker worden van uw buik en/of uw enkels;

→ Hemochromatose (ijzerstapelingsziekte).

• sufheid en verwardheid.

Langdurig alcoholgebruik kan de oorzaak zijn van leverproblemen. Bij veel patiënten ontstaat een leverziekte echter niet vanwege het drinken van (te veel) → Leverkanker (hepatocellulair carcinoom)

alcohol.

Mensen met levercirrose hebben een verhoogde kans op het krijgen van Uitgebreide informatie over hepatitis B en C vindt u in de brochure ‘Hepatitis’.

leverkanker. Regelmatige controle door uw arts is daarom belangrijk.

Meer informatie over de andere aandoeningen vindt u op www.mlds.nl.

Levercirrose

10

11


Wat kan de arts doen?

→ Echogeleide leverbiopsie Met een leverbiopsie neemt de arts een stukje weefsel van de lever. Dit wordt vrijwel altijd gedaan in combinatie met een echografie. De arts ziet dan op het beeldscherm waar de naald precies ingebracht moet worden. Een leverbiopsie wordt gedaan onder plaatselijke verdoving. De leverbiopsie gebeurt met een lange holle naald. Deze naald wordt tussen uw rechter ribben ingebracht en voorzichtig

Uw arts onderzoekt of u levercirrose hebt. Hij vraagt naar uw klachten en

verder geschoven naar de lever. Daar haalt de arts een stukje weefsel weg, het

doet lichamelijk onderzoek. Daarna is verder onderzoek nodig om de diag

leverbiopt. Het biopt wordt vervolgens onder de microscoop verder onderzocht.

nose te stellen. Meestal is een combinatie van verschillende onderzoeken

Op die manier kan de arts vaststellen of er sprake is van een ontsteking of lever-

nodig om het stadium van de levercirrose vast te stellen. Op basis van de

cirrose. Ook de aard van een ontsteking en het stadium van de cirrose of andere

resultaten van deze onderzoeken bespreekt de arts met u welke behandeling

leverziekte kan vastgesteld worden. Bij een biopsie is er een kleine kans op een

mogelijk is.

nabloeding. Daarom wordt vóór de biopsie uw bloedstollingswaarden gecontroleerd. Na de biopsie moet u een aantal uren in het ziekenhuis plat in bed blijven liggen. Uw bloeddruk en pols worden dan regelmatig gecontroleerd. Ook kunt u dan

→ Bloedonderzoek

pijnstilling krijgen als dat nodig is.

Bloedonderzoek is nodig om een beeld te krijgen van de ernst van de cirrose en hoe deze zich ontwikkelt. In het bloed worden de gehaltes bepaald van onder andere: → eiwitten (stolling en albumine);

Leverbiopsie 1 Lever

→ bilirubine;

2 Holle naald

→ enzymen (ASAT, ALAT, AF, GGT). De uitslag van dit bloedonderzoek geeft informatie over het functioneren van de lever.

→ Echografie

1

Met een echografie ziet de arts of er afwijkingen zijn in uw lever. Bij een echografie

2

wordt gebruik gemaakt van geluidsgolven. Tijdens het onderzoek ligt u op een onderzoekstafel. Uw buik wordt ingesmeerd met een gel die geluidsgolven goed geleidt. Daarna beweegt de arts het echoapparaat over uw buik. Het echoapparaat zendt geluidsgolven uit en vangt de teruggekaatste geluidsgolven op. De verschil© Van der Zon – Visueel

lende soorten weefsels in en rond de lever kaatsen deze golven allemaal op een andere manier terug. De teruggekaatste geluidsgolven zijn te zien op een beeldscherm en geven zo informatie over de lever. Een echografie is een eenvoudig onderzoek dat geen pijn doet. Levercirrose

12

13


→ CT-scan of computertomografie

→ Gastroscopie

Met een CT-scan kan de arts afwijkingen aan de lever opsporen. Hierbij wordt

Een gastroscopie wordt gedaan als de arts denkt dat u spataderen in uw slokdarm

gebruik gemaakt van röntgenstralen. Tijdens het onderzoek ligt u op een onder-

of maag hebt. Tijdens dit onderzoek bekijkt de arts de binnenkant van uw slokdarm,

zoekstafel en wordt u langzaam door een kokervormige scanner geschoven. De

maag en twaalfvingerige darm. Dit gebeurt met een speciaal kijkinstrument, een

scanner maakt een serie gedetailleerde foto’s van uw lever. Meestal wordt van

endoscoop. Dit is een dunne, flexibele slang die via de mond in de slokdarm en

tevoren contrastvloeistof in een ader gespoten. Hierdoor worden de afbeeldingen

maag wordt geschoven. Tijdens het onderzoek kan de arts direct kleine ingrepen

duidelijker.

uitvoeren zoals het afbinden van spataderen in de slokdarm met elastiekjes. Meer informatie over dit onderzoek vindt u in de brochure ‘Gastroscopie’.

→ Fibroscan Een FibroScan® wordt uitgevoerd om de hoeveelheid littekenweefsel (fibrose) in de lever te meten. Dit littekenweefsel wordt fibrose genoemd. Alle patiënten met een (chronische) leverziekte kunnen fibrose krijgen. Dus ook als u een chronische leverziekte heeft die is veroorzaakt door een virusinfectie, zoals hepatitis B of C. Als bekend is hoeveel fibrose er in uw lever zit, kan uw arts beter bepalen welke behandeling voor u geschikt is. Het onderzoek met de FibroScan® maakt gebruik van geluidsgolven en is eenvoudig uit te voeren. De FibroScan® meet hoe soepel

Wat is de behandeling?

en stevig de lever is, waardoor de mate van fibrose te bepalen is. Het onderzoek is minder goed uit te voeren bij patiënten met ernstig overgewicht en patiënten

Als de oorzaak van de levercirrose bekend is, kan de arts een behandeling

met veel vocht in de buik. Vooraf aan het onderzoek is het niet nodig om kleding

starten. De behandeling is afhankelijk van de ziekte die de cirrose veroor

uit te trekken. De arts of assistent vraagt u alleen uw buik bloot te maken. Dan

zaakt. Hepatitis B of C wordt bijvoorbeeld soms behandeld met medicijnen.

plaatst hij de echo-kop, voorzien van wat gel, op de huid van de buik ter plaatse

In het geval van hemochromatose bestaat de behandeling uit aderlatingen.

van de lever en stuurt via de echokop de geluidsgolven. Dit voelt u als een soort

Als de ziekte geneest, stopt de vorming van nieuw littekenweefsel. Het

tikjes. Het is niet pijnlijk. Het apparaat meet hoe snel de geluidsgolven terugkomen.

littekenweefsel dat al in de lever zit, is meestal niet te genezen.

De snelheid geeft aan hoe soepel de lever is. De arts meet dit minimaal tien keer. Dan krijgt hij een betrouwbare uitslag. Het onderzoek duurt enkele minuten.

Kan de achterliggende ziekte niet worden behandeld? Dan kan de levercirrose

U krijgt de uitslag bij de volgende afspraak met uw behandelend arts.

zich uitbreiden en ontstaat er steeds meer littekenweefsel. Het is onduidelijk hoe de levercirrose zich vervolgens ontwikkelt. De cirrose kan jarenlang stabiel blijven.

→ MRI-scan of magnetic resonance imaging

Dit betekent dat er geen nieuw littekenweefsel bij komt. Maar de cirrose kan

Ook met een MRI-scan kan de arts afwijkingen aan de lever opsporen. Dit onder-

ook erger worden. Soms is een levertransplantatie dan de enige oplossing.

zoek lijkt op een CT-scan. In plaats van röntgenstralen wordt een sterk magnetisch veld gebruikt. Ook voor dit onderzoek ligt u een kokervormige scanner. Meestal krijgt u voor het onderzoek contrastvloeistof in een ader ingespoten. De scanner maakt een serie gedetailleerde foto’s van uw lever. Levercirrose

14

15


Daarnaast zijn onderstaande behandelingen van complicaties van de levercirrose

De arts zal u ook enkele leefregels en voedingsadviezen geven. Hiermee kunt u

mogelijk:

zo gezond mogelijk blijven. In sommige gevallen verwijst de arts u naar een diëtist

→ Patiënten met levercirrose zijn gevoeliger voor infecties. Bij een infectie kan

voor een persoonlijk voedingsadvies. Goede voeding is namelijk erg belangrijk.

de arts antibiotica voorschrijven.

Het houdt uw lichaam en uw lever in een zo goed mogelijke conditie.

→ Als er vochtophoping in de buikholte (ascites) ontstaat, kan de arts vocht afdrijvende medicijnen voorschrijven. Dit wordt gecombineerd met een zoutbeperkt dieet. Een diëtist kan u hierbij helpen met een voedingsadvies . → Verwardheid of sufheid door encephalopathie kan behandeld worden met lactulose of neomycine. Deze medicijnen verhinderen de opname van bepaalde stoffen door het lichaam via de darmwand.

→ Behandeling van slokdarmspataderen Als gevolg van levercirrose kunnen slokdarmspataderen ontstaan door de

Wat kunt u zelf doen?

verhoogde bloeddruk in de lever. Als u slokdarmspataderen hebt, krijgt u

→ Voeding bij levercirrose

bloeddrukverlagende medicijnen. Hierdoor verkleint de kans op een bloeding. Als

Gezonde mensen krijgen voldoende belangrijke voedingsstoffen binnen als zij

de slokdarmspataderen toch gaan bloeden, bestaan er verschillende andere

dagelijks volgens de hiervoor genoemde richtlijnen eten. Mensen met levercirrose

behandelingen:

kunnen nogal eens ondervoed raken. De belangrijkste oorzaken hiervan zijn:

→ Te weinig eten: door weinig eetlust, misselijkheid of een vol gevoel; → Endoscopische behandeling van de bloeding

→ Onvoldoende variatie in voedingsstoffen, bijvoorbeeld door zelf een vetarm

De arts probeert de bloeding te stoppen met behulp van een flexibele slang

dieet te gaan volgen;

via uw mond. Deze flexibele slang wordt ook wel een endoscoop genoemd.

→ Diarree, waarbij de darmen minder voedingsstoffen opnemen;

De arts kan medicijnen naast de spatader spuiten, die ervoor zorgen dat de

→ De lever krijgt minder voedingsstoffen aangevoerd;

ader wordt dichtgedrukt en de bloeding stopt. Een andere mogelijkheid is het

→ De lever kan voedingsstoffen niet goed omzetten en opslaan.

afbinden van de bloedende spatader, waardoor deze afsterft. Deze behandeling

Om ondervoeding bij levercirrose tegen te gaan, kunt u extra koolhydraten en

wordt ook wel rubberbandligatie genoemd.

eiwitten gebruiken. Verder zijn voldoende vet, vitaminen en mineralen onmisbaar

→ Er is ook een behandeling waarbij de arts een omleiding aanlegt met behulp

in uw dagelijkse voeding. Het is belangrijk dat u extra voedingsmaatregelen neemt.

van een buisje (stent). Deze omleiding wordt ook wel ‘shunt’ genoemd. De arts plaatst het buisje tussen de poortader en een tak van de afvoerende

De volgende adviezen kunnen u hierbij helpen.

leverader. Het bloed kan dan beter wegstromen uit de poortader. Hierdoor

→ Vaker eten, een goed ontbijt en eten voor het slapen gaan

neemt de druk af in de poortader en vervolgens ook in de spataderen. Deze

Bij levercirrose kan de lever niet veel voedingsstoffen tegelijk verwerken.

behandeling wordt ook wel T.I.P.S. (Transjugulaire Intrahepatische

Daarom kunt u het best vier tot zeven kleinere maaltijden verspreid over de

Portosystemische Shunt) genoemd. Een dergelijke omleiding kan overigens

dag gebruiken. Uw lichaam kan dan makkelijker voldoende energie en eiwitten uit

ook buiten de lever om worden aangelegd.

de voeding halen. Daarbij is eten voor het slapen gaan belangrijk. Een b oterham

Levercirrose

16

17


met kaas of een schaaltje yoghurt met muesli geeft voldoende energie voor

oplosbare vitaminen A, D, E en K. Onverzadigde vetten zoals dieetmargarine,

de nacht. Als u opstaat kunt u met een goed ontbijt de energievoorraad

dieethalvarine, olie, noten en vette vis zijn gezonde vetten. Daarnaast zijn er

meteen aanvullen. Door het eten van meerdere kleinere maaltijden over de

verzadigde vetten. Dit zijn de ongezonde vetten. Verzadigd vet zit vooral in

dag verspreid, kunt u bovendien een vol gevoel en misselijkheid voorkomen.

harde margarine of roomboter, hard frituurvet, vet vlees, volvette zuivel, chocolade, koek, gebak, snacks en zoutjes. Deze vetten vergroten de kans op

→ Extra koolhydraten

hart- en vaatziekten. Kies zoveel mogelijk voor onverzadigde (vloeibare)

Levercirrose kost uw lichaam extra energie. Deze energie wordt voornamelijk

vetten en vermijd verzadigde vetten. Een diëtist kan u informeren over vette

geleverd door de koolhydraten uit de voeding. Hoe ernstiger de levercirrose,

producten die u dagelijks kunt eten.

hoe meer extra energie er nodig is. Door te zorgen dat u voldoende energie uit de voeding haalt, voorkomt u dat spiermassa wordt afgebroken en als

→ Extra eiwitten

energiebron gaat dienen. In het beginstadium van levercirrose, als er nog

Een gevolg van levercirrose is dat de lever meer eiwitten afbreekt dan in de

weinig klachten zijn, is een kleine hoeveelheid extra koolhydraten al voldoende,

gezonde situatie, terwijl de aanmaak van eiwitten is verminderd. Ook kan de

bijvoorbeeld een beker melk, of een portie fruit. In een later stadium van

zieke lever niet te veel eiwitten tegelijkertijd verwerken. Het is daarom

levercirrose zijn andere adviezen noodzakelijk. Een diëtist kan u het best

belangrijk dat u verdeeld over de dag meer eiwitten binnenkrijgt. Een diëtist

helpen met een persoonlijk voedingsadvies.

kan u helpen om de juiste hoeveelheid eiwitrijke voeding in uw menu te bepalen. Eiwitten zitten in melk, melkproducten, kaas, vlees, vleeswaren,

→ Extra vet

vleesvervanging (ei, tahoe), peulvruchten, noten, granen en brood. Denk bij

Het gebruik van voldoende vet is belangrijk bij levercirrose, omdat vet een

het gebruik van extra eiwitten aan een glas melk, een schaaltje vla of een

energieleverancier is. Ook zorgen vetten voor een goede opname van de in vet

boterham met een extra plakje hartig beleg en wat meer vlees of vlees vervanging. Als de levercirrose in een vergevorderd stadium is en er complicaties optreden, kan het nodig zijn om juist eiwitarm te eten. U leest

Tips om extra energie uit uw voeding te halen

hierover meer onder ‘Extra dieetmaatregelen bij complicaties van levercirrose’

• Gebruik vier tot zeven kleine maaltijden per dag;

op pagina 11 in deze brochure.

• Kies voor vette producten zoals smeerbare margarine of halvarine, vette vis en noten. Deze producten bevatten veel gezonde vetten en le

→ Vitamine D en Calcium

veren meer energie dan magere voeding;

Door levercirrose kunnen stoornissen ontstaan in de opname van vitamine D en calcium (kalk). Ook kan dit ontstaan door gebruik van bepaalde medicijnen.

• Voeg aan yoghurt, vla, pap, soep, jus of saus een scheutje ongeklopte

Hierdoor ontstaat bij veel mensen met levercirrose botontkalking. Levercirrose

slagroom toe;

gaat bovendien vaak met diarree gepaard, waardoor vitamine D en calcium

• Gebruik suiker of honing in de koffie, thee, vruchtensap, yoghurt of

te snel uit het lichaam verdwijnen. Door voldoende vitamine D en calcium te

pap; • Wissel zoete, zure, hartige, warme en koude gerechten regelmatig af;

gebruiken, kunt u botontkalking voor een deel voorkomen. Vitamine D zit

• Neem een broodmaaltijd als een warme maaltijd u tegenstaat.

vooral in margarine, halvarine, roomboter en vette vis. Belangrijke calciumleveranciers zijn melk, melkproducten en kaas.

Levercirrose

18

19


→ Vitamine A, D, E en K en mineralen

→ Zoutarm dieet (natriumbeperkt)

Door levercirrose bestaat een grotere kans op tekorten aan de in vet oplosbare

Als uw lichaam vocht vasthoudt, mag u niet veel zout hebben. Vochtafdrijvende

vitaminen A, D, E en K en de mineralen ijzer, zink, magnesium, selenium en kalium.

medicijnen werken ook beter als u minder zout gebruikt. De onderstaande

De arts zal dit regelmatig bij u laten controleren. In overleg met uw arts of diëtist

tips kunnen helpen bij een zoutarm dieet:

kunt u een preparaat van multivitaminen en mineralen voorgeschreven krijgen.

→ Gebruik geen zout in de maaltijden. U kunt het eten wel op smaak brengen met kruiden en specerijen, zoals peper, knoflook, kerrie en paprikapoeder. Kook aardappelen en groenten zo kort mogelijk in een

→ Dieetproducten als ondersteuning van uw dieet

bodempje water om de smaak te behouden. Roerbakken is ook prima

Als ondersteuning van uw dieet kunnen dieetproducten nuttig zijn. Dieetproducten

voor het behoud van de smaak.

zijn voedingsmiddelen die afgestemd zijn op een specifieke situatie. Zij kunnen

→ Eet liever geen kant-en-klare maaltijden, hartige snacks zoals kroketten,

extra energie, eiwitten, vitaminen en mineralen bevatten. Overleg met uw arts of

soep uit pakjes of uit blik, gemarineerde, gepaneerde of gekruide vlees-

diëtist welke producten geschikt zijn. De arts of diëtist bepaalt ook de hoeveelheid.

soorten en groenten uit blik of pot. Deze producten bevatten vrij veel

Verschillende zorgverzekeraars vergoeden dieetproducten als de verzekerde ze

zout.

om medische redenen gebruikt. Deze producten zijn verkrijgbaar bij apotheken

→ In ketjap, sojasaus, ketchup, strooiaroma, kant-en-klare kruidenmeng-

en thuiszorgwinkels. Als aanvullende dieetproducten u niet voldoende energie

sels, bouillonblokjes, smaakmakers (bijvoorbeeld Maggi) en juskorrels

opleveren, kan een arts sondevoeding adviseren. Sondevoeding is een complete

zit veel zout. Er zijn ook natriumarme smaakmakers te koop.

vloeibare voeding die via een slangetje direct in de maag of in de darmen komt. → Eiwitarm dieet

Meer informatie hierover vindt u in onze brochures over sondevoeding.

Bij mensen met een vergevorderde levercirrose kan de lever zijn ontgiftende functie niet meer goed uitoefenen. Hierdoor ontstaat een opstapeling van

→ Extra dieetmaatregelen bij complicaties van levercirrose

giftige stoffen in het bloed, zoals ammoniak. Deze opstapeling kan ook in de hersenen plaatsvinden. Dit wordt encephalopathie genoemd. Klachten hierbij

Als de levercirrose in een vergevorderd stadium is kunnen complicaties ontstaan,

beginnen met trillende handen, verwardheid, vergeetachtigheid, sufheid en

zoals vochtophoping in de buik, vochtophoping in de enkels, slokdarmspataderen

traagheid. De arts schrijft meestal het laxeermiddel lactulose voor. Hierdoor

of ophoping van afvalstoffen in de hersenen. Aangepaste voeding kan voorkomen

verlaten afvalstoffen sneller het lichaam en kan de ammoniak zich minder

dat uw klachten en de complicaties erger worden. Een diëtist kan u in deze situatie

snel opstapelen. Soms schrijft de arts een tijdelijk eiwitbeperkt dieet voor.

het best een persoonlijk dieetadvies geven.

Tijdens de afbraak van eiwit in het lichaam komt namelijk ammoniak vrij.

De meest voorkomende diëten bij een vergevorderd stadium van levercirrose met

Deze giftige stof wordt normaal gesproken door de lever omgezet in een

complicaties zijn het natriumbeperkte dieet (zoutarm) en het eiwitbeperkte dieet.

onschadelijke stof. Als de lever niet meer goed werkt dan wordt ammoniak

Als u slokdarmspataderen hebt, kunt u beter geen voedsel eten waarin harde

niet onschadelijk gemaakt en blijft het in het lichaam aanwezig. Uw arts of

stukjes, graatjes of botjes voorkomen. Hiermee verkleint u de kans op bloedingen

diëtist bepaalt welke voedingsmiddelen u niet meer mag hebben.

in de slokdarm. Levercirrose

20

21


Onderstaande tips kunnen helpen bij een eiwitarm dieet en het nemen van extra

is het daarom belangrijk helemaal geen alcohol te gebruiken. Levercirrose is onomkeerbaar en niet te genezen. Het is belangrijk om geen alcohol te

voedingsvezels: → Beperk de hoeveelheid vleeswaren en (smeer)kaas op brood. Doe tussen

gebruiken om uitbreiding van de levercirrose tegen te gaan.

twee sneden brood één plakje hartig beleg.

→ Eet volkorenbrood, groente en fruit voor voldoende voedingsvezels.

→ Drugs en roken

→ Er bestaan eiwitarme dieetproducten. Uw diëtist kan u hierover informeren.

Gebruik geen drugs en rook niet. Roken en drugsgebruik zijn slecht voor uw lever en ook voor uw algehele lichamelijke conditie.

Als u vragen hebt over uw voeding, of twijfelt over wat u beter wel of niet kunt eten en drinken, overleg dan met uw arts of diëtist. Zij kunnen u helpen met het

→ Zorg voor een gezond gewicht

samenstellen van een persoonlijk voedingspatroon.

Houd uw gewicht goed in de gaten door uzelf regelmatig te wegen. Gewichtsverlies gaat namelijk heel geleidelijk. Als u ongewenst afvalt, is dat vaak een teken van ondervoeding. Bespreek dit met uw arts of diëtist. Een te

→ Leefstijl bij levercirrose

laag gewicht is niet gezond. U hebt dan weinig vetreserves en uw spiermassa

Naast het belang van voeding zijn er andere maatregelen die u kunt nemen om

is kleiner dan normaal. Hierdoor is uw lichaam minder goed bestand tegen

uw conditie op peil te houden. Belangrijke punten waar u op kunt letten zijn

ziekten. Overgewicht is ook niet goed, want dan hebt u een verhoogde kans

lichaamsbeweging, alcohol en een gezond gewicht. De onderstaande adviezen

op suikerziekte, hoge bloeddruk en hart- en vaatziekten. Als u plotseling

kunnen hierbij helpen.

zwaarder wordt en ook een dikkere buik krijgt, kan dat wijzen op ophoping

→ Zorg voor voldoende lichaamsbeweging

van vocht in de buikholte. Dit heet ascites en kan een complicatie zijn van

Zorg voor voldoende lichaamsbeweging. Beweging stimuleert de opbouw van

vergevorderde levercirrose. In dat geval kan er, ondanks uw gewicht, toch sprake

spieren en botten en voorkomt botontkalking. U krijgt meer eetlust en u voelt

zijn van ondervoeding. Uw arts of diëtist kan de omtrek van de bovenarm

u fitter. Misschien vindt u het moeilijk om voldoende te bewegen, omdat u last

meten om na te gaan of u ondervoed bent.

hebt van vermoeidheid. Een half uur per dag extra beweging is vaak al voldoende. Dit hoeft geen topsport te zijn: wandelen, fietsen, de hond uitlaten en

→ Gebruik van medicijnen

de trap nemen in plaats van de lift zijn ook prima. Als u niet zo vaak naar

Als u levercirrose hebt, dan kunnen bepaalde medicijnen uw lever te veel

buiten gaat, is een hometrainer geschikt om in conditie te blijven. Ook een

belasten. Overleg daarom altijd eerst met uw arts wanneer u nieuwe medicijnen

fysiotherapeut kan u helpen met bewegingsoefeningen.

zoals bijvoorbeeld pijnstillers en slaap- en kalmeringsmiddelen wilt gebruiken. Gebruik geen ontstekingsremmende pijnstillers zoals Voltaren® (diclofenac),

→ Gebruik geen alcohol

Naproxen® en Ibuprofen®. U kunt bij pijn paracetamol gebruiken in de door uw

arts aanbevolen dosering. Wanneer paracetamol niet voldoende helpt, kunt u

Alcohol is een giftige stof. De lever maakt medicijnen en giftige stoffen

contact opnemen met uw huisarts of maag-darm-leverarts (MDL-arts).

onschadelijk.

De lever breekt meer dan negentig procent van de alcohol die in het bloed komt af. Daarbij ontstaan schadelijke en agressieve stoffen. Het zijn juist deze stoffen die de levercellen beschadigen. Voor mensen met leveraandoeningen

Levercirrose

22

23


Hoe verder?

Wilt u meer informatie? Neem dan contact op met: → Nederlandse Leverpatiëntenvereniging

Utrechtseweg 59

3818 EA Amersfoort

Levercirrose is een ernstige aandoening. Toch is het mogelijk om nog jaren

Telefoon: 033 – 46 12 231

lang een goede kwaliteit van leven te hebben. Wel is regelmatig onderzoek

Internet: www.leverpatientenvereniging.nl

nodig, zodat de arts kan zien hoe het met uw lever gaat. In sommige gevallen

Deze patiëntenvereniging behartigt de belangen van patiënten, geeft informatie

moet na verloop van tijd een levertransplantatie worden overwogen.

en biedt lotgenotencontact aan.

Hiervoor meldt uw arts u aan bij een transplantatiecentrum. Een team van deskundigen zal dan beoordelen of u daadwerkelijk in aanmerking komt

Wilt u advies over een deskundige diëtist, neem dan contact op met:

voor een levertransplantatie. Als dat zo is, kunt u op de wachtlijst

→ de Nederlandse Vereniging van Diëtisten

geplaatst worden. Probeer uw conditie zo goed mogelijk op peil te houden.

Telefoon: 030 – 63 46 222

Leef gezond en eet regelmatig en gevarieerd.

Internet www.nvdietist.nl

Wilt u meer informatie of advies over stoppen met alcohol?

Extra informatie of vragen?

Neem dan contact op met: → Alcohol infolijn (onderdeel van het Trimbos-instituut)

Telefoon: 0900-1995 (€0,10/min)

Internet: www.alcoholinfo.nl

→ GGZ Nederland

Hebt u nog vragen over uw klachten, neem dan contact op met uw arts. U kunt

Telefoon: 033 – 46 08 900

Internet: www.ggznederland.nl

ook de Infolijn van de Maag Lever Darm Stichting bellen of mailen. De Infolijn 0900 - 20 25 625 (€ 0,15 per minuut) op maandag, woensdag

en donderdag van 10.00 tot 14.00 uur

E-mail [email protected] Internet www.mlds.nl Hebt u na het lezen van deze brochure nog vragen over ander onderwerpen die ter sprake zijn gekomen? Kijk dan in het brochureoverzicht op pagina 26 voor extra informatie. U kunt onze brochures bestellen via onze website: www.mlds.nl.

Levercirrose

24

25


Meer brochures

1 op de 8 mensen heeft een maag-, darm-, leverziekte. Steun ons!

U kunt meer brochures vinden op onze website www.mlds.nl. U kunt onze

Helpt u mee aan een betere toekomst

Met uw bijdrage kunnen wij:

brochures gratis downloaden of bestellen in onze webshop. Er zijn

voor ruim twee miljoen Nederlanders met

• Uitgebreide

verschillende brochures over de volgende onderwerpen:

een spijsverteringsziekte? De Maag Lever

darm-, leverziekten, onderzoeken en

Darm Stichting zet zich in om deze veel

behandelingen

SLOKDARM EN MAAG

LEVER, GAL EN ALVLEESKLIER

DARM

VOEDING EN SPIJSVERTERING

voorkomende ziekten te voorkomen, te

informatie bieden over maag-,

• Wetenschappelijk

onderzoek financieren

bestrijden en het leven van deze patiënten

om deze veel voorkomende ziekten te

draaglijker te maken.

voorkomen en te bestrijden • Gezondheidsvoorlichting

Uw steun is hard nodig

geven via de

Infolijn (0900-2025625)

Wij krijgen geen subsidies van de overheid.

ONDERZOEK

KINDEREN

SONDEVOEDING

Alleen dankzij onze donateurs kunnen wij

Hoe kunt u ons helpen?

ons werk blijven doen. Dat doen we al dertig

Vul onderstaande machtiging in of doneer via

jaar. En we gaan door zolang het moet.

www.mlds.nl. Alvast heel hartelijk bedankt!

Ja, ik help mee!

PREVENTIE

SEPA machtiging

Ik maak een gift over op IBAN rekeningnummer NL70INGB0000002737 o.v.v. ‘Brochure MLDS’ Ik machtig de Maag Lever Darm Stichting om het onderstaande bedrag van mijn IBAN rekeningnummer af te schrijven:

€ 10,-

€ 20,-

per maand

per jaar

€ eenmalig

VOOR- EN ACHTERNAAM STRAAT

Er zijn meerdere brochures per onderwerp, de afgebeelde brochures zijn een

POSTCODE/PLAATS

voorbeeld. Voor een volledig overzicht van alle brochures en de meest actuele

E-MAIL

versie verwijzen wij u naar onze website www.mlds.nl.

IBAN REKENING DATUM

26

HUISNUMMER

HANDTEKENING

Stuur deze machtiging retour naar Maag Lever Darm Stichting: Antwoordnummer 343, 3800 VB Amersfoort • www.mlds.nl • Incassant ID: NLZZZ410101690000

Inhoudelijk herzien: juni 2015 Redactie • Maag Lever Darm Stichting Ontwerp en opmaak • Oranje Vormgevers Illustraties • Van der Zon – Visueel Drukwerk • Torendruk Artikelcode 5020

Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. Levercirrose

Recommend Documents