Indepth. Transitie naar een toekomstbestendige ziekenhuisorganisatie

2014

Indepth Transitie naar een toekomstbestendige ziekenhuisorganisatie

2014

Indepth

voorwoord

ingendael indepth Voor de 2e keer in successie kwam op 10 en 11 december 2014 een bijzonder gezelschap van pioniers in patiëntenzorg en bedrijfsvoering uit 25 verschillende ziekenhuizen op Chateau St. Gerlach bijeen, om met elkaar van gedachten te wisselen over het versnellen van innovaties en de transitie naar een toekomstige ziekenhuisorganisatie.

moderne bouwvakkers Innovatie bleek vele verschillende vaders en verschijningsvormen te kennen: bestuurders die vanuit continuïteits- en existentiële overwegingen nieuwe businessmodellen introduceren, medische professionals die vanuit inhoudelijke expertise zorgprocessen verbeteren, technologie en social media experts die het enorme en veelal onbekende potentieel van Internet aanboren en verzekeraars die langs de lijnen van bekostiging innovatie stimuleren.

shared savings Innovatie staat niet op zichzelf en doe je nooit alleen. Het is voor velen nog een zoektocht vol met hindernissen zoals angst voor transparantie, bouwen aan nieuwe vertrouwensbases, maar ook het uitdagen van bestaande systemen en denkwijzen.

motiverende krachten In deze publicatie krijgt u een inkijkje in de argumentaties en overwegingen achter de besproken ideeën en innovaties. De toon is gezet. Het urgentiegevoel om de zorg toekomstbestendig, betaalbaar èn van een hoge kwaliteit te maken, is duidelijk aanwezig. Wij maken ons op om hier in 2015, met een volgend Ingendael Indepth, opnieuw een bijdrage aan te leveren.

4 publicatie ingendael indepth

eugénie blommestein

lard ortjens

algemeen directeur

programma directeur

publicatie ingendael indepth 5

actualiteitencollege i

de medisch specialist als mede-eigenaar Het Rode Kruis Ziekenhuis kiest voor een radicaal andere structuur en verandert de organisatie, de financiering en het eigenaarschap. Bestuursvoorzitter Jeroen van Roon vertelt over de beweegredenen om dit te doen en de gevolgen die dit heeft voor de interne organisatie. De urgentie was duidelijk, vertelt Jeroen van Roon: in 2012 dreigde het ziekenhuis failliet te gaan. “Daarom gingen we een alliantie aan met Zorg van de Zaak, een bedrijf dat bedrijfsgezondheidszorg aanbiedt. Zij werden investeerder en aandeelhouder. Om ervoor te zorgen dat ook de kwaliteit stevig op de agenda bleef staan, maakten we onze medisch specialisten mede-aandeelhouder.” Het nieuws werd opgepikt door de media en de politiek, in het Tweede Kamerdebat dat erop volgde sprak minister Schippers (VWS) haar steun uit voor deze keuze.“Ze zei dat elk ziekenhuis in wezen commercieel werkt. Dat vind ik ook: de ziekenhuiszorg is een markt, weliswaar met imperfecties, maar een echte markt. En het ziekenhuis is een commerciële partij. Het is klinkklare onzin dat mensen bang zijn dat ziekenhuizen die commercieel worden ongebreideld volume gaan draaien, want er zitten plafonds aan de zorg. We krijgen er helemaal niet voor betaald als we ongebreideld groeien.”

Hij noemt het “mazzel” dat het Rode Kruis Ziekenhuis een investeerder vond. “Het is een simpele wetmatigheid dat naarmate het risico voor een investeerder hoger is, ook de verwachting van het rendement hoger moet zijn. Die verhouding is in de ziekenhuiszorg zoek: de risico’s zijn hoog, maar we krijgen niet de ruimte om een hoog rendementsprofiel aan te bieden. Het is ons wel gelukt, omdat we het geluk hadden een investeerder tegen te komen die ziekenhuizen leuk vindt.”

nieuwe structuur

“de ziekenhuiszorg is een markt, weliswaar met imperfecties, maar een echte markt. en het ziekenhuis is een commerciële partij.” jeroen van roon, voorzitter raad van bestuur, rode kruis ziekenhuis


In de nieuwe structuur spelen de medisch specialisten een belangrijke rol, vertelt Van Roon. Terecht, vindt hij: “Medisch specialisten zijn zo allesbepalend, ze kunnen maar beter eigenaarschap voor de organisatie voelen. Ik vind het hoogst ongelukkig dat specialisten in veel ziekenhuizen zo’n beetje worden weggeduwd.” Hij toont een organogram van de nieuwe structuur, het ziekenhuis wordt van een stichting een BV. “Stichtingen zijn voor ziekenhuizen rampzalig, omdat ze de macht concentreren in een raad van toezicht die niet verantwoordelijk is. Dat willen we nooit meer.” In de nieuwe aandeelhoudersstructuur heeft de investeerder een meerderheid, de medisch specialisten een minderheid. Maar de belangrijkste besluiten moeten met tachtig procent van de stemmen worden genomen. Eén medisch specialist zit in het bestuur van het ziekenhuis. Vooralsnog zijn alleen de medisch specialisten vertegenwoordigd. “Ik vind het een pijnlijk punt dat bijvoorbeeld niet de verpleegkundigen vertegenwoordigd zijn, maar dat kon nu niet anders. We richten ons eerst op het redden van het ziekenhuis en daarvoor hebben


actualiteitencollege i

actualiteitencollege ii

behandeling van kanker in één dag Hein Gooszen, chirurg en hoofd afdeling Operatiekamer in het UMC St. Radboud, biedt een blik in de toekomst. Naar verwachting najaar 2015 is de operatiekamer gereed waar in één dag operatie, weefselonderzoek en bestraling van bepaalde vormen van kanker plaatsvinden. In de huidige situatie gaan er één of meer weken overheen voordat een patiënt hoort of na de operatie een tumor geheel verwijderd is en of eventueel aanvullende chemotherapie of bestraling nodig is. Het UMC St. Radboud wil dit verkorten tot één dag, voor patiënten met prostaatkanker, tumoren in en rond de baarmoeder en hoofd-halskanker. “We leveren nu suboptimale kwaliteit bij vijf tot dertig procent van onze patiënten.We zijn op de OK niet bij machte om volledige zekerheid over de totale verwijdering van de tumor te garanderen,” zegt Hein Gooszen. Dit anders doen vraagt om een grondige wijziging van de processen. “We willen de weefseldiagnostiek op de OK optimaliseren en chemotherapie en bestraling op dezelfde dag gaan doen. Daarvoor moeten we de specialisten met hun apparatuur naar de OK halen. Dat is logistiek buitengewoon complex.”

we de medisch specialisten nodig. Wellicht dat dit later wel kan.” Naast een nieuwe bestuursstructuur verandert het ziekenhuis ook de organisatie. “We laten de inrichting met vakgroepen los en vormen multidisciplinaire sourcing units, met een patiëntgeoriënteerde aanpak. Zoals we al jaren doen in ons Brandwondencentrum.” Het ziekenhuis gaat na het afwenden van het faillissement een nieuwe toekomst tegemoet, in samenwerking met de nieuwe investeerder. Die samenwerking zal het ziekenhuis geen “bakken met geld opleveren”, voorspelt Van Roon. “Maar we kunnen wel nieuwe diensten en producten gaan ontwikkelen die ook interessant zijn voor het grote bedrijfsleven. Dat zijn kansen in een afkalvende markt.”



actualiteitencollege ii

wake up call

supersnelle innovatie Thijs Sondag zorgt op de donderdagmorgen voor een wakkere start van de tweede dag van Ingendael Indepth. Met Fourmore ontwikkelt hij diensten voor een toekomstbestendige zorg: “We willen een brug zijn tussen startups en traditionele zorginstellingen.” Met drie vrienden bouwde Thijs Sondag in één weekend de website watkostdezorg.nl, afgelopen zomer reisde hij met de Think Train Innovatie Expeditie door Europa, waarin hij met een multidisciplinair team nieuwe oplossingen ontwikkelde voor de zorg. Ze ontwikkelden voor het Karolinska Instituut in Zweden een webapplicatie waarin patiënten zelf aangeven welke bijwerkingen ze hebben bij bepaalde medicijnen. Doel hiervan is om meer inzicht te krijgen in de verschillen in bijwerkingen tussen mannen en vrouwen. Sondag werkt ook op de Innovatieafdeling in het UMC St. Radboud. “Als we onze gezondheidszorg toekomstbestendig willen maken, dan zullen we de krachten van start ups moeten combineren met zorginstellingen. Start ups zijn snel, kunnen dingen uitproberen en risico’s nemen. Instellingen hebben de patiënten, de kanalen om een product uit te venten en de middelen om op te schalen. Met Fourmore proberen we beide werelden te verbinden.”

patiënten en dokters overtuigen Een cruciale vraag is of deze aanpak kosteneffectief kan worden gemaakt, hierop zegt Gooszen:“Hiervoor richtten we een groep op voor evidence based surgery. Die houdt ons de kosteneffectiviteitsvraag voor bij alles wat we willen. Is het apparaat dat we willen echt nodig, of willen we het omdat de buurman het ook heeft? We testen nu bijvoorbeeld een micro-MRI scanner, waar we een stukje weefsel in kunnen onderzoeken.” Als straks een deel van de diagnostiek is verplaatst naar de OK, dan moet die apparatuur wel kostenefficiënt gebruikt worden, zegt hij. Het ziekenhuis is in gesprek met medisch specialisten èn met patiënten over deze nieuwe aanpak. “Patiënten vinden het best eng, sommigen hebben de tijd die er nu tussen operatie en uitslag zit nodig om alles te verwerken,” zegt Gooszen. Hij reageert dan ook positief op de suggestie vanuit de zaal om ook medisch psychologen bij het proces te betrekken. De dokters in het UMC staan wisselend tegenover deze nieuwe aanpak, vertelt hij. “We beginnen daarom met de disciplines en zorgstraten die enthousiast zijn.” Zodat naar verwachting de eerste patiënten in oktober 2015 in deze nieuwe OK geholpen kunnen worden.

“als we onze gezondheidszorg toekomstbestendig willen maken, dan zullen we de krachten van start ups moeten combineren met zorginstellingen.” thijs sondag, initiatiefnemer, the think train



wake up call

groepsdialoog

versnellen van innovaties in de zorg Met drie korte presentaties komt een groepsdialoog op gang over het versterken van de kwaliteit en de innovatiekracht in de zorg.

meetbaar beter Twaalf hartcentra hebben zich aangesloten bij de stichting Meetbaar Beter, dat de kwaliteit van de hartzorg wil verbeteren door meer te sturen op uitkomsten die relevant zijn voor de patiënt. Dennis van Veghel, directeur van de stichting en manager cardiologie in het Catharina Ziekenhuis, legt uit waarom.

Hij vertelt over technologische ontwikkelingen die de zorg op zijn kop gaan zetten: virtual reality (bijvoorbeeld bij de behandeling van angststoornissen), sensoren (waarmee mensen hun eigen gezondheid meten), serious gaming (bijvoorbeeld voor het ondersteunen van ademhalingsoefeningen en bevorderen van medicatietrouw) en steeds betaalbaarder DNA sequencing. Ook niet-technologische ontwikkelingen veranderen de zorg, zoals patiënten die zichzelf verenigen en als groep actie ondernemen om bijvoorbeeld af te dwingen dat een verzekeraar alsnog een contract met een ziekenhuis afsluit.

Dennis van Veghel valt met de deur in huis: “Het is toch een bloody shame dat patiënten zich moeten organiseren om de medisch professionals hun zorg te laten verbeteren? Artsen baseren hun handelwijze nu op studies en richtlijnen, maar hoe kun je nou als dokter beter worden in je werk als je je eigen resultaten niet kent?” Om echt te weten wat je resultaten zijn, moet je de juiste dingen meten, zegt hij. Hij geeft als voorbeeld dat de cardiochirurgie de in-hospital sterfte na een openhartoperatie meet. “Als de patiënt dus snel wordt verplaatst naar buiten het ziekenhuis, telt een sterfgeval niet mee.” Meetbaar Beter neemt de voor de patiënt relevante uitkomstindicatoren en laat professionals hun resultaten daarop onderling vergelijken. Met als doel om de zorg beter te maken. “We hebben hier jaren niet op gestuurd, dus we nemen aan dat hier een groot verbeterpotentieel zit.”

moderne bouwvakkers Fourmore wil zorginstellingen helpen bij het inspelen en gebruikmaken van deze innovaties. Ze doen dat in zogeheten 99hour projecten, vertelt Sondag: “We pakken met een multidisciplinair team in 99 uur een vraagstuk van een zorginstelling en ontwikkelen concrete toepassingen waar de instelling zelf mee verder kan. We zien onszelf als moderne bouwvakkers die het fundament neerleggen voor toekomstbestendige zorg.” Voor UMC Utrecht ontwikkelde men volgens dit concept een werkbaar prototype voor tabletsoftware, waarmee het team binnen de operatiekamer beter met elkaar kan communiceren. Voor Pluryn maakte men een applicatie waarmee autistische kinderen leren om hun emoties te uiten en daarover te leren. Hij noemt ook een project voor langere tijd: “In het Radboud zetten we een product in dat de logistieke markt gebruikt om hun processen te optimaliseren. We willen hiermee in ziekenhuizen real time de processen van verschillende behandelingen in kaart brengen.” Hij besluit zijn wake up call met een oproep aan de aanwezigen. “Fourmore opent elk jaar met een project dat we in één weekend kunnen doen.Vorig jaar was dat zorgopdekaart.nl. Dit jaar willen we iets doen dat bestuurders en medisch professionals aandragen. Dus ik hoor het graag als jullie ideeën hebben: @thijssondag.”



groepsdialoog

transparantie Meetbaar Beter begon klein, met twee ziekenhuizen. Directe aanleiding was de Inspectie voor de Gezondheidszorg die volgens het Catharina Ziekenhuis verkeerde indicatoren hanteerde om te bepalen welke vijf hartcentra een nieuw soort operatie mochten uitvoeren (het inbrengen van nieuwe hartkleppen via de lies).“Wij hadden de laagste mortaliteit, maar kwamen in dit lijstje op nummer zes.Toen bedachten we dat we zelf gaan laten zien hoe het beter kan.” Inmiddels doen twaalf hartcentra mee. De indicatoren zijn vastgesteld met specialisten en patiëntenvertegenwoordigers. De resultaten worden eens per jaar gepubliceerd in een boek, te vinden op de website van de stichting. Deelnemende ziekenhuizen moeten hun resultaten publiceren, die transparantie is verplicht, zegt Van Veghel. “De eerste centra waar bepaalde dingen minder goed gaan, komen nu boven. Sommige gaan ermee aan de slag om betere resultaten te krijgen, andere zeggen dat de data niet goed zijn en willen zich terugtrekken. Ons antwoord is dat dit mogelijk is, maar dat zij dan zullen moeten uitleggen waarom zij geroyeerd worden.”

stroef proces Hoe kan het dat het zo lang duurt voordat ziekenhuizen en specialisten transparant durven te zijn over hun resultaten, vraagt Einte Elsinga, associate director Health Policy bij MSD Nederland. Angst, is het antwoord.Van Veghel: “Artsen willen wel graag weten wat hun resultaten zijn, zodat zij zichzelf kunnen verbeteren. Maar ze zijn bang voor de consequenties die externen eraan verbinden als deze resultaten openbaar worden. Zoals de media en verzekeraars.” Christiaan Hoff, chirurg in Medisch Centrum Leeuwarden, beaamt dat: “Die angst is reeël. Als je geen veiligheid inbouwt voor specialisten om zich aan elkaars resultaten te spiegelen, dan blijft dit een stroef proces.” “We gooien met Meetbaar Beter een steen in de vijver. Het is nog niet allemaal perfect hoe we het meten, maar dat is geen excuus om niks te doen. Transparantie is absoluut nodig,” concludeert Van Veghel. Van de zestien Nederlandse hartcentra doen er inmiddels twaalf mee, grote afwezigen zijn de vier academische centra. Paul Bilars, manager bedrijfsvoering Divisie 2 van het LUMC, reageert: “We publiceren al jarenlang onze resultaten en wisselen die uit met de andere academische centra.” “Wat is er dan op tegen om met ons mee te doen?” vraagt Van Veghel. Bilars: “Dat is een goede vraag. Ik ga het met onze hartchirurgen bespreken.”

een andere kijk op het verzekeren van zorg Je moet het maar durven: in deze tijd een nieuwe zorgverzekering beginnen. Rob Adolfsen deed het en vertelt over Anno12, een nieuwe zorgverzekeraar in coöperatieve vorm. “Voor iedereen die bewust bezig is met zorg.” Na een lange loopbaan in de zorg en bij zorgverzekeraars wilde Rob Adolfsen “in een overvolle markt een verzekering neerzetten die echt anders is”. Binnen de beperkte bandbreedte die een verzekeraar heeft, wil Anno12 de solidariteit terugbrengen, vertelt hij. “Vanaf het instellen van het eigen risico is dit mooie begrip door de politiek aangetast.” Anno12 is een coöperatie: leden leggen achthonderd euro in en worden daarmee mede-eigenaar. Daarnaast betalen ze premie. De toestroom van nieuwe leden ligt “op schema”, zegt Aldolfsen. Hij heeft een missie: “Van de 42 miljard euro die wordt uitgegeven aan zorg, is acht miljard beïnvloedbaar. Dit wordt veroorzaakt door overconsumptie en door onderconsumptie. Zoals haperende therapietrouw en het niet meedoen aan onderzoeken voor het vroeg opsporen van borstkanker. Dat willen wij gaan beïnvloeden, door een verzekeraar te zijn die van de mensen zelf is en die stuurt op bewust gezond gedrag.”

verplicht inschrijven donorregister Het pakket dat Anno12 nu aanbiedt is nog redelijk standaard, dat moet veranderen als het aantal deelnemers groeit. “Onze deelnemers hebben rechten en plichten. De plicht om te controleren of de rekeningen die zorgverzekeraars bij ons indienen kloppen. En de plicht om op je gezondheid te letten. Doe je mee aan preventief onderzoek, ben je ingeschreven in het donorregister? Dat laatste eisen wij, dat je ‘ja’ of ‘nee’ kiest. Kies je namelijk niet, dan kom je op de intesive care terecht omdat de nabestaanden dan moeten



groepsdialoog

nieuwe allianties voor inkoop medicijnen Achmea werkt samen met negentien zorginstellingen aan de inkoop van dure geneesmiddelen. Door inkoopmacht te bundelen wil men de prijzen drukken, tegelijkertijd wil men innovatie op het gebied van toepassing van deze medicijnen bevorderen. Dat vraagt om een heel ander soort samenwerking. “De groeicurve van dure geneesmiddelen staat niet in verhouding tot de groei in de zorg en dat probleem wordt alsmaar groter. Als de uitgaven gelijk moeten blijven, dan gaat dit ander zorgaanbod kannibaliseren,” zegt Peter de Braal, manager Zorginkoop Farmacie bij Achmea. “We zien bovendien dat de prijzen van dure geneesmiddelen, met name de TNF Alfaremmers, nauwelijks in beweging komen, ondanks concurrentie in de markt.” Achmea besloot om deze medicijnen samen met zorginstellingen in te kopen. De besparing die men behaalt door deze gebundelde inkoop gaat voor eenderde naar de premiebetaler, voor eenderde naar de deelnemende zorginstelling en voor eenderde in een potje voor innovatie. Men wil namelijk ook de toepassing van dit soort medicijnen verbeteren en van elkaar leren. “We streven naar een etalage van goede voorbeelden.” De samenwerking is nog pril, maar een eerste rechtzaak is al gevoerd èn gewonnen. “Dat geeft duidelijkheid over wat wel en niet mag.”

vertrouwen bouwen De Braal noemt de samenwerking “een zoektocht”. Een dergelijke samenwerking tussen verzekeraar en zorginstelling is nieuw, men moet aan elkaar wennen. “We bouwen nu aan een vertrouwensbasis. Het is een zoektocht naar balans, we zien een onderscheid in ‘believers’ en ‘non-believers’, mensen die graag meedoen en mensen die min of meer worden gedwongen.” Op de vraag van debatleider Steven de Waal, voorzitter Public SPACE Foundation, of de aanwezige zorgbestuurders deze samenwerking zien

kiezen. Dat is een enorme belasting voor de nabestaanden en een kostenpost voor het ziekenhuis.” Buurtzorg heeft zich inmiddels bij Anno12 aangesloten en verzekert haar medewerkers bij de nieuwe zorgverzekeraar. “Als we een bepaald volume hebben, dan kunnen we meer diensten aanbieden die ook inzetten op gezond leven en preventie. Dan gaan we echt onderscheidend zijn,” besluit Adolfsen. Op een vraag vanuit de zaal of de inleg van achthonderd euro niet te groot is voor mensen met een smalle beurs, waardoor er aan de poort risicoselectie plaatsvindt, antwoordt hij dat de inschrijvingen iets anders laten zien. “Allerlei mensen worden lid, sommigen leggen hun vakantigeld in. Iedereen die bewust bezig is met zorg, is welkom.”

“samen in een dergelijke inkoopsamenwerking naar oplossingen zoeken betekent ook openheid geven over de diverse geldstromen in het ziekenhuis en dat is een obstakel in deze samenwerking.” peter de braal, manager zorginkoop farmacie en geboortezorg, achmea



groepsdialoog

het verhaal achter

shared savings De chirurgen in de drie algemene ziekenhuizen in Friesland slaan de handen ineen in een zogeheten ‘shared savings model’. Ze gaan onderzoeken welke zorg waar het beste gegeven kan worden, eventueel ook buiten het ziekenhuis. “Het zorglandschap in Friesland is heel overzichtelijk. We hebben drie algemene ziekenhuizen en een dominante verzekeraar, De Friesland Zorgverzekeraar. De verzekeraar tuigde een project op om de zorgkosten in de hand te houden, samen met allerlei betrokken spelers, van patiëntenorganisaties tot ziekenhuisbestuurders.Toen wij daar als chirurgen over hoorden, besloten ook wij om ons te organiseren, om een goede gesprekspartner te zijn,” vertelt Christiaan Hoff, chirurg Medisch Centrum Leeuwarden. Men vormt een regionale maatschap van chirurgen en gaat werken via een shared savings model. “We gaan samen met de patiëntenvertegenwoordiging kijken hoe de zorgkosten kunnen dalen. Als de kosten aantoonbaar dalen, dan gaan we delen in de opbrengsten. Hiervoor sloten we een overeenkomst met de zorgverzekeraar. Er komt een raamovereenkomst met de ziekenhuisdirecties, met afspraken over hoe we veranderingen faciliteren.” De samenwerking is nog pril, resultaten zijn er nog niet. Hoff: “We hebben subsidie aangevraagd en als we die krijgen, dan starten we volgend jaar de eerste kwaliteitsprojecten om dit te realiseren. Het zal een paar jaar duren voordat we besparingen kunnen delen.”

papieren tijgertje Hij noemt de samenwerking tot dusver “een papieren tijgertje”, maar wel een met grote potentie. De meeste weerstand komt vanuit de ziekenhuizen. “Dit is een krimpscenario en voor een ziekenhuis dat moet krimpen, is nog geen goed model gevonden. Het is voor een ziekenhuis nu heel lastig om te krimpen en niet om te vallen, zoals in Dokkum gebeurde.” Het is echter onontkoombaar om met

zitten, antwoordt Robin Alma, commercieel directeur van het Groene Hart Ziekenhuis dat hij er weinig in ziet: “Want je maakt als ziekenhuis op allerlei plekken kosten en marge.” Samen in een dergelijke inkoopsamenwerking naar oplossingen zoeken betekent ook openheid geven over de diverse geldstromen in het ziekenhuis en dat is een obstakel in deze samenwerking, zo leert de ervaring van Achmea. De Braal: “Het wordt een ingewikkelde discussie als ziekenhuizen zeggen dat ze geld overhielden op dit soort geneesmiddelen. Bij ons werd namelijk wel de maximale prijs in rekening gebracht.”

ontwikkelkosten drukken De discussie raakt een andere vraag, namelijk waarom deze medicijnen zo duur zijn. De ontwikkelkosten zijn heel hoog, omdat de ontwikkeling van geneesmiddelen op een “heel ouderwetse manier” gaat, zegt De Braal. “Met lange, dure trials die niets zeggen over de werkelijke praktijk. Met moderne middelen, zoals data verzamelen, delen en analyseren, zou dit proces veel eenvoudiger en goedkoper kunnen.” Elsinga ziet daar wel wat in: “We zouden slimmere manieren kunnen vinden om dit soort medicijnen op hun waarde te beoordelen. Meer kijken naar de uitkomsten en het patiëntenperspectief.” De Braal reageert: “We focussen ons nu uitsluitend op de prijs, omdat dat nu het grootste knelpunt is. Maar hoe de patiënt het ervaart, is uiteindelijk het belangrijkste.”


“we willen als de drie maatschappen één regionaal productiebedrijf neerzetten en patiënten daarin een stem geven.” christiaan hoff, chirurg, medisch centrum leeuwarden


het verhaal achter

zorginnovatie versnellen met crowdfunding Crowdfunding is niet alleen een manier om financiering te vinden, maar kan ook goed werken om een initiatief meer bekendheid te geven. Mark Lenssen gebruikt het in de zorg, om innovaties te versnellen. Mark Lenssen is oprichter van Zorgfunders, een organisatie die crowdfunding regelt voor zorgtoepassingen. “We willen innovaties in bestaande netwerken in de zorg versnellen. We zien crowdfunding als de duwbootjes om de olietanker die de zorg is, in beweging te krijgen.” Hij vertelt over de diverse vormen van crowdfunding en stelt dat het kort gezegd een “digitale collectebus” is.“Maar wel eentje die transparant is: je geeft van tevoren aan hoeveel geld je wilt ophalen in een bepaalde tijd en laat zien hoe dat gaat. Daar heb je lef voor nodig, want het maakt je kwestbaar.” Crowdfunding is een snel groeiende manier van geld verwerven, waar iedereen aan mee kan doen. In 2012 werd er in Nederland voor 12 miljoen via crowdfunding geïnvesteerd in allerlei producten (ook buiten de zorg), in 2014 was dat gestegen tot zeventig miljoen. Dit succesvol inzetten vraagt wel een eigen aanpak, zegt Lenssen: “Je moet actief campagne voeren, sociale media gebruiken en vooral je eigen netwerk inzetten. Van collega’s, klanten, patiënten. Zij zijn vaak de eerste investeerders.” Zorgfunders gebruikt bestaande crowdfundingswebsites, zoals Kickstarter.

bekendheid en draagvlak

dergelijke scenario’s te werken, wil je de zorgkosten in de hand houden, zegt hij: “Als je elk jaar het budget van vorig jaar toekent plus een opslag, dan is het heel onwaarschijnlijk dat je komt tot de beste, betaalbare zorg. We gaan nu met een stofkam door de organisatie en komen heel rare dwarsverbanden en kruissubsidies tegen. Dat moet echt anders. Omdat we een proeftuinstatus kregen, hebben we daar nu de ruimte voor.” De verzekeraar kan een deel van de hindermacht van ziekenhuizen afbreken, zegt hij: “Ziekenhuizen kunnen momenteel heel lastig financiering vinden. Als de verzekeraar in ruil voor medewerking aan dit soort trajecten een garantie voor de komende jaren afspreekt, dan kan het ziekenhuis beter in gesprek met de banken. Dan breek je een stuk van die hindermacht af. In Friesland doen we het zo.”

Lenssen laat een tweetal zorgtoepassingen zien die van de grond kwamen dankzij crowdfunding. Een filter dat laat zien of je je tanden goed gepoetst hebt en een elektronische ‘neus’ (Aenose), die door ademanalyse hoofd-halskanker kan vaststellen. Over de Aenose vertelt hij: “We gingen in gesprek met de uitvinder, met verzekeraars en een arts uit het Academisch Ziekenhuis Maastricht die hier een studie naar

oplossingen voor krimp De Waal oppert dat er rond krimp twee discussies zijn: “Eén gaat over het verwerken van krimp, daar zijn jullie mee bezig. De ander is hoe te innoveren na krimp, met nieuwe oplossingen voor een krimpende regio.” Hoff reageert dat met de kwaliteitsprojecten die ze willen doen, naar nieuwe oplossingen gezocht gaat worden. “We willen als de drie maatschappen één regionaal productiebedrijf neerzetten en patiënten daarin een stem geven.” Daar komt ook meer aandacht voor preventie, bijvoorbeeld het aanpakken van zorgmijders met diabetes. Hoff: “Daarmee willen we amputaties voorkomen. Niet dat die operaties zo duur zijn, maar de revalidatiekosten zijn wel hoog.”

“een compleet ziekenhuis via crowdfunding financieren is niet realistisch, maar het kan wel een goede manier zijn om innovaties te verscnellen, ook in de zorg.” mark lenssen, oprichter, zorgfunders



het verhaal achter

my tomorrows Toegang bieden tot medicijnen die nog niet op de markt zijn, dat is wat My Tomorrows doet. Robert-Jan van Son, Chief Operations Officer van My Tomorrows, vertelt over hoe het bedrijf dit doet en hoe het daarmee ook het huidige, trage systeem van toelating uitdaagt. MyTomorrows werd opgericht door een aantal mensen die van dichtbij ervoeren hoe het is als een dierbare ernstig ziek is, er medicijnen bestaan die zouden kunnen helpen, maar die nog niet zijn toegelaten tot de markt. En die daardoor voor hen niet beschikbaar zijn. Robert-Jan van Son tekent een tijdlijn, die duidelijk maakt hoe lang het duurt voordat een medicijn op de markt komt. In fase twee wordt het geneesmiddel getest, als het veilig wordt bevonden gaat het door naar fase drie. Dat is het knelpunt, een lange en kostbare periode waarin verder wordt getest. “Het duurt nu minimaal vijftien jaar voordat een nieuw medicijn op de markt komt.” MyTomorrows richt zich op patiënten die daar niet op willen en kunnen wachten en probeert medicijnen die de tweede fase hebben afgerond voor hen beschikbaar te maken. “We faciliteren dit proces. Een arts registreert zich bij ons, vraagt het medicijn aan, wij gaan naar de autoriteiten in het land waar het getest wordt, vragen goedkeuring om het te importeren voor een specifieke patiënt. En we regelen de vergoeding, als dat kan.” Het gebruik van nog niet toegelaten, maar wel veilig bevonden medicijnen is wereldwijd vaak toegestaan onder de term ‘compassionate use’, die per land verschillend is uitgewerkt. Ook de vergoeding verschilt per land. “We zijn all over Europe in gesprek met autoriteiten en/of zorgverzekeraars om specifieke middelen vergoed te krijgen. In Nederland is het lastig.” deed. In drie maanden deden we een crowdfundingscampagne. Binnen vier maanden haalden we vier ton op, dus de uitvinder kan door met de ontwikkeling. En ze zijn hierdoor in gesprek geraakt met drie ziekenhuizen en drie verzekeraars, die allen studies met de Aenose starten. Dit laat zien dat crowdfunding innovatie kan versnellen, omdat je bekendheid en draagvlak creëert.” Een compleet ziekenhuis via crowdfunding financieren is niet realistisch, concludeert hij. Maar het kan wel een goede manier zijn om innovaties te versnellen, ook in de zorg.



het verhaal achter

dutch innovators

quantified self Zo’n veertigduizend mensen groot is de community die de eigen gezondheidstoestand meet en analyseert. “Eigenlijk is het net zoals elke week op de weegschaal staan, maar dan met de middelen van nu,” vertelt Maarten den Braber, co-founder van Quantified Self Europe. Er is steeds meer technologie die mensen in staat stelt om zelf continu allerlei aspecten van hun gezondheid in de gaten te houden: slaappatronen, bloeddruk, hartslag, activiteit. De quantified self beweging begon in 2008, met een groep mensen in de Verenigde Staten, rond hoogleraar experimentele psychologie Seth Roberts. Maarten den Braber vertelt over de eerste, heel eenvoudige experimenten waar Roberts over schreef (blog.sethroberts.net), zoals een rekentestje doen, boter eten en daarna hetzelfde rekentestje doen om te kijken of de resultaten waren verbeterd. Inmiddels zijn er allerlei apps en apparatuur die je in staat stellen om data te verzamelen over je gezondheid. Deze data en het verhaal dat erbij hoort, kunnen helpen om problemen op te lossen. Het kan helpen om verbanden te vinden tussen gewoonten en gezondheidsklachten, maar ook breder ingezet worden. Den Braber vertelt over pieken in astma-achtige klachten in Barcelona, in 1986. Toen de epidemiologen op een kaart tekenden waar de klachten het meest voorkwamen, bleek dat in een gebied rondom de haven en dan ook nog specifiek op dinsdag en donderdag. Net die dagen bleken er boten met soja gelost te worden. Met de huidige mogelijkheden kunnen dit soort verbanden sneller worden gevonden:“Er bestaat bijvoorbeeld een inhalator die astmapatiënten gebruiken uitgerust met een sensor die bestanddelen in de lucht meet en die gegevens doorgeeft via internet: Propeller Health. Daarmee creëer je een enorm databestand over de luchtkwaliteit, waar patiënten en onderzoekers wat aan hebben.”

frustratie MyTomorrows daagt met deze werkwijze het bestaande systeem uit, waarin medicijnen langdurig worden getest. “We overleggen vooral met kleinere biotechbedrijven, die het geld niet hebben voor fase drie. Dit soort bedrijven wordt vaak overgenomen door de grote farmaceutische firma’s, die wel de achthonderd miljoen op tafel kunnen leggen die fase drie doorgaans kost.” Elsinga merkt op dat de grote firma’s ook niet gelukkig zijn met de lange duur van deze fase en de bureaucratie die ermee gepaard gaat: “Dat is ook een frustratie van de grote farma bedrijven.” Van Son zegt dat “het hele systeem van toelating verkort en vereenvoudigd zou moeten worden”. My Tomorrows volgt de patiënt die het medicijn gebruikt, “arts en patiënt komen in ons systeem, we houden real life data bij over het gebruik en de resultaten. Dat is informatie die de farmaceutische firma’s ook kunnen gebruiken. Dit traject loopt parallel aan fase drie, het genereert extra informatie.” Op de website van My Tomorrows staan indicaties waarvoor ze kunnen bemiddelen. “We kiezen om te beginnen voor de zeldzame ziekten, dat is te behappen.” Peter de Braal ziet zeker mogelijkheden in het delen van data om het langdurige, bureaucratische systeem van toelating van medicijnen op te schudden. “Door big data veel meer te gebruiken, wordt een eenvoudiger en snellere procedure mogelijk.”



dutch innovators

innovatiekracht van nanotechnologie Willem Mulder is hoogleraar Cardiovasculaire Nanogeneeskunde in New York en Amsterdam. Hij vertelt over de toepassingen van nanotechnologie en deelt zijn ervaring met crowdfunding. Veel van het onderzoek dat Willem Mulder doet in het AMC en de Icahn School of Medicine aan het Mount Sinai Hospital New York, richt zich op hart- en vaatziekten en op oncologie. Nanotechnologie kan in de oncologie worden ingezet om medicijnen heel gericht toe te passen, zonder de nadelige bij-effecten van chemotherapie. Nanodeeltjes kunnen ingespoten in de bloedbaan de aanslag aan de binnenkant van aderen verwijderen, waardoor beroertes en hartaanvallen worden voorkomen. Mulder is een onorthodoxe wetenschapper met een uitgesproken mening over hoe het beter en anders kan in het onderzoek. In Nederland is de onderzoeksfinanciering “heel megalomaan, in grote programma’s”, in de VS zijn het vaak kleinere en op de persoon toegespitste financieringen. Dat laatste is beter, stelt hij: “Kijk naar alle Nobelprijswinnaars en uitvinders: zij pieken rond hun veertigste. Je moet jonge onderzoekers de ruimte geven en niet afhankelijk maken van de oude garde.”

verschuiving naar de patiënt

dr. nano

Deze ontwikkelingen kunnen grote gevolgen hebben voor de zorg. Ten eerste voor de vaardigheden van zorgmedewerkers. Zij zullen immers moeten leren omgaan met het verzamelen en analyseren van data. Maar ook het zorgaanbod verandert. Den Braber: “Ik heb mijn DNA laten onderzoeken via 23andme. com. Ik weet nu op elke aandoeningen ik een verhoogd risico heb. Omdat ik deze en andere gegevens deel via internet, kunnen anderen mij helpen bij het oplossen van problemen. Dokters blijven nodig, maar de groep die meedenkt wordt groter. Dit kantelt de manier waarop mensen zorg gebruiken.” Een deel van het werk waarvoor een patiënt nu nog naar het ziekenhuis moet, kan straks door de patiënt zelf worden gedaan. Zoals het meten van hartslag, temperatuur en bloeddruk. “De arts vraagt de patiënt dan niet naar het ziekenhuis te komen om dit te controleren, maar geeft de patiënt een apparaatje mee dat dit meet en doorgeeft aan het ziekenhuis.” Ook kunnen deze toepassingen gebruikt worden als coach, om de patiënt te begeleiden in een gezonde(re) levensstijl of bij herstel. Hij wijst op een rapport van het Rathenau Instituut, over de voor- en nadelen van deze ontwikkeling. (www.rathenau.nl/publicaties/ publicatie/het-bericht-waarborg-de-kwaliteit-van-digitale-coaches.html)

Mulder gebruikt crowdfunding om een deel van zijn onderzoek te financieren. Hij toont een afbeelding van de werkzame bestanddelen in cannabis: THC en CBD (cannabidiol). “Beide stoffen hebben elkaar nodig. Als de verhouding zoek is en er te weinig CBD is, dan is er een verhoogd risico op psychoses. We kwamen erachter dat deze moleculen lipofiel zijn, dat betekent dat ze opslaan in vet. Onze nanodeeltjes kunnen lipofiele moleculen bevatten, dus we hebben THC en CBD in nanodeeltjes gestopt.” Om dit verder te kunnen onderzoeken en om een documentaire te maken die dit onderzoek (en daarmee de

chip onder de huid De ontwikkelingen in de quantified selftoepassingen gaan snel, zo snel dat technologie die nu voor particulieren voorhanden is soms zelfs beter is dan die van de apparatuur in ziekenhuizen. Den Braber noemt “mini PCR machines, die zich kunnen meten met die in laboratoria”. Een deel van de mensen in de quantified self community ontwikkelt zelf nieuwe toepassingen, “omdat de industrie toepassingen te duur maakt en de kaarten tegen de borst houdt”. Biohacking wordt dat genoemd. Den Braber heeft zelf een NFC-chip onder zijn huid laten schuiven, waarmee je je voordeur kunt openen en je auto kunt starten. Ook liet hij een miniscuul magneetje in zijn vinger plaatsen, overigens “door een tattooartist, want er is geen dokter die dit voor je wil doen”. Hij kan er magnetische velden mee voelen (extra zintuig), en bijvoorbeeld een paperclip optillen, maar daar gaat het niet om, besluit hij. “Dit is een stepping stone. Je moet ergens beginnen om dit soort ontwikkelingen op gang te krijgen en te ontdekken wat je er mee kunt.”


“kijk naar alle nobelprijs winnaars en uitvinders: zij pieken rond hun veertigste. je moet jonge onderzoekers de ruimte geven en niet afhankelijk maken van de oude garde.” willem mulder, hoogleraar cardiovasculaire nanogeneeskunde, amc en icahn school of medicine, mount sinaï hospital new york


dutch innovators

rondetafelgesprekken

rondetafelgesprekken Tegen het eind van de middag discussiëren de deelnemers in kleinere groepen over actuele ontwikkelingen in de zorg. Robin Alma, commercieel directeur van het Groene Hart Ziekenhuis, bespreekt aan zijn tafel een busdienst, die zijn ziekenhuis opzette. Deze regiobus stopt op vaste plekken in en rond Gouda en brengt patiënten naar het ziekenhuis.“Je maakt het verschil vaak door de kleinere dingen, die niet per se medisch van aard zijn.” De bus rijdt nu twee maanden en wordt volgens Alma “heel goed ontvangen”. Een bijkomend voordeel voor het ziekenhuis is dat deze patiënten nu niet naar een ander ziekenhuis in de regio gaan. Een conclusie van deze tafel is dat “we nog bar weinig weten over de vaak emotionele en gevoelsmatig bepaalde keuzes die mensen maken om naar een bepaald ziekenhuis te gaan.” Inge Proost, oprichter van Carerate, bespreekt aan haar tafel hoe je patiëntenervaringen kunt gebruiken om de zorg te verbeteren, door ze daadwerkelijk in de werkprocessen een plek te geven. Uit de discussie blijkt dat er “een mismatch bestaat tussen de dingen die een patiënt belangrijk vindt en wat mensen die vanuit de medische zorg beredeneren belangrijk vinden”.

nanowetenschap) op de kaart zet, startte Mulder samen met Gert van Kempen een crowdfundingproject genaamd ‘High on Nano’. Het werd opgepikt door de media, die Mulder het etiket ‘Dr. Nano’ opplakten. Via de crowdfundingcampagne is inmiddels een belangrijke investeerder gevonden, een familiebedrijf dat groot is geworden met het veredelen van hennepzaad. Ze kweken ook hennep dat als materiaal wordt gebruikt in allerlei toepassingen, zoals auto’s. “Zij schenken een half miljoen aan ons onderzoek.” Een investeerder uit onverwachte hoek, zegt Mulder. Hij noemt deze crowdfundingcampagne “spannend”, want “het kan slecht zijn voor je imago”. Hij vertelt dat het onderzoek inmiddels “een beetje een blok aan mijn been is, want CBD is niet het meest relevant voor mijn vakgebied. We onderzoeken het nu voor de behandeling van herseninfarcten.” Hij noemt het wel gunstig dat dit soort onderzoeken aandacht genereren voor het vakgebied, “in de eerste plaats ben ik een onderzoeker. Ik denk niet dat er veel piloten zijn die graag willen dat hun passagiers een mooie vakantie hebben, ze vinden het gewoon gaaf om te vliegen. Dat heb ik ook. Het voorkomen van hart- en vaatziekten is vaak een kwestie van levensstijl, dat is belangrijker dan medicatie of behandeling. Maar dat neemt niet weg dat je in het onderzoek mooie dingen kunt doen.”


In de discussie aan tafel van Ron van der Pennen, manager Kenniskern Strategie in het Amphia Ziekenhuis, gaat het over welke koers het ziekenhuis moet inzetten om haar doelstellingen voor 2020 te bereiken. Een conclusie van deze tafel is dat het voor het ziekenhuis goed kan zijn om de jonge garde van de medisch specialisten, tussen de dertig en vijfenveertig, een zwaardere stem te geven. “Dat doen we nu nauwelijks, terwijl zij de toekomst van het ziekenhuis zullen vormgeven.”


rondetafelgesprekken

tot besluit

tot besluit Debatleider Steven de Waal besluit deze Ingendael Indepth met een korte samenvatting. In de sfeervolle kerstambiance van Chateau Sint Gerlach werden talloze innovaties besproken, van binnen en buiten de zorg. “Ik noteerde vier invalshoeken, van waaruit we innovatie bespraken,” zegt Steven de Waal. “De zakelijke zorg, die tot innovatie leidt. Zoals de samenwerking tussen het Rode Kruis Ziekenhuis en Zorg van de Zaak. En het voorbeeld van My Tomorrows.We zagen ook een aantal voorbeelden van medisch gedreven innovaties, zoals de behandeling van kanker in één dag en de nanotechnologie. De derde kant van innovatie komt vanuit de hoek van wat ik maar noem de nerds, wat overigens al lang geen scheldwoord (www.urbandictionary.com/define.php?term=Nerd) meer is. Zij zijn de jonge innovatoren die kansen zien om met ICT de zorg te veranderen. Van binnen en van buiten.” De vierde invalshoek blijkt die van de zorgverzekeraars, die innovatie kunnen stimuleren. Al met al een “heel palet van motiverende krachten” die allemaal draaien om “mensen met een persoonlijke drive”, concludeert hij. “Er is heel weinig gesproken over structuren en stelsels, de belangen werden vrij snel genoemd en gingen openlijk over tafel.” Hij geeft tot besluit de deelnemers een vraag mee: “Alle innovaties waar u hier over hoorde, zijn een oplossing voor iets. Welk issue wilt u in uw ziekenhuis oplossen en wie gaat u daarbij helpen?”

Aan de vierde tafel doen de deelnemers een denkexperiment, onder leiding van Michael Rutgers, directeur Longfonds. “We gaan kijken hoe we de problemen voor de patiënt in de zorg vanuit een greenfield scenario gaan oplossen.” Iedereen mocht in deze discussie “even Poetin zijn” en ingrijpende maatregelen nemen. Die maatregelen logen er niet om, zo bleek: ze varieerden van een omgekeerde BTW op ongezonde producten, een supermedicijn aan het drinkwater toevoegen tot en met het verbieden van roken en vet eten. De conclusie was serieus, zegt Rutgers: “Er verandert veel in de zorg en de samenleving, er is een verandering van tijdperken gaande en wij zitten er midden in. We moeten het zelf doen en dat is een voorrecht, om onderdeel te zijn van deze beweging.”



deelnemerslijst

deelnemerslijst

rob adolfsen, oprichter en voorzitter directie, anno12 de nieuwe zorgverzekeraar

maarten den braber, digital health strategist en co-founder, quantified self europe

willem mulder, hoogleraar cardiovasculaire nanogeneeskunde, amc en icahn school of medicine, mount sinai hospital new york

dennis van veghel, directeur, meetbaar beter en manager cardiologie, catharina ziekenhuis

kjeld aij, hoofd anesthesiologie & operatieve zorg, vu medisch centrum

nastasja cornelissen, directeur, viecuri vitaal

lard ortjens, programma directeur, blommestein groep

melbert visscher, commercieel directeur, cb

robin alma, commercieel directeur, groene hart ziekenhuis

einte elsinga, associate director health insurance & policy, msd nederland

ron van der pennen, manager kenniskern strategie, amphia ziekenhuis

steven de waal, voorzitter, public space foundation

marc van baardewijk, head rare franchise & market access, novartis

marina van gelder, zorgmanager, rijnstate

inge proost, directeur, carerate

ron wetzels, hoofd ok, atrium mc

leo been, manager bedrijfsvoering divisie 1, leids universitair medisch centrum

hein gooszen, chirurg en hoofd afdeling operatiekamers/mitec, umc st. radboud

jeroen van roon, voorzitter raad van bestuur, rode kruis ziekenhuis

jacqueline wijnveen, manager divisie zorg, ziekenhuis gelderse vallei

paul bilars, manager bedrijfsvoering divisie 2, leids universitair medisch centrum

christiaan hoff, chirurg, medisch centrum leeuwarden

michael rutgers, directeur, longfonds

tom zwaan, manager zorg en bedrijfsvoering, st. antonius ziekenhuis

eugénie blommestein, algemeen directeur, blommestein groep

michiel knaven, manager stafgroep, mc haaglanden

ton schulte, zorggroep manager, meander mc

marie louise boogers, manager divisie (patiënten) zorg, ziekenhuis gelderse vallei

eric van kooten, commercieel manager, qucare solutions b.v.

robert-jan van son, chief operations officer, mytomorrows

peter de braal, manager zorginkoop farmacie en geboortezorg, achmea

mark lenssen, oprichter, zorgfunders

thijs sondag, initiatiefnemer, the think train



colofon Deze publicatie geeft een impressie van het Ingendael InDepth 2014, 10-11 december 2014, Château St. Gerlach. In 2015 zal het Ingendael InDepth plaatsvinden van 09 – 10 december a.s. Deelname is op uitnodiging. hoofdredactie: Blommestein Groep, Maurickplein 1 5261 BV Vught, T 073 – 594 7050 E [email protected] redactie: vormgeving:

Marieke Vos De Merkenbouwers







ingendael indepth is een initiatief van:

Indepth. Transitie naar een toekomstbestendige ziekenhuisorganisatie

Recommend Documents