Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. Poliepen in de dikke darm

Informatie van de Maag Lever Darm Stichting en de Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

Poliepen in de dikke darm

De Maag Lever Darm Stichting heeft deze brochure met de grootst ­mogelijke zorgvuldigheid samengesteld in samenwerking met de ­Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen. De brochure ­bevat algemene informatie, waaraan niet zonder meer medische ­conclusies voor een individuele situatie kunnen ­worden verbonden. Voor een juiste beoordeling van uw eigen situatie, dient u

Inhoud Poliepen in de dikke darm

dus altijd te overleggen met uw arts of een andere professionele hulpverlener. De Maag Lever Darm Stichting aanvaardt geen aansprakelijkheid voor ­mogelijke onjuistheid en/of onvolledigheid van de in deze brochure ­verstrekte informatie, terwijl evenmin aan de inhoud van deze brochure rechten kunnen worden ontleend.

De Maag Lever Darm Stichting is een onafhankelijke ­organisatie die zich inzet om maag-, darm- en leverziekten te voorkomen en te bestrijden en patiënten een betere kwaliteit van leven te kunnen bieden.

Een verhaal uit de praktijk

4

Wat zijn poliepen in de dikke darm?

5

De spijsvertering

5

Poliepen in de dikke darm

6

Wat zijn de klachten?

7

Wat zijn de oorzaken?

8

De Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen is

Erfelijke aanleg

8

de w ­ etenschappelijke beroepsvereniging van maag-darm-­

Voeding en leefstijl

9

leverartsen. De vereniging wil onder andere de kennis over ziekten van de spijsverterings­organen bevorderen.

Deze brochure valt onder een Creative Commons Naamsvermelding- NietCommercieel-­GeenAfgeleideWerken 4.0 Internationaal-licentie (CC-BY-NC-ND). Dit betekent dat het ­toe­­gestaan is de brochure te delen (kopiëren, verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat), onder de volgende voorwaarden: 1 Naamsvermelding: de gebruiker dient de maker van het werk te vermelden, een link naar de licentie te plaatsen; 2 NietCommercieel: het werk mag niet gebruikt worden voor commerciële doeleinden; 3 GeenAfgeleideWerken: het veranderde materiaal mag niet verspreid worden als het werk is geremixt, veranderd, of op het werk is voortgebouwd; 4 Geen aanvullende restricties: geen juridische voorwaarden of technologische voor­zieningen mogen toegepast worden die anderen er juridisch in beperken om iets te doen wat de licentie toestaat.

Wat kan de arts doen?

10

Onderzoek

10

Behandeling

12

Wat kunt u zelf doen?

14

Extra informatie of vragen?

15

Overzicht brochures

18

Een verhaal uit de praktijk

Wat zijn poliepen in de dikke darm?

‘Ik had nooit last van mijn darmen, tot ik een paar jaar geleden opeens

Hieronder wordt eerst in het kort de werking van het spijsverteringsstelsel

minder goed naar de wc kon. Een tijdje later kreeg ik steeds diarree en

uitgelegd. Daarna krijgt u informatie over poliepen in de dikke darm.

daarna weer last van verstopping. Een keer zat er ook wat bloed bij mijn ontlasting. Daarom ben ik naar de dokter gegaan. Hij zei hij dat ik het ­beste een darmonderzoek kon laten doen. Dat gebeurde in het ziekenhuis.

→ De spijsvertering

Ik vond het een vervelend onderzoek, omdat er een slang via je anus wordt

De spijsvertering begint in de mond. In

ingebracht. De specialist zag een paar poliepen in mijn dikke darm. Deze

de mond wordt voedsel fijngekauwd en

zijn direct tijdens het onderzoek verwijderd. Gek genoeg voelde ik daar

vermengd met speeksel. Hierdoor kunt

niets van. De poliepen zijn onderzocht, en ze bleken gelukkig niet kwaad-

u het voedsel makkelijk doorslikken. In

aardig te zijn. Ik ben sinds deze gebeurtenis meer gaan letten op mijn

het speeksel zitten stoffen die het

­voedingspatroon; ik eet vaker fruit als tussendoortje en eet bruin brood in

voedsel helpen verteren. Zodra u

plaats van wit. Door de aanpassingen van mijn dieet voel ik me nu gezond

voedsel doorslikt, komt het in de

en heb ik bijna geen klachten meer van mijn stoelgang.’

­slokdarm. De slokdarm is in feite een

1

2

soort transportkanaal. De spieren in

11

In deze brochure krijgt u informatie over poliepen in de dikke darm.

de slokdarmwand duwen het voedsel

10

De brochure geeft informatie over de oorzaken, welke klachten kunnen optreden,

naar de maag. Op de overgang van

welke behandelingen er zijn en wat u er zelf aan kunt doen.

slokdarm naar maag zit een sluit­

3 9 4 5

spiertje. Dit gaat open als er voedsel vanuit de slokdarm de maag in gaat en

6

sluit zich hierna weer. Hierdoor kan er

7 8

minder gemakkelijk voedsel en maag­ sap terugstromen vanuit de maag in deze manier voor eenrichtingsverkeer. In de maag wordt voedsel gekneed en vermengd met maagsap. Dit maagsap wordt door de maag aangemaakt en Poliepen in de dikke darm

4

5

Spijsverteringsstelsel 1 Mond 2 Slokdarm 3 Maag 4 Dunne darm 5 Dikke darm 6 Blinde darm 7 Endeldarm 8 Anus 9 Alvleesklier 10 Galblaas 11 Lever

Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

© Van der Zon – Visueel

de slokdarm. Het sluitspiertje zorgt op

het bevat onder andere zoutzuur. Het zure maagsap bevordert de verdere vertering

ook wel adenomen of adenomateuze poliepen genoemd. Vijf procent van deze

van het voedsel in de maag. Daarnaast vormt het zoutzuur een barrière tegen

adenomen kunnen uitgroeien tot darmkanker. Aan de buitenkant van de poliep is

eventuele ziekmakende bacteriën die u met het eten binnenkrijgt. Vervolgens gaat

niet te zien of een poliep onschuldig is of niet. Dit blijkt pas nadat het weefsel van

de voedselbrij via de maaguitgang in kleine porties door naar de dunne darm. In

de poliep is onderzocht. Omdat poliepen kunnen uitgroeien tot darmkanker worden

het eerste deel van de dunne darm worden galvloeistof en alvleeskliersap toe­

alle poliepen verwijderd, die bij een darmonderzoek worden gevonden. Onderzoek

gevoegd aan de voedselbrij. Deze spijsverteringssappen zijn nodig voor de afbraak

van de poliep onder de microscoop toont aan of het om een goedaardige of

van vetten, eiwitten en suikers. In de dunne darm vindt het grootste deel van de

kwaad­aardige poliep gaat.

voedselvertering plaats. Belangrijke voedingsstoffen worden via de wand van de dunne darm door het lichaam opgenomen. De dunne darm gaat over in de dikke darm. De dikke darm onttrekt water en zouten aan de dunne brij. Wat daarna overblijft is de normale vaste ontlasting. De ontlasting wordt door de dikke darm naar de endeldarm geduwd. Als er ontlasting in de endeldarm komt voelt u aandrang. De spijsvertering is voltooid als de ontlasting via de anus het lichaam verlaat.

Wat zijn de klachten?

De dikke darm is ongeveer een meter lang en ligt als een soort ‘hoefijzer’ in uw buik. De dikke darm begint rechtsonder in de buik en loopt via een aantal bochten

Poliepen in de dikke darm geven meestal geen klachten. Als de poliepen

naar de linker onderbuik. Daar gaat de dikke darm over in de endeldarm. De

kwaadaardig zijn geworden, kan het nog een hele tijd duren voor er klachten

­endeldarm eindigt in de anus.

optreden. Sommige mensen met darmpoliepen hebben klachten zoals

De medische naam voor dikke darm is colon. Het laatste bochtige stuk van de

bloed in de ontlasting. Klachten zoals een onregelmatige stoelgang, een

dikke darm vlak voor de endeldarm heet het sigmoïd. De medische naam voor

plotselinge verandering in de stoelgang en buikpijn komen heel soms voor.

endeldarm is rectum. Deze klachten hoeven niet op poliepen in de dikke darm te wijzen. Ze kunnen ook een andere oorzaak hebben. Als u bloed opmerkt in uw ontlasting, dan is het

→ Poliepen in de dikke darm

­verstandig om een afspraak te maken met uw huisarts. Voor de andere klachten

Een poliep in de dikke darm is een woekering van het slijmvlies van de dikke

geldt dat het belangrijk is om naar de huisarts te gaan, als ze langer dan twee weken

darm. Poliepen kunnen variëren in grootte en in vorm: van een speldenknop tot

aanhouden. Uw

een poliep van enkele centimeters groot. Sommige mensen hebben geen poliepen,

huisarts kan

anderen slechts één poliep in de dikke darm, maar het kunnen er ook meer zijn.

Ga naar de huisarts als u last hebt van:

inschatten of er

Poliepen in de dikke darm komen vrij vaak voor. Naar schatting heeft ongeveer

• bloed in de ontlasting;

reden is voor

vijftien tot twintig procent van alle mensen boven de vijftig jaar poliepen. Veel

• een verandering in uw ontlastingspatroon;

verder onder­

mensen hebben poliepen zonder het te weten, omdat ze meestal geen klachten

• een onregelmatige stoelgang;

zoek.

hebben. Verreweg de meeste poliepen zijn goedaardig en zullen ook altijd goed­

• buikpijn;

aardig ­blijven. Poliepen kunnen echter ‘onrustige’ cellen bevatten en op den duur

• onverklaarbaar gewichtsverlies.

uitgroeien tot een kwaadaardige tumor: dikkedarmkanker. Deze poliepen worden Poliepen in de dikke darm

6

7

Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

Wat zijn de oorzaken?

in de dikke darm voor, die meestal voor het vijftigste levensjaar ontstaan. Het

In de meeste gevallen is de oorzaak van een poliep in de dikke darm niet

→ Overige erfelijke aandoeningen

bekend. Factoren die van invloed kunnen zijn op het ontstaan van dikke

Tevens komen er nog enkele andere zeldzame erfelijke aandoeningen voor

darmpoliepen zijn: erfelijke aanleg, voeding en leefstijl.

­waarbij poliepen kunnen ontstaan in het hele maag­darmkanaal.

ziektebeeld is minder ernstig dan bij FAP. Afhankelijk van het aantal poliepen kan uit voorzorg een groot deel van de dikke darm verwijderd worden.

Naast erfelijke aanleg , komen poliepen in de dikke darm soms ook opvallend

→ Erfelijke aanleg

vaak in een familie voor, zonder dat er een afwijking in het erfelijk materiaal

In vijf tot tien procent van de gevallen kan een erfelijke aandoening poliepen ver­

wordt gevonden. We spreken dan van familiare aanleg. Deze families moeten ook

oorzaken. De meest voorkomende erfelijke aandoeningen die poliepen kunnen

onder controle blijven middels regelmatig darmonderzoek, waarbij poliepen

veroorzaken zijn:

­verwijderd kunnen worden. Als poliepen in de dikke darm (of dikkedarmkanker) in uw familie voorkomt, is

→ Lynch syndroom

het verstandig om dit met uw huisarts te bespreken. Als u tot een zogenoemde

Het Lynch syndroom is de meest voorkomende erfelijke vorm van dikke darmkanker

verhoogde risicogroep behoort, dan kan de huisarts u, en mogelijk ook uw familie,

die ontstaat uit een poliep. Vroeger noemde men het Lynch syndroom ook wel het

doorverwijzen naar een maag-darm-leverarts, of naar een Polikliniek Familiaire

Hereditair NonPolyposis Colorectaal Carcinoom of ‘HNPCC’. Bij ongeveer vijf procent

Tumoren of een Klinisch Genetisch Centrum voor erfelijkheidsonderzoek.

van alle patiënten met dikkedarmkanker is er sprake van het Lynch s­ yndroom. Bij het Lynch syndroom krijgen mensen op jonge leeftijd vaak al poliepen in de dikke darm, namelijk vanaf het vijfentwintigste levensjaar Patienten met Lynch syndroom krijgen

→ Voeding en leefstijl

vanaf hun vijfentwintigste levensjaar darmonderzoek dat regelmatig wordt herhaald

Ook ongezonde voeding en een ongezonde leefstijl kunnen invloed hebben op het

om alle poliepen te verwijderen en eventuele darmkanker vroeg op te sporen.

ontstaan van poliepen in de darm. De belangrijkste risicofactoren voor darmpoliepen zijn het eten van vlees, overmatig alcoholgebruik, roken, te weinig lichaams­

→ Familiaire Adenomateuze Polyposis (FAP)

beweging en overgewicht.

Bij deze zeldzame erfelijke aandoening komen tientallen tot honderden poliepen in de dikke darm voor. Deze poliepen ontstaan vaak al op jonge leeftijd, namelijk

→ Eten van dierlijke vetten en vlees

tussen de 10 en 20 jaar. Op oudere leeftijd kunnen poliepen ook in de dunne

De kans op het ontstaan van poliepen is mogelijk groter bij mensen die veel

darm ontstaan. Om dikkedarmkanker te voorkomen wordt bij mensen met FAP de

­dierlijke vetten en vlees eten. Ook het veelvuldig eten van rood vlees en bewerkte

dikke darm uit voorzorg operatief verwijderd.

vleeswaren kan de kans op het ontstaan van poliepen in de dikke darm vergroten. Onder rood vlees wordt verstaan rundvlees, varkensvlees, lamsvlees en geiten­

→ MutYH Geassocieerde Polyposis (MAP)

vlees. Bewerkt vlees is vlees dat is geconserveerd door rook, toegevoegd zout of

Ook dit is een zeldzame erfelijke aandoening. Bij MAP komen tientallen poliepen

chemische conserveringsmiddelen.

Poliepen in de dikke darm

8

9

Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

→ Overmatig alcoholgebruik en roken

arts voorstellen om een ander onderzoek te doen. Er kan dan bijvoorbeeld een

Zowel roken als overmatig alcoholgebruik heeft een negatieve invloed op het

CT scan worden gemaakt waarbij de dikke darm driedimesionaal in beeld

darmslijmvlies. Mogelijk draagt het ook bij aan het ontstaan van darmpoliepen.

­gebracht wordt. Dit onderzoek wordt een CT-colonografie genoemd.

→ Weinig lichaamsbeweging en overgewicht

→ Endoscopie

Zowel overgewicht als te weinig lichaamsbeweging zijn risicofactoren voor het

Een endoscopie is een kijkonderzoek. Bij een endoscopie van de dikke darm

ontstaan van dikkedarmkanker en waarschijnlijk ook voor poliepen.

wordt de binnenkant van de endeldarm en dikke darm bekeken met behulp van een ­­endoscoop. Dit onderzoek wordt een colonosopie genoemd. De endoscoop is een dunne, flexibele slang die via de anus in de darm wordt geschoven. Aan het

Wat kan de arts doen?

­uiteinde van de slang zit een lampje en een camera. Het lampje zorgt ervoor dat de arts de binnenkant van de darm goed kan bekijken. De camerabeelden van de darm worden op een beeldscherm weergegeven. Er kunnen ook foto’s worden genomen, waardoor het mogelijk is om bijvoorbeeld afwijkingen later nog eens rustig te bekijken.

De huisarts bespreekt met u welke klachten u hebt. Daarna kan een licha-

Poliepen in de dikke darm kunnen gesteeld of plat zijn.

melijk onderzoek volgen. Hierbij hoort meestal ook een rectaal toucher. Dit is een onderzoek van de anus en endeldarm. Bij dit onderzoek gaat de arts met een gehandschoende vinger via de anus in de endeldarm. De wand van

Vormen van darmpoliepen

de endeldarm wordt zo onderzocht op afwijkingen. Uw huisarts beoordeelt of verder onderzoek noodzakelijk is. Hij verwijst u dan door naar een maag­-darm-­leverarts (MDL­arts) of een internist. De MDL­arts of internist bespreekt met u welke klachten u precies hebt. Ook wordt u opnieuw lichamelijk onderzocht. Om de juiste diagnose te stellen, is soms verder onderzoek van uw dikke darm nodig.

Poliepen in de dikke darm worden bijna altijd opgespoord door middel van een endoscopie. Dit onderzoek is de eerste keuze om de diagnose darmpoliepen mee te kunnen stellen. Heel soms lukt het niet om de hele dikke darm met de endos­ coop te bekijken. Bijvoorbeeld vanwege vernauwingen of scherpe bochten in de

1

1

2

2

Gesteelde poliep

Platte poliep

1 Gesteelde poliep

1 Platte poliep

2 Darmwand

2 Darmwand

darm, of omdat het opschuiven van de endoscoop te pijnlijk is. In dat geval zal de Poliepen in de dikke darm

10

11

Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

© Van der Zon – Visueel

→ Onderzoek

→ CT-scan (CT-colonografie)

→ de soort poliep;

Soms wordt er een zogenoemde CT-colonografie gedaan. Dit wordt ook wel een

→ het aantal gevonden poliepen;

virtuele colonoscopie genoemd. Het is een speciaal röntgenonderzoek, waarbij

→ de grootte van de poliep;

gebruik wordt gemaakt van een CT-scan. Het voordeel is dat er zonder inwendig

→ de aanwezigheid van erfelijke factoren;

onderzoek toch afbeeldingen van de binnenkant van de dikke darm gemaakt kunnen

→ andere ziektes of aandoeningen;

worden. Het nadeel is dat er tijdens dit onderzoek geen kleine ingrepen, zoals een

→ de leeftijd van de patiënt.

biopsie of poliepectomie, kunnen worden verricht. Een CT-colonoscopie is niet in alle ziekenhuizen mogelijk.

Poliepectomie

→ Röntgenonderzoek

1 Dikke darm

Een röntgenonderzoek van de dikke darm heet een X­-colon. Bij dit onderzoek

3 Flexibele slang van de endoscoop

wordt de dikke darm gevuld met een contrastmiddel. Vervolgens wordt lucht in

4 Camera met licht

2 Endoscoop

Verwijderen van een gesteelde poliep

de dikke darm geblazen. Dit gebeurt via de anus. Hierna worden röntgenfoto’s van de dikke darm gemaakt, waardoor afwijkingen in de darm zichtbaar kunnen worden.

→ Behandeling

1 4

Tijdens een endoscopie kan de arts een poliep verwijderen. Dit heet een poliep­

3

ectomie. Bij een poliepectomie wordt door de holle buis van de endoscoop een instrument geschoven. Met dit instrument kan de arts de poliep verwijderen.

2

Hiervan voelt u niets. De poliep wordt daarna onder de microscoop onderzocht. De uitslag van dit onderzoek krijgt u na ongeveer één week.

ingegroeid, moeten operatief verwijderd worden. Wanneer poliepen uit uw dikke darm worden verwijderd, dan blijft u na deze ­behandeling mogelijk langere tijd onder controle om te zien of er geen nieuwe

Biopsie van een platte poliep

poliepen ontstaan. De kans is namelijk aanwezig dat zich na verloop van tijd nieuwe poliepen ontwikkelen. Landelijk zijn er afspraken gemaakt over de c­ ontrole die moet plaatsvinden na poliepectomie. Of en na hoeveel tijd deze controle plaats moet vinden hangt samen met:

Als uw arts een poliep heeft weg gehaald, kunt u wat bloed verliezen. Dit stopt meestal vanzelf binnen enkele dagen. Als het bloedverlies langer aanhoudt of als

Poliepen in de dikke darm

12

13

Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

© Van der Zon – Visueel

Zeer grote poliepen, grote vlakke poliepen, of tumoren die in de darmwand zijn

de bloedingen heviger worden, neem dan contact op met uw arts. Heel soms kan

→ Drink voldoende

er bij het weghalen van een poliep een gaatje in de darmwand komen. Als dit

Als u vezelrijke voeding gebruikt, is het verstandig om voldoende te drinken.

­gebeurt moet u in het ziekenhuis blijven en wordt u verder behandeld met

­Vezels hebben namelijk vocht nodig om goed te kunnen werken. Drink daarom

­antibiotica en soms ook een operatie.

dagelijks minstens anderhalf tot twee liter vocht. → Zorg voor voldoende beweging en een gezond gewicht Door regelmatig te bewegen wordt de darmbeweging gestimuleerd en kunt u

Als u thuis veel bloedverlies krijgt, of hevige buikpijn of koorts, neem

verstopping voorkomen.

dan contact op met de dienstdoende Maag-Darm-Leverarts (MDL-arts)

→ Stop met roken

via de Spoedeisende Hulp van het ziekenhuis.

Voor uw algehele gezondheid is het verstandig om niet te roken. → Drink niet te veel alcohol Voor uw algehele gezondheid is het verstandig om matig te zijn met het drinken

Wat kunt u zelf doen?

van alcohol → Wees matig met het eten van rood vlees en bewerkt vlees

Uw leefstijl kan invloed hebben op het ontstaan van darm­poliepen. ­Waarschijnlijk heeft een hoge consumptie van groente en fruit een licht ­beschermende werking. Het is belangrijk dat u gezond, gevarieerd en vezelrijk eet en voldoende drinkt. Dit bevordert een goede darmwerking en uw algehele gezondheid. → Eet gezond, gevarieerd en vezelrijk Gebruik een vezelrijke voeding. Vezels zorgen voor een soepele ontlasting, doordat veel vezels net als een spons vocht opnemen. Daarnaast werken vezels stimulerend voor de darmbeweging. Vezels zitten voornamelijk in volkorenproducten, groenten en fruit. Een gezonde en gevarieerde voeding bevat alle voedingsstoffen die u ­dagelijks nodig hebt. De ‘Schijf van Vijf’ van het Voedingscentrum vormt de basis voor het samenstellen

Schijf van Vijf

van een gezonde maaltijd. Neem dagelijks voedingsmiddelen uit alle groepen van

Bron: Voedingscentrum

de ‘Schijf van Vijf’. Dan weet u zeker dat u alle belangrijke voedingsstoffen ­binnenkrijgt. Ook een diëtist kan u adviezen geven over gezonde voeding. Poliepen in de dikke darm

14

15

Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

Extra informatie of vragen?

Notities en vragen

Hebt u nog vragen over uw klachten, neem dan contact op met uw arts. U kunt ook met de Infolijn van de Maag Lever Darm Stichting bellen of mailen. De Infolijn 0900 - 20 25 625 (€ 0,15 per minuut) op maandag, woensdag

en donderdag van 10.00 tot 14.00 uur

E-mail [email protected] Internet www.mlds.nl Hebt u na het lezen van deze brochure nog vragen over andere onderwerpen die ter sprake zijn gekomen? Kijk dan in het brochureoverzicht op pagina 18 voor ­extra informatie.

Poliepen in de dikke darm

16

17

Maag Lever Darm Stichting / Nederlandse Vereniging van Maag-Darm-Leverartsen

Meer brochures

1 op de 8 mensen heeft een maag-, darm-, leverziekte. Steun ons!

U kunt meer brochures vinden op onze website www.mlds.nl. U kunt onze

Helpt u mee aan een betere toekomst

Met uw bijdrage kunnen wij:

brochures gratis downloaden of bestellen in onze webshop. Er zijn

voor ruim twee miljoen Nederlanders met

• Uitgebreide

­verschillende brochures over de volgende onderwerpen:

een spijsverteringsziekte? De Maag Lever

darm-, leverziekten, onderzoeken en

Darm Stichting zet zich in om deze veel

behandelingen

SLOKDARM EN MAAG

LEVER, GAL EN ALVLEESKLIER

DARM

VOEDING EN SPIJSVERTERING

voorkomende ziekten te voorkomen, te

informatie bieden over maag-,

• Wetenschappelijk

onderzoek financieren

bestrijden en het leven van deze patiënten

om deze veel voorkomende ziekten te

draaglijker te maken.

voorkomen en te bestrijden • Gezondheidsvoorlichting

Uw steun is hard nodig

geven via de

Infolijn (0900-2025625)

Wij krijgen geen subsidies van de overheid.

ONDERZOEK

KINDEREN

SONDEVOEDING

Alleen dankzij onze donateurs kunnen wij

Hoe kunt u ons helpen?

ons werk blijven doen. Dat doen we al dertig

Vul onderstaande machtiging in of doneer via

jaar. En we gaan door zolang het moet.

www.mlds.nl. Alvast heel hartelijk bedankt!

Ja, ik help mee!

PREVENTIE

SEPA machtiging

Ik maak een gift over op IBAN rekeningnummer NL70INGB0000002737 o.v.v. ‘Brochure MLDS’ Ik machtig de Maag Lever Darm Stichting om het onderstaande bedrag van mijn IBAN rekeningnummer af te schrijven:

€ 10,-

€ 20,-

per maand

per jaar

€ eenmalig

VOOR- EN ACHTERNAAM STRAAT

Er zijn meerdere brochures per onderwerp, de afgebeelde brochures zijn een

POSTCODE/PLAATS

­voorbeeld. Voor een volledig overzicht van alle brochures en de meest actuele

E-MAIL

­versie verwijzen wij u naar onze website www.mlds.nl.

IBAN REKENING DATUM

18

HUISNUMMER

HANDTEKENING

Stuur deze machtiging retour naar Maag Lever Darm Stichting: Antwoordnummer 343, 3800 VB Amersfoort • www.mlds.nl • Incassant ID: NLZZZ410101690000

Inhoudelijk herzien: juni 2013 Redactie • Maag Lever Darm Stichting Ontwerp en opmaak • Oranje Vormgevers Illustraties • Van der Zon – Visueel Drukwerk • Torendruk Artikelcode 5012