Indiening prijsvraag Voorsprong Duurzame uurzame Renovatie Bestaande Bestaand Bouw Duurzame Renovatie Bestaande Bouw In de gebouwde omgeving zijn goede voorbeelden voorhanden voorhand n van zeer energiezuinige woningen en gebouwen. Echter, de opschaling hiervan komt moeilijk van de grond, met name in de bestaande voorraad.. Het ontbreken hiervan komt moeilijk van de grond, met name in de bestaande bestaa voorraad. Integrale kennis(toepassing tot),, de fragmentatie van de bouwkolom, belemmeringen in wetgeving en beperkte financieringsmogelijkheden financieringsmogelijkh zijn hinderend voor gewenste versnelling van duurzame ontwikkeling. Op lokaal niveau is de ambitie hoog maar de daadwerkelijke implementatie verloopt verl nog altijd moeizaam. Integrale aanpak binnen het vastgoed of de te realiseren vastgoed. Een aantal sleutelwoorden eutelwoorden zijn van belang om een beoogd, hoog eindresultaat te behalen. • • • • • • • •
Bouwkundig Energetisch Klimatologisch Communicatie met de eindverbruiker Financiële vermarktingsoplossing Reducerende maatregelen Gedragsverandering en instructie Eindcontrole en monitoring.
Integrale samenwerking binnen de sector. Zowel in binnen- en buitenland is hoogwaardige kennis aanwezig en in ontwikkeling. Ontwikkeling naar een samenhangend, hoogwaardig eindproduct wordt geremd om reden dat bedrijven, fabrikanten en kennisinstellingen kennisinstell moeizaam bereid zijn tot kennisuitwisseling en integratie van kennis en producten in complementaire disciplines. De benodigde synergie welke kan leiden tot optimalisering van hun h eigen producten en kennis naar een eindoplossing stagneert hierdoor. D-ESA ESA stelt zich tot taak om bedrijven, kennisinstellingen en fabrikanten duidelijk te maken dat samenwerking en kennisimplementatie kennisimplemen in de duurzaamheidkolom leidt tot optimalisering imalisering van hun producten, kennis, efficiency en opschaling.
Doelstelling D-ESA. In eerste instantie richt D-ESA ESA zich op de gebouwde omgeving, zowel bestaande bouw, nieuwbouw, utiliteitsbouw en integrale gebiedsontwikkeling. gebiedsontw Dit is een logische combinatie omdat het meenemen van duurzaamheidmaatregelen in herstructureringsopgaven en nieuwbouw onlosmakelijk is verbonden met de fysieke omgeving. D-ESA ESA biedt oplossing aan lokale overheden, woningcorporaties en bedrijven door op het niveau van wijk- of gebiedsontwikkeling een implementatie model aan te bieden dat energie neutraal of zelfs energieleverende nieuwbouwwoningen en gebouwen oplevert met een betrouwbare kwaliteit. kwali In renovatie projecten betekent dit tenminste 50 % CO-2 energie reductie. Deze concepten zijn eerder beproefd en in de praktijk is gebleken dat de bewoner over een gezonde en betaalbare woning beschikt. D-ESA D zal de markt begeleiden bij de toepassing van deze duurzame concepten in een geïntegreerd samenwerkingsmodel. erkingsmodel. Het betrekken van bewoners neemt in dit proces een belangrijke plaats in. Beslissers en (financiële)) bestuurders hebben met D-ESA D ESA een oplossing voorhanden om hun energie ambitie tegen een acceptabele prijs en betrouwbare kwaliteit waar te maken. Seinen Projectontwikkeling heeft sinds 2003 bewezen dat het kan, zowel in nieuwbouw als in bestaande bouw. Deze ervaring kan nu via D-ESA breder toegepast gaan worden doorr advisering en de strakke voororganisatie voor van een samenwerking in de bouwkolom en met passende innovatieve financieringsmodellen. Het voordeel voor beslissers en opdrachtgevers is dat zij ontzorgd ontzorg worden in het aanbestedingsproces voor de realisatie van hun hoge ambitie niveau waardoor het prestige en exposure van bijvoorbeeld een gemeente geme of corporatie wordt verhoogd. Voor de aanbieders en producenten van de gebouwen worden opdrachten aangeboden, die hen de acquisitie bespaart en de gelegenheid biedt om in deze niche te opereren ren en te ontwikkelen. Deze consortia zijn vervolgens in staat staat volgende projecten met eenzelfde energiesprong te realiseren. Er wordt samenspel georganiseerd van een groot aantal bedrijven met waar mogelijk lokale ondernemers.
Seinen Energy Solutions, ons, Bolswarderweg 15, 8901 XV Sneek 0515-462020 462020
Kennisontwikkeling en verspreiding. D-ESA ESA voorziet in kennisopbouw en kennisverspreiding overeenkomende met overheidsdoelstelling 2020 en verder. Een platform waarin kennisinstellingen samen met de markt snel toepasbare kennis ontwikkelen en de mogelijkheid krijgen om hiermee te experimenteren in concrete praktijksituaties. p Hier worden kiemproducten gemaakt. Naar de vraagzijde (particulieren en bedrijven) iss er een loketfunctie beschikbaar beschikbaar om de groeiende belangstelling naar duurzame renovatie te effectueren naar een marktconforme oplossing. Communicatie naar vraag en aanbodzijde geeft bovendien bovendien een grotere betrokkenheid naar de eindverbruiker. Duurzame en marktconforme productontwikkeling wikkeling kan en zal gerichter vanuit de vraagzijde moeten worden gedaan (van output naar input). Integrale ontwikkeling naar duurzame kennistechnologie kan een grote bijdrage bijdrage leveren in het reduceren of overbodig zijn van overheidssubsidie. Participatie in de kennisontwikkeling van de rijksoverheid verdient hoge aanbeveling. D-ESA ESA is een informatiebron voor de overheid om vanuit de markt vast te stellen waar financiële en fiscale constructies gerichter kunnen worden toegepast.
Vertrekpunt naar de opschaling van D-ESA. ESA. Er zijn inmiddels landelijk een aantal gemeenten en Provinciën geïnformeerd over D-ESA ESA op bestuurlijk en ambtelijk niveau. De bedoeling was om te peilen of er op locaal bestuurlijk niveau herkenning was in de werking van D-ESA. D D-ESA ESA werd zonder uitzondering herkend als instrument om de duurzaamheidambitie te verwezenlijken.. Een aantal gemeenten is inmiddels geïnteresseerd om D-ESA A gemeente te worden (o.a. Borger-Odoorn, Dantumadeel, Gilze Rijen, Haarlem, Houten, Sneek, Utrecht, Vlijmen). Er lopen op dit moment verkennende gesprekken met een aantal provinciebesturen.
Energie Sprong Sneek Energiesprong Sneek, geïnitieerd en ontwikkeld door Seinen Projectontwikkeling Projectontwikkeling B.V. (zie rapportage 1300 woningenplan). Dit project is inmiddels van start in samenwerking met gemeente Sûd-West Fryslan,, de Provincie Fryslan, en SEV. De overheadkosten voor en projectmanagement worden gefinancierd ierd door Provincie en Gemeente en SEV. Voor de uitvoering worden ca. 40 bedrijven betrokken uit de gehele bouwkolom. Het pakket van maatregelen wordt als maatwerk aangeboden voor de typologieën uit verschillen bouwperioden. De investering leidt lei in alle gevallen tot een negatieve last zonderr behulp van subsidie op de uit te voeren maatregelen.
Problemen In de afgelopen jaren zijn er veel pogingen gedaan om grootschalig duurzame renovatie op gang te brengen, veelal met behulp van v subsidie maatregelen. In de meeste gevallen is het beoogde succes es uitgebleven, oorzaken zijn: • • • • • • • • •
Acties gericht op gefragmenteerde maatregelen (het laaghangende fruit). Onvoldoende overtuigende communicatie met de eindverbruiker Aanbieden van subsidies. Dit suggereert dat duurzame maatregelen niet rendabel zijn. Subsidie maatregelen met een tijdelijk karakter. Op het moment dat dergelijke acties landen in de markt, is het niet meer beschikbaar. beschikbaar Innovatiedrang bij bedrijven/financiële instellingen komt langzaam op gang. Productontwikkeling is gefixeerd op tijdelijke overheidsmaatregelen ov en niet op lange termijn visie. Doektreffende financiële maatregelen ontbreken. Selling Points zijn uitsluitend gericht op het tijdelijke aanbod van subsidie en niet op wat het betekent voor de eindverbruiker eindverbrui als er een samenhangend pakket van maatregelen wordt aangeboden. Banken zijn niet bereid om adequate financiële producten te ontwikkelen, omreden dat lange termijnvisie op een consequente aanpak aa ontbreekt. Dit werkt o.m. verstorend in de communicatie tussen bank en overheid. Ondeskundig geboden maatregelen zullen zonder twijfel in de nabije toekomst hun negatieve effecten in de markt veroorzaken. Essentieel voor vo de eindverbruiker is dat investering in duurzame maatregelen tot uitdrukking komt in een positief rendement, in financieel en/of en toegevoegde waarde.
Seinen Energy Solutions, ons, Bolswarderweg 15, 8901 XV Sneek 0515-462020 462020
Energiesprong Sneek Energiesprong Sneek is gericht op marktwerking. Marktwerking bereik je niet met bestraffen of verleiden. Communicatie met bewoners op wijkniveau heeft een aantal voordelen: • • • •
Bewoners worden benaderd in hun eigen omgeving, waar specifieke problemen in de wijk van beide kanten kunnen worden belicht (probleemherkenning versus oplossing) Een schouw van voorbeeldwoningen in de wijk met een daaraan gekoppeld voorstel tot renovatie iss voor de bewoner bewone herkenbaar. Wijkbijeenkomsten worden ter plekke georganiseerd in een wijkcentrum, waarbij de beheerder wordt betrokken in het voortraject. Ambtenaren van de gemeente zijn aanwezig op de infoavonden, hierna wordt kenbaar gemaakt dat de gemeente gemeente achter het initiatief staat.
De actie is gebaseerd op zes samenhangende elementen en beoogd een energiestap van ca. 50% reductie. 1.0. 2.0. 3.0. 4.0. 5.0. 6.0. 7.0. 1.0.
Bouwkundig Energetisch Klimatologisch Communicatie Vermarktingsoplossing Reductie Financiering
Bouwkundige hoofdzaken: • Oplossen van koude bruggen • Op een deskundige wijze isoleren • Bodem afsluiten tegen kou en vocht. Energetische hoofdzaken: • Controle op energieproducerend toestellen • Vervangen van onrendabele energieproducerende toestellen • Mogelijk uitbreiden met energieproducerende toestellen. Klimatologische hoofdzaken: • Controle op ventilatiesysteem • Ventilatie aanpassen op juiste werking voor afvoer van luchtvochtigheid en gassen (emissiegassen, radon, CO2) en vocht. Communicatie hoofdzaken : • Eindverbruiker middels een open discussie zelf hiaten laten benoemen (interactief communiceren) • Eindverbruiker globaal deskundig maken middels inzicht geven. • Een financieringsmodel aanbieden, welke zonder grote inspanning van de eindverbruiker toegankelijk is. • Een financieringsmodel ieringsmodel aanbieden, waarbij de baten de lasten overtreffen. • Een financieringsmodel, welke voor iedere ambitie herkenbaar is als oplossing. Probleemstelling vermarktingsoplossing:
2.0.
3.0.
4.0.
5.0.
Er wordt als jaren gezocht naar een financieringsmodel, welke als eindoplossing eindopl kan fungeren voor de investering in duurzame maatregelen. Tot op heden is de oplossing als sluitstuk voor een rendabele investering niet gevonden. De oplossing ligt in de kop en de staart van de investeringen niet als eindproduct. eindprod Voorwaarden voor deze oplossing zijn:
Een grote energiesprong. Waarbij een aantal zaken essentieel zijn: • • •
Samenhang van maatregelen,, bouwkundig, energetisch en klimatologisch en reductie. Efficiënte (samenhang) van de toegevoegde maatregelen Efficiëntie (inkoopvoordeel) opereren eren op gebiedsniveau.
Probleemstelling bij kleine energiereductie: Gefragmenteerde aanpak kan verstorend werken op de doelstelling. Voorbeeld: Isoleren van de woning. • • •
Foute isolatiemethode kunnen als gevolg hebben dat de verwachte energiereductie niet wordt gehaald of op zijn minst wordt overschat. Foute isolatiemethoden kunnen tot gevolg hebben dat het energieverbruik hoger wordt i.p.v. de beoogde verlaging verlagi (hogere luchtvochtigheid). Uitsluitend isoleren kan schadelijke gevolgen hebben voor de gezondheid gezondhe of het leefcomfort.
Seinen Energy Solutions, ons, Bolswarderweg 15, 8901 XV Sneek 0515-462020 462020
Investeren in duurzame renovatie is middels goede communicatie met de bewoner haalbaar. Belangrijke voorwaarden zijn: • • •
Het eindresultaat moet tenminste overeenkomen met het verwachte/beloofde verwachte resultaat. Naast het beoogde financiële voordeel oordeel is het van belang be om de Selling Points te benoemen, men, welke het gevolg zijn van de duurzame renovatie. Sellingpoints zijn nodig om de bewoner investeringsbereid te krijgen, voor een particulier is het nodig om in een beslissingsfase beslissings maximaal meerwaarde de mee te geven voor het consumptief equivalent van de duurzame investering (bijvoorbeeld nieuwer auto of een keuken etc….)
Selling Points zijn bijv.: • • • • •
6.0.
Courantere woning bij vervreemding Een betere waardeontwikkeling van de woning bij de te verwachten energieprijsstijging energ Een gezonder binnenklimaat Een comfortabel leefklimaat Niet kwetsbaar voor toekomstige energieprijsstijgingen.
Reductie. • Reductie op het energieverbruik kan op verschillende manieren worden behaald met veelal een lage investering.
Voorbeelden: Voorlichting naar de bewoner(gedragsverandering). Led-verlichting verlichting of spaarlampen Warmte-indicator op CV platen Reflectiescherm achter CV platen Hotfill Warmte indicatie op doucheslang Etc., etc.
• • • • • • • Aandachtpunten: • • • 7.0.
De geringe investering voor reducerende maatregelen vallen niet of nauwelijks op in de totale investering. De opgetelde reductie middels meerder toepassingen kunnen een interessante verlaging van het gebruik opleveren. Deze bijdrage wordt niet opgenomen in de totale financiële berekening ening maar is een toegift op de eindafrekening. Financieel:
Eerder genoemd is dat een passende financiering aangeboden kan worden, mits het pakket van maatregelen efficiënt, samenhangend samenhangen en doeltreffend wordt samengesteld(de staart). Belangrijk is dat het pakket van maatregelen een grote energiesprong bereikt, welke secundair Selling Points meebrengt en overtuigend is samengesteld samengeste en berekend om financiële instellingen te motiveren om het eindproduct te kunnen faciliteren. Afhankelijk van de persoonlijke omstandigheden mstandigheden van de eindverbruiker eindverb heeft Seinen Projectontwikkeling een aantal financiële modellen ontwikkeld: Life Circle Financial Control. Deze financieringsmethode is gericht op de lacunes in de sociale wetgeving en persoonlijke wensen in de levensloop levensloop of behoeften aan de levensloop. Doelstelling van de Life Cirle Financial Control: • • • • • •
Voorkomen van het afsluiten van meerdere verzekeringsproducten (vermogen dragers) Ordenen en overzichtelijk maken van de persoonlijke financiële huishouding Besparing in de maandelijkse uitgaven Bevorderen zelfredzaamheid (financieel adviseur wordt overbodig) Snel overzicht in de financiële situatie Makkelijk en efficiënt wijzigen of aanpassen bij mutaties.
Voor de investering van het duurzame renovatie deel : de Energy Finance Formule. Definitie: een verzameling van financiële dragers, welke de investeringslast nivelleren of overtreffen.
Seinen Energy Solutions, ons, Bolswarderweg 15, 8901 XV Sneek 0515-462020 462020
Eigenschappen EFF-Formule: • • •
Werkt uitsluitend in het geval van een efficiënt samenhangend pakket van maatregelen met een grote energiereductie. Extra financieren buiten het vastgelegd woonquotum is toegestaan. Verlaging van de totale bewonerslasten.
Voordeel onder hypothecair verband: • • •
Lagere rentelasten Betere en rendabele aflossingsmethoden Verhoging van het fiscale recht.
Nadeel onder hypothecair verband: • •
Relatief hoge kosten, provisie, hypotheekakte en taxatie. De gang naar de notaris.
Doelgroep: • •
Huishoudens met voldoende ruimte in de hypothecaire inschrijving Huishoudens waar de totale financiële situatie geherstructureerd moet worden (met behulp van toegevoegde efficiëntie van de Life Circle Financial Control.
Zonder hypothecair verband: •
SVN-lening.
Nadeel: hogere rente dan onder hypothecair verband. Voordeel: snelle afhandeling (ca. 15 minuten) van an aanvraag tot toewijzing. Geen onderhoud met bank, tussenpersoon en notaris. * Noot: Deze lening valt onder fiscaal recht, waardoor het renteverschil met, onder hypothecair verband,
reduceert. Call centrum beschikbaar voor online afhandeling
.
Energiesprong Houten. Wijk voor wijk (Eureka), aanpak idem als Energiesprong Sneek. De gemeenten Houten en Sûd-West Fryslân) zijn gekoppeld als duurzame zustergemeenten voor uitwisseling van kennis en ervaring. Beiden gemeenten hebben op betaald niveau met elkaar gesproken over de identieke aanpak. Eerste resultaat is dat de gemeente Houten een aantal zaken corrigeert welke in Sneek verkeerd zijn gegaan. De uitwisseling van kennis en ervaring leidt in de beginfase beginfase al tot veel enthousiasme
Duurzame Zustersteden. Doelstelling is om per provincie een gemeente betrekken als duurzame zusterstad. Een aantal gemeenten hebben zich hiervoor reeds r aangemeld.
Seinen Energy Solutions, ons, Bolswarderweg 15, 8901 XV Sneek 0515-462020 462020
Samenvatting en eindconclusie: Voor het welslagen van de actie 2300 woningenplan is een grote energiereductie van tenminste 50% essentieel. Investering versus reductie van het energieverbruik rekent uitsluitend bij een samenhangend en zorgvuldig samengesteld pakket van maatregelen. Op deze basis hebben hebb wij financiële instellingen bereid gevonden om te faciliteren. Belangrijkste factor is dat de eindverbruiker en financier kunnen vaststellen dat er een juiste investering is gedaan, welke overeenkomt me het verwachtingspatroon. Noot: Per november dit jaar is het nieuwe pakket van maatregelen operationeel: • • •
Isolatiepakket met hoge R-waarde Duo warmtepomp voor ruimteverwarming, koeling en tapwater Multifunctioneel afgiftesysteem, verwarming, LTV en (top) koeling en ventilatie (Low H2O oxygen).
Met voornoemd combipakket ket kunnen woningen (bestaand) gebouw gebonden neutraal worden gemaakt. Uitgangspunt idem als bij reductie met een negatief jaar last. Optioneel is met idem financieel eindresultaat. Energie nota neutraal of energie producerend. Belemmerende Belemmerend factor is dat in de doelgroep (tot jaren 80) over het algemeen onvoldoende dakoppervlak beschikbaar is (in m2 en zonder afvoerpijpen, dakkapellen etc.).
Economische benadering versus terugverdientijd. Investering in duurzame maatregelen roept per definitie de vraag op “wat “ het terugverdient”. De rekenmodule (zie bijlage) geven de keuze van de eindverbruiker: • •
Maandelijkse budgetverruiming Snelle aflossing van de investering middels het financieel voordeel.
Een omslag in denken is gewenst: • • • •
Bewoners in de grootste doelgroep (woningen jaren 50/60/70 in het bijzonder gezien met minder verbruik meer energie dan het gehanteerde landelijke gemiddelde. In de praktijk ligt het gasverbruik op 2 á 3000 m3 en het stroomverbruik hoger dan 4500 KWh. Bewoners worden bewust gemaakt van de redelijke verwachting dat bij 2000 m3 gasverbruik en 3500 KWh elektra, gebaseerd op een redelijke prognose van 7% energieprijsstijging, een financiële verplichting ontstaat van ca. 60.000 Eu. Voor de komende 15 jaar (te4rugverdientijd?). (te4rug Bewoners realiseren zich veelal niet dat in de (modale) doekgroep ca. 1 maandsalaris per jaar uitgegeven wordt aan energie. Naar verwachting zullen bewonerslasten sneller gaan stijgen dan het (modaal) inkomen.
Comfort en gezondheid: Op de infoavond wordt interactieff gecommuniceerd over de kwaliteit van de binnen atmosfeer. Opvallend uit de reactie van de bewoners is: • •
Wijkbewoners stellen veelal vast dat de luchtkwaliteit in de woning van onvoldoende kwaliteit is. Er is totaal geen bekendheid met de oorzaak en gevolgen. gevolg
Loket: De info (wijkbijeenkomst) avonden worden met veel enthousiasme door de bewoners ervaren. Er is veel waardering voor de brede, deskundige en onafhankelijke informatie. Ervaring leert dat veel bewoners in de afgelopen paar jaar zonder succes hebben hebben gezocht naar een loket waar objectieve deskundige en samenhangende informatie kan worden verkregen.
Het D-ESA team ontzorgt met: • • • • •
Infoavonden Procesmanagement Financiële voorlichting en begeleiding Opleiding van de bouwkolom Verbinden van vraag en aanbod.
Samenwerking D-ESA: • • •
Grontmij: procesmanagement Seinen Energy Development: kennisinbreng, isinbreng, opleiding, innovatie & procescoach Bouwkolom
Seinen Energy Solutions, ons, Bolswarderweg 15, 8901 XV Sneek 0515-462020 462020